طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: ششم دبستان
درس10 : خیلی کوچک، خیلی بزرگ
طرح درس شماره1
هدف کلی
آشنایی دانش آموزان با میکروسکوپ و کاربرد آن
اهداف جزئی
دانش آموزان با تاریخچه ی میکروسکوپ آشنا شوند.
دانش آموزان با میکروسکوپ های امروزی آشنا شوند.
دانش آموزان با نحوه ی کار با میکروسکوپ آشنا شوند.
دانش آموزان میکروسکوپ های قدیمی و جدید را باهم مقایسه کنند.
دانش آموزان با یاخته های گیاهی و جانوری آشنا شوند.
اهداف رفتاری
دانش آموز بتواند از میکروسکوپ استفاده کند.
دانش آموز با استفاده از میکروسکوپ یاخته های (گیاهی، جانوری، بزاق دهان) را نشان دهد.
دانش آموز در بحث های گروهی به طور فعال شرکت نماید.
دانش آموزان نسبت به کار با میکروسکوپ علاقه نشان دهند.
فعالیت های مقدماتی
سلام و احوال پرسی و خوش و بش کردن، دیدن تکالیف جلسه قبل
حضور و غیاب و بررسی وضعیت ظاهری و روحی دانش آموزان
روش تدریس و مدل کلاس
کار گروهی، انجام آزمایش، پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی
به صورت گروهی با چیدمان دلخواه (البته متناسب با موقعیت و اندازه کلاس)
ابزار و رسانه های آموزشی
میکروسکوپ، تصویر میکروسکوپ، یاخته های گیاهی و جانوری، پروژکتور و لپ تاپ، تخته وایت برد و ماژیک.
آمادگی و ایجاد انگیزه
معلم با یک میکروسکوپ و چند ذره بین وارد کلاس می شود وارد کلاس شود. خود به خود با دیدن میکروسکوپ در بچه ها علاقه و انیگزه ایجاد می شود. می توان چند عدسی در اختیار دانش آموزان قرار داد تا با آن بازی کنند و برای ایجاد انگیزه بیشتر می توان میکروسکوپ را نیز در اختیار دانش آموزان قرار داد تا به دقت آن را بررسی کنند.
ارزشیابی اولیه
بچه ها یادتونه سال قبل یاد گرفتیم وقتی چیزی خیلی خیلی ریز باشه باید برای دیدنش از چی استفاده کنیم؟
اشاره به درس عدسی ها و ذره بین
سپس سوالات مختلفی از عددسی و ذره بین و کاربردشان از بچه ها می پرسیم و منتظر می شویم دانش آموزان به صورت انفرادی یا گروهی به سوالات پاسخ دهند.
ارائه درس
ابتدا معلم به معرفی ابزاری که با خود به کلاس آورده یعنی میکروسکوپ می پردازد (برای دیدن اشیا بسیار ریز) و سپس تاریخچه ی آن را برای دانش آموزان بیان می کند.
معلم تعدادی تصویر از میکروسکوپ ها ی قدیمی و جدید را به دانش آموزان نشان می دهد. می توان از پروژکتور و یا عکس چاپ شده کمک گرفت) و توضیح می دهد که همه ی میکروسکوپ ها از کنار هم قرار رفتن چندین عدسی ساخته می شوند.
در این میکروسکوپ ها نور از یک منبع نوری به نمونه تایید می شود و از عدسی ها عبور می کند و می توانیم تصویر نمونه را بزرگتر و روشن تر ببینیم.
جدیدترین و پیشرفته ترین میکروسکوپ ها می توانند تصویر نمونه را تا 2000 برابر بزرگتر کنند.
سپس معلم نمونه ی میکروسکوپی را که به کلاس آورده به دانش آموزان نشان می دهد و نحوه ی کار و بخش های مختلف آنرا معرفی می کند.
در ادامه به آزمایشگاه رفته معلم به هر گروه یک میکروسکوپ می دهد و از آن ها می خواهد تا تعدادی از یاخته های سطحی کنده شده دهان را به همراه مقداری بزاق دهان به روی لام منتقل کنند پس از گسترش آن، لام را روی آن قرار دهند و زیر میکروسکوپ مشاهده کنند. شکل آن چه را مشاهده می کنند در دفتر خود بکشند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
ارزشیابی تکوینی:
از میکروسکوپ برای چه کارهایی استفاده می شه؟
میکروسکوپ های قدیمی و جدید با هم چه تفاوتی دارند؟
ارزشیابی پایانی:
میکروسکوپ با استفاده از چه ساخته می شود؟
مراحل کار با میکروسکوپ را شرح دهید.
از سوالاتی که به پیوست این طرح درس موجود است می توان جهت انجام ارزشیابی پایانی استفاده کرد.
خب بچه ها امروز با هم یاد گرفتیم که برای دیدن چیز های خیلی ریز از چی استفاده می کنیم؟
همینطور فهمیدیم که برای ساخت یک میکروسکوپ ما نیاز به چندین عدسی داریم.
از میکروسکوپ هم برای مشاهده ی یاخته های گیاهی و جانوری هم استفاده می شه و ما می توانیم تصور آن ها مشاهده کنیم.
پس نتیجه می گیریم که: (نظرات بچه ها در مورد فواید میکروسکوپ جویا می شویم)
معلم برای جمع بندی اضافه می کند که: ما برای پیشرفت علم نیاز زیادی به میکروسکوپ داریم تا دانش ما روز به روز گسترش پیدا کنه
روخوانی متن درس توسط دانش آموزان انجام شود و نکات کلیدی درس روی تخته یادداشت شود. در صورت نیاز درس دوباره مرور و تکرار شود.
تعیین تکلیف
به دانش آموزان می گوییم:
تحقیق در خصوص تاریخچه ی میکروسکوپ ها تحقیق کنند.
چند نمونه سوال از متن درس نوشته و پاسخ آن را داده و برای جلسه بعد به کلاس بیاورید.
نکات آموزشی و روش تدریس
* مقدمه
در دنیایی که ما زندگی می کنیم علاوه بر موجوداتی که با چشم می بینیم موجودات زیادی نیز وجود دارند که با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند و برای دیدن آنها از ذر ه بین یا میکروسکوپ استفاده می گردد، به همین دلیل به آنها موجودات ذر ه بینی یا میکروسکوپی گفته می شود. مثلاً یک قطره کوچک آب در زیر میکروسکوپ به صورت دنیای بزرگی مشاهده می شود که در آن هزاران موجود زنده کوچک زندگی می کنند، به همین دلیل، عنوان درس، "خیلی کوچک، خیلی بزرگ" انتخاب شده است.
* نقشه مفهومی درس
* اهداف درس
1- از میکروسکوپ به درستی استفاده نمایند و نمونه های آماده را در آن قرار داده، مشاهده نمایند.
2- نمونه هایی را با راهنمایی معلم تهیه کرده، آنها را در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی های مختلف مشاهده نمایند و نتایج به دست آمده را گزارش دهند.
3- نمونه هایی را به کلاس آورده، در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی های مختلف مشاهده نمایند و به دیگران پیشنهاد دهند.
* نکات آموزشی و فعالیتهای پیشنهادی
با توجه به محدود بودن تعداد میکروسکوپ ها در مدارس، بهتر است گروه بندی مناسبی انجام شود تا همه دانش آموزان بتوانند در فرصت مناسب با میکروسکوپ کار کنند. دانش آموزان را ترغیب کنید موضوع شگفتی های آفرینش ارائه شده در کتاب درسی را در گروه به گفتگو بگذارند و اهمیت آن را در زندگی خود بررسی و بیان کنند.
پیشنهاد می شود ابتدا اجزای میکروسکوپ (مطابق شکل کتاب) در روی یک میکروسکوپ نشان داده شوند. پس از اطمینان از یادگیری اجزای میکروسکوپ، مراحل کار با میکروسکوپ آموزش داده شود. در این دو مرحله می توانید از فیلم آموزشی نیز استفاده نمایید.
برای یادگیری بهتر، گروه ها می توانند اجزا و مراحل کار را در گروه خود بازآموزی نمایند. پس از آن می توانید کار را با نمونه های دیگر ادامه دهید. با توجه به کم بودن وقت جلسات در دوره ابتدایی، دانش آموزان می توانند در هر جلسه، یک یا دو مورد از فعالیت ها را در گرو هها انجام دهند و معلم با راهنمایی های خود و هدایت آنها، طوری عمل نماید که همه دانش آموزان مهارت کار با میکروسکوپ را تجربه نمایند.
اگر تعداد میکروسکوپ ها کم است سعی شود با هماهنگی با مدیر مدرسه برای سال های آتی، تعداد بیشتری میکروسکوپ تهیه شود. برای هر فعالیت از دانش آموزان گزارشی به صورت رسم شکل خواسته شود تا دانش آموزان به صورت فعال تر در گروه شرکت نمایند.
* کار با میکروسکوپ:
1- پس از تمیز کردن عدسی ها، صفحه ی میکروسکوپ را در پایین ترین وضعیت خود قرار دهید.
2- عدسی شیئی با بزرگ نمایی کم را در مسیر نور قرار دهید.
3- یکی از نمونه های آماده ی موجود در آزمایشگاه را برداشته و لام (تیغه ی شیشه ای) را روی صفحه بین گیره ی میکروسکوپ طوری قرار دهید که لامل (تیغک شیشه ای) به سمت بالا باشد و نور از آن عبور کند.
4- درون عدسی چشمی نگاه کنید و با پیچ تنظیم، صفحه ی میکروسکوپ را آهسته به سمت بالا بیاورید.
5- با مشاهده ی تصویر با پیچ جابه جا کننده، لام را به انداز های حرکت دهید که تصویر در وسط میدان دید قرار گیرد. سپس تصویر را تنظیم کنید تا واضح دیده شود.
6- عدسی با بزرگ نمایی متوسط را در مسیر نور قرار دهید و تصویر را به آهستگی تنظیم کنید.
7- عدسی با بزرگ نمایی زیاد را در مسیر نور قرار دهید و مجدّداً تصویر را تنظیم کنید.
* جمع آوری اطلاعات
در مورد استفاده و نقش میکروسکوپ ها در دنیای امروز، اطلاعاتی را جمع آوری و در مورد آن ها در کلاس گفت و گو کنید.
بسیاری از جانداران سلولی که با چشم دیده نمی شوند، توسط میکروسکوپ مشاهده می شوند و می توان درباره ی زندگی آن ها مطالعه کرد. در انجام برخی جراحی ها از میکروسکوپ استفاده می شود. جانداران تک سلولی که بیماری زا هستند توسط میکروسکوپ مطالعه می شوند. ساختمان سلول های گیاهی و جانوری با میکروسکوپ مشاهده و بررسی می شود. به طور کلی از میکروسکوپ در علوم پزشکی، زیست شناسی، جانورشناسی، گیاه شناسی و… استفاده می شود.
* گفت و گو کنید
میکروسکوپ های قدیمی و امروزی را با یکدیگر مقایسه کنید. از این مقایسه چه نتیجه ای می گیرید؟
میکروسکوپ های امروزی ساختمان پیشرفته تری دارند و با آن می توان سلول های و نمونه های مختلف را با بزرگ نمایی بیش تری مشاهده کرد و آن ها را با جزئیات بیش تری مطالعه کرد. به برخی میکروسکوپ های پیشرفته ی امروزی دوربین متصل است که می توانند در هر لحظه از نمونه عکس یا فیلم تهیه کنند. در برخی میکروسکوپ های پیشرفته هیچ عدسی وجود ندارد. با میکروسکوپ های الکترونی می توان تصاویر سه بعدی از سلول تهیه کرد.
* بیش تر بدانید.
الف- اجزای نوری میکروسکوپ:
اجزای نوری عمدتاً شامل بر منبع تغذیه نور، قطعات مربوط به آن است، از قبیل لامپ با ولتاز 20 ولت، فیلتر تصحیح نور و کندانسور. وظیفه ی کندانسور متمرکز کردن نور روی نمونه است. کندانسور نور را تصحیح کرده و بر روی نمونه یا شی ء مورد بررسی متمرکز می کند و شامل پنج قطعه است:
1- فیلتر رنگی (تصحیح نور)
2- دیافراگم که مقدار نور را تنظیم می کند.
3- دو عدد عدسی محدب (ذره بینی )
4- پیچ نگهدارنده ی کندانسور
5- پیچ تنظیم دیافراگم
ب- اجزای مکانیکی میکروسکوپ:
1- پایه: کلیه ی قطعات میکروسکوپ بر روی پایه مستقر می باشد. در برخی از مدل های میکروسکوپ نوری منبع نور، فیوز و کابل برق در پایه قرار می گیرد.
2- دسته: جهت حمل و نقل میکروسکوپ از دسته استفاده می شود.
ج- لوله ی میکروسکوپ: شامل عدسی شئی و عدسی چشمی که با بزرگ نمایی های مختلف طراحی می شوند.
د- صفحه گردان یا متحرک: عدسی های شیئی بر روی این صفحه قرار می گیرند و با چرخاندان آن موقعیت عدسی های شیئی تغییر می کند
ح- پیچ تنظیم تند: این پیچ بر روی دسته تعبیه شده است و باعث می گردد که صفحه ی میکروسکوپ با سرعت بیش تری در جهت عمودی جابه جا شود.
ه- پیچ تنظیم کند: این پیچ بر روی پیچ حرکات تند قرار داد و صفحه پلاتین را در جهت عمودی و در حد یک میلیونیم متر جابجا می کند.
ی- صفحه ی میکروسکوپ: صفحه ای است که نمونه ی مورد نظر را روی آن قرار می گیرد و در بعضی از میکروسکوپ ها در جهت طول و عرض دارای دو خط کش مدرّج می باشد که برای ثبت یادداشت مکان یک نمونه ی خاص به کار می رود.
و- پیچ جابه جا کننده ی اسلاید: این پیچ زیر صفحه ی میکروسکوپ قرار دارد که آن را درجهت طول و عرض جابه جا می کند.
سوالات درس با جواب
1- میکروسکوپ چیست؟
پاسخ: وسیله ای است که با آن بیش تر سلول ها و جانداران تک سلولی را مشاه می کنیم.
2- در بدن انسان چه تعداد سلول وجود دارد؟
پاسخ: 50 تا 75 میلیارد سلول وجود دارد.
3- شکل مقابل مربوط به کدام جاندار است؟ آیا این جاندار تک سلولی است یا پرسلولی ساده؟
پاسخ: جلبک سبز رشته ای – جاندار پر سلولی ساده است.
4- مخمر چیست؟ چگونه زیاد می شود؟
پاسخ: نوعی قارچ تک سلولی است، با جوانه زدن زیاد می شود.
5- ذره بین اجسام ریز را تا چند برابر بزرگ تر نشان می دهد؟
پاسخ: 10 تا 20 برابر بزرگتر
6- اوّلین میکروسکوپ توسط چه کسی ساخته شد و چه چیزی را با آن مشاهده کرد؟
پاسخ: رابرت هوک حدود 400 سال پیش اوّلین میکروسکوپ را ساخت و توانست ساختمان چوب پنبه را با آن ببیند.
7- واژه سلول به چه معناست؟
پاسخ: سلول به معنای اتاق کوچک است.
8- میکروسکوپ های نوری نمونه را تا چند برابر بزرگ تر نشان می دهند؟
پاسخ: دو هزار برابر
9- وظیفه ی سلول های نگهدارنده ی روزنه (سلول نگهبان روزنه) در برگ گیاهان چیست؟
پاسخ: باز و بسته نگه داشتن روزنه های هوایی برگ را بر عهده دارد.
10- در بدن انسان چند سلول وجود دارد؟
پاسخ: ۵۰ تا ۷۵ میلیون میلیون سلول
11- اولین میکروسکوپ ها چگونه ساخته شده اند؟
پاسخ: از کنار هم قرار دادن چند ذره بین
12- سلول را تعریف کنید و بگویید از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
پاسخ: کوچکترین واحد زنده بدن موجودات زنده را سلول می گوید که از سیتوپلاسم، غشای سیتوپلاسمی و هسته تشکیل شده است.
13- اولین میکروسکوپ را چه کسی و در چه سالی ساخت؟
پاسخ: رابرت هوک حدود ۴۰۰ سال پیش
14- چرا بعضی از موجودات زنده موجودات ذره بینی می گویند؟
پاسخ: چون با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند و برای دیدن آنها از ذره بین و میکروسکوپ استفاده می گردد.
15- مخمرها جزو کدام گروه از جانداران هستند و چگونه زیاد می شود؟
پاسخ: مخمرها از قارچ های تک سلولی هستند و با جوانه زدن زیاد می شوند.
16- تفاوت سلول های گیاهی و جانوری را نام ببرید.
پاسخ: سلول های جانوری بدون شکل و منظم اند و دیواره سلولی ندارند و نسبت به گیاهان کوچکترند.
17- وظیفه ی سلول های نگه دارنده روزنه (سلول نگهبان روزنه) در برگ گیاهان چیست؟
پاسخ: باز و بسته نگه داشتن روزنه های هوایی برگ را بر عهده دارد.
18- نقش سیتوپلاسم در سلول چیست؟
پاسخ: درون غشاء قرار داشته و بخش ژله ای سلول را تشکیل می دهد که همه بخش های سلول را در خود جای می دهد.
19- سه قسمت اصلی سلول را نام ببرید؟
پاسخ: غشاء یا پوسته، سیتوپلاسم و هسته
20- هسته در کدام قسمت سلول قرار دارد؟
پاسخ: سیتوپلاسم