طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: سوم دبستان
درس2 : خوراکی ها
طرح درس شماره1
هدف کلی
آشنایی دانش آموزان با گروه های مواد غذایی
اهداف جزئی
دانش آموز بداند گوشت و تخم مرغ جزء کدامیک از مواد غذایی هستند.
دانش آموز بتواند چند قلم خوراکی که در طبقه بندی غلات هستند؛ را نام ببرد.
دانش آموز مواد غذایی سالم و ناسالم را از هم تشخیص دهد.
اهداف رفتاری
بتواند درباره ی گروه غذایی غلات، نقاشی بکشد. (مهارتی)
در هنگام خرید به تاریخ مصرف دقت کند. (مهارتی)
از مواد غذایی ناسالم استفاده نکند. (نگرشی)
از خوردن بیش از اندازه ی نمک و شکر پرهیز کند. (نگرشی)
به خوردن گوشت و مواد لبنی علاقه مند شود. (نگرشی)
بعد از خوردن مواد غذایی خدا را شکر کند. (نگرشی)
روش تدریس و مدل کلاس
سخنرانی، بحث گروهی، پرسش و پاسخ، بارش مغزی
گروهی، U شکل
رسانه های آموزشی
تخته سیاه یا وایت برد، کتاب درسی، چند نمونه خوراکی، تصاویر یا فیلم از مواد غذایی
آمادگی و ایجاد انگیزه
ورود به کلاس و احوال پرسی و بیان مناسبت روز.
حضور و غیاب دانش آموزان و بررسی وضعیت ظاهری و روحی آنها، دیدن تکالیف جلسه قبل.
استفاده از عکس ها و فیلم ها برای مواد غذایی.
جهت ایجاد انگیزه می توان کلیپ یا فیلم کوتاهی در مورد تولید مواد غذایی نمایش داد. یا چند خوراکی که از قبل آماده کرده ایم را به دانش آموزان بدهیم تا موقع تدریس آن را بخورند.
ارزشیابی اولیه
جهت انجام ارزشیابی تشخیصی می توان سوالات زیر را از دانش آموزان پرسید.
بدن ما برای تامین انرژی به چه نیاز دارد؟
تا به حال برای خرید به سوپر مارکت رفته اید؟ آنجا چه خوراکی خریده اید؟
ارائه درس
فعالیت های دانش آموز
فعالیت های معلم
به تصاویر با دقت نگاه می کنند و در رابطه با آنها با یکدیگر بحث می کنند.
ابتدا تصاویری را که به کلاس آورده ایم (و همچنین خوراکی ها ) را به دانش آموزان نشان می دهیم.
دانش آموزان نظرات خود را مطرح می کنند.
بعد از آنها می پرسیم کدامیک از مواد غذایی را در صبحانه و کدام یک را در وعده ی ناهار استفاده می کنیم.
—
یک جدول مانند جدول کتاب بر روی تخته رسم کرده و نظرات دانش آموزان را بر روی آن می نویسیم.
دانش آموزان با یکدیگر بحث کرده و نظرات خود را بیان می کنند.
درباره ی مواد غذایی سالم و ناسالم سوالاتی از آنها می پرسیم.
دانش آموزان به صحبت های معلم با دقت گوش می دهند.
توضیحات تکمیلی را دربار ه ی غذا های سالم و ناسالم ارائه می دهیم.
دانش آموزان تجربه های خود را بیان می کنند.
به آنها درباره ی مصرف مواد غذایی نکاتی را گوش زد می کنیم.
دانش آموزان علاوه بر گوش کردن نظرات خود را بیان می کنند.
به کمک جدولی که بر روی تخته رسم کرده ایم مواد غذایی را گروه بندی می کنیم و می گوییم هر یک از مواد غذایی در کدام گروه قرار می گیرند.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
چرا ما در طول روز غذا می خوریم.
چرا باید هنگام خرید مواد غذایی به تاریخ مصرف آنها توجه کنیم.
مصرف زیاد نمک و شکر چه مشکلاتی را برای ما به وجود می آورد.
تخم مرغ جزء کدامیک از مواد غذایی است.
دو نمونه از مواد غذایی گروه غلات نام ببرد.
چند مثال برای غذا های سالم و ناسالم بنویسد.
برای جمع بندی به کمک دانش آموزان مواد غذایی را به چهار گروه طبقه بندی می کنیم و مثال هایی برای هر گروه می آوریم و در پایان نیز مروری بر غذاهای سالم و ناسالم داریم. در نهایت از روی متن کتاب روخوانی شود و دانش آموزان خط بری کنند.
تعیین تکلیف
یک جدول تهیه کند و برای هر یک از گروه های مواد غذایی مثال هایی بزند و به کلاس ارائه دهد.
درباره ی طبقه بندی مواد غذایی نقاشی بکشد.
طرح درس شماره2
هدف کلی
آشنایی فراگیران با خواص غذای سالم
اهداف جزئی
آشنایی فراگیران با خواص پروتئین ها در بدن
آشنایی فراگیران با خواص قند و نشاسته در بدن
آشنایی فراگیران با خواص چربی ها در بدن
آشنایی فراگیران با خواص ویتامین ها در بدن
اهداف رفتاری
فراگیران بتوانند غذای سالم را تشخیص دهند. (مهارتی)
فراگیران بتوانند فواید غذای سالم را بیان کنند. (دانستنی)
فراگیران بتوانند به خوردن غذای سالم علاقه مند باشند. (نگرشی)
فراگیران بتوانند خواص پروتئین، چربی، ویتامین و قند را در بدن بیان کنند. (دانستنی)
فراگیران بتوانند بیان کنند که غذای سالم از چه چیزهایی تشکیل شده است. (دانستنی)
رسانه های آموزشی
تصاویری از مواد که حاوی پروتئین، قند، چربی و ویتامین ها می باشند همراه متن های از قبل آماده شده
آمادگی و ایجاد انگیزه
با نصب تصاویری از میوه، گوشت مرغ و حبوبات بر روی تابلو و پرسش در رابطه با تصاویر ایجاد انگیزه می کنیم.
ارزشیابی اولیه
چند نوع غذا نام ببرید؟
غذا چه فایده ای برای بدن دارد؟
در طول شبانه روز چه غذاهایی می خورید؟
ارائه درس
مرحله اول: توضیحاتی در مورد غذاها
* بخش اول: پروتئین ها برای رشد بدن لازم هستند. پروتئین در گوشت جانوران و یا بعضی از گیاهان مثل سویا وجود دارد. از غذاهای پروتئینی می توان به ماهی، مرغ، تخم مرغ، گوشت و سویا اشاره کرد.
در بعضی از غذاها نیز قند و یا نشاسته وجود دارد مثل مربا، خرما، عسل و میوه ها که دارای قند طبیعی می باشند.
نان و سیب زمینی نیز دارای نشاسته می باشند، بعضی از قندها برای بدن مفیدتر از قندهای دیگرند مثل قندی که در میوه ها وجود دارد.
* بخش دوم: چربی نیز در بدن ایجاد انرژی می کند. چربی در زیر پوست قرار دارد، بنابراین در فصل سرما بدن را گرم می کند.
ما دو نوع چربی داریم، چربی گیاهی و جانوری.
چربی گیاهی مثل روغن زیتون، آفتابگردان و چربی جانوری مثل روغنی که از بدن حیوانات گرفته می شود.
ویتامین ها همراه با غذاهای مختلف وارد بدن می شوند و برای سلامت بسیار لازم هستند، هیچ غذایی همه ویتامین ها را ندارد بنابراین ما باید غذاهای متنوع بخوریم.
مرحله دوم: معلم ابتدا فراگیران را به چند گروه تقسیم می کند. این تقسیم به صورت تصادفی بوده و با قرعه کشی معلم صورت می گیرد.
مرحله سوم: متن های مشخص شده را در اختیار اعضای گروه قرار داده تا هر فرد به صورت فردی قسمت مربوط به خود را مطالعه نماید تا برای سایر اعضای تیم تدریس کند. در این مرحله هر عضو می تواند از مطالب مربوط به خود خلاصه و نت برداری نماید.
مرحله چهارم: همه اعضایی که مسوول تدریس بخش مشترک هستند کنار هم قرار می گیرند تا درک خود را از موضوع مشترک به هم انتقال دهند و اشکالات خود را نیز رفع نمایند.
مرحله پنجم: در این مرحله هر عضو به تیم خود برگشته و تدریس بخش مربوط به خود را آغاز می کند. این کار توسط افراد انجام و کل مبحث توسط اعضای تیم تدریس می شود.
مرحله ششم: هر یک از شما فراگیران به سوالات زیر که از متن استخراج شده است جواب دهید.
1- در کدام یک از غذاهای زیر پروتئین وجود دارد؟
الف- میوه ها ب- گوشت گوسفند ج- روغن گیاهی د- نان
2- در کدام یک از غذاهای زیر نشاسته وجود دارد؟
الف- میوه ب- گوشت ج- روغن گیاهی د- نان
3- در کدام یک از غذاهای زیر چربی وجود دارد؟
الف- میوه ب- روغن گیاهی ج- نان د- شیر
4- در کدام یک از غذاهای زیر ویتامین وجود دارد؟
الف- میوه ب- شیر ج- سبزی د- هر سه مورد
مرحله هفتم: در این مرحله معلم کلید سوالات را در اختیار فراگیران قرار داده تا برگه های خود و یا دوستانشان را تصحیح نمایند و همچنین معلم نیز در صورت نیاز برگه های فراگیران را تصحیح کند.
مرحله هشتم: در این مرحله نمرات فردی و گروهی روی جدولی نوشته و تجزیه و تحلیل می گردد.
جمع بندی مطالب: در پایان معلم به کمک فراگیران به جمع بندی مطالب پرداخته و درباره موضوع توضیح می دهد.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
غذای سالم از چه موادی تشکیل شده است؟
پروتئین ها و چربی ها چه فایده ای برای بدن دارند؟
ویتامین ها و قندها چه فایده ای برای بدن دارند؟
از هر کدام از مواد تشکیل دهنده غذای سالم یک مثال بزنید؟
تعیین تکلیف
بچه ها در منزل به آشپزخانه بروید و غذاهایی که در آنجا می بینید را نوشته و مواد تشکیل دهنده آن را بیان کنید.
چند نوع غذای ناسالم را نام ببرید. (اختیاری)
چگونه می توان غذای سالم را از غذای ناسالم تشخیص داد. (اختیاری)
نکات آموزشی و روش تدریس
* مقدمه
در این درس دانش آموزان با گروه های مواد غذایی که انسان برای انجام تمام فعالیت های خود به آنها نیاز دارد، آشنا می شوند. آنان با انجام فعالیت هایی در مورد گروه های مواد غذایی اطلاعات جمع آوری می کنند. پس از پایان این درس دانش آموزان در می یابند که برای کسب مواد مورد نیاز بدن خود با توجه به شرایط زندگی (شهر، منطقه یا به طور کلی محل زندگی) در وعده های غذایی روزانه چه چیزهای سالم و مناسبی بخورند. آنها خواهند آموخت که شرایط نگهداری انواع غذاها چیست.
* اهداف و پیامدهای درس
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
١. غذاهایی که در وعده های غذایی روزانه مصرف می کنند را در قالب گروه های چهارگانه طبقه بندی کنند.
٢. با توجه به محل زندگی خود، در مورد مواد غذایی که بیشتر از آنها تغذیه می کنند، اطلاعات جمع آوری کنند.
٣. فهرستی از مواد غذایی را که برای بدن مضر هستند تهیه کنند.
* وسایل و مواد لازم
وسایل آشپزی، خوراکی ها برای تهیه یک غذای محلی یا منطقه ای، فیلم آموزشی، پوسترهایی از خوراکی های دسته بندی شده
* دانستنی های درس
تغذیه سالم، تمام مواد غذایی مورد نیاز را در اختیار انسان می گذارد. مواد غذایی که مورد نیاز بدن می باشند شامل کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، ویتامین ها، مواد معدنی و آب هستند. کربوهیدرات ها و چربی ها به ما انرژی می دهند. میزان تولید انرژی توسط چربی ها بیش از کربوهیدرات هاست. بدن از پروتئین ها برای رشد و ترمیم استفاده می کند. ویتامین ها و مواد معدنی اعمال مختلفی را در بدن برعهده دارند. از جمله در تنظیم برخی واکنش های شیمیایی دخالت دارند.
برخی ویتامین ها در مبارزه علیه بیماری ها، عمل بینایی، سلامت پوست، استخوان، رگ ها، اعصاب و عضلات نقش دارند. بعضی ویتامین ها در تشکیل سلول ها کمک می کنند. آب نقش مهمی در دفع مواد زاید از سلول ها و تنظیم دمای بدن دارد.
برای اینکه سالم باشیم به غذاهای گوناگون نیاز داریم. مواد غذایی مانند نان، ماکارونی، ذرت و برنج می توانند کربوهیدرات ها، ویتامین ها و مواد معدنی را در اختیار ما قرار دهند. سبزیجات دارای کربوهیدرات ها و ویتامین ها هستند. میوه جات نیز مانند گروه قبلی دارای ویتامین ها و کربوهیدرات ها بوده، علاوه براین دارای مواد مورد نیاز برای بدن هم هستند. لبنیات دارای پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی مانند کلسیم می باشند. حبوبات، گوشت قرمز، مرغ و ماهی و نیز تخم مرغ می توانند پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز را برای بدن فراهم نمایند. ما می توانیم از گروه گوشت، تخم مرغ و لبنیات مقدار کمی از چربی مورد نیاز را به دست آوریم.
غذاهای چرب احتمال ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهند. غذاهای چرب و شیرین می توانند سبب افزایش وزن شوند. غذاهای شیرین می توانند سبب تخریب دندان ها شوند. غذاهای شور و خوردن نمک زیاد نیز برای انسان ضرر دارد. سبزیجات، میوه جات و غلات فیبر مورد نیاز را تامین می کنند. فیبر به عمل دفع و پیشگیری از سرطان روده بزرگ کمک می کند. پسته، گردو، بادام زمینی و… علاوه بر اینکه مواد معدنی مهمی دارند، دارای چربی مفید نیز می باشند.
بیشتر مردم روزانه سه وعده غذا می خورند. صبحانه وعده غذایی بسیار مهمی است، زیرا پس از آن به مدت طولانی غذا نمی خوریم و از طرفی برای فعالیت روزانه نیز به میزان زیادی انرژی نیازمندیم. از این رو یک صبحانه مناسب شامل نان، لبنیات، تخم مرغ و میوه جات یا سبزیجات تازه است. برای ناهار می توان از چهار گروه مواد غذایی استفاده نمود. برای شام می توان از غذاهای کم حجم تر و ساده تری تغذیه نمود.
* نقشه مفهومی درس
* فعالیت های یادگیری
در فعالیت صفحه 15 کتاب درسی، دانش آموزان کلاس براساس آداب غذایی خانواده، منطقه، شهر و استان خود در جدول غذاهایی را که مصرف می کنند، می آورند.
در مقایسه کنید صفحه ١٥ آنچه توسط دانش آموزان در جدول بالا آمده است، با بشقاب صفحه بعد مقایسه می شود. از این مقایسه سوالات زیر ممکن است به ذهن دانش آموز برسد:
* آیا من هم این انواع غذاها را مورد استفاده قرار می دهم.
* آیا باید برخی از غذاهایی را که می خورم، با غذاهای بشقاب صفحه بعد جایگزین کنم؟
در پاسخ به ایستگاه فکر، دانش آموزان ممکن است به مواردی مانند چیپس، کالباس و سوسیس یا موارد دیگر اشاره نمایند.
در گفت و گو کنید صفحه 17 بایستی به مواردی مانند اینکه برخی مواد نگهدارنده چنانچه با مقدار زیاد استفاده شوند، خطر مسمومیت زایی دارند. برخی از آنها موجب تخریب خواص مناسب و خوب مواد غذایی می شوند، اشاره نمایند.
دانش آموزان در فعالیت کار در خانه صفحه 17 در گزارش خود مواردی مانند رُب گوجه فرنگی، کمپوت، مربا، شربت، سوسیس، کالباس و … را گزارش می کنند.
در گفت و گو کنید صفحه ١٨ دانش آموزان بایستی این موارد را…
چربی ها بایستی در ظرف های در دار و دربسته نگهداری شوند.
گوشت، ماهی، مرغ، تخم مرغ بایستی در یخچال گذاشته شوند.
حبوبات را باید در جای خنک و خشک نگه داشت.
لبنیات بایستی در یخچال قرار بگیرند.
سبزی ها و میوه جات تازه باید در جای خنک و یخچال قرار گیرند.
میوه ها و سبزیجات خشک باید در جای خنک و خشک قرار بگیرند.
برای نگهداری برخی از میوه جات به منظور تهیه کمپوت و مربا بایستی از شکر و جوشاندن (کم کردن آب) استفاده کرد.
برخی از میوه جات و سبزیجات را می توان شور یا ترش کرد و نگهداری کرد.
برنج و ماکارونی را باید در جای خشک نگهداری کرد.
به منظور انجام فعالیت صفحه ١٩ دانش آموزان بایستی بسته به مکان زندگی دانش آموزان، مواد به کار رفته در غذاهایی را که درست می کنند، در گروه های چهارگانه قرار دهند. در این صورت به مفید یا غیرمفید بودن آنها پی می برند.
پیشنهادی خارج از کتاب: از دانش آموزان بخواهید تا با راهنمایی شما به منابع (کتاب ها، مجلات، اینترنت، فیلم های آموزشی یا متخصصین تغذیه) مراجعه نمایند و در مورد نقش هر یک از خوراکی هایی که در وعده های غذایی خود مصرف می کنند، اطلاعات جمع آوری کنند.
با توجه به آنکه دانش آموزان در این درس یاد می گیرند که کدام گروه های غذایی برای تغذیه مناسب است، از آنان بخواهید در مورد خوراکی هایی که تا به حال مصرف می کرده اند، قضاوت کنند و فهرستی از غذاهای نامناسب خود تهیه نمایند.
از دانش آموزان بخواهید تا در مورد شرایط نگهداری انواع غذاها در گذشته با مراجعه به منابع اطلاعات جمع آوری کنند. می توانید با توجه به آداب غذایی استان، شهر و منطقه ای که در آن زندگی می کنید، از بچه ها بخواهید تا در مورد خوراکی های سنتی آنجا اطلاعات جمع آوری کنند و آنها را در گروه های خوراکی هایی که در این درس آمده طبقه بندی نمایند.
به منظور عینیت بخشیدن به یادگیری ها و دلپذیرترکردن آموزش، از خانواده ها بخواهید تا برای پختن غذاهایی که مفیدند در تهیه مواد خوراکی اولیه لازم به بچه ها مساعدت نمایند. می توانید یک روز کلاس خود را به این کار اختصاص دهید تا در ضمن تمرین و گفت و گو با دانش آموزان، در تهیه غذاهایی که آنها در نظر دارند به ایشان کمک کنید.
سوالات درس با جواب
1. در یک روز چند وعده غذا مصرف می کنیم؟
جواب: سه وعده، صبحانه- ناهار- شام.
2. مهم ترین وعده ی غذایی کدام است؟ چرا؟
جواب: صبحانه، زیرا پس از آن به مدّت طولانی غذا نمی خوریم و از طرفی برای انجام کارهای روزانه نیز به انرژی زیادی نیاز زیادی نیاز داریم.
3. خوراکی هایی که در طول روز استفاده می کنیم به چند گروه تقسیم می شوند؟ برای هر کدام چند مثال بزنید.
جواب: به چهار گروه تقسیم می شوند.
گروه اوّل: نان، برنج، ماکارانی، سیب زمینی، آرد، ذرّت.
گروه دوّم: انواع میوه ها و سبزی ها مثل: انگور، خرما.
گروه سوّم: گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ، حبوبات، لبنیّات.
گروه چهارم: انواع چربی ها، کره و روغن های مختلف، دانه های چرب.
4. استفاده زیاد از ………… و…………… به بدن آسیب می رساند.
جواب: شکر و نمک
5. موادِّ نگهدارنده چه نقشی دارند؟
جواب: موادِّ نگهدارنده باعث ماندگاری بیش تر موادّ غذایی می شوند و از فاسد شدن آنها جلوگیری می کنند.
6. چند نمونه از خورا کی هایی که موادّ نگهدارنده دارند را نام ببرید.
جواب: در آبمیوه ها، کنسروها و شیرهای مدّت دار از موادّ نگهدارنده استفاده می شود.
7. گروه گوشت، مرغ و ماهی، تخم مرغ، حبوبات و لبنیات چه نیازهایی از بدن ما را برآورده می کنند؟
جواب: این غذاها موادّ لازم را به بدن ما می رسانند و به رشد بدن کمک می کنند.
8. چند مورد از چربی های خوب را نام ببرید.
جواب: روغن دانه های ذرّت و آفتاب گردان و روغن میوه ی زیتون.
9. برای محکم کردن دندان ها باید ……………… مصرف کرد.
جواب: لبنیّات
10. در هنگام خرید موادّ غذایی باید به ………………. آن ها توجّه کرد.
جواب: تاریخ مصرف
11. برای ناهار از کدام گروه موادّ غذایی می توان استفاده کرد؟
جواب: از چهار گروه غذایی برای وعده ی ناهار می توان استفاده کرد.
12. برای شام باید از غذاهای …………………. استفاده کرد.
جواب: کم حجم و ساده
13. چند مورد موادّ خوراکی که از نظر بهداشتی برای بدن مناسب نیست را نام ببرید.
جواب: جواب: پفک، چیپس، لواشک.
14. کدام گروه از مواد غذایی دارای ویتامین های بیشتری هستند و برای حفظ سلامتی بدن مفیدند؟
جواب: گروه سبزیجات و میوه ها
15. کدام گروه از خوراکی ها به رشد بدن کمک می کنند؟
جواب: گروه گوشت، حبوبات و لبتیات
16. کدام گروه از خوراکی ها به بدن انرژی می دهند و حتی در بدن ذخیره می شوند؟
جواب: گروه چربی ها
17. نام دو ماده غذایی که نگهدارنده دارند را بنویس؟
جواب: تن ماهی و شیر پاکتی
18. هنگام خرید مواد غذایی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
جواب: سالم بودن بسته، تاریخ تولید، تاریخ مصرف ماده غذایی و داشتن علامت استاندارد یا پروانه بهداشتی
19. چهار خوراکی غیر بهداشتی را نام ببر؟
جواب: چیبس، پفک، نوشابه های گاز دار، سوسیس و کالباس
20. بدن ما به کدام گروه خوراکی ها بیشتر نیاز دارد؟
جواب: بدن ما به تمام گروه های غذایی نیاز دارد ولی در مجموع بدن ما به بعضی از گروه های غذایی مثل: نان، برنج، میوه ها و سبزیجات بیشتر و به گروه چربی ها کم تر نیاز دارد.