نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: چهارم دبستان
درس10 : روشن ترین شب
مقدمه
زمان ها خودشان هیچ مزیتی بر یکدیگر ندارند؛ بلکه شرافت هر زمان به واسطه حادثه ای است که در آن زمان واقع می شود. بر این اساس روزی شریف تر از روز بعثت رسول اکرم نیست.
دانش آموزان در این درس درمی یابند که روز مَبْعَث، روزی است که حضرت محمد(ص) از سوی خدا به پیامبری برگزیده شد و ماموریت یافت تا پیام وحی را به مردم برساند، با بت پرستی مبارزه کند و خداپرستی را رواج دهد و جامعه به دور از تمدن آن روز را که به دوره جاهلی معروف بود از تاریکی شرک به نور ایمان رهنمون سازد.
در بخش فعالیت ها سعی شده با ایجاد حال و هوای شاد و بانشاط در کلاس، به جهت برگزاری جشن های دینی و مذهبی، زمینه ترویج فرهنگ مناسب اجرای مراسم دینی و تمرین برنامه ریزی و همکاری در انجام یک کار دسته جمعی فراهم گردد. پیشنهاد می شود با توجه به پیمانه ای بودن آموزش درس هدیه های آسمان، در صورت امکان این درس در ماه رجب یا یکی از روزهایی که به پیامبر(ص) اختصاص دارد مثل روز تولد ایشان یا در یکی از اعیاد اسلامی، تدریس شود.
اهداف درس
* آشنایی با عید مبعث و مراسم آن
* اشتیاق به شرکت در مراسم عید مبعث
* مشارکت در برگزاری مراسم عید مبعث
* توانایی تفکر در پیام قرآنی و درک ارتباط آن با موضوع درس
پیشنهاداتی برای تدریس درس
* پخش صدای اذان در کلاس می تواند شروع مناسبی برای تدریس این درس باشد.
* برای شروع می توانید در روز مبعث با یک ظرف نقل، شیرینی یا شکلات وارد کلاس شوید و از بچه ها بپرسید: فکر می کنید برای چه با این ظرف شکلات وارد کلاس شده ام؟ یا اینکه: بچه ها چه وقت هایی ما شکلات و نقل و شیرینی به همدیگر تعارف می کنیم؟
* برای شروع می توانید از فعالیت ایستگاه خلاقیت شروع کنید. می توانید از جلسه قبل، یا در زنگ هنر با تهیه کارت تبریک یا دعوت برای جشن عید مبعث موضوع برگزاری یک جشن کلاسی را با بچه ها مطرح کنید تا با کمک آنها برای برگزاری جشن برنامه ای تنظیم شود. خوب است به هر دانش آموز یا به هر گروه مسئولیتی بدهید تا تدارکات یا اجرای بخشی از برنامه های جشن را به عهده گیرند. ایجاد حال و هوای شاد و بانشاط در کلاس، به جهت برگزاری جشن های دینی و مذهبی، ترویج فرهنگ مناسب اجرای مراسم دینی و تمرین برنامه ریزی و همکاری در انجام یک کار دسته جمعی، از اهداف توجه به اعیاد اسلامی در کتاب درسی هدیه های آسمان است.
* فعالیت همخوانی کنیم می تواند شروع خوبی برای درس باشد. این فعالیت، با ایجاد احساس خوشایند و دلچسب در دانش آموزان زمینه مناسبی برای ورود به درس فراهم می کند.
نکاتی درباره شعر و نحوه خواندن آن: زبان شعر با زبان نثر متفاوت است. پس باید به هنگام خواندن، بر روی وزن و آهنگ آن توجه و دقت بیشتری شود. بد خواندن شعر، تاثیر نامناسب بر روی شنونده آن، به خصوص اگر کودک باشد، به جای خواهد گذاشت. لذا سعی کنید دانش آموزان احساس، زیبایی و موسیقی شعر را به گونه ای دلپذیر به دیگران انتقال دهند. تاکید بر روی کلمات، سکوت های مناسب و بجا، نشان دادن بار معنوی، عاطفی و حسی کلمات در این انتقال موثر است. کلمات و لغات مشکل شعر را، با کمک خود بچه ها، برایشان توضیح دهید، اما لازم نیست تمام شعر را خط به خط معنا کنید. از دانش آموزان بخواهید لحن خود را مناسب با مضمون شعر تغییر دهند و به آن حس و حال ببخشند.
* فعالیت با خانواده می تواند قبل از تدریس این درس فرصت مناسبی برای تدریس شما ایجاد کند. به این خاطر که دانش آموزان یک اطلاعاتی در این زمینه به دست می آورند که به شما در رسیدن به هدف درس کمک می کند. هدف این فعالیت بسط یادگیری و تقویت نگرش دانش آموز به مفاهیم دینی برای بروز رفتاردینی از طریق جست وجوی مصادیق تازه از مفاهیم با کمک و همفکری اعضای خانواده می باشد. لازم به ذکر است که در همه امور اولین موارد و آخرین آنها مورد توجه بیشتری قرار می گیرند. با عنایت به این امر دو دایره در نظر گرفته شده که در جای خالی دایره درونی سه مورد از اولین ها سوال شده که پاسخ آن حضرت علی(ع)، سوره علق و حضرت خدیجه می باشد و در جای خالی دایره بیرونی سه مورد از آخرین ها، سوال شده که پاسخ آن حضرت محمد(ص) اسلام و قرآن کریم می باشد.
* متن درس می تواند به عنوان دکلمه در جمع بچه ها برای شروع مناسب باشد. می توانید از دو نفر که صدای خوبی دارند، استفاده کنید تا کلمات را زیبا و دلنشین بیان کنند.
* در فعالیت برایم بگو شایسته است معلمان گرامی بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان به این نتیجه برسند که بعثت پیامبر اکرم(ص) سرآغاز راهی شد تا انسان از تاریکی شرک؛ بی عدالتی؛ تبعیض؛ جهل، فساد و همه رذائل بیرون آمده و به سوی نور توحید؛ معنویت؛ عدالت، کرامت و فضائل اخلاقی حرکت کند. روز مبعث، روز مرگ قساوت ها و شرارت ها و روز مرگ جهل و شرک و پرستش های ناروا و روز تولد دوباره انسانیت بود. در حقیقت رسالت نبوی با پیام خروج انسان از ظلمات و حرکت به سوی نور آغاز شد و این امر به عنوان مهم ترین هدف بعثت در قرآن کریم بیان شده است: (کِتَابٌ اَنزَلنْاهُ الَیْکَ لتُخْرِجَ الناَّسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ الَى النُّورِ بِاِذْنِ رَبهِّمْ: کتابى است که آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی ها به سوى روشنایى بیرون آورى) بر این اساس با نزول قرآن و بعثت پیامبر اکرم(ص) مردم به خواست و توفیق پروردگارشان از تاریکی های انحرافات عقاید و اخلاق و اعمال به سوى نور هدایت الهى راهنمایی می شوند.
* در فعالیت بررسی کنید آموزگاران محترم، زمینه بحث و گفت وگوی دانش آموزان را در این قسمت فراهم آورند و بحث را به شکلی هدایت کنند که دانش آموزان ضمن توجه به مضمون شهادت به رسالت پیامبر اکرم(ص) در اذان و اقامه به عنوان یکی از ضروریات اعتقادی مسلمانان، با بعثت آن حضرت به عنوان یکی از مهم ترین عوامل وحدت بخش مسلمین آشنا شوند.
* در فعالیت بگرد و پیدا کن دانش آموزان با انجام یک فعالیت عینی و ملموس با وصل کردن کلمات مرتبط از بین دو شکل ارائه شده، چهار ترکیب فرشته وحی، روزگار تلخ، راهنمای دلسوز و غار حرا را به دست می آورند و با بیان وضع حاکم در دوره جاهلی و برکات بعثت پیامبر(ص) به مرور مطالب می پردازند. می توانید با در اختیار گذاشتن کلمه های مطرح شده در کتاب در روی فلش کارت از دانش آموزان بخواهید تا زیباترین ترکیب ها را در گروه خود درست کنند و برای هم کلاسی های خود بخوانند.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
عید مبعث را به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان به طور کامل معرفی می کند و درباره مراسم آن توضیح می دهد.
در برگزاری مراسم عید مبعث مشارکت می کند.
پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم به طور کامل درباره آن توضیح می دهد.
خوب
عید مبعث را به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان معرفی می کند و درباره مراسم آن توضیح می دهد.
در مراسم عید مبعث شرکت می کند.
پیام قرآنی را می خواند و درباره آن مفهوم توضیح می دهد.
قابل قبول
عید مبعث را به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان معرفی می کند و مراسم آن را بیان می کند.
برای شرکت در مراسم عید مبعث علاقه نشان می دهد.
پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
با راهنمایی آموزگار عید مبعث را به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان معرفی می کند.
با راهنمایی آموزگار برای شرکت در مراسم عید مبعث علاقه نشان می دهد.
با کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
برخی از دانش آموزان علاقه دارند به انجام امور مستحب بپردازند. در اینجا اعمال روز عید مبعث جهت اطلاع معلمان گرامی ارائه می گردد.
عید مبعث از جمله اعیاد عظیمه است و روزى است که حضرت رسول(ص) در آن روز به رسالت برگزیده شد. برای این روز اعمال ذیل ذکر شده است:
* غسل
* روزه، روز عید مبعث یکى از چهار روزى است که در تمام سال امتیاز دارد براى روزه گرفتن و برابر است با روزه هفتاد سال
* بسیار صلوات فرستادن
* زیارت حضرت رسول(ص) و امیرالمومنین(ع)
چگونگی تدریس درس(طرح درس)
* ارزشیابی تشخیصی
سوالاتی از درس قبل از دانش آموزان می پرسیم.
* رسانه های آموزشی
کتاب هدیه های آسمانی چهارم ابتدایی، فیلم و تصاویر آموزشی
* روش های یاددهی یادگیری
تلفیقی از روش های بحث گروهی، سخنرانی، پرسش و پاسخ
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی و گروهی
* فعالیت های مقدماتی
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیصی درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. نمایش قسمتی از فیلم کارتونی محمد فرستاده ی خدا، زمانی که در غار حرا به پیامبری انتخاب شد.
2. قرائت پیام قرآنی توسط یکی از دانش آموزان کلاس یا پخش فایل صوتی این آیه.
3. نمایش تصاویری از مسجدالحرام، مسجدالنبی، غار حرا، کوه نور شروع خوبی برای ورود به گفت وگو در خصوص مبعث پیامبر اکرم(ص) است. دانش آموزان باید ارتباط میان این تصاویر را با جملاتی کوتاه بیان کنند.
4. تزیین کلاس درس با نوارها و کاغذهای رنگی و نصب نقاشی هایی که از قبل از دانش آموزان خواسته ایم تا در مورد انتخاب حضرت محمد(ص) به پیامبری رسم کنند.
5. عبارت نور را روی تابلوی کلاس می نویسم و از ویژگی های آن گفت وگو میکنیم. یا جدولی را روی تابلوی کلاس رسم می کنیم و در یک ستون ویژگی های نور و در ستون دیگر مشخصات تاریکی را عنوان می کنیم. ارتباط ویژگی های نور و تاریکی با عنوان درس در چیست؟
6. همخوانی شعر مروارید مکّه در ابتدای تدریس می تواند بهترین شروع باشد.
7. تهیه ی کارتهایی که بر روی آنها عبارات برگزیده شدن، بعثت، امین، غار حرا، جبرئیل، آیه ی سوره ی علق و… می نویسیم و از دانش آموزان می خواهیم که یکی از کارت ها را بردارند و درباره ی کارت انتخاب شده یک دقیقه صحبت کنند.
8. پذیرایی از دانش آموزان با آوردن شکلات و شیرینی به کلاس و متمایز کردن این روز از تدریس با سایر روزهای دیگر نیز می تواند شروع خوبی برای درس باشد.
* ارزشیابی
در پایان تدریس انتظار داریم دانش آموزان:
– عید مبعث را به عنوان یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان به طور کامل معرفی می کند و درباره ی مراسم آن توضیح دهند.
– در مراسم عید مبعث مشارکت کنند.
* تعیین تکلیف
پیام قرآنی را صحیح بخوانند و ضمن بیان مفهوم به طور کامل درباره ی آن توضیح دهند.
پاسخ فعالیت های کتاب
* برایم بگو
چرا این درس، روشن ترین شب نام گرفته است؟ چون محمد (ص) با برگزیده شدن به عنوان پیامبر و آوردن قرآن دنیا را روشن می کند.
* بررسی کنید
در شب بعثت، خدا نعمتی بزرگ به مردم هدیه کرد. هدیه ای که ما مسلمانان هر روز در اذان و اقامه ی نماز به آن شهادت می دهیم و می گوییم:
اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله
مسلمانان جهان شادی خود را از داشتن این نعمت چگونه نشان می دهند؟ در این باره تحقیق کنید و گزارش خود را در کلاس بخوانید.
* بگرد و پیدا کن
با این کلمه ها، ترکیب های مناسب را درست کنید و ارتباط آنها را با درس بگویید.
فرشته ی – تلخ: روزگار تلخ، سالهای بت پرستی.
روزگار – دلسوز: غار حرا، محل عبادت حضرت محمد
راهنمای – وحی: فرشته ی وحی، جبرئیل
غار – حرا: راهنمای دلسوز، پیامبر
* ایستگاه خلّاقیت
قرار است به کمک دوستانم، برای مبعث پیامبر جشنی برپا کنیم.
تقویم را باز می کنیم و روز عید مبعث را در آن پیدا می کنیم. روز 27 ماه رجب تاریخ برگزاری جشن را مشخّص می کنیم. کارها را می نویسیم و وظایف هر گروه را تعیین می کنیم.
شما هم می توانید مثل ما این روز را جشن بگیرید؛ پس دست به کار شوید و برنامه های جشن خود را در این جدول بنویسید.
نام جشن ما: جشن مبعث
محلّ برگزاری: نماز خانه ی مدرسه ی 12 بهمن تاریخ: روز 27 ماه رجب
مهمان ها: دانش آموزان پایه ی چهارم مدرسه 12 بهمن، آموزگاران، مربیان، مدرسه و دانش آموزان پایه ی چهارم.
برنامه های جشن: تلاوت قرآن، سرود جمهوری اسلامی، دکلمه، سخنرانی، مولودی، سرود، نمایش، مسابقه، پذیرایی.
وظایف گروه ما: برگزاری سرود و نمایش، آماده سازی صحنه ی نمایش، تهیه ی لباس نمایش
سوالات درس به همراه پاسخ
1 – پیامبر در کجا عبادت می کرد؟
پاسخ: غار حرا
2 – مردم در دوران جاهلیت چه رفتاری می کردند؟
پاسخ:
– مردم به جای خدای یکتا بت ها و مجسمه های بی جان را می پرستیدند
– دوستی ها کم بود و دشمنی بسیار
– ظلم و زور گویی همه جا را پر کرده بود
– مردم به بهانه های مختلف با هم می جنگیدند
– یکدیگر را با نامهای زشت خطاب می کردند
– به حقوق هم احترام نمی گذاشتند
3 – اولین پیام خدا که جبرائیل برای پیامبر آورد چه بود؟
پاسخ: اقرا باسم ربک الذی خلق بخوان به نام پروردگارت که انسان را آفرید سوره علق – آیه 1
4 – حضرت محمد(ص) در چه شهری پیامبر شد؟
پاسخ: مکه
5 – مردم در مورد پیامبر چه نظری داشتند؟
پاسخ: مردم مکه جز درستکاری از او چیزی ندیده بودند و جز سخن راست از چیزی نشنیده بودند و بین آنها به امین مشهور بود.
6 – روز مبعث چه روزی بود؟
پاسخ: روزی که حضرت محمد از طرف خدا به پیامبری مبعوث شد روز بعثت یا مبعث است که ما آن را جشن می گیریم.
7 – چرا خداوند حضرت محمد را به پیامبری انتخاب کرد؟
پاسخ: خدای مهربان دوست نداشت مردم در نادانی و گمراهی زندگی کنند و می دانست مردم به راهنمایی دانا و دلسوز نیاز دارند تا آن ها را از گمراهی نجات دهد و ایمان به خدای یکتا و مهربانی و احترام به دیگران را به آنها یاد دهد.
8 – جمله ای که مسلمانان هر روز در اذان و اقامه تکرار می کنند و در مورد پیامبری حضرت محمد است چیست؟
پاسخ: اشهد ان محمد رسول الله
9 – فرشته وحی جبرائیل است در غار حرا اولین بار از طرف خدا بر…………………… نازل شد.
پاسخ: پیامبر اکرم(ص)
10 – آخرین پیامبر خدا……………………….. است.
پاسخ: حضرت محمد(ص)
11- آخرین دین خدا……………………………. است.
پاسخ: دین اسلام
12- آخرین کتاب آسمانی…………………….. است.
پاسخ: قرآن
13- اولین سوره ای که نازل شد…………………………. است.
پاسخ: سوره علق
14- اولین مردی که مسلمان شد…………………………… و اولین زنی که مسلمان شد…………………………. بود.
پاسخ: حضرت علی(ع)، حضرت خدیجه
8
7