نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایه: سوم دبستان
فصل4: نیازهای خانواده
درس 12: درست مصرف کنیم
عنوان دروس این فصل: نیازهای خانواده چگونه تامین می شود؟ ، منابع، درست مصرف کنیم، بازیافت
مقدمه
عنوان فصل4 کتاب مطالعات اجتماعی سوم دبستان، نیازهای خانواده می باشد. مهارت های اقتصادی و سواد مالی یکی از مقوله های مهم تربیت اجتماعی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دانش آموزان در این فصل با مفاهیمی چون منابع، مشاغل تولیدی و خدماتی، درآمد، پس انداز و … آشنا می شوند. همچنین با توجه به لزوم فرهنگ سازی برای تغییر در سبک زندگی و پرهیز از مصرف گرایی با تاکید بر آموزه های دینی، اهمیت آموزش این فصل نمایان می شود.
انتظارات یادگیری
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* درباره راه های مصرف درست اظهارنظر و این راه ها را بیان کنند.
* در زندگی واقعی (در خانه و مدرسه) از اسراف پرهیز و به صرفه جویی و قناعت تمایل داشته باشند.
* به پس انداز عادت کنند و بودجه خانواده را برای خرید وسایل موردنیاز خود درنظر بگیرند.
* پس از غذاخوردن، خدا را شکر کنند و نسبت به منابع به عنوان نعمت های خداوند بنگرند.
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* آماده کنید
* با توجه به درس قبل تعریف منابع و نیاز روزافزون انسان ها به این منابع را مجدداً مرور کنید و سپس نتیجه بگیرید که این منابع نعمت های خداوند هستند و ما باید از منابع حفاظت و برای این منظور درست مصرف کنیم.
* از دانش آموزان بخواهید مطالب و تصاویر چهار کادرکتاب شامل صرفه جویی، اسراف، پس انداز، خرید به اندازه بودجه را خودشان بخوانند و با زندگی خود تطبیق دهند و ببینند موارد مشابه در زندگی آنها وجود دارد یا نه؟ به دانش آموزان فرصت مشاهده و مطالعه مطالب و تفکر بدهید.
* آموزش دهید
* از هر گروه یا چند دانش آموز بخواهید تصاویر کادر را صرفه جویی می کنیم را توضیح دهند. بعد بپرسید: آیا شما هم تاکنون در مصرف چیزی صرفه جویی کرده اید؟ چگونه؟
* اجازه بدهید دانش آموزان به ویژه اگر در روپوش و کیف و لوازم التحریر و امور مربوط به مدرسه قناعت کرده اند در کلاس تعریف کنند.
* توجه کنید که این بخش باید به خوبی آموزش داده شود و هدف اصلی آن فرهنگ سازی برای موضوع قناعت و صرفه جویی است که از اهم آموزه های دینی ما می باشد.
* دانش آموزان باید بتوانند با افتخار از قناعت خود دفاع کنند و تحت تاثیر فشار هنجاری همسالان نباشند. از گروه بعدی بخواهید تصاویر کادر (٢) اسراف نمی کنیم را توضیح دهند.
* بحث مربوط به اسراف را با آموزه های قرآنی که بچّه ها قبلاً خوانده اند پیوند دهید.
* از بچّه ها بخواهید نمونه هایی از اسراف در خانه و مدرسه را مثال بزنند.
* برای مثال کندن ورق های دفتر، اتلاف تغذیه ای که در مدرسه داده می شود، زیاد غذا کشیدن در خانه، زیاده روی در مصرف آب و برق و…
* به این ترتیب فعالیت شماره ٢ را با کمک آنها پاسخ دهید.
* اسراف یعنی زیاده روی و آیات قرآن درباره نکوهش اسراف و تبذیر و ارزش و جایگاه میانه روی فراوان است.
– خداوند در قرآن فرموده است: کُلوا وَاشربوا ولا تُسرفوا (بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد. )
– و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد. (سوره انعام آیه ٤1)
– خداوند کسی را که اسراف کار و بسیار دروغگو است هدایت نمی کند. (سوره غافر آیه 8)
* درباره اینکه برای نعمت های خدا باید شکرگزار باشیم و این شکرگزاری هم به زبان، (فعالیت شماره ٣) و هم در عمل یعنی استفاده درست از نعمت ها، توضیح دهید. استفاده درست به حفاظت از منابع منجر می شود.
* در فعالیت ٣ دانش آموزان را ترغیب کنید که حتماً پس از صرف غذا، خدا را شکر بگویند. با توجه به محل زندگی از آنها بخواهید این شکرگزاری را به زبان محلی خود نیز بیان کنند.
* در مرحله بعد با توجه به تصویر کادر باید موضوع خرید به اندازه بودجه و انتخاب بین چند کالا را آموزش دهید.
* از دانش آموزان بخواهید تصور کنند قرار است به خرید بروند روی یک کاغذ فهرستی از چیزهایی که نیاز دارند بنویسند. (برای مثال ٦ و ٧ قلم) پس از آن که همه این کار را انجام دادند بگویید شما می توانید فقط ٤ قلم را انتخاب کنید حالا در فهرست خودتان بقیه اقلام را که کمتر به آنها نیاز دارید خط بزنید.
* در مرحله بعد بگویید حالا فقط دو قلم را می توانید بخرید و بودجه شما هم مثلاً ١٥٠٠٠ تومان یا ٢٠٠٠٠ تومان است. فکرکنید و دو یا یک قلم را نگه دارید. در پایان بپرسید دلایل شما برای انتخاب نهایی آن چیز چه بوده است! نیاز بیشتر و مهم تر و بودجه معین.
* بخش بعدی آموزش پس انداز است که باید فواید آن را از طریق پرسش و پاسخ مطرح کنید. از دانش آموزانی که عادت به پس انداز دارند بخواهید درباره این کار خود در کلاس توضیح دهند.
* به منظور عملی نمودن بحث فعالیت شماره ٢ به کار ببندیم را برای بچّه ها توضیح دهید و از آنها بخواهید به سلیقه خود یک قلک درست کنند و از امروز تا یک زمان معین مقداری از پول توجیبی ایشان را پس انداز کنند و در آن زمان معین برای مثال عید نوروز با پولی که پس انداز کرده اند کالای مورد علاقه خود را تهیه کنند.
* این فعالیت جنبه خلاقیتی دارد و از آنجا که ممکن است همه دانش آموزان علاقه مند یا توانمند در زمینه کاردستی نباشند، از کسانی که تمایل به انجام کار ندارند بخواهید قلک آماده بخرند.
* در آخرین بخش تدریس داستان یک تصمیم خوب را با صدای بلند و آهنگ مناسب بخوانید و پرسش های مربوط به آن را در کلاس به بحث و گفت وگو بگذارید. متاسفانه اسراف در کاغذ که مساوی است با قطع درختان بیشتر یکی از عادات نامطلوب و رایج در بین دانش آموزان است که باید تغییر یابد.
* به پایان ببرید
* به منظور جمع بندی از درس، یکبار دیگر راهکارهای درست مصرف کردن را مرور و نتیجه گیری کنید که مصرف درست، حفاظت از منابع و شکرگزاری از نعمت های خداوند است. تغییر در نگرش و رفتار دانش آموزان را در طی سال مشاهده و پیگیری نمایید.
* سپس به منظور ارائه تکلیف پایانی، از آنها بخواهید فعالیت شماره ١ کاربرگه را انجام بدهند. دانش آموزان باید پیشنهادات خود را روی یک برگه کاغذ بنویسند، در کلاس بخوانند و سپس به شما تحویل دهند.
* محورهای عمده ارزشیابی
بیان شفاهی راهکارهای درست مصرف کردن و دلایل آنها یکی از محورهای ارزشیابی است. محور عمده تر تغییر در نگرش و رفتار (پرهیز از اسراف، صرفه جویی عادت به پس انداز، درنظر گرفتن بودجه معین، شکرگزاری پس از خوردن غذا و…) است که بایستی توسط والدین ارزشیابی و نتیجه به شما گزارش شود.
ملاحظات تدریس و دانستنی های معلمّ
* این درس به مهارت های اقتصادی که در برنامه های گذشته مغفول واقع شده بود، توجه و تاکید دارد. درنظر گرفتن بودجه، انتخاب با توجه به شرایط، پس انداز و صرفه جویی از جمله این مهارت ها است. به منظور نهادینه شدن این مهارت ها و همچنین درونی شدن ارزش هایی چون شکرگزاری پس از خوردن غذا، پرهیز از اسراف و … باید هماهنگی کامل تربیتی میان خانه و مدرسه وجود داشته باشد. به همین دلیل موضوع این درس نیز باید در جلسه ای که با خانواده ها گذاشته می شود به خوبی برای خانواده ها تشریح و تبیین شود تا علاوه بر جلوگیری از ناهماهنگی، خانواده نیز برای پیگیری این آموزش ها در محیط خانه به معلم کمک نماید.
* اسراف به معنی زیاده روی در هر چیز اعم از امور اعتقادی و اعمال و افعال انسانی است. برخی معتقدند تبذیر هم که به معنی ریخت و پاش کردن بیهوده است با اسراف مترادف است. قناعت و صرفه جویی از جمله صفات فاضله و ویژگی های بزرگان است. امام محمد باقر (ع) می فرمایند: هرکه قناعت کند به آنچه خدا به او می دهد غنی ترین مردم است. اسراف و تبذیر در قرآن نکوهش شده است.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف جزئی
فراگیران در پایان باید…
– با شیوه درست مصرف کردن منابع آشنا شوند. (شناختی، درک وفهم)
– نسبت به منابع طبیعی اطراف خود احساس مسئولیت کند. (عاطفی)
– نحوه درست مصرف کردن منابع مختلف را تعیین کند. (روانی حرکتی)
– درباره ی راه های مصرف کردن درست اظهار نظر کنند و این راه ها را بیان کنند. (شناختی)
– در زندگی واقعی از اسراف پرهیز و به صرفه جویی و قناعت تمایل داشته باشند. (عاطفی)
– به پس انداز عادت کنند و بودجه ی خانواده را برای خرید وسایل مورد نیاز درنظر بگیرند. (شناختی)
– پس از غذا خوردن خدا را شکر و نسبت به منابع به عنوان نعمت های خداوند بنگرند. (عاطفی)
* اهداف رفتاری
از فراگیران انتظار می رود در پایان درس بتوانند…
– نسبت به استفاده از وسایل قابل استفاده مجدد علاقه مند شود. (عاطفی، ارزش گذاری)
– به صرفه جویی علاقه مند شود. (عاطفی، ارزش گذاری)
– با وسایل دورریختنی اش وسایل جدید بسازد. (روانی حرکتی)
– برای صرفه جویی و اسراف مثال بزند. (درک و فهم، شناختی)
– مناسب با نیازش خرید کند. (روانی و حرکتی، اجرای مستقل)
– منابع طبیعی به عنوان نعمت های خداوند درک کند. (شناختی، درک و فهم)
– برای صرفه جویی در زندگی برنامه ریزی کند. (عاطفی، سازماندهی)
– صرفه جویی را به عنوان یک امر پسندیده تحلیل می کند (عاطفی، ارزش گذاری)
* الگوها و روش های تدریس
بحث گروهی، توضیحی، نمایشی، بارش مغزی، پرسش و پاسخ، ایفای نقش
* رسانه و وسایل آموزشی
کتاب درسی، تابلو، دیتا شو، فیلم، برگه ی سوالات واگرا، برگه سوالات چند گزینه ای
* فعالیت مقدماتی
ورود به کلاس، سلام و احوال پرسی، بررسی وضعیت فیزیکی و روانی فراگیران، حضور و غیاب بیان، مناسبت روز، دیدن تکالیف درسی.
* ارزشیابی تشخیص آغازین
از درس قبل چند سوال از فراگیران می پرسم…
– منابع طبیعی را تعریف کنید.
– چند نمونه از منابع طبیعی را مثال بزنید.
– توضیح هید غذایی که میخورید چگونه به دست می اید.
* آمادگی و ایجاد انگیزه
– خواندن آیاتی از قرآن با مفهوم اهمیت درست مصرف کردن و پرهیز از اسراف (مثال: بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد. )
– با طرح سوالی با این مضمون آیا می دانید برای هر تن کاغذ، باید 17درخت تنومند قطع شود؟
– و در پایان فیلم صرفه جویی در مصرف آب که مشکل کشورمان کمبود آب است نشان می دهیم.
* ارائه درس
دانش آموزان را گروه بندی می کنم، برگه ی سوالات که گزینه ندارد را در اختیار دانش آموزان می گذارم تا ابتدا به صورت فردی و باز پاسخ به سوالات جواب دهند، سپس گزینه ها را در اختیار آنها می گذارم تا یکی را انتخاب کنند.
سپس از آنها می خواهم در گروه مشورت کنند و هر گروه یک گزینه را انتخاب کند و بعد به بحث کلاسی آنها جهت می دهم تا به بهترین نگرش ها دست یابند.
به سوالات واگرا پاسخ دهد و سپس یکی از گزینه ها را انتخاب کند و به شکل فعال در گروه فعالیت کند و سپس بتواند در بحث بین کلاسی از نظرات خود دفاع کند و در صورت لزوم در نگرش خود، تجدید نظر نماید.
* خلاصه و جمع بندی
به منظور جمع بندی از درس، یکبار دیگر راهکارهای درست مصرف کردن را مرور کنید و نتیجه گیری کنید که مصرف درست، حفاظت از منابع و شکرگزاری از نعمت های خداوند است. تغییر در نگرش و رفتار دانش آموزان را در طی سال مشاهده و پیگیری نمایید.
* ارزشیابی تکوینی
از درس امروز یک برگه ی ارزشیابی آماده کردم و به هر گروهی یک برگه دادم و چند دقیقه زمان گرفتم تا با هم و به صورت گروهی، به سوالات آن پاسخ دهند و سپس از آنها خواستم تا سوال و جوابی که برای آن نوشتند را بخوانند.
* تعیین تکلیف
فردی: درس را بخوانند و به فعالیت های آن پاسخ دهند
گروهی و خلاق: از بچه ها می خواهیم وسایل دور ریختنی که در خانه دارند و یا وسایلی که قابل استفاده اند ولی استفاده نمی کنند را برای زنگ هنر بیاورند و کاردستی درست کنند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- منابع طبیعی……………………………….. هستند.
جواب: نعمت های خدا
2- صرفه جویی یعنی چه؟
جواب: استفاده درست از منابع و نعمت های طبیعی
3- اسراف یعنی چه؟
جواب: استفاده نادرست و بیش از اندازه از نعمت های خدا
4- بهترین توصیه برای حفظ منابع طبیعی چیست؟
جواب: درست و اصولی و به اندازه مصرف کنید.
5- چگونه می توانیم از منابع طبیعی محافظت کنیم؟
جواب: درست و به اندازه مصرف کنیم.
6- چرا وقتی غذا می خوریم از خدا تشکر می کنیم؟
جواب: چون روزی دهنده اصلی خداست و به ما بدنی سالم داده و می توانیم غذا بخوریم و تمام نعمت ها را خدا به ما داده است.
7- چگونه می توانیم ا ز منابع طبیعی درست استفاده کنیم؟
جواب: اسراف نکنیم؛ صرفه جویی کنیم، از وسایل کهنه و قدیمی دو بار استفاده کنیم، با کیفیت تولید کنیم تا سریع از بین نرود.
8- چرا باید از منابع طبیعی خوب استفاده کنیم؟
جواب: چون استخراج منابع طبیعی بسیار پر هزینه است، چون منابع طبیعی تمام شدنی هستند، چون استخراج مواد از منابع طبیعی بسیار پر زحمت است.
9- صرفه جویی یعنی چه؟
جواب: به اندازه مصرف کردن و استفاده ی درست از چیز ها.
10- پس انداز چه فایده ای دارد؟
جواب: یاد می گیریم که با قناعت زندگی کنیم و هیچ وقت نیازمند نباشیم. – وقتی اتفاق پیش بینی نشده ای روی بدهد از عهده ی مشکل بر می آییم. – برای مواقع ضروری آماده ایم. – می توانیم با پس انداز خرید های بزرگ خود را انجام دهیم.
11- چند نمونه از اسراف را نام ببرید؟
جواب: زیاده روی در مصرف مواد غذایی، در مصرف برق، گاز، آب و…