رساله کلینیک بیماریهای خونی کودکان


بخش اول: شناخت

فصل اول: کلیات

در این فصل طرح مسئله، ضرورت انجام موضوع، روش تحقیق و… آمده است.

1-2- علت انتخاب موضوع
کودکان اعضای کوچک و لطیف جامعه می باشند و قابلیت تاثیرگذاری بر شکل گیری محیط شان را با بیان تمایلات و نیازهای خود دارند. اما در این امر مهم به معماران، معمارانی آشنا به علوم رفتاری کودک، احتیاج دارند. واقعیت مهمی که در جامعه امروز ایران با آن روبرو هستیم و تهدیدی جدی برای آیندگان بشمار می رود اهمیت ندادن و یا به عبارتی دیگر ناچیز شمردن کودکان و جهان کوچک آنها، به خصوص رابطه نزدیکشان با طبیعت و فضای سبز می باشد.
در حال حاضر در کلینیک بیماری های خاص، تفاوت معنی داری در فضای پذیرش رده های سنی متفاوت وجود ندارد که نشانگر توجه به نیازهای خاص کودکان باشد. فرم و فضای کلینیک های موجود، اعم از پلان و… از یک سری تیپ های وزارتخانه ای پیروی می کند. با توجه به این شرایط ساخت فضای درمانی مختص کودکان که با توجه به نیازهای روانی و خصوصیات سنی و جسمی آنها طراحی شده باشد ،اهمیتی ویژه دارد.
بدین جهت با ارئه این طرح سعی گردیده است، مکانی دلپذیر برای درمان کودکان فراهم گردد و آسایش خیال را برای والدین آنها به ارمغان آورد.
1-3- اهمیت و ضرورت انجام پروژه
با توجه به این نکته که کودکان سهم بزرگی از جامعه جوان ایران را تشکیل می دهند، کمبود مکان هایی مناسب و با نیازهای فیزیکی و روانی آنها جلب توجه می نماید.
توجه به این خصوصیات کودکان ونیز رابطه سلامتی و نشاط با فضای سبز و طبیعت از مهمترین اهداف این پروژه است؛ چرا که نمی توان تاثیر طبیعت وفضای طراحی شده مناسب برای کودکان رادرتسریع روند بهبود آنها نادیده گرفت.
در واقع ایجاد طرحی مناسب برای مراقبت ودرمان کودکان وکمک به آنها در جهت بهتر سپری نمودن دوره درمان از ضروریات انجام این طرح می باشد.

1-4- روش گردآوری اطلاعات
روند رسیدن به طرح مورد نظر مبتنی بر مطالعه موضوعی و مطالعه محیطی و اقلیمی و شرایط حاکم بر منطقه و بررسی نمونه ها و ظوابط طراحی است. در مطالعات مقدماتی و شناخت موضوع و بستر طرح، مطالعات به صورت کتابخانه ای و در بخش شناخت سایت و موارد مورد علاقه کودکان در طراحی، برداشت های میدانی انجام شد. بخشی از مطالب و عکس ها از طریق اینترنت انجام گردید. بعد از انجام مطالعات و به دست آوردن اطلاعات و دانش کافی از طریق طرح های و کانسپت ها پروژه شکل گرفت و طراحی آغاز شد.

فصل دوم: شناخت پیشینه ی موضوع

2-1 تاریخچه طب اطفال
تاریخجه طب اطفال بر می گردد به قرن نهم ورازی پزشک معروف ایرانی که اولین کتاب رادر زمینه بیماری های کودکان نوشته است و به همین دلیل برخی از تاریخ نگاران علم پزشکی او را پدر طب اطفال خوانده اند .
معلم وی علی ابن سهل ربان آل طبری بحث هایی در این زمینه در کتاب خود فردوس الحکمه داشته است.
اولین کار در رابطه با طب اطفال در دنیای غرب کتاب بچه های سیرکا در سال 1530 میلادی توسط توماس فایر است که خود ملهم از کارهای رازی و ابن سینا ست.

طب اطفال به صورت مجزا از علم طب به طور واضح در قرن نوزدهم در لندن در بیمارستان کودکان در خیابان اورماند در سال 1852 شکل گرفته است.
این بیمارستان از قدیمی ترین بیمارستان های اطفال در دنیای انگلیسی زبان هاست.
در همان سال ها پزشک مهاجر آلمانی بنام آبراهام جاکوب در زمینه اطفال شروع به کار کرده که وی را پدر طب اطفال امریکا می دانند.

2-2 – تاریخچه بیمارستان کودکان در ایران
مرکز طبی کودکان نخستین بیمارستان کودکان در ایران است.
ساخت بیمارستان مرکز طبی کودکان در سال 1347 توسط مرحوم آقای دکتر حسن اهری پیشنهاد گردید. ایشان فکر ساخت این مرکز را ره آورد سفری که به همراه مرحوم آقای دکتر محمد قریب بنیان گذار طب نوین اطفال ایران به شهر مونترال کانادا برای شرکت در نهمین کنگره بین المللی بیماریهای کودکان داشتند ذکر کردند. در این سفر ایشان از بیمارستان های کودکان آن شهر و شهر تورنتو و چند مرکز علمی ویژه کودکان در آمریکا بازدید داشتند. از آنجائی که بسیاری از آن مراکز توسط نیکوکاران کوچک و بزرگ حمایت می شد ایشان در تحقق این هدف بر روی کمک افراد و سازمان های نیکوکار برنامه ریزی نموده و به عنوان اولین گام اندوخته خود را در فروردین سال 1340 برای این منظور اهدا نمود. پس از آن با ارائه شواهد و آمار موجود در مورد مرگ و میر و شیوع بیماریهای کودکان به نیکوکاران نظر ایشان جهت ساخت این مرکز جلب نمود. د ر جهت تحقق این هدف همکاری آقای دکتر فرهاد و دکتر قریب نیز تاثیر بسزائی داشت ولی از آنجائی که این مبالغ نمی توانست پاسخگوی هزینه های ساخت و تجهیز این بیمارستان باشد به ناچار دست استمداد به سوی سازمان های ملی و دولتی دراز نمودند و سرانجام موضوع ساخت این مرکز در برنامه سوم دولت قرار گرفت و مسئولیت اجرای این طرح در دی ماه 1340 به خود دکتر اهری واگذار گردید. ایشان در طراحی این بیمارستان از نقشه بیمارستان های اطفال کانادا، آمریکا و سوئیس الگو گرفت و بالاخره در مهرماه سال 1342 عملیات ساختمانی بیمارستان آغاز گردید.
در ساخت و تجهیز بیمارستان علاوه بر کمک خیرین سازمان برنامه وقت، دانشگاه تهران و جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران مشارکت داشتند و خرید تجهیزات خارجی بیمارستان با واسطه صلیب سرخ جهانی صورت می گرفت و بدین ترتیب صرفه جویی قابل توجهی در صرف اعتبارات آن به عمل آمد. آقای دکتر اهری همزمان با تصویب طرح ساخت این مرکز جمعیتی را به نام جمعیت طرفداران مرکز طبی کودکان تشکیل دادند که اولین جلسه این جمعیت در آذرماه 1340 تشکیل شد و در سال 1344 به ثبت رسیده و دارای شخصیت حقوقی گردید. در آبان ماه سال 1346با جلب نظر مسئولین دانشگاه تهران و تصویب آئین نامه های مربوطه اداره مرکز به جمعیت طرفداران مرکز طبی واگذار گردید و جمعیت نیز مسئولیت آماده سازی و افتتاح مرکز را برعهده گرفت. سه ماه پس از این واقعه یعنی در 28 اسفندماه 1346 مصادف با عید سعید غدیر دو واحد درمانگاهی فیزیوتراپی و دندانپزشکی مرکز افتتاح گردید.
به دنبال آن در اردیبهشت سال 1347درمانگاه بهداشت کودکان و در شهریور ماه همان سال درمانگاه بیماری های کودکان و بخش یک بستری بیماران آماده گردید. سرانجام در پانزدهم آبانماه سال 1347 سایر بخش های بیمارستان آماده و بیمارستان رسماً افتتاح گردید.
آقای دکتر اهری در روز افتتاح این مرکز در صفحه اول یک قرآن که برای افتتاح مرکز از منزل خود آورده بودند چنین مرقوم نمودند:

روز چهارشنبه دهم آبانماه سال 1347 شمسی (اول نوامبر 1967 میلادی) که مصادف با 27 رجب 1387 قمری و عید بزرگ مبعث بود این قرآن را به مرکز طبی کودکان آوردم و به فضل خدای متعال و همکاری کارکنان این مرکز موفق به تکمیل وسایل و تجهیز شدیم و روز چهارشنبه پانزدهم آبانماه 1347 (6 نوامبر 1968 میلادی) که مصادف با شب میلاد حضرت قائم (14 شعبان 1388 قمری) بود………. مرکز طبی کودکان را افتتاح و از این جهت مورد پسند و رضایت خداوند گردید.
دکتر حسن اهری
در ابتدا شروع به کار بیمارستان دارای بخش های عفونی، کلیه، خون، غدد جراحی، اورژانس و درمانگاه های تخصصی بود ولی به تدریج با پیشرفت علم و تکمیل کادر علمی بیمارستان بخش هایی همچون گوارش، ایمونولوژی و آلرژی، قلب، روماتولوژی، اعصاب داخلی، جراحی اعصاب، ارولوژی، ارتوپدی، متابولیک و دیالیز به آن اضافه گردید.

در سال 1367 ساختمان شماره 3 (ساختمان سبز) با پیگیری مسئولین وقت (دکتر ربانی) شروع و با ادامه عملیات آن با پشتکار مسئولین وقت و کمک آقای دکتر عباس شیبانی جهت پیوند مغز استخوان و پیوند کلیه آغاز و در سال 79 به اتمام رسید.
در حال حاضر تعداد تخت ثابت مصوب این مرکز 400 تخت و تعداد تخت فعال آن 232 تخت می باشد. 75 نفر اعضای هیئت علمی، 40 رزیدنت، 30 فلوی آموزشی، 44 نفر انترن فعالیت می نمایند.
مشخصات بیمارستان:
مساحت بیمارستان: 38100 متر مربع
مساحت ساختمان پیوند و ایمونولوژی 4500 متر مربع
زیر بنا بیمارستان 13700متر مربع
از سال 66 با توجه به افزایش روز افزون بیماران، نیاز به فضای بیشتر برای پاسخگویی به بیمارن احساس گردید در این مقطع مدیریت وقت بیمارستان تصمیم به افزایش فضای بیمارستان گرفت. با بررسی های به عمل توسط مهندسین دانشگاه و مسئولین مربوطه، روی شاخه شمالی بیمارستان امکان پروژه مورد نظر حاصل نگردید، در نتیجه تصمیم گرفته شد که در فضای جنوب شرفی بیمارستان با کمک ارگانهای ساختمانی نو احداث شود.
پروژه بیمارستان جدید جمعا تعداد تخت های بیمارستان را به بیش از 400 تخت می رساند که 60 تخت جدید مراقبت ویژه به مجموعه تخت های بیمارستان اضافه می کند در این بیمارستان تعداد10 اطاق عمل و30 تخت بستری اورژانس فعال خواهد بود. همچنین مجهز به بخش های سی تی اسکن، ام آر آی، رادیو لوژی، سونوگرافی، آنژیوگرافی، آزمایشگاه، پزشکی هسته ای، داروخانه و سایر بخش های وابسته می باشد. لازم به ذکر است در اتاق عمل انواع عمل های جراحی من جمله جراحی فک هم در نظر گرفته شده است.
این بیمارستان دارای تجهیزات بسیار پیشرفته می باشد که برخی از آنها عبارتند از 9 اتاق عمل مجهز به چراغ های سیالتیک،تخت اطاق عمل، ماشین های بیهوشی و کلیه تجهیزات فوق پیشرفته بیمارستانی،60 تخت ویژه PICU,NICU با امکانات و سی تی اسکن با دستگاه و امکانات و همچنین سایر قسمت ها با بهترین و مجهزترین امکانات می باشد. با راه اندازی بیمارستان جدید زمینه اشتغال زائی بیش از 300 نفر کادر پیرا پزشکی مهیا می گردد.

فصل سوم: معماری کودکان

3-1- مقدمه
در پی آشنایی با خصوصیات جسمی و روحی ـ روانی کودکان و با توجه به نیازهای سنی این قشر از جامعه، باید دیدگاه های موجود در زمینه معماری برای این گروه را بررسی نمود. در این فصل سعی شده تا با مطرح کردن موضوع معماری برای کودکان و تاثیرات متقابل آنها بر یکدیگر، طراحی فضا را تا حدودی تسهیل کرد.

3-2-کودک و معماری
لازم است که دنیای صنعتی و پر سر و صدای ما، با ایده های انسان متمدن و عناصر تشکیل دهنده فضای زندگی او آشتی کند، تلاش برای انسانی کردن فضا باید برای همه در اولویت قرار گیرد. اما بیش از همه برای معماران، یعنی کسانی که در یک تمدن کم و بیش شهرنشین، مسئول نظام بخشیدن به فضا هستند، اهمیت دارد. بدین ترتیب شهرسازان، برنامه ریزان، پیمانکاران، متخصصین فضای سبز و هنرمندان همگام با معماران، کم و بیش در تجربه هماهنگی بین انسان و محیط اطرافش مسئولند.
معمار مربی است، او بعد از پدر و مادر، اولین مربی کودک است. زیرا تعلیم و تربیت او از طریق اشکال ساخته شده به دست او، که محیط اطراف کودک را تشکیل می دهند، منتقل می شود. به همین دلیل ارتباط میان کودک، معماری و معنا در بطن مسئله انسانی کردن تمدن قرار دارد. اصول تربیتی دایم در تغییر و تحول اند و معماری باید به نوبه خود نیازهای ناشی از این تغییر و تحولات را با فکرها، ایده ها و طرح های جدید پاسخگو باشد. یک برنامه متمرکز، زمان زیادی می برد و به هیچ وجه از نیاز به خلاقیت معمار و طراحی قابل انطباق بر روش های تربیتی متفاوت نمی کاهد.
فضای کودکی می تواند آزمایشگاهی برای معمار باشد کودکان به عنوان شهروندانی متفاوت، نیاز به رشد و تکامل در یک فضای معماری منطبق بر خصوصیات خود را داشته و شایسته شرکت کردن در تعلیم و تربیت هستند.
برای دست یابی به این هدف، معمار باید از سویی فضا و خواست های کودک معاصر را درک کند و نیازها و مشکلات او را شناخته و روش های برطرف کردن آنها را بیابد و از سوی دیگر باید به محیطی که کودک امروز در آن به سر می برد، آشنا باشد و آن را به خوبی درک کند.
برای تحقق این امر، معماران باید بر سرعت خود بیفزایند تا بتوانند به پای متخصصین تعلیم تربیت، جامعه شناسان، روانشناسان و پزشکان، که کم و بیش دنیای کودکی را به صورت نسبتاً کاملی شناخته اند، برسند1. (پارسا، 1396)

3-2-1- معماری برای کودکان2
هنری که در ارتباط با کودکان قرار می گیرد و آنان را مخاطب اصلی خود می پندارد، ویژگی های مشترکی را در بر می گیرد که گاهی مفاهیم در آن اشتباه می شود.
برخی از مهمترین ویژگی ها در معماری کودکان عبارت است از:
– دوری از پیچیدگی
– متناسب بودن با تخیل کودکان و دوری از واقع گرایی و در عین حال بیان واقعیت
– استفاده از تشابه و استعاره و سمبل در انتقال پیام
– استفاده از رنگ به منظور جلوگیری از یکنواختی و به کار گیری تنوع بیشتر
– به کارگیری ریتم های تند و کند و در عین حال ساده
– استفاده از خطوط نرم و در شخصیت دهی تصاویر
– اغراق در تناسبات واقعی
– تناسب با فرهنگ و خواسته های درون کودکی
– رک گویی و نشاط
3-3- کودک و فضا
سرنوشت ما با فضای اطرافمان عجین شده است و ما نمی توانیم از این محیط فرار کنیم، پیشرفت شناخت از خود، هم ارز و مکمل ادراک فضاست. به واسطه یک یادگیری طولانی که تمام دوران کودکی را در بر می گیرد، یاد می گیریم که بر فضا تسلط پیدا کنیم. نحوه به وقوع پیوستن این یاد گیری بر پایه تعادل درونی ما استوار است. تعلیم و تربیت موفق و صحیح باید بدون ایجاد برخوردهای جدی، کودک را در پیدا کردن موقعیتش در فضا و محیط زندگیش یاری دهد؛ تا بتواند مرکزیت خود را در آن بیابد.
منظور از این فضا، یک محدوده سرد هندسی نیست؛ بلکه به منظور فضایی فعال و تاثیرگذار است. این فضا در عین حال هم امنیت است و هم آزادی و یا حد اقل وعده آزادی و فضایی که ما را در بر گرفته است در شکل گیری شخصیت ما شرکت می کند و خلوت ما را محافظت می نماید. این فضا، بر حسب هر شخص یا دوران های مختلف زندگی، بزرگ و کوچک می شود. فرد می تواند به راحتی در این فضا که به نسبت اعمال او کوچک یا بزرگ می شود، خود را بیابد. پس فضا یک محیط عادی نیست، بلکه یک واقعیت روانشناختی زنده و پویا است. این فضا نباید خود را تحمیل کند بلکه باید متناسب با شخصیت انسان (استفاده کننده ی فضا) شکل گیرد.
معمار، از طریق فضایی که به وجود می آورد به نوعی در تربیت افراد و ایجاد هویت نقش دارد؛ مسئولیتش، به دلیل حساسیت و تاثیرپذیری کودکان، در طراحی فضاهای مربوط به آنها بیشتر است. مصاحبه ها و بررسی های متعدد نشان داده است که درک یک کودک از فضا با درک ما کاملا متفاوت است. او تمام تصاویر معمارانه را بر حسب هوش لحظه ای و تخیلش تحلیل می کند. فضای زیر پله که یک روز برایش حکم کلبه را دارد، روزی دیگر او را می ترساند. نرده و حصار، در عین دادن حس امنیت به او، می توانند موجب اضطرابش بشوند. ورودی ها و خروجی ها اهمیت ویژه ای دارند. پیش بینی های فضاهای انتقالی چون دهلیز، رواق و… می تواند از سختی جدا شدن از فضای خانواده بکاهد.3
3-3-1- دریافت حس کودک از فضا4
از آنجایی که کودکان دنیای تخیلی خاص خویش را دارند، بسیاری از آنان در سنین زیر7 سال، دنیا را آن طور که باید مجسم می کنند، نه آن گونه که هست و همین امر باعث می شود محیط کودکان آن فضایی نباشد که معمار بدون شناخت،آن را طراحی می کند. آن چنان که وقتی معماری بر نمود های سنتی زندگی از طریق تفاوت های مفهومی تاثیر می گذارد، برخوردهایی مطرح می شود که قبل از آن به طور کامل پنهان بودند و این چنین است که آشکار و هویدا می شوند. شکل کلی فضای معماری کودکان از عناصری منحصر به فرد، برجسته و آنچه برانگیزنده احساسات وی است، سرچشمه می گیرد. اشکال خالص هندسی رفتار کودک را مورد توجه قرار می دهند و اجازه نمی دهند تا مفاهیم گوناگون در جزئیات تصویری کودکانه مدفون بماند. نقاشی های کودکان نشان می دهد که کودکان در تصوراتشان، فضا را چگونه می بینند. آنها به طور دقیق وکامل، (به عنوان کاربر) فضا را قبول کرده و آن را با جزئیات در ترسیماتشان بیان می کنند، که خود مایه تعجب است. کودکان معمولاً دوست دارند در مورد این که اتاقشان چگونه دیده می شود، بحث کنند. آنها اظهارات مهمی می نمایند و نظراتی درباره رنگ اتاق ودیوارها ومبلمان مناسب خود را بیان می کنند و می خواهند در مورد آنها تصمیم پذیری شود. بدین گونه کودکان فرضیه طراحان را قطعی خواهند کرد. این فرضیه اساس طراحی خواهد بود که تصور کودکانه، اشکال معماری و شاخص مخصوص به خود را بر می انگیزد.

تصویر (5-1) فضای کودک تصویر (5-2) فضای کودک

ادراک فضا کار بسیار دشواری است. کودک باید در عین حال هم خود را با دنیای اطرافش تغییر دهد و هم این دنیا را تجزیه و تحلیل کند. این عمل را به وسیله شناختن اشیای اطرافش انجام می دهد. برا موفقیت در این تجربه او نیاز به همه احساسات و هوشش دارد.کودک پیش دبستانی خیلی زود کنترل همه حرکاتش را به دست می گیرد. او می تواند فکرش را بر روی چیزی متمرکز کند و می تواند در انجام کاری که برایش جالب است بسیار منظم و دقیق باشد. انجام یک سری اعمال بر طبق نظام منطقی برای او بسیار مهم است و نقشی اساسی در شکل گیری شخصیت او دارد. به دنبال هم قرار گرفتن این اعمال متفاوت براساس یک نقشه ای از پیش تعیین شده ی درونی، پیشرفت و پیروزی جدید در دنیای خارج است و به او دل و جرات می بخشد. همان طور که در سال های بعد، ورزش برای او سلامت، شجاعت و اعتماد به نفس را به همراه خواهد آورد. حرکت عامل مهمی در شکل گیری هوش است که از تجربیات محیط خارج تاثیر می پذیرد. به همین دلیل فراهم کردن موقعیت هایی برای انجام این تمرینات کودک، ضروری است.
باید برای فعالیت کودک، در جهت درک فضا، اهمیت زیادی قایل شد. کودکی که به وسیله خمیر بازی و یا تکه های مختلف مدتی را به ساختن یک چیز مشغول می شود، به ناچار به سوال هایی در مورد اجزای مختلف، ارتباط آنها با یکدیگر و با کل مجموعه، مواجه می گردد. به این ترتیب او نسبت به سازه هایی که بعدا در تمام طول زندگی به دنبال آنها خواهد گشت، حساس می شود و علاقه ذهنی با لذت به وجود آوردن در هم می آمیزد.
کودک برای هر چیز و هر کس که برایش جالب باشد، جایی در فضا تعیین می کند و از این که آنها را در سر جایشان پیدا کند، خوشحال می شود. مثلا کودکان با یک بزرگسال قایم موشک بازی می کنند؛ اگر فرد بزرگسال جای قایم شدنش را تغییر بدهد ناراحت می شوند و فکر می کنند که او دیگر نمی خواهد با آنها بازی کند.
بازی از نظر آنها گشتن به دنبال کسی که در جایی ناشناخته قایم شده است، نیست. بازی پیدا کردن کسی است که محل قایم شدنش را می شناسد. این حساسیت به نظم نشانگر این است که کودک در درونش فضای خود را با تعیین جای مشخص برای اشیا که همانند نقاط نشانه هستند، می سازد. مدرسه به کمک بازی، ورزش و تجربیات متفاوت، امکانات جدیدی در این زمینه فراهم می کند. حیاط بازی، که کودک به تدریج آن را به تسلط خود در می آورد، تعلیم و تربیت او را کامل می کند. او کم کم بر ترس از این فضای وسیع و خالی غلبه می کند. تمرین نقاشی به تدریج او را نسبت به تناسبات صحیح، حساس می کند؛ چرا که هر کودک تصور حساسی از تناسبات دارد. نقاشی همچنین او را به تسلط داشتن به روش های بیان عقایدش عادت می دهد. در ابتدا، بیشتر کودکان به سختی می توانند سوژه ی مورد نظرشان را در وسط کاغذ بکشند. هنگامی که موفق می شوند می توان اطمینان داشت که تسلط آنها بر فضا در مسیر صحیح قرار گرفته است.
کودک دبستانی تسلط هوشمندانه ی عمیقی، نسبت به فضا پیدا می کند که این پیشرفت را می توان در نقاشی کودک مشاهده کرد. بازی برای همه کودکان لازم است. بازی وسیله ای برای تاکید برخورد و مواجهه با دیگران است. بازی همچنین روشی برای نظام بخشیدن هوشمندانه به فضا است. بیشتر بازی ها در زمینی صورت می گیرد که با قوانین خاصی محدود شده است. کودک این قوانین را دوست دارد؛ چون موانعی برای او به وجود می آورند که می تواند بر آنها غلبه کند. او گاهی خود بازی هایی ابداع می کند که قوانین خاصی دارند؛ مانند راه رفتن بر روی لبه پیاده رو، بدون قدم گذاشتن بر روی مرز بین موزاییک ها، یا پائین آمدن از پله یا پریدن از روی پله، این بازی های متعدد بیانگر نیازهای کودک است. او چه از نظر فیزیکی (کالبدی) و چه از نظر ادراکی، بر فضا تسلط دارد.
این فضا برای او از حالت مجزا خارج شده و اجتماعی است که دیگران جای مخصوص به خود را در آن دارند. او دیگر خود را به عنوان تنها مرکز فضا نمی شناسد. او قادر است سمت چپ و راست خود و فرد روبرویش را تشخیص دهد. کودک با قوانین پرسپکتیو آشنا شده است. او دیگر تضادی میان خصوصیت پیوستگی خط و ناپیوستگی نقاطی که آن را تشکیل می دهند، نمی بیند. او یاد گرفته است که ورای تغییرات محسوس را ببیند و تداوم بعضی از اصول ماده را در پس شکل ها و رنگ ها درک کند.5
3-3-2- نیاز به تملک فضا
فضاهای به وجود آمده توسط وسایل خانه، مدرسه… از این نظر برای کودک جالب هستند که او سعی می کند آنها را به تملک خود درآورد. این نیاز به تملک فضا در نزد کودک یک نیاز بنیادی است و در تمام سنین مشاهده می شود. بنابراین پرداختن به معماری فضایی خاص که مختص کودک و متعلق به او باشد، حس اعتماد به نفس کودک را در اجتماع بالا خواهد برد.
‍‍3-3-3- تاثیر شخصیت کودک بر رابطه او با فضا
هنگامی که کودک دچار اختلالات رفتاری است، در ارتباط برقرار کردن با فضای اطرافش نیز دچار مشکل می شود. کودک سالم و سرحال به راحتی فضا را اشغال می کند و آن را به مالکیت خود در می آورد. کودکانی که بیش از حد درون گرا هستند، به عکس تمام توجه خود را معطوف به جزییات کوچک می کنند. این کودکان به سختی می توانند فضا را اشغال کنند. بر روی لبه میز می نشیند و در گوشه کاغذ نقاشی می کنند. کودکانی هم که دچار کمبود امنیت هستند، نمی توانند درهای باز را تحمل کنند و از فضاهای بزرگ می ترسند. گاهی اوقات پیش می آید که کودک به عنوان فرد مستقل نمی تواند منظور خود را به نحوی بیان کند و به سختی می تواند خود را از محیط راحتی که حضور مادر برایش فراهم می کند دور کند. به همین دلیل او به دنبال امنیت یک فضای محصور شده، می گردد.
این اصل انتقال در مورد کودکانی که در ارتباط برقرار کردن دچار مشکل هستند بسیار مهم است. گذر ناگهانی از یک محیط به محیط دیگر می تواند برای این کودک ناراحت کننده باشد؛ همین طور عبور ساختمان به ساختمان به خارج از آن. ورود یا خروج، ماندن یا رفتن انتخاب های سختی هستند که یک معماری خوب می تواند اثرات ناراحت کننده آن را تخفیف دهد و تغییر تدریجی از داخل به خارج فضا را فراهم آورد (مانند استفاده از دیوار شیشه ای بین راهروها و کلاس ها یا راهروها و فضای بیرون).
کودکی که در ارتباط برقرار کردن مشکل دارد نیاز به امنیت و گرمای بصری دارد. برای برآوردن همین نیازهای او باید اندازه فضاها و بازشوها را محدود کرد. چنین کودکانی در یک فضای وسیع و یا پر از جمعیت احساس گم شدن می کنند.
3-3-4- معیارهای کیفیت فضای مطلوب کودکان
منظور از طرح و اجرای فضای مناسب کودکان، فراهم نمودن بستر و عاملی موثر جهت تحقق قابلیت های بالقوه وجودی برای شناختن وجوه شخصیتی و جسمی و تامین رشد کامل آنان است. به عبارت دیگر نقش محیط فیزیکی در رشد کودک را از یک سو به عنوان بستری برای شکل گیری قالب های فطری و طرح کلی ابعاد وجودی او، از سویی دیگر عاملی موثر برای پایه ریزی و گسترش داشته های ذهنی، محتوای شناخت و مهارت های بدنی در نظر می گیریم.
معماری هنر ایجاد فضای ساخته شده است و عملکردهای متعددی را دارا است:
■ عملکرد محافظت، زیرا هر کس نیاز به امنیت، محافظت، گرمی و صمیمیت و خلوص دارد.
■ عملکرد ارتباط، زیرا انسان به صورت اجتماعی زندگی می کند و نیاز با ارتباط خانوادگی یا دوستانه، مراوده با همراهان و شرکت در مراسم اجتماعی دارد.
■ عملکرد زیبایی شناسی، زیرا شهروندی که احساس کند در شهری زیبا زندگی می کند، بهتر می تواند در راه بهبود آن کار تلاش کند.
برای دستیابی به مبنای طراحی فضاهای مناسب برای کودکان باید به معیارهای مفید در طراحی فضای کودکان توجهی خاص مبذول شود. این معیارها عبارتند از:
1. سازماندهی
2. زمان و مسیر
3. جز و کل
4. فرم
5. هماهنگی/ مقیاس
6. نور
7. رنگ
8. علایم و نمادها
این شاخص ها (که مطلق هم نیستند) از غربال ادراک کودک می گذرند، آنچه باقی می ماند، به عنوان معیارهای نهایی کیفیت در نظر گرفته می شود.6
1. سازماندهی
شامل پیدایش و برقراری مکان ها (تقارن)، مسیرها یا طرق (تداوم) و مساحت یا سطح (تقارب) است که در نهایت سازماندهی منجر به پیدایش تعدادی مرکز، مسیر و حوزه می گردد. برای کودک مرکز هر جایی می تواند باشد.
در نتیجه مفهوم مسیر برای کودکان کمتر از بزرگسالان جا افتاده است.
در نتیجه می توان انتظار داشت هر مسیر برای کودک در تقاطعی از زمان تبدیل به مرکز شود. در نتیجه انعطاف پذیری در نحوه سازماندهی مسیرها در مراکز در حوزه قابل قبول خودشان گردد.
2. جز و کل
به علت این که کودک، قدرت تمرکز روی چند صفت با هم را ندارد، بنابراین قادر به درک پیچیدگی کلی نیست و نمی تواند هم زمان درباره کل و جز فکر کند. در هر واحد زمانی روی قسمتی از کل (جز) تمرکز می کند.
در نتیجه استفاده از عناصر پیچیده به صورت غالب لزومی ندارد. در ترکیب کل و جز نیز می توان از روابط ساده به صورت غالب استفاده کرد. به عبارتی از پرداختن به جزییات زیاد و پیچیده در طراحی بهتر است خودداری گردد.
3. فرم
فرم های ساده و ابتدایی به فرم های پیچیده و نامنظم ارجحیت دارد و کل باید بر آنها فوق داشته باشد.
4. هماهنگی/ مقیاس
اندازه و مقیاس عناصر باید متناسب با مقیاس اندازه طبیعی یا فیزیکی کودک باشد. کودک برای نزدیکی و درک بهتر از محیط نیاز دارد اندازه گیری را با مقیاسی که با آن آشناست انجام دهد و نزدیکترین مقیاس این کار، اعضای بدن خود کودک است. اشیا در فضا می توانند با ارتفاع، قد بازو و طول انگشت کودک مقایسه شوند. در چنین فضایی است که کودک می تواند مدتی طولانی دوام آورد.
5. نور
از آنجا که کودکان در پذیرش تنش و خستگی تحمل کمی دارند؛ باید از نورپردازی های دارای تضاد شدید، چه مصنوعی و چه طبیعی که ایجاد تنش و خستگی می کند، پرهیز کرد. در نتیجه نور طبیعی، ملایم و یکنواخت، مطلوب به نظر می رسد.
6. رنگ
کودک در تاکید بر صفت رنگ تمایل زیادی از خود نشان می دهد (تا 6 سالگی کودکان اشیا را بر مبنای رنگشان با هم مقایسه می کنند).
در نتیجه رنگ یکی از شاخص ترین صفاتی است که باید به آن توجه شود. از ترکیب بندی های متضاد و خیلی شدید که دارای تنش هستند، پرهیز گردد. همچنین خود رنگ های مورد استفاده نیز از نظر شدت نباید شدید باشند، بلکه به صورت غالب باید از توالی های ملایم رنگ ها استفاده شود.
7. علایم و نمادها
با توجه به خود مرکز گرایی کودک و ناتوانی در تمایز پرسپکتیوهای مختلف توسط او جهت ایجاد خوانایی در فضا برای کودکان از علایم به عنوان نشانه هایی برای جهت یابی، احساس تعلق، وضوح و خوانایی فضا می توان استفاده کرد. بنابه خصوصیات این دوره سنی کودکان به شکل ها و نشانه های آشنا و قابل تغییر و توسط خودشان علاقه نشان می دهند و استفاده از این عناصر مطلوب است.
3-4- ویژگی های معماری متناسب با مراحل رشد کودک
این مجموعه باید دارای قابلیت های پاسخگویی به نیازهای کودکان در مراحل گوناگون رشد روحی، روانی و جسمی آنها باشد. معماری برای کودکان4 تا6 سال باید در عین واقع گرایی، خیال انگیز و پرواز دهنده باشد.7 از کمی تضاد و تناقض محدود و مختصر و با قید احتیاط و با آگاهی و با تسلط بر مسایل تربیتی می توان استفاده کرد. فرم ها و فضاها باید ساده و آسان طراحی شوند. فضاها باید زندگی، تازگی و جلا داشته باشند. از رنگ های ملایم، شاد، سبک و نرم استفاده شود و از استفاده از رنگ هایی با چگالی زیاد و سخت پرهیز گردد.
به طور کلی برای گروه سنی کودک پیش دبستان، همه فضاها باید فضاهای تفریحی باشند. کودک باید بتواند هم زمان که فعالیت می کند، هنگام خستگی استراحت کند، خوراکی بخورد، بازی کند، سروصدا کند و مورد سرزنش قرار گیرد، کتاب بخواند، فیلم تماشا کند، نقاشی بکشد، بتواند از دیگران فاصله کسب کند و آرامش کسب کند.
عرضه خوراکی برای کودکان بسیار مهم است. برای کودکان پیش دبستانی ارتباط مستقیم با اشیا نیز بسیار اهمیت دارد. در برخی از فعالیت های کودکان مناسب است که والدین نیز حضور داشته باشند.
برای کودکان7 سال به بعد قواعد کمی متفاوت است چرا که کودکان در این سن به مرحله جدیدی که همان مدرسه رفتن و آموختن خواندن و نوشتن است، می رسند. کودکان از این پس درک عمیق تری نسبت به بناها و فضاها پیدا می کنند.
در سن دبستان هماهنگی ظاهری پرسپکتیوهای فضاها می تواند پیچیدگی هایی داشته باشد؛ اما این پیچیدگی ها باید کارکردی را پاسخ گوید یا چیزی به محتوا و غنی کردن فضا بیفزاید. رنگ های به کار رفته را می توان عمیق تر کرد؛ یعنی از آسانی و سادگی آنها کاست و از نظر تعداد، انواع، تونالیته ها و ترکیب، رنگ ها را توسعه داد. برای این گروه فراهم آوردن زمینه های استدلال های آزادانه منطقی نیز دارای اهمیت است. همچنین در طراحی فضاهای داخلی برای این گروه باید سعی شود تا محیطی طراحی گردد که کمتر رنگ و بوی مدرسه را داشته باشد؛ به عنوان مثال، محیط کتابخانه یا کلاس را طوری در نظر گرفت تا کودک احساس آزادی نماید و به راحتی به فعالیت بپردازد.
کودک مکان هایی را که القا کننده برنامه های اجباری باشد و فعالیت ها و آزادی های آنها را محدود کند، نمی پسندد.
ویژگی هایی که به طور کلی می توان برای این مجموعه در نظر گرفت:
■ طرح این مجموعه به طور کلی بهتر است متناسب با ادراک کودک بوده و طراحی ساده و روان از احجام ساده و خوانا شکل گیرد، زیرا وقار و متانت این مجموعه همواره در ذهن کودکان باقی خواهد ماند؛ البته این منظور نیست که این سادگی، عقب ماندگی و رکورد را نتیجه دهد، بلکه منظور این است که طرح پوچ، زودگذر و سبک را نتیجه ندهد.
■ در طراحی این مجموعه استفاده از احجام متناسب، مصالح ماندگار و رنگ های وزین مناسب می باشد.
■ رعایت مقیاس متناسب با کودکان در طراحی از اهمیت ویژه ای برخوردار است ولی در صورت به کارگیری صرف تناسبات کودکان، تشویق به رشد و بزرگ شدن از معماری حذف خواهد شد. به کارگیری صرف تناسبات بزرگسالان نیز فضا را فاقد روحیه تخیلی کودکان خواهد نمود.
■ یکی از مهم ترین ویژگی هایی که می توان برای مرکز خاص کودکان در نظر گرفت، این است که سعی شود کمترین تکلیف برای کاربران صورت بگیرد تا کودک خود زمینه مورد علاقه اش را بیابد و در این زمینه باید نحوه استفاده از وسایل و انتخاب مکان مناسب به اختیار خود کودک باشد.
■ با توجه به نیاز کودک به بازی لزوم در نظر گرفتن فضاهایی برای کودک ضروری است. باید برای کودکان فضایی آزاد که بتواند از طریق بازی با دیگر کودکان رابطه نزدیک داشته باشد، در نظر گرفت. این فضاها باید پاسخ گوی فعالیت های کودکان از جمله پریدن و بالا رفتن را دارا باشد و وسایل و مکان های خاص آنها را در نظر گرفت؛ ولی هدف از بازی باید فراتر از فعالیت بدنی باشد.

3-5- دستور العملی معماری برای کودکان
معماری برای کودکان در37 شکل متفاوت ارائه شد. آیا امکان دارد تا نتایج کلی راجع به طراحی ساختمان توسط کودکان تنظیم شود و در یک مجموعه رنگی ارائه شود؟ البته این سعی می تواند با ارزش باشد، وقتی که شما علل و معلول مسائل مربوط ملاحظه کنید، به هرحال این کوشش به شکل یک مساله ریسکی است که می تواند از اخذ چنین تصمیمی بازداری کند.
● مدارک نشان می دهند که طبقه بندی های مختلف ساختمان برای کودکان با اهداف جامعه نگری، توصیفات کاربردی و نظم بندی اتاق ها انشعاب پیدا می کند، بنابراین امکان دارد که مهد کودک ها را با مدارس یا حتی با موزه های کودکان یا برجهای بازی کودکان در این بیانیه مقایسه نمود؟
● ساختمان های کودکان در کشورهای مختلف وجود دارند، که با هر نوع طرح و شخصیت بندی فرهنگی خودش انجام گشته است. چه طور می توان اینها را مقایسه کرد؟
● پروژه های کودکان که ارائه می شود، تاریخ تولدهای مختلفی دارند و بین آنها ساختمان های کهنه تر و مدرن تری وجود دارند. همان طور که این روزها به نظر می رسد جهت پیشرفت بسرعت روبه گسترش است، در معماری نیز حتی چند سال تفاوت سن ساختمانی مهم خواهد بود. آیا امکان دارد مدرن متاخر (Late Modern) با شاخه های آن را برای تجزیه تحلیل در یک طرف مشترک انداخت؟
● و سپس تفسیر شخصی سی و هفت معمار ارائه می شود، که تنظیم کودکانه از ساختمان ها و نتایج متفاوتشان را مورد ملاحظه قرار می دهند. این تفسیرها معماران را تحت تاثیر قرار می دهند. خاطرات شخصی و تجربیات روزمره کودکان منتظر نظرات تخصصی و کارشناسانه منابع کتابخانه ای ویژه است. چه طور می توان همه اینها در یک تولد مشترک باشند؟ علیرغم چنین توجیهات، کوشش انجام شد و تعداد کمی از فرضیات اصلی روی صحبت با کودکان از ساخمان ها به صورت فرمول درآمد.
باعث تعجب است که نظریات کودکان چطور شبیه بهم و یکسان بودند، به ویژه نسبت به شخصیت های ویژه محیط ساخته شده بشری، باعث شگفتی نیز هست. چطور نسبت به پذیرش بیا رد شخصیت های محیطی اغلب توافق وجود دارد، حتی اگرچه ساختمان ها ناهمسان بودند و کودکان از محیط های متفاوت بودند. بنابراین یک فرض می تواند ساخته شود که این توافق ها براساس نیازهای مشترک کودکان نسبت داده می شود، که همه کودکان دارند. با این روش مثال های بیان شده از نقطه نظرهای دیگر نیز یکبار دیگر امتحان شد، مانند نظریات کودکان و توجیهات برتر از واسطه های رشد یافته، علایق و سلایق عمومی بایستی معرفی و تجزیه تحلیل شوند. نتایج این تجزیه تحلیل در دستورالعملی جمع گردید. برای ساختن مهد کودک ها، مراکز روزانه مراقبت کودکان و دبستان ها، به علاوه اطلاعات خواسته شده بایستی در بحث کلی نسبت به موضوع"معماری برای کودکان" مفید باشد.
قبل از این اجزاء راهنما می تواند ارائه شود: اول توضیح این که چطور کار می کند.
● اجزاء مستقل شامل سه جنبه درون ارتباطی است: نام عناصر محیطی که برای کودکان مناسب است- یک توضیح عملکردی برای کودکان- توجیهات مصور کودکان:
● اجزاء منفرد در دو گروه متمرکز شده اند، یک گروه به کیفیت های عملکردی از محیط ساخته شده بشر ارجاع داده می شود، گروه دیگر بر کیفیات طراحی تاکید می کند. در داخل این دو گروه عناصر مرتبط یا همپوشان به صورت ده دهی، به طوری که با همسایگان مرتبط شوند، اشاره می شود.
● بین عناصر مهد کودک و دبستان ها اختلافی نیست، آن طور که نظرات کودکان به طور اساسی روی این جنبه ها شبیه بهم می باشند.
3-6- عملکرد کیفی
مشخصاتی از محیط ساخت بشرکه مسئولیت ویژه ای در اجتماع و فعالیت هایی که بچه ها نیاز دارند، بازی می کنند.
3-6-1- محیطی بافضای کافی
بچه ها به اتاق هایی نیاز دارند. به ویژه برای فعالیت های دلخواه در جائی که تحرک زیادی داشته باشند، مثل جست وخیز کردن، در اطراف با سروصدا دویدن، پریدن و همدیگر را دیدن. این شاخصه قطعی از کمیت عملکردها است، اگر بچه ها فضای وسیعی برای حرکت داشته باشند.

3-6-2- اتاق همگانی
فضای مرکزی مثل منطقه ورودی، حیاط اصلی- اتاق همگانی گسترش داده می شود. آنها فضاهای ملاقاتی هستند و امکانی برای فعالیت های مشترک پیشنهاد می کنند، که کوچکترها و بزرگتر ها دوست دارند شرکت کنند. بازی های عملی، موسیقی زدن، مهمانی دادن، و دعوت کردن مهمان.
3-6-3- اتاق های کوچک با درها.
این قسمتی از زندگی هر روزی کودکان است که باید با یکدیگر در ارتباط باشند و گاهی اوقات تنها باشند، بنابراین بچه ها اتاق هایی برای این کار را دوست دارند، هم چنان که نمی خواهند ساکت باشند تا آرامش آنها بهم نخورد و راحت باشند و بخوابند تمرکز کنند و غیره…
3-6-4- طاقچه، گوشه، برآمدگی.
بچه ها گوشه های دنج چه کوچک و چه بزرگ را دوست دارند، که به آنجا بروند و مثل یک آهنربا جذب شوند. مکان هایی که دنج باشد، امنیت، صمیمیت، و همچنین حوادثی دارد. شما می تواند در آنجا پنهان شوید و در آن مچاله شوید و با یکدیگر پچ پچ کنید و در مورد نقشه ها (برنامه ها) فکر کنید و خیلی چیزهای دیگر.
3-6-5- اضافه شدن عناصر
درها، پنجره ها، پله ها، راهروها، کلیدهای برق، دستشویی ها و تمام چیزهای عملی. بچه ها دوست دارند که خودشان بدون کمک بزرگترها استفاده کنند. اندازه های این عناصر باید مناسب باشد و درخور بچه های کوچک و شرایط طوری باشد، که بچه ها خودشان به تنهایی قادر به استفاده از آن باشند.
3-6-6- مبلمان کودک
مبلمانی مثل میزها، صندلی ها، نیمکت ها، وکشونه فقط اشیاء عملی برای کودکان هستند بلکه اسباب بازی هستند. بچه ها می خواهند با آنها بسازند، بازی دنبال هم سینه خیز رفتن و از بین تونل های مبلمان بچه های بزرگتر می توانند باز مبلمان بچینند و آنها را حرکت دهند و به کنار فشار دهند. این امکان هست که اینها را انجام دهند اگر مبلمان (اثاثیه) سنگین و پر حجم باشند در بازی ها.
3-6-7- عکس، نقشه، کتابخانه
کتابخانه برای بچه ها یک مرکز نبوغ است.
9-13-9- آشپزخانه کودکان در گوشه آشپزی
یکی از جاهای دلخواه برای دختران، همچنین پسران. آموزش پختن با شوخی و لذت بردن از آشپزی خودمان.
3-6-8- جاهای مختلف برای نگهداری انواع چیزها
فضای کافی (کف انبار و گوشه ها، تسهیلات نمایشی) برای هزاران چیز لازم هر روز و چیزهای ضروری (مانند ابزارها) و چیزهای مطلوب (کارهای هنری شخصی شما) اتاق برای گذاشتن وسایل و شما در اطراف شروع به بازی و کار کنید؟ تا روز بعد دراز بکشید.
3-6-9 طبیعت
بچه ها طبیعت را دوست دارند، خورشید، آب، آتش، گیاه، حیوانات. آنها خیلی تحت تاثیر تجربیات طبیعت می خواهند قوانین طبیعت و پرتخیل را با چیزهای طبیعی کشف کنند، استخر، محیط نسبتاً کوچک، میوه ها، سبزیجات باغ، گل های باغ، شومینه، گوسفند، خرگوش ها، ماهی ها، پرندگان. بنابراین فضای بازی با کیفیت برجسته ای آماده می کنند.
3-6-10 روشنایی
جایی با نور زیاد، نور طبیعی و شفاف اثر مثبت روی بچه ها دارد. چشم های آنها خیلی صمیمی وخوشحال هستند. به عبارت دیگر اتاق های تاریک با نور روزانه کم یا نور مصنوعی رنگ و رو رفته و نامناسب که تازگی و طراوت ندارند.
3-6-11- زندگی چوبی
بچه ها چوب را دوست دارند، زیرا در خور احساسات بچه ها است و استفاده های گوناگونی در ساختمان به ویژه از چوب های طبیعی می شود.
3-6-12- رنگارنگ
رنگ های روشن به چشم بچه ها با شکوه هستند. رنگ های تاریک و کم رنگ جالب نیستند، بنابراین وقتی حرف از رنگ ها پیش می آید بچه ها ترجیح می دهند یک کمی از آن ها رنگ ها مخلوط شوند و شاد شوند.

3-6-13- دستشویی- نه اتاق بچه
دستشویی ها بیشتر از یک توالت هستند. به ویژه بچه ها آنها در مقابل این مکان ویژه به شدت واکنش نشان می دهند. آنها یک دستشویی خوب و دنج را دوست دارند و از یک دستشویی زشت استفاده نمی کنند. این نشان می دهد که چطور به نقاشی توجه می کنند.

فصل چهارم: شناخت مفاهیم وابسته به موضوع

4-1- مقدمه
یکی از اساسی ترین وظایف هر فضای معماری آن است که نیازها و علایق استفاده کنندگانش را به نحو مطلوب پاسخ گو باشد. به این منظور باید استفاده کنندگان شناخته شوند و خواسته ها و مطلوبیت های آنها مشخص شود. در مورد بزرگسالان و فضاهای مربوط به آنها این امر به راحتی صورت می پذیرد زیرا که آنها در درک فضاها تقریبا شبیه به هم فکر می کنند، ولی در مورد کودکان این طور نیست. زیرا ساختار ذهنی کودک و شیوه شناخت و تعلق او با بزرگسالان تفاوت های اساسی دارد.
از آنجایی که مفاهیم، نقش بسزایی در ارئه و فهم یک موضوع دارد، لذا در این بحث سعی می شود با آوردن مفاهیم وابسته به موضوع کودکان و با استفاده از نظریات روانشناسان مشهور تا حدودی روحیات و نیازهای کودکان را بشناسیم و مسیر را برای طراحی فضا تسهیل نماییم .

4-2- شناخت مخاطبین پروژه
مخاطبان این مجموعه شامل دو گروه اصلی بزرگسالان و کودکان که در واقع گروه اصلی مخاطبان را تشکیل می دهند، می شود.
گروه بزرگسالان نیز خود شامل والدین، مراجعین، پزشکان، پرستاران و کارکنان می باشد.
هر گروه دارای نیازهای خاص خود می باشد که طراحی باید به آنها توجه و تا حد امکان در پاسخگویی به این نیازها با یک طرح مناسب تلاش نمود.
4-2-1- گروه بزرگسالان
مخاطبان این پروژه شامل دو دسته بزرگسالان و کودکان می باشند.
4-2-1-1- والدین و مراجعین
به طور میانگین می توان در نظر گرفت که به ازای هر کودک یکی از والدین هر روز حداقل یک نوبت در هنگام ملاقات ویا ترخیص کودک خود و یا همراه با کودک خود به کلینیک مراجعه کند. طراحی یک فضای مناسب جهت راهنمایی، انتظار، تحویل و ترخیص کودکان و ملاقات با مربیان و مسئولان مجموعه از الزامات است.
همچنین دسترسی آسان و نزدیکی بخش هایی که مراجعین بیشتری دارند مثل بخش اداری به ورودی باید مورد توجه قرار گیرد.
4-2-1-2- پرستاران و کارکنان
کارکنان مجموعه شامل کارکنان بخش اداری وخدماتی، بخش های آزمایشگاهی و بخش های درمانی می باشند. بخش اداری شامل کارکنان بخش، دفاتر و منشی می باشد.
بخش های خدماتی نیز شامل کارکنان رستوران، نگهبانی و کاخداری و دیگر بخش های مجموعه می باشند.
با توجه به این که این گروه نیز از مخاطبان طرح می باشند، باید به فضای مناسب جهت فعالیت های آنها و استراحت شان توجه شود و طراحی منظور گردد. باید برای استراحت و نگهداری لوازم کارکنان فضای مناسب با تجهیزات کافی طراحی شود.
4-2-2- کودکان
روان شناسان امروزه از "کودک توانا" سخن می گویند، چون آنها توانایی های بسیاری را که کودکان با آن به دنیا می آیند، تشخیص داده اند. دانشمندان در دوره های مختلف جنبه های گوناگونی از شخصیت کودک را بررسی کرده اند. در سال های اخیر، "مهارتهای شناختی کودکان" موضوع تحقیقات زیادی بوده است. در نتیجه اکنون در مورد فهم و ادراک کودک در مقایسه با 24 سال پیش به اطلاعات بیشتری دست یافته ایم.
4-2-2-1- مفهوم دوران کوردکی
به طور کلی، روانشناسان زندگی انسان را به هفت مرحله تقسیم می کنند:
1- پیش تولدی
2- کودکی اول
3- کودکی دوم
4- کودکی سوم
5- نوجوانی
6- بزرگسالی
7- پیری

سن کودک
خصوصیات اخلاقی
2-5 و 10 ساله
5/2-5/5 تا6 ساله و 11 ساله
3-5/6 و 12 ساله
5/3-7 و 13 ساله
4-8 و 14 ساله
5/4-9 و 15 ساله
5-16 و 19 ساله
آرام و ثابت و متعادل
زود رنج و احساسی
متعادل
درونگرا
ماجراجو و کنجکاو
گاهی درونگرا و گاهی برونگرا گاهی عصبی و گاهی احساسی و آرام

جدول (1-3-1) جدول خصوصیات اخلاقی کودکان

4-2-2-2- مراحل رشد در دوران کودکی8
اغلب متخصصین تعلیم و تربیت تصدیق می کنند که سال های پیش دبستانی در رشد ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودک، سال های بحرانی هستند و کودکان در سه سال اولیه زندگی چیزهای مهمی می آموزند.
ارائه محیط مناسب برای کاوش و دادن فرصت به او برای اظهار نظراتش، مهمترین راه رشد هوشی کودک به شمار می رود.
برای درس دادن به کودکان، کار کردن با آنها و حتی دوست داشتن شان، آگاهی از مراحل رشد، نیازهای روحی، عاطفی و اجتماعی آنها در هر مقطع سنی، ضروریست و تنها با شناخت کامل و همه جانبه کودک است که می توان آموزش هایی مناسب در محیطی امن، غنی و متناسب با نیازهای کودک به او داد.

4-2-2-3- روانشناسی رشد کودک
"گزل" روان شناس مشهور معتقد است: یکی از تغییرات آشکار و قابل توجه در سال اول زندگی، رشد جسمانی بچه هاست؛ زیرا در این مدت قد حدود 50 درصد رشد کرده و وزن کودک دو برابر شده است. ضمن این که تناسب بدن هم تغییر می کند. بسیاری از تغییرات دوران کودکی دست کم تا اندازه ای ناشی از مراحل همگانی عوامل بیولوژیکی در دستگاه عصبی مرکزی است که در علم روان شناسی به آن "رسش" می گویند. این مساله زمینه را برای ظاهر شدن عملکرد روان شناختی آماده می کند گرچه این امر به تنهایی نمی تواند باعث بروز خصوصیت روان شناختی شود، اما محدوده زودترین و نزدیکترین زمان بروز آن را تعیین می کند.
4-3- نیازهای اساسی کودکان از دیدگاه روانشناسان9
در این قسمت نظریه برخی روانشناسان در رابطه با مفاهیم و موضوعات مربوط به نیازهای کودکان و تاثیرات آنها بر معماری کودکان بیان می شود.
4-3-1- نیازها از دیدگاه موری
موری به یاری یک رشته مصاحبه های انفرادی، آزمون ها و آزمایش ها، همراه با گروهی از دانشجویان دانشگاه، نخست 12 نیاز بدن زاد و 28 نیاز روان زاد را مطرح نمود. اما پس از مدتی آن ها را به20 مورد تقلیل داد به طور کلی جدول نیازهای موری به گونه ای گسترده در پژوهش های مربوط به شخصیت و انگیزش به کار می رود.
4-3-2- نیازها از دیدگاه مزلو
ابراهام مزلو نیازهای آدمیان را به صورت سلسله مراتبی تنظیم می کند. به عقیده او نیازها به دو دسته مهم نیازهای کمبود و نیازهای هستی یا وجود تقسیم می شوند. نیازهای بالاتر هنگامی متجلی می شوند که نیازهای مرتبه های پایین تر ازضا شده باشد. هر گاه نیاز مرتبه پایین تر با نیاز بالا برخورد کند، در صورتی که دارای نیروی برابر باشند نیاز مرتبه پایین چیره می شود. بالاترین سطح کارکرد هنگامی پدید می آید که فرد به خود شکوفایی دست یافته باشد. بدین معنی که دارای رفتار بارز و مشخص است و حالت دفاعی ندارد. خود و دیگران را دوست دارد و محترم می شمارد و به پرخاشگری یا هر گونه حرکت ناستوده نمی زند و رفتار و کردار او از نظر اخلاقی و معنوی هم به سود جامعه است. چنین فردی حاکم خویش است و با آزاد منشی و آفرینندگی به فعالیت می پردازد یا به اصطلاح روانشناسی به خویشتن خویش دست می یابد و در راه خیر و صلاح جامعه گام برمی دارد.
4-3-3- نیازها و علایق ذاتی کودکان10
در این بخش راجع به نیازها و علایق ذاتی کودکان بحث شده تا بدانیم که کودکان جه نوع فعالیت هایی را خود از روی میل انجام می دهند و نیازی به اجبار ندارند. از آنجا کودکان این فعالیت ها را که بدان علاقه دارند، از روی میل انجام می دهند، نیاز به انگیزه بیرونی برای تشویق شدن ندارند و انگیزشان برای انجام این فعالیت ها درونی است. بهتر است که آموزش های کانون در قالب این فعالیت ها به کودکان ارائه داده شود تا کودکان آموزش های داده شده را عمیقاً فرا گیرند.
4-3-3-1- جمع آوری اشیاء
همان طور که کودکان بزرگتر می شوند در آنها تمایل به جمع آوری اشیا به وجود می آیند جمع آوری اشیا از طرفی موجب لذت و شادی کودکان می شود و از طرفی باعث نفوذ و برتری کودک در بین سایر همسالان می گردد.

در این دوره کودک بسیار تلاش می کند چیزهایی پیدا کند که برای همسالان خود تازگی داشته باشد تا بدین وسیله بتواند در آنها نفوذ کنند و تائید همسالان را بدست آورد. همچنین کودکان دوره سوم بر خلاف دوره قبل در جمع آوری اشیاء به شیوه ای منظم و طبقه بندی شده، عمل می کنند.
کودک در دوره دوم از هر چه که لذت می برد و آن را دوست داشت به شیوه ای نامنظم و نامرتب نگهداری می کرد ولی در این دوره در نگهداری و جمع آوری چیزهای مورد علاقه خود به طبقه بندی می پردازد و به صورت منظمی آنها را نگه می دارد.

4-3-3-2- معمارهای مصور و شکل های خنده دار
صرف نظر از تفاوت های هوشی در کودکان، تقریباً همه کودکان از معمّاهای تصویری و شکل های خنده دار لذت می برند. علت علاقه بیش از اندازه کودکان به این چیزها از یک طرف سادگی مطالعه آنهاست و از طرف دیگر اینکه تخیل کودک را به خوبی بر می انگیزد.

کودک و شکل های خنده دار کودک و شکل های خنده دار

4-3-3-3- رادیو تلوزیون
در میان کودکان استفاده از رادیو کمتر از تلوزیون شایع است. اگر چه شنیدن برخی از برنامه های رادیو نیز مورد علاقه کودکان است. تلوزیون در این دوره، علاوه بر نقش تفریحی و سرگرم کننده الگوی مهمی در تربیت اجتماعی کودکان به شمار می رود. کوکان در این دوره نه تنها به برنامه های مخصوص خود در تلوزیون بلکه بزرگسالان نیز علاقمندند در این دوره راه یافتن به سینما نیز از سرگرمی های قابل توجه کودکان است. آنها از فیلم های سینمایی کارتونی ماجراجویانه و فیلم های مربوط به حیوانات لذت فراوان می برند.

4-3-3-4- رویاهای روزانه یا خیال بافی
کودکان که در محیط خانه تنها هستند یا همبازی و رفقای کمی دارند اغلب خودشان را با رویاهای روزانه یا خیال بافی سرگرم می کنند.
مثلاً آنها در رویا خودشان را به صورت قهرمانان پیروز می کنند و از این طریق اوقات تنهایی خود را تا اندازه ای پر می کنند.
4-3-3-5- بازی
بر اساس مطالعات به انجام رسیده کودک به بازی علاقه مند است و بازی نوعی یادگیری برای کودک محسوب می شود و به قول پیاژه بازی تفکر کودک است.
یک نیاز روانی مستقیم و بی واسطه در کودکان وجود دارد که به صورت "من می خواهم…" بیان می شود و بزرگ ترها همواره نمی توانند کودکان را به فرو نشاندن آن یا دست کم شکیبایی برای آن ترغیب کنند. کودکان عین همین نیاز را در مورد بازی دارند "می خواهم بازی کنم- بگذار بروم بیرون بازی کنم" مخالفت با این درخواست به کشمکش منجر خواهد شد. کودکان همچنین هنگامی که بزرگترها می کوشند وادارشان کنند حتی برای چند لحظه از بازی دست بکشند به آنها اعتراض می کنند در چنین اوقاتی برای آنها بسیار دشوار است که توجه خود را به چیز دیگری معطوف سازند.

نیاز به بازی هنگامی که کودکان به مدرسه می روند از بین نمی رود اما بزرگترها می کوشند تا آن را به سوی یادگیری و انجام تکالیف خانه سمت دهند. والدین به خوبی می دانند که هرگز مجبور نخواهند شد کودکانشان را به بازی وادار سازند بلکه تنها باید آنها را به انجام تکالیف کار هر روزه ترغیب کنند "نخست تکالیف را انجام بده بعد می توانی بروی بازی کنی" این نوع معادله عملاً در هر خانواده ای انجام می گیرد.

کودک و بازی کودک و بازی کودک و بازی

4-4- ویژگی های فضاهای درمانی کودک
این تفکر که ضرورت به کارگیری رنگ، فرم و فضا به عنوان عامل موثر در بهبود و مداوای بیماران امری اجتناب ناپذیر است و همچنین توانایی ادراک زیبایی شناسی توسط افراد ( بیمار )، انگیزه ای بوده است که سایت پرشین جی اف ایکس این مقاله را برای شما کاربران گرامی ارائه نماید. دانشمندان سعی می کنند از کودکان برای تحقیقات خود در زمینه ی رنگ استفاده کنند، زیرا کودکان تحت تاثیر آموخته های خود قرار ندارند و این مسئله موجب به حداقل رساندن عوامل بیرونی است. به دلیل حساسیت موضوع، طراح گرافیک محیطی باید زمینه ی مطالعاتی و تحقیقاتی در مورد رنگ و فرهنگ، روانشناسی رنگ ها و درک فضایی از رنگ داشته باشد، تا به نتایج مفیدی در کاربرد رنگ و فرم و ابعاد در فضای طراحی برسد.
4-4-1- گرافیک محیطی
در یک محیط باید میان زیبایی و عملکرد ارتباط برقرار کرد. طراحی محیطی برای زیبا کردن محیط بصری، آگاه کردن، ارتباط برقرار نمودن و غیره به عنوان یک اهرم پرقدرت نقش ایفا می کند. طراحی محیطی برای انواع محیط ها مانند رستوران ها، پارک ها، مجتمع های اداری و فرهنگی و تجاری، باغ وحش ها و بیمارستان ها کاربرد دارد. "پیکتوگرام" ها یا علائم تصویری، سیستم های هدایت بصری، طراحی بدنه ی ساختمان ها و فروشگاه ها و حتی وسائل نقلیه، بیلبوردها و نقاشی های بزرگ دیواری و غیره، جزء تقسیم بندی های گرافیک محیطی محسوب می شود.
4-4-2- گرافیک محیطی ویژه ی کودکان
شناخت ویژگی های روحی و روانی کودکان در گروه های مختلف سنی، از طریق شناخت خط و رنگ، فضا و فرم، به طراح کمک می کند تا با روحیات آنان آشنا شده و به برقراری ارتباط با این مخاطبان و به وجود آوردن فضایی مناسب برای آن ها کوشش کند. در گرافیک محیطی، برای ایجاد ارتباط بصری با مخاطبان، طراح گرافیک باید پیام رسان باشد؛ پیامی هدف دار در جهت شناساندن محیط. اما پیام و کاربردی بودن آن یکی از ابعاد قضیه است. از ابعاد دیگر آن جنبه ی زیبایی شناسانه و کوشش برای زیبایی و مطلوب کردن محیط است. پس فرم های گرافیکی علاوه بر انتقال پیام به بیننده که با علائم و سمبل ها مطرح می گردد، می تواند در قالبی دیگر نیز، تزئین و زیبایی و بعد عاطفی و روانی محیط را دگرگون کرده و آن را برای مخاطبان دل نشین کند.
4-4-3- روان شناسی محیط
روان شناسی محیط یکی از رشته های تخصصی نوپایی است که روی تاثیر متقابل رفتار و عوامل و شرایط فیزیکی و فضایی محیط، بیش از دیگر جنبه ها تاکید دارد. محققان مکتب گشتالت * بیش از دیگر مکاتب به شرایط محیط (به معنی جامع آن) توجه دارند. "وفکا (۱۹۳۵)" یکی از بنیان گذاران این مکتب، محیط را به دو نوع جغرافیایی و رفتاری تفکیک می کند. از نظر وی محیط جغرافیایی به معنی محیطی است که به طور عینی وجود دارد و محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله ی فرد تجربه می شود، به کار می رود. لوین که از دیگر محققان مکتب گشتالت به شمار می رود، عقیده دارد رفتار تابع تاثیر متقابل عواملی است که از فرد و محیط سرچشمه می گیرد. وی برای بیان پدیده ی حاصله از تاثیر متقابل عوامل فردی و محیطی، از مفهوم فضای زیستی استفاده می کند. یکی از مهم ترین مبانی این نظر چنین بیان می شود: "رفتار تابع ویژگی های فضای زیست است".
*. در سال ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰ یک مکتب روان شناسی در برلن به نام روان شناسی گشتالت بنیان گذاری شد. نظریات این مکتب در مورد ادراک توسط ورتایمر کهلر و کوفکا مطرح گردید. مفهوم گشتالت یا شکل کلی عبارت است از سازمانی که خصوصیات اجزاء تشکیل دهنده یا فرایندهای جزئی به تمام کل آن سازمان بستگی دارد.
4-4-4- تاثیر متقابل انسان و محیط
انسان با توجه به نیازها، ارزش ها و هدف های خود، محیط را دگرگون می کند و به طور متقابل تحت تاثیر محیط دگرون شده قرار می گیرد. به ویژه تکنولوژی پیشرفته موجب می شود تاثیر انسان بر محیط شدت و سرعت یابد. دگرگونی سریع محیط یکی از ویژگی های بنیادی زمان ماست. هر روز شهرها و محله ها و بناهای جدید ساخته می شوند. این قرارگاه های فیزیکی، الگوهای رفتاری و نقش های اجتماعی نوینی را بر ساکنان خود تحمیل می کنند. طی بیست سال اخیر رشته ی روان شناسی نیز مانند رشته ای علمی متعدد دیگر، بر این پدیده، یعنی بر تاثیر انسان بر محیط و تاثیر متقابل محیط بر انسان، بی توجه نمانده و به یافته های علمی قابل توجه دست یافته است. شرایط محیطی مناسب، به ارضای نیازها (استراحت، تفریح، تغذیه، مطالعه و غیره) کمک می کند و شرایط نامناسب مانع از ارضای نیازها می شود.
4-5- بیمارستان کودکان
"امروزه کسی نمی تواند نقش محیط و تاثیرات آن را در هنر و رفتار کودکان نادیده بگیرد. بیمارستان کودکان یکی از محیط هایی است که باید به طراحی محیطی آن توجه شود. این محیط باید دارای طراحی خاص و فضای مناسب حتی برای والدین کودک باشد. علاوه بر پرستاران، مربیان و روان شناسان کودک نیز باید در این محیط حضور داشته باشند و به کودکان از لحاظ روحی و روانی رسیدگی نمایند. یک بیمارستان مناسب بچه ها تنها با نیاز دارویی و پزشکی رو به رو نیست، بلکه نیازهای حرکتی، اجتماعی، تکاملی و احساسی بچه ها باید در نظر گرفته شود. یکی از عوامل موثر در بهبودی کودکی که در بیمارستان بستری است، همراه بودن یکی از والدین با اوست. بنابراین فضای مناسب جهت استراحت و تفکر و عبادت والدین ضروری است." حرکات و بازهای دسته جمعی بخشی از فعالیت های روزانه ی بچه ها است. در محیطی مانند بیمارستان، بجاست که اتاقی برای بازی، طراحی و وسایل و مبلمان و زوایی نرم، درآن به کار برده شود. کودکان معمولاً به آسانی از نشستن و انتظار ناامید و خسته می شوند. پس در یک بیمارستان کودکان، اتاق انتظار و راهروها باید متنوع و شاد باشد و باعث شود که علاقه ی کودکان به ماندن در یک چنین محیطی تحریک شود. بنابراین، چشم انداز و مناظر سرگرم کننده و نقش و طرح ها و نقاشی های مناسب برای بیمارستان کودکان امری ضروری است. این طراحی ها و نقاشی ها باید برای کودک در محیط بیمارستان جذاب و بسیار قابل فهم و دارای قدرت انتقال سریع موضوع باشد. بنابراین کوشش در جهت شناخت ویژگی های کودکان بدیهی به نظر می رسد. (تصویرهای ۱ و ۲ )

کلینیک کودکان در اروپا
محیط اطراف ما باید دارای هماهنگی باشد. هماهنگی یا هارمونی باید به گونه ای ایجاد شودکه حد تعادل را داشته باشد، زیرا در محیط بیمارستان هر کدام از بیماران از نظر روان شناسی، آداب و رسوم و زمینه های فرهنگی و قومی با یکدیگر متفاوت هستند. حرکت یک نیاز اساسی برای کودکان است و جزء احتیاجات آنان محسوب می شود. احتیاج به دویدن و حرکت کردن به اطراف به طور آزادانه را نمی توان نادیده گرفت. کودک بیمار در تخت نیز می تواند با انجام حرکات ملایم این امر را انجام دهد. حرکت و ورزش را می توان به وسیله ی ایجاد طرح ها و نقوش بازی ها در کف راهروها ایجاد کرد، مانند طرح شطرنج، طرح بازی معماگونه و رسیدن از نقطه ای به نقطه ی دیگر به کمک خط یا شمارش اعداد و طرح فلش هایی که جهت را به تناوب نشان می دهد. با ایجاد تصاویر یا حرکت اشکال و فیگورهای ساده بر دیوارها نیز، می توان به حرکت کمک کرد. روان شناسان معتقدند تخیل یکی از مهم ترین قسمت های زندگی کودک است. یکی از تفاوت های کودکان با بزرگسالان در همین امر است. با استفاده ی صحیح از خیالات کودکان می توان آن ها را به بهبود بیماری یاری کرد. هنگامی که کودکی در بیمارستان بستری می شود، این از وظایف کادر بیمارستان است که علاوه بر بازگرداندن سلامت کودک، به نیازها و رشد طبیعی او توجه داشته باشند. لازمه ی زندگی مطلوب و طبیعی هر کودک، مرتبط بودن او با دیگر کودکان و نوجوانان و بزرگسالان، و بازی کردن، یادگیری و آموزش است." بازی کردن یکی از مهمترین ویژگی های رفتاری دوران خردسالی است که نقش مهمی در جریان رشد کودکان دارد. این نیازها باید در طی روز به طور ماهرانه با کاربرد روش های صحیح تشخیص و درمان، برآورده شوند. برای بازی کردن کودک وجود اتاق مخصوص بازی در بیمارستان کودکان امری اجتناب ناپذیر است.
4-5-1- اتاق بازی کودک در بیمارستان
در این اتاق باید قفسه هایی مخصوص اسباب بازی های مناسب با گروه سنی مختلف در نظر گرفته شود. اسباب بازی می تواند یک حیوان یا عروسک پارچه ای، دوچرخه ی کوچک، بازی های فکری و غیره باشد. وسایل اتاق بازی هم می تواند شامل وسایل پانسمان، ماسک پلاستیکی، گچ شسکته بندی و وسایل مربوط به گچ گرفتن دست و پای عروسک، دست کش های جراحی، گوشی معاینه ی واقعی و سرنگ های مختلف باشد. یک سری وسایل تزریقات دخل وریدی که از بطری های محلول و لوله هایی که می شود آن را به یک عروسک وصل کرد، نیز می تواند باعث سردرگمی کودک شود. همچنان که بچه ها با این وسایل بازی می کنند و به آن ها دست می زنند، مراقب اتاق کودک و یا پرستار هم می تواند در کنار بازی های آنان با استفاده از یک عروسک طریقه ی انجام و روش کار با آن ها را به کودکان نمایش دهد.
یک کودک معمولاً فکرهای بدی درباره ی بیماری اش می کند. همچنین می اندیشد که عاقبت این بیماری با بدن او چه خواهد کرد. برای کمک به او می توان اطلاعات مربوط به ساختمان بدن یا وظایف اعضا و اعمال هر عضو را با کمک تصاویر به او آموزش داد. آموزش بهداشت به کودکان به خصوص زمانی که در بیمارستان هستند، نیز بسیار واجب و ضروری است.
می توان با تصاویری که هم خلاصه و گویا و هم حالت طنز وکودکانه دارد، بچه ها را آگاه کرد و پیام های بهداشتی و سلامت را به آنان یاد داد. ( تصویرهای ۳ و ۴ )
پانلی در اتاق بازی به شکل خانه برای بچه ها به کارگیری تلفن و خانه به عنوان دو وسیله ی
مورد علاقه ی کودکان
همه ی عناصر می توانند تاثیر یکدیگر را تعدیل کنند و یا تغییر دهند. مهم ترین عامل در این راستا اشل یا مقیاس است. اندازه ی شکل ها نسبت به یکدیگر را مقیاس می گویند و یکی از مهم ترین عوامل، که در تعیین مقیاس دخیل است، اندازه های بدن انسان است. از این رو وسایل و تجهیزات بیمارستان کودکان باید با سایز کودکان متناسب باشد. به طور مثال صندلی چرخ دار، دست شویی و توالت، تلفن عمومی مخصوص کودکان، میز و صندلی ها باید در حد سایز کودک انتخاب شود.
کوتاهی و بلندی وسایل و وزن آن ها را باید در نظر گرفت. به کارگیری میزهای گرد و نیم دایره برای کودکان جهت بازی و غذا خوردن مناسب تر هستند. لوازم کودکان در بیمارستان علاوه بر کیفیت مناسب بایستی از ظاهر زیبا و خوشایندی نیز برخوردار باشند. در اتاق های معاینه، تزئینات و تصاویر ساده ای را باید در نظر گرفت تا کودکان درآنجا کمتر وحشت کنند .
در قسمت فوقانی میز معاینه وسایل و اشکال متحرکی باید نصب کرد که کودک آن ها را تماشا کند و سرگرم باشد. در فضای باز بیمارستان و محوطه ی چمن کاری نیز باید محیطی برای بازی و سرگرمی کودکان ایجاد کرد.
حتی حیوانات اهلی و خانگی را که مورد علاقه ی اکثر کودکان هستند نیز، می توان در این فضا در قفس قرار داد. قراردادن آکواریم و نصب نقاشی و تصاویر در سالن و راهروهای بیمارستان، این محیط را برای کودک دلپذیر و مطبوع می کند. (تصویرهای ۵ و ۶)
تلفن عمومی متناسب با اِشل قد کودک
4-5-2- رنگ در بیمارستان کودکان
چون بیماران این بیمارستان کودکان هستند، رنگ ها باید روشن، جذاب، همچنین آرام و تسکین دهنده باشند. رنگ، تاثیر بسزایی در بهبود بیماری کودک دارد و طراح نمی تواند به سلیقه ی شخصی، رنگ را در این محیط به کار برد. البته این نکته را باید خاطر نشان کرد که رنگ ها و فرهنگ مردم در کشورها و ناحیه های مختلف تاثیر خود را روی محیط نیز می گذارد، اما در این مورد (بیمارستان کودکان)، یعنی محیطی که از حساسیت ویژه ای برخوردار است، چون مخاطبان آنجا هم کودک و هم بیمار هستند، باید در انتخاب رنگ، گذشته از توجه به کودکانه بودن و شاد وجذاب بودن رنگ ها، باید به تسکین بخش بودن آن نیز توجه کرد. طبق تحقیقاتی که روی بخش های مختلف چند بیمارستان کودکان انجام گرفته، معمولاً نزدیک به ۵۵ درصد کودکان رنگ های شاد و پاستلی و ملایم را نسبت به رنگ های شاد و تند ترجیح داده اند.
4-5-3- اهمیت زیستی رنگ
از آغاز جهان و تمدن، رنگ یک امر ضروری برای نشان دادن مسائل مختلف بوده است. مثلاً به وسیله ی رنگ محیط، حیوانات و انسان خود را استتار می کردند تا از حمله ی حیوانات وحشی در امان باشند. مدارک جمع آوری شده ی بشر، همواره حاکی از تاثیرات رنگ های خاص در افرادی است که بیماری های معینی دارند. گلداستین عکس العمل های تعدادی از بیماران را که تحت نورهای قرمز و سبز قرار گرفته اند، توسط ماشینی که عکس العمل مغز را در برابر این شرایط مشخص می کند، یادداشت کرد. میزان کارایی در نور سبز بسیار بالاتر از نور قرمز بوده است. مثلاً دست خط افراد در نور سبز نسبت به نور قرمز خیلی بیشتر به طبیعی نزدیک بوده است. علاوه بر این ها، برآوردها و تخمین هایی که افرادی در اتاقی با نور سبز داشتند، (در مورد طول، وزن و زمان) بسیار به واقعیت نزدیک تر بوده است.

4-5-4- میزان تحریک کنندگی رنگ های اصلی
محققان به این نتیجه رسیده اند که درهنگام پخش نور قرمز، فشار خون و تنفس زیاد شده، در حالی که هنگام پخش نورآبی کاهش یافته است. نور قرمز، درد روماتیسم و آرتروز را کاهش می دهد و مجرای رگ های خونی را گشاد کرده و تولید حرارت در بافت های بدن می کند. بیرن مدعی شد که رنگ قرمز می تواند باعث شفا یافتن زخم ها شود. نورآبی برای پایین آوردن سردرد و فشار خون و آرامش برای افراد بی خواب مفید است. آزمایشات ثابت کرده که میزان تحریک کنندگی رنگ هایی که سرعت بالایی دارند، خصوصاً قرمز و زرد (و انواع آن) بالا است. جرالد گزارش کرد که تحریک کنندگی نورآبی روی دستگاه عصبی پاراسمپاتیک، بسیار کمتر از نور قرمز و سفید است. هوستمایر جاکوبز دریافت که محرک ترین رنگ، قرمز و بعد از آن سبز و زرد است و آبی کمترین محرک است. اساس بیشتر تحقیقات بر پایه ی میزان ضربان قلب است. وقتی محققان دیدند که در نورهای مختلف میزان ضربان تفاوت دارد و تناقضاتی در تعداد ضربان ها یافتند، به میزان محرک بودن رنگ ها پی برده اند. هم اکنون رابطه ی بین رنگ و احساسات درونی اثبات شده است.
ریچارد ورتمن یک کارشناس تغذیه در مرکز تکنولوژی ماساچوست می گوید بسیاری از آزمایشات تجربی نشان داده اند که رنگ های مختلف بر فشار خون و سرعت تنفس و همین طور بر میزان فعالیت مغز تاثیر می گذارند. بنابراین، رنگ ها امروزه در جهت بهبود بیماری های مختلف استفاده می شوند. ویلیام بک فیزیک دان و محقق برجسته (در زمینه ی نور) می گوید مدارک کمی مبنی بر پاسخ های روانی براساس نورهای رنگی مختلف موجود است، اما اطلاعات به دست آمده از یک رنگ، واکنش درونی مربوط به فشار خون، ضربان قلب و تنفس را در بردارد. او می گوید مطالعات شخصی اش باعث تشخیص دادن واکنش احساساست درونی افراد نسبت به رنگ های اصلی شده است. همچنین می گوید بهتر است که اجازه دهیم این مشاهدات ما را به سمت پیش بینی تاثیر درمانی این رنگ ها هدایت کنند.

4-5-5- رنگ و تاثیر آن بر درک فضایی
قوانین درک فضا را می توان به صورت موارد زیر جهت طراحی داخلی و معماری بیان کرد:
رنگ، شکل معماری را تغییر می دهد و می تواند باعث انبساط، کوتاه شدن، عریض شدن یا طولانی شدن شود و درک نادرستی را از ارتفاع سقف (مثلاً بالا یا پایین بودن آن) ایجادکند. رنگ می تواند ظاهر محیط را آن چنان تغییر دهد که باعث تغییر خلق و خوی فرد شود.
۱ . رنگ های درخشان به نظر سبک تر می رسند و از تیره تا روشن متغیر هستند.
۲ . اشیاء روشن، از نظراندازه بزرگ تر از واقعی تخمین زده می شوند. زرد به نظر وسیع تر می رسد و سپس سفید، قرمز، سبز، آبی و مشکی قرار دارند.
۳ . یک شی ء به رنگ روشن در زمینه ی مشکی بزرگ تر به نظر می رسد و یک شیء تیره در زمینه ی روشن کوچک تر به نظر می رسد.
۴ . دیوار مقابل یک پنجره را باید همواره روشن نگه داشت، در غیر این صورت قسمت اعظم نور را جذب خواهد کرد.
۵ . دیوار کنار پنجره و کادر آن باید به قدری روشن باشد که آن قدرها با نور آسمان روز تضاد نداشته باشد. کنتراست بالا می تواند منجر به سردرد و خستگی چشم شود.
۶ . در صورتی که دیوار قرمز در کنار دیوار زرد قرار گیرد، دیوار زرد متمایل به سبز می شود (به علت خاصیت پس تصویر قرمز ) .
۷ . رنگ های گرم جلورونده و رنگ های سرد پس گرا هستند (رنگ های گرم دارای طول موج های طولانی هستند و رنگ های سرد طول موج کوتاهی دارند).
۸ . رنگ های روشن در الگوهای کوچک به لحاظ بصری فضا را بزرگ تر می کنند. رنگ های تیره در الگوهای بزرگ تر باعث می شوند که فضای کوچک تر به نظر برسد.
۹ . عدم وجود تنوع رنگی در محیط بصری باعث محرومیت حسی می شود.

4-5-6- غلبه ی رنگ و فرم
اغلب کودکان در سنین زیر دبستان یعنی فاصله ی سنین ۳ تا ۶ سالگی به رنگ ها علاقه ی شدیدی نشان می دهند، اما در سن ۷ تا ۹ سالگی به فرم توجه می کنند و این علاقه در ۹ سالگی به حداکثر می رسد. به موازات افزایش سن کودک، گرایش به طبیعت و فرم بیشتر می شود، اما در یک آمارگیری حدود ۱۰ درصد کودکان پیش دبستانی نشان داده اند که به غلبه ی فرم نسبت به رنگ تمایل دارند. کودکانی که درآن ها غلبه ی فرم بیشتر از رنگ است، از لحاظ ضریب هوشی بالاتر از گروه رنگ سالاران هستند. اما برخی نظریه پردازان معتقدند که ابتکار و خلاقیت گروه رنگ سالاران بیشتر است.
مطالعات اسناد مربوط به کودکان در رابطه با رنگ نشان می دهد که رنگ نارنجی و به دنبال آن صورتی و قرمز رنگ های مورد علاقه ی بچه های ۳ تا ۶ ساله هستند.
بچه ها در سنین ۴ سالگی گرایش به هارمونی رنگ ها پیدا می کنند، هر چند که این مسئله آن چنان که باید و شاید تبدیل به یک عنصر هنری قوی در شخصیت آن ها تا سنین ۸ تا ۱۲ سالگی نخواهد شد؛ یعنی در این سنین گرایش دارند، اما خودشان نمی توانند نقاشی آن را انجام دهد. از سویی در سنین ۸ تا ۱۲ سالگی کودک می تواند این امر (هارمونی) را در کار خود نشان دهد و این حالت درسنین بالاتر به اوج خود می رسد. موضوعات بسیاری از نقاشی های کودکان و نونهالان نشان می دهد که بچه های خردسال ترجیح می دهند رنگ را براساس فانتزی خود بدون در نظر گرفتن رنگ واقعی جسم به کار برند، درحالی که بچه های بالغ تر رنگ را براساس رئالیسم یا واقع گرایی به کار می برند. (رنگ ها را منطقی تر در جای شان می گذارند). غالباً این دسته ی اخیر که گاهی نیز توجه روی هارمونی و کنتراست های رنگی دارند.
کاربرد رنگ همراه با بصیرت و آگاهی رابطه ی آن با هیجان زندگی کودک، به نظر آلشلر این نتیجه را نشان می دهد که رنگ قرمز رنگ برتر برای بچه های پیش دبستانی و بطور کلی برای بچه هایی است که طبیعتاً از روی احساسات عمل می کنند. رفته رفته که سن آنان بالا می رود و کنترل آن ها بر احساسات شان غلبه می کند، علاقه و گرایش ایشان به رنگ های سرد افزایش می یابد. تحقیقات نشان می دهد که رنگ قرمز دارای دو ویژگی متضاد است؛ یکی احساس محبت و عشق، و دوم احساس حمله و نفرت را القاء می کند، زیرا که رنگ قرمز با احساسات بسیار شدید پیوند تنگاتنگی دارد. رنگ آبی مرتبط با کنترل عواطف است. محققان دریافته اند که رنگ قهوه ای نیز مورد توجه کودکان قرار می گیرد، هر چند که دانشمندان این نکته را دریافته اند که بچه هایی که گرایش به سمت رنگ آبی دارند، ممکن است دچار هیجانات بسیار شدیدی در بعضی موارد باشند، که آن را تعدیل نموده و یا تغییر جهت به آن می دهند.
در حالی که آنان که به رنگ قهوه ای اهمیت می دهند، غالباً بدون هیجانات شدید (کنترل شده) هستند. محققان دریافته اند که رابطه ی تنگاتنگی میان انتخاب رنگ و جنسیت وجود دارد؛ به طوری که در سنین ۶ تا ۱۷ سالگی برای دختران رنگ های گرم و برای پسران رنگ های سرد مورد توجه است، اما به مجرد این که سن بالا می رود، این حالت درآن ها معکوس می گردد.
موارد فوق می تواند در کاربری و انتخاب کارهای هنری و رنگ پالت های بچه ها و شناخت روان شناسی آن ها و نیز سلامت روحی شان تاثیر بسزایی داشته باشد. اما به لحاظ فیزیولوژی بدنی نیز رنگ های خاصی در رابطه با بیماری های مختلف مد نظر قرار می گیرد.
4-5-7- ارتباط رنگ با جنس مواد و نور
اگر در یک آزمایش ساده چندین نوع پارچه ی سفید از جنس های تفاوت مانند کتان، اسفنج، پنبه، مخمل، نایلون، نخ و تکه هایی از پلاستیک، چوب، شیشه و فلز را در کنار هم با یک رنگ یکسان رنگ کنیم، مشاهده خواهیم کرد که چگونه همان رنگ در ارتباط با نوع ماده تغییر می کند. در مورد نور و ارتباط آن با رنگ محیط نیز، اگر چندین منبع نور طبیعی و مصنوعی را در نظر بگیریم، اثر هر کدام بر روی یک رنگ ثابت، در محیط تغییر می کند و سبب تغییر رنگ محیط می گردد. نور از مهم ترین عناصری بصری است که هنرمندان از طریق آن به گسترده ترین بیان حسی و عاطفی در آثار خود نائل می شوند. نور مهم ترین عامل ایجاد کننده ی تشدید در بعد سوم اجسام بوده و با تغییر نور می توان تغییر در رنگ را مشاهده نمود. هر چه منبع نور به جسم نزدیک تر باشد، تضاد و سایه روشن بیشتر و تعداد ارزش های رنگی متوسط (نیم سایه ها) کمتر می گردد و برعکس هر چه منبع نور از جسم فاصله ی بیشتری داشته باشد، تضاد و سایه روشن کمتر و تعداد نیم سایه ها بیشتر می شود. بافت، ویژگی های نور را تغییر می دهد، به طوری که اثرات نور بر بافت های صاف و براق قوی تر است و بر بافت های خشن درخشندگی کمتری ایجاد می کند. نور رنگی گرم احساس شادی و نشاط و امید را تداعی می کند، در حالی که نورهای سرد، یاس و ناامیدی را القا می کند. امروزه هنرمندان به وسیله ی نور جاذبه های تصویری فراوانی می آفرینند.
4-6- نتیجه گیری
تدابیر و پیشنهاداتی جهت گرافیک محیطی بیمارستان کودکان:
– کودکانی که برای مدت طولانی در بیمارستان بستری می شوند، ممکن است دچار کسالت شوند. پس تحت خواب هایی که مجهز به محیط بازی باشند، یعنی در اطراف آن ها وسایل بازی طراحی شود، مناسب تر است.
– یکی دیگر از راه هایی که از محدود شدن کودک در بستر جلوگیری می کند، انتقال کودک به وسیله ی تخت های کوچک یا برانکارد به اتاق بازی است، درجایی که قادر باشند کودکان دیگر را ببینند (اتاق بازی در بیمارستان امری لازم است که باید در بیمارستان های کودکان نسبت به این امر اقدام شود) . ( تصویر ۷ )
کاربرد نقاشی دیواری در بیمارستان کودکان
– ایجاد شیشه روی در و دیوارها که به کودک اجازه می دهد درون راهرو را ببیند.
– استفاده از آینه های عمودی در راهروها که کودکان بیمار قادر باشند خود را ببینند و تغییرات ظاهری خود را مورد توجه قرار دهند.
– استفاده از پنجره های عمودی با ایمنی مناسب جهت دیدن منظره ی بیرون بیمارستان .
– ایجاد نقوش بازی ها و حرکات و شمارش اعداد در کف راهروها.
– به کار بردن نقوش مناسب برای دیوارها.
– ایجاد پیکتوگرام های شاد و کودکانه جهت راهنمایی کودکان و والدین آن ها.
– صندلی چرخ دار مخصوص کودکانی که نیاز به این وسیله دارند با حالات تخیلی و اسباب بازی و عروسک. (تصویر ۸ )
– قرار دادن بالون و آویزهایی با اشکال هندسی و حیوانات و غیره در سقف راهروها.
– استفاده از نقوش و اشکال مورد علاقه ی کودکان در راهروها و حاشیه ی کنار سقف.
– ایجاد نقوش هندسی و ساده روی میز اطلاعات.
– به کار بردن نقاشی هایی با موضوعات مورد علاقه ی کودکان، موضوعات پزشکی و بهداشتی وآموزشی در دیوار راهروها، سالن انتظار و غیره. ایجاد نقوش مناسب و زیبا روی روپوش های پرستاران و پزشکان و بیماران.
– استفاده از پرده ها و ملحفه هایی با نقوش کودکانه.
– چوب زیر بغل با عصاهایی با اشکال مختلف طراحی شده، اعم از شکل حیوانات یا عروسک. ( تصویر ۹ )

4-7- بیماریهای خونی کودکان:
بیماریهای خونی بیماریهایی هستند که در آنها، در تعداد و شکل سلول های خونی اختلالاتی وجود دارد که هر یک خود را با علائمی نشان می دهند.
بیماری هایی که در کلنیک بیماری های خونی کودکان مورد تشخیص و درمان قرار می گیرند به چهار دسته تقسیم می شوند:
1. بیماری های خونی
2. بیماری های طحال
3. بیماری های لنفاوی
4. بیماری های سرطانی
ما در این فصل تعریفی کلی از بیماری های فوق و دسته بندی آنها ارائه می کنیم.
4-7-1- بیماریهای خونی:
یکی از شایع ترین ناراحتی های نوزادان و کودکان، بیماری های خونی است. بیماری های خونی را می توان به سه دسته تقسیم نمود:
1. کم خونی ها (آنمی ها)
2. بیماری های خون ریزی دهنده و انعقادی
3. بیماری های مغز استخوان
4-7-1-1- آنمی ها
آنمی به صورت کاهش حجم سلول های قرمز (RBC) یا غلظت هموگلوبین زیر محدوده مقدار افراد سالم تعریف می شود. جدول 1-447- میانگین و محدوده های هموگلوبین و هماتوکریت گروه های سنی کودکان با تغذیه مناسب را لیست می کند. ممکن است اینها نشان می دهد تفاوت های نژادی در مقادیر هموگلوبین وجود دارد. کودکان سیاه پوست مقادیری به اندازه gr/dL5/0 پایین تر از کودکان سفید یا آسیایی همان گروه سنی و همان طبقه اجتماعی اقتصادی دارند که احتمالاً تا حدی به این علت که شیوع تالاسمی آلفا در سیاهان بیشتر است.
اگر چه کاهش مقدار هموگلوبین در گردش ظرفیت حمل اکسیژن در خون را کاهش می دهد ولی اختلال کلینیکی تا زمانی که سطح هموگلوبین به کمتر از g/dL8-7 نرسد اتفاق نمی افتد. سازگاری های فیزیولوژیک برای مقابله باآنمی شامل افزایش برون ده قلب، افزایش برداشت اکسیژن (افزایش اختلاف اکسیژن شریانی و وریدی) و شانت جریان خون به سمت بافت ها و ارگان های حیاتی. به علاوه غلظت 3 و2 دی فسفوگلیسرات (DPG- 2,3) در داخل RBC افزایش می یابد. (برمن، 1388: 11و10)
وقتی آنمی متوسط تا شدیدی به آهستگی ایجاد شود در کمال تعجب ممکن است علائم یا یافته های عینی موجود نباشد. ضعف، تاکی پنه،کم آمدن نفس حین فعالیت، تاکیکاردی، دیلاتاسیون قلب و نهایتاً نارسایی احتقانی قلب ممکن است در نتیجه آنمی شدید، جدای از علت آن، ایجاد شود. (برمن، 1388: 11)
آنمی های شایع عبارتند از:
4-7-1-2- آنمی فقر آهن
شایع ترین بیماری خونی دوران شیرخوارگی و کودکی آنمی فقر آهن می باشد. این فراوانی به علت نقش پایه ای آهن در متابولیسم و تغذیه است. بدن یک نوزاد تازه متولد شده حدود نیم گرم آهن دارد در حالی که برای بزرگسالان حدود پنج گرم تخمین زده می شود. برای جبران این اختلاف، به طور متوسط در پانزده سال اول زندگی، هشت دهم میلی گرم آهن روزانه باید جذب شود. علاوه بر بخشی ازآهن که برای رشد نیاز است، مقداری هم برای جبران آهنی که در خلال ریزش سلول ها از دست می رود، مورد احتیاج می باشد. از این رو برای حفظ یک تعادل مثبت در دوران کودکی، روزانه باید یک میلی گرم آهن جذب بدن شود.
از آنجایی که فقط ده درصد از آهن خوراکی جذب می شود، غذای روزانه باید حاوی10-8 میلی گرم آهن باشد. آهن در بخش پروگزیمال روده کوچک به کمک پروتئین های دئو دنو می مختلفی جذب می شود. آهن شیر مادر دو تا سه برابر از آهن شیر گاو بیشتر جذب می شود. بدین جهت، شیرخوارانی که شیر مادر مصرف می کنند، نیازشان به آهن نسبت به غذاهای دیگر کمتر است. در سال های اول زندگی، چون غذاهای مصرفی حاوی مقدار کم آهن هستند، از این رو کسب مقادیر کافی آهن مشکل می باشد. بدین دلیل، غذای مصرفی باید شامل غلّات مورد نیاز شیرخواران و شیرخشکی که به آن آهن افزوده شده، باشد. برای نوزادان فول ترم و نارس، فرمولایی که حاوی Fe/mgL12-7 است و برای نوزادانی که وزن هنگام تولد آنها کمتر از 1800گرم است، با فرمولایی که حاوی 15mg/L است، موثر می باشد. برای شیرخوارانی که فقط از شیر مادر مصرف می کنند، آهن کمکی باید از 4 ماهگی شروع شود. حتی در بهترین حالات، خطر کمبود آهن برای شیرخوار وجود دارد. اگر در این شرایط، کمبود آهن در غذا یا خونریزی روی دهد، سریعاً متعاقب آن آنمی فقر آهن اتفاق خواهد افتاد. نوجوانان، به دلیل این که در مرحله رشد سریع هستند و به خاطر کمبودهای تغذیه ای و هم چنین از دست دادن خون طی قاعدگی، به مقادیر زیاد از آهن احتیاج دارند. بدین دلیل این افراد در معرض کمبود آهن هستند. در ایالات متحده، حدود نه درصد از کودکان یک تا دو ساله، دچار فقر آهن هستند و سه درصد، آنمی فقر آهن دارند. در نوجوانان دختر، نه درصد فقر آهن دارند و دو درصد آنمی فقر آهن دارند (برمن، 1388: 26 و 25).
4-7-1-3- آنمی سلول داسی شکل
آنمی سلول داسی، HbS هموزیگوس، هنگامی رخ می دهد که هر دو ژن β – گلوبین دچار موتاسیون سلولی داسی شوند. بیماری سلول داسی نه تنها به مبتلایان به آنمی سلول داسی اطلاق می شود بلکه به هتروزیگوت های مرکبی که یک موتاسیون ژنβ-گلوبین شامل موتاسیون سلول داسی و دومین بتا – گلوبین شامل یک موتاسیون در ژن β- گلوبین بجز موتاسیون سلول داسی نظیر موتاسیون همراه با HbC، هموگلوبین بتا- تالاسمی،HbD و Hb o Arab نیز مشاهده می شود. در آنمی سلول داسیHbS تا میزان90% هموگلوبین کل شیوع دارد. در بیماری سلول داسی، HbS بیش از 50% هموگلوبین را شامل می شود.
در ایالات متحده بیماری سلول داسی شایعترین بیماری ژنتیک تشخیص داده شده در میان برنامه غربالگری نوزادی State-mandated می باشد، که در2/1 در هر 647 تولد رخ می دهد، در حالی که شیوع هیپوتیروئیدی مادرزادی اولیه ()، فیبروکیستیک () و هیپرفنیل آلانمی با تظاهر بالینی () می باشد (برمن، 1388: 41).
کودکان مبتلا به بیماری سلول داسی بایستی توسط متخصص با تجربه در این بیماری درمان شود، که این فرد اغلب بایستی متخصص هماتولوژی کودکان باشد مراقبت پزشکی وسیعی بر مبنای روش های مبتنی بر شواهد توسط فرد ماهر در بیماری سلول داسی اعمال می شود و با ارائه راهنمایی های پیش بینی کننده برای والدین در مورد شایع ترین عوارض بیماری، طی20 سال گذشته مرگ و میر ناشی از بیماری سلول داسی به طور شگفت انگیزی کاهش یافته است.
مراقبت پزشکی ارائه شده توسط هماتولوژیست کودکان با کاهش دفعات ویزیت در بخش اورژانس همراه بوده و بستری در بیمارستان را در مقایسه با بیمارانی که توسط هماتولوژیست طی یک سال ویزیت نشده اند کاهش نشان می دهد. در صورت دسترسی مراقبت پزشکی،کودکان مبتلا به بیماری سلول داسی بایستی توسط متخصص با تجربه در بیماری سلول داسی یا توسط پزشک خانواده پیگیری می شوند و با همکاری هماتولوژیست کودکان درمان شوند (برمن، 1388: 42 و 41).
‍4-7-1-4- سندرم تالاسمی
تالاسمی ها اختلالات ژنتیکی در تولید زنجیره گلوبین می باشد. در مبتلایان به بتا- تالاسمی، فقدان کامل تولید ژن بتا – گلوبین (- تالاسمی) یا کاهش نسبی آن ( تالاسمی) وجود دارد. در آلفا – تالاسمی، تولید ژن آلفا – گلوبین یا وجود ندارد یا به طور نسبی کاهش یافته است. پاتولوژی اولیه در تالاسمی از تغییر کمی تولید ژن گلوبین ناشی می شود، در حالی که در بیماری سلول داسی، پاتولوژی اساسی تغییر کیفی تولید گلوبین می باشد.
اپیدمیولوژی. با وجود آن که بیش از 200 موتاسیون، برای تالاسمی بتا وجود دارد ولی اکثر آنها نادر هستند. در حدود20 آلل شایع،80% موارد شناخته شده تالاسمی را در سراسر جهان تشکیل می دهند. 3% مردم جهان، حامل ژن تالاسمی بتا هستند و10-5% مردم جنوب شرقی آسیا، نیز حامل ژن تالاسمی آلفا هستند. در نواحی خاص، نیز آلل هایی با شیوع کمتر وجود دارند. در ایالات متحده تخمین زده می شود200 مورد ابتلا به بتاتالاسمی وجود دارد (برمن، 1388: 52).
تظاهرات بالینی: کودکان مبتلا به بتا – تالاسمی در صورت عدم درمان، معمولاً به دلیل آنمی همولیتیک پیشرونده همراه با ضعف مفرط و عدم جبران قلبی، اگر درمانی دریافت نکنند، در شش ماه دوم زندگی علامتدار می شوند. بسته به موتاسیون و مقدار تولید هموگلوبین جنینی، تزریق خون در این بیماری در دومین ماه یا دومین سال زندگی ضروری است ولی در آینده به ندرت نیاز می شود. تصمیم برای انتقال خون، به توانایی کودک برای جبران آنمی، بستگی دارد. اکثر نوزادان و کودکان، در هموگلوبینg/dl4 وکمتر، دچار عدم جبران قلبی (Cardiac decompensation) هستند. به طور کلی، خستگی، کاهش اشتها و لتارژی، از تظاهرات دیررس آنمی شدید، در نوزادان یا اطفال است. این علایم قبل از آن که ترانسفوزیون درمان استاندارد شده باشد، شایع بودند. یافته های کلاسیک کودکان مبتلا به تالاسمی شدید، شامل چهره کلاسیک (هیپرپلازی ماکزیلا، صاف شدن پل بینی، برآمده شدن پیشانی) شکستگی های استخوانی پاتولوژیک، هپاتواسپلنومگالی واضح و کاشکسی می باشد اصولاً، در کشورهای رو به پیشرفت، دیده می شود (برمن، 1388: 52).
4-7-2- بیماری های خون ریزی دهنده و انعقادی
4-7-2-1- هموستازها
هموستاز، یک روند فعال است که طی آن لخته های خونی در عروق خونی صدمه خورده ایجاد شده و به طور خود بخودی سایز لخته فقط محدود به ناحیه صدمه خورده می شود. در طول زمان، لخته توسط سیستم فیبرینولیتیک لیز شده و جریان خون طبیعی برقرار می شود. اگر در تشکیل لخته اختلال وجود داشته باشد، خونریزی رخ می دهد. اگر تشکیل لخته بیش از حد باشد، عوارض ترومبوتیک روی می دهد. پاسخ هموستاتیک لازم است که سریع و تنظیم شده باشد زیرا تروما نمی تواند واکنش سیستمیک را برانگیزد اما به طور ابتدایی باید پاسخ موضعی و سریع ایجاد شود. کلید و رمز پاسخ سریع و متناسب، در حقیقت چسبیدن پلاکت ها به محل عروق صدمه دیده است. لایه پلاکتی یک سطح واکنشی برای باند شدن فاکتورهای انعقادی ایجاد می کنند. آنزیم فعال به اجزاء فرعیش شکسته شده، سرعت واکنش را تسریع کرده و محصولات فعال شده جهت واکنش مجدد با فاکتورهای انعقادی در آبشار انعقادی را فراهم می کند لخته فعال به وسیله فیدبک منفی که پیشرفت لخته شدن را مهار می کند تحت کنترل است و این عمل وقتی که مواد پیش انعقاد می خواهند با اندوتلیوم آسیب دیده تماس یابند صورت می گیرد. اجزاء اصلی روند هموستاز عبارتند از دیواره عروق، پلاکت ها، پروتئین های انعقادی، پروتئین های ضد انعقادی و سیستم فیبرینولیتیک است. اغلب اجزاء هموستاز دارای چندین عملکرد هستند، فیبرینوژن سبب ایجاد لیگاندبین پلاکت ها در طول تجمع پلاکتی و همچنین زیر ساختی برای ترومبین است تا لخته فیبرینی تشکیل شود. پلاکت ها سبب ایجاد سطح واکنش می شوند که روی آن واکنش های انعقادی روی می دهند. میخ پلاکتی در محل عروق صدمه دیده و موجب کنترل جمع شدگی و محدود شدن سایز لخته می شود (برمن، 1388: 86).
4-7-2-2-هموفیلی (A یا B)
کمبود فاکتورهایVIII و IX شدیدترین بیماری های خونریزی دهنده ارثی به حساب می آیند. در 1985، ژن های هر دو فاکتورVIII وIX مشابه سازی شدند. متعاقباً، فاکتورهایVIII وIX به صورت نوترکیب، به منظور درمان بیماران هموفیلی و در جهت جلوگیری از خطر انتقال عفونت به دنبال بیماری های ناشی از تزریق مشتقات پلاسمایی، تهیه گردید (برمن، 1388: 93).
نه فاکتورVIII و نه فاکتورIX هیچ کدام از جفت عبور نمی کنند. بنابراین علائم خونریزی ممکن است از هنگام تولد و یا در طول دوران جنینی آغاز شود. فقط 2% از نوزادان با هموفیلی ممکن است خونریزی داخل مغزی کند. و 30% از پسران هموفیل، به هنگام ختنه دچار خونریزی می شوند. بنابراین اگر سابقه خانوادگی، پزشک را در مورد این بیماری به شک نیاندازد، هموفیلی ممکن است در دوران نوزادی بدون تشخیص باقی بماند (درصد بالایی از هموفیلی به علت موتاسیون خودبه خودی روی می دهد). علائمی مثل کبود شدگی آسان، هماتوم داخل عضلانی و همارتروز وقتی بچه شروع به خزیدن می کند آشکار می شود. خونریزی از بریدگی های تروماتیک کوچک در دهان (مثل پارگی فرنولوم) ممکن است برای ساعت ها تا روزها باقی بماند و والدین را در صدد بررسی و ارزیابی های پزشکی برآورد. حتی در بیماران با هموفیلی شدید، تنها90% تا یکسالگی علائم خونریزی شدید را نشان می دهند. هر چند خونریزی در هر قسمتی از بدن ممکن است رخ دهد ولی علامت اصلی در هموفیلی وجود همارتروز است. خونریزی به داخل مفاصل با ضربه کوچکی ممکن است ایجاد شود؛ با این حال بسیاری از همارتروزها خودبه خودی هستند. زودترین خونریزی مفصلی به طور شایع در مفصل مچ پا تظاهر می یابد در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، همارتروز مفاصل زانو و آرنج شایع است. در حالی که خونریزی های اولیه مفاصل تنها پس از تورم جدی و تجمع مایع در فضای مفصلی تشخیص داده می شود، در کودکان بزرگتر اغلب قادر به تشخیص همارتروز خود قبل از پزشکان هستند. آنها گرمی و احساس سوزش در مفصل را به عنوان اولیه نشانه ها از خونریزی اولیه در مفصل بیان می کنند. اپیزودها خونریزی مجدد بعدها در همان مفصل رخ می دهد. بیماران با هموفیلی شدید اغلب دچار مفصل های "هدف" می شوند که در آنها دوره های تکرار شونده خونریزی به وجود می آید. خونریزی های تکرار شونده ممکن است به صورت خود به خود درآیند که این به علت تغییرات پاتولوژیک زمینه ای در مفصل است (برمن، 1388: 94).
بسیاری از بیماران تحت درمان پیشگیری به منظور جلوگیری از خونریزی های خودبه خود مفاصل هستند. معمولاً این گونه برنامه ها پس از وقوع اولین خونریزی مفصلی آغاز می گردند. در مورد کودکان کوچک تر به منظور حصول اطمینان از دسترسی به ورید یک کاتتر مرکزی گذاشته می شود. این گونه برنامه ها گرچه پر هزینه هستند اما در روند جلوگیری بسیار موثر هستند و یا حداقل اثر تعدیلی بسیار گسترده ای در شدت پاتولوژی مفصل دارند. به منظور حفظ میزان فاکتورهای پلاسما در یک حد قابل اندازه گیری (u/dl2-1)، درمان هر3-2 روز انجام می پذیرد و اندازه گیری درست قبل از تزریق بعدی انجام می شود (در میان سطوح پی در پی). به علت امکان انجام ژن درمانی در طول زندگی کودکی بیماران، حفظ سلامت مفاصل از طریق پیشگیری یک اولویت منطقی می باشد. اگر یک آرتروپاتی متوسط ایجاد شود، پیشگیری از خونریزی های آتی نیازمند سطوح بالاتری از فاکتورهای انعقادی است. در کودکان بزرگ تر که تحت درمان های پیشگیری اولیه قرار نگرفته اند، اگر مفاصل هدف ایجاد شده باشد اغلب پیشگیری های ثانویه آغاز می گردد.
اگرچه توصیه به والدین در مورد این که کودکشان باید از ضربه و صدمه خوردن اجتناب کند آسان می باشد ولی این توصیه عملاً مفید نیست. شیرخواران تازه به راه افتاده فعال هستند و در مورد هر چیز کنجکاو می باشند و به سادگی به خودشان صدمه می زنند. ابزار موثر شامل رهنمودهای پیشگیرانه شامل استفاده از صندلی بچه مخصوص ماشین، کمربند ایمنی و کلاه ایمنی و اجتناب از رفتارهای پر خطر می باشد. پسران بزرگتر بایستی در مورد اجتناب از ورزش های تماسی و پر برخورد مشاوره شوند اما این موضوع یک چالش است. پسران با هموفیلی شدید اغلب مستعد خونریزی علی رغم عدم وجود ترومای مشخص هستند. مداخله سایکوسوشیال اولیه، کمک به خانواده در رسیدن به یک تعادل بین محافظت بیش از حد و غلظت می باشد. بیماران با هموفیلی بایستی از مصرف آسپیرین و سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) که فعالیت پلاکت ها را تحت تاثیر قرار می دهند اجتناب کرد. کودکان با اختلالات خونریزی دهنده بایستی بر علیه هپاتیت B واکسینه شوند، حتی اگر چه محصولات نوترکیب ممکن است از انتقال بیماری های منتقله توسط خون جلوگیری نماید. بیمارانی که محصولات مشتق شده از پلاسما را دریافت کرده اند باید به صورت دوره ای از نظر هپاتیت B،C،HIV و اختلالات عملکرد کبدی ارزیابی شوند (برمن، 1388: 98 و 97).
4-7-2-3- کمبود ویتامین K پس از نوزادی
هر چند بیمارهای خونریزی دهنده تاخیری در کودکان شیرخوار گزارش شده است، ولی کمبود ویتامین K پس از دوره نوزادی معمولاً ثانویه به فقدان این ویتامین در مواد غذایی یا تغییر در فلور روده به دلیل استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف و یا سوء جذب ویتامین K رخ می دهد. سوء جذب روده ای چربی ها ممکن است همراهی با بیماری سیستیک فیبروزیس یا آترزی صفراوی داشته باشد و منجربه کاهش ویتامین K محلول در چربی و بدنبال آن کاهش سنتز فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین K گردد (فاکتور II، VII، IX، X، پروتئین C و پروتئین S).
تجویز پروفیلاکتیک ویتامین K محلول در آب در چنین شرایطی که صفرا وجود ندارد باید انجام شود (3-2 میلی گرم هر 24 ساعت برای کودکان و10-5 میلی گرم هر 24 ساعت برای نوجوانان و بزرگسالان) و یا می توان از ویتامین K، 2-1 میلی گرم به صورت داخل وریدی استفاده کرد. در بیمارانی که سیروز پیشرفته دارند به علت آسیب سلول های کبدی سنتز بسیاری از فاکتورهای انعقادی با مشکل روبرو است. در این بیماران، ویتامین K ممکن است بی اثر باشد. آنتی کوآگولان های متعلق به خانواده وارفارین (کومادین) و آنتی کوآگولان های مرتبط، سبب تداخل در عمل ویتامین K همراه با کاهش همزمان در فاکتورهای II، VII، IX و XI می شوند. سم موش صحرایی (سوپروارفارین) نقص مشابهی را ایجاد می کند؛ ویتامینK یک پادتن اختصاصی است (برمن، 1388: 111).

4-7-3- بیماریهای مغز استخوان
این فرم از آنمی هیپوپلاستیک مادرزادی ممکن است در ابتدا با سندرم Diamond-Blackfan یا اریتروبلاستوپنی گذرای کودکی اشتباه شود. نارسایی مغز استخوان معمولاً در دوره نوزادی ظاهر شده و به صورت آنمی ماکروسیتیک و گهگاه نوتروپنی و ترومبوسیتوپنی مقایسه مشخص می شود. سطح هموگلوبینF بالا رفته است اریتروبلاست ها و میلوبلاست های واکوئله در مغز استخوان وجود دارند. این اختلال یک واریانت منحصر به فرد ازآنمی سیدروبلاستیک مادرزادی است زیرا مغزاستخوان حاوی سیدروبلاست های حلقوی می باشد. ویژگی های بالینی دیگر شامل FTT، فیبروز پانکراس همراه دیابت وابسته به انسولین و نارسایی اگزوکرین پانکراس، اختلالات عصبی عضلانی و مکرراً مرگ زودرس می باشد. این اختلال چند ارگانه به علت حذف های DNA میتوکندری ایجاد می شود و دارای هتروژنیسیته در بافت های مختلف و بین افراد مختلف می باشد (برمن، 1388: 16 و 15).
4-7-3-1- دیس اریتروپویتیک مادرزادی
آنمی های دیس اریتروپویتیک مادرزادی یک گروه از اختلالات همولیتیک است که با آنومالی های مورفولوژیک منحصر به فرد در اریتروبلاست های مغز استخوان مشخص می شوند: تکه های غیر عادی هسته ای، و پل های بین کروماتینی میان سلول ها. چند هسته ای بودن گلیکوزیله شدن پروتئین های غشاء مختل می شود و انباشته شدن گلیکولیپیدها در RBC وجود دارد. دلیل هر دوی این اختلالات تصور می شود که کمبود N-استیل- گلوکز آمینیل ترانسفراز II، یک آنزیم RBC که مسئول گلیکوزیله کردن پروتئین غشاء می باشد. از نظر بالینی این اختلالات علی رغم این واقعیت که افزایش فعالیت اریتروئید مغز استخوان وجود دارد (اریتروپویزیس غیر موثر) با درجات مختلف آنمی مشخص می شوند (برمن، 1388: 19 و 18).
4-7-4- بیماری های طحال
طحال اولیه در هفته پنجم رویانی قابل تشخیص است. در زمان تولد، وزن تقریبی طحال حدود 11 گرم است و سپس طحال تا زمان بلوغ بزرگ می شود تا به وزن متوسط خودgr135 برسد و از این زمان به بعد در دوره بزرگسالی کوچک تر می شود. اجزاء اصلی طحال شامل جزء لنفوئیدی (پولپ سفید) و سیستم فیلتر کننده (پولپ قرمز) است. پولپ سفید شامل T-cellهایی است که به شکل غلافی شریان را در برگرفته اند و در بین آنها مراکز ژرمینال شاملB-cellها قرار گرفته اند. پولپ قرمز ساختاری دارد که از سلول های رتیکولار غیر متحرک، ماکروفاژهای متحرک، کانال های اندوتلیالی روی هم کلاپس شده (طناب های بیلروت) و سینوس های طحالی تشکیل شده است. پولپ سفید و قرمز با واسطه ناحیه مارژینالی که غنی از سلول های دندرتیکی است از یکدیگر جدا می شود. کپسول طحالی از ماهیچه صافی متشکل است که در مقابل اپی نفرین منقبض می شود. در حدود 10% جریان خون طحال به سرعت از طریق شبکه عروقی بسته در طحال پخش می شود. مابقی90% جریان خون طحال با سرعت کمتری از طریق سیستم عروقی باز (طناب های طحالی) در طحال جریان می یابد و این خون پیش از رسیدن به سینوس های طحال از طریق منافذ mµ5-1 فیلتر می شود (برمن، 1388: 125 و 124).
جریان خون و آناتومی منحصر به فرد طحال، این ارگان را به یک مرکز نگهدارنده، فیلتر کننده و ایمونولوژیک تبدیل کرده است. طحال 6-5%، برون ده قلبی را دریافت می دارد ولی معمولاً تنها حاوی mL25 خون است. با این همه زمانی که طحال بزرگ می شود، قادر به حفظ مقادیر بیشتر خون است. مهم ترین کارکرد طحال در 6-3 ماه زندگی جنینی، خون سازی است و سپس این کارکرد از بین می رود (برمن، 1388: 125).
اسپلنومگالی کاذب: طویل شدن غیرطبیعی ریشه های مزانتر باعث چرخش و یا افتادگی طحال می شود (برمن، 1388: 125).
هیپراسپلنیزم: در اثر افزایش عملکرد طحال (سکستراسیون یا تخریب سلول های در گردش)؛ سیتوپنی سلول های خون محیطی، افزایش فعالیت مغز استخوان و اسپلنومگالی روی می دهد (برمن، 1388: 126 و 125).
هیپواسپلینیسم: فقدان مادرزادی طحال همراه با نقایص پیچیده سیانوزه دهنده قلبی، دکستروکاردی، ریه های سه لوبی دو طرفه و احشای شکمی هتروتوپیک دیده می شود (برمن، 1388: 127).
اسپلنکتومی: اسپلنکتومی باید تنها محدود به شرایط خاصی باشد که درمان طبی غیر موثر است. این شرایط شامل پارگی طحال، نقایص آناتومیک، آنمی همولیتیک شدید، سایتوپنی ایمونولوژیک، بیماری های متابولیک ذخیره ای، هایپراسپلنی ثانویه، است. خطر عمده و طولانی مدت اسپلنکتومی، عفونت یکباره شدید (سپسیس یا مننژیت) است (برمن، 1388: 127).
4-7-5- بیماری های سیستم لنفاوی
سیستم لنفاوی شامل لنفوسیت های در گردش، عروق لنفاوی، عقده های لنفاوی، طحال، لوزه ها، آدنوئیدها، پلاک های پیر و تیموس است. لنف، مایع تصفیه شده از خون، توسط کاپیلرهای لنفاوی که در تمام اعضاء جز مغز و قلب حضور دارند، جمع آوری می شود. این کاپیلری ها به یکدیگر می پیوندند تا عروق بزرگ تر را تشکیل دهند تا لنف مناطق مختلف بدن را جمع آوری کنند. در طی این مسیر، عروق لنفاوی، لنف را به عقده های لنفاوی می رسانند. در این عقده های لنفاوی، لنف از طریق سینوس هایی تصفیه می شوند و قطعات و ارگانیسم های عفونی، فاگوسیتوزه و هضم می شوند و سپس به عنوان آنتی ژن در معرض لنفوسیت های اطراف قرار می گیرند (برمن، 1388: 128).
4-7-5-1- لنفادم
به علت انسداد جریان لنف ایجاد می شود. لنفادم مادرزادی در سندرم ترنر، سندرم نونان و بیماری اتوزمال غالب میلوری دیده می شود (برمن، 1388: 129).
4-7-5-2- لنفانژیت
التهاب عروق لنفاوی است که لنف ناحیه عفونی را درناژ می کند. در بالین بیمار خطوط حساس قرمز رنگی مشاهده می شوند که از محل عفونت به بالا کشیده شده اند. عقده های لنفاوی ناحیه ای نیز بزرگ و حساس شده اند (برمن، 1388: 129).
4-7-5-3- بیماری کاستلمن
این بیماری لنفوپرولیفراتیو نامعمول، هیپرپلازی غدد لنفاوی آنژیوفولیکولار هم نامیده می شود. اتیولوژی نامعلوم است اما یک ارتباط با ویروس هرپس انسانی نوع 8 (8HHV) دارد و در نوجوانان و بالغین جوان به فرم لوکالیزه یا گرفتاری چند قسمت دیده می شود. 8HHV ممکن است سبب افزایش تولید اینترلوکین 6 (IL-6) شود. بزرگی یک غده لنفاوی منفرد (اغلب در مدیاستن یا شکم) معمول ترین تظاهر لوکالیزه است. در بعضی از این بیماران ممکن است تب، عرق ریزش شبانه، کاهش وزن و خستگی بروز یابد. اداره بیماری با جراحی و یا اشعه درمانی است.
بیماری کاستلمن مولتی سنتریک یک اختلال سیستمیک است که باعث لنفادنوپاتی، هپاتواسپلنومگالی، تب، آنمی و هیپرگاما-گلوبینمی پلی کلونال می گردد (برمن، 1388: 132 و 131).
4-7-5-4- لوسمی ها
لوسمی ها شایع ترین نئوپلاسم های بدخیم دوره کودکی هستند، که در حدود 41 درصد از کل بدخیمی های کودکان کمتر از 15 سال را تشکیل می دهند. در سال 2002، حدود 2500 کودک زیر 15 سال با تشخیص لوسمی در ایالات متحده وجود داشت که میزان بروز سالیانه 5/4 مورد جدید به ازای هر 000/100 کودک را نشان می داد. لوسمی لنفوبلاستیک حاد(ALL) حدود 77 درصد، لوسمی میلوژن حاد(AML) حدود 11 درصد، لوسمی میلوژن مزمن (CML) حدود 2 تا 3 درصد و لوسمی میلوژن مزمن جوانان (JCML) 1 تا 2 درصد از موارد لوسمی های دوره کودکی را تشکیل می دهند. موارد باقی مانده شامل انواعی از لوسمی حاد و مزمن هستند که با تعاریف کلاسیک ALL، AML، CML یا JCML جور نیستند.
لوسمی ها تحت عنوان یک گروه از بیماری های بدخیم توصیف می شوند که در آنها اختلالات ژنتیکی در یک سلول خون ساز موجب پرولیفراسیون نامنظم کلونال سلول ها می شود.
اجداد این سلول ها از نظر رشدی نسبت به سایر سلول های طبیعی برتری دارند، که این امر به علت افزایش میزان تکثیر، و کاهش میزان آپوپتوز خود به خودی است.
نتیجه این که، عملکرد طبیعی مغز استخوان به هم می خورد، و در نهایت، نارسایی مغز استخوان اتفاق می افتد. تظاهرات بالینی، یافته های آزمایشگاهی و میزان پاسخ به درمان براساس نوع لوسمی متفاوت است (برمن، 1387: 31 و 30).
4-7-6- تومورهای مغزی در دوره کودکی
تومورهای اولیه سیستم اعصاب مرکزی (CNS) یک گروه ناهمگون از بیماری ها هستند که روی هم دومین بدخیمی شایع دوره کودکی و بلوغ را تشکیل می دهند و مرگ کلی ناشی از تومورهای مغزی به 45 درصد می رسد. این بیماران بیشترین عوارض و مخصوصاً عوارض عصبی را در بین تمام بدخیمی های دوره کودکی دارند. نتایج حاصل از درمان این بیماران به مرور زمان بهتر شده است، که این امر به علت پیشرفت های جدید در جراحی مغز و اعصاب و پرتو درمانی و همینطور القای شیمی درمانی به عنوان یکی از روش های درمانی، رخ -داده است. مداوای این تومورها به وسیله روش های متعدد صورت می گیرد. در صورت امکان، برداشتن کامل تومور با جراحی، اساس درمان است. از پرتو درمانی و یا شیمی درمانی بر اساس نوع تشخیص، سن بیمار و سایر عوامل استفاده می شود.
علت تومورهای مغزی به خوبی شناخته نشده است (برمن، 1387: 46).
4-7-6-1- نوروبلاستوم
نوروبلاستوما (NB) یک تومور رویانی سیستم اعصاب سمپاتیک محیطی با تظاهر و روند ناهمگون کلینیکی می باشد. طیف بالینی NB متفاوت بوده و دامنه آن از بازگشت خود به خودی در بعضی از انواع تا تومورهای بیمار مهاجم در سایرین که به درمان چند وجهی پاسخ نمی دهند متغیر می باشد.
امروزه تشخیص داده شده است که بیش از یک نوع از NB وجود دارد.
اپیدمیولوژی: NBسومین سرطان شایع کودکان است و حدود 8 درصد از بدخیمی های دوره کودکی را شامل می شود. حدود 500 مورد جدید از این بیماری سالیانه در ایالات متحده تشخیص داده می شود.
NB شایع ترین نئوپلاسم تشخیص داده شده در شیرخواران است و 28 تا 39 درصد بدخیمی های دوره نوزادی را تشکیل می دهد. متوسط سن تشخیص بیماری2 سالگی است و90 درصد موارد، قبل از 5 سالگی تشخیص داده می شوند. میزان بروز در جنس مذکر و سفید پوستان مختصری بالاتر است (برمن، 1387: 57).
4-7-6-2- تومورهای بدخیم استخوان
میزان بروز سالیانه تومورهای بدخیم استخوان در ایالات متحده 7 مورد در هر یک میلیون کودک سفید پوست کمتر از 14 سال است، این میزان در کودکان افریقایی- آمریکایی مقداری کمتر است. استئوسارکوم شایع ترین تومور بدخیم اولیه استخوان در کودکان و افراد سنین بلوغ است و بعد از آن سارکوم یوئینگ قرار دارد (جدول 1-501؛ شکل1-501) در کودکان کمتر از10 سال سارکوم یوئینگ از استئوسارکوم شایع تر است (برمن، 1387: 70).

فصل پنجم: معرفی و تحلیل نمونه ها

5-1- بیمارستان محک
بیمارستان خیریه حمایت از کودکان مبتلا به سرطان با نام اختصاری محک در سال 1370 در قالب یک سازمان غیر دولتی و غیر انتفاعی فعالیت خود را آغاز کرده است. این بیمارستان در طول 19 سال فعالیت بالغ بر 11495 کودک را تحت درمان قرار داده است.

بیمارستان محک که متجاوز از18000متر مربع است، شامل بخش های اورژانس، آنکولوژی، هماتولوژی، ICU، شیمی درمانی و رادیوتراپی، کلینیک های دندانپزشکی، روانشناسی، قلب کودکان و بخش های پاراکلینیکی، همچون خدمات تشخیصی از جمله، CT Scan، رادیولوژی، MRI، میکروبیولوژی و هماتولوژی، فیزیوتراپی، آب درمانی و… است. همچنین این مجموعه دارای فضاهای رفاهی و تفریحی همچون اتاق بازی کودکان، کتابخانه و آمفی تئاتر است.
5-1-1- بخش های مختلف بیمارستان:
5-1-1-1- کلینیک آنکولوژی
کلینیک آنکولوژی شامل درمانگاه سرپائی است که سه پزشک فوق تخصص خون اطفال و یک پزشک متخصص اطفال در آن فعالیت دارند.
5-1-1-2- بخش شیمی درمانی سرپائی
بخش شیمی درمانی با اتاق های یک تخته و کلیه تجهیزات و وسایل شامل یخچال، تلویزیون،VCD و سرگرمی های متنوع در خدمت کودکان مبتلا به سرطان است.
5-1-1-3- بخش بستری آنکولوژی
بخش آنکولوژی شامل 15 اتاق یک تخته با کلیه امکانات و وسایل لازم شامل تلویزیون، یخچال، سرویس بهداشتی و سرگرمی های متنوع است.
5-1-1-4- اورژانس
اورژانس بیمارستان با توجه به تمام استانداردهای لازم پذیرای مراجعین است و آمادگی انجام انواع جراحی های اورژانس و سرپائی را دارد.
5-1-1-5- آزمایشگاه
آزمایشگاه بیمارستان محک توانائی انجام تست های مختلف بیوشیمی، هماتولوژی، میکروبیولوژی، ایمونولوژی، هورمون شناسی، اانگل شناسی، آنزیم های مختلف قلبی و… دارد.
5-1-1-6- تصویربرداری
این بخش از چهار قسمت تشخیصی با پیشرفته ترین تکنولوژی تجهیز شده است:
قسمتهای تشخیصی تصویر برداری
1- قسمت رادیولوژی- فلوروسکوپی
2- قسمت سی تی اسکن
3- قسمت ام آر آی
4- قسمت سونوگرافی
5-1-1-7- رادیوتراپی
بخش پرتودرمانی (رادیوتراپی) بیمارستان فوق تخصصی "محک" مجهز به دستگاه شتاب دهنده خطی (Linear Accelerator) و دستگاه سیمولاتور (Simulator) می باشد. 25 بیمار در سال 86 در این بخش درمان شده اند.
5-1-2- بخش خدمات حمایتی
با توجه به ماموریت و اهداف موسسه کلیه کودکانی که تحت حمایت محک قرار می گیرند از کمک های مالی، مددکاری، راهنمایی و مشاوره، روانشناسی و سایر امور رفاهی برخوردار می گردند.
براساس چارت جدید موسسه این بخش شامل سه زیر مجموعه به شرح ذیل است:
5-1-2-1- بخش مددکاری
هر کودکی که چهارده سال سن داشته باشد، برگه آزمایش پاتولوژی وی نشان دهنده ابتلای او به بیماری سرطان باشد و در بیمارستان های دولتی- دانشگاهی در حال درمان باشد، می تواند تحت حمایت محک درآید.

دامنه فعالیت مددکاری به 9 بیمارستان دولتی- دانشگاهی ذیل در سطح تهران گسترش یافته است. در این 9 بیمارستان، دفتری به منظور مراجعه بیماران و خانوده شان به مددکاری محک اختصاص یافته است:
حضرت علی اصغر، کودکان مفید، شهدای تجریش، امام خمینی، بهرامی، انستیتو کانسر، شریعتی، نیروی دریائی، مرکز طبی کودکان
چنانچه کودک بیمار تحت پوشش هیچ بیمه یی نباشد نخستین اقدام بخش مددکاری پس از تشکیل پرونده، بیمه کردن او و تمامی اعضاء خانواده وی است.
هزینه های درمانی شامل دارو، بستری شدن، عمل جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی، پروتز و اورتز، تشخیص طبی و بیمه و سایر هزینه های مرتبط اعم از خدمات روانشناسی است. هزینه های غیر درمانی شامل رفت و آمد، پوشاک و کمک هزینه تحصیلی است.
حدود 60% کودکان تحت حمایت محک از شهرستان ها به تهران می آیند.

5-1-2-2- بخش روانشناسی
بخش روانشناسی عهده دار مشاوره در زمینه درمان های روان شناختی، حمایتی و آموزشی و تشکیل گروه های رویارویی برای والدین کودکان و همین طور درمان های فردی و گروهی برای کودکان در زمینه بازی درمانی است.
سالن آمفی تئاتر محک با ظرفیت 300 نفر و مجهز به سیستم نور و صدا و ویدیو پروجکشن می باشد که در سال های 85 و 86 بیش از 80 کنسرت و سمینار و میهمانی با هماهنگی بخش روابط عمومی برگزار نموده است.

5-2-کلنیک بیماری های خونی کودکان در ویرجینیا
این کلنیک در سال 2002 برنده جایزه طراحی معماری خلاقانه شد. این جایزه توسط مرکز خلاقیت های پزشکی -که موسسه ای ملی است- به این طرح اعطا شد.
طراحی معماری این مرکز توسط شرکت باسکرویل و پسران انجام شده است.

این کلنیک 3600 متر مربع وسعت دارد و در طبقه دوم مجموعه کلنیکی نلسون ساخته شده است. در بخشی از گفته های داوران آمده است که: "کلنیک بیماری های خونی کودکان VCU ترکیبی از خدمات درمانی را با تخیلات، قدرت بخشی بی نظیر، امید و نیروی جوانی، در سخت ترین دوران والدین به وجود می آورد.
محیطی گرم و صمیمی برای کودکان، خانواده ها و کارکنان به وجود آمده است.
اتاق های درمانی بزرگی که توسط رنگ های آبی، آکواریوم های حباب دار فضائی جذاب را برای کودکان فراهم آورده است، از مهمترین قسمتهای این مجموعه است.
این فضای جذاب سپری کردن دوران درمان را برای کودکان مفرح می سازد. در ورودی این مجموعه لابی نسبتاً بزرگی قرار گرفته است. ستاره هایی چشمک زن از فیبرنوری در سقف ورودی کلنیک به بیماران خوشامدگویی می کند.
محدوده انتظار شامل دیواره های رنگ روشن است که روی آنها کارهای هنریِ کودکان نصب شده است. در این اتاق (اتاق انتظار) تجهیزات متناسب با گروه سنی کودکان و میزهای مطالعه قرار گرفته است که کودکان می توانند روی آن بخوانند، نقاشی کنند و یا پازلی را حل کنند.

8 اتاق معاینه رنگارنگ و یک اتاق درمان بزرگ با فضائی دریائی دکور شده است. آکواریوم های نئون دار حبابی فضا را از حالت پزشکی به فضائی رویائی تبدیل کرده است. این فضای جذاب محیطی شگفت انگیز برای کودکان است.
در ابتدای سال 2011 موسسه CIHF تحقیقی از 5000 متخصص درمانی و 250 مشاور در خصوص آخرین خلاقیت های معماری در خدمات درمانی به عمل آورد.
گروهی از داوران داده های تحقیق را بررسی کرده و لیستی از 10 طراحی امکانات خلاقانه را تهیه کردند.
با بررسی این لیست کلنیک VCU در مقام نخست قرار گرفت.
رئیس هیئت مدیره باسکرویل می گوید: "طراحی نهایی کلنیک ترکیبی ازچندین ایده با 2 هدف اصلی بوده است. ما درصدد بودیم که محیط را مانند خانه صمیمانه و همچنین تخیلی کنیم."

رنگ های زنده و طراحی بی نظیر ترکیبی از سرگرمی را در اتاق معاینه فراهم آورده است. والدین اظهار داشته اند که کودکانشان بی صبرانه در انتظار وقت معاینه هستند و برای وارد شدن به هر 9 اتاق معاینه هیجان زده هستند.

یکی از اعضای بیمارستان نقل می کند که از کودکی شنیده است که کودکی می گوید: "امروز به اتاق فیل خواهم رفت."
کائوزو که جزء گروه داوری است می گوید: "جایزه طراحی به خاطر فهم نیازهای کودکان و استفاده از تخیل آنها و بهره مندی خانواده ها از فضا به این گروه ارائه شده است."
طراحان به معنای واقعی خودشان را درپروژه غرق کرده اند. آنها با شناختن کودکان و خانواده های تحت خدمات درمانی محیطی بی نظیر را فراهم آورده اند که همگان از آن منتفع شده اند.
علاوه بر طراحی، این کلنیک به خاطر یکپارچه سازی نیروی کار و خدمات درمانی در محیط مورد تقدیر واقع شده است.

طبقه اول :
ورودی و لابی اصلی-
کافه تریا-
بخشهای تصویر برداری-
سایت های اینترنتی و…-

طبقه دوم:
آزمایشگاهها-
اتاق های عمل-
بخش مددکاری اجتماعی-

طبقه سوم:
-بخش سرپرستی
-اتاق های بستری
-اتاق های ایزوله
-بخش مراقبت های ویژه
-کلنیک قلب و…

طبقه چهارم:
-کیلینیک انکولوژی کودکان
-بخشهای پرستاری
-اتاق های نمونه برداری

5-3- بیمارستان کودکان آلبرتا کالگری- کانادا ،
این بیمارستان توسط شرکت معماری و طراحی داخلی کاسیان طراحی شده و از همان ابتدا به صورت فضایی رنگارنگ و پویا برای کودکان در نظر گرفته شده است.

مهمترین سوال قبل از آغاز پروسه طراحی این بود: "چه چیزی باعث می شود کودک در بیمارستان احساس آسایش کند؟ "برای دستیابی به پاسخ این سوال کارگاه های طراحی به کمک بیماران و خانواده آنها و کارکنان، بحث های آزاد تشکیل می داد و از شرکا خواسته می شد تا بیمارستان ایده آل خود را توصیف کنند. ایده های حاصل از این کارگاه ها شکل طرح را به وجود آورد: به کارگیری نور روز، جذابیت، عملکرد و تاثیرگذاری، محیط گرم و پویا و هماهنگی با طبیعت.
زمانی که از کودکان خواسته شد که احساس خود را در مورد بیمارستان بیان کنند، برخلاف پیش بینی تیم طراحی که انتظار پاسخ درد و ترس را داشتند، کودکان از بیمارستان به عنوان فضایی کسل کننده و تاریک یاد کردند و بدین ترتیب دیدگاه گروه طراحی تغییر کرد. در تمرینی دیگر با دادن تعدادی مداد و کاغذ از کودکان خواسته شد تا دیدگاه خود را از بیمارستان ترسیم کنند. نظرات کودکان نسبت به سنشان بسیار منطقی بود: پنجره ها و ساختمان های رنگارنگ و تخیلی، مصالح گیاهی و وجود حیوانات خانگی.
پنجره ها جهت کاهش مقیاس بنا به کار گرفته شد. رنگ های روشن و جسورانه به عنوان محور اصلی طراحی قرار گرفت. برای بیمارانی که قادر به بیرون رفتن نیستند یک اتاق نورگیر با پنجره های بزرگ تعبیه شد تا فضای بیرون را به داخل ساختمان هدایت کند. فضای دو طبقه مرکزی بیمارستان نه تنها استفاده کنندگان را هدایت کرده و در یافتن راه به آنها کمک می کند، بلکه به صورت تاتری است در اطراف که با سن قابل جابجایی، به همراه نور و صدا تکمیل می شود.

خوش آمدگویی به کودکان بیمار و خانواده های آنها قبل از ورودشان به بیمارستان، از پارکینگ گرم و سر پوشیده آغاز می شود که در حکم پناهگاهی است جهت مقابله با سرمای سرد زمستان. برای خانواده هایی که شب هنگام می رسند مکانی برای اقامت و خدماتی از قبیل صبحانه قبل از یافتن هتل وجود دارد.

طراحی یک راهرو با یک ورودی از خارج بیمارستان و ورودی دیگر از داخل به کودکان این اجازه را می دهد تا اوقاتی را با حیوانات خانگی سپری کنند. یک آکواریوم، یک آتلیه هنر و موسیقی، و فضاهای بازی و تجمع مرکزی، بیمارستان را مبدل به مکانی جالب و نشاط آور نموده است.
یک بخش شامل کتابخانه، مشاوران و امکانات کامپیوتر، واقع در طبقه دوم، خانواده ها را قادر می سازد تا در مورد بیماری فرزندشان آموزش ببینند. علاوه بر آن شش باغ، از جمله یک باغ سیب، خوشی و آسایش را برای خانواده ها فراهم می سازد.

فصل ششم: شناخت عوامل محیطی در بستر طرح

6-1 شناخت تهران
1.1.6. جمعیت
شهر تهران تا قبل از بنیان گذاری سلسله، قاجار و برگزیده شدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، رو به پیشرفت نهاد و در اواسط دوره، قاجار به بزرگ ترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۹۳۴ ، ۱۵۶۰ نفر جمعیت، پرجمعیت ترین شهر ایران بوده است. همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، 036، 705،037 نفر بوده است.

این شهر در حدود ۸۶۴ کیلومترمربع مساحت دارد که از دیدگاه تامین نیازمندی ها و اداره بهتر شهر به ۲۲ منطقه شهرداری تقسیم شده است که هر کدام از شهرداری های مناطق به مسائل و مشکلات ناحیه ای خود می پردازند. این شهر به واسطه، داشتن شبکه مخابراتی گسترده دارای نواحی هفت گانه می باشد.
روند رشد جمعیت و گسترش شهر تهران درصد ساله اخیر در جدول زیر نشان داده شده است: )ماخذ: مرکز آمار ایران(

سال (هجری شمسی)
جمعیت (نفر)
مساحت (کیلومترمربع)
1270
160000
1/24
1301
210000
4/24
1311
310139
4/24+محدوده خارج از خندق
1316
500000
2/32
1320
700000
3/44
1335
1512082
100
1345
2719730
181
1355
4530223
370
1359
5443721
2/567
1365
6022079
620

2.1.6 بوستان ها
برپایه آمار رسمی حدود ۷۳۹ بوستان فعال در تهران وجود دارد که بیش از ۱۲٫۵۳۴٫۲۸۳ مترمربع از سطح تهران را اشغال کرده اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانه فرهنگ و همچنین ۳۳ موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همه روزه تعداد کثیری را بسوی خود جلب می کنند.
3.1.6. مکان های مذهبی
در تهران اماکن متبرکه متعددی نیز وجود دارد. افزون بر مسجدها و تکیه های معروف و همچنین وجود ۳۶ امامزاده در تهران و پیرامون آن باعث شده تا تعداد دیگری از جمعیت چند میلیونی این شهر را به سوی خود بکشاند.
4.1.6. فرودگاه ها
شهر تهران دارای دو فرودگاه بین المللی است:
– فرودگاه بین المللی مهرآباد که نخستین فرودگاه بین المللی تهران است.
– فرودگاه بین المللی امام خمینی نیز با وسعتی بالغ بر ۱۵ میلیون مترمربع در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شده است و دارای ظرفیت ۷٫۵ میلیون مسافر در سال می باشد.
5.1.6. پایانه های مسافربری
– پایانه مسافربری شرق در خیابان دماوند
– پایانه مسافربری غرب در خیابان آزادی
– پایانه مسافربری آرژانتین در میدان آرژانتین
– پایانه مسافربری جنوب در خیابان بعثت
6.1.6. راه آهن
شبکه خطوط راه آهن محورهای ارتباطی دیگری می باشند که از نظر حجم مسافر و حمل و نقل کالا به کلیه نقاط ایران درصد بالایی را به خود اختصاص داده و همچنین خطوط سراسری تهران- اروپا نیز از مبدا تهران فعالیت گسترده ای دارد.
7.1.6. بزرگراه ها
در سا ل های اخیر با احداث گذرگاه ها و بزرگراه های کمربندی تازه ساز (به ویژه بزرگراه های نیایش و تهران-پارچین) رشد چشمگیری داشته است. یکی دیگر از طرحهای اجرایی جهت سرعت بخشیدن به حمل و نقل درون شهری ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی برقی است که در حال حاضر خط چهارراه تهرانپارس- میدان آزادی فعالیت دارد و خط دوم آن در آینده نزدیک مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت که میدان امام حسین را به میدان خراسان متصل خواهد کرد. طرح ترافیک طرح جامع دیگری می باشد که برای کاهش بار ترافیکی در محدوده مرکزی شهر تهران از ساعات ۶٫۳۰ تا ۵ بعدازظهر در اجرا می شود و حدود ۳۳ کیلومتر مربع را پوشش می دهد.
8.1.6. متروی تهران
متروی تهران به مجموعه، قطارهای شهری تهران و همچنین "سازمان قطار شهری تهران و حومه" گفته می شود. تا تابستان ۱۳۸۶ (ژوئیه ۲۰۰۷ م.) این قطارها در سه خط اصلی در حال تردد هستند و دو خط دیگر نیز در حال احداث است. یکی از خطوط فعال بین شهری (میان کرج و تهران) و بقیه درون شهری هستند. تا پایان سال ۱۳۸۵ مسافت خطوط متروی بهره برداری شده برابر ۹۰ کیلومتر بوده است. اگرچه طرح های اولیه متروی تهران در پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ ریخته شد، اما به طور رسمی از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۹ م.) شروع به کار کرد. نخستین مسیر فعال، مسیر شماره ۵ مترو بود که بین تهران و کرج مسافر جابه جا می کرد.
از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی جهت بهره برداری از بدنه، اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان "شرکت بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه" به کار خود ادامه می دهد.

9.1.6. پارک های جنگلی
تهران دارای 7 پارک جنگلی به شرح زیر است:
نام پارک
مساحت (متر مربع(
منطقه
آزادگان
۳۰۰۰۰۰
۴
پردیسان
؟
۲
توسکا
۳۰۰۰۰۰۰
۱۵
چیتگر
۱۴۵۰۰۰۰
۲۲
سرخه حصار
۸۵۰۰۰۰۰
۱۳
فرحزاد
۶۰۰۰۰۰
۱
لویزان
۱۱۰۰۰۰۰۰
۴

10.1.6. مناطق شهرداری
شهر تهران به ۲۲ منطقه شهرداری بخش شده است.

2.6. تاریخچه
1.2.6.تهران قدیم
تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می داده اند.
روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیر زمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آنها پناهگاه خوبی برای دولتمردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالاً مورد تعقیب مدعیان قرار داشته اند.
از سوی دیگر، کاروان های بزرگی که از محورهای مورد بحث عبور می کردند شکارهای سودمندی بودند و اغلب مورد حمله چپاول مردم بومی واقع می شدند. روستای تهران در واقع کانون چپاولگران و نهانگاه کالاهای دزدیده شده بود و این وضع تا زمان شاه تهماسب صفوی که قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود ادامه داشت.
تهران در شمال شهر ری واقع است و دارای باغ های فراوان و میوه های متنوع ودرختان زیبا می باشد و همچنین آب و هوای خوش دارد. پس از آن که شهر ری دو بار مورد حمله مغولان قرار گرفت اهالی آن رو به بلاد دیگر منجمله تهران نهادند. کهن ترین سند فارسی موجود درباره نام تهران نشان دهنده این مطلب است که تهران پیش از سده سوم هجری قمری وجود داشته است و همچنین در نوشته های تاریخنگارانی چون ابن اسفندیار، عمادالدین زکریای قزوینی و حمدالله مستوفی و برخی دیگر همگی معترفند که تهران دارای محلاتی بوده که در زیرزمین ساخته شده بود و اهالی آن در زیرزمین بیتوته می کردند.

2.2.6. دروازه ها و محلات تهران
پس از تهیه نخستین نقشه تهران، از نو در سال ۱۲۸۴ با همکاری مهندس بوهلر فرانسوی و تعدادی از مهندسان و معماران ایرانی نقشه دیگری از تهران طرح ریزی شد که در آن پیرامون شهر را به وسیله خندق ها و باروهای نو به شکل هشت ضلعی و با ۱۲ دروازه محدود ساختند که ارتباط داخل و خارج شهر از طریق این دروازه ها صورت می پذیرفته است. دروازه های مزبور به ترتیب شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، دروازه غار و خانی آباد نامیده شدند. مقارن سال ۱۳۰۵ مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با دستیاری عده ای از معلمان دیگر و بیست نفر شاگردان مدرسه مزبور از شهر جدید به مقیاس ۱:۲۰۰۰ نقشه برداری کردند و محیط شهر را به میزان ۱۹۲۰۰ متر اندازه گیری کرده و جمعیت تهران را در حدود ۲۵۰ هزار نفر سرشماری نمودند. هیئت نامبرده برای تهیه نقشه ۴ سال وقت صرف نمودند و بالاخره در سال ۱۳۰۹نقشه تهران جدید به چاپ رسید که در سنجش با نقشه های قبل از دقت بیشتری برخوردار بوده است.
ساختمان حصار و حفر خندق های جدید تهران قریب به ده سال طول کشید و شهر تهران چندین برابر توسعه یافت و مساحت آن به سه فرسخ و نیم رسید و از طریق 12 دروازه به محیط بیرون خود ارتباط یافت. این دروازه ها که هم اینک نیز، اگر چه ساختمان آنها از بین رفته، اما اسمشان باقی است. عبارت اند از:
دروازه های دولت، یوسف آباد و شمیران (در شمال شهر)
دروازه های خراسان، دولاب و دوشان تپه (در شرق شهر)
دروازه های باغشاه، قزوین و گمرک (در غرب شهر)
دروازه های غار، رباط کریم و حضرت عبدالعظیم (در جنوب شهر)
در واقع حدود جغرافیایی تهران به شرح ذیل بود:
شمال: طول خیابان انقلاب فعلی، از حدود پیچ شمیران تا کمی بعد از چهار راه کالج که به شکل مایل به طرف غرب و خیابان سی متری (کارگر کنونی) امتداد داشت. غرب: از حدود چهار راه جمهوری کنونی تا حوالی میدان گمرک جنوب: خیابان شوش، از حدود میدان راه آهن تا حوالی میدان گمرک. شرق: خیابان شهباز (17 شهریور فعلی) تا بعد از میدان شهدای کنونی.

محلاتی که در داخل این محدوده قرار داشتند و هنوز بسیاری از آنها با همان اسم و رسم قدیم وجود دارند. محله دولت که به دلیل نزدیکی با کاخ های سلطنتی به این نام خوانده می شد، خیابان های لاله زار، خیابان شاه آباد، خیابان اسلامبول، خیابان علاء الدوله (فردوسی) خیابان لختی (سعدی) خیابان واگن خانه (خیابان اکباتان) عین الدوله، دوشان تپه (ژاله)، نظامیه (بهارستان) و دروازه شمیران را شامل بود.
محله سنگلج که بخش اعظم و عمده آن را امروزه پارک شهر تشکیل می دهد، در گذشته یکی از مراکز مهم سیاسی بود و با اینکه در حال حاضر تقریباً از بین رفته ولی هنوز اشتهار تاریخی خود را از دست نداده.
چاله حصار یکی دیگر از محلات جنوب تهران بود که چون آن را خاکبرداری و خاکش را به مصرف حصار کشی تهران رسانده بودند، مقدار زیادی چاله گود مانند داشت، بعدها برای تخلیه زباله های شهر از آنجا استفاده می کردند.
چاله میدان نیز که قبلا در دوره صفویه خاک آن را به مصرف حصار کشی تهران رسانده بودند، وضعی تقریباً مشابه چاله حصار داشت و محل تخیله زباله تهران به حساب می آمد، این محله محدود به جنوب بازار چهل تن و امامزاده سید اسماعیل و میدان مال فروش ها، میدان امین السلطان، گمرک، خانی آباد، دروازه غار و پاقاپوق (اعدام) بود.
3.2.6. تهران پس از انقلاب
دوره چهارم سال ۱۳۵۷ که هم زمان با انقلاب 1357 خورشیدی، تغییر رژیم سیاسی کشور و حاصل آن تغییر چشمگیر در همه ابعاد جامعه بوده است که به وضوح شاهد آنیم، گسترش تهران در طی این سالها مربوط به عوامل چندی از جمله جنگ تحمیلی و مسئله جنگ زدگان، تمرکز همه امکانات آموزشی و بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران موجبات گسترش بی رویه جمعیت در این شهر گردیده است و دقیقاً همین امر سبب ایجاد معضلات اجتماعی و اقتصادی بیشماری را برای شهروندان تهرانی در پی داشته است که از آن جمله به اختصار می توان آلودگی محیط زیست، راهبندان ها و مشکلات ترابری شهری، پیشه های کاذب و بسیاری مسائل اقتصادی و زیستی را برشمرد.
تهران مرکز کلیه وزارتخانه ها و ادارات و مراکز علمی کشور می باشد و هم اکنون نمایندگیهای سیاسی بیش از ۹۰ کشور جهان در تهران و اطراف آن مانند موزه ایران باستان، کتابخانه ملی، مجموعه کاخهای پیشین، بوستان ها و فضای سبز و موارد دیدنی دیگر نام برد.
امروزه بخش بزرگی از مردم تهران از مهاجران تشکیل شده است. اکثریت مهاجرین به تهران ایرانی هستند و درصد کمی از مهاجرین را مهاجرین از کشورهای دیگر همچون افغانستان – عراق – یوگوسلاوی – بوسنی و روسیه تشکیل می دهند.

3.6. جغرافیا
1.3.6. بررسی موقعیت جغرافیایی تهران
شهر تهران در طول شرقی 4 و 51 تا 33 و 51، و عرض شمالی 35 و 35 تا 5 و 35 واقع گردیده است. پالایشگاه تهران در جنوب 1160 متر، پارک شهر در مرکز 1210 متر، و سعدآباد در شمال تهران 1700 متر از سطح دریا ارتفاع دارند. هوای تهران در تابستان گرم و خشک و در زمستان، معتدل و سرد است.

2.3.6. کلیات تحول کالبدی تهران
شهر تهران در دامنه جنوبی سلسله کوه های البرز قرار دارد. زمین آن از آبرفت دریای باستانی و رودها و سیلاب ها در طی سال های فراوان تشکیل یافته است و شیب ملایمی از شمال به جنوب گسترده شده است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا 1230 متر است. آب و هوایش گرم و خشک است. نواحی کوهستانی در شمال تابستان های معتدل و زمستان های سرد و پربرف دارد.

3.3.6. بررسی وضعیت طبیعی تهران
به طور کلی، عوارض طبیعی شهر تهران را می توان به ارتفاعات، دشت ها و رودخانه ها تقسیم کرد. رشته کوه های البرز که سرتاسر شمال تهران در بر گرفته است. اساسا بر اثر حرکات کوهزایی، در سه مرحله اولیه، میانی و نهایی چین خورده و بالا آمده است. چین های کناری البرز نیز در شمال از گستره بلند البرز جدا شده و در راستای راندگی شمال تهران بر روی کوهپایه دشت تهران رانده شده است. بستر تهران اساسا از رسوبات آبرفتی فرسایش شدید البرز تشکیل شده است و ضخامت آن در برخی نقاط به 1000 متر می رسد. بستر تهران را می توان به دو بخش کوهپایه و دشت تقسیم کرد. بخش کوهپایه که به وسیله بلندی ها و فرونشست های شرقی- غربی به چند قسمت تقسیم می شود تا اراضی عباس آباد ادامه می یابد. پس از ان، دشت تهران- ری آغاز می شود که از رسوبات و مخروط افکنه رودخانه های کن و کرج و جاجرود تشکیل شده است.

4.3.6. زمین شناسی و مقاومت خاک
از دامنه ارتفاعات البرز تا دشت جنوب، تهران تماما از مخروط افکنه بزرگی تشکیل می گردد که بر اثر حمل مواد فرسایشی حاصل از تخریب ارتفاعات ایجاد شده است. در این مخروط افکنه، قدیمی ترین و جدیدترین تشکیلات زمین شناختی مشاهده می شود. تشکیلات زمین شناختی منطقه تهران، به طور کلی، شامل هفت گروه اصلی است که عبارتند از: تشکیلات کهن، تشکیلات دوران اول، تشکیلات ذغال دار، تشکیلات دلیچای، تشکیلات کرتاسه پایین، تشکیلات سبز کرج و تشکیلات آبرفتی هزار دره مشاهده می شود. مقاومت های مختلف انواع تشکیلات زمین شناختی منطقه، در مقابل فرسایش ها، سبب ایجاد ارتفاعات بلند دره ها وپرتگاه های متنوعی در منطقه شده است. جریان رودخانه ها و سیل های مختلفی که نزولات جوی (به سمت جنوب) هدایت می کنند، در چگونگی و شکل فرسایش منطقه، بسیار تاثیر دارند.
5.3.6. جهت قبله
طبق جدول تاریخ 21/8/84 سازمان نقشه برداری کشور- مدیریت خدمات فنی در شهر کرج زاویه قبله نسبت به شمال مغناطیسی (قطب نما )213 درجه و 8 دقیقه و 47 ثانیه و آزیموت (شمال واقعی ) 217 درجه و 13 دقیقه و 35 ثانیه می باشد.
در رباط کریم زاویه قبله نسبت به شمال مغناطیسی (قطب نما) 214 درجه و 7 دقیقه و 50 ثانیه و آزیموت (شمال واقعی ) 218 درجه و 8 دقیقه و 43 ثانیه می باشد.

6.3.6. گسل های اصلی و لرزه زا در تهران ( با طول بیشتر از 10 کیلومتر)
1. گسل مشاء ـ فشم 2. گسل شمال تهران3. گسل نیاوران4. گسل محمودیه 5. گسل های شیان و کوثر 6. گسل شمال ری 7. گسل جنوب ری 8. گسل کهریزک 9. گسل گرمسار 10. گسل پیشوا 11. گسل پارچین 12. گسل تلو پایین 13. گسل شاه آباد (بنامیه) 14. گسل نارمک 15. گسل داودیه 16. گسل ایوبی 17. گسل عباس آباد 18. گسل های پارک جنگلی چیتگر 19. گسل باغ فیض 20. گسل قصر فیروزه

4.1. اقلیم
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته است. سه عامل جغرافیایی در شکل گیری آب و هوای آن نقش اساسی و تعیین کننده دارند.
1. کویر یا دشت کویر که در جنوب استان تهران قرار گرفته است. وجود آن باعث گرما و خشکی هوا می شود و به همراه خود گرد و غبار می آورد.
2. رشته کوه های البرز در شمال تهران واقع شده و باعث تعدیل آب و هوا می شود.
3. بادهای مرطوب و باران زای غربی که نقش آن در آب و هوای استان محسوس و موثر است ولی نمی تواند به طور کل نقش کاهش دهنده رطوبت هوا توسط کویر را خنثی سازد.
استان تهران را می توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
الف) اقلیم ارتفاعات شمالی، که بر دامنه های جنوبی بلندی های البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای 3000 متر قرار گرفته و آب و هوای مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و توچال است.
ب ) اقلیم کوه پایه ها، این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته است و آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیری با زمستان هایی به نسبت طولانی دارد. آب علی، فیروزکوه، دماوند، گلدونک، سد امیرکبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارد. دمای متوسط سالانه در مناطق کوهپایه ای استان میان 10 تا 15 و در دشت های مجاور آن 15 تا 20 درجه سانتیگراد است.
ج ) اقلیم نیمه خشک و خشک، که زمستان های کوتاه و تابستان های گرم دارد. هر چه ارتفاع کاهش می یابد، خشکی محیط بیشتر می شود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته اند.
گرم ترین ماه های سال در دو ایستگاه کرج و مهرآباد، ماه های مرداد و شهریور است که دمای آنها به ترتیب 4/25 و 6/29 درجه سانتیگراد گزارش شده است. سردترین ماه سال نیز در ایستگاه کرج 2/1 درجه سانتیگراد در طی دوره آمارگیری بوده است. به این ترتیب اختلاف متوسط دمای سالانه 4/28 درجه است.
بر طبق آمار سال 1384، استان تهران دارای معدل دمای حداقل 2/14 و حداکثر 8/23 درجه سانتیگراد می باشد و میزان بارندگی در این استان به میزان 2/283 میلی متر می باشد. همچنین رطوبت نسبی بین 35 تا 49 اندازه گیری شده است.

1.4.1. درجه حرارت
گرمترین ماه را مرداد با میانگین ماهانه درجه حرارت 4/33 درجه سانتیگراد و سردترین ماه را بهمن با میانگین 3/4- درجه سانتیگراد نشان می دهند. حداکثر مطلق دما در دوره پانزده ساله در ایستگاه شمالی، برابر 5/45 درجه سانتی گراد در تیرماه و حداقل مطلق همان دوره در دی ماه، برابر 5/13- درجه سانتیگراد می باشد.
روزهای یخبندان در حوزه اقلیمی شمال تهران بر مبنای امار 15 ساله (60-1345) ایستگاه هواشناسی نمایشگاه تهران، در طول سال، 73 روز می باشد.
متوسط حداقل درجه حرارت تهران در گرمترین ماه سال (میانگین شب و روز) 8/22 درجه سانتیگراد و متوسط حداکثر درجه حرارت آن در سردترین ماه سال 7/7 درجه می باشد.
حداکثر مطلق43 درجه و حداقل مطلق 15ـ درجه و متوسط درجه حرارت سالیانه 7/16 درجه می باشد. البته استقرار سایت مورد نظر در محدوده مرکزی شهر تهران، باعث می شود تا پاره ای عوامل جوی بر درجه حرارت بصورت محلی تاثیرگذار باشند. از جمله آلودگی بالای هوا و غبار و ذرات معلق در آن که از شدت نور و حرارت می کاهد.
2.4.1. جهت و سرعت باد
جریان باد در تهران متاثر از بادهای کلی ایران است که جهت و اثرآنها در تهران بشرح زیر قابل طبقه بندی است:
1- جبهه هوای خشکی که از غرب می وزد از دریای مدیترانه نشات گرفته و مقداری از کوران خزر هم که از ناحیه منجیل می گذرد به آن اضافه می گردد.
2- باد جنوب غربی که به باد شهریار معروف است و گاهی موجب بارندگی می شود.
3- باد شرقی و جنوب شرقی که کویری بوده و از سوی خراسان می وزد. این باد باعث ایجاد طوفان های گرد وخاک می شود.

نمودار جهت و سرعت باد

1. بادهای تابستان
1- باد غرب که شدیدترین باد تابستان نیز هست معمولاً در طول روز می وزد و خشک و مطبوع است .
2- باد جنوب غربی (باد شهریار) که از غرب شروع به وزیدن می کند نسبتاً گرم است ولی در مجموع برای تهران مطبوع است .
3- باد جنوب شرقی که از نزدیکی های ظهر شروع به وزیدن می نماید، نسبتاً آرام است و با وجودی که از روی کویر عبور می نماید اکثراً مطبوع است.
2. بادهای زمستان
1- باد غالب زمستانی در تهران از سمت غرب می وزد. این باد معمولاً از صبح شروع شده و به طور غیر مداوم تا غروب ادامه می یابد و شدت نسبتاً زیادی دارد.
2- بادهای شمالی، شمال غربی، و جنوب غربی که به طور پراکنده و با شدت کم می وزد. بادهای شمالی و شمال غربی بیشتر در صبح زود و در هنگام غروب آفتاب نیز گاهی می وزد. در بین روز معمولاً اثری از آنها محسوس نیست.
3- باد جنوب غربی برعکس دوباد دیگر بیشتر در در اوقات ظهر می وزد و صبح و غروب کمتر وزش دارد.
3. بادهای بهاره
در فصل بهار بادهای عمده، باد غربی و جنوب غربی بوده و در جهات شمال غرب، شمال شرق؛ جنوب و جنوب شرق به طور پراکنده و با شدت نسبی کمتری می وزد.
4. بادهای پـائیزه
در پائیز انواع بادها فراوانی بیشتری دارند و به ترتیب اهمیت عبارتند از: غربی، جنوب غربی، جنوب شرقی، شمالی و شمال غربی. بادهای غربی گرچه شدت بیشتری دارند ولی تداوم کمتری دارند. در حالی که بادهای جنوب غربی و جنوب شرقی دارای تداوم بیشتری هستند، بادهای شمال و شمال غربی در صبحگاهان بیشتر می وزند.

3.4.1. بارندگی و رطوبت
میزان بارندگی در این منطقه، به تبع قرارگیری آن بر خطوط همباران 300 تا 500 میلیمتر در سال های مختلف و فصول سال متغیر می باشد. اما به طور کلی، معدل میزان بارندگی سالانه در تهران حدود 235 میلی متر می باشد.
حداکثر مقدار بارندگی در روز حدود40 میلیمتر است. فروردین ماه باجمع کل ماهیانه بارش82 میلیمتر، از ماه های پر باران محسوب می گردد، مهرماه نیز با بارش 4/1 میلیمتر در ماه، خشک ترین ماه ها می باشد. جمع کل سالیانه بارندگی برای حوزه شمالی 4/160 میلیمتر باران است. ضمناً تهران در سال حدود 49 روز یخبندان دارد.
4.4.1. تابش خورشید
تابش خورشید بر زمین و ساختارها با دو زاویه تابش مشخص می شود. این زوایا برای عرض های جغرافیایی مختلف می باشد. جهت محاسبه زاویه تابش و زاویه سمت تابش برای تهران از دیاگرام مسیر حرکت خورشید در عرض جغرافیایی 35 درجه استفاده گردیده است. بنابر محاسبات انجام شده، بزرگترین زاویه تابش خورشید در ظهر تیرماه برابر 79 درجه می باشد. این زاویه در ظهر اول دی ماه برابر با 32 درجه بوده و طول سایه های ایجاد شده در طول روز، بسیار بیشتر از تیرماه می باشد. زاویه سمت تابش در تیرماه در زمان طلوع خورشید نسبت به محور شمال 70 درجه بوده که این زاویه در طلوع خورشید برای دی ماه، برابر با 126 درجه خواهد بود. سطوح شمالی ساختمان ها در صبح زود و نزدیک غروب آفتاب از اوایل اردیبهشت الی مهرماه برای مدت های کوتاهی مورد تابش مستقیم خورشید قرار می گیرند.

بخش دوم: مداخله

فصل اول: مبانی نظری

1-1- مقدمه
فضاهای مرتبط با فعالیت کودکان باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی باشد. تحقق این موضوع از طریق به کارگیری ضوابط طراحی معماری ای که منطبق با شرایط جسمی و روانی کودک باشد، امکان پذیر است.
برای ایجاد یک مکان مناسب برای انجام فعالیت های مورد نیاز کودکان توجه به مبانی نظری معماری کودکان بسیار حائز اهمیت می باشد. با توجه به مبانی نظری، اهداف طرح و اصول طراحی، می توان یک مجموعه مناسب برای کودکان با کاربری درمانی ایجاد نمود.

1-2- مبانی نظری طرح
در این فصل مبانی و اصول و استانداردهای مورد نیاز طرح جهت طراحی مکانی ویژه کودکان آورده شده است. برای طراحی مناسب و تامین کننده نیازمندی های کودکان، ساختمان های ویژه کودکان باید دارای ویژگی ها و اصولی باشند که به بررسی و تحلیل آنها پرداخته شده است.
این فصل شامل دو قسمت مبانی نظری و برنامه ریزی فیزیکی طرح می باشند.
1-2-1- تدوین مبانی نظری طرح
برای طرح مناسب و متناسب با سن و معیارهای کودکان مبانی و اصول خاصی را در طراحی این مرکز درمانی باید تحت توجه قرار داد که این موارد شامل شرایط محیطی و شرایط کالبدی می شود. هر یک از این بخش ها نیز موارد دیگری را شامل می گردند که در ادامه تمامی آنها توضیح داده شده اند. برای طراحی می باید تمامی موارد محیطی که شرایط تحمیلی محیط به بنا می باشد و همچنین تمامی شرایط کالبدی که شامل موارد و اصول و آیتم های طراحی می باشد در طرح گنجانید.
1-2-1-1 شرایط محیطی
برای ایجاد یک محیط مناسب برای کودکان باید عوامل مثبت خارجی را با بهره گیری از اصول طراحی مناسب در ساختمان به کار برد تا بیشترین بهره برداری کمترین صرف انرژی و هزینه را در پی داشته باشد. همچنین شرایط منفی محیطی را که به بنا اعمال می شود می توان با یک طراحی مناسب تعدیل نمود.
– اثرات نور و روشنایی
فضاهایی با نور طبیعی و شفاف اثر مثبت بر کودکان دارند. به عبارت دیگر اتاق های تاریک با نور مصنوعی و نامناسب اثر منفی در پی خواهند داشت. از این رو گزیدن نحوه و میزان روشنایی در اتاق کودک اهمیتی بس مهم را ایفا می نماید و تاثیر مهمی در خواندن و نوشتن و ایجاد آرامش و تمرکز آنان دارد. نور مناسب فضا را جهت محیطی آرام و مناسب برای مطالعه آماده می نماید. بررسی تاثیر میزان نور در شب نیز در روحیه آنان حائز اهمیت است.
– اثرات سروصدا11
اصوات نا مطلوب در فضای آموزشی و تفریحی سه دسته هستند:
1- سروصدای ناشی از ترافیک هوایی و زمینی
2- سروصدای ناشی از کارگاه های صنعتی و مراکز تجاری
3- سروصدا بازی بچه ها در فضای باز
ایجاد موانع صوتی
ایجاد سدهای صوتی مانند خاکریزها، فضای سبز متراکم و یا حائل شدن ساختمان های جنبی دیگر می تواند در کاهش تراز صدای نامطلوب در محیط موثر باشد.
– تهویه
استفاده از تهویه طبیعی، جهت گیری مناسب نسبت به جهت وزش باد، استفاده از
درخت و بوته، استفاده از تهویه مصنوعی.

– شرایط حرارتی
جهت گیری مناسب بنا با توجه به اقلیم منطقه به طوری که در تمام طول سال محیط دارای دمای مناسب و رطوبت کافی باشد و نیز استفاده از سیستم های گرمایش و سرمایش به صورت مصنوعی.
8-2-1-2- شرایط کالبدی
با توجه به اصول طراحی استاندارد و ایمن بنا و همچنین توجه به اصول طراحی داخلی، می توان محیطی مناسب و ایمن برای رشد جسمی، روانی و ذهنی فراهم نمود.
– رنگ و فضا
رنگ، یکی از اثرگذارترین عناصر فضایی بر ذهن انسان است.
نمود رنگ قرمز به عنوان القا کننده حرارت، آبی القا کننده سردی، سبز القا کننده سرزندگی و… نشان دهنده تاثیر بارز رنگ بر احساس و ذهنیت انسان است. به همین دلیل باید خصوصیات رنگ ها واثرات روانی که توسط آنها ایجاد می شود را شناسایی نمود.12
– رنگ سبز
خصوصیت: سرد، حس عقب برندگی، آرامش بخش ترین رنگ و چند کاربردی.
تاثیرات: در تون ملایم احساس عقب برندگی دیوارها، اتاق را بزرگتر نشان می دهد. فضا را آرام و دلپذیر می کند.
مناسب کف و دیوارها.
– رنگ زرد
خصوصیات: گرم، جلو آورنده، درخشان مانند خورشید، باطراوت.
تاثیرات: فضاهای تاریک را درخشان تر می کند بدون کوچک جلوه دادن اتاق های کوچک آنها را روشن می کند.
مناسب برای اتاق های متوسط، کم نور.
– رنگ نارنجی
خصوصیات: گرم، پیشرو، شاد، دعوت کننده شادی آفرین، با تحرک.
تاثیرات: ایجاد نشاط و گرمی در فضاها و همچنین ایجاد صمیمیت در فضاها.
– رنگ قرمز
خصوصیات: گرم، جلو آورنده، شاد، دعوت کننده پویا، پرانرژی، جلب کننده و هیجان انگیز
تاثیرات: اشیاء را نزدیکتر و بزرگتر جلوه می دهد. به اتاق تاریک و سرد و یکنواخت روشنایی و گرما می بخشد.
– رنگ آبی
خصوصیات: دور کننده ترین رنگ مگر در کنار رنگ های گرم. آرام، ساکت، وسیع، مقدار زیاد آن در تون های زیاد و تیره سبب افسردگی می شود.
تاثیرات: فضاها را بزرگتر، سردتر و دلباز نشان می دهد. در تون های تیره رنگ های متضاد را درخشان می کند.

تصویر (8-4) اثر رنگ آبی تصویر (8-5) اثر رنگ سبز

– رنگ های گرم و روشن
نگاه از پائین: اثر معنوی محرک ایجاد می کند.
نگاه از بالا: محل امن برای قدم گذاشتن.
نگاه از پهلو: اثر جاذب.
تصویر(8-6) رنگ های گرم و روشن در فضا
– رنگ های گرم و تیره
نگاه از پائین: اثر احاطه کننده.
نگاه ازبالا: محل امن برای قدم گذاشتن.
نگاه از پهلو: جذب کننده.

تصویر (8-7) رنگ های گرم و تیره در فضا

– رنگ های سرد و روشن
نگاه از پائین: محیط را شاد و روشن می کند+ احساس آرامش.
نگاه از بالا: صاف به نظر آمده و به قدم گذاشتن تشویق می کند.
نگاه از پهلو: منحرف کننده.
رنگ های سرد تیره:
نگاه از پائین: ترسناک شدن محیط.
نگاه از بالا: سنگین شدن و حس سقوط.
نگاه از پهلو: غم انگیز.
– فیزیولوژی رنگ (رنگ به جهت تاثیرات فرد)13
هر یک از رنگ های اصلی، ثانویه، گرم یا سرد تاثیرات خاص خود را بر سیستم عصبی و روان بیننده بر جای می گذارند که می توان با شناخت این اثرات به منظور خاص که در طراحی مورد نظر است، دست یافت.
رنگ قرمز: سیستم عصبی را تحریک کرده است و یک عامل محرک است. (فشار خون بالا)
آبی تیره: فشار خون را پائین می آورد و از سرعت تنفس و ضربان قلب می کاهد.
خاکستری: گوشه گیری، عدم فعالیت و بی تفاوتی.
آبی: نیاز به آرامش کامل و خشنودی خاطر و علاقه زیاد به دوستان و نزدیکان.
سبز: پشت کار و استقامت، قدرت اراده، غرور و بلند پروازی.
قرمز: شور و شوق زندگی، آرزوها، قدرت اراده.
زرد: پیشرفت بلا مانع، امید به حل مشکلات، نشاط و زنده دلی، اهل پژوهش.
بنفش: روحیه شاعرانه و رومانتیک، دوستدار هنر، متکی بر دیگران بودن.
قهوه ای: علاقه بسیار به خانواده، نیاز به آسایش جسمی، روحی و فعال.
سیاه: بی علاقگی به زندگی، نفی هر چیز، بدبینی، لجاجت.
جدول تاثیر رنگ ها در محیط بر افراد و حس فرد از فضا14
سیاه قهوه ای
بنفش
زرد
قرمز
سبز
آبی
خاکستری

خاکستری

عدم آرامش
آبی

نظم
خود محوری
سبز

ابتکار
کامیابی عاطفی
بی اختیاری
قرمز

فعالیت وسیع
بلند پروازی
وابستگی
بی تصمیمی
زرد

ماجراجویی
پاسخگویی به محرک
سعی در جلب احترام
حساسیت
حساسیت عاطفی
بنفش

شهوت
امنیت
شهوانی
آسایش
راحت طلبی
خستگی
قهوه ای
ملامت

همانند سازی
همانند سازی
آرزوی مبالغه شده
عدم پذیرش نظرات
آرامش مطلق
انزوا
سیاه

1-2-1-3- فرم
استفاده از فرم های پویا برای فضاهای ارتباطی و مسیرها و استفاده از فرم های ایستا برای فضاهای مکث. استفاده از فرم مربع یا فرم نزدیک به آن برای کلاس. فرم های مقعر دعوت کننده هستند و مناسب ورودی ها. فرم های بی قاعده برای فضاهایی مانند کتابخانه که حس سبکی را القا می کند. فرم های با قاعده چون سنگین هستند برای فضایی چون نمازخانه مناسب است و ایجاد ابهت می کند. فرم ها با جهت عمودی برای تاکید بر منطقه ای خاص، استفاده از استوانه برای پله.
1-2-1-4- ابعاد و اندازه
بررسی ابعاد انسانی و شناخت فعالیت های انجام شده در هر فضا و نیز تعیین مبلمان و تجهیزات مناسب فضا و کاربران آن. توجه به حریم ها و فواصل عملکردی.
1-2-1-5- مبلمان کودک
طراحی فضای منطبق با شرایط کودکان به طور قطع بستگی به شناخت کافی از ویژگی های رشد آنان دارد. خصوصیات جسمی و روانی کودکان در مراحل مختلف رشد، اساس برنامه ریزی فضا و طراحی برای آنان است. اندازه میز و صندلی، کمدهای اسباب بازی و نیز ارتفاع مناسب دستگیره درها، دستشویی ها، شیرها و… ضروری است. اگر فضا و عناصر آن متناسب با اندازه های کودکان باشد، آن ها به سادگی می توانند از فضاها و وسایل مربوط به خود استفاده کنند. قطعات متنوع مبلمان، نیمکت، میز و صندلی، تابلوها، قفسه ها و غیره ای که با مقیاس و در حد و اندازه آنان ساخته می شود، اغلب برای هر بازی شکل ویژه ای به خود می گیرند.

1-3- تجزیه و تحلیل فضاها
مجموعه شامل طراحی دو بخش می باشد؛ بخش کیلینیک که ساختمان و قسمت سرپوشیده مجموعه است و قسمت محوطه و باغ که بخش روباز و سایت پروژه می باشد.
1-3- 1- تجزیه و تحلیل فضاهای معماری (اصلی)
فضاهای اصلی داخلی (بنا) مجموعه به شرح زیر می باشند:
بخش مدیریت کلنیک، بخش اداری- کاخداری، رخشویخانه، استریلیزاسیون، آشپزخانه، انبارها، بخش لابی و محلقات،آزمایشگاه ژنیتک، آزمایشگاه هماتولوژی، بخش تصویر برداری، بخش شیمی درمانی، بخش رادیوتراپی (پرتو درمانی)، مشاوره، بخش بستری، اتاقهای عمل، بانک خون،کلنیک دندانپزشکی،کلنیک پوست و مو، کلنیک چشم ، کلنیک هماتولوژی و انکولوژی ،تزیقات و واکسناسیون، اورژانس، بخش مورگ وبخش زباله
فضاهای اصلی خارجی مجموعه (سایت) به شرح زیر می باشد:
ورودی، فضاهای عمومی (فضاهای نشستن، محوطه بازی با وسایل و…)، ارتباطی (راه ها، پله ها و…)، فرهنگی (آمفی تئاتر)، فضاهای نمادین و نشانه ها (مجسمه ها، آبنماها و…)
در نتیجه گروه بندی فضاها و به دست آوردن همجواری ها و موقعیت قرارگیری مناسب فضا، فضاهای درمانی در منطقه آرام قرار دارند یعنی شمالی سایت و در قسمت مرکزی سایت که از خیابان های اطراف بیشترین فاصله را داراست. فضاهای اداری به عنوان مرکز کنترل و ارتباط با عموم در نزدیکی ورودی اصلی و در بازوی شرقی بنا واقع هستند. سالن های بازی و بازی های رایانه ای در قسمت فوقانی بنا واقع شده اند. سرویس های بهداشتی در دو زاویه بازوهای بنا قرار دارند و دارای دسترسی آسان و سریع بوده و به راحتی قابل کنترل هستند.
از آنجایی که در حال حاضر شرایط و استاندارد خاصی برای طراحی کلینیک وجود ندارد ما کلینیک را بیمارستانی کوچک با فعالیت محدود در نظر می گیریم.
در حالی که بیمارستان ها درگذشته آگاهانه جهت مصارف پزشکی، جراحی طراحی می شدند امروزه می توان شاهد تغییر جهت به سوی انسانگرایی درامکانات بیمارستانی بود. بیمارستان های امروزی بیشتر به هتل شبیه هستند. وجود فضای اقامتی دارای اهمیت بیشتری نسبت به طرح های سرد بهداشتی در بیمارستانهای گذشته است. مدت زمان بستری و اقامت بیمار به طور پیوسته کوتاه تر می شود و علاقه به اتاق های یک تختی یا دو تختی (در خصوص بیمارهای خصوصی) بیشتر شده است.
1-3-2 – قسمت بندی و تعین محدوده
یک کلنیک به بخشه ای مراقبت، معاینه و درمان، انبار و محل نگهداری موقت زباله، اداری و فن آوری تقسیم می شود. قسمت های اقامتی و احتمالا بخش های آموزشی وپژوهشی و همچنین بخش های حمایتی برای عملیات های خدماتی نیز در یک کلنیک عمومی وجود دارند.
1-3-3 – انواع بیمارستان ها
بیمارستان ها را می شود به گروه های زیر تقسیم کرد: کوچک ترین (تا 50 تخت که با فعالیت محدود کلینیک نامیده می شوند)، کوچک (تا 150 تخت) استاندارد (تا600 تخت) و بزرگ. حمایت کنندگان مالی بیمارستان ها ممکن است دولت، بنیادهای نیکوکاری یا خصوصی یا ترکیبی از اینها باشند.
بیمارستان ها را می توان از جهت نوع فعالیت به بیمارستان های عمومی، تخصصی و دانشگاهی تقسیم کرد.
1-3-4- بیمارستان های دانشگاهی
بیمارستان های دانشگاهی با بیشترین ظرفیت خدماتی را می توان برابر با دانشکده های پزشکی و بیمارستان های عمومی بزرگ دانست. آنها امکانات تشخیص و درمانی گسترده ای دارند و به طور اصولی پژوهش و آموزش را به پیش می برند. سالن های سخنرانی و اتاق های تشریح بایستی طوری گنجانده شوند که فعالیت بیمارستان توسط ناظرین مختل نشوند. بخش ها باید بزرگ باشند تا هم ملاقات کنندگان و هم ناظران را در خود جای دهند. امکانات و نیازهای ویژه بیمارستان های پزشکی ایجاب می کند اتاق ها به صورت ویژه ای طراحی شوند.
1-3-5 – مفهوم طرح ریزی
موقعیت: محل پروژه باید دارای فضای کافی برای بخش های اقامتی مستقل و دپارتمان های مختلف بیمارستان باشد. بایستی در منطقه آرام باشد و در آینده نیز احتمال ساخت و ساز در اطراف آن وجود نداشته باشد مگر این که توسط محل های مجاور تفکیک و مستثنی شده باشد. تجهیزات نبایستی بر اثر مه گرفتگی، باد شدید، گرد و غبار، دود، بو و حشرات آسیب ببیند. زمین نباید آلوده باشد و برای گسترش فضا، زمین های آزاد اطراف نیز در نظر گرفته شوند.
1-3-6- جهت
بهترین جهت برای اتاق درمان و جراحی بین شمال غربی و شمال شرقی است. نمای بخش پرستاری در جهت جنوب به جنوب شرقی مناسب است آفتاب صبحگاهی دلپذیر، گرمای کم، مزاحمت کم نور آفتاب (احتیاج به تاریک کردن اتاق نیست)، هوای ملایم در عصرها، اتاقهایی که رو به شرق و غرب هستند به نسبت دارای آفتاب گیری بیشتر هستند اگر چه ازآفتاب زمستانی بهره کمتری می برند. جهت بخش های بیمارستان که دارای اقامت متوسط کوتاهی هستند مهم نیست برخی مقررات انظباطی تخصصی حکم می کنند که بیماران در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرند که اتاق های رو به شمال برای بیماران مناسب است.
1-3-7- تصویر
یک بیمارستان قراراست گسترش یابد، طراحی آن شامل چهار فاز سازندگی می شوند یک محیط بسته بزرگ که شامل یک پارک ساخته خواهد شد که پنجره ها بتوانند رو به آن باز شوند بدون آن که صدا مزاحمت ایجاد کند.
1-3-8 اشکال ساختمانی درمانگاه بیماران سرپایی
محل درمان بیماران سرپایی دارای اهمیت ویژه ای است. جداسازی مسیر بیماران سرپایی و بیماران بستری شونده باید در اوائل برنامه ریزی مدنظر قرار گیرد. با این حال راه دسترسی به دپارتمان های پرتو ایکس و جراحی بایستی نزدیک باشد. امور مربوط به بیماران سرپایی هر روز مهمتر می شوند. بنابراین به اتاق های انتظار بزرگتر و اتاق های درمان بیشتری نیاز است.
1-3-9- راهروها
راهروها باید برای بیشترین جریان گردشی طراحی شوند. در کل، راهروهای دسترسی بایستی حداقل دارای50/1 متر پهنا داشته باشند. راهروهایی که بیماران را با تخت متحرک جابجا می کنند باید حداقل دارای پهنای موثر 25/2 متر باشند. سقف معلق در راهروها می توانند تا 40/2 متر ارتفاع داشته باشند. پنجره های نورگیر و هواگیر نبایستی بیش از 25 متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. پهنای مفدار راهروها نباید توسط برآمدگی های دیوار، ستون ها و عناصر دیگر ساختمان مختل و محدود شود. در را هروهای بخش باید با توجه به مقررات داخلی در برای خروج دودسیگار تعبیه شود.
1-3-10- درها
در طراحی درها بهداشت باید در نظر گرفته شود. لایه سطحی در بایستی دارای مقاومت بلند مدت در برابر نظافت مداوم توسط تمیزکننده ها و میکروب کشها باشد و بایستی طوری طراحی شودکه مانع انتقال صدا، بوهای نامطبوع و جریان هوا باشند. درها نیز بایستی دارای همان استاندارد عایق بندی در برابر صدا باشد که دیوارهای اطراف از آن برخوردارند. چوب دوروکشه در باید حداقل توانایی کاهش صدا تا25 دسی بل را داشته باشد. ارتفاع دقیق دربها به نوع و عمل آنها بستگی دارد.
درهای معمولی m 20/2 -10/2
دروازه های عبور وسایل نقلیه m 50/2
ورودی انتقالات m 80/2- 70/2
حداقل ارتفاع درجاده های ورودی m 50/3
1-3-11- پله ها
به خاطر دلایل سلامتی، پله ها بایستی طوری طراحی شوند که در مواقع لزوم ظرفیت تمام گردش عمومی را داشته باشند البته مقررات ساختمان سازی ملی نیز باید در نظرگرفته شوند. پلکان ها باید در هر دو طرف نرده داشته باشند و بدون بر آمدگی پیشبن باشند (بدون لبه برآمده) پله های پیچ دار (حلزونی) نمی توانند در مقررات مربوط به پله ها گنجانده شوند. پهنای موثر عرض پله ها و پاگردها باید حداقل دارای 50/1 متر باشند و از50/2 متر تجاوز نکنند. درها نباید پهنای مفید پاگردها را اشغال و محدودکنند و با توجه به مقررات بیمارستان، درهای رو به راه پله باید به طرف خروجی باز شوند. می توان پله هایی با ارتفاع m m170 داشت و حداقل عمق پاگذار آن mm280 باشد. بهتر است نسبت ارتفاع/ عمق پاگذار 300تا150 میلی متر باشد.

1-3-12- آسانسورها
آسانسورها انسان ها، داروها، ملحفه ها و تخت های بیمارستانی را بین طبقات جابجا می کنند و به خاطر مسائل بهداشتی و زیبایی بهتر است آسانسورهای جداگانه ای را برای هر کدام این اهداف در نظر گرفت. در ساختمان هایی که مراقبت، معاینه و درمان در طبقات بالایی انجام می گیرند حداقل دوآسانسور برای انتقال تخت لازم است. اتاقک آسانسور باید به اندازه ای باشد که جابرای یک تخت ودو همراه وجود داشته باشد. سطوح داخلی کابین باید صاف، قابل شستشو و به راحتی قابل ضد عفونی باشد. کف آن نباید سر باشد چاه آسانسور باید ضد آتش باشد. برای هر صد تخت یک آسانسور چند منظوره باید تعبیه شود و تعداد این آسانسورها در بیمارستان های کوچکتر حداقل دو دستگاه باید باشد، به علاوه حداقل بایستی دوآسانسورکوچکتر برای تجهیزات قابل حمل، کارکنان و ملاقات کنندگان وجود داشته باشد:
ابعاد دقیق آسانسور: m 20/1 × 90
ابعاد دقیق چاه آسانسور: m 50/1 × 25/1
مسیریابی
برای جلوگیری از انتقال میکروب بر اثر تماس، فعالیت های مختلف جداگانه ای می بایست صورت گیرد. سیستم تکراهرویی که در آن بیماران جراحی شده و بیماران آماده جراحی، کارکنان آماده جراحی وکارکنان پس از انجام عمل و حمل وسایل تمیز و کثیف از یک راهرو استفاده می کنند دیگر استاندارد نیست. بهتر است سامانه دو راهروی داشته باشیم که در آن بیماران و کارکنان یا بیماران و وسایل غیر تمیز از یکدیگر جدا باشند. هنوز بهترین نوع این موارد مشخص نشده است و بنابراین به صورت جداگانه در نظر گرفته می شوند. یک راهبرد موثر، جداکردن جریان بیماران از محل کار مورد استفاده کارکنان گروه جراحی است.
1-3-13- اتاق های جراحی اصلی
تعدادی اتاق ملزومات و کار در مجاورت مستقیم اتاق جراحی هستند. اتاق جراحی باید به گونه ای طراحی شود تا هر چه بیشتر به شکل مربع شباهت داشته باشد تا کار در هر جهت از تخت جراحی به راحتی انجام گیرد. اندازه مناسب می تواند50/6 × 50/6 متر با ارتفاع 3 مترو اضافه ارتفاع 70/0m برای تهویه و خدمات دیگر باشد.

اتاق های جراحی بهتر است یکسان باشد تا حداکثر انعطاف پذیری را داشته باشند و عمل ها روی میز قابل حملی صورت گیردکه بر روی پایه ای ثابت در وسط اتاق سوار شده باشد. نور طبیعی از نظر روانشناختی دارای امتیاز خاصی است که جلوگیری از آن تقریبا غیر ممکن می نماید. و اگر هم امکان آن وجود داشته باشد باید سیستمی وجود داشته باشدکه به طور کامل جلوی نفوذ این نور را بگیرد (برای مثال عمل های جراحی چشم در فضای خیلی تاریک انجام می گیرد) امروزه اتصالات خدماتی و وسایل فنی معمولاً از طریق تجهیزات بیهوشی معلق تامین می شود. در غیر این صورت، اتصالات خطوط خلاء، اکسید نیتروس و برق اضطراری بایستی حداقل 20/1 متر بالاتر از سطح کف اتاق قرار گیرند. جدا کردن بخش هایی که در حد بالای میکروب زدایی شده اند (استریل) و وسایل استریل نیز به آنجا ارسال می شود بسیار مهم است. تقسیم اتاق عمل به دو قسمت عفونی و غیر عفونی یک بحث پزشکی است اما عمل هوشیارانه و منطقی است. کف اتاق و سطح دیوارها باید بسیار صاف و قابل شستشو باشند از نصف برآمدگی های تزئینی و سازه ای باید جلوگیری کرد.
اتاق بیهوشی
اندازه اتاق بیهوشی باید تقریبا 80/3×80/3 متر باشد و درهای آن نیز کشویی و برقی باشد و به اتاق عمل باز شوند (پهنای 40/1 متر) این درها باید دارای دریچه و شیشه ای باشند تا بتوان با اتاق جراحی ارتباط تصویری داشت. اتاق بایستی مجهز به یخچال، سینک آب، لوله دستشویی و آبکشی، کابینت جهت نگهداری لوله هلی جراحی، اتصالات تجهیزات بیهوشی. برق اضطراری باشد.
1-3-14- اتاق ترخیص بیهوشی
این اتاق به اتاق بیهوشی شباهت دارد در ورودی به راهروی کاری باید لولایی و بدون چفت باعرض 25/1 متر باشد.
1-3-15- اتاق شستشو
تقسیم اتاق شستشو به بهداشتی و معمولی ایده ال است اما از نقطه نظر بهداشت یک اتاق تکی کافی است. حداقل پهنای اتاق باید80/1 متر باشد. برای هر اتاق جراحی بایستی سه دست و صورت شویی (سینک) که آب را به اطراف نمی پاشد وجود داشته باشدکه از طریق پدالهای پایی کنترل شوند. بایستی دارای دریچه دید باشند و اگر هم برقی هستند بایستی با پدا ل های پایی باز شوند. اگر صرفه جویی در الویت دارد می توان از درهای لولایی چرخش استفاده کرد.
1-3-16 اتاق اشیاءاستریل
اندازه این اتاق دارای انعطاف پذیری بیشتری است اما بایستی به اندازه کافی فضای قفسه وکابینت وجود داشته باشد و بتوان به طور مستقیم از اتاق عمل به آن دسترسی داشت. به ازای هر اتاق عمل اشیاء استریل به مساحت تقریبی ده متر مربع نیازاست.
1-3-17 – اتاق تجهیزات
اگر چه دسترسی مستقیم به اتاق عمل ارجح است این کار همیشه ممکن نیست اگر دسترسی مستقیم امکان پذیر نباشد اتاق تجهیزات بایستی تا حد امکان نزدیک اتاق عمل باشد تا مدت انتظار کمترشود. اتاقی به اندازه20 متر مربع باید در نظر گرفته شود.
1-3-18- اتاق زیر مجموعه استریل
این اتاق را می توان مستقیم یا غیر مستقیم به بخش استریل اتاق عمل مرتبط کرد. این اتاق شامل یک بخش بهداشتی برای اشیاء استریل شده و یک بخش معمولی برای اشتباه غیر استریل است. تجهیزات آن بایستی شامل سینک، سطح انبار، سطح کار و استریل کننده های بخار باشد. وصل کردن یک اتاق زیر مجموعه استریل (ساب استریل) به چندین اتاق عمل می تواند مشکلات بهداشتی به وجود آورد که این کار نباید صورت گیرد. توجه داشته باشید که ابزار جراحی در واحد استریلیزه مرکزی آماده می شوند که خارج از محوطه جراحی قراردارد.
1-3-19- فعالیت های جنبی
اتاق های فعالیت های جنبی ضروری نیست که در نزدیکترین مجاورت اتاقهای عمل قرار گیرند. این اتاق ها به وسیله راهرویی که مورد استفاه بیمار نباشد جدا شوند.

1-3-20 اتاق پرستارها
ابعاد این اتاق ها بستگی به بزرگی دپارتمان جراحی بیمارستان دارد. باید فرض شود که در هر تیم جراحی هشت عضو دارد (پزشک ها، پرستارهای اتاق عمل، پرستارهای بیهوشی) اگر واحد جراحی دارای بیش از دو اتاق عمل باشند مناسب است که سیگاری ها را از غیر سبگاری ها جدا کرد. این اتاق راحتی باید دارای تعداد صندلی کافی، کابینت و یک سینک باشد.
1-3-21- داروخانه
یک داروخانه به مساحت 20 متر مربع می تواند انواع مواد بیهوشی، داروهای جراحی و مواد دیگر را در خود جای دهد بخصوص که دارای قفسه های گردشی باشد.
1-3-22 – اتاق نظافت
مساحت 5 متر مربع برای چنین اتاقی کافی است این اتاق ها بایستی به اتاق عمل نزدیک باشند زیرا پس از عمل میکروب زدایی (ضد عفونی) و تمیزکردن ابزار صورت می گیرد.
1-3-23 – جایگاه تخت های تمیز
در نزدیکی محدوده لابی بیماران بایستی فضای کافی جهت قراردادن تخت های تمیز شده و آماده وجود داشته باشد. مقدار مورد نیاز عبارتست از یک تخت تمیز اضافی برای هر میز جراحی.
آبریزگاه
به خاطر مسائل بهداشتی مستراح ها بایستی خارج از محدوده جراحی و فقط در سرسرای (لابی) بیماران قرار گیرد.
1-3-24 رعایت نکات ایمنی درجراحی
اتاق جراحی باید از طریق درهای کشویی برقی به اتاق های بیهوشی، ترخیص شستشو واشیاء استریل ارتباط داشته باشند. این درهابایستی در خارج از اتاق عمل نصب شوند تا فضای اتاق را اشغال نکنند. به خاطر مسائل بهداشتی، سیستم باز کردند رها باید با پدال های پایی کنترل شود در اتاق فعالیتهای جنبی درهای محوری (بدون جفت) با پهنای یک متر تا 1.25 متر کافی است این نکته بایستی در نظر گرفته شود که اتاق های اصلی بیهوشی دارای ترکیبی انفجار کننده از گازها هستند (بخارها، اکسیژن، اکسید نیتروژن) این گازها ممکن است به محدوده جراحی اتاق های آماده کردن بیمار و گچ گیری رخنه کنند برای مقابله با جمع شدن گازهای بیهوشی در اتاق اتصالات الکتریکی و الکتروپزشکی بایستی حداقل در ارتفاع1.20 متر از سطح کف اتاق قرار گیرند. به وسیله کف رسانای اتاق ها را با هم برابر کنید. رطوبت هوا را بین 60% تا 65% حفظ کنید. اتاقهایی که جهت نگهداری مواد بیهوشی به کار می روند بایستی ضد آتش باشند و به اتاق های عمل، زایمان و بیهوشی راه نداشته باشند.
روشنایی
روشنایی در اتاق عمل بایستی قابل تنظیم باشد تا با توجه به موقعیت برش جراحی، نور را با زاویه های مختلف بتاباند. متداول ترین سیستم روشنایی چراغ های جراحی سقفی متحرک هستند این سیستم متشکل از یک روشنایی اصلی است که دارای حرکت چرخشی و زاویه هایی است و یک لامپ جنبی که بر روی یک بازوی ثانوی سوار است. روشنایی اصلی از تعداد زیادی لامپ کوچک ساخته شده است تا از ایجاد سایه های خیلی تاریک جلوگیری شود. امروزه اتاق های عمل تخم مرغی شکل با روشنایی داخل سقفی نیز گاهی ساخته شوند مقررات روشنایی بیمازستان ها شدت اسم روشنایی برای اتاقهای عمل را LUX 1000 و اتاق های جنبی عمل راLUX 500 معرفی می کنند.
1-3-25 – استریل سازی مرکزی
این مکان جایی است که تمام ابزار بیمارستان را آماده می کند. بیشتر این وسایل توسط دپارتمان جراحی (40%) و در نزدیک مراقبتهای ویژه، جراحی و داخلی (هر کدام 15%) استفاده می شود. به همین دلیل اتاق استریل سازی و مرکزی بایستی در نزدیکی این حوزه های تخصصی قرار گیرد توصیه می شود که مکان های استریل سازی در جاهایی که دارای رفت وآمدکم (انسان و مواد) است قرار گیرند. تعداد استریل سازها بستگی به بزرگی بیمارستان ودپارتمانهای جراحی دارد و ممکن هست مساحت تقریبی 120-40 متر مربع را اشغال کنند.
1-3-26- بخش مراقبت های ویژه
وظیفه بخش مراقبت های ویژه (ICU) جلوگیری از اختلالات خطرناک فعالیت های حیاتی بدن است: برای مثال، اختلالات تنفسی، دگرگشت (سوخت و ساز بدن) و قلب و عروق، عفونت ها، درد شدید و ازکار افتادگی اعضاء (کبد، کلیه) خدمات بخش مراقبت های فشرده کنترل و درمان وهمچنین مراقبت از بیمار است. در بیمارستان های عادی که فاقد تخصص پزشکی خاصی هستند مرسوم است که مراقبت های ویژه را به دو بخش جراحی وپزشکی داخلی تقسیم بندی کنند.
ترتیب
دپارتمان مراقبت های ویژه بایستی یک بخش جداگانه باشد که فقط (به خاطر مسائل بهداشتی) از طریق لابی ها قابل دسترس باشد. توجه داشته باشید که براساس قوانین بیمارستان، هر بخش مراقبت های ویژه، بایستی دارای بخش آتش نشانی جداگانه باشد. به غیر از سرسرای کارکنان و بیماران، ملاقات کنندگان فقط بایستی از طریق سرسرای ملاقات کنندگان (اتاق انتظار) به این واحد دسترسی داشته باشد. در مرکز یک واحد مراقبت های ویژه بایستی یک جایگاه کاری باز پرستاری قرار داشته باشد که به همه اتاق ها مشرف باشد. اتاق بازگشت هوشی بخش جراحی معمولا در قسمت مراقبت های ویژه قرار دارد تا بیماران تحت مراقبت همان کارکنان قرارگیرند (توجیه اقتصادی) تعداد بیماران هر بخش مراقبت های ویژه می بایستی بین شش تاده باشد تا از انباشته شدن حجم کارکنان پزشکی و پرستاری جلوگیری شود و بهترین خدمت به بیماران ارائه شود. برای هر واحد (که دارای شش تا ده تخت است) می بایستی جایگاه وظیفه پرستاران، جایگاه استریل (داروها و آماده سازی خون) یک اتاق مواد ویک اتاق تجهیزات در نظر گرفته شود. فضای لازمه تختها را می توان در ترتیب باز، بسته یا ترکیبی از آن دو قرار دارد. در ترتیب باز فضای کف اتاق بایستی بسیار زیاد باشد. تمام تخت ها بایستی در معرض دید و نظارت جایگاه پرستارها باشند و دیوارهای (پارتیشن هایی) سبک و متحرک، بیماران را از یکدیگر جدا می کند. این دیوارها بایستی دارای سبکی و ارتفاع آنها نصف سقف اتاق باشد. در ترتیب بسته اتاق های جداگانه ای برای بیماران در نظر گرفته می شود که باز هم می بایستی تحت نظارت جایگاه مرکزی پرستارها باشند. از نقطه نظر بهداشتی و روانشناختی ترجیح داده می شود زیرا بیماران در این مرحله بسیار آسیب پذیر هستند. یک را ه حل میانی که بسیار متداول است قرار دادن دو یا سه تخت در اتاق های جداگانه است. ایده ال ترین طرح نقشه ستره ای است که در آن اتاق بیمار از جایگاه پرستاران در مرکز منشعب می شود. اما به خاطر محدودیت فضا روش های سنتی متداولتر است. وظایف جانبی: برای وظایف جانبی بخش های زیر بایستی در نظر گرفته شود. اتاق عمل برای جراحی های جزئی (m 30-25) فضای آزمایشگاهی،آشپزخانه،ساباست (20m) اتاق مواد بهداشتی، اتاق معمولی، اتاق بهداشت، اتاق مهمان ها، اتاق پزشک وظیفه، اتاق مدارک و در صورت امکان یک اتاق مشاوره و امکانات بهداشتی (با هماهنگی بخش بهداشت) بخش جراحی از نظر امکانات پزشکی می بایستی خودکفا و مستقل باشد. درکنار تمام تخت ها بایستی لوله، اکسیژن، هوای فشرده وپمپ خلاء وجود داشته باشد و علاوه بر پریزهای برق متداول، پریزهای کم ولتاژ (برای سیستم فراخوانی پرستاران) و پریزهای پر فشار (مثلا برای تجهیزات پرتو ایکس) نیز بایستی تعبیه شود. بخش جراحی ویژه باید نزدیک و تا آنجا که می شود هم سطح با دپارتمان های جراحی و بخش پزشکی داخلی ویژه باشد. این بخش همچنین بایستی به پذیرش ومرکز خدمات عملیات اورژانس نیز نزدیک باشد. می بایستی با بخش های بیماران سرپایی و جراحی مرتبط باشد همچنین توصیه می شود راه های دسترسی به آزمایشگاه کلینکی و بانک خون کوتاه باشد.
بخش های مراقبت
بخش های مراقبت بیماران بایستی در فضای بسته باشد و ترافیک انسانی آن با طرح ریزی درست راه ها به حداقل برسد. بخش ها بایستی دارای پنجره هایی جهت ورود نور طبیعی باشد اما بخش های درمان، اتاق پرستارها، داروخانه و غیره را می توان با چراغ روشن کرد.
دپارتمان های مراقبت هر کدام به تخصصی ویژه تقسیم می شوند و اینها نیز دارای زیر مجموعه های خود می باشند. برای ایجاد مراقبت و نظارت کافی تعداد تخت ها هر بخش نبایستی بیش از 16 تا 24 عدد باشد به خاطر استفاده صحیح از کارکنان معمولاً دو جایگاه کاری در کنار هم قرار داده و به بخش بزرگی از ناحیه خدماتی پرستاران متصل می کنند (برای مراقبت حدود 30 تا34 بیمار). ترتیب اتاقها به وضعیت، نوع و درجه حاد بودن بیماری بستگی دارد. نواحی پرستاری زیر نیز بایستی متمایز باشند: پرستاری عادی، مراقبت ویژه و فشرده تعداد تختها برای هرگروه مراقبتی در بخش مراقبت ویژه و فشرده کمتر است (بین 6 تا 12 تخت بسته به بزرگی بیمارستان) اتاق ها بایستی به گونه ای قرار گیرد که در کناره های تخت (دو طرف و قسمتهای تحتانی) فضای کافی برای حرکت و دسترسی وجود داشته باشد. تعداد کابینت ها وکمدها برای وسایل شخصی بیمار بایستی کافی باشد.(همچنین فضای کافی برای وسایل وتجهیزات مراقبتی مانند سینی متحرک و کمد وجود داشته باشد.)

1-3-27- اطاق های عمل بیمارستان
بیمارستان به عنوان محل درمان بیماران، همواره با شاخص اطاق های عمل مقایسه و دارای معنی و مفهوم خواهد بود. از اولین بیمارستان هایی که داریوش کبیر به واسطه احداث آنها در سرزمین های باستانی تحت نفوذ ایران عزیز، در کتیبه های مصری لقب، نیکوکار بزرگ، را از آن خود کرد، تا بیمارستان افتخارآمیز جندی شاپوردر زمان ساسانیان، وهمچنین از بیمارستان های مشهور قرون سوم وچهارم ایرانیان تا… به امروز، تعریف بیمارستان به عنوان محل درمان بیماران، ثابت بوده لیکن درباره اطاق های عمل همواره تغییراتی را در تعاریف، ظرفیت، جانمایی، اختصاصات، معماری داخلی، ارتباطات با سایر بخش ها، اندازه ها، پارت بندی های عملکردی، تجهیزات و منصوبات پزشکی و غیر پزشکی ثابت و پرتابل، … شاهد بوده و هستیم. ازهمه مهمتر چگونگی طراحی فضای نهایی اطاق های عمل، بدون آن که چیزی فدای چیز دیگرشده و قابلیت اجرایی و نگهداری این مجموعه را در طول بهره برداری، حفظ نماید، اصلی ترین هدف بیمارستان سازان بوده است.
اگر به تمامی پیچیده گی های ذکر شده در بالا، اهمیت منظور نمودن امکان توسعه در ابعاد مختلفی که بعضی از آنها هنوز در آن مقطع، کشف و یا اختراع هم نشده است، را بیافزاییم، سختی و جامع نگری الزامی کار بیشتر روشن خواهد شد.
محل قرار گرفتن اطاق های عمل در بیمارستان ها از مهمترین شاخص های اثرگذار بر بهره وری و نیز رعایت اصولی سیکل درمان بیماران و همچنین مقوله های دیگری ازجمله کنترل عفونت های بیمارستانی و مهندسی ارزش درمنابع تاسیساتی و … می باشد.
از طرفی محل قرارگرفتن اطاق های عمل در طرح هر بیمارستانی نیاز به مطالعات خاص همان بیمارستان نیز دارد به گونه ای که با تعاریف و اهداف احداث بیمارستان مذکور نیز همخوانی لازم را داشته باشد.
حال با توجه به موارد بالا به شرح فاکتورهای مهم طراحی برای جانمایی اطاق های عمل می پردازیم.
۱- اطاق های عمل را تا حدود دو دهه قبل به بالاترین طبقات ساختمان اصلی بیمارستان منتقل می نمودند و برای این کار نیز دلا یلی به این شرح داشتند: دور بودن از مسیر رفت و آمد عمومی؛ دور بودن از جریان هوای آلوده بین بخش ها؛ نزدیک تر بودن به دستگاه های تهویه روی پشت بام که منجربه تهویه آسان تر و خطر خرابی کمتر و هزینه انتقال انرژی ارزان ترخواهد بود؛ امکان بهتر توسعه و تغییرات در تجهیزات و لوازم مورد نیاز اطاق های عمل در دراز مدت به دلیل نزدیکی به پشت بام و قدرت مانور روی بام که بسیار سهل تر از طبقات زیرین قابل اجراء خواهد بود؛ و جزییات دیگری مانند آرامش کامل و نبود مزاحم پیرامونی از قبیل سر و صدای محوطه و خیابان- سر وصدای بخش ها- …
۲- امروزه تفکر طراحان بیمارستانی همگام با تبلور تجهیزات وتکنولوژی جدید و همچنین تغییر استانداردهای درمانی، بناچار تغییراتی را در جانمایی بیمارستان ها پدید آورده است. از جمله الزاماتی که در حال حاضر نمی توان از آنها چشم پوشی کرد عبارتند از:
– اطاق های عمل برای سهولت دسترسی همه بخش ها به آن، بایستی در طبقات میانی ساختمان اصلی گنجانده شود ؛
– وجود آسانسورهای اختصاصی اطاق عمل و برای منظورهای مختلف (تخت بیماران- پرسنل بخش- سی اس ار کثیف – سی اس ار تمیز – اختصاصی بخش های ویژه مثلاً اورژانس وای سی یو و…) تقریباً الزامی می باشد؛
– باتوجه به وقوع کشور ما در نیمکره شمالی زمین، برای عدم استفاده از نور شدید آفتاب و همچنین امکان الزامی استفاده از یک نور یکنواخت و ملایم در طول روز ، اطاق های عمل دریال شمالی ساختمان قرار گیرند ؛
– اطاق های عمل بایستی کمترین فاصله را با سی .اس . اریا استرلیزاسیون مرکزی داشته باشد؛
– دسترسی اطاق های عمل با بخش بستری جراحی بایستی کوتاه و سریع و حتی الامکان مستقل باشد؛
– اورژانس بیمارستان و ای .سی . یو . و سی. سی. یو با اطاق های عمل کمترین فاصله ممکنه را داشته باشد؛
– امکان گسترش وتغییرات در آینده هم از نظر ابعاد، و هم از نظر به کارگیری تجهیزات جدید را با کلیه جوانب تاسیساتی مورد نیاز آن روز، حتی الامکان داشته باشد؛
– در مسیر تردد داخلی بیمارستان باشد. یعنی جهت دسترسی بخش های مختلف به مجموعه اطاق های عمل، نیاز به تردد به خارج از ساختمان اصلی بیمارستان وجود نداشته باشد؛
– بخش اطاق های عمل، کاملاً بسته وایزوله بوده و در مسیر تردد و عبور مرور دیگر بخش ها قرار نگیرد، حتی برای استفاده از پله فرار و یا تعمیرات نوبه ای امکانات تاسیساتی بیمارستان؛
۳ – گذشته از جوانب کلی ذکر شده در بال ، در بعضی پروژه های بیمارستانی، نوع کاربری و اهداف تاسیس آن بیمارستان خاص الزاماتی را در تعیین جانمایی مجموعه اطاق های عمل همان بیمارستان، از قبل تعیین می نماید که به چند نمونه از انها اشاره می کنیم :
– در بیمارستان های خاص درمانی با تعاریف خاص درمانی، محل قرار گرفتن مجموعه اطاقهای عمل الزامات خاص خود را دارد که با اصول کلی ذکر شده در بالا هم خوانی ندارد مانند بیمارستان های روانپزشکی یا بیمارستان های تخصصی خاص مانند فقط پوست و یا فقط چشم و…
– در بیمارستان های نظامی، محل قرار گرفتن مجموعه اطاق های عمل تعاریف خاص خود را براساس ملاحظات طرح دفاعی (طرح پدافندی) مورد نظر آن بیمارستان و در آن سرزمین ماموریتی، و… خواهد داشت که الزاماً مطابق تعاریف ذکرشده در بالا نخواهد بود؛ مثلاً اطاق های عمل بیمارستان های نظامی بیشتر گرایش به طبقات زیرین همکف دارد.
– اگر چنانچه مراکز جراحی محدود فعلی کشورمان را، که تقلید ناقص وکاسبکارانه ای از دی کلینیک های اروپا می باشد، به دلیل وجود اطاق عمل و بخش های بستری و…. جزء مراکز بیمارستانی محسوب نماییم چون روابط بین بخشی و سیکل درمانی آنها تفاوت هایی با بیمارستان ها دارد، جانمایی اطاق عمل آنها نیز ویژه گی های خاص خود را دارد.
طراحی اطاق های عمل
در داخل خود مجموعه اطاق های عمل در یک بیمارستان هم، اجزاء مختلفی وجود دارد که تقسیم بندی ونحوه قرار گرفتن آنها در کنار هم نیز بر کل بهره وری و یا تاثیرگذارتر بودن سیکل درمانی بیمارستان و… موثر خواهد بود. این مجموعه شامل اطاق های بیهوشی، اطاق های اسکراب، سالنریکاوری، اطاق های عمل، پذیرش، اطاق تعویض تخت، اطاق آماده سازی بیماران، اطاق های نگهداری وسایل، اطاق استریل، اطاق گچ گیری، اطاق استراحت پرسنل، اطاق منشی بخش، اطاق شستشو وسایل، دفتر کارکنان، اطاق گزارش نویسی پزشکان، و…. می باشد.
از طرفی اهمیت عملیات ضدعفونی در اطاق های عمل با جان بیماران و میزان موفقیت جراحی٬ پیوندنا گسستنی دارد؛ به همین دلیل در داخل مجموعه اطاق های عمل یک خط بندی و تقسیم بندی براساس سیکل کاری و نیز نوع ضد عفونی مورد نیاز وجود دارد که بایستی با درک صحیح انکادربندی؛ اجزاء مختلف را در طراحی براساس آن در کنار هم قرار داد. این خط بندی ها به شرح ذیل می باشند.
۱- منطقه ورودی بیماران و کارکنان و وسایل: این منطقه در حقیقت خارجی ترین ناحیه از اطاق های عمل بوده و بایستی از ورود افراد غیر به آن جلوگیری و به عبارتی تحت حفاظت باشد. این منطقه الزاماً نیاز به استریل ندارد و صرف رعایت تمیزی بیشتر در آن کافی است. معمولاً این منطقه را در طراحی ها با یک کریدورعریض ویا یک سالن ۴×۴ الی ۵×۸ (بستگی به تعداد اطاق های عمل وتعداد جراحی در ساعت پیک دارد) از دیگر قسمت های داخلی وخارجی اطاق های عمل جدا می نمایند. بهترین نوع طراحی این منطقه به گونه ایست که سیکل آمد و شد کارکنان و وسایل و بیماران٬ از قبل مشخص و مسیر این ترددها حتی الامکان یک طرفه باشد؛ در این صورت مسیر داخل به خارج و بالعکس از هم مجزا ولی در کنار هم هستند. اگر چنانچه آسانسورهای اختصاصی برای اطاقهای عمل وجود دارند٬ محل باز شدن درب آنها همین منطقه خواهد بود. قسمت پذیرش بیماران٬ اطاق تعویض تخت بیماران ٬ و در بعضی مواقع اطاق های مربوط به پرسنل اطاق عمل (رختکن ها٬ استراحت شیفت) در این قسمت قرار دارند
۲- منطقه داخلی تالار اطاق های عمل: این منطقه همان منطقه تمیز یا خط زرد است که در بیشتر بیمارستان های کشور یا با کم توجهی آن را برابر منطقه تحت حفاظت می دانند و یا با وسواس بی مورد آن را با خط قرمز یکی می دانند. در صورتی که هر دو مورد غیر علمی و اتفاقاً هر دو مورد به یک اندازه موجب ریسک عفونت های بیمارستانی خواهند شد. بایستی کاملاً توجه نمود که خطرزد در تالار اطاق های عمل همان محلی است که بایستی لباس های مخصوص اطاق عمل را پوشید (شال وگان و دمپاپی و کلاه). در این منطقه کل وسایل و کارکنان و بیماران تحت کنترل قرار گرفته و کاملاً بایستی تمیز و غیر آلوده باشند؛ لیکن این بدان معنی نیست که این منطقه ضد عفونی واستریل باشد. در طراحی ها، این منطقه را به صورت یک سالن اصلی مستطیل یا دایره شکل در نظر می گیرند که می تواند درب تمامی اطاق های عمل واسکراب به داخل آن باز شود. انبارهای وسایل و تجهیزات و نیز انبارهای دارو های مصرفی همگی در این منطقه قرار دارند. اطاق منشی و اطاق گزارش نویسی پزشکان و بعضی مواقع اطاق های شستشوی وسایل جراحی (واشینگ و پکینگ ست های جراحی) نیز در این منطقه بایستی منظور گردند. آخرین محل تلاقی این منطقه با منطقه سوم را (یعنی به عبارتی دورترین محل از منطقه اول را) بایستی برای محل سالن ریکاوری در نظر بگیریم.
۳- منطقه اصلی در تالار اطاق های عمل: این منطقه را ناحیه سترون شده یا ناحیه ضدعفونی شده یا ناحیه خط قرمز می گویند؛ همه چیز در این منطقه بایستی ضد عفونی شده یا به عبارتی استریل شده باشد.کلیه اقلام٬ تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی٬ پرسنل٬ بیماران٬ حتی سطوح دیوارها و کف و سقف٬ در این منطقه حتی الامکان استریل شده وجود خواهند داشت. در طراحی این فضا بیشترین نقش مربوط به امور تاسیساتی خواهد بود. الزامات تاسیساتی در کف (مانند شبکه ارت زیر کفپوش ها٬ بعضی از اتلت های گازهای طبی از کف٬ شبکه برق مورد نیاز تخت جراحی از کف) و همچنین نیازهای تاسیساتی در بالای سقف کاذب (شبکه گازهای طبی٬ شبکه کانال های هدایت هوای سرمایش وگرمایش٬ شبکه برق روشناپی٬ شبکه برق مصارف تجهیزاتی٬ فضای مورد نیاز نصب پلیت چراغ سیالتیک٬ و… ) اجباراً ارتفاع این قسمت از بیمارستان را با دیگر نواحی بیمارستان متمایز می کند٬ به همین دلیل در جا نمایی داخلی در تالار اطاق های عمل٬ از همان ابتدای طراحی بایستی فضای منطقه اصلی و یا استریل را٬ در کل کار مشخص و مابقی قسمت های تالار اطاق های عمل و بدون اغراق٬حتی مابقی بیمارستان را٬ بعد از تعیین تکلیف این منطقه٬ تکمیل و نهایی نمود. منطقه اصلی در تالار اطاق عمل بیمارستان ها می تواند خود یک سالن مستقل که درب تمامی اطاق های عمل به آن باز گردد باشد ویا اصلاً سالن مجزایی در کار نبوده وتک تک اطاق های عمل به سالن منطقه داخلی (بند۲بالا) وصل باشند؛ در این صورت صرفاً هر اطاق عمل یک خط قرمز خواهد داشت. ولی در هر حالتی خواه به صورت منطقه قرمز کلی ویا چند خط قرمز (البته کلی بهتر از چند منطقه ای می باشد) در طراحی سیکل هوا٬ نبایستی فشار هوا بگونه ای باشد که امکان ورود هوای غیر استریل به داخل اطاق عمل وجود داشته باشد.
۴- منطقه خروج کار کثیف از تالار اطاق های عمل: این منطقه را راهرو آن استریل و یا راهرو دفع هم می گویند. اصلی ترین نقش در کنترل آلودگی محیط ویا کنترل عفونت های بیمارستانی٬ را٬ در نحوه طراحی و از آن مهمتر چگونگی استفاده از این منطقه٬ بایستی جستجو کرد. این منطقه بهتر است به صورت یک کمربند تمام اطاق های عمل را در بر گرفته٬ تا بتوانند ابزار و وسایل و مواد استفاده شده و یا زاپدو نیز اقلام کثیف را٬ از این طریق از منطقه خط قرمز خارج نمایند. در این صورت دیگر خط قرمز محل عبور اجسام آن استریل نخواهد بود (چیزی که بیش از۸۰٪ بیمارستان های کشور در حال حاضر به آن مبتلاء هستند). نکته مهم در طراحی این منطقه الزام به رعایت فشار هوای کمتر از ناحیه استریل است به صورتی که این راهرو نه تنها باعث ورود هوای کثیف خودش به منطقه قرمز نگردد٬ بلکه٬ خود به نوعی کمک سیستم سیرکولاسیون مکانیکی تعبیه شده در تخلیه هوای کثیف هم محسوب گردد. در طراحی ها می توان از این محل به اطاق واشینگ و دیگر فضاهای غیر استریل تالار اطاقهای عمل ورودی در نظر گرفت .
1-3- 28 ورودی و محوطه بیمارستان
1- رودی بیمارستان
ورودی بیمارستان بایستی به وضوح قابل تشخیص و برای تازه واردها جلب توجه نماید. اگر ورودی مستقیماً از پیاده رو یا خیابان به سرسرای بیمارستان باشد٬ این موضوع اهمیت بیشتری دارد. در بیمارستان هایی که ابتدا ورود در محوطه خصوصی بیمارستان می باشد نیز٬ درب ورود به این محوطه بایستی کاملاً واضح باشد. نبایستی رنگ و نمای این ورودی ها برای مراجعه کننده گان بی اهمیت تلقی شود. تعبیه رمپ های ورودخودرو و بیمار در این ورودی ها اجباری و از ملزومات می باشد. زیبایی ورودی بیمارستان به آن است که کمتر شبیه به بیمارستان و بیشتر شبیه ورودی یک هتل مرتب و تمیز بوده باشد. احترام به بیمار وهمراهان او در مبلمان شهری و داخلی قسمت ورودی بیمارستان بایستی کاملاً هویدا باشد. رنگ و نوع و تعداد و آراستگی این لوازم از منظر استفاده بهینه مراجعه کنندگان بایستی دیده و انتخاب گردند. بکارگیری پرسنل منظم و به خصوص میانسال در اولین برخورد و ورود بیمار٬ بسیار مهم و در پایین آوردن نارضایتی ها موثر است. برای فرار و تخلیه بیمارستان در لحظه زلزله بایستی حجم و عرضو سطح و ارتفاع و طول ورودی ها را مناسب پیش بینی نمود. نورپردازی ورودی بخصوص در شببه مقدار زیادی در رفع خستگی و بی حوصلگی بیمار و کادر درمانی و آرامش همراه آن آشفته بیمار موثر می باشد. ورودی های رو باز بهتر است با سایبانی ترجیحاً از درختان سایه دار پوشیده شود. اگر خواسته باشید سیستم تاسیساتی بیمارستان را تبلیغ نمایید، ابتدای ورودی به سرسراها٬ بهترین محل نمایش قدرت تولید و تقدیم هوای سرد یا گرم به مراجعه کننده گان می باشد.
2- محوطه بیمارستان
تنها جایی از بیمارستان که به هیچ وجه نبایستی هیچ نشانه ای از رنگ وبوی بیمارستان داشته باشد٬ حیاط بیمارستان است. اگر فقط یک شب در بیمارستان بستری شده باشید از عمق وجود به این گفته ایمان خواهید داشت. حیاط بیمارستان زنگ تفریح بیمار برای خالی کردن فشارهای روحی ناشی از رویت در و دیوار بخش و تخت است. شاید روزی برسد که بگوییم: اگر بیمارستانی حیاط نداشته باشد٬ بایستی به بیمارانش سوبسید تحمل روانی و کاهش شادابی پرداخت نماید. دادن مجوز فعالیت به یک بیمارستان بدون حیاط هواخوری٬ از ادامه کار زندان بدون هواخوری هم بدتر است. به همین دلیل است که درکشورهای پیشرفته محوطه بیمارستان (فضای سبز و معابر) حداقل بایستی دو سوم زیربنای کل بیمارستان باشد. حال با این مقدمات تصور کنید بیمارستانی را که محوطه دارد ولی روی آن کار بخصوصی را انجام نداده و بدون طرح و نقشه ای آن را رها کرده باشند. این مکان به مرور برای بیننده بیشتر شبیه خرابه است تا یک محوطه شوق آور و با نشاط. تمام سعی بهتر است حول این شعار باشد که زیباترین محل بیمارستان بایستی محوطه آن باشد. مجموعه ای از درختچه های کوتاه و بلند جانمایی شده – پیاده روها و سواره روهای زیبا سازی شده با مصالح طبیعی – نیمکت های مناسب و زیبا در محل های مناسب و به تعدادکافی – تابلوهای راهنما در تمامی چند راهها – کیوسک های اطلاعاتی و خدماتی مناسب و فانتزی – زمین چمن متناسب با حاشیه ای از گل های فصلی و رنگارنگ – طراحی ایجاد سایه در روز برای مسیرهای اصلی با انواع درختان بلند سایه دار و یا تونل های مسقف با برزنت های رنگی – طراحی نور مناسب در شب – و… از جمله کارهای اولیه زیبا سازی محوطه بیمارستان است. گماردن باغبان و نظافتچی و نگهبان برای این محوطه٬ عملکرد این فضاها را دو چندان خواهد نمود. همچنین از ضروریات محوطه بیمارستان به خصوص جلوی اورژانس٬ اجرای رینگ و میدانگاه برای دورزدن خودروهای بعضاً دستپاچه تخلیه بیمار است.
یک قرن پیش فلورانس نایتینگل تاکید کرد که محیط مناسب در بهبود بیماران نقش مهمی دارد. امروزه طراحان ساختمان بیمارستان و مدیرانی که راهبری ساختمان را در دست دارند، کوشش زیادی در ایجاد محیط مناسب برای بیمار اندارند.
طراحان در برنامه ریزی و طراحی بخش های بستری داخلی / جراحی لازم است توجه خاصی به ایجاد محیط مناسب برای بیماران داشته باشند. بعد از اجرای طرح ساختمان بیمارستان، در زمان بهره برداری نیزهای راهبری بخش های بستری توسط هیئت مدیره بیمارستان، مدیریت پرستاری وگروه پرستاری، نقش اساسی در ایجاد محیط مناسب برای بیماران دارند. مواردی که در برنامه ریزی طراحی و اجرای بخش های بستری داخلی / جراحی برای ایجاد محیط مناسب برای بیماران مورد ملاحظه قرار می گیرد عبارت است از:
نور طبیعی، منظره و تهویه طبیعی
• نور مصنوعی
• دما، رطوبت و تهویه
• ایمنی
• صدای مطلوب و نا مطلوب
• تسهیلات آسایش و ایمنی بیماران
• رنگ فضای معماری
• امکانات مناسب برای معلولان
• حمام ها و سرویس های بهداشتی
نور طبیعی، منظره وتهویه طبیعی در محیط بستری بیماران
برای برآوردن نیاز بیماران به نور طبیعی، منظره و تهویه طبیعی در اتاق هایبستری، پنجره نقش اساسی دارد.
1-3- 29 اتاق انتظار بیمارستان
معمولاً با مطرح شدن موضوع دکوراسیون، همه اذهان به سمت و سوی شرایط محیطی یک خانه سوق داده می شود در حالی که دکوراسیون موضوعی گسترده است که می تواند تک تک فضاهایی را که ما در طول زندگی مان با آنها سروکار داریم پوشش دهد. یکی از همین مکان ها را که به آن خواهیم پرداخت، اتاق انتظار مطب پزشکان و یا مراکز درمانی است.
در دکوراسیون محیط های درمانی، موارد گوناگونی همچون پوشش های فضاها، لوازم گرمایشی و سرمایشی، لوازم دکوراسیونی، نورپردازها و غیره همگی می بایست تا حد امکان با نیازهای بیماران مراجعه کننده مطابقت داشته باشد.
● پوشش های فضا: به طور کلی برای پوشش سطح دیوارها و کف یک محیط درمانی که انواع و اقسام آلودگی ها و میکروب ها در آن وجود دارند، قابل شست و شو بودن، از جمله مهم ترین و ضروری ترین خصوصیت مورد نیاز محسوب می شود. بنابراین طبیعی است که کاربرد رنگ های پلاستیکی و همچنین کاغذهای دیواری برای اغلب مکان ها رد خواهد شد مگر آن که کاغذ دیواری تا حدودی قابل شست و شو بوده و در سطح بالای دیوار و دور از دسترس همگان به کار برده شده باشد و فضای زیرین آن را پوشش های قابل شست و شویی مانند رنگ های روغنی و یا دیوارپوش های پلاستیکی و یا سنگ وسرامیک در برگرفته باشند.
البته رعایت این موضوع در مورد مطب های پزشکان به اهمیت اتاق انتظار در مراکز درمانی بزرگ مانند بیمارستان ها و درمانگاه ها نیست. در میان رنگ ها نیز رنگ روغنی آن هم از نوع براق تر مناسب ترین انتخاب رنگی جهت پوشش دیوارهای این قبیل مکان ها است. زیرا هر چه میزان رنگ روغنی براق نسبت به مات بیشتر باشد، سطح صیقلی تر بوده و در نتیجه شست وشوی آن راحت تر امکان پذیر خواهدبود.
●توصیه: با نصب زه های چوبی و یا پلاستیکی بر روی دیوارهایی که پوشش رنگی برای آنها انتخاب شده است، آن هم در ارتفاع متناسب با ارتفاع پشتی صندلی و محل برخورد احتمالی با دیوار، از آسیب دیدگی های حاصل از این گونه برخوردها می توان جلوگیری کرد.
از دیوارها که بگذریم کف ها نیز از جمله مهم ترین سطوحی هستندکه به راحتی در معرض آلودگی قرار می گیرند لذا می بایست به پوشش قابل شست و شوی آنها نیز توجه کرد. در همین راستا سنگ و سرامیک بهترین انتخاب به حساب می آیند.
البته در مورد مطب های خصوصی، پوشش کف با کفپوش های Hdf لمینیت شده نیز بلامانع است زیرا امکان استفاده از مواد شوینده و ضدعفونی کننده به وسیله انواع و اقسام تی ها برای تمیز کردن آنها وجود دارد به شرط آن که آب به طور مستقیم استفاده نشده و نسبت به خشک کردن سطح آن نیز به سرعت اقدام شود.
● لوازم دکوراسیونی و کاربردی: در اتاق انتظار یک مطب و یا مرکز درمانی به طور قطع تعدادی صندلی و چند میز برای همراهان و خود بیماران لازم است که راحت تر بودن این صندلی ها برای نشستن حتی طولانی مدت، به صبوری در انتظار کمک می کند. بنابراین برای چنین محیط هایی صندلی ها و یا مبلمان هایی مناسب هستند که ارتفاع سطح نشیمن گاه تا زمین زیاد نباشد. هر چه این میزان در محدوده استاندارد خود کمتر باشد، فرد به هنگام نشستن احساس راحتی بیشتری می کند.
▪ نکته ۱: با توجه به نوع بیماری و وضعیت جسمی اغلب بیماران مراجعه کننده و تخصص پزشک، در صورت نیاز می بایست تختی نیز برای بیماران بد حال در گوشه ای از سالن و یا در اتاق دیگری در نظر گرفته شود.
▪ نکته ۲: به جای پارچه برای روکش صندلی ها و یا مبلمان، چرم های مصنوعی را برای این منظور انتخاب کنید تا شست وشو و ضدعفونی آن امکان پذیر بوده و آلودگی ها به راحتی تمیز شوند.
رنگ پوشش ها: هنگامی که در مورد رنگ یک فضا بحث می کنیم، تنها به رنگ سطوح ثابت آن مکان یعنی دیوارها، درها و کف محدود نمی شود بلکه پالت رنگی یک محیط تمام رنگ های به کار رفته در لوازم و سطوح را در بر می گیرد لذا برای انتخاب لوازم دکوراسیونی و کاربردی، علاوه بر موارد لازم جهت در نظر گرفتن نوع کاربرد آنها، به زیبایی ظاهری و رنگ شان نیز توجه کنید زیرا همان طور که می دانید رنگ تاثیر مستقیمی بر روی روحیه افراد می گذارد. بنابراین در چنین مکان هایی از رنگ های شاد، ملایم و آرام بخش استفاده کرده و از به کار بردن رنگ های افسرده کننده و حتی تند صرف نظر کنید به عنوان مثال بهترین انتخاب برای پالت رنگی محیط های درمانی رنگ های سبز، سبزآبی، آبی کمرنگ، آبی سبز، صورتی کمرنگ، گلبهی، کرم، لیمویی و یا تلفیقی از آنها با هم است ولی برعکس کاربرد رنگ های بنفش، خاکستری، قهوه ای، مشکی و مانند اینها هرگز توصیه نمی شود.
●عناصر تزئینی: با کاربرد عناصر صرفا تزئینی و دکوراسیونی مانند تابلوها، گل و گیاه طبیعی و یا حتی مصنوعی وشمعدان فضایی ایجاد شده و به همین طریق کمی از اضطراب و ناراحتی بیمار می توان کاسته و آرامشی هر چند موقتی را در او پدید آورد
لوازم سرگرم کننده: مراجعین یک مطب پزشک و یا یک مرکز درمانی می بایست مدت زمانی که معمولا چندان هم کوتاه نیست را برای مراجعه به انتظار سپری کنند. گذشت این مدت زمان هنگامی قابل تحمل تر می شود که افراد به کاری سرگرم باشند. به عنوان مثال تماشای برنامه های تلویزیونی که بر روی دیوار نصب شده و یا در گوشه ای قرار گرفته یا گوش دادن به موسیقی متن ملایم و آرام بخش و یا رادیو و همچنین حل جدول و مطالعه مجله و یاروزنامه می تواند از جمله این سرگرمی ها باشد.
● نورپردازی: از آنجاکه نور غذای روح است، در یک محیط درمانی که اغلب بیماران با ناراحتی های جسمی یا روحی ناشی از مشکل جسمی شان مراجعه می کنند، وجود نوری مناسب و کافی ضروریاست.
●تسهیلات گرمایشی و سرمایشی: وجود تسهیلات مناسب فصل برای گرم کردن و یا خنک کردن فضا برای افزایش آستانه تحمل بیماران و همراهان در یک انتظار چند ساعته بسیار موثر است.
●سرویس های بهداشتی: در فضای ساختمان یک مطب وجود یک سرویس بهداشتی ضروری است. در این سرویس نیز می بایست تسهیلات لازم درقالب توالت فرنگی و دستگیره های مورد نیاز برای بیمارانی که دچار معلولیت جسمی بوده و یا به جهت دردهای مفاصل پا امکان استفاده از توالت های معمولی برایشان وجود ندارد، در نظر گرفته شود.

1-3- 30- معماری داخلی در کلینیک
طراحی با کلینیک توجه به اوضاع اقلیمی و نیازهای بهداشتی و منطقه ای تا حدودی متفاوت است ولی استانداردهای ثابتی وجود دارد که منشاء اقتصادی و عملکردی دارند و روابط فضاها تحت یک نظام کلی در کلینیک قرار می گیرند. یک طرح خوب باید بهترین شکل تقسیم بندی و سازماندهی را داشته باشد.
قبل از شروع طراحی باید یک برنامه معماری و عملکردی داشت که در آن فضاها و مساحت های آنها مشخص شده است. در برنامه های کامل تر مشخصات تجهیزات داخل و میزان دما و فشار هوا و روشنایی و جنس مصالح و غیره نیز ذکرشده است.
معمار داخل می تواند تحقیقات لازم را انجام دهد و در این مرحله در شرح معیارهای خاص هر فضا وتهیه چیدمان داخل آنها با ابعاد واندازه های دقیق همکاری کند.
پلان شماتیک
طراحی پلان شماتیک با توجه به برنامه فیزیکی شروع می شود. معمولاً برای هر بخش یک بلوک در نظر گرفته می شود و اشکال مختلف ترکیب آنها بررسی می شوند.
ترکیب بخش های مختلف پرستاری از جنبه های مدیریتی واقتصادی (اقتصاد سرویس دهی پزشکی) بسیار اهمیت دارد. در تمام مسیرهای افقی و عمودی یک عملکرد منطقی چه از نظر بهداشتی و چه از نظر سرویس دهی پزشکی و تدارکاتی و پرسنلی باید وجود داشته باشد، مانند تمایز مسیرها (کثیف وتمیز)، مسیر بیمار سرپایی، بستری و ملاقات کنندگان بیمار اورژانس وغیره.
پلان مقدماتی
پس از مطالعه کلی وآنالیزپلان های شماتیک، روی یک پلان معین کار ادامه می یابد. پلان مقدماتی، بسط وگسترش پلان شماتیک خواهد بود که با مقیاس ترسیم می شود. تهیه پلان مقدماتی کار مشترک تیم خواهد بود. یک معمار داخلی با توجه به تمام آنچه گفته شد و با توجه به اطلاعات و تحقیق هایی که در شروع کارش انجام داده، لی آت هایی را برای قسمت های مختلف پیشنهاد می کند. با انتخاب و ترکیب مناسب آنها، طرح مقدماتی شکل می گیرد. ممکن است که در ارتباطات کلی پلان های شماتیک هم نظراتی داشته باشد. گاه ممکن است جزئیات داخلی در ارتباط با سازه بنا قرار گیرند. که هماهنگی آن یک کار برتر است. در چنین روشی، جزء به جزء فضا درک می شود و هنگامی که کلیه فعالیت های درون آنها کاملاً روشن باشد، طراحی با خلاقیت بیشتری صورت می گیرد.
پلان مقدماتی تجهیزات ثابت را نشان می دهد. این خیلی مهم است که بدانیم تجهیزات متحرک در درون اتاق ها جای می گیرد و با ابعاد فضاها مطابقت می کند یا نه. آگاهی از تجهیزات و عملکردهای داخل بیمارستان و فعالیت هایی که داخل فضاها انجام می گیرد، به معمار داخلی امکان می دهد که شکل جدید فضاهای درون بخش ها را طراحی کند. تمام قسمت های طراحی شده جزء به جزء ترسیم می شوند که در این ترسیمات نیز معمار داخلی با آگاهی از تجهیزات و عملکردهای داخل بیمارستان، با آرشیتکت همراهی می کند. سپس، مشاوران و مدیران و کمیته ساختمانی لیآت ها را مرور می کنند.
به گفته فرانک لویدرایت: "پلان خوب هم آغاز است وهم پایان. پلان، پیش بینی علمی و هنری کار است. چون همه پلان های خوب ارگانیک اندواین پلان، ریتم ها، حجم ها و اجزاء یک دکوراسیون خوب را هم در خود خواهد داشت
"با توجه به افزایش روزافزون کاربرد دستگاه های پزشکی در مراحل مختلف درمان، همکاری مهندس پزشکی باآگاهی که از تجهیزات و فعالیت هایی که داخل فضاها انجام می گیرد دارد بسیار مفید می باشد."
تاثیر فضاهای داخلی بر شکل معماری کلینیک
ارتباطات درون بخش ها، ایجاد بهترین و کوتاه ترین رابطه مرکز پرستاری با اطاق های بستری، تعداد تخت های تحت مراقبت، چگونگی آرایش اتاق ها گرد آن و طریقه نور گیری، شکل بخش های بستری را تعیین می کنند. ترکیب چند بخش کنار هم و سپس با روی هم قرارگیری آنها، شکل هندسی برج بستری بوجود می آید.
در بیشتر بیمارستان های ساخته شده با استانداردهای تجربه شده و بازدهی خوب، شکل هایی مشابه حروف الفبا حاصل شده که منعکس کننده ارتباطات بخش هاست. به طورمثال فرم های H,T,Y,X نمایانگر راهروهای ارتباطی بخش ها هستند که به شکل برج در طبقات تکرار شده اند. البته دراین فرم ها، بخش ها به شکل راهرویی مستقیم طراحی شده اند و مسائل اقتصادی و عملکردی در این فرم ها بررسی شده اند.
هرگونه نواندیشی در این ارتباط، مانند شکل آرایش تخت ها گرد ایستگاه پرستاری که طریقه مراقبت بیماران را بهتر کند یا سیستم های جدید کنترل بیماران که ممکن است با پیشرفت های پزشکی علمی توسط کامپیوتر انجام شود ودر شکل درونی بخش تاثیر بگذارد، در نهایت فرم خارجی بیمارستان را متاثر خواهد کرد.
بیمارستان ها، معمولاً راهروهایی با اطاق های کوچک منشعب شده از آنها هستند. توجه به دید بیمار عاملی تعیین کننده در ارتباطات درونی فضاهای بیمارستان به حساب می آید. برای رهایی از یکنواختی چنین منظره ای می توان راهروها را به شکل فضاهای دلپذیرتری طراحی کرد که در محل های پرستاری تبدیل به مکان های بی تکلف بشوند. البته از بین بردن راهروها در بخش ها کارساده ای نیست. دید مستقیم برای پرستار بسیار بهتر است و هم چنین امکان گسترش آینده، دلیل منطقی برای وجود راهروهاست. لازمه ایجاد اشکال دیگر بخش ها توجه به این دو نکته است.
کاری که یک معمار داخلی می تواند در تیم طراحی کلینیک بکند بسیار بنیادی است و ممکن است به دلیل توجهات خاصی که به فضاهای داخلی می کند در طرح ریزی کلی تاثیرگذار باشد. البته در روش کار تیمی و گروهی حجم کار بسیار افزایش پیدا می کند اما کیفیت کار بالاتر است.
امروزه توجه بیشتری به تاثیر حیاتی فضاهای اطراف معطوف گشته، به خصوص در زمینه بیمارستان بشدت این نیازبه ملاطفت احساس می شود. همچنین ایجاد رابطه فرهنگی، تخفیف ترس، ایجاد صمیمیت و شادی بخش بودن محیط ضروری به نظر می رسد. یک طراح حتی در مورد پیچیدگیهای روانی و احساسی حفظ سلامت تحقیق می کند تا بتواند محیطی کاملاً آرام و با توجه به نیازهای استفاده کنندگانش را خلق کند. در هنگامی که بیمار برای مبارزه با بیماری آماده می شود، محدود شدن اجباری، احساس بی پناهی، نگرانی در مورد مخارج پزشکی و نتیجه تشخیص بیماری و جراحی او را تحت فشار قرار می دهد، فضاهای جالب برای نشستن های گروهی و بدون تشریفات و غیر رسمی و صحبت با دیگران و همدردی می تواند آنها را تقلیل دهد.

1-3- 31 اثرات نور و رنگ در بهبودی بیماران
مسئله ای که بدان بی توجهی می شود، معنای بیولوژیکی نور و تاثیر نورآفتاب در امر بهبودی است. همچنین در بستری های طولانی در بیمارستان ها وجود نورهای خاصی ضروری است تا وظایف متابولیکی وگردش خون به درستی انجام پذیرد. کسانی که این گونه محیط ها را طراحی می کنند، باید از اثرات بیولوژیکی نور اطلاع داشته باشند. نمایش ناگهانی نور سبب تحریک غدد فوق کلیوی می شود. ممکن است در این موارد از گردش روز و شب الهام گرفته و مشابه نور طبیعی را ایجاد کرد. همچنین نورهای متصل به سقف و تیرهای مشبک و جنس و جزئیات آنها بررسی شوند. جاسازی وسایل گرمایی و سرمایی و مشخصات ضربه گیر در دیوارها و جعبه های نگهدارنده مخصوص دستگاه های مختلف پزشکی و اتصالات مخصوص، همه از جزئیات داخلی هستند که رابطه تنگاتنگی با طرح معماری و حتی گاه استراکچربنا دارند. برای کم کردن سر و صداهای اضافی در محیط بیمارستان و سیستم های تهویه و غیره باید از قبل با مشاوره معمار داخلی تدابیری انجام گیرد. بنابراین می بینیم که آگاهی از اثرات فضا، نور و رنگ در حیات اجتماعی سلامت برای هر طراحی مهم است. این تاثیرات ممکن است سلامت را تقویت کند و ممکن است سبب افسردگی، بیهودگی و خواب آلودگی گردد. معماران داخلی می توانند با استفاده از این آگاهی ها بهبودی را افزایش دهند و دسترسی به آرامش درونی را سهل تر کنند.
کارهای هنری روی دیوارها برای تنظیم سیستم عصبی جهت انجام وظیفه مطلوبند. تاثیر رنگ های گرم و سرد و روشنایی مباحث وسیعی هستند. مثلاً کنتر است زیاد سبب سر درد و فشار چشم می شود. افزایش هوشیاری یا گیجی و حواس پرتی، احساس گذر زمان، ایجاد رابطه فرهنگی، غم افزایی یا شادی بخش بودن نتایج یک طراحی داخلی هستند. اطلاع از تئوری های جدید رنگ و رابطه شان با شکل معماری مسئله قابل توجهی است. رنگ و اثرات آن در محیط پزشکی یک بخش مهم از مطالعه تحقیقی معمارداخلی است.
طراحی داخلی
طرح های معماری داخلی و انتظامی که طراح به فضا می دهد بسیار بنیانی است و با آنچه در استانداردها نوشته شده ممکن است متفاوت باشد. ممکن است بهتر باشد اتاق ها به گونه ای طراحی گردند که بیماران دید بهتری نسبت به خارج و همچنین ارتباط بهتری با پرستاران و یا همراهان داشته باشند. ممکن است در اتاق های روز، جایی که بیماران سیار گرد می آیند امکان بهره مندی از نور طبیعی، آفتاب، درخت وآسمان را ایجاد کرد (مانند یک حیاط محصور) که ارجح است قابل کنترل از ایستگاه پرستاری باشد.
کارهای هنری روی دیوارها و کف ها تکمیل کننده طراحی هستند. مبلمان داخل بهتراست کمترین سطح تماس را با کف سالن یا راهرو داشته باشد. نوع پوشش های کف ودیوار می تواند رعایت بهداشت را آسان تر کند. برای صندلی های انتظار طرح هایی را می توان ارائه داد که کار شستشوی روزانه را آسان تر کند که ممکن است نیاز به پیش بینی هایی در اجرا باشد. جنس کف ها در اتاق های مختلف و اتاق های عمل توصیه های خاصی را می طلبد.
برای ایجاد شرایط مطلوب در بیمارستان باید ازهمه دانسته های مختلف سود برد، مخصوصاً هنگامی که روح پژمرده انسان بیشترین نیاز را بدان دارد.

1-4- تجزیه و تحلیل فضاهای غیر اصلی (خرد) مجموعه
ایجاد فضاهای باز متنوع با ویژگی متفاوت
ایجاد فضاهای باز متنوع با ویژگی فضایی متفاوت در میان فضای درمانی به شکل فضاهای سبز باعث تنوع و نشاط می گردد.
1-4-1- فضاهای بازی آزاد
فضاهای بازی آزاد به صورت بازی های گروهی و انفرادی در نزدیک در ورودی و ارتباط قوی با محوطه بازی خارجی، استفاده از آنها را برای کودکان تسهیل کرده است. وجود باغچه برای کاشت انواع گل و گیاهان در داخل بنابه صورت پراکنده و متمرکز (گلخانه)، ایجاد فضاهای استراحت و نشستن، ایجاد فضاهای نیمه باز، ایجاد مسیرهای پیاده با کف سازی های متنوع، می تواند به جذابیت محیط و جلب توجه کودکان بیفزایند.
1-4 -2 – استفاده حداکثر از طبیعت
استفاده حداکثر از طبیعت به صورت ایجاد فضاهای سبز به صورت چمن و درخت و… ایجاد نهرهای کم عمق در حیاط، ایجاد محلی برای باغبانی و کاشت گیاهان، استفاده از گلدان در فضاهای داخلی، ایجاد ارتباط مناسب بین درون و بیرون با ایجاد فضاهای نیمه باز، فضایی سبک و صمیمی را برای کودکان ایجاد می کند.
1-4 -3- ایجاد ارتباط بصری بین دو فضای همجوار
ترکیب راهرو با فضاهای ارتباطی، استفاده از پله در فضای بازی، استفاده از پنجره در ارتفاع مناسب بین فضای داخلی و خارج (به ارتفاع50 سانتیمتر) ارتباط بصری کودکان را تقویت می کند.

تصویر (8-20) فضای باز متنوع تصویر (8-21) بازی و طبیعت
1-4 -4 – حداکثر استفاده از مبلمان آموزشی انعطاف پذیر در تجهیز فضاها
قابلیت تفکیک و ترکیب مبلمان، استفاده از مبلمان چند منظوره و تکمیل نمودن معماری ساختمان با استفاده از تزئینات و تاکید روی جزئیات می تواند خلاقیت کودکان را تحریک نماید.
1-4 -5 استفاده از نمادها و نشانه ها
نقاشی دیواری، نرده، پله، آینه و… ارائه کف سازی های متنوع، استفاده از مجسمه و گلدان ها، می تواند برای نشانه گذاری و تعیین محدوده برای کودکان کاربرد داشته باشد. استفاده چندگانه از فضاهای ارتباطی و تعریف این فضا به صورت یک خیابان آموزشی ایجاد فضای انعطاف پذیر که قابلیت ترکیب با فضاهای دیگر را داشته باشد. ایجاد فضای مکث و تجمع در فضاهای ارتباطی، قراردادن فضاها به دور یک هال مرکزی که باعث کاهش طول راهرو شود. استفاده از فرم پویا در مسیر حرکت و فرم ایستا در محل تلاقی مسیرها.
ایجاد فضاهای اداری با محیطی بزرگسالانه و متمایز از بخش کودکان. استفاده از فرم های ساده و با قاعده برای ایجاد ابهت در نظر کودکان، بکارگیری فرم های متفاوت در ورودی اداری که نزدیک ورودی اصلی مجموعه است و استفاده از رنگ های سرد برای ابهت بخشیدن به آن.
1-4 -6 – استفاده از فضاهای چند عملکردی
داشتن دو ورودی مجزا دو ورودی اصلی برای عموم و یک ورودی برای اعضای مجموعه، به کارگیری آکوستیک مناسب، استفاده از رنگ های گرم و روشن.
طراحی نما به صورت نمایی با هویت برای کودکان.
استفاده از فرم ها و شکل های پویا و بازیگوش، استفاده از رنگ ها و مصالح متنوع، استفاده از اشکال و عناصر خیال انگیز مثل برج و
بارو، رعایت مقیاس کودکان در عناصر نما، استفاده از برخی از فرم های آشنا برای کودک، استفاده از المان های تاکید به عنوان نشانه و رعایت سلسله مراتب در عناصر عمودی نما.

1-5 – تجزیه و تحلیل فضاهای خارجی (سایت) مجموعه
اولین اقدام در احداث یک مکان مناسب برای درمان کودکان، مکانیابی صحیح است. برای ایجاد فضایی مناسب در نظر گرفتن شرایط اقلیمی محیط مانند میزان تابش نور خورشید، وزش باد و… مسائل فرهنگی و اجتماعی محل مورد نظر و تعداد و سن کودکان استفاده کننده از محوطه ضروری می باشد.
ده اصل طراحی محوطه سازی برای فضاهای ویژه کودکان
1- کاربرد عناصر طبیعی
استفاده از تغییر سطوح زمین، گیاهان، رنگ و بافت طبیعی می توان فضاهای متنوع و زیبا ایجاد نمود. در طراحی فضاهای بازی، باید از شیبهای تند و تغییر سطوح ناگهانی پرهیز نمود.
2- تنوع و انسجام
فضاهای بازی باید از فعالیت دیگر در جریان باشد و با نوعی انسجام در فعالیتهای متفاوت در کنار هم محیط، مشوق بازیهای متداوم کودکان باشد.
3- رمز و راز پیچیدگی15
فضاها و تجهیزات بازی نباید به صورت کاملا تعریف شده و مشخص باشد. نوعی ایجاد ابهام که در نتیجه آن حس خلاقیت و هیجان کودک برانگیخته شود در فضا و وسایل بازی لازم است.
4- خلوت و آسایش
کودک در زمین بازی به فضای نیمه خصوصی خارج از محیط های پرهیاهو و پر سروصدا نیاز دارد. گوشه های دنج که ضمن استراحت به تعمق و تماشای بازی سایر کودکان بپردازد.
5- محصوریت16
در طراحی فضای بازی، غالبا فضایی محصور توسط دیوار، پرده و… که فضای محصور حس اتاق داشته باشد غفلت می شود.

6- صوت و آکوستیک
فضاهای باز باید با دقت از رفت و آمد وسائط نقلیه جدا شود.
7- راه یابی
نحوه استفاده از فضا، مکانهای ورودی و خروجی و مرز بین فعالیت ها نیز باید به اندازه تابلوهای راهنما، قابل فهم باشد.
8- نظارت پذیری و قابل رویت بودن. 17
والدین باید بتوانند در طول مدت بازی کودکانشان بدون مداخله مستقیم، بر بازی آنها نظارت داشته باشند. کودکان خردسال و کوچکتر نیز باید بتوانند در حین بازی صدای والدین خود را بشنوند.
1- سایه اندازی
نحوه قرار گرفتن و مکان هایی فضاهای بازی در جهت استفاده بهینه از سایه درختان و ساختمان ها بسیار با اهمیت است.
2- فضاهای حائل و منطقه بی طرف
طراحی فضاهای حائل بین هر گروه سنی ضروری است. این فضای حائل می تواند به صورت منظره کاری هایی چون حصار، ردیفی از بوته ها و درختچه ها و یا توسط راه هایی برای پیاده روی به همراه نیمکت و صندلی باشد.

فصل دوم: برنامه ریزی معماری

2-1- مقدمه: در این فصل مبانی و اصول و استانداردهای مورد نیاز طرح جهت طراحی کلینیک ویژه کودکان آورده شده است. برای طراحی مناسب و تامین کننده نیازمندی های کودکان، ساختمان های ویژه کودکان باید دارای ویژگی ها و اصولی باشند که به بررسی و تحلیل آنها پرداخته شده است.

2-2- برنامه ریزی فیزیکی
در این بخش جدول برنامه ریزی یا به عبارتی برنامه فیزیکی کلینیک بیماری های خونی کودکان آورده شده است .

2-3- استانداردهای بیمارستان وکلینیک
برای ایجاد یک مکان مناسب برای انجام فعالیت های مورد نیاز کودکان توجه به استانداردهای معماری کودکان بسیار حائز اهمیت می باشد. با توجه به ضوابط، اهداف طرح و اصول طراحی، می توان یک مجموعه مناسب برای کودکان با کاربری درمانی ایجاد نمود.
2-3-1- اتاق های معاینه و درمان
کلیه عمکردهای درمانی که نمی توان در اتاق های چند تختخوابی انجام گیرد در اتاق های معاینه و درمان انجام می شود دو سیستم برای این منظور وجود دارد
سیستم اتاق های معاینه و درمان داخل بخش ها
هر بخش بستری داخلی / جراحی یک اتاق معاینه و درمان داخل بخش دارد در این اتاق پزشک عملیات معاینه و درمان را با حضور پرستار مسئول، مخصوصاً در مورد بیماران جراحی شده انجام می دهد در برنامه ریزی و طراحی بخش های بستری این سیستم توصیه می شود.
سیستم واحد معاینه و درمان
در این سیستم یک واحد مستقل از اتاق های معاینه درمان در بیمارستان پیش بینی می شود که در رابطه با درمانگاه های سرپایی باشد در بخش های بستری بیماران برای اعمال درمانی به این واحد اعزام می شوند اجرای این سیستم توصیه نمی شود.
ملاقات بیماران
ملاقات بیماران در بخش های بستری را با دو سیستم می توان برنامه ریزی و طراحی نمود:
سیستم ملاقات یک مرحله ای
انتظار عیادت کنندگان در ورودی بیمارستان پیش بینی می شود عیادت کنندگان به نوبت با دریافت برگه مخصوص از کانتر اطلاعات به بخش های بستری رفته و بعد از ملاقات بیمار برگه به کانتر اطلاعات عودت داده می شود هر بار برای ملاقات یک بیمار دو نفر مجاز به حضور یافتن در کنار تخت بیمار می باشند بعد از بازگشتن آن دو نفر دو نفر دیگر با برگه مخصوص مجاز به ملاقات همان بیمار خواهند شد توصیه می شود این سیستم برای بیمارستان های با ظرفیت 100 الی 300 تختخواب بکار برده شود .
سیستم ملاقات دو مرحله ای
توسیه می شود برای بیمارستان های با ظرفیت 300 الی 1000 تختخواب سیستم ملاقات دو مرحله ای شود برای این منظور علاوه بر فضای انتظار اصلی در ورودی اصلی بیمارستان در فضای مشترک بین هر دو بخش بستری فضای انتظار فرعی با پیشخوان اطلاعات پیش بینی شود در این محل کنترل رفت و آمد عیادت کنندگان صورت می گیرد به طوری که در هر بار بیش از دو نفر از عیادت کنندگان نتوانند در کنار تخت بیمار حضور یابند.
فضاهای مشترک بین بخش ها
یکی از روش های صرفه جویی در سطح زیر بنایی بیمارستان تعداد کارکنان و تجهیزات بیمارستانی، مشترک کردن بعضی از فضاها بین بخش های بستری داخلی / جراحی است .
فضاهایی که توصیه می شود بین بخش های بستری مشترک باشد به شرح زیر است.
آبدارخانه بین دو بخش بستری مشترک شود .
رختکن کارکنان و سرویس های بهداشتی کارکنان – بین دو بخش بستری مشترک شود (در بیمارستان های با ظرفیت بین 600 الی 1000 تختخواب)
فضای آموزشی بین دو بخش بستری مشترک باشد
مواد مصرفی در بخش های بستری
فضاها انبارها برای نگهداری مواد مصرفی بستگی به سه شاخص اساسی زیر دارد.
نوع مواد و لوازم و مکان نگهداری
مواد مصرفی در پزشکی مکان نگهداری در اتاق کار تمیز
دارو و محلول های شیمیایی و خوراکی، مکان نگهداری در اتاق کار تمیز
مواد و لوازم یکبار مصرف استریل، مکان نگهداری در اتاق کار تمیز
مواد مصرفی نظافت، مکان نگهداری در اتاق نظافت
2-3-2- ابعاد و مکان پنجره
ابعاد پنجره در اتاق های بستری باید متناسب با شرایط اقلیمی باشد در اقلیم های گرم و مرطوب گرم و خشک و سرد ابعاد پنجره کوچک انتخاب می شود.
سطح پنجره از 20 درصد سطح دیوار که دارای پنجره است، بزرگ تر نباشد.
در اتاق های بستری چند تختخوابی که تختخواب های بیماران روبروی یکدیگر هستند محل پنجره در وسط اتاق روبروی در ورودی اتاق باشد تا هر دو دسته بیماران اتاق بتوانند به راحتی منظره بیرون را تماشا کنند.
2-3-3- نور
جلوگیری از تابش افتاب
امکانات بسیاری در طراحی پوسته خارجی بنا وجود دارد که بتوان از تابش مستقیم آفتاب به داخل اتاق های بستری جلوگیری کرد. جلوگیری کرد جلوگیری از تابش آفتاب در داخل اتاق های بستری در اقلیم های گرم و مرطوب و گرم و خشک واجب است علاوه بر آسایش بیماران در مصرف انرژی نیز صرفه جویی شود.
نور مصنوعی در اتاق های بستری
بهترین نوع نور مصنوعی در اتاق های بستری بیماران، نور غیر مستقیم است که منبع نور خارج از دید رس بیمار باشد .
2-3-4-کنترل دما و رطوبت
دما و رسوبت فضاهای بخش بستری به خصوص اتاق های بستری لازم است در حد معینی بر حسب اقلیم محل بیمارستان کنترل شود.
تهویه مکانیکی
در صورتی که تهویه طبیعی برای تعویض هوای اتاق های بستری کافی نباشد توصیه می شود با کمک سیستم های تهویه مکانیی این فضاها تهویه شود.

2-3-5-صدا
طراحی و تجهیز فضای بسته ای که بهترین شرایط ممکن را برای شنیدن صدای مطلوب و دور کردن صدای نامطلوب بدست آورد .
در بخش های بستری جلوگیری از صدای نامطلوب اهمیت خاصی دارد هر گونه صدای نامطلوب موجب آزار بیماران می شود و در روند بهبودی آنان می تواند تاثیر نامطلوب داشته باشد در مقابل صدای مطلوب در بهبود بیماران تاثیر دارد
مواردی که در طراحی ساخت بیمارستان ها می تواند از ایجاد صدای نامطلوب در بخش های بستری داخلی و جراحی جلوگیری کند به شرح زیر است :
1. محل استقرار ساختمان بیمارستان
2. پوسته خارجی ساختمان بیمارستان
3. سیستم های سرمایش و گرمایش و تخلیه هوا در بخش های بستری
4. صدای ناشی از پخش موسیقی، رادیو و تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی
5. صدای ناشی از سیستم بهداشتی در بخش بستری
6. محل سرویس های بهداشتی در بخش بستری
7. فضاهایی که عملکرد داخل آن باعث تولید صدا می شود
8. انعکاس صدا و مصالح نازک کاری مناسب
9. مقررات سیستم مدیریت پرستاری در جلوگیری از صدای مزاحم در بخش
10. محل استقرار ساختمان بیمارستان:
11. ساختمان بیمارستان نباید در کنار خیابان های پر سر و صدای شهر یا در کنار فرودگاه ایستگاه قطار بزرگراه و غیره ساخته شود سعی شود طمین بیمارستان بزرگ انتخاب شود تا علاوه بر تامین گسترش آینده ساختمان بیمارستان از ترافیک اطراف جدا باشد.
12. از ایجاد پارکینگ درقسمت بستری بیماران خودداری شود توصیه می شود طراحان بیمارستان سیستم طراحی را برای زمین مشخص به طریقی انتخاب کنند که ساختمان بیمارستان تمام زمین را اشغال نکند.
2-3-6- پوسته های خارجی ساختمان بیمارستان
عایق بودن پوسته خارجی بیمارستان و دو جداره بودن پنجره ها علاوه بر صرفه جویی در مصرف انرژی جهت جلوگیری از نفوذ صدای نامطلوب بسیار مفید است.
سیستم های سرمایش و تخلیه هوا در بخش های بستری
در صورت استفاده از فن کویل در اتاق های بستری توصیه می شود فن کویل ها حتی المقدور سقفی بوده و بصورت توکار استفاده شود.
صدای ناشی از پخش موسیقی رادیو و تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی .
در صورت پخش موسیقی و یا وجود رادیو تلویزیون در اتاق های چند تختخوابی صدای آن ها بوسیله گوشی شنیده شود. .
صدای پیجینگ در بخش های بستری فقط در ایستگاه پرستاری شنیده شود و دارای کنترل صدا باشد.
فضاهایی که باعث تولید صدا می شوند
توصیه می شود داخل دیوارها و درهای فضاهایی که دارای تجهیزات خاصی است که تولید صدا می کند عایق پیش بینی شود (مانند اتاق کار کثیف اتاق نظافت آبدارخانه و اتاق رسانی و غیره)
انعکاس صدا و مصالح نازک کاری
توصیه می شود از کاربرد مصالحی مانند سنگ در دیوارها و کف که باعث انعکاس صدا در اتاق های بستری بیماران و یا در راهروهای بخش شود خودداری می شود .
تسهیلات آسایش و ایمنی بیماران:
تسهیلات و موارد زیر در جهت آسایش و ایمنی بیماران در بخش های بستری در برنامه ریزی طراحی بخش های بستری داخلی / جراحی پیش بینی شود.
تعداد تخت های اتاق های بستری چند تختخوابی
فاصله تخت های بستری
سیستم احضار پرستار و اینترکام
دستگیره در راهروهای بخش
دستگیره درها
شیشه پنجره ها
2-3-7- تعداد تخت در اتاق های بستری در بخش بستری داخلی / جراحی
در هر بخش بستری علاوه بر اتاق های یک تختخوابی که بصورت ایزوله و غیره ایزوله است اتاق های چند تختخوابی نیز وجود دارد این اتاق ها می تواند دو، سه، چهار و شش تختخوابی باشد. آسایش بیماران و ایمنی آن ها حکم می کند تعداد تخت در هر اتاق از چهار تخت تجاوز ننماید.
برای بیمارستان های بالاتر از 100 تختخوابی بهترین انتخاب تعداد 4 تخت در هر اتاق بستری می باشد به طوری که در هر طرف دیوار دو تخت قرار می گیرد.
فاصله تخت های بیمارستان
در بیمارستان های ناحیه ای فاصله محور تا محور تخت های بستری حداقل 200 سانتی متر تا 220سانتی متر باشد.
در بیمارستان های منطقه ای غیر آموزشی فاصله محور تا محور تخت های بستری حداقل 220 سانتی متر تا 230 سانتی متر باشد.
در بیمارستان های منطقه ای آموزشی و بیمارستان های قطبی و کشوری فاصله محور تا محور تخت ها حداقل 250 سانتی متر باشد.
سیستم احضار پرستار و اینترکام
بیمار یا همراهان باید بتوانند در هر لحظه از شبانه روز بوسیله سیستم احضار پرستار پرستاران را برای کمک به بالین خود احضار نماید .

مرکز احضار پرستار
مرکز احضار پرستار در ایستگاه پرستاری نصب می شود تعداد و کانال های آن باید به تعداد کلیه اتاق ها فضا هایی باشد که در آنجا سیستم احضار پرستار نصب شده است.
2-3-8- سرویس های بهداشتی معلولان
در هر بخش بستری حداقل یک حمام همراه با سرویس بهداشتی برای معلولان پیش بینی شود.
2-3-9- شیشه پنجره ها و توری
در بیمارستان ناحیه ای کوچک که یک یا دو طبقه است و در زمین های بزرگ با درختکاری قرار ارد می توان از شیشه های ساده استفاده کرد توصیه می شود برای جلوگیری از نفوذ پشه و مگس از توری در پشت پنجرها استفاده کرد
2-3-10- پرده دور تخت
توصیه می شود در تمان اتاق های بستری بیماران از پرده دور تخت استفاده شود سیستم دیل پرده ازنوعی باشد که پرده بتوند دور تا دور تخت کشیده شود و بعد در یک قسمت تخت جمع آوری شود .
2-3-11- گازهای طبی
در اتاق های بستری یک تختخوابی در کنار یک خروجی گاز اکسیژن و یک خروجی خلاء پیش بینی شود
2-3-12- دستشویی
در هر اتاق بستری یک دستشویی پیش بینی شود دیوارهای اطراف دستشویی کاشی کاری شود در کنار دستشویی ظرف صابون مایع وحوله یکبار مصرف به دیوار نصب شود. ترجیح دارد دستشویی دارای آینه تخت متصل به دیوار داشته باشد .
در بیمارستان های ناحیه ای منطقه ای، قطبی و کشوری اتاق های چهار تختخوابی که دارای فضای سرویس مستقل (شامل دوش، توالت و دستشویی) نیستند بیماران از گروه حمام ها و توالت و دستشویی عمومی بخش استفاده می کنند .
توصیه می شود در بخش های بستری داخلی / جراحی دو گروه حمام و توالت و دستشویی در دو نقطه بخش ، نزدیک به اتاق های بستری چهار تختخوابی طراحی شده به طوری که فاصله بیمار از تخت تا نزدیکترین حمام و توالت و دستشویی از 12 متر تجاوز نکند.
حداقل یکی از حمام ها و توات و دستشویی ها در هر گروه بزرگتر باشد تا فضای کافی برای کارکنان پرستاری بخش بستری برای کمک به بیماران وجود داشته باشد در بخش های تخصصی ارتوپدی ابعاد تمام حمام ها و توالت و دستشویی ها بزرگتر باشد.
برای هر دوازده تختخواب یک دوش و برای هر 6 تختخواب یک توالت و دستشویی پیش بینی شود.
در هر بخش بستری داخلی/ جراحی یک دوش و تولت و دستشویی معلولان پیش بینی شود.
در هر بخش بستری / جراحی یک حمام با وان درمان پیش بینی شود.
2-3-13- تسهیلات و فضای مورد نیاز پرستاران
گروه پرستاری برای انجام وظایف خود در بخش های بستری داخلی/ جراحی نیاز به امکانات و تسهیلاتی دارند مواردی که در برنامه ریزی و طراحی بخش باید توسط طراحان پیش بینی شود عبارتند از :
ایستگاه پرستاری
ایستگاه پرستاری همانند قلب بخش بستری عمل می کند و مرکز کلیه فعالیت های اداری و پرستاری بخش می باشد.
مکان ایستگاه پرستاری
ایستگاه پرستاری در مرکز بخش بستری قرار می گیرد به طوری که پرستاران از ایستگاه پرستاری بتوانند کل بخش را تحت کنترل داشته باشند.
مکان استفرار ایستگاه پرستاری بگونه ای طراحی شود که ورودی بخش در دید رس قرار گیرد.
از ایستگاه پرستاری به اتاق های پشتیبانی بخش دسترسی راحت باشد مخصوصاً به اتاق دارو و کار تمیز این اتاق باید در دید رس مستقیم و نزدیک ایستگاه پرستاری باشد.
در صورتی که در طراحی بخش های بستری داخلی / چراحی دو بخش بستری پشت به پشت هم قرار گیرند دو ایستگاه پرستاری با یک در با هم مرتبط شوند تا در شرایط اورژانس دو گروه پرستاری بتوانند بهم کمک کنند .
2-3-14- عناصر تشکیل دهنده ایستگاه پرستاری
پیشخوان
یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده ایستگاه پرستاری پیشخوان آن است و دارای دو قسمت است .قسمت بیرونی یا قسمت مراجعان که ارتفاع آن 115سانتیمتر از کف می باشد. این قسمت در محل مناسبی که در طراحی بخش و پیشخوان مشخص می شود، قطع می شود تا مراجعان بتوانند با پرستاران تماس بگیرند .
محل منشی بخش
محل منشی بخش در فضای ایستگاه پرستاری می باشد .
اتاق سرپرستاری بخش
در طرح بخش بستری، اتاقی برای سر پرستار بخش پیش بینی شود که حتی المقدور در نزدیکی ایستگاه پرستاری باشد .
توصیه می شود اتاق سر پرستار بخش پنجره ای داشته باشد که دارای شیشه یا پرده ای از داخل باشد که سر پرستار بتواند ایستگاه پرستاری را مشاهده کند ولی از خارج اتاق، داخل آن قابل مشاهده نباشد .
2-3-15- فضای کافی در اطراف تخت بیمار
برای انجام کلیه عملیات کلینیکی توسط پرستاران اطراف تخت باید فضای کافی وجود داشته باشد .
2-3-16- فضای کافی در وان درمان،حمام وسرویس بهداشتی
برای کمک به بیمارانی که نیاز به همراهی پرستار در موقع استفاده از سرویس بهداشتی دارند، ابعاد سرویس بهداشتی، حمام و وان درمان باید مناسب برای حضور و کمک پرستار به بیمار باشد.
2-3-17- رختکن
در صورتی که در برنامه ریزی وطراحی بیمارستان، رختکن مرکزی برای کل کارکنان بیمار ستان پیش بینی شده است، در بخش بستری، کشوهای قلف دار برای نگهداری وسایل شخصی کارکنان بخش پیش بینی شود.
2-3-18- دستشویی بیمارستانی در اتاق های بستری بیماران و اتاق معاینه و درمان
در کلیه اتاق های بستری بیماران و اتاق معاینه ودرمان دستشویی بیمارستانی پیش بینی شود .
2-3-19- فضاهای پشتیبانی
کلیه فضاهای پشتیبانی لازم برای اداره بخش مانند اتاق دارو وکار تمیز، اتاق کار کثیف، انبار رخت تمیز، اتاق نظافت و غیره در فاصله نزدیک به اتاق های بستری پیش بینی شود.
توالت و دستشویی کارکنان
حداقل یک توالت و دستشویی با علامت مشخصه روی در آن برای کارکنان پیش بینی شود .
2-3-20- تسهیلات و فضاهای مورد نیاز پزشکان
پزشکان روزانه با همراهی پرستاران و در بیمارستان های آموزشی با همراهی انترن ها و دانشجویان پزشکی بیماران را ودیزیت می کنند. برای معاینه بیمار برای پرستاران و دانشجویان پزشکی نیاز به فضای مناسب در اطراف تخت بیمار می باشد.
اتاق معاینه و درمان
پزشکان برای معاینات دقیق تر و انجام برخی از عملیات پزشکی نیاز به اتاقی بنام اتاق معاینه ودرمان دارند .
اتاق های بستری یک تختخوابی
اتاق های یک تختخوابی ایزوله و غیر ایزوله برای بیمارانیکه به علت شدت بیماری،بیماران عفونی، بیمارانی که مستعد دریافت عفونت هستند، و یا بیمارانی که از نظر روانی نمی توانند در اتاق های چند تختخوابی بسر برند مفید است. وجود اتاق های یک تختخوابی، آموزش پزشکی را در مورد این گونه بیماران تسهیل می کند .
اتاق چند تختخوابی
حداکثر تعداد تخت در اتاق های چند تختخوابی 4 تخت باشد.
فاصله محور تا محور تخت ها 250 سانتی متر باشد.
اصله محور تخت تا سطح تمام شده داخلی دیوار خارجی 135سانتی متر باشد.
بسیاری از سیستم های طرا حی داخلی بخش های بیمارستانی از جمله بخش های بستری داخلی/ جراحی، متاثر از مبحث کنتر ل عفونت می باشد. عناصر و فضاهایی که در طراحی باید مورد توجه قرار گیرد به شرح زیر است : اتاق بستری یک تختخوابی ایزوله
اتاق بستری یک تختخوابی
اتاق بستری چند تختخوابی
اتاق معاینه و درمان
اتاق دارو وکار تمیز
اتاق کار کثیف
اتاق جمع آوری کثیف
آبدارخانه
سرویس های بهداشتی و حمام ها
اتاق نظافت
انبار تجهیزات
انبار رخت تمیز
دستشویی بیمارستان
نازک کاری
اجزای تاسیسات مکانیکی و برقی آشکار
اتاق یک تختخوابی ایزوله
وجود اتاق ایزوله در بخش های بستری داخلی/ جراحی یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از انتشار عفونت می باشد.
هر بخش بستری نیاز به حداقل دو اتاق ایزوله دارد. این اتاق ها در نزدیکی ایستگاه پرستاری قرار می گیرند تا پرستاران کنترل دائمی در مورد رفت و آمد به اتاق ها داشته باشند .
هر اتاق ایزوله دارای سه قسمت مجزا می باشد :
اتاق خواب بیمار
در این قسمت بیمار عفونی یا مستعد به عفونت بستری می شود .
دوش، توالت و دستشویی
ورود به فضای دوش، توالت و دستشویی از اتاق ایزوله باشد . در به طرف داخل اتاق باز شود. امکان باز شدن قفل در، از داخل اتاق باشد. سطح این فضا باندازه کافی باشد تا بتوان در موقع لزوم در حمام گرفتن به بیمار کمک کرد. دیوارها کاشی کاری تا زیر سقف، لوله کشی به صورت تو کار باشد.
پیش ورودی
پیش ورودی فضای بسته ای است که بین اتاق خواب بیمار و راهروی بخش بستری قرار می گیرد. از راهرو یک در به داخل پیش ورودی باز می شود و از پیش ورودی یک در به داخل اتاق بیمار باز می شود.
در اتاق های یک تختخوابی، دو تختخوابی، سه تختخوابی و چهار تختخوابی یک دستشویی بیمارستانی پیش بینی شود و در اتاق های ایزوله، دستشویی بیمارستانی در پیش ورودی قرار می گیرد.
اتاق معاینه و درمان
در روند باز کردن زخم ها، شستشوی آن ها و تعویض پانسمان امکان آلوده شدن محیط و سرایت آن به سایر بیماران وجود دارد. عملیات تعویض پانسمان نباید در اتاق های بستری چند تختخوابی انجام گیرد. هر بخش بستری داخلی / جراحی نیاز به اتاق معاینه دارد.
اتاق دارو و کار تمیز
یکی از فضاهای بسیار موثر در جلوگیری از انتشار عفونت، وجود اتاق دارو و کار تمیز است. محل آن نزدیک ایستگاه پرستاری طراحی شود که کاملا تحت کنترل پرستاران قرار گیرد.
اتاق کار کثیف وجود اتاق کار کثیف در بخش بستری نقش مهمی درکنترل عفونت دارد. عملکرد و فعالیت هایی که در این اتاق انجام می گیرد.

اتاق جمع آوری کثیف
جمع آوری کیسه های زباله با سیستم تفکیک آن ها به زباله کاغذی، زباله غذایی، زباله عفونی و زباله های تیز و برنده .
اتاق نظافت
اتاق نظافت پایگاه نظافت گر بخش بستری محسوب می شود .
جمع آوری رخت کثیف با تفکیک رخت کثیف عادی و رخت کثیف عفونی که در کیسه های مارک دار قرارگرفته . ترولی رخت کثیف عادی و رخت کثیف از جنس برزنتی و دردار می باشد .
تجهیزات و وسایلی که کثیف است و باید برای نظافت به بخش های دیگر بیمارستان فرستاده شود .
میز تقکیک از فولاد زنگ ناپذیر و محل پارک ترولی زباله و رخت کثیف.
آبدارخانه
بیماران بستری بعلت ضعف قوای بدنی آن ها در مقابل میکروارگانیسم هایی که در مواد غذایی رشد می کنند حساس هستند . عفونت می تواند از غذا و یا ظرو ف غذا ، آلودگی دست و غیره تولید شود .
انبار تجهیزات و وسایل
وجود انبارهای مختلف درمنظم نگه داشتن بخش و نظافت بخش تاثیر زیادی دارد. انبار رخت تمیز انبار کوچکی برای کلیه ملافه ها، رو تختی ها، روبالشی ها و روپوش ها و غیر ه که شسته شده هستند پیش بینی شود . وجود انبار رخت تمیز از پراکنده شدن و آلوده شدن رخت تمیز جلوگیری می کند و به علت پرز پارچه نمی توان آن ها را د راتاق کار تمیز انبار نمود .
دستشویی بیمارستان
دستشویی بیمارستانی در بخش بستری داخلی / جراحی در اتاق های بستری ایزوله، یک تختخوابی، چهار تختخوابی، اتاق دارو و کار تمیز، اتاق کار کثیف، اتاق نظافت، آبدارخانه، اتاق معاینه و درمان و اتاق جمع آوری کثیف نصب می شود .

کف سازی
کف سازی داخل بخش بستری داخلی / جراحی از جنس سخت صاف و بدون خلل و فرج بدو ن خاصیت جذب آب باشد .
دیوارها
در ایران مواد مصرفی برای نازک کاری دیوارها بسیار محدود است. سطح خارجی دیوارها صاف و غیر قابل نفوذ آب باشد.
سقف ها
عبور تاسیسات برقی و مکانیکی در فضای سقف کاذب راهروها انجام می گیرد. لذا برای دسترسی به آن ها از سقف کاذب های قابل برداشت استفاده می شود. توصیه می شود سقف کاذب های قابل برداشت خلل و فرج کمتری داشته باشد.
ایمنی
ایمنی در بیمارستان زمینه های وسیعی را شامل می شود که بسیاری از آن ها خارج از مقوله طراحی می باشد این فصل فقط موارد زیر را در زمینه طراحی معماری بخش های بستری داخلی / جراحی مورد توجه قرار می دهد:
1. ایمنی در برابر آتش و دود
2. ایمنی در برابر زلزله
3. ایمنی در برابر خطرات فیزیکی داخل بخش
2-3-21- اصول ایمنی جان بیماران
در بخش های بستری تخلیه سریع بیماران در طعمه آتش سوزی امکان پذیر نیست برخی از بیماران دارای مشکل حرکتی می باشند برخی دیگر از صندلی چرخدار استفاده می کنند و برخی دیگر با گونه ای از تجهیزات و وسایل پزشکی به تخت متصل شده اند تمام این دسته از بیماران نمی توانند به سرعت از راه های فرار مانند پله استفاده کنند.

تخلیه افقی
مفهوم تخلیه افقی بیماران، انتقال بیماران از منطقه ای که دچار حریق شده به منطقه مقاوم در برابر آتش که در مجاورت آن و در همان سطح است. بیماران در منطقه جدید با فرصت کافی به کمک کارکنان بخش بستری از طریق پله های فرار تخلیه شده و به محل امن نقل مکان می یابند .
علاوه بر سیستم تخلیه افقی بیماران طراحی بیمارستان باید طوری انجام شود که امکان خطر سرایت آتش از مناطق بدون بیمار به مناطقی که بیماران بستری می باشند کم شود برای این منظور از قرار دادن مناطق پرخطر در همجواری بخش های بستری بیماران خودداری شود .
2-3-22- اصول کلی
در طراحی و ساخت بیمارستان باید امکان انتقال بیماران کارکنان ملاقات کنندگان در تمام اوقات شبانه روزی در زمان ایجاد خطر آتش سوزی به مکان امن موقتی در همان سطح و از آنجا به محل امن در خارج از بیمارستان فراهم گردد.
در طراحی برای هر بخش بستری سه نوع راه فرار پیش بینی شود .
خروجی یا پله فرار که از راهروهای داخل بخش به خارج دسترسی مستقیم باشد.
ورودی بخش که متصل به راهروهای اصلی بیمارستان است.
خروجی از طریق راهروهای بخش بستری راهروهای بخش مجاور که دارای خروجی فرار یا پله فرار و ورودی از راهروهای اصلی بیمارستان است .
پله فرار
– تمام پله های بیمارستان باید خصوصیات پله فرار داشته باشد
– در انتهای راهروهای هر بخش بستری پله فرار لازم است
– فاصله از در ورودی بخش تا یکی از پله های اصلی بیمارستان که خصوصیات پله فرار را دارد نباید بیش از 30 متر باشد
– عرض پله فرار و عرض پاگرد آن در بخش های بستری باید متناسب برای تخلیه بیمار بستری روی تشک باشد و همزمان افراد پیاده نیز از کنار آن عبور کنند حداق عرض خالص پله فرار 130 سانتی متر از نرده تا نرده و حداقل عمق خالص پاگرد پله 185 سانتی متر باشد حداقل عرض خالص پاگرد با فاصله دو پله 280 سانتی متر است این ابعاد حداقل می باشد و عبور پیاده از کنار بیمار بستری روی تشک به سختی انجام می شود
– خروجی پله فرار در طبقه هم کف باشد
– در طراحی برای پله های فرار که به راهروی بخش بستری اتصال دارد پیش ورودی محافظت شده پیش بینی شود
– پله فرار باید مجهز به سیستم روشنایی اضطراری و روشنایی فرار باشد
2-3-23- دیوارهای داخلی بخش های بستری داخلی / جراحی
بهترین انتخاب برای دیوارهای داخلی سیستم درای وال است این سیستم قلاوه بر خاصیت انعطاف پذیری در برابر تغییراتی که در روند بهره برداری بوجود می آید و وزن سبک آن براحتی می توان آن را در برابر زلزله مقاوم نمود و از واژگون شدن دیوارهای داخلی در زمان وقوع زلزله بر روی بیماران و کارکنان جلوگیری نمود.
جان پناه پنجره
حداقل ارتفاع کف پنجره تا کف اتاق 90 سانتی متر باشد در صورتیکه این ارتفاع کمتر طراحی شود نرده جان پناه لازم است.
2-3-24- جهت نورگیری بخش های بستری
استقرار مجموعه بخش های بستری چه به صورت گسترده و چه به صورت متمرکز به صورتی انجام گیرد که اتاق های بستری تقریبا در جهت شمال و جنوب قرار گیرد در صورتی که طراح پروژه بیمارستان نیاز داشته باشد زاویه گردشی برای بلوک بستری پیش بینی کند ارجح است که بلوک بستری را حدود 15 درجه به سمت شرق گردش دهد جهت نورگیری شمال و جنوب یا 15 درجه به سمت شرق جوابگوی تمام اقلیم های متنوع ایران می باشد.
در طراحی پوسته خارجی ساختمان تمهیدات لازم برای در سایه قرار گرفتن پنجره های اتاق های بستری در فصل تابستان پیش بینی شود.
2-3-25- پذیرش بیماران بستری ازطریق اورژانس
بیمارانی که دارای شرایط اورژانس هستند به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه می نمایند بعد از انجام پذیرش و درمان اولیه در صورت تشخیص پزشک از طریق مسیرهای داخلی بیمارستان به بخش بستری انتقال می یابند در برخی موارد بیمار به فوریت به بخش اعمال جراحی برده می شود و بعد از انجام عملیات جراحی به بخش بستری داخلی / جراحی منتقل می شود.
2-3-26- آورد و برد بیماران بستری به بخش های تشخیصی و درمانی
در روند درمان بیماران آورد و برد آنها به بخش های تشخیصی و درمانی بیمارستان اهمیت زیادی دارد و بیشترین تردد بیماران بستری در بیمارستان در این زمینه انجام می گیرد توصیه می شود در طراحی روابط برون بخشی بیمارستان تفکیک مسیر بیماران بستری و سرپایی رعایت شود و مسیر ورود بیماران بستری به بخش های تشخیصی و درمانی از ورود بیماران سرپایی مجزا باشد.
2-3-27- ارتباط بخش های بستری با مرکز استریل بیمارستان
بخشی از ابزار و وسایل در بخش بستری داخلی / جراحی نیاز به استریل شدن دارند مخصوصا وسایلی که در اتاق معاینه و درمان مورد استفاده قرار می گیرند ابزار و وسایلی مانند بسته های پانسمان و غیره از مرکز استتریل دریافت می شود و ابزار و وسایل کثیف به مرکز استریل بیمارستان جهت استریل مجدد فرستاده می شود.
2-3-28-داروخانه مرکزی
کلیه داروهای مصرفی بخش های بستری داخلی / جراحی که بشکل قرص آمپول سرم های غذایی و غیره هستند براساس نسخه پزشکان از داروخانه مرکزی بیمارستان تهیه می گردد .
وسایل مصرفی مانند سرنگ، پنبه، دماسنج، الکل و غیره نیز از داروخانه مرکزی بیمارستان تهیه می شود.

2-3-29- آشپز خانه مرکزی
کلیه مواد خوراکی و آشامیدنی بیماران و کارکنان کشیک برای وعده های صبح و ظهر و شب از طریق آشپزخانه مرکزی بیمارستان به آبدارخانه های بخش های بستری حمل می شود، در بیمارستان های کوچک و بیمارستان های گسترده مسیر حمل خوراک و آشامیدنی ، راهروهای داخلی بیمارستان است .
در بیمارستان های بزرگ و در ارتفاع می توان از آشپزخانه به وسیله آسانسور مخصوص حمل خوراک مستقیما خوراک را به آبدارخانه بخش های بستری حمل نمود.
2-3-30- حمل جسد بیمار فوت شده
جسد بیماران فوق شده در بخش ها بستری داخلی / جراحی به وسیله ترولی های مخصوص از طریق مسیرهای داخلی بیمارستان به مرکز نگهداری جسد بیمارستان انتقال می یابد.
نتیجه گیری اصول کلی طراحی:
بخش خون و انکولوژی در بیمارستان های تخصصی از اهمیت ویژه ای به لحاظ فضا و ابزولاسیون برخوردار است. در طراحی ایده ال این بخش ها نکات ذیل مورد توجه قرار می گیرد:
1- بخش در طبقات فوقانی بیمارستان با حداقل تردد در نظر گرفته می شود.
2- امکان دسترسی بخش با سایر بخش ها به ویژه اوژانس و مراقبت های ویژه مهم است.
3- ورودی بخش باید در دو مرحله با درب های کنترل دار طراحی شوند.
4- در قسمت ورودی بخش طراحی مکانی برای تعویض لباس برای کارکنان (اطاق های مجزا) و همراهان بیماران ضروری است.
5- بخش های خون و انکولوژی به لحاظ استریلیزاسیون و ایزولاسیون به فضاهای بیشتری نیاز دارند در بهترین حالت اطاق هر بیمار مجرا با تمامی امکانات استحمام و توالت در داخل اطاق طراحی می شود.
6- اهمیت تهویه در بخش های خون و انکولوژی به اندازه ایزولاسیون بیماران است. تهویه باید از نوع فشار مثبت و مداوم باشد تامانع نفوذ عوامل خارجی به اطاق ها شود.
7- در چیدمان اطاق ها نسبت به ایستگاه پرستاری رعایت این نکته ضروری است که ایستگاه پرستاری، در میانه بخش با حداکثر دید به راهروری اصلی بخش طراحی شود.
8- معمولا اطاق پزشکان در داخل بخش طراحی می شود.
9- در یک بخش استاندارد باید اطاقی مجزا جهت تهیه داروهای شیمی درمانی در نظر گرفته شود.
10- اطاق تریاژ برای شستشوی تی ها و نگهداری وسایل شستشو در نظر گرفته می شود.
11- در دید کلی ورودی بخش با فضایی برای تعویض لباس و شستشوی دست ها و سپس اطاق های بیماران به شکل اطاق های مجزا یک تخته با حمام و دستشویی در داخل اطاق در یک ضلع راهروی اصلی بخش طراحی می شود.
12- در ضلع مقابل اطاق ها باقی فضاهای توصیف شده قرار داده می شود.
13- تمامی اطاق ها باید نورگیری کافی داشته باشند.
14- راهروی گشاده به شکل حلقه در اطراف اطاق ها برای ملاقات کنندگان در نظر گرفته می شود.
15- در کنار بخش ورودی بخش دریچه ای برای ارتباط با منشی بخش طراحی می شود تا حداقل تماس با محیط خارج رخ دهد.

فصل سوم:تاسیسات

3-1- مقدمه
اهمیت و حساسیت بحث تهویه مطبوع در بیمارستان سبب شده است که طراحی تاسیسات مکانیکی آن از پیچیدگی خاصی برخوردار باشد .در نتیجه دقت در محاسبات و رعایت اصول استانداردهای بین المللی که در مورد بیمارستان ها وضع شده است بایستی دقیقا مد نظر تاسیسات باشد، از طرفی بحث درمان بیمار در کنار ایجاد شرایط آسایش انسان ها نیز از نکات اساسی تهویه مطبوع در بیمارستان است.
3-2- تهویه مطبوع
تمامی فضاهای یک بیمارستان اعم از اتاق های عمل، جراحی، ریکاوری، بخش های بستری، آزمایشگاه ‍ ها و… یاز به گرمایش در زمستان و سرمایش در تابستان دارند. دما و درصد رطوبت و نیاز هوای تازه در بعضی از فضاها دارای اهمیت زیادی است و در بعضی دیگر از فضاها دارای اهمیت خاصی نیست. برای آشنایی با نحوه طراحی و انتخاب سیستم های مناسب تهویه مطبوع در بیمارستان ابتدا بایستی با مبانی طرح آشنا شویم.
3-3- شرایط طرح خارج
برای شهری که قرار است بیمارستان در آن احداث گردد بایستی اطلاعات لازم در مورد دمای خشک و مرطوب هوا در فصل های تابستان و زمستان را از آمار اداره هواشناسی کسب نموده و بر اساس معیارهای آماری دمایی برای زمستان و همچنین برای تابستان برای آن شهر تعیین نمود.
شایان ذکر است که یکی از روش های آماری معیار 97 (1/2) درصد برای زمستان و 2(1/2) درصد برای تابستان است.
برای مثال در زمستان طرح خارج را برای مشهد 85 , 14F درصد رطوبت در نظر می گیرنند. یعنی 97(1/2) درصد زمان های فصل زمستان دما از این عدد بالاتر است و همچنین در تابستان طرح خارج مشهد دارای دمای خشک 96 F دمای رطوبت 67 F یعنی فقط 2 (1/2) درصد کل زمان های فصل تابستان دما از این عدد بالاتر است.
3-4- شرایط طرح داخل
تحقیقات پزشکی نشان داده است که کنترل دما و رطوبت و استفاده از تهویه مطبوع برای معالجه و درمان بیماران بسیار موثر و مفید است. برای مثال تامین محیط گرم برای مدت نسبتا طولانی سبب بهبود بیماران مبتلا به روماتیسم می گردد.
همچنین در بیماران قلبی که سیرکولاسیون خون جهت دفع حرارت از بدن به خوبی عمل نمی کند، توصیه می شود در شرائط آب و هوایی مناسب که سبب دفع حرارت ازبدن توسط تشعشع و تبخیر می گردد، قرار گیرند.
تمامی موارد فوق بیانگر این مطلب است که بحث تهویه مطبوع در بیمارستان علاوه بر ایجاد آسایش انسان هدف درمان را نیز دنبال می کند. همچنین فرق عمده سیستم های تهویه بقیه ساختمان ها با بیمارستان این است که شرایط طرح داخل بایستی شرایط تمیز و عاری از عفونت و آلودگی باشد. برای رسیدن به این هدف بایستی مسیر حرکت هوا در تمامی فضاها تحت کنترل باشد.
فیلتراسیون هوا وخارج نمودن هوای محیط های کثیف و بود از نیز از وظایف طراحان تاسیسات بیمارستان است.
معمولاً حساسیت موارد فوق در بیمارستان هایی که دارای بخش سوختگی هستند بیشتر است، سوختگی سبب ایجاد ضعف شدیدی در بدن می شود. بدین جهت در موارد زیاد عفونت باعث مرگ و میر این بیماران می گردد و بایستی با رعایت اصول کنترل مسیر هوا از توزیع آلودگی و عفونت جلوگیری نمود.
3-4-1- طرح داخل از لحاظ دما و رطوبت
براساس کارهای تجربی و آزمایشی انجام شده شرایط طرح داخل کلیه فضاهای بیمارستانی چه در تابستان و چه در زمستان توسط ASHRAE تعیین شده است. محدوده دما و درصد رطوبت نسبی برای اتاقهای عمل در تابستان و زمستان دما در محدوده 76 درجه فارنهایت تا 68 درجه فارنهایت و رطوبت نسبی در محدوده 60 – 50 درصد است.
برای بخش های بستری در تابستان محدوده دما 86-75 و درصد رطوبت 60-30 است و در زمستان دما86 درجه فار نهایت و درصد رطوبت در محدوده 60-30 درصد است. همچنین در اتاقهای ریکاوری در تابستان و زمستان دما 75 درجه فارنهایت و محدوده رطوبت بین 60-50 درصداست. برای بقیه فضاهای بیمارستان نیز دما و درصد رطوبت جداول مربوطه تنظیم شده و خوانندگان جهت اطلاع بیشتر می توانند به مرجع مراجعه نمایند.
4-2- طرح داخل از لحاظ هوای تازه ، چرخش هوا و فشار نسبی هوا
به دلیل اهمیت مسئله آلودگی هوا و انتشار آن در بیمارستان تامین هوای تازه و میزان چرخش آن و فشار نسبی هوا از جایگاه ویژه ای برخوردار است. برای یافتن هر کدام از آیتم های فوق در بشخ های مختلف بیمارستان، ASHRAE جداولی ارائه کرده است. در اینجا چند فضای مهم در بیمارستان را مورد بحث قرار می دهیم.
الف- اتاق عمل
– به دلیل عدم نفوذ هوای بیرون به داخل اتاقهای عمل، فشار نسبی این فضا مثبت است.
– هوای اتاق عمل مجدداً به داخل بر نمی گردد مستقیماً این هوا به محیط تخلیه می شود؛ به عبارت دیگر هوا سازی اتاق عمل دارای کانال برگشت نمی باشند و از صد در صد هوای تازه استفاده می کنند.
– در هر ساعت پانزده مرتبه حجم هوای اتاق عمل بایستی جابجا گردد.
– در هر ساعت پانزده مرتبه حجم هوای اتاق عمل با هوای تازه تعویض می گردد.
ب- اتاق استراحت بعد از عمل
– به دلیل عدم نفوذ هوای بیرون به داخل، فشار نسبی این فضا مثبت است.
– هوای این اتاق نیز برگشت داده نمی شود.
-در هر ساعت شش مرتبه حجم هوای اتاق استراحت بعد از عمل بایستی جابجا گردد0
-در هر ساعت دو مرتبه حجم هوای اتاق استراحت بعد از عمل با هوای تازه تعویض می گردد.
ج- اتاق بستری
– فشار نسبی اتاق بستری صفر است.
– هوای اتاق بستری برگشت داده نمی شود.
– در هر ساعت دو مرتبه هوای اتاق بستری جابجا می گردد.
– در هر ساعت دو مرتبه حجم هوای اتاق بستری بعد از عمل با هوای تازه تعویض می گردد.
شبکه فاضلاب بیمارستانی
یکی از اصلی ترین مشکلات بیمارستان ها در طول زمان بهره برداری و استفاده و نگهداری مشکلات شبکهء فاضلاب بیمارستان می باشد .
گذشته از مباحثی که در طراحی شبکه فاضلاب بیمارستانی بایستی مد نظر قرار گیرد، بعلت الزامات خاص فضای درمانی، مواردی همچون : بهسازی اجتناب ناپذیر تجهیزات و بخش های بیمارستانی، تغییرات مداوم در انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی جدیدالورود و… موجب می گردد تا همواره در لوله کشی های سیستم فاضلاب بیمارستانی شاهد تغییراتی در طول شبکه – شیب شبکه – قطر شبکه – و… بوده و به همین دلیل بیشترین حجم عملیات نگهداشت اماکن درمانی را، تغییرات و تعمییرات شبکه فاضلاب بیمارستانی به خود اختصاص می دهد .
بایستی توجه نمود که در توسعه و بازسازی بخش های بیمارستان ها، مصارف جدیدی که منجر به تغییرات در حجم و نوع فاضلاب حاصله خواهد شد، آیا با توان و قطر و شیب و طول شبکه ی لوله های فاضلاب موجود همخوانی دارد یا خیر؟
پس از در نظر گرفتن این مهم، یادمان باشد در هر شرایطی لوله های افقی فاضلاب در بیمارستان ها، بایستی سریعاً و با کمترین فاصله به لوله های اصلی عمودی (رایزرهای عمودی) وصل و ادامه آنها به صورت عمودی قرار گیرد. فاضلاب بیمارستانی می تواند مملو از انواع وسایل یکبار مصرف بهداشتی- تکه های پوسیده ی طی های طنابی نظافتچی ها- لوازم بهداشتی زنانه – چسب و باندهای طبی – و… باشد. لهذا قطر لوله ها و عمودی بودن آنها در هر شرایطی بایستی در الویت انتخاب و اجراء باشد. همواره متذکر شده ام که لوله ی فاضلاب افقی، یعنی بمب ساعتی، اگر به این موضوع توجه نشده باشد، شما هر لحظه بایستی امادگی گرفتن لوله فاضلاب افقی در بیمارستان را داشته باشید.
از طرفی در صورت اجبار به اجرای افقی شبکه فاضلاب بیمارستانی، این اجراء باید به گونه ای باشد که فاضلاب به صورت ثقلی جریان یافته و شبکه ی لوله های فاضلاب خود به خود تمیز شوند. دقت شود مواد جامد و مایع در طول مسیر حرکت در شبکه لوله های فاضلاب، بایستی بدون نشست (رسوب) – آرام – بدون صدا – بدون لرزش – بدون مزاحمت و به سمت سپتیک اصلی به صورت ثقلی حرکت نماید.
یکی دیگر از مهمترین مشکلات در شبکه ی فاضلاب بیمارستانی مسئله ی خروج و نشط هوا و گازهای آلوده از شبکه فاضلاب به داخل فضای ساختمان ها می باشد. چیزی که در اماکن غیر درمانی شاید اهمیت چندانی نداشته باشد، لیکن در اماکن درمانی به دو دلیل اصلی( نوع گاز فاضلاب خروجی – ظرافت های سلامتی بیماران) بسیار مهم و در مواقعی نظیر اپیدمی ها و یا شیوع عفونت های بیمارستانی، کاملا حیاتی می باشد .
از آنجایی که وظیفه ی خروج این گازها از شبکه فاضلاب، به لوله های ونت سپرده شده است، پر واضح است که در صورت بروز مشگل نشط بو و گازهای آلوده در داخل فضای ساختمان بیمارستان، قریب به یقین بایستی دانست که لوله های ونت این سیستم دچار معضل گردیده است.
یکی از این معضلات می تواند ایجاد فشار معکوس یا مکش سیفونی بوده باشد. پدیده ی فشار معکوس یا مکش سیفونی موقعی به وجود خواهد آمد که فشار داخل لوله های هوا (ونت) از حدود اتمسفر کمتر باشد. در چنین شرایطی بایستی چک شود که عمق آب هوا بندی سیفون، در آخرین و پایین ترین شاخه ی افقی شبکه فاضلاب که به لوله های قائم متصل می شود در چه حدی است؟
این ارتفاع آب در هوا بندی سیفون ها بایستی به شرح ذیل باشد: در ساختمان های تا سه طبقه حد اقل ارتفاع این ستون آب از زیر زانوی پایین لوله ی قائم ۴۵ سانتیمتر – در ساختمان های بلندتر از سه طبقه تا پنج طبقه، این فاصله حداقل ۷۵ سانتیمتر – در ساختمان های بلندتر از پنج طبقه این ارتفاع ستون آب در هوا بندی سیفون، حداقل بیش از یک طبقه باشد .
یکی دیگر از معضلات شبکه فاضلاب بیمارستانی وصل غیر کارشناسی خروجی بعضی از دستگاه های بخار ساز به شبکه ی فاضلاب بیمارستان است. یادمان باشد که دستگاه هایی که گرمای فاضلاب خروجی آنها، بیش از ۶۵ درجه سانتیگراد است، (مثل سیستم هایی که توانایی بخار سازی و یا مصرف بخار دارند و همچنین سیستم هایی که با آب داغ کار می کنند) نباید فاضلاب خروجی شان مستقیماً به شبکه فاضلاب وصل و تخلیه شوند، بلکه بایستی فاضلاب خروجی آنها ابتداء از سیستم های خنک کننده عبور و پس از رسیدن به درجه حرارت حداکثر ۴۵ درجه سانتیگراد، و خنک شدن، به شبکه فاضلاب بیمارستانی وصل گردند.
عدم رعایت این مطلب نه تنها مشکلاتی را در عمر سیستم لوله کشی ایجاد می کند، بلکه باعث ایجاد گازهای خطر ناک عفونی و بالارفتن ریسک عفونت های بیمارستانی خواهد بود و این موضوعی است که بایستی در طول مدت بهره برداری و ادامه فعالیت بیمارستان، و برای کلیه ی دستگاه ها و تجهیزات جدید و قدیمی به کارگیری شده در بیمارستان، همواره مد نظر قرار گیرد .
3-6- انتخاب سازه
سازه این مجموعه بهتر است به صورت بتنی انتخاب شود. علل این انتخاب به شرح زیر است:
1- ایمنی ساختمان در برابر آتش سوزی. بتن کاور مناسبی برای استحکام استراکچر می باشد و فضای کودکان دارای امنیت بیشتری خواهد شد.
2- پوشش دادن دهانه های بزرگ.
3- مقرون به صرفه بودن از نظر اقتصادی با توجه به شرایط بازار آهن آلات.
4- فرم پذیرتر بودن بتن نسبت به اسکلت فلزی.
– درزهای نشست
این درزها برای جلوگیری از نشست های نامساوی دو قسمت از ساختمان که مجاور هم هستند و دارای دو نوع مصالح، دو نوع پی یا دو ارتفاع متفاوت هستند، بهتر است از درزهای نشست استفاده شود.
این درزها بر درزهای انقطاع منطبق می باشند.
درزهای انبساط Expansion joints
این درزها برای جلوگیری از خراب شدن روسازیها در اثر فشار بیش از حد، فراهم ساختن امکان تعمیر قسمتی از جدول های بتنی پیاده روها و نظایر آن تعبیه می شوند. به طور کلی این درزها برای تامین امکان انقباض و انبساط ناشی از تغییرات درجه حرارت، به طوری که در نقاط مختلف ساختمان ترک خوردگی و در مقاطع سازه تلاش های زیاد، ایجاد نشوند، تعبیه می گردند. عملکرد این درزها باید به گونه ای باشد که انبساط و انقباض طرفین درزکاملاً همساز شوند، لازمه چنین درزهایی این است که هیچگونه پیوستگی در طرفین درز برقرار نباشد، چنین درزهایی باید با کمترین مقاومت در مقابل انقباض و انبساط قادر به باز یا بسته شدن باشند. عموماً این درزها در تمام قسمتهای سازه به طور پیوسته قرار گرفته و از کف تا سقف ادامه می یابند، برای حصول اطمینان از جدایی کامل دو قسمت مجاور رعایت این مسئله ضروریست.
– سازه های فضایی
سازه های فضایی بعلت پخش نیرو در جهات مختلف از استحکام توام با سبکی استثنایی برخوردار می باشد. به نحوی که وزن آنها%35 از سازه های متداول کمتر است و به علت استفاده حداکثر از سیستم پیش ساختگی از سرعت ساخت و نصب بیشتری برخوردار می باشد و به علت یکپارچگی می توان کلیه سازه و تاسیسات مربوط را در تراز زمین سوار کرده و سپس سقف را بالا برده و نصب کرد.
سازه فضایی با گسترش فضای باز بدون ستونها مترادف است که این امر راندمان فضا را بسیار بالا می برد (تا25%) و این گسترش در هر جدول میسر است.
شکل منتظم سازه های فضایی نمای خوش آیندی را عرضه می دارد که به لحاظ معماری با ارزش می باشد و از این روست که بسیاری از معماران در سالن ها و مراکز اجتماعات و غیره از سقف کاذب استفاده نکرده و خود سازه را به نمایش می گذارند.
سازه های فضایی بعلت تعداد زیاد گره ها تکیه گاه لازم را برای شبکه های ارتباطی و تاسیساتی و در صورت نیاز سقف کاذب تامین کرده و از این راه موجب صرفه جویی در هزینه کلی ساختمان می باشد و همچنین امکان دارد با استفاده از گره های سازه فضایی جرثقیل یک ریلی را در مسیر دلخواه نصب کرد.
سازه های فضایی بعلت یکپارچگی در مقابل نیروهای افقی بارهای اتفاقی از جمله انفجارات و حملات هوایی، از انواع دیگر سازه ها بسیار مقاوم تر می باشد.

8-11-6-1- مزایای سازه های فضاکار
امروز در سراسر دنیا سازه های فضاکار به سرعت در حال پذیرش و مقبولیت در بین طراحان و مهندسین سازه ها می باشند، این امر را نمی توان فقط مرهون جذابیت و زیبایی بیشتر این سازه ها دانست، بلکه دلایل متعددی که در ذیل به پاره ای از آنها اشاره می شود در گسترش محبوبیت این سازه ها موثر بوده است:
1- جذابیت و زیبایی بیشتر و قابلیت ساخت انواع فرم های دلخواه.
2- ذخیره مقاومتی بیشتر به دلیل داشتن درجات نامعینی بالا در مقایسه با سایر سازه های متداول.
3- سختی و صلبیت زیاد این سقف ها قابلیت استثنایی برای حمل بارهای بزرگ متمرکز و غیر متقارن بوجود می آورد.
4- سیستم های فضاکار برای پوشش سالن های بزرگ اجتماهات، سالن های نمایشگاهای، ورزشگاه ها، آشیانه هواپیما، کارخانه های صنعتی، مساجد و به طور کلی تمام سازه هایی که به نحوی محدودیت تکیه گاه های میانی دارند، ایده ال بوده و در این موارد از نظر جلوه های ظاهری و مسائل سازه ای حالت منحصر به فردی را نسبت به سایر سیستم های جایگزین ایجاد می کند.
5- اکثر سیستم های فضاکار پیش ساخته بوده و قطعات مورد نیاز آنها انبوه سازی می شوند به همین دلیل این سیستم معمولاً به سادگی و در زمان کوتاهی تولید و نصب می شوند.
6- اصلی ترین علت گسترش روز افزون سازه های فضاکار در جهان، اقتصادی تر بودن این سیستم ها است.

منابع فارسی
1. استاندارد ایران، 3546."آیین کار اصول شناخت، مکان یابی و طراحی فضاهای کودکان"، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، تهران، 1373.
2. مرتضوی، شهرناز." روانشناسی محیط"، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1376.
3. " مجله مربیان، ویژه نامه به کودکان بیاموزیم". انتشارات سازمان بهزیستی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، 1375.
4. کسمایی، مرتضی." پهنه بندی اقلیمی ایران- ساختمان های آموزشی"، سازمان توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران، 1375.
5. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری صندوق کودکان ساز متحد (یونیسف)." سیمای تغذیه کودکان در استان ها"، تهران، 1378.
6. پیاژه، ژان؛ اینهلدر، باریل." روانشناسی کودک"، ترجمه دکتر زینت توفیق، تهران، 1371.
7. " خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری- روانپزشکی بالینی"، ترجمه دکتر نصرت الله پورافکاری، انتشارات شهر آب، تهران، 1376.
8. قاضیزاده، بهرام" اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی و پرورشی"، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران، بی تا.
9. موره، ژان پیر؛ آلن، ایوماری، ماری لیز." فضاهای شهری- طراحی، اجرا، مدیریت"، ترجمه حسین رضایی، میر معزالدین حجابی و محسن رسولی، اداره کل روابط عمومی و بین المللی شهرداری تهران، 1372.
10. راز جویان، محمود." آسایش به وسیله معماری همساز با اقلیم"، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1367.
11. – پارسا، محمد- روانشناسی رشد کودک و نوجوان
12- آبراهام، مازلو، انگیزش و شخصیت، انتشارات آستان قدس، چاپ اول
13-تام، حدیث پایان نامه کارشناسی معماری، پارک کودک، دانشکده فنی دکتر شریعتی تهران، 1385
14- لوشر، ماکس، روانشناسی رنگها، آبی زاده ویدا، انتشارات درسا، چاپ یازدهم، 1375
15- کامل نیا، احمد، دستور زبان طراحی محیط های یادگیری، سبحان نور، چاپ اول، 1386.
16- سایت جامع و تخصصی بیمارستان سازی در ایران

منابع انگلیسی

-www.architectureweek.com
-Functional Planing of General Hospitals – Aloen B- Mills
-The Design of Medical and Dental Facilities – Jain Malkin
– Neufert, Ernst." Architectُ s Data", Second (International) English edition[ by] Ernst Neufert London, Granada, 1980.
– Kroner, Walter." Architecture for Children", Karl Kramer Verlag Stuttgart,Zurich, 1994.

1 – پارسا، محمد- روانشناسی رشد کودک و نوجوان
2 – نوری محمدی، سوسن، پایان نامه کارشناس ارشد، باغ کودک، دانشگاه تهران، 1380
3 – پارسا، محمد- روانشناسی رشد کودک و نوجوان
4 – کرونر، والتر، 1385، معماری برای کودکان، دکتر احمد خوشنویس، گنج هنر.
5 – پارسا، محمد- روانشناسی رشد کودک
6 – پارسا، محمد- روانشناسی رشد کودک و نوجوان
7 – منظور رویاهای شیرین است و نه توهم
8 – آبراهام، مازلو، انگیزش و شخصیت، انتشارات آستان قدس، چاپ اول
9 – آبراهام، مازلو، انگیزش و شخصیت، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول
10 – تام، حدیث پایان نامه کارشناسی معماری، پارک کودک، دانشکده فنی دکتر شریعتی تهران، 1385.
11 – time saver
12 – لوشر، ماکس، روانشناسی رنگها، آبی زاده ویدا، انتشارات درسا، چاپ یازدهم، 1375
13 – لوشر، ماکس، روانشناسی رنگها، ابی زاده، ویدا.
14 – لوشر، ماکس، روانشناسی رنگها، ابی زاده، ویدا، انتشارات درسا، چاپ یازدهم، 1375.
15 – کامل نیا، احمد، دستور زبان طراحی محیط های یادگیری، سبحان نور، چاپ اول، 1386.
16 – کامل نیا، احمد، دستور زبان طراحی محیط های یادگیری، سبحان نور، چاپ اول، 1386.
17 – کامل نیا، احمد، دستور زبان طراحی محیط های یادگیری، سبحان نور، چاپ اول، 1386.
—————

————————————————————

—————

————————————————————

11

88