طرح درس، نکات آموزشی و روش تدریس
کتاب: علوم تجربی
پایـه: دوم دبستان
درس12 : برای جشن آماده شویم
طرح درس شماره1
هدف کلی
آشنا شدن دانش آموزان با چگونگی آماده شدن برای جشن
اهداف جزئی و رفتاری
دانش آموزان بتوانند مواد اطراف خود را در دو دسته مایع وجامد طبقه بندی کنند.
آشنا شدن دانش آموزان با اثر سرد وگرم کردن بر تغییر شکل مواد.
روش تدریس
مشارکتی نمایشی
آمادگی و ایجاد انگیزه
آوردن وسایل مورد نیاز برای یک جشن توسط دانش آموزان وپخش آهنگ مناسب در هنگام شروع کلاس.
ارزشیابی اولیه
باپرسیدن سوالاتی از دانش آموزان از میزان اطلاعات آنها آگاه می شویم مثلا برای
برگزاری جشن تولد چه کارهایی باید انجام داد.
ارائه درس
سعی کنیم این درس را برای تولد یکی از دانش آموزان یا مناسباتی واقعی انجام دهیم و از قبل دانش آموزان را گروه بندی کرده و مواد وسایل مورد نیاز وکارهایی که هر گروه باید انجام دهند به آنها بگوییم درهنگام انجام دادن کارها توسط گروه ها به آنها کمک کرده و در کارهایی که به اهداف درس نزدیک تر بوده تاکید بیشتر داشته وتوجه دانش آموزان را به آن جلب می کنیم.
مثلا در هنگام ریختن شربت در لیوان توجه دانش آموزان را به این موضوع که مایعات شکل ظرف را به خود می گیرند جلب می کنیم.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
پرسیدن سوالاتی مثلا کدام یک از مواد جامد است و همچنین با مشاهده کارهایی که دانش آموزان انجام می دهند می توان ارزشیابی را انجام داد. با همکاری دانش آموزان تمام کارهایی که انجام داده شد مرور می شود.
با پرسیدن سوالاتی مانند: اگر آجیل خشک را در ظرفی بریزیم حالت ظرف را می گیرد یا نه و… ارزشیابی پایانی را انجام می دهیم.
تعیین تکلیف
گزارشی از هر آنچه در کلاس انجام شد تهیه کنند…
طرح درس شماره2
هدف کلی
آماده شدن برای جشن
اهداف جزئی و رفتاری
مواد لازم برای جشن را در یک کاغذ بنویسید؟ (شناختی، برقراری ارتباط)
مواد لازم برای درست کردن شربت آبلیمو را بنویسید؟ (شناختی، مشاهده کردن، برقراری ارتباط)
ماده را تعریف کنید و دو ویژگی برای آن بیان کنید؟ (دانشی)
جامد را تعریف کنید و چند مثال برای آن بگویید؟ (دانشی)
مایع را تعریف کنید و ویژگی آن را بنویسید؟ (دانشی)
با انجام آزمایش توضیح دهید که آیا شکل بادام با تغییر ظرف تغییر می کند؟ (شناختی، آزمایش کردن و برقراری ارتباط)
فعالیت های مقدماتی
اسم وسایلی که در اطراف خود می بینید را نام ببرید؟
روش تدریس
پرسش وپاسخ، بحث کلاسی، اکتشافی
رسانه های آموزشی
آب، شکر، آبلیمو، پارچ، قاشق، شکلات، یخ، بادام، گردو، سیب، ژله، کره، روغن جامد، شمع
ارزشیابی اولیه
ماده چیست؟ کدام یک از مواد اطراف شما جامد وکدام مایع است؟
ارائه درس
درس جشن در مدرسه به عنوان یک زمینه مناسب برای اجرا در مدرسه انتخاب شده است تا دانش آموزان مفاهیم علمی را در محیطی شاد و توام با بازی کشف کنند و یاد بگیرند. دانش آموزان با هدایت معلّم و با ب هکارگیری حواس پنج گانه خود خواص مواد را از طریق دیدن، لمس کردن، مزه کردن و… بررسی، طبقه بندی و نامگذاری می کنند. در این مرحله است که دانش آموز می تواند تعریف خود را با توجّه به تجربه هایی که کسب کرده اند، ارائه دهد.
قبل از تدریس، درباره خوراکی های محلّی و قابل اجرا بودن آنها در کلاس اطّلاعات جمع آوری کنید و حداقل یک بار خودتان آن را قبل از آموزش اجرا کنید تا متوجه نقاط قوت و کاستی های آن برای اجرا در کلاس شوید. برای اجرای فعّالیّت ها می توانید از همکاری والدینی که اطلاعات کافی در این زمینه دارند بهره گیرید.
در هنگام اجرای فعّالیّت ها به مدیریت زمان توجّه شود. تهیّه پوستر یا روزنامه دیواری از آنچه انجام داده اند یا طرّاحی و انجام آزمایش ها کمک به تثبیت آموخته هایشان می کند و نشان دهنده این است که هر دانش آموز تا چه حد به اهداف دست یافته است.
برای فعّالیّت های کار در منزل، حتماً با نوشتن نامه یا جلسه های حضوری، والدین را هدایت کنید تا بدانند این فعّالیّت ها هم بخشی از روند آموزش است. برای آوردن وسایل مورد نیاز به کلاس به امکاناتی که در هر خانواده وجود دارد، توجّه بفرمایید.
ارزشیابی پایانی و جمع بندی
ماده را تعریف کنید؟
جامد ومایع را تعریف کنید؟
چند مثال برای جامد و مایع بنویسید؟
چگونگی درست کردن شکلات آجیلی و شربت آبلیمو را توضیح دهید؟
بچه ها با تهیه شربت آبلیمو و شکلات آجیلی آشنا شدند. با ماده و ویژگی های ماده آشنا شدند. با جامد و مایع و انواع جامد و مایع آشنا شدند. با ویژگی های جامد و مایع آشنا شدند.
تعیین تکلیف
یک روغن جامد را گرما دهید سپس مشاهدات خود را بنویسید. بعد روغن جامد را سرد کنید سپس مشاهدات خود را بیان کنید و مراحل 1 و 2 را با هم مقایسه کنید؟
نکات آموزشی و روش تدریس
* درس در یک نگاه
در این درس دانش آموز با آوردن موادّ قابل دسترس در محیط خود برای تهیّه موادّ خوردنی جشن، آنها را فهرست و دسته بندی می کند و با توجّه به ملاک هایی که می آموزد، مواد را به دو گروه جامد و مایع طبقه بندی کرده و گزارش می دهد. در فعّالیّت های روزمره از آموخته های خود در رابطه با تغییر شکل مواد بر اثر گرفتن گرما یا از دست دادن گرما، آگاهانه استفاده می کند و تجربیات خود را به طور عملی نشان می دهد.
* اهداف و پیامدها
در پایان این درس انتظار می رود دانش آموزان بتوانند:
1- سطح مواد پرکاربرد زندگی روزمره خود را بر پایه ملاک داشتن شکل معین یا گرفتن شکل ظرف به خود، به دو دسته جامد و مایع طبقه بندی کنند و حداقل اثر گرم و سرد کردن بر تغییر شکل یک ماده را آزمایش کرده و گزارش دهند.
2- با همکاری یکدیگر فهرستی از آنچه در محیط زندگی خود می بینند را بر پایه ویژگی های جامد و مایع طبقه بندی کرده و گزارش دهند.
(اثر گرم و سرد کردن را بر تغییر شکل یک یا دو ماده، آزمایش کرده و گزارش دهند. )
3- سطح مواد را با توجّه به ویژگی ظاهریشان طبقه بندی کرده و به طور مرتّب به فهرست و طبقه بندی خود، موادی دیگر اضافه کنند و در طبقه بندی خود به موادی که جامد و مایع نیستند نیز توجّه نشان دهند. (اثر گرم و سرد کردن را بر تغییر شکل بیش از دو ماده آزمایش کرده و گزارش دهند. )
* مواد و وسایل آموزشی
– فیلم و لوح فشرده
– مواد خوراکی جامد مانند: شکر، انواع دانه ها، میوه، شکلات و…
– مواد خوراکی مایع مانند: آبلیمو، شکر، شربت و…
– ظرف های شیشه ای در اندازه های گوناگون، قاشق، سبد و…
* مفاهیم این درس
دانش آموزان در سال اوّل با استفاده از حواس، ویژگی های ظاهری مواد را مشاهده کرده اند و به شباهت ها و تفاوت های برخی مواد پی برده اند. آنها همچنین با به کارگیری حواس پنجگانه خود اطّلاعاتی در مورد آنچه در محیط اطرافشان می گذرد جمع آوری کرده اند.
همه چیزهای اطراف ما ماده هستند.
– مواد جا می گیرند.
– جامدها شکل معینی دارند.
– مایعات به شکل ظرف خود در می آیند.
– گرما مواد را از حالت جامد به حالت مایع درمی آورد.
– مواد مایع با از دست دادن گرما به حالت جامد درمی آیند.
* دانستنی های درس
همه چیزهایی که در اطراف خود می بینیم از ماده ساخته شده است. مواد دارای جرم و وزن هستند و فضا را اشغال می کنند. مواد عموماً به سه حالت جامد، مایع و گاز بوده و از ذرّات کوچکی به نام مولکول تشکیل شده اند. در مواد جامد مولکول های مواد بسیار نزدیک یکدیگر قرار دارند و چون حرکت و جابه جایی کمی دارند، به شکل ثابتی دیده می شوند. مولکول های موادّ مایع از یکدیگر فاصله دارند و حرکت و لرزش آن ها نسبت به جامدها بیشتر است. به همین دلیل به شکل ظرفی که در آن قرار می گیرند، در می آیند.
بعضی چیزها مثل صدا، نور و گرما و … که در اطراف ما وجود دارد و ما از طریق حواسمان به آنها پی می بریم، ماده نیستند، زیرا نه جرم دارند و نه فضایی را اشغال می کنند. توجّه فرمایید که این مطالب فقط برای آموزگار است و لزومی ندارد به دانش آموزان انتقال یابد.
* نکات آموزشی و فعّالیّت های پیشنهادی
درس جشن در مدرسه به عنوان یک زمینه مناسب برای اجرا در مدرسه انتخاب شده است تا دانش آموزان مفاهیم علمی را در محیطی شاد و توام با بازی کشف کنند و یاد بگیرند. دانش آموزان با هدایت معلّم و با ب هکارگیری حواس پنج گانه خود خواص مواد را از طریق دیدن، لمس کردن، مزه کردن و… بررسی، طبقه بندی و نامگذاری می کنند. در این مرحله است که دانش آموز می تواند تعریف خود را با توجّه به تجربه هایی که کسب کرده اند، ارائه دهد.
همکار گرامی برخی از موارد آموزشی برای تسهیل فعّالیّت های این درس پیشنهاد شده است. شما هم با درایت خود آن را کامل تر کنید.
قبل از تدریس، درباره خوراکی های محلّی و قابل اجرا بودن آنها در کلاس اطّلاعات جمع آوری کنید و حداقل یک بار خودتان آن را قبل از آموزش اجرا کنید تا متوجه نقاط قوت و کاستی های آن برای اجرا در کلاس شوید.
برای اجرای فعّالیّت ها می توانید از همکاری والدینی که اطلاعات کافی در این زمینه دارند بهره گیرید. درس جشن در مدرسه با فعالیت های گروهی آغاز می شود. بنابراین لازم است درباره روش کار گروهی با دانش آموزان تعامل داشته باشید و مطمئن شوید که آنها درباره هماهنگی با اعضای گروه و نقش و مسئولیّت های خود آگاهی کافی دارند. به عبارتی در مورد چگونگی انجام کارگروهی به اتّفاق نظر برسند تا با تمرین کار گروهی بتوانند در آینده با نقش های خود در جامعه بیشتر آشنا شوند. نقش معلّم در این فرایند هدایتگری و راهنمایی است.
بنابراین دانش آموزان خود، مفهوم ماده و حالت های آن را باید کشف کنند و شما در صورت لزوم، اصلاح خواهید کرد.
سازماندهی کلاس درس مثل تغییر میز و نیمکت ها یا استفاده از مکان های مناسب دیگر مستلزم برنامه ریزی از قبل است. در هر مرحله از فعّالیّت ها مطمئن شوید که دانش آموزان علاوه بر لذّت بردن از انجام کارگروهی، نکات ایمنی و بهداشتی را رعایت می کنند.
دانش آموزان پس از انتخاب و تایید فهرست خوراکی های خود، آن را متناسب با فرایند آموزش هر بار طبقه بندی کرده و موادی را اضافه یا حذف می کنند. سپس فهرست جدید خود را گزارش داده و با فهرست گروه های دیگر مقایسه می کنند.
در هنگام اجرای فعّالیّت ها به مدیریت زمان توجّه شود. تهیّه پوستر یا روزنامه دیواری از آنچه انجام داده اند یا طرّاحی و انجام آزمایش ها کمک به تثبیت آموخته هایشان می کند و نشان دهنده این است که هر دانش آموز تا چه حد به اهداف دست یافته است. دانش آموزان در سال دوم با مفهوم جامد و مایع و اثر گرما بر آنها آشنا می شوند. حالت گاز را در سال سوم خواهند آموخت.
ممکن است خوراکی های پیشنهادی کتاب درسی در تمام مناطق ایران موجود نباشد؛ مثل شکلات تخته ای که با شکلات های معمولی و یا هر ماده دیگری که اثر گرما بر مواد را در شرایط کلاس نشان دهد هم می شود این فعّالیّت را انجام داد. تعریف های مفاهیمی مانند ماده، جامد، مایع و اثر گرما بر مواد، زمانی ارزشمند است که دانش آموزان در طی فرایند آموزش این درس و با انجام فعّالیّت هایی به آنها برسند، بنابراین از تعریف مستقیم آنها خودداری شود.
برای فعّالیّت های کار در منزل، حتماً با نوشتن نامه یا جلسه های حضوری، والدین را هدایت کنید تا بدانند این فعّالیّت ها هم بخشی از روند آموزش است. برای آوردن وسایل مورد نیاز به کلاس به امکاناتی که در هر خانواده وجود دارد، توجّه بفرمایید.
نکته: برخی از دانش آموزان تصوّر می کنند که موادی مانند شکر، آرد یا عدس و… را وقتی در ظرفی مثل لیوان، کاسه یا… می ریزیم، شکل همان ظرف را به خود می گیرند، جامد نیستند. پیشنهاد می شود که از آنها بخواهید تا یک دانه شکر، عدس یا… را در ظرف های مختلف قرار بدهند و در عمل مشاهده کنند که آن ها را در هر ظرفی بگذارند به همان شکل اوّلیه باقی می مانند.
* خلاصه درس
ماده:
تمام چیزهایی که در اطراف ما قرار دارند، ماده نام دارند.
مثل: میز، مداد و…
حالت های ماده:
جامد: موادی که از خود شکل مشخص و ثابتی دارند. مانند: یخ، مداد و میز
مایع: موادی که از خود شکل ثابتی ندارند و همیشه به شکل ظرفی که در آن ریخته می شوند در می آیند؛ مانند: شیر، آب و…
گاز: موادی که از خود شکل ثابتی ندارند و در همه جا پخش می شوند. مانند: بخارآب، دود و…
نکته: تنها ماده ای که به هر سه حالت در طبیعت وجود دارد، آب است.
مایع: آب جامد: یخ گاز: بخارآب
اثر گرما بر مواد:
1- گرما باعث مایع شدن برخی مواد جامد می شود.
مانند: مایع شدن یخ و شکلات.
2- گرما باعث بخار شدن برخی از مواد مایع می شود.
مانند: بخار شدن تدریجی آب درون کتری.
اثر سرما بر مواد:
1- سرما باعث مایع شدن برخی از مواد گازی می شود.
مانند: سردشدن بخارآب که باعث تشکیل بخارآب می شود.
2- سرما باعث جامدشدن برخی از مواد مایع می شود.
مانند: یخ بستن آب.
حجم:
ماده جا می گیرد. برخی جای کم تر و برخی جای بیش تر که به آن حجم می گویند. مثلاً سیب حجم بیش تری نسبت به آلبالو می گیرد: پس حجم سیب از حجم آلبالو بیش تر است.
جرم یا وزن:
مقدار ماده ای که هر جسم را تشکیل می دهد را جرم یا وزن می نامند. مثال: جرم یک کتاب از جرم مواد بیش تر است.
سوالات درس با جواب
1- ماده یعنی چه؟
جواب: تمام چیزهای اطراف ما ماده نام دارد. ماده جا می گیرد.
2- چند ماده که در اطراف خود می بینی نام ببر؟
جواب: میز، صندلی، لباس، مداد و آب
3- به چه موادی جامد می گویند؟
جواب: به موادی که شکل مشخصی دارند، جامد می گویند. مثل: میز، کتاب، قند
4- به چه موادی مایع می گویند؟
جواب: به موادی که شکل مشخصی ندارند و شکل ظرفی را می گیرند که در آن ریخته می شوند. مثل: آب، چای و نوشابه
5- به چه موادی گاز می گویند؟
جواب: گازها شکل مشخصی ندارند. بعضی از گازها به چشم دیده نمی شوند. مثل: هوا، گاز شهری
6- کدام ماده هم به صورت مایع و هم به صورت جامد و هم به صورت گاز در محیط زندگی ما وجود دارد؟
جواب: آب، وقتی جامد است به صورت یخ، وقتی گاز است به صورت بخار و وقتی مایع است به صورت آب خوردنی.
7- به موادی که در هوا پخش می شوند چه می گویند؟
جواب: گاز
8- وقتی که آب بخار می شود به چه شکلی در می آید؟
جواب: گاز
9- مواد جامد چگونه به مایع تبدیل می شوند؟
جواب: بر اثر گرما (ذوب شدن یخ و شکلات و کره)
10- مواد مایع چگونه به جامد تبدیل می شوند؟
جواب: بر اثر سرما ( تبدیل شدن آب به یخ)
11- چند ماده ی خوراکی جامد نام ببر؟
جواب: شکر، آجیل و شکلات.
12- چند ماده ی خوراکی مایع نام ببر؟
آب، سرکه، چای و آبلیمو
13- آیا مواد تغییر حالت می دهد؟
جواب: بله، بر اثر گرما و سرما مواد تغییر حالت می دهند.
14- اگر یک ماده ی جامد را به اندازه ی کافی…………. کنیم به مایع تبدیل می شوند.
جواب: گرم