نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: هدیه های آسمان
پایـه: سوم دبستان
درس12 : سخن آسمانی
مقدمه
قرآن در یکی از ظلمانی ترین دوره های زندگی بشر، یعنی در عصر جاهلیت، همچون مشعلی فروزان تابید تا انسان را از تاریکی های جهل و نادانی رها کند و در دریایی از رحمت و برکت و نور، غوطه ور سازد. قرآن کتابی است که رستگاری انسان را در دو جهان تضمین می کند و انسان را محبوب حضرت پروردگار می نماید.
در محضر حضرت رضا (ع)، سخن از قرآن به میان آمد فرمودند: خداوند زمانی پیامبرش را به سوی خود فرا خواند که دین را کامل نمود و بر او قرآن را نازل کرد، کتابی که روشنگر همه چیز است و حلال و حرام و حدود و احکام و هر آنچه مردم به آن نیازمندند، در آن به طور کامل بیان شده است. قرآن کلام خداست، از آنچه او گفته است، فراتر نروید و هدایت را در غیر او نجویید که گمراه می شوید. قرآن ریسمان محکم، دستاویز استوار و آیین برتر خدا در میان بندگان است. به سوی بهشت راهبری می کند و از دوزخ رهایی می بخشد. در اثر گذشت زمان، کهنه نشده و با تکرار بر زبان ها از ارزش و اثر بخشی آن کاسته نمی شود؛ زیرا خداوند، آن را برای زمان خاصی قرار نداده است؛ بلکه حجت و برهان برای همه انسان ها در سراسر زندگی آنهاست و نه از پیش رو و نه از پس، باطل به آن وارد نخواهد شد.
در درس حرف های آسمانی تلاش شده تا دانش آموز ضمن آشنایی بیشتر با کتاب آسمانی خود و اینکه قرآن آن قدر زیباست که حتی سران و بزرگان کفار نمی توانستند از شنیدن آیات زیبای آن خودداری کنند، به خواندن و انس با قرآن به عنوان زمینه ای برای عمل به دستورات شفابخش آن، تمایل پیدا کند.
اهداف درس
* آشنایی با قرآن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان
* تمایل به خواندن قرآن و انس با آن
* آشنایی با پیام قرآنی
توصیه هایی برای شروع مناسب تدریس
1. خوب است ترتیبی داده شود که با تشریفات خاص قرآن وارد کلاس شود. مثلاً یکی از دانش آموزان با احترام کامل قرآن را در دست گرفته و وارد شود و تمام شاگردان به احترام قرآن برخیزند و بعد چند آیه قرآن با آهنگ جذاب و موثری از نوار صوتی که قبلاً فراهم شده است، پخش گردد یا به وسیله یکی از دانش آموزان خوانده شود و سپس یکی از شاگردان که قبلاً معلم او را آماده کرده است، خواسته شود تا ترجمه آن را با تانّی بیان کند.
2. یکی از دانش آموزان برای چند دقیقه با آهنگ دلنشین و جالبی قرآن را بخواند چون خواندن قرآن با صدای خوب تاثیر دیگری در روح شنوندگان دارد. همچنین در صورت امکان تابلوهای زیبایی از آیات قرآن با ترجمه در کلاس نصب شود.
3. متن درس، شروع مناسبی برای تدریس است.
4. دانش آموزان وارد کلاس می شوند توسط معلم کلاس به آنها برنامه ای ارائه می گردد تا بر اساس آن، کارهای خود را انجام دهند؛ زیرا بدون آن سرگردان و حیران می مانند و در انجام کارهای خود دچار اشتباه می شوند. انسان ها نیز پس از ورود به این عالم برای زندگی خود به برنامه ای نیازمندند که بدون آن از راه صحیح منحرف می شوند، این برنامه همان قرآن است که توسط حضرت محمد (ص) از سوی خداوند برای ما آورده شده است و خدا بهتر از هر کس می داند که ما به چه برنامه ایی احتیاج داریم؛ چون او از همه آگاه تر است.
5. با توجه به فعالیت کتاب گفت وگو کنیم. نقل قصه داستان اصحاب فیل می تواند خود شروع مناسبی برای تدریس باشد. ذکر داستان هایی که با روحیات کودکانه آنها و محدوده درکشان مطابقت دارد، ارائه گردند؛ مانند داستان یوسف، ابراهیم، موسی (ع) و… نقل این داستان ها با زندگی خود کودک، ارتباط بیشتری دارد و می تواند موثرتر و مفیدتر باشد. ذکر این داستان ها به ویژه علاقه ای که کودکان به شنیدن داستان دارند، می تواند انس و علاقه بیشتری به قرآن در آنها ایجاد کند.
6. بیان داستان های مربوط به سوره های کوثر، کافرون، قریش، قدر و… شروع مناسبی برای تدریس می باشد.
7. از قرآن های صوتی نیز می توان برای شروع تدریس استفاده کرد.
فعالیت های درس
گفت وگو کنیم: انجام این فعالیت با توجه به متن درس و تحلیل محتوای داستان صورت می پذیرد و دانش آموزان آن را به صورت فردی انجام می دهند. در پاسخ سوال، دانش آموزان به آثار دلنشین تلاوت آیات قرآن و اینکه آنها حقیقت بزرگی را در آیات قرآن یافته بودند، اشاره می کنند.
بگرد و پیدا کن: برای انجام این فعالیت، انتظار می رود دانش آموزان به ماجرای اصحاب فیل اشاره نمایند. در ادامه با توجه به سطح اطلاعات دانش آموزان و یادآوری نسبت به داستان های قرآنی که در پایه های قبلی شنیده اند، می توانید به داستان های حضرت نوح، ابراهیم و… اشاره نمایید.
کامل کنید: این فعالیت به منظور تثبیت اهداف درس در ذهن دانش آموزان طراحی شده است. برای انجام این فعالیت، دانش آموزان با توجه به پیام های قرآنی دروس قبل و نیز پیام هایی که در سال گذشته آموخته اند، جاهای خالی را کامل می کنند. معلمان گرامی می توانند پس از شنیدن نظرات دانش آموزان، گفت وگو را هدایت کنند تا دانش آموزان دلیل انتخاب خود را بیان کنند.
دوست دارم: در این فعالیت، دانش آموزان می توانند به آثار و فواید تلاوت قرآن کریم اشاره کنند؛ از جمله آشنا شدن با سخنان خدا، پاداش فراوان، محبوبیت در نزد خدا، رفع غم و اندوه، صفاى خانه و…
بیندیشیم: پس از آموزش پیام قرآنی دانش آموزان در گروه های چند نفره با توجه به مضمون آیه و ارتباط آن با درس به گفت وگو می پردازند، سپس جای خالی را کامل می کنند. انجام درست این فعالیت، ضمن ایجاد زمینه آشنایی بیشتر با قرآن، نشانگر درک اهداف حیطه شناختی درس است و باعث می شود آموخته های دانش آموزان در ذهن آنها تثبیت گردد.
فکر می کنم: این فعالیت با ایجاد شور و اشتیاق در میان دانش آموزان، زمینه را برای تفکر دانش آموزان فراهم می آورد. تعداد سور ههای قرآن در نمازهای روزانه 20 مورد است.
با هم بخوانیم: این فعالیت، ضمن ایجاد احساس خوشایند از خواندن شعر در دانش آموزان، این ذهنیت را در آنها تقویت می کند که شایسته است به عنوان راهنمای زندگی، همیشه با قرآن انس داشته باشیم.
اجرای نمایش: این بخش با قرار دادن دانش آموزان در موقعیّتی فرضی، فرصتی برای تمرین عملی مفاهیم فراهم می کند. جهت جذّاب سازی کلاس، همکاران می توانند امکانات لازم برای نمایش را در کلاس تدارک نمایند.
در اجرای روش نمایش بهتر است مراحل زیر مدّنظر قرار گیرد:
* تعیین موضوع و نوشتن آن به صورت نمایشنامه
* فراهم کردن شرایط و وسایل لازم برای اجرای نمایش
* تعیین نقش هایی که باید ایفا شوند.
* آماده کردن فراگیران برای ایفای نقش، از قبیل گریم کردن و تمرین دادن
* توضیح مختصر در مورد موضوع و هدف نمایش برای شاگردان
* اجرای نمایشنامه
* بحث درباره محتوا و چگونگی اجرای نمایشنامه و ارزشیابی نتایج آن
به منظور اجرای بهینه روش نمایش به معلمان گرامی توصیه می شود:
o از یک هفته قبل، دانش آموزان را برای اجرای نمایش آماده کنید.
o انتخاب به صورت گروهی و گردشی در میان تمام دانش آموزان باشد.
o زمان اجرای نمایش را به لحاظ محدودیت به دانش آموزان اعلام نمایید.
o به هنگام اجرای نمایش و پس از آن با توجه به هدف درس، بازخورد و نقد و ارزیابی توسط معلم و سایر دانش آموزان صورت گیرد.
o تلاش دانش آموزان نمایشگر را می توانید به عنوان یکی از نمرات ارزشیابی مستمر ثبت کنید.
با خانواده: در این فعالیت انتظار می رود معلمان گرامی، حسّ هنری دانش آموزان را در جهت پیشبرد اهداف دینی برانگیزانند.
جدول ارزشیابی
سطوح عملکرد
خیلی خوب
در قالب متنی کوتاه، قرآن کریم را معرفی می کند.
برای آشنایی بیشتر با قرآن کریم تلاش می کند.
خیلی پیام قرآنی را می خواند و ضمن بیان مفهوم درباره آن توضیح می دهد.
خوب
در قالب چند جمله، قرآن کریم را معرفی می کند.
برای آشنایی بیشتر با قرآن کریم تمایل نشان می دهد.
خوب پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند
قابل قبول
در قالب جمل های، قرآن کریم را معرفی می کند.
برای آشنایی بیشتر با قرآن کریم علاقه نشان می دهد.
قابل قبول پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
نیازمند تلاش
به کمک آموزگار در قالب جمله ای، قرآن کریم را معرفی می کند.
به کمک آموزگار برای آشنایی بیشتر با قرآن کریم علاقه نشان می دهد.
با کمک آموزگار پیام قرآنی را می خواند و مفهوم آن را بیان می کند.
دانستنی های درس
1. دانش آموز در این درس، به طور غیر مستقیم با یکی از ویژگی های اعجازی قرآن کریم آشنا می شود که همان زیبایی و شیوایی بیان است. در قرآن، آن چنان الفاظ و معانی زیبا و دلنشینی وجود دارد که هر انسان منصفی را جذب خود می کند. تا آنجا که حتی سران کفر را به خود جذب کرده است. البته در این درس نیازی نیست تا سخنی از اعجاز قرآن به میان آید؛ بلکه همین که دانش آموز به قدرت بیان و شیوایی آن پی ببرد برای او کافی است و در سال های آینده درباره این موضوع بیشتر خواهد آموخت.
2. خوب است در فرصت به دست آمده در این درس به دانش آموزان این نکته را تذکر دهیم که وقتی سران کفار نیز برای شنیدن آیات قرآن صف می کشیدند و به هر طریقی خود را به خانه پیامبر می رساندند تا بخشی از آیات قرآن را بشنوند، حیف است ما که جزو دوستداران پیامبر و قرآن هستیم، به قرآن بی توجه باشیم و بخشی از روز را به خواندن آیات قرآن اختصاص ندهیم.
3. سعی شود تا قرآن را به عنوان کتاب زندگی بشناسند؛ نه صرفاً کتابی مقدس برای تلاوت یا تبرّک برای تشریفات زندگی. با مثال های ساده ای می توان این مطلب را به مخاطب منتقل کرد. به عنوان مثال، این نکته را بگوییم که هر طبیبی برای مریض خود نسخه می نویسد تا دردهای او را معالجه کند و برای پیشگیری به او توصیه هایی می کند که اگر به آن عمل نکند، دچار ناراحتی می شود. خدا نیز برای حلّ مشکلات ما در زندگی و راهنمایی ما دستوراتی در قرآن بیان کرده است که باید از آنها پیروی کنیم.
مثال دیگر اینکه در ابتدای سال وقتی دانش آموز وارد مدرسه می شود، توسط معلم به او برنامه ای ارائه می گردد تا براساس آن، کارهای خود را انجام دهد؛ زیرا بدون آن سرگردان و حیران می ماند و در انجام کارهای خود دچار اشتباه می شود. انسان ها نیز پس از ورود به این عالم برای زندگی خود به یک برنامه نیازمندند تا از راه درست دور نشوند، این برنامه همان قرآن است که توسط حضرت محمد (ص) از سوی خداوند برای ما آورده شده است.
چگونگی تدریس درس(طرح درس)
* روش های یاددهی یادگیری
پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی
* مدل چینش کلاس
به صورت ردیفی و گروهی
* رفتار ورودی و ایجاد انگیزه
شاداب و با انرژی وارد کلاس می شویم و با نام و یاد خدا بعد از حضور و غیاب و احوال پرسی با دانش آموزان و بررسی تکالیف و ارزشیابی تشخیص درس را شروع می کنیم.
* ارائه درس
1. نمایش متن کتاب درسی سخن آسمان توسط خود بچه های کلاس می تواند شروع مناسبی برای این درس باشد.
2. پخش فیلم مربوط به اصحاب فیل نیز شروع مناسبی برای بحث و گفت و گوی برای آغاز درس است.
3. قرائت پیام قرآنی و آیات این درس می تواند شروع خوبی باشد و سعی کنیم با آموزش صحیح تفکر و تامل در آیات قرائت شده را بفهمیم.
4. خواندن شعر زیبای باغ قرآنی
من آرزو دارم که روزی مثل پدر قرآن بخوانم
در گوشه ای بنشینم آرام از قصَّه های آن بخوانم
من خوب می دانم که قرآن از هدیه های آسمان است
هر حرف زیبایی که دارد حرف خدای مهربان است
قرآن برایم مثل باغی است باغی پر از گل های خوشبو
باید همیشه دوست باشم مانند یک پروانه با او
5. پخش فیلم کارتونی سوره های کوثر، کافرون، قریش، قدر و داستان هایی که با درک و فهم دانش آموزان همخوانی داشته باشد. ، داستان مربوط به حضرت موسی، یوسف و ابراهیم و…
6. نوشتن عبارت قرآن بر روی تخته ی کلاس و همچنین تهیه ی کارت هایی که عباراتی چون "کلام خدا، تورات، مسلمان، انجیل، حضرت محمد (ص)، مسیحی، حضرت موسی، کلام انسان" بر روی آن نوشته شده است.
سوال: کدام یک از کارت ها با عبارت روی تخته در ارتباط است آن را پیدا کرده و توضیح دهید؟
7. نوشتن پیام های قرآنی که در درس هدیه های آسمان از پایه دوم تا درس دوازدهم یاد گرفته است و همچنین پیام قرانی هایی که از کتاب قران اوَّل، دوم و سوم فراگرفته را بر روی برگه های مقوایی بچسبانیم و از بچه ها بخواهیم تا هر کدام از پیام های مورد نظر را که مفهوم آن را آموخته اند را انتخاب کنند و برای بچه ها با مثال به زبان کودکانه ی خود توضیح دهند. معنی و مفهوم آن پیام نیز به صورت مخفی در پشت هر کدام از مقواها مخفی بماند که در صورت پاسخ هر کدام از بچه ها آن را جهت تطبیق درستی پاسخ دانش آموز نشان دهیم.
8. پخش فایل صوتی قرائت نماز، یا خواندن عملی یک نماز چهار رکعتی توسط یکی از دانش آموزان.
سوال:
– کدام سوره های قرآن در نماز خوانده شد؟
– در روز چند بار در نمازمان قرآن می خوانیم؟
* ارزشیابی
انتظار داریم دانش آموزان در قالب متنی کوتاه یا به صورت شفاهی، قرآن را معرفی کند و برای آشنایی با قرآن تلاش کنند. پیام قرآنی را صحیح بخوانند و مفهوم آن را با زبان ساده توضیح دهند.
* تعیین تکلیف
سعی کنید امروزه و روزهای آینده در کنار پدر یا مادر و همراه آنان، قسمتی از قرآن (کتاب درسی قرآن) را بخوانید. یکی از پیام های قرآنی را به همراه خانواده با خط زیبا در کتاب بنویسید و آن را تزیین کنید.
پاسخ فعالیت های کتاب
* گفت وگو کنیم
چرا آن سه نفر، قول خود را فراموش می کردند؟ چون آن ها حقیقتی بزرگ را در آیات قرآن یافته بودند.
* فکر می کنم
در روز،…………………. بار سوره های قرآن را در نماز می خوانم.
10 بار سوره ی حمد و 10 بار سوره ی توحید (یا هر سوره ی دیگری را) (4 بار در نماز صبح، 4 بار در نماز ظهر، 4 بار در نماز عصر، 4 بار نماز مغرب و 4 بار نماز عشاء).
* ببین و بگو
این تصویر شما را به یاد چه قصّه ای می اندازد؟
قصّه ی اصحاب فیل
* کامل کنید
از پیام ها و دستورات قرآنی یاد گرفتم که…
با پدر و مادر خود به نیکی رفتار کنم.
راست بگویم.
نماز بخوانم و روزه بگیرم.
به دیگران محبّت کنم.
* بیندیشیم
سعی می کنم هر وقت می توانم، قرآن بخوانم. بنابراین هر روز سعی می کنم یک صفحه یا چند آیه از قرآن را با معنی بخوانم و بفهمم و به آن عمل کنم.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- چرا آن سه نفر تصمیم گرفته بودند به صدای قرآن خواندن پیامبر گوش دهند؟
جواب: چون از دیگران شنیده بودند یک بار به سخنان قرآن گوش کنی شیفته ی آن می شوی.
2- چرا آن مرد متوجه گذشت زمان نبود؟
جواب: چون شنیدن آیات قرآن برای او جذاب و دلنشین بود.
3- چرا آن سه مرد روزهای دیگر هم برای شنیدن آیات قرآن به خانه پیامبر می رفتند؟ *
جواب: آنها حقیقتی بزرگ را در آیات قرآن یافته بودند.
4- من هم دوست دارم قرآن………………………
جواب: بخوانم و از دستورات قرآن پیروی کنم.
5- چرا آن 3 نفرف قول خود را فراموش کردند؟
جواب: چون شنیدن آیات قرآن برای آنها جذاب و دلنشین بود.
6- از پیام ها و دستورات قرآنی چه نکاتی یاد می گیریم؟
جواب: با پدرو مادر خود به نیکی رفتار کنم. – به دیگران محبت کنم. – از اشاتباهات دوستانم بگذرم و آن ها را ببخشم. – نعمتهای خدا را شکر کنم.
-7 چرا باید آیات قرآن را بخوانیم و بفهمیم؟
جواب: زیرا راه درست فکرکردن را به ما می آموزد و ما را به راه راست هدایت کند.
-8 در روز چند بار سوره های قرآن را در نماز می خوانم؟
جواب: در روز 21 بار 4بار در نماز صاابح؛ 4بار درنماز ظهر؛ 4بار در نماز عصر؛ 4 بار در نماز مغرب؛ 4 بار در نماز عشاء