رساله مجتمع آموزش فنی حرفه ای



Contents
چکیده: 20
مقدمه: 22
مفهوم مدیریت دانش: 24
آموزش های فنی و حرفه ای در کودکان و نوجوانان 25
خلبان 27
1. تولد تا یکسالگی 27
مدیریت دانش در هنرستان کارو دانش: 32
بهسازی هنرستان فنی و حرفه اییدر قالب مدیریت دانش: 36
مدل مدیریت دانش در هنرستان کارو دانش: 37
مدل GAMO 38
چشم انداز: 40
توانمند سازها: 41
گامهای عملیاتی: 42
تاریخچه هنرستان در ایران 44
تاریخچه تاسیس هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه ایرانی 48
تاریخچه 48
هنرستان دوشیزگان 50
هنرستان ناموس 51
هنرستان پرورش 52
تاریخچه هنرستان دارالفنون 54
آموزشهای فنی و حرفه ای : 63
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور: 64
اصطلاحات و تعاریف : 65
مرکز آموزش فنی و حرفه ای 66
مرکز تربیت مربی (itc) : Instructor Training center 66
ظرفیت آموزشی مرکز 66
آموزشگاه آزاد فنی و حرفه ای 66
معرفی 68
واژه شناسی 71
واژه شناسی آموزش فنی و حرفه ای: 71
آموزشهای کوتاه مدت: 72
کد استاندارد آموزشی 73
فعالیت 74
فعالیتهای آموزشی 76
آموزش در بخش دولتی: 79
آموزش تعلیمات سرپرستی 81
آموزش خودیاری فنی 82
معرفی 88
بازار کار 89
شرایط احراز 90
سابقه تاریخی آموزشهای فنی و حرفه ای 90
سابقه تاریخی و روند تکوینی آموزشهای فنی و حرفه ای در ایران(3) 95
– آموزش فنی و حرفه ای در ایران از تاسیس دار الفنون تا پیروزی انقلاب 96
توزیع دانش آموزان و هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای کل کشور 102
مقایسه افزایش هنرجویان و هنرجویان و مراکز 105
سیر تکوینی آموزشهای فنی و حرفه ای در وزارت کار و امور اجتماعی 107
روند فعالیتهای آموزشی وزارت کار و امور اجتماعی قبل از تشکیل سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور 107
مراکز تعلیمات حرفه ای 107
مراکز تکامل صنعتی تهران و اصفهان 108
تشکیل سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور 110
وظایف قانونی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور: 110
الف) تخصصی بودن برنامه آموزشی سازمان 112
ب) ارتباط برنامه آموزشی سازمان، رشد اقتصادی در کوتاهترین زمان: 113
ج) ارتباط برنامه آموزشی سازمان با خواسته های انسانی کارآموزان و جامعه: 114
د) ارتباط برنامه آموزشی سازمان با نیاز حرف و مشاغل: 115
– نقش آموزشهای فنی و حرفه ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 118
انعطاف پذیری آموزشهای فنی و حرفه ای 120
نیازهای محیطی ساختمانهای آموزشی: 122
دمای فضاهای داخلی ساختمان آموزشی 123
موارد حائز اهمیت درطراحی اقلیمی ساختمانهای آموزشی: 124
جلوگیری از اتلاف حرارت: 125
جلوگیری از گرم شدن کلاس در فصل گرم: 129
سایه بان : 129
مصالح ساختمانی: 130
مطالعات اقلیمی طرح 132
تقسیمات اقلیمی 133
وضعیت آب وهوایی منطقه 135
دما و رطوبت هوا 138
میزان بارش 140
روزهای یخبدان 141
تابش آفتاب 141
انرژی خورشیدی تابیده شده بر سطوح قائم 143
وزش باد 144
اهداف طراحی اقلیمی: 147
اهداف عمده طراحی اقلیمی فضاهای باز: 148
اهداف عمده طراحی اقلیمی فضاهای داخلی 149
جهت استقرار ساختمان و ورزش باد 151
مناسب ترین جهت استقرار 153
نقش فضاهای پر وخالی 153
جهت گیری محورهای حرکتی 155
جهت گیری مناسب محورهای حرکتی در روزهای سرد سال 156
اختلاف سطوح (شیب سایت) 157
پوشش گیاهی سایت 160
استفاده از گیاهان : 160
مصالح ساختمانی متناسب با اقلیم 164
جهت قرارگیری ساختمان 165
تاثیر اقلیم بر معماری 166
ضوابط و مقررات ساختمانهای آموزشی 167
تاسیسات و تجهیزات 168
برنامه ریزی کالبدی – فیزیکی فضاهای آموزشی 168
روانشناسی محیط و فضاهای آموزشی 168
دو مقوله کلی در طراحی فضاهای آموزشی 171
فضاهای آموزشی 172
– سرویسهای بهداشتی 179
بخش طراحی کامپیوتری 179
– مشخصات عمومی 180
آتلیه عکاسی 181
– کلاس عکاسی 183
آزمایشگاههای تحقیقاتی 183
آزمایشگاه ساختمان 184
آزمایشگاه مرمت 184
دفتر فنی 186
تشکیلات و فضاها 186
کارگاههای کمک آموزشی 186
کارگاه ساختمان 187
کارگاه سفال و سرامیک 187
کارگاه چوب 187
مشخصات عمومی کارگاهها 188
کارگاه ساختمان 189
کارگاه سفال و سرامیک 189
کارگاه چوب 190
کارگاه فلز 191
فضاهای خدماتی 192
تسیهلات رفاهی 192
گالری و نمایشگاه 192
خدمات هنرجویی 193
واحد انتشارات و خدماتی چاپ 194
فضاهای تشکیل دهنده 194
تسهیلات سرویسی 195
موتورخانه و برق اضطراری 196
تجهیزات بهداشتی، رختکن و نظافت 196
بخش امور اداری و آموزشی 198
تاریخچه مراکز آموزش هنرستان کارو دانش 201
برنامه ریزی فیزیکی و استاندارد فضاهای آموزشی 204
بخشهای اصلی: 207
بخش آموزشی: 208
بخش آموزش عملی: 208
بخش آموزش نظری: 209
کتابخانه: 214
پارکینگ : 218
ابعاد انسانی و استانداردهای فضایی : 220
کاربریهای سازگار وناسازگار با فضاهای آموزشی: 227
هنرستان گل یاس 227
هنرستان مقدم سامان 229
هنرستان حرفه ای حضرت زهرا 232
نمونه موردی خارجی 234
آلودگی صوتی وهوا 236
رنگ 238
سازمان یابی فضائی به شکل تقسیم هنرستان کارو دانشی 240
سازمانیابی فضائی کلی به شکل گسترده منطقهای 241
شناسائی طراحی هنرستان کارو دانشی 243
نظم و الگوهای موجود جهت طراحی هنرستان کارو دانش 243
– سازمان دهی فضائی کلان – مجتمع های آموزشی 243
گسترش خطی 244
گسترش مرکزی (یا متمرکز) 245
گسترش گلبرگی 245
گسترش مولکولی (یا پراکنده) 245
گسترش صلیبی 245
مبـانی نظـری 246
حوزه 248
محور 248
مرکز 249
فضای وجودی 250
– معمــاری 251
منابع و ماخذ 253

دانش گمشده مومن است ( حضرت محمد (ص)
کارصیغل آدمی است ( امام علی علیه السلام )

آشنایی با رشته ها شاخه های فنی و حرفه و کاردانش برای علاقه مندان انتخاب این رشته ها

1 – آشنایی با رشته های شاخه فنی و حرفه ای :
مقدمه
امروزه در اثر گسترش شگرف صنعت و تکولوژی وجود نیروی انسانی متخصص , یک نیاز اساسی در مراکز تولیدی ؛ صنعتی و خدماتی به شمار می آید و آموزش های فنی و حرفه ای به عنوان عامل مهم تربیت این نیروها مورد توجه قرار گرفته است .
آموزش های فنی و حرفه ای تمام تلاش خود را به کار می برد تا افرادی آگاه به تکنولوژی روز و کار آمد را تربیت و در چرخه سازندگی کشور وارد نماید .

اهداف شاخه فنی و حرفه ای :
اعتلای سطح فرهنگ و دانش عمومی و پرورش کمالات و فضایل اخلاقی , بیش سیاسی و اجتماعی .
شناخت بهتر استعدادها و علاقه دانش آموزان و ایجاد زمینه مناسب جهت هدایت آنان به سمت اشتغال مفید .
احراز آمادگی نسبی دانش آموزان برای ادامه تحصیل در رشته های علمی – کابردی ( تکنولوژی )
عناوین رشته های فنی و حرفه ای :
ساختار رشته های فنی و حرفه ای برسه زمینه صنعت ؛ خدامت و کشاورزی پایه گذاری شده و هر زمینه دارای چند دشته است 58 واحد از درس های این شاخه در همه رشته ها به صورت مشترک ارائه می شود.درس های اختصاصی برای هر رشته حدود 39 واحد است .
رشته های زمینه صنعت : مکانیک خودرو – تاسیسات – نقشه کشی عمومی – صنایع فلزی – ساخت و تولید – صنایع چوب و کاغذ – الکترونیک – الکتروتکنیک – صنایع شمیمیایی – صنایع نساجی – متالوژی – ساختمان – نقشه برداری – سرامیک .
رشته های زمینه خدمات : نقشه کشی معماری – نقاشی – گرافیک – کودک یاری – مدیریت خانواده – تربیت بدنی – کامپیوتر – طراحی و دوخت – حسابداری بازرگانی – نمایش – سینما – صنایع دستی پویانمایی ( انیمیشن )

رشته های زمینه کشاورزی : امور زراعی و باغی – امور دامی – ماشین های کشاورزی – صناعی غذایی
اشتغال فارغ التحصیلان هنرستان های فنی و حرفه ای :
آموزش های فنی و حرفه ای فعالیت هایی است که فرد را برای احراز مشاغل فنی و حرفه ای آماده می کند و کارایی او را در انجام چنین مشاغلی افزایش می دهد . بنابراین برای فارغ التحصیلان رشته های مختلف فنی و حرفه ای به دلیل کار در کارگاه های مختلف و آشنایی با دستگاه ها و ابزارآلات فنی و صنعتی و نحوه ی استفاده از آنها زمینه کاریابی و اشتغال بیش از سایر رشته ها می باشد و این فارغ التحصیلان می توانند با کار در کارخانجات تولیدی و مراکز خدماتی ؛ شرکت ها , ادارات و یا با تاسیس کارگاه های خصوصی و تعاونی های تولیدی ؛ مشغول به کارشوند .
شیوه ی ادامه تحصیل در رشته های فنی و حرفه ای :
دانش آموزان علاقه مند به ادامه تحصیل در رشته های مختلف شاخه فنی و حرفه ای پس از گذراندن سال اول متوسطه و با احراز شرایط تحصیل در شاخه فنی و حرفه ای و ضوابط که هر ساله اعلام می گردد . درصورتی کسب اولویت می توانند در یکی از هنرستان ها در رشته مورد علاقه خود ادامه تحصیل داده وپس از دو سال ادامه تحصیل مدرک دیپلم اخذ نمایند . و در صورت تمایل به شرکت در آزمون دوره های کاردانی پیوسته وارد آموزشکده های فنی و حرفه ای دانشگاه آزاد و دانشگاه علمی کاربردی شده و در مقطع کاردانی ادامه تحصیل دهند و همچنین پس از آن نیز می توانند در دوره های کارشناسی ناپیوسته به تحصیلات خویش ادامه دهند . فارغ التحصیلان شاخه فنی و رحرفه ای میتوانند در صورت تمایل جهت شرکت در آزمون سراسری با گذراندن دوره پیش دانشگاهی در یکی از دروه های(ریاضی تجربی علوم انسانی یاهنر)ادامه تحصیل دهند.
2 – آشنایی با رشته های شاخه کاردانش
اهداف شاخه کاردانش :
هدف آموزش های کاردانش تربیت نیروی انسانی ماهر برای تصدی شغل و حرفه متناسب با نیاز بازار کاراست . توانایی های مهارتی و علمی برای انجام وظایف شغلی , سه رکن را در بر دارد که در طول اجرای برنامه ی آموزشی به دانش آموزان آموزش داده می شود .
مهارت ها ی فنی :
توانایی انجام کاردر حد استانداردهای شغلی اعلام شده از سوی دستگاه متولی بخش اشتغال همراه با رعایت نکات ایمنی و بهداشت را در بر می گیرد .
مهارت های زندگی :
گسترش توانایی های فکری ؛ مهارت های تصمیم گیری ؛ پرورش روحیه مسئولیت پذیری ؛ نظم و برنامه ریزی در امور فردی و اجتماعی و حرفه ای و همچنین فضائل اخلاقی و بینش سیاسی را در بر می گیرد . این توانایی ها در قالب درس های عمومی و نکمیل مهارت به دانش آموزان این شاخه آموزش داده می شود .
مهارت های یادگیری :
توانایی و مهارت لازم برای ادامه دادن یادگیری مستقل بعد از فارغ التحصیلی را در بردارد تافارغ التحصیلان کاردانش همیشه در حوزه تخصصی خود به روز باشند .
انتخاب رشته تحصیلی
شاخه کاردانش شامل رشته های متعددی است که میزان مطالب علمی و فعالیت های مهارتی آنها با یکدیگر متفاوت است وبه همین دلیل ورود به هر یک از رشته های مهارتی با رعایت شرایط و ضوابط زیر صورت می پذیرد :
* علاقه مند بودن به رشته های مهارتی مورد نظر
* تناسب استعداددانش آموز با محتوا و سرفصل های برنامه درسی رشته مهارتی مورد علاقه ( احراز نمره حد نصاب در برخی از دروس مرتبط )
* وجود ظرفیت پذیرش در هنرستانهای کاردانش
* نیاز بازار کار
در مواردی که تقاضا برای ورود به یک رشته مهارتی بیش از ظرفیت هنرستان کاردانش باشد ؛ گزینش دانش آموزان از طریق مصاحبه ؛ آزمون ورودی و یا شرط معدل انجام می گیرد .
تعداد واحد ها و مواد درسی :
برنامه درسی شاخه کاردانش برای دستیابی به صلاحیت های مورد نظر شامل حداقل 96 واحد درسی که 30 تا 40% آن به آموزش های نظری و 60 تا 70 % آن به آموزش های عملی در کارگاه های مجهز به تجهیزات جدید و انجام طرح های کسب و کار ( کارآفرینی ) و کارورزی اختصاص یافته است .
* دروس عمومی 49 واحد
* دروس انتخابی 4 واحد
* دروس مهارتی حداقل 20 و حداکثر 43 واحد
چنانچه درو مهارتی یک رشته مهارتی کمتر از 43 واحد باشد , دروس مذکور با تعداد لازم از واحدهای درسی زیر تکمیل می شود
* کاروزی 4 واحد
* کارآفرینی 2 واحد
* ایمنی کار و بهداشت 2 واحد
* قانون کار 1 واحد
* دروس اختیاری(مهارت های هم خانواده ودروس تخصصی ودروس عمومی سایرشاخه ها)حداکثر14 واحد
مزایای تحصیل در شاخه کاردانش :
دانش آموزانی که کلیه واحدهای درسی رشته مهارتی خود رابا موفقیت به پایان برسانند از مزایای زیر برخوردار خواهند شد :
* دریافت مدرک رسمی پایان تحصیلات کامل آموزش متوسطه دررشته مهارتی مربوط ازوزارت آموزشو پرورش
* دریافت گواهینامه مهارت شغلی از دستگاه متولی ذیربط
* دریافت گواهینامه کارورزی
ادامه تحصیل فارغ التحصیلان شاخه کاردانش :
فارغ التحصیلان شاخه کاردانش می توانند در صورت موفقیت در آزمون ورودی , در دوره های کاردانی پیوسته فنی وحرفه ای ( آموزشکده های دولتی و دانشگاه آزاد ) و دوره های کاردانی ناپیوسته یا پیوسته ( دانشگاه جامع علمی کاربردی ) به ادامه تحصیل مشغو شوند .
فارغ التحصیلان شاخه کاردانش میتوانند در صورت تمایل جهت شرکت در آزمون سراسری با گذراندن دوره پیش دانشگاهی در یکی از دوره های ( ریاضی , تجربی , علوم انسانی یا هنر ادامه تحصیل دهند .
فارغ التحصیلان دوره های کاردانی میتوانند در صورت تمایل و موفقیت در آزمون ورودی در دوره های کارشناسی ناپیوسته و نیز در مقاطع بالاتر به ادامه تحصیل بپردازند .
اشتغال فارغ التحصیلان شاخه کاردانش :
فارغ التحصیلان شاخه کاردانش به دلیل کسب مهارت های حرفه ای و آشنایی با محیط واقعی کار در دوران مهارت آموزی و کارورزی و همچنین آموزش کارآفرینی , از توانایی مناسبی برای اشتغال در بخشهای صنعت , خدمات هنر و کشاورزی برخوردارند .

چکیده:
یکی از مهمترین اهداف انقلاب اسلامی ایـــران تامین استقلال اقتصادی است که اســـاسا‎َ بخش عمده ای از فعالیت های مربوط به این هدف در گروه فعالــــیت های افرادی است که باارایه آموزش های فنی و مهارتی زیر بنای اقتصاد کشوررا شکل میدهد.در این راستا اداره کل آموزش فنی وحرفه ای استان قزوین در اجرای برنامه های آموزش و مهارتهای فنی و حرفه ای مورد نیاز بخشهای مختلف صنعتی و خدماتی با استفاده از امکانات آموزشی در دوره های مختلف،افراد بدون تخصص را آموزش داده و با اقدام به این امر در ایجاد خود اشتغالی جوانان جویای کار نقش بسزایی داشته و نهایتاً راه را برای رسیدن به جامعه تولیدی و رفع معضل بیکاری هموار نموده است.

امروزه دانش به عنوان منبعی ارزشمند و استراتژیک و نیز یک دارایی مطرح است . همزمان با رشد ایده دانش بعنوان منبع استراتژیک در قرن 21 ، دانش به مثابه یک مزیت رقابتی مهم در سازمانهای پیشرو ، مورد توجه جدی قرار گرفته است. از اینرو بسیاری از دانشمندان علم مدیریت و سازمان تلاشهایی را برای نظامند کردن استفاده از دانش در سازمان از راه ایجاد باب جدیدی در مدیریت با عنوان " مدیریت دانش1 " آغاز کرده اند.(1) برخی از مدل های مدیریت دانش به صورت موفقیت آمیزی در صنایع مورد استفاده قرار گرفته اند. اما نمونه های اندکی از مدیریت دانش در حوزه های آموزش وجود دارد. از آنجاییکه خصوصیات سازمانهای آموزشی و به خصوص هنرستان فنی و حرفه اییمتفاوت از سازمانهای صنعتی می باشد ، مدلهای مدیریت دانش صنایع نمی تواند به صورت کامل به هنرستان فنی و حرفه اییانتقال داده شوند. به علاوه تدوین یک مدل عملیاتی مدیریت دانش و تسریع نمودن آن بوسیله مشارکت معلمان موضوع حائز اهمیتی در هنرستان فنی و حرفه اییامروزی می باشد. در این مقاله مفاهیم مدیریت دانش ،انواع دانش، مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییو همچنین مدل فرایندی مدیریت دانش( GAMO) بعنوان مدل و طرح مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییمطرح شده است.

مقدمه:
در دنیای امروزی به منظور همگام شدن با تغییرات روزافزون و تطبیق سازمان با نوآوریهای جدید، دیگر نمیتوان به اطلاعات کهنه گذشته و شیوه ها و روشهای نامنظم قبلی اکتفاء نمود. محیط متغییر امروزی یک برنامه ریزی منظم و بکارگیری شیوه های متنوع را برای بازسازی سازمانی ، می طلبد. ادبیات جدید سازمانی با اشاره به اصطلاحاتی از قبیل : مدیریت کیفیت جامع، یادگیری سازمانی، مهندسی مجدد سازمان، سازمانهای یادگیرنده و مدیریت دانش و…به دنبال ایجاد چارچوب نظری به منظور سازگار نمودن سازمان با محیط بیرونی آن می باشد. اگر بخواهیم سیر تاریخی این اصطلاحات را دنبال نماییم در دسته بندی که از سوی صاحبنظران ارائه گردیده است، دهه 1980 را دهه جنبش کیفیت ( تاکید بر اینکه برای دستیابی به کیفیت بهتر ، همه کارکنان باید از قدرت فکری خود بهتر استفاده کنند)، دهه 1990 را دهه مهندسی مجدد ( استفاده از فناوری برای بهبود فرایندهای کسب و کار و کاهش هزینه) و دهه 2000 را دهه مدیریت دانش لقب گرفته اند.(2)
با توجه به مطالب بیان شده ، مدیریت دانش جدیدترین مفهوم در سازمانهای کنونی می باشد. از آنجاییکه به منظور اجرایی شدن تغییرات، اصطلاحات باید از اساسی ترین و حساس ترین فرایندهای سازمانی صورت پذیرد . به کارگیری مدیریت دانش در آموزش و پرورش به طور عام و هنرستان به طور خاص از اهمیت بالایی برخوردار است. نیاز و فرصتهای برای مدیریت دانش در آموزش همانند این نیازها در سامانهای تجاری می باشد. امروزه باید نخستین تغییرات در سیستم های آموزش و پرورش رخ دهد تا در آینده شاهد نتیجه این تغییرات در نوآوریهای سازمانی باشیم.علی رغم وجود ادبیات بسیار زیاد در خصوص مدیریت دانش در محیطهای صنعتی، مفهوم مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییتقریباً یک موضوع ناشناخته می باشد. (3)

مفهوم مدیریت دانش:
دانش ها از لحاظ فیزیکی به دو دسته تقسیم می شوند: 1- دانش تصریحی2 (آشکار) 2- دانش ضمنی3. دانش تصریحی قابل اندازه گیری و کدگذاری بوده و به سادگی قابل رمزگردانی ، پردازش و انتقال می باشد. در حالیکه دانش ضمنی شخصی بوده و فرموله کردن آن مشکل می باشد. آنچه ما دانش می خوانیم از طریق تعامل بین دانش ضمنی و تصریحی و نه هر کدام به تنهایی ایجاد می شود.برخی از صاحبنظران معتقدند ما بیشتر از آنچه می گوییم ، می دانیم . این عقیده اشاره به وجود دانش ضمنی دارد که باید از طریق بکارگیری ابزار مدیریت دانش به دانش تصریحی تبدیل شود.
مدیریت دانش بعنوان مجموعه ای از فرایندها برای فهم و به کارگیری منبع استراتژیک دانش در سازمان تلقی
می شود. مدیریت دانش ، علاوه بر مدیریت اطلاعات مسئولیت تسهیل در ایجاد دانش جدید و مدیریت روشهای تسهیم و کاربری دانش را نیز برعهده دارد. مدیریت دانش ، کسب دانش درست، برای افراد مناسب، در زمان صحیح و مکان مناسب است به گونه ای که آنان بتوانند برای دستیابی به اهداف سازمان، بهترین استفاده را از دانش ببرند.(3) . مدیریت دانش ، با تجزیه و تحلیل و شناسایی دانش لازم و سودمند درگیر بوده و به دنبال برنامه ریزی چند بعدی و کنترل مناسب در توسعه سرمایه های دانش، برای برآوردن هدف های سازمان می باشد.
به طور خلاصه مدیریت دانش ،مدیریت فرایندهایی است که ایجاد ، انتشار و به کارگیری دانش را از طریق یکی نمودن تکنولوژی ساختار سازمانی و افراد برای ایجاد یادگیری اثربخش ، حل مسئله و تصمیم گیری در سازمانها مقرر می دارند.(4) چالش اصلی مدیریت دانش تبدیل هر چه بیشتر و بهتر دانش ضمنی به دانش تصریحی می باشد.
آموزش های فنی و حرفه ای در کودکان و نوجوانان

این آموزش ها را می توان به 2 گروه تقسیم نمود :

1. مهارت آموزی
2. آموزشهای حرفه ای

1. مهارت آموزی
* مهارت آموزی مختص کودکان است
* غالباً از طریق بازی ایجاد می گردد
* ضرورت آموزش مربیان

انواع مهارت :
تعداد و تنوع آن بسیار زیاد است لذا بر اساس استعدادها نیاز به تقویت بیشتر و تخصصی تر دارندو این تشخیص نیاز به بررسی کارشناسان و روانشناسان در مراکز دارد . برای نمونه :

رانندگی
بچه هایی که در هماهنگ نمودن مهارت های حرکتی دست و پا و چشم در کودکی فعالیت بیشتری داشته اند مثلاً دوچرخه سواری یا اسکی و یا … را تجربه کرده اند سریعتر و بهتر رانندگی را می آموزند .

خلبان
برای تقویت دقت بازی های مثل دوز یا o x یا … موثر است ضرورت سرعت و دقت در خلبانی

از دیگر مهارتهائی که می توان بر شمرد مهارتهای بینائی – شنیداری و گفتاری – تعادلی – مهارتهای اجتماعی و زندگی و …. می باشد از طریق بازی آموخته و تثبیت می گردد .
بازی استعداد ها و توانائی های کودک را پرورش می دهد و موجب خلاقیت او می شود . کودک از طریق بازی نحوه زندگی در اجتماع را می آموزد و برای بزرگسالی آماده شده و رشد می نماید . رشد به معنای مسلط شدن بر مهارتها و توانائی ها است که کودک در بزرگسالی به آنها احتیاج دارد لذا مراحل رشد این مهارتها را می توان در 5 مرحله خلاصه کرد .

1. تولد تا یکسالگی
تکان دادن دست – گرفتن اسباب بازی- نشستن و هل دادن توپ – سینه خیز رفتن به دنبال توپ – یاد
می گیرد چرخش توپ را – خوب گوش کردن – با کمک دستها بلند شدن و ضربه زدن به توپ و ….

2. یکسالگی تا یک و نیم سالگی
افزایش مهارت دقت – تقلید – اکتشاف – استفاده از بعضی اشیاء مثل بُرُس و …..

3. یک و نیم سالگی تا دو سالگی
کشیدن و هل دادن چرخ دستی – راندن سه چرخه – تکرار بازی ها مثلاً چیدن مکعبها – برقراری ارتباط با بزرگسالان وتکان دادن قاشق ، تولید صداهای دو سیلابی و در نهایت دو کلمه ای و تقلید از بزرگسالان – قایم باشک و مفهوم مخفی شدن و ….

4. دو تا سه سالگی
ایجاد صداهای سازها مثل طبل زدن – علاقه به کتاب و قصه – ضربه به توپ با پا – سه چرخه سواری – نخ کردن مهره ها – بازیهای نمایشی – نقاشی آب رنگ – ظرفشوئی و جارو کردن …. را دوست دارد

5. چهار تا پنج سالگی
اجتماعی شدن – بازیهای گروهی – در محیط باز و در زمین بازی – شناخت قوانین و مقررات – حفظ تعادل و روی خط راست راه رفتن – بالا رفتن از پله ها – پریدن کوچک – دور زدن و پا زدن دوچرخه – شنیدن معما و جوک – و نواختن سازهای کودکانه و ….

6. شش تا هفت سالگی
علاقه به بازی های تخیلی (مامان بازی و دکتر بازی و فروشگاه بازی و پذیرش نقش ) بازیهای گروهی قایم باشک – گرگم به هوا و …. . هنوز بی علاقه به مسابقات ورزشی هستند ( چون تحمل باخت و شکست را ندارند ) – طناب بازی سرسره – الاکلنگ – نردبان طنابی – نقاشی با ریزه کاری بیشتر – شنیدن داستانها و حکایتها – کشف طبیعت و نواختن ساز و بازی های مشترک بین دو جنس بدون حساسیت جنس خاص
این مرحله باید در منزل انجام شود لذا تسلط ، شناخت ، دقت ، علاقه و آموزش جدی مربیان را برای مهارت آموزی می طلبد

از جمله بازیهای دیگر انواع پازلها – چهره سازی ها – جورچینها – بازیهای ریاضی و آموزشی مفاهیم –
بازیهای فکری – معماها و کتابهای رنگ آمیزی و نقاشی – مازها و تصاویر مشابه – سایه ها و …. است .

2. آموزش های حرفه ای (غالباً ویژه نوجوانان و جوانان است )

* انواع آموزش
* آموزش در مراکز
* آموزش توسط واحد های سیار
* آموزش در پادگان ها
* آموزشهای ضمن کار
* آموزشهای خود یار فنی ( آموزشهای استفاده – نگهداری – عیبیابی و تعمیرات جزئی کلیه وسائل خانگی و شخصی )
* آموزش سرپرستان
* آموزشگاههای آزاد

درحال حاضر سازمان فنی و حرفه ای با 539 مرکز در رشته های بسیاری و غالباً رشته های پایه به آموزش خواهران و برادران مشغول است .

انواع گواهینامه

* کارگر متخصص
* مهارت درجه 2
* مهارت درجه 1

* داشتن مدارک مهارت درجه 1 و 2 علاوه بر امتیاز دریافت وام خود اشتغالی می تواند پس از گذراندن سال اول عمومی هنرستان فنی و حرفه اییامکان اخذ دیپلم و ورود به دانشگاه را تسهیل و تسریع نماید .
* از انواع آموزش ، آموزش در مراکز آزاد و ثبت نامهای انفرادی موثر از باقی روشها بوده است .
* انتخاب رشته آموزشی با توجه به استعدادها و علائق ، توانمندیها و انتخاب خود فرد بسیار متنوع است امّا فرا گیری کامپیوتر – آرایشگری – ماشین نویسی – حسابداری غالباً در دسترس تر و بیشتر است .

مدیریت دانش در هنرستان کارو دانش:
اگرچه زمان بسیار زیادی از شناسایی مفهوم مدیریت دانش بعنوان ابزار حیاتی در سازمانها می گذرد ، لیکن مدیران آموزشی و معلمان اخیراً شروع به شناسایی روشهای بکارگیری سیستمهای اطلاعاتی به منظور ایجاد محیط یادگیری اثربخش نموده اند.(5) معلمان به صورت انفرادی منابع مادی، فعالیتهای کلاسی، روشهای تعلیم و تربیت و بینش های عملی یادگیری را تعیین می نمایند. اینها دانش های نفیدی هشتند که بالقوه قابل تهسم و استفاده مجدد می باشند. گرچه تحقیقات بسیاری در خصوص تکنولوژی اطلاعات در بخش های صنعتی صورت پذیرفته است لیکن این نوع تحقیقات در محیطهای یادگیری و آموزشی بسیار کم انجام شده است.
بنابر گفته صاحبنظران، مدیریت دانش میتواند در تدوین خط مشی و انجام عملیات مورد انتظار به مدیریت آموزشی کمک نماید. دانش یک موضوع ثابت نیست بلکه یک فرایند پویا می باشد. همچنین دانش باید از اطلاعات و داده ها تمیز داده شود. داده ها حقیقت یا حقیقتهای فرض شده می باشد. اطلاعات بازتاب تجارب ( گفته شده، شنیده شده یا درک شده) در تعامل با داده هاست. ضبط داده ها یک فرایند مکانیکی می باشد در حالیکه ضبط اطلاعات یا تجارب حاصل از اطلاعات یک فرایند شناختی است
در سالهای اخیر بیشتر اقدامات انجام شده در سازمانها به منظور سازماندهی ساختار سازمانی بر اساس دانش و تطبیق استراتژی مدیریت دانش برای به کار انداختن سرمایه های ذهنی می باشد. در حوزه های آموزش ، هنرستان فنی و حرفه ایینقطه اتکاء برای تغییرات اجتماعی و آموزشی می باشد. در ایجاد هنرستان فنی و حرفه ایییادگیرنده، ماموریت بسیار مهم ، حرکت در راستای تغییرات سریع می باشد. خصوصیات سازمانهای آموزشی متفاوت از شرکت های صنعتی می باشد، این تفاوتها می تواند در مواردی از قبیل: اهداف سازمانی ، فرایندها ، فرهنگ و مشتریان باشد. مدل های مدیریت دانش به کار گرفته شده توسط صنایع نمی توانند عیناً به هنرستان فنی و حرفه اییانتقال یافته و مورد استفاده قرار گیرند، بلکه باید در خصوص هسته اصلی دانش در سازمانهای آموزشی به تفکر جدید و مجزا پرداخت. (7)
علی رغم توجه خاصی که به موضوع یادگیری می شود، هنرستان فنی و حرفه اییو نیروی انسانی شاغل در محیطهای آموزشی به صورت خیلی ناچیز دانش خود را در میان افراد تقسیم می نمایند. دلایل این امر می تواند ناشی از دلایل ساختاری و یا دلایل هنجاری باشد. از لحاظ ساختاری، معلمان زمان اندکی را به دوره های روزانه برای یکی نمودن و به اشتراک گذاشتن ایده ها و بازنگری تدریس شان اختصاص می دهند. از لحاظ هنجاری، اعطاء و دریافت اطلاعات در میان معلمان نهادینه نشده است. شاید دلیل این امر فرهنگ دلسرد کننده برخی هنرستان فنی و حرفه اییباشد.
بسیاری از سازمانها سرمایه گذاریهای هنگفتی در تکنولوژی و ارائه آموزشها می نمایند، در صورتیکه به هیچ وجه چنین سرمایه گذاری را در تسهیم و ایجاد دانش انجام نمی دهند. حتی زمانیکه در تلاش به منظور تسهیم و به کارگیری دانش هستند ، این امر را بسیار مشکل و ناشدنی می پندارند. اگر به محیط صنعتی و تجاری به دقت بنگریم این سازمانها اشتراک دانش را بعنوان یک ارزش آشکار پذیرفته اند و مکانیسمی برای تسهیم دانش های موجود طراحی نموده اند.(8) (شکل شماره1)

مشکلات اساسی در جاری نمودن دانش در آموزش و پرورش ارتباط نزدیکی با دانش معلمان دارند. بیش از نیمی از دانش معلمان بصورت ضمنی می باشند. موانع مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییمیتواند به سه دلیل ایجاد شوند:1- عدم تعیین مناسب اهداف تسهیم و مدیریت دانش 2- وجود فرهنگ های محدود که معلمان را به نگهداری و حفظ منابع و دانشهای خویش به صورت انفرادی، تشویق می نمایند. 3- مجزا نمودن فعالیتهای صورت گرفته معلمان از دیگر همکاران خود و انجام وظایف به صورت شخصی نیز از موانع موجود در اجرای مدیریت دانش می باشند. تسهیم اطلاعات در هنرستان فنی و حرفه ایییک امر معمولی نیست بلکه بعنوان کلیدی برای موفقیت سازمانی در یک جامعه دانش مدار مانند هنرستان می باشد. اشتراک دانش در هنرستان فنی و حرفه اییباعث اخذ تصمیمات موثر بوده که پیشرفت هنرستان را بعنوان یک سازمان یادگیرینده در برخواهد داشت.با توجه به مطالب بیان شده ، مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییرکن بسیار مهمی در بهبود شیوه های یادگیری و تدریس معلمان و ایجاد کننده فرصتی مناسب برای به اشتراک گذاشتن تجارب و دانش در بین دست اندرکاران آموزشی در محیط هنرستان
می باشد.
بهسازی هنرستان فنی و حرفه اییدر قالب مدیریت دانش:
بهسازی هنرستان فنی و حرفه ایییک نوآوری سیستماتیک در مدیریت دانش می باشد. برای افزایش اثربخشی هنرستان کارو دانش، معلمان باید در تعیین استانداردها و اهداف برنامه درسی و امور اجرایی به مدیران کمک نمایند. در این راستا معلمان نیار به تشویق ، حمایت و تفهیم در خصوص اهمیت انتشار دانش حرفه ای خود دارند. آنها نسبت به دانش آموزان ، معلمان دیگر و جامعه بیرون از هنرستان متعهد و مسئول می باشند. بهسازی هنرستان فنی و حرفه اییبرخی اوقات بعنوان یک تغییر از بالا به پایین در نظر گرفته می شوند که این تغییرات از طریق اقدامات مدیریت ارشد صورت خواهد پذیرفت. فعالیتهای بهسازی هنرستان فنی و حرفه اییممکن است یک رویا برای اداره بهتر و موثرتر کلاسها و استفاده از دانش بوده که نتیجه آن تغییر در الگوهای تدریس و یادگیری باشد. متاسفانه این تحولات در هنرستان فنی و حرفه اییبه ندرت بدنبال تطبیق هنرستان فنی و حرفه اییبا دانش های جدید در حوزه های تخصصی آموزش و یادگیری و یا اثرات جنبی که تسهیل کننده این سازگاری ها شوند، خواهند بود.
حتی در این زمینه، انگیزه و مشوق روسای مناطق آموزش و پرورش برای سازگاری با نوآوریها دانش جدید، بعنوان یک تهدید از جانب سایر دست اندرکاران آموزش قلمداد شوند. بعنوان مثال شاید ارائه بخشنامه ها در خصوص بکارگیری الزامی استاندارهای یادگیری مطابق با پیشرفتهای روز یکی از تهدیدات مورد توجه قرار گیرد. توجه بسیار زیاد به نتایج کسب شده توسط دانش آموزان و علاقه معلمان به ارائه این نتایج به صورت مثبت، سازگاری با دانش متغییر امروزی را محدود و در پاره ای موارد غیرممکن ساخته است.

مدل مدیریت دانش در هنرستان کارو دانش:
بسیاری از محققان به اهمیت طراحی آموزشی4 در سازمانهای آموزشی اشاره نموده و ابزارهای متفاوتی را به منظور انجام این فعالیت پیشنهاد می نمایند. گذشته از این سیستم مدیریت دانش(KMS) در طراحی آموزشی افق جدیدی را برای آسان سازی کارهای چندگانه افراد در حوزه های متفاوت ، در زمانهای متفاوت و شاید در مکانهای متفاوت ایجاد نموده است. با توجه به این مطلب سیستمهای مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه ایینه تنها از طریق ابزار گوناگون به منظور حمایت ارتباطات ، هماهنگیها ، همکاریها و کنترل طراحان آموزشی ایجاد می شوند بلکه بیشتر تمرکز آنها بر معلمان می باشد. بعضی اوقات سیستمهای تفصیلی را مشاهده می کنیم که مختص طراحان آموزشی می باشند و نمی توانند به صورت عمومی مورد استفاده معلمان قرار گیرند. بعلاوه صاحبنظران معتقدند که باید بر عملکرد دانش عملی از قبیل ایجاد ، کاربرد ، تغییر ، تبدیل و سازماندهی دانش در هنرستان فنی و حرفه اییتاکید نماییم. مقصود از مدیریت دانش فردی و پیشرفت حرفه ای یک معلم نیاز به ارتباط و نظم خاصی دارد که این امر می تواند از طریق مدیریت هنرستان محور صورت پذیرد. ما در این مقاله در صدد ارائه یک ساختار مدیریت دانش با یک مدل چرخشی که شامل ایجاد، کاربرد، تغییر و اصلاح و سازماندهی دانش(GAMO) بوده و توسط جانگ و لیو5 تدوین شده است، می باشیم.

مدل GAMO
ایجاد دانش معمولاً طی برنامه ریزی آموزشی و پرداختن به آن صورت می گیرد. نوآوری و بازخورد ها به منظور اطلاح دانش ها ارائه می گردند. از طرف دیگر دانش آموزشی برون سازی و در پایگاه اطلاعات ذخیره می شود. با این حال آنها نیازمند سازماندهی مناسب جهت استفاده مجدد و تسهیم دانش در سازمان می باشند. به طور خلاصه ، یک سیستم مدیریت دانش باید یک ابزار کاربردی را درحمایت از ایجاد، کاربرد ، اصلاح و سازماندهی دانش عملی برای ما فراهم نماید. مدل ارائه شده در این مقاله یک مدل عملی از مدیریت دانش حرفه ای معلمان می باشد که در سه بخش کلی چشم انداز6، توانمند سازها7 و گامهای عملیاتی8 ارائه شده است( شکل 2)

چشم انداز:
به اعتقاد پیتر سنگه یادگیریها از طریق چشم انداز حاصل می شود. بهبود نمرات آزمون و فراهم آوری فضا مناسب یادگیری می تواند از اهداف کلیدی باشند. در صورتیکه باید توجه داشت که این اهداف نمی توانند جایگزین، قدرت یک چشم انداز وسیع بعنوان نیرو محرکه بهبود در هنرستان فنی و حرفه اییشوند. بعلاوه باید توجه داشت که اساس چشم اندازهای هنرستان فنی و حرفه اییممکن است که به استعداد و رفتار دانش آموزان ، معلمان حرفه ای و توسعه هنرستان فنی و حرفه ایینیز ارتباط داشته باشد.

توانمند سازها:
توانمند سازها بعنوان محرکهایی جهت چرخش گامهای عملیاتی دانش که در قسمتهای فرعی توصیف شده اند،
می باشند.با توجه به جمعبندی نظرات بسیاری از صاحبنظران می توان چهار توانمند ساز را که می توانند تاثیر بسیار در مدیریت دانش در سازمانها داشته باشند را نام برد. این توانمندسازها عباتنداز : فرهنگ ، تکنولوژی آموزشی، زیر ساختهای سازمان و سنجش و ارزیابیها می باشد. عناوین این توانمند سازها از کاربرد آنها در محیطهای صنعتی و تجاری اخذ شده است که میتواند تاثیر مشابهی در فرایند مدیریت دانش در هنرستان فنی و حرفه اییداشته باشد. فرهنگ به گرایش و میل به تسهیم دانش اشاره می کند. معلمان از طریق یک سیستم ارزیابی و یا یک سیستم پاداش به تسهیم دانش حرفه ای تشویق می شوند. پس از آن توانمند ساز بعدی مزایایی را از فرهنگ به منظور به کارگیری تکنولوژی اطلاعات در حمایت از دانش عملی دریافت می نماید. در پایان از طریق بکارگیری ابزار تحلیلی مدیریت دانش ، میزان تاثیرات و تغییرات ایجاد شده مورد سنجش قرار می گیرند. با توجه به این ارزیابی همه کارکنان می توانند مزایا و معایبی را که برای آنها حاصل شده است را مشاهده نمایند، که این امر می تواند یک بازنگری درونی را برای آنها به همراه داشته باشد.

گامهای عملیاتی:
برخی صاحبنظران گامهایی را تحت عنوان فرایند انتقال دانش پیشنهاد نموده اند که عبارتنداز: ایجاد، شناسایی ، گرآوری ، سازماندهی ، اشاعه ، به روز رسانی و کاربرد. با توجه به زمینه آموزش و یادگیری در سازمانهای آموزشی از آنجاییکه دانش های ایجاد شده در اینگونه سازمانها از طریق آموزشهای عملی ایجاد می شود ،
می بایست فرایند ارائه شده مطابق با اهداف چنین سازمانهایی اصلاح شود. فرایند مدیریت دانش می تواند به 4 گام چرخشی تقسیم گردد، که عبارتنداز: ایجاد، بکارگیری ، اصلاح ( بازنگری) و سازماندهی . 4 گام عملیاتی پیشنهاد شده به صورت چرخشی و مارپیچی چشم انداز سازمانی را احاطه می نماید.
ایجاد دانش: اولین گام به برون سازی دانش ضمنی پنهان در ذهن افراد اشاره می کند. روشهای عملی و موثری باید به منظور انجام این گام لحاظ شوند مانند سازماندهی کمیته های یادگیری مختلف به منظور تفکر گروهی.

دانش ارزشمند ایجاد شده در گام قبلی باید از طریق انجام آزمون عملی تایید شود.بطوریکه آن
می تواند تاثیر بسیار خوبی بر معلمان و هنرستان فنی و حرفه اییداشته باشد.
اصلاح: دانش قابل کاربرد و کامل چندین بار مورد اصلاح قرار می گیرد، آنچنان که بتوان آن را در زمان طولانی منتشر و به کار برد.این گام از طریق چندین بار مباحثه و گاهی اوقات برگشت به گام قبلی به منظور آزمون انجام خواهد شد، بطوریکه قسمت اساسی دانش را بتوان در هر زمان استخراج و ذخیره نمود.
سازماندهی دانش: بیشتر اجزای دانش ایجاد شده بوسیله سه گام فوق ، بر اساس دانش موجود بازنگری و سازماندهی می شوند. مربیان نیاز دارند به جستجو و گردآوری دانشهای برون سازی شده و پس از آن کمیته مدیریت دانش یا کمیته توسعه هنرستان فنی و حرفه اییمسئول یکی نمودن و مقایسه دانش ایجاد بر اساس اهداف هنرستان فنی و حرفه اییبا تصمیمات اخذ شده در خصوص توسعه هنرستان فنی و حرفه اییمی باشند.

تاریخچه هنرستان در ایران

تشکیلات آموزش و پرورش در ایران از دوران باستان تا کنون تغییرات و دگرگونی های فراوانی داشته است.دردوران هخامنشیان آموزش بیشتر جنبه مذهبی و حکومتی داشت و به سه نوع تقسیم می شد.نخستین سازمان آموزشی خانواده بود، والدین هر طفل مسئولیت داشتند، فرزندان خود را براساس موازین دین زرتشت تربیت کنند.
پس از آن آموزش در آتشکده ها بود که به تدریج گسترش یافت ودر کنار این آتشکده ها فرهنگستان هایی هم به وجود آمد.
علاوه براین دو نوع آموزش که ویژه همگان بود سازمان های تربیتی و آموزشگاه های درباری بودند که در قلب کاخ ها قرار داشتند و ویژه شاهزادگان و بزرگان بود.
مسئولیت عمده این آموزشگاه ها در پرورش مدیران برای اداره مملکت و تربیت شاهزادگان برای به دست گرفتن حکومت خلاصه می شد و از آموزش علوم و فنون مختلف خبری نبود.
اما در زمان ساسانیان، سازمان های آموزشی گسترش یافت.آنان علوم دنیای متمدن آن زمان چون هندو و یونان را به قلمرو حکومت خود راه دادند، تا این که دانشگاه بزرگی مانند گندی شاپور (جندی شاپور) در قرن سوم میلادی توسط اردشیر تاسیس شد که در آن علوم تجربی و ادبیات مورد آموزش قرار می گرفت.در زمان انوشیروان این دانشگاه توسعه یافته و بیمارستانی برای تدریس علم طب به وجود آمد، این دانشگاه تا قرن سوم هجری دایر بود.با همه این ها نباید فراموش کرد که در دوران قبل از اسلام به ویژه در زمان ساسانیان تعلیم و تربیت و آموزش ویژه طبقه اشراف و مرفه بود و برای همگان امکان دسترسی به آن وجود نداشته است.پس از اسلام و به خصوص پس از سقوط بنی امیه به دست ایرانیان و روی کار آمدن عباسیان راه برای نفوذ فرهنگ ایرانی در دل فرهنگ اسلامی فراهم شد و مراکز علمی ایران در اواسط قرن دوم هجری اهمیت خود را باز یافتند.اما از آغاز قرن چهارم و در طول قرن پنجم تحولاتی در تشکیلات آموزش و پرورش ایران به وجود آمد و مساجد از شکل ساده خود خارج و در آن ها حوزه های علمیه و اتاق هایی برای سکونت طلبه ها به وجود آمد ، که از همه منظم تر هنرستان فنی و حرفه اییبود با نام نظامیه که توسط خواجه نظام الملک توسی در سراسر کشور پهناور ایران با برنامه ای خاص و واحد اداره می شد.اما از عصر قاجاریه نظام آموزش و پرورش ایران دچار تحولات اساسی شد و به علت مبادلات سیاسی ایران با کشور های اروپایی مکتب خانه ها و هنرستان فنی و حرفه اییسنتی جای خود را به هنرستان فنی و حرفه ایینوین دادند که همه وارداتی و اروپایی بودند.با افتتاح دارالفنون در سال ۱۲۲۸ ه.ش توسط امیر کبیر تحولی بزرگ در ساختار آموزش و پرورش به وجود آمد.طبق دستور ناصر الدین شاه، معلمان دارالفنون موظف بودند در رشته مربوط به خود کتابی بنویسند و یا یک کتاب خارجی را به فارسی ترجمه کنند.این هنرستان تا سال ۱۳۲۰ از وضعیت بسیار خوبی برخوردار بود.بیشترین محصل را به دانشگاه فرستاد ولی در دهه های بعد به تدریج و به دلایل مختلف رو به افول نهاد.فارغ التحصیلان دار الفنون اکثرا به مشاغل وزارت، سفارت، استادی دانشگاه و… رسیدند.

بعد از زورخانه مکتبخانه بود که جزء اماکن مقدسه و محل روای حاجات به شمار می آمد و پس از آن هنرستان فنی و حرفه اییطلاب دین که در آن دروس مذهبی می خواندند. این اماکن تا آن درجه محل اعتقاد بودند که مردم در گرفتاری ها، نذر و نیازهایی بر آن هانیت کرده، مراد و حاجت می خواستند که غالبا هم حاجت روا می گشتند و نذرهای این دو مکان، هم آش و پلو و حلوا و پخته و نپخته ی ماکول و حبوب بود که به طلاب می دادند و نیاز کودکان مکتبخانه ها، شیرینی و شربت و میوه و وسایل درس و مشق، مانند کتاب و کاغذ و قلم و دوات و رخت و کفش و کلاه عید و پیراهن و شلوار سیاه برای محرم هایشان که طلاب را، معصومین و اطفال را فرشتگان خوانده دعاهایشان را مستجاب می دانستند.
محل مکتبخانه دکان یا اتاق بزرگی در کوچه یا خانه یی بود که مکتبدارهای مرد یا مُلاباجی های زن، آن را اداره کرده به تعلیم و تربیت کودکان می پرداختند و صورت ظاهر آن عبارت بود از فرش حصیر یا نمد یا گلیمی مندرس و میز کوتاه و تشکچه ی مکتبدار و چند ترکه ی آلبالو یا عناب روی زمین کنارمیز و چوب فلکی [چوبی به قطر هشت تا ده سانت و طول یک ذرع و نیم و اسباب چوب زدن که دو نقطه ی میان آن را در سی چهل سانت فاصله سوراخ کرده طنابی در طول یک ذرع از سوراخ های آن گذرانده سرهای طناب را گره می زدند و طرز کارش به این صورت بود که مقصر را خوابانده پاهایش را در طناب آن می کردند و دو نفر که دو طرفش را داشتند آن را محکم پیچانده، پاها را در آن فشرده یک نفر مامور چوب زدن به کف پا می گردید.] کنار اتاق و برای زیر هر بچه، قطعه زیراندازهایی از قالیچه کهنه یا نمد و گلیم و گونی که از خانه هایشان می اوردند و قُلقُلک آبی برای هر بچه که با مکتب گذاشتنشان، مخصوصشان می گردید و منقلی که زمستان ها هر صبح برایشان آتش کرده همراهشان می کردند.

تاریخچه تاسیس هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه ایرانی
تاریخچه
تا بعد از مشروطیت هنرستان ای برای دختران ایجاد نشد، به عوام چنین تلقین می شد که درس خواندن برای دختران لازم و جایز و پسندیده نیست و شاید شرط عفت را در زندگی کنج خانه نشستن و نداشتن سواد می دانستند. ثانیاً عامه مردم نظر خوبی به تحصیل در هنرستان فنی و حرفه اییجدید نداشتند و هر زمان که می توانستند محصلین و معلمین را مورد آزار یا سخریه و توهین قرار می دادند. تازه این امر درباره پسران و مردان بود و دختران وضع دشوارتری داشتند. بنابراین تحصیل دختران در خانواده هایی که به با سواد شدن دختران خود علاقمند بودند، به وسیله معلم سرخانه انجام می شد.
تاسیس هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه در ایران توسط هر گروهی که انجام می گرفت با مخالفتهای زیادی روبرو می گردید. بعضی از علما آن را خلاف شرع اسلام می دانستند و بعضی می گفتند وای به حال مملکتی که در آن هنرستان دخترانه تاسیس شود.

پس از انقلاب مشروطیت گفتگوهایی بین نمایندگان صورت گرفت. پاره ای از آنان چون ناظم الاسلام از تاسیس هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه حمایت نمودند و گفتند: "در تربیت بنات و دوشیزگان وطن بکوشیم و به آنها لباس علم و هنر بپوشیم، چه تا دخترها عالم نشوند، پسرها بخوبی تربیت نخواهند شد". در جواب وی میرزا سید محمدصادق رئیس هنرستان اسلام گفت: "چیزی که مانع احداث هنرستان دخترانه است نبودن اداره نظمیه و نداشتن پلیس مرتب است. فرضاً که حجه الاسلام منع معاندین را بردارند، با جوانان جاهل و اشخاص عزب و بی لجام چه کنیم؟ باید نخست اداره پلیس و نظمیه را مرتب کنیم، تا در موقع لزوم از دختران حمایت کنند و دیگر آنکه معلم مردانه نمی توان برای دختران آورد. پس باید به فکر معلم زنانه باشیم".
با تمام دشواری ها، پس از بالا رفتن سطح آگاهی های جامعه و احساس ضرورت ایجاد هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه، بانوان آزاداندیش و دلسوز ایرانی دست به کار شدند و در همان زمانی که نمایندگان به بحث و جدل پایان ناپذیر درباره چگونگی ایجاد این هنرستان فنی و حرفه اییپرداخته بودند، به تاسیس اولین هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه ایران اقدام نمودند. این اقدامات در حالی صورت گرفت که اوضاع ایران بسیار منقلب بود و به هر گونه نوگرایی در جامعه با دیده شک و تردید نگریسته می شد. بازار تکفیر و افترا بسیار گرم بود. و کهنه پرستان از هیچ اقدامی حتی خطر جانی و هتک آبرو و حیثیت این بانوان آزاداندیش فروگذاری نمی کردند.

هنرستان دوشیزگان
نخستین بار در سال 1324 هـ. ق هنرستان ای به نام هنرستان دوشیزگان توسط بانو بی بی خانم وزیراف، برای دختران گشایش یافت. اما اقدام جسورانه وی با مخالفت بسیاری روبرو گشت به طوری که پاره ای ازمخالفان تصمیم به ویران کردن هنرستان گرفتند. طی فشارهای بی رویه مخالفان هنرستان دوشیزگان، بی بی خانم به وزارت معارف شکایت نمود. اما در جواب به وی گفته شد که صلاح در این است که هنرستان تعطیل شود. سرانجام، با وجود ایستادگی بی بی خانم در برابر مشکلات، هنرستان دوشیزگان تعطیل شد.
بعد از جریان به توپ بستن مجلس شورای ملی، بی بی خانم پیش صنیع الدوله (وزیر معارف) رفت. این بار تقاضای وی پذیرفته شد، مشروطه بر اینکه فقط دختران بین 4 تا 6 سال در هنرستان تحصیل نمایند و کلمه دوشیزه نیز از تابلوی هنرستان حذف شود.

هنرستان ناموس
این هنرستان در سال 1326هـ. ق توسط خانم طوبی آزموده در خیابان فرمانفرما، نزدیک چهارراه حسن آباد تاسیس شد. وی که فرزند میرزا حسن خان سرتیپ بود درسال 1303 هـ.ق متولد شد و در چهارده سالگی به عقد عبدالحسین میرپنج که مرد دانشمندی بود درآمد. وی مدتی به تحصیل در زبانهای عربی، فارسی و فرانسه پرداخت و سپس به فکر افتاد تا نهال دانش را در دل و جان دختران ایرانی بکارد. او که با شرایط آن روزگار آشنایی داشت با تدبیری جدید شروع به کار نمود. در ابتدا به تاسیس کلاسهای اکابر برای بانوان اقدام نمود و سپس قرآن و تعالیم مذهبی و علم الحدیث را در دروس گنجاند و سالی یک بار در هنرستان مجالس روضه خوانی ترتیب داد و از اولیای شاگردان دعوت به عمل آورد و آیه هایی از قرآن کریم در جهت فراگیری علم و دانش به آنان گوشزد نمود.
تهیه آموزگاران زن در آن عصر بسیار مشکل بود بنابراین وی ناچار بود ازدوستان شوهر خود درخواست کند تا کتب مورد لزوم شاگردان را تهیه کنند و سپس خود به تعلیم آنان می پرداخت. بعد از مدتی از کمکهای بی دریع سید جوادخان سرتیپ، میرزا حسن رشدیه، نصیرالدوله و ادیب الدوله برخوردار گردید.
هنرستان ناموس بعدها به صورت یکی از مهمترین و مجهزترین هنرستان فنی و حرفه اییمتوسطه تهران درآمد. از فارغ التحصیلان این هنرستان می توان از بانو توران آزموده (خواهرزاده طوبی خانم)، بانو فخر عظیمی ارغون، بی بی خانم، گیلان خانم، فرخنده خانم و مهرانور سمیعی نام برد.

هنرستان پرورش
در سال 1321 هـ. ق طوبی رشدیه در قسمت مجزای خانه خود هنرستان دخترانه ای به نام پرورش دایر نمود. گرچه اقدام وی با استقبال مردم روبرو گردید و چند روز بعد از تاسیس 17 تن شاگرد داشت، اما فراشان دولتی تابلوی او را با فحش و تهدید برداشتند و هنرستان را منحل کردند.
تا این زمان هنرستان کارو دانشی که از سوی بانوان ایرانی تاسیس می گردید جنبه رسمی و دولتی نداشت و گرچه گاهی اوقات نمایندگان مجلس یا اعضای دولت از آنان به طور تلویحی حمایت می نمودند، اما هرگاه به عللی مخالفان قد علم کرده بر خلاف آنان گام بر می داشتند، و هیچ قانون و مرجع رسمی نبود که با آنان مقابله نماید. به همین دلیل بانوان ایرانی دست به دامان مجلس شدند و تقاضایی بدین مضمون به مجلس ارسال داشتند

… بر خداوندان حل و عقد و مدیران رتق و فتق امور واجب است که در این هنگام درخت سعادت ابدی در باغ مراد ملت بنشانند و اساس ترقی و پیشرفت این مملکت را بر پایه استوار نهند و به ترتیب نسوان بپردازند … در هزار سال پیش، دولت اسلام نخستین دولت متمدن روی زمین بود و مسلمین اولین ملت عالم و معلمین عالم از اهل ایران بودند. در اسلامبول که نسبت به سایر نقاط اروپا نشرعلم اساس و تقدم داشت، به واسطه حکما و دانشمندان بخارایی علم وحکمت سرایت کرده و هنوز نام حکمای آن عهد را اروپاییان با احترام می برند. پس چه شد که آنها به علت علمی که از ما گرفته اند، پیش افتادند، سهل است که آن را تکمیل کرده اند و از آموزگاران خود درگذشتند و آنها را محتاج به خود کردند؟ آیا می توان گفت اهل ایران با هوش طبیعی و استعداد خداداد احتیاج نوع را به ترویج علم و صنعت احساس نکردند؟ نه بلکه به واسطه این بود که آنها زنهایشان را تربیت کردند… ملت ایران زودتر ازملت ژاپون با اروپا مراوده پیدا کرد، چرا مثل آنها ترقیات عصر جدید را فرا نگرفت؟…. همه به واسطه این نکته است که زنهای فرنگی به واسطه علم معنای هیات اجتماعیه را می فهمند ولی … زنهای مسلمان جز کینه ورزی با یکدیگر، تربیت کودکان به مقتضای سلیقه خود، چیز دیگر نمی دانند… وقتی که آموزگاران و مربیان اولیه اطفال را تربیت نکنند، جوانان، مردان و پیران با تدبیر نخواهیم داشت.
از آنجایی که بالا بردن سطح فرهنگ جامعه از اهداف اصلی انقلاب مشروطه به حساب می آمد، در سال 1327 هـ.ق کلیه دبستانهای تهران دولتی شدند و رسماً تحت نظارت اداره فرهنگ قرار گرفتند و 46 باب هنرستان فنی و حرفه اییدخترانه و پسرانه تاسیس گردید.

تاریخچه هنرستان دارالفنون
تاسیس دارالفنون، یکی از اقدامات چشمگیر میرزاتقی خان امیرکبیر است که حاصل آن، برآمدن نامدارترین چهره های علمی، ادبی و هنری بوده. اما این مرکز فرهنگی، بیست وچند سال است که به صورت خاکدانی در خیابانی نه چندان خوشنام، به ایامی نه چندان دور می اندیشد که پایه ریز فرهنگ نوین کشور بود و خیابانی که در آن جای گرفته و نام حکیم ناصرخسرو را که از مفاخر فرهنگی ماست بر خود دارد، خیابانی بود که مراکز متعدد فرهنگی و علمی در خود داشته که امروزه جز کتابفروشی های قدیمی، نشانی از آنها نیست ولی به عوض، در ضلع شرقی آن، صدای "دارو،دارو" یک لحظه قطع نمی شود! اینجا دارالفنون شده است و البته بر کسی پوشیده نیست که دارو همیشه به معنای دوا نیست و بیشتر معادل drug به کار می رود اما در ضلع غربی، دارالفنون همچون پدری سالخورده و فرتوت، ابرو درهم کشیده، نگاهی عتاب آلود به این نسل ازخودرمیده دارد. این ازخودرمیده ها در ضلع شرقی و با فاصله ای بعید، به دنبال متاعی هستند که روح بنیان گذار دارالفنون از آن در عذاب است.
گویی از همین روست که اهل دارو هرگز در حاشیه دارالفنون نمایان نمی شوند؛ بنایی که به رغم فرسودگی، همچون لعلی درخشنده به چشم اهل نظر زیبا و دلنواز می آید.
سردر زیبای دارالفنون را لرزاده – معمار معروف – پدید آورده و خط چشم نواز بالای آن از عبدالحمید ملک الکلامی ملقب به امیرالکتاب است. دارالفنون در آغاز از چنان منزلتی برخوردار بود که رضاقلی خان هدایت – مولف مجمع الفصحاء، ریاض العارفین و انجمن آرای ناصری – به ریاست آن برگزیده شد و به این منظور، از شیراز به تهران کوچ کرد.
از دارالفنون تا سال 57 به عنوان هنرستان استفاده شد و بعد از آن به مرکز تربیت معلم تبدیل گردید. سپس مدتی به مرکز آموزش ضمن خدمت وزارت آموزش وپرورش اختصاص یافت تا آنکه در سال67 جزو فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و تصمیم گرفته شد از این بنای ترد و شکننده که دیگر توانایی ارائه خدمات آموزشی را نداشت، پس از مرمت و بازسازی، به عنوان گنجینه آموزش و پرورش استفاده شود و به این ترتیب، در ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای دیگر، مرکزی برای نگهداشت تاریخ مکتوب، عینی و شفاهی تعلیم و تربیت فراهم آید. اکنون سال هاست که از تصویب این طرح می گذرد ولی دارالفنون سالخورده همچنان مهجور و تکیده – لابد به جرم دانش پروری – سر در گریبان فرو برده، در گوشه ای از خیابان ناصرخسرو چمباتمه زده تا دستی از غیب برون آید و گره از کار فروبسته اش بگشاید، حال آنکه ساخت وسازهایی بسیار بی مقدار با هزینه های کلان صورت می گیرد که با آنها می شود چند بنای تاریخی نظیر دارالفنون را بازسازی کرد که نشان از هویت فرهنگی کشور دارند.
فلک به مردم نادان دهد زمام مراد تو اهل فضلی و دانش، همین گناهت بس
بازسازی بنایی فرسوده و ازدست رفته نظیر دارالفنون، نیاز به عزمی ملی دارد. این وظیفه ای نیست که یک وزارتخانه به تنهایی بتواند از عهده انجام آن برآید و نیاز به توجه مدیریت کلان فرهنگی دارد تا هزینه لازم را برای انجام سریع عملیات نوسازی آن تامین کند و کار را در اسرع وقت و در زمانی تعیین شده به سامان برساند؛ نه آنکه مرمت بنایی چنین عظیم به بودجه وزارتخانه ای حوالت شود که خود، چشم به همیاری مردم دارد! از این روست که پس از گذشت سال های متمادی، هرازگاهی خرجی اندک صرف مرمت های جزئی و ناقص در این بنا می شود که چون بودجه ای برای پیگیری و ادامه کار بازسازی در پی ندارد، آنچه انجام یافته هم به دلیل نیمه کاره ماندن، در معرض تخریب و فرسایش زمانی قرار می گیرد، که گرفته است و باز کار به نقطه آغاز می رسد.
البته نباید پنداشت که این جفا و بی توجهی فقط در مورد دارالفنون صورت می گیرد بلکه این معضلی است که متوجه غالب دستاوردها و میراث فرهنگی ماست. این معضل از دو علت نشات می گیرد؛ یکی عدم وجود مدیریت کلان فرهنگی که ضرورت دارد در قالب یک هیات یا شورا، مرکب از عالی ترین اعضای تصمیم گیرنده نهادهای ذی ربط پدید آید و به مسائلی بیندیشد که بازسازی و راه اندازی گنجینه دارالفنون می تواند نمونه ای از آن باشد و دیگری عدم توجه یکسان اهل تحقیق به کل فرهنگ برآمده از این خاک است.
این، معضلی است که باید آن را به منظور حفظ و پرورش میراث فرهنگی کشور، بسیار جدی گرفت.توجه به چهره های تابناک فرهنگ بیگانه و غافل ماندن از دیگر چهره ها را می توان برابر گرفت با علاقه ای که کودکان به خامه روی شیرینی نشان می دهند و به دیگر قسمت های آن توجهی ندارند. تفکر خامه ای در حوزه فرهنگ نیز چنین است؛ یعنی فرهنگ را به صورت یک کل منسجم نمی بیند بلکه فقط چهره ها، دستاوردها و آثار دلپذیرتر را مورد توجه قرار می دهد و بقیه را به حال خود وامی گذارد تا به تدریج مشمول فراموشی و فرسایش زمانی شوند؛ حال آنکه زیبایی یک آسمان پرستاره تنها به ماه و زهره و پروین نیست؛ زیبایی آن، در کل منجسم آن است.
در آسمان پرستاره میراث فرهنگی ایران، اگر فردوسی هست، دهخدایی هم هست. اگر حافظ هست، هلالی جغتایی هم هست. اگر عنصری هست، سعید طاعی هم هست. اگر مولوی هست، سنایی هم هست. اگر ملاصدرا هست، سهروردی هم هست و اگر ابنیه باشکوهی هست که زیبایی شان به گنبد آسمان پهلو می زند، دارالفنون هم هست. همه اینها میراث فرهنگی این سرزمین اند، میراث دار واقعی، کسی است که به دور از تفکر خامه ای، همه را عزیز بشمارد؛ بر یکی دست نوازش نکشد و دیگری را خوار بدارد. او به باغبانی می ماند که باید همه گل های بوستانش را به یکسان پرورش دهد و بداند که هر گلی بویی دارد.
بنیانگذار هنرستان در ایران چند سال پیش در محضر شاگردی دکتر سید عباس زاده (استاد فرهیخته دانشگاه ارومیه) نام میرزا حسن رشدیه را شنیدم. آقای دکتر از زندگی او گفت و از خون دلهایی که برای ایجاد هنرستان فنی و حرفه اییخورده بود و رنجها و مصیبتهایی که در این راه متحمل شده بود. من به عنوان یک معلم متاسف بودم که چرا تا آن زمان نام این مرد بزرگ به گوشم نخورده بود و آقای دکتر البته گفتند بنا به دلایلی به صورت رسمی نام میرزا حسن رشدیه کمتر در رسانه ها و تبلیغات عمومی گفته می شود. او مردی است که با پایمردی خود برای ایجاد تعلیم و تربیت نوین، امروزه ما را مرهون فداکاریهای خویش ساخته است. او کسی است که در راه ایجاد هنرستان فنی و حرفه اییاز طرف متحجران بارها تکفیر شده است و بارها و بارها هنرستان اش را که با زحمت بسیار ساخته شده بود به دست کج اندیشان تخریب شده است. اما این بزرگمرد با آن که خسته شد اما نا امید نشد و مقاومت کرد تا عاقبت ریشه دبستان را در ایران به زمین نشاند و آن را بارور ساخت.
میرزا حسن در 14 تیر 1230 (154 سال قبل) در محله چرنداب تبریز متولد شد. او در اوایل جوانی قصد داشت برای تحصیل به نجف برود و به کسوت روحانیت در بیاید اما با خواندن مقاله ای در روزنامه اختر (روزنامه ای که در استانبول چاپ می شد)از این سفر منصرف شد. در آن مقاله گفته شده بود که در ممالک اروپایی از هر 1000 نفر 10 نفر بی سواد هستند اما در کشور ایران از هر 1000 نفر فقط 10 نفر با سواد هستند و یکی از دلایل بی سوادی ایرانیان مشکل بودن الفبای فارسی و کیفیت تدریس آن ذکر شده بود. سرانجام میرزا حسن روانه لبنان شد و در هنرستان تربیت معلم که متعلق به فرانسویان بود مشغول تحصیل گردید. بعد از دو سال روش تدریس حروف الفبا را با روش جدید فرا گرفت. میرزا حسن پس از فراگیری دانش آموزش کودکان دبستانی عازم ایروان شد که برادرش در آنجا مکتبخانه ای داشت. در آنجا با کمک برادرش هنرستان ای به سبک جدید تاسیس کرد که توانست در اندک مدتی افراد زیادی را باسواد کند و افراد زیادی از آن استقبال نمودند. حتی آوازه دبستان او به گوش ناصر الدین شاه هم رسیده بود و در سفری که به ایروان داشت از او خواست به ایران بیاید و مشابه همین هنرستان را در ایران ایجاد کند و البته میرزا با کمال میل پذیرفت و حتی تا نخجوان هم همراه پادشاه آمد اما شاه بعد از آن که متوجه شده بود این نوع هنرستان فنی و حرفه اییمی توانند باعث آگاهی و روشن اندیشی مردم شوند از دعوت خود منصرف شده بود. خود او در کتاب خاطراتش می نویسد:
"… تا به نخجوان برسیم، شش روز طول کشید، شاه در این شش روز یا در سر نهار یا در سر شام مرا احضار فرموده، خاصیت مواد پروغرام هنرستان را مى پرسید. من یک جوان بى تجربه غافل از سیاست شاهانه، نتایجى در علم و اطلاع و آگاهى آحاد ملت مى گفتم. هزار امیدوارى بر دولت از دانش ملت مى دادم. مگو که شاه رعیت خود را خوب مى شناسد، یعنى هنرستان اى که در اذهان ملت، تولید آن افکار بکند، صلاح ملک و ملت نمى دانست."

در سال 1268 شمسی، خود رشدیه عازم وطن شد و بلافاصله اولین دبستان را در محله ششکلان تبریز دایر نمود. آوازه هنرستان او به خاطر سرعت آموزش و نظم هنرستان و توجه به علوم نوین در اندک زمانی در شهر پیچید و هر روز شمار شاگردان رو به افزایش گذاشت. این عمل او البته باعث خشم مکتبداران و قشریون گردید چرا که روش تدریس آسان او نان آنان را آجر کرده بود و از طرف دیگر آنان سالهای سال آموزش را فقط در انحصار خود می دانستند و به دیگران اجازه ورود به این حیطه را نمی دادند. چند بار هنرستان اش را خراب کردند و تخته سیاه آن را به آتش کشیدند و هر بار او مجبور شد محل هنرستان را تغییر دهد. با افزایش فشارها او از تبریز مهاجرت کرده و عازم مشهد شد و در آنجا دبستانی ایجاد کرد اما در آنجا هم از گزند متحجران در امان نماند و حتی کار به تکفیر او کشید. خود او در خاطراتش می نویسد: "موثرترین اسباب ها تکفیر من بود. اعتنا نکردم. از ورود به حرم مانع شدند، به زیارت از خارج قانع شدم. از ورود به حمام ها قدغن کردند در منزل استحمام کردم. در معابر بناى فحاشى گذاشتند جز براى هنرستان از خانه خارج نشدم "
در سال 1275 شمسی به دعوت امین الدوله حاکم آذربایجان که از آگاهان و روشنفکران زمانه بوده است به تبریز دعوت می شود و دوباره هنرستان ای را در تبریز تاسیس می نماید. مرحوم کسروی از این هنرستان به عنوان اولین دبستان ایران یاد می کند و در تاریخ مشروطیت می نویسد: "دبستان درایران در سال ۱۲۷۵ شمسى آغازید که امین الدوله به دست رشدیه نخست در تبریز و سپس در تهران آن را باز کرد."
یک سال بعد، امین الدوله به تهران منتقل شد و رشدیه تصمیم گرفت هنرستان ای در تهران ایجاد نماید. اما در تهران هم از دست جاهلان در امان نماند. هنرستان رشدیه در روبروی هنرستان دارالفنون واقع شده بود. زمانی که به رشدیه خبر می دهند افراد زیادی به قصد هنرستان روانه شده اند و قصد تخریب هنرستان را دارند دانش آموزان را به سرعت از هنرستان دور نموده و خود با چند نفر از معلمان و نزدیکان بالای پشت بام دارلفنون می رود. جاهلان و اوباشان با بیل و کلنگ و نارنجک در هنرستان را از جا کنده و مشغول تخریب آن می شوند. نقل می کنند که رشدیه این صحنه را تماشا می کرد و می خندید از او سبب خنده اش را می پرسند در جواب می گوید:" این جاهلان نمى دانند که با این اعمال نمى توانند جلو سیل بنیاد کن علم رابگیرند. یقین دارم که از هر آجر این هنرستان، خود هنرستان دیگرى بنا خواهد شد. من آن روز را اگر زنده باشم، خواهم دید."
چند سال بعد با حمایت تعدادی از روحانیون آزاد اندیش مانند سید محمد طباطبایی و شیخ هادی نجم آبادی اندکی از حساسیتها کاسته شد. در بسیاری از مناطق تهران هنرستان کارو دانشی به نام هنرستان فنی و حرفه اییرشدیه تاسیس گردید و مردم زیادی از آنها استقبال نمودند. در اندک مدتی در اقصی نقاط ایران هم اولین دبستانها تاسیس شدند. همچنانکه رشدیه پیش بینی کرده بود از هر آجر مدارش خراب شده هنرستان ای روئید و خود رشدیه با چشم خود، زاده شدن هنرستان فنی و حرفه اییرا یکی پس از دیگری با چشم خود

آموزشهای فنی و حرفه ای :
1. آموزشهای فنی و حرفه ای انجام فعالیتهایی است که می تواند فرد را برای احراز شغل حرفه و کسب و کاری آماده کند یا کارایی و توانایی وی را در انجام آن افزایش دهد . این آموزشها کسب مهارتها را در راستای تکنولوژی و علوم وابسته به همراه دانشهای خاص مربوط به مشاغل بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی ارائه می دهد . در سال 1385 ضمن تاکید بر کیفیت آموزش های فنی و حرفه ای جهت پاسخگوئی به تقاضای جامعه سیاست بهره برداری از حداکثر ظرفیت موجود آموزش را اعمال نموده است که در این راستا راه اندازی آموزش روستائیان با عنوان (طرح هجرت) از اقدامات این سازمان بوده است که به منظور دسترسی آحاد مردم بخصوص در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته خصوصاً روستاها می باشد. افزایش کمی به همراه افزایش کیفی آموزشها دربخش دولتی به تنهایی قادر به پوشش نیازهای گسترده آموزشهای مهارتی جامعه نبوده لذا سازمان برنامه ای خاص را به منظور جلب همکاری موسسات کارآموزی آزاد به اجراء درآورده تا بتواند با سقف حداقل 3 میلیون نفر- دوره برنامه های سال جاری خود را تحقق بخشد .
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور:
2. Technical &vocational Training organization (TVTO)
3. سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی که از ادغام سه نهاد آموزشی در سال 1359 و به منظور ارائه آموزشهای فنی و حرفه ای تشکیل گردیده و بر اساس بیش از 10 قانون موضوعه و ماده 151 قانون برنامه سوم و تنفیذ آن در برنامه چهارم، متولی آموزشهای فنی و حرفه ای کوتاه مدت بوده و مسئول کمیته تخصصی آموزش های فنی و حرفه ای غیررسمی با عضویت 16 وزارتخانه و سازمان و در نهاد کارگری و کارفرمایی است فعالیتهای آموزشی خود را در دو بخش دولتی و غیر دولتی اجرا نماید. این سازمان علاوه بر ستاد مرکزی، دارای 31 اداره کل در سطح کشور و یک مرکز تربیت مربی می باشد و به منظور دستیابی به تازه های علوم و فن آوری روز و همگامی با استانداردهای بین المللی، همواره سعی بر گسترش روابط بین المللی از جمله با سازمان بین المللی کار (ILO) و سازمان بین المللی آموزش حرفه ای و کشورهای مختلف دنیا نموده است. در این راستا سازمان صرفنظر از تفسیر کلیت ساختار تشکیلاتی، صرفا در قسمت آموزش، با پشتیبانی حوزه پژوهش فعالیتهای خود ر در چارچوب محورهای ذیل مطابق با استانداردهای بین المللی انجام می دهد.
اصطلاحات و تعاریف :
4. سازمان (I.R.T.V.T.O) : عنوان اختصاری سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور (Iran Technical and Vocational Training Organization) است.
5. آموزش فنی و حرفه ای : Techniacl and Vocational Training آموزشی است که به منظور ایجاد مهارت و توانایی برای احراز شغل یا افزایش مهارت ارائه می شود و منجر به کسب گواهینامه مهارت می گردد.
6. مرکز آموزش فنی و حرفه ای :Technical and Vocational Training Center فضای آموزشی شامل کارگاه های آموزشی، کلاسها، آزمایشگاه، فضای اداری و امکانات جانبی است که بر اساس ضوابط و مقررات به منظور ارتقاء مهارت و تخصص برای کارگران شاغل و یا ایجاد مهارت در افراد متقاضی کار فاقد مهارت و یا کم مهارت ایجاد شده است و تحت پوشش سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور اداره می شود.
7. مرکز تربیت مربی (itc) : Instructor Training center مرکز آموزشی سازمان است که به منظور تربیت مربی فنی- حرفه ‍ای, و یا بازآموزی مربیان مراکز و آموزشگاههای آزاد استفاده می شود.
8. ظرفیت آموزشی مرکز: Training capacity of center تعداد کار آموزانی که در طول یک سال در مرکز آموزشی پذیرفته می شوند، ظرفیت آموزش مرکز (سالیانه) نامیده می شود.
9. آموزشگاه آزاد فنی و حرفه ای : Private Technical and Vocational Training Institute به موسسه آموزشی گفته می شود که توسط بخش غیر دولتی با کسب مجوز از سازمان و در چارچوب آئین نامه تشکیل و اداره آموزشگاههای آزاد فنی و حرفه ای مصوب سال 1379 هیئت دولت، راه اندازی شده است و بر اساس برنامه های درسی و استانداردهای مهارت- آموزشی مصوب سازمان و تامین عوامل آموزشی واجد شرایط وفق ضوابط نسبت به برگزاری دوره های آموزش فنی و حرفه ای اقدام می نماید
10. کار آموز : Trainee فردی است که به منظور فراگیری دانش و کسب و ارتقاء مهارت شغلی، در دوره آموزش فنی و حرفه ای معینی شرکت می نماید.
11. مربی : Trainer فردی است که ضمن احراز شرایط مربیگری، توانایی انتقال دانش فنی به کار آموزان، استفاده از تجهیزات کارگاه آموزش و فنآوری و تکنولوژی روز و انجام ارزشیابی طی دوره و پایان دوره را مطابق با استاندارهای مهارت و آموزشی داشته باشد. طبقه بندی مربیان به صورت: کمک مربی، سرمربی، مربی ارشد و استاد مربی می باشد.
12. کارگر ماهر : Skilled Worker به فردی که دوره آموزش فنی و حرفه ای را در درجات مهارتی طی کرده و بعد از ارحراز شرایط به کسب گواهینامه مهارت نایل شده، کارگر ماهر گفته می شود.

13. طبق تبصره ماده 111 قانون کار به سازمان آموزش فنی و حرفه ای اختیار داده شده تا با استفاده از جلب مشارکت بخش خصوصی نسبت به تاسیس آموزشگاههای فنی و حرفه ای آزاد و موسسات کارآموزی آزاد اقدام نماید .
14. این آموزشگاهها تحت نظارت و با استانداردهای آموزشی سازمان فعالیت می نمایند ، در پایان دوره های آموزشی ، کارآموزان خود را برای آزمون به سازمان معرفی میکنند تا پس از ارزیابی سطح مهارت های آموخته شده در صورت توفیق در آزمون از امتیاز گواهینامه مهارت برخوردار شوند.

1. معرفی
2.
3.
4.
امروزه تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص و کارآمد از عوامل کلیدی و انکارناپذیر در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور محسوب می گردد و هر نوع سرمایه گذاری کلان در بخشهای مختلف اقتصادی نیازمند به برنامه ریزی و سرمایه گذاری در بخش نیروی انسانی و توسعه منابع این نیرو می باشد. نظام جمهوری اسلامی ایران برپایه ایمان به کرامت و ارزش والای انسان یکی از راههای تامین قسط و عدل، استقلال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز همبستگی ملی را استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها می داند.
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی براساس قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعنوان متولی و مجری آموزشهای فنی و حرفه ای کوتاه مدت در بخشهای کشاورزی، صنعت و خدمات می باشد. این سازمان که فراگیرترین دستگاه آموزشی کشور در این زمینه می باشد می کوشد در حیطه وظایف خود دستیابی به هدفهای تعیین شده در قانون اساسی را ممکن سازدئ و تا رفع نیاز بازار کار، فعالیتهای خود را توسعه دهد و در عین حال بر جنبه کیفی آن نیز تاکید داشته، سعی می نماید مهارت شاغلین را با تکنولوژی روز همگام سازد. سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور جمهوری اسلامی ایران با ایجاد زمینه های لازم برای تعلیم و تربیت جوانان و نوجوانان مستعد و علاقمند به حرفه آموزی، بازآموزی، ارتقاء مهارت شغلی در سطوح مختلف مهارتی، تربیت مدیران و سرپرستان، تربیت مربیان متخصص و ورزیده از طریق ایجاد مراکز فنی و حرفه ای ویژه برادران و خواهران، مراکز کارآموزی تکمیل مهارت و تخصص های ویژه، مرکز تربیت مربی، مراکز جوار کارخانجات فعالیت می نماید. این سازمان به منظور تحقق اهداف آموزشی خودستادی و ادارات کل آموزشی در سطح مراکز استانها با برگزاری دوره های مختلف آموزشی فنی و حرفه ای مهارت 3 تا 18 ماهه از طریق مراکز آموزشی متعلق به سازمان و مراکز آموزشی بخش غیردولتی(آموزشگاههای آزاد) با ایجاد بیش از 600 رشته آموزشی توانسته است اقدام به مهارت آموزشی به جویندگان کار و شاغلین در بخشهای مختلف تولید نموده و به موازات آن با اجرای طرحهایی نظیر طرح آموزشهای سیار، آموزش صنعت ساختمان و آموزش در پادگانها، آموزش در زندانها، خودباوری فنی به موفقیت چشمگیری نایل آید. به موازات برنامه های آموزشی سازمان و در جهت اجرای هر چه بهتر آموزشها، فعالیتهای پژوهشی، عمرانی و تجهیز و توسعه منابع انسانی صورت می پذیرد که اهم آنها عبارتند از: تدوین جزوات و استانداردهای آموزشی براساس کدهای بین المللی، تجدیدنظر در استانداردهای مهارت، تهیه استاندارد مشاغل، تحقیق و پژوهش در برنامه های آموزشی و وسایل کمک آموزشی و سمعی و بصری، تجهیز و راه اندازی کارگاههای مراکز، اجرای پروژه های ساختمانی مراکز جدید الاحداث، راه اندازی کارگاه های درجه یک، آزمون اصناف، تعیین صلاحیت علمی_فنی متقاضیان آموزشگاههای آزد و مربیگری، برگزاری همایشهای تخصصی، صدور پروانه مهارت فنی برای کارگران ساختمانی، ساده سازی قوانین و دستورالعملهای اجرایی در بخشهای مختلف به منظور حذف تشریفات.

واژه شناسی
5. واژه شناسی آموزش فنی و حرفه ای:
نیروی کار متخصص
6. نیروی کار کتخصص به فردی اطلاق می ِود که علاوه برمهارت درجه یک بتواند از عهده طراحی، محاسبه و همچنین ارائه پروژه های تحقیقاتی در ارتباط با شغل مربوطه برآید.
نیروی کار ماهر درجه یک:
نیروی کار ماهر درجه به فردی اطلاق میشود که علاوه برمهارت درجه دو بتواند ا زعهده توانایی های استاندارد مهارت آموزشی مربوطه برآید.
نیروی کار ماهر درجه دو :
نیروی کار ماهر درجه دو به فردی اطلاق میشود که بتواند از عهده توانایی ها و مهارت های مرتبط با شغل خود برآید.
تعاریف و اصلاحات "بخش آموزش" سازمان آموزش فنی ـ حرفه ای
7. ظرفیت آموزشی مرکز: تعداد کار آموزانی که در طول یک سال در یک مرکز آموزش دیده اند.
8. رشته آموزشی : مجموعه برنامه های آموزشی مربوط به فراگیری یک حرفه.
9. حرفه آموزشی: مجموعه مهارتهای که احراز آنها موجب اشتغال می شود.
10. مدت کارآموزی (طول دوره آموزشی) : مدت زمان آموزشهای عملی و نظری یک رشته برابر استاندرد مصوب سازمان
11. آموزشهای کوتاه مدت:
آموزشهایی که برای بالا بردن سطح مهارت شاغلین در بخشهای مختلف صنعت، خدمات و کشاورزی طراحی و ارایه می شوند.

کد استاندارد آموزشی
12. مجموعه ای از اعداد قراردادی که توسط سازمان بین المللی کار برای تفکیک رشته ها و زیرمجموعه هر رشته تعیینن شده است.
مرکز:
واحد آموزشی است که براساس ضوابط و مقررات به منظور ارتقاء مهارت و تخصص برای کارگران شاغل و ایجاد مهارت در افراد متقاضی کار تشکیل می شود.
کارگاه:
مکانی است که برای برنامه های آموزشی تجهیز شده و کارآموزان در آنجا مهارتهای لازم را براساس استانداردهای مصوب کسب می نماید.
مربی:
فردی است که تدریس دروس نظری و عملی را بعهده دارد. به عبارتی مربی آموزش فنی و حرفه ای باید قدرت انتقال مهارتها و دانش تخصصی را به کارآموزان تحت تعلیم داسته باشد.
کارآموز:
فردی است که براساس برنامه های مصوب و استانداردهای موجود در یکی از مراکز آموزشی به منظور کسب شغل یا ارتقاء کیفیت شغلی حرفه ای ویا مهارتی را می آموزد.
13. فعالیت
14. تامین تربیت نیروی انسانی متخصص ماهر و نیمه ماهر مورد نیاز بخش صنعت، کشاورزی وخدمات کشور و برنامه ریزی آموزشی براساس سیاستهای کلی دولت مستلزم داشتن شرح وظایفی روشن و جامع می باشد. براین اساس، شرح وظایف سازمان به قرار زیر است:
1- تدوین برنامه های آموزشی در رابطه با برنامه های اقتصادی کشور
2- پیش بینی نیازمندیهای اقتصادی ملی به نیروی کار و تامین آن از نظر تخصص و مهارت از طریق مطالعه طرحهای عمرانی و آبادانی کشور
3- مطالعه و بررسی برنامه های سرمایه گذاری کشور در ایجاد و یا گسترش واحدهای صنعتی و تولیدی و تحولات آن از نظر کاربرد تکنولوژی جدید و اتوماسیون و تاثیراتی که در جذب نیروی کار خواهد داشت و ارایه پیشنهادات لازم.
4- مطالعه و بررسی نتایج آمار جمعیت وصفات کیفی و کمی آن در مناطق مختلف کشور و برنامه ریزی های لازم در امر آموزش به منظور رفع نارساییها در ارتباط با برنامه های کلی دولت.
5- ارتباط با کلیه موسسات آموزشی کشور به منظور اطلاع از کمیت و کیفیت و بازده آمورشی این موسسات و ایجاد هماهنگی در برنامه های آموزشی آنان به منظور انطباق با سیاست اشتغالی.
6- استفاده از امکانات و سرمابه ای کشور اعم از دولتی یا خصوصی برای توسعه کارآموزی حرفه ای
7- راهنمایی علمی و فنی و تشویق مدیران صنایع در زمینه تامین مراکز کارآموزی در جوار یا نزدیکی واحدهای تولیدی.
سیاستهای سازمان آموزش فنی حرفه ای در جهت همگامی با توسعه سیاسی_ اقتصادی_ فرهنگی عبارتند از:
15. ساده سازی قوانین و مقررات و دستورالعملها در بخش های مختلف و حذف تشریفات به منظور تشویق و ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در امر آموزشهای فنی و حرفه ای.
16. تمرکززدایی و تفویض اختیاراتبیشتر به مرکز استانها جهت تسریع در انجام کار مراجعین و جلوگیری از اتلاف وقت آنها.
17. اصلا ساختار نیروی انسانی متناسب با وظایف محوله از طریق جذب نیروی متخصص و ارتقاء سطح دانش کارکنان شاغل از طریق برگزاری دوره های آموزشی حین خدمت. – مکانیزه کردن سیستم اطلاع رسانی و استفاده از خدمات ماشینی و فن آوری پیشرفته جهت به حداقل رساندن افزایش نیروی انسانی و کاهش هزینه های دولت.
18. استفاده حداکثر و بهینه از امکانات بالقوه و بالفعل به منظور افزایش بهره وری.
19. سازمان آموزش فنی حرفه ای کشور به منظور دست یابی به اهداف مورد نیاز توسعه، توانسته است با بسیج کلیه نیروهای خود، حول پنج محور عمده فعالیتش را سازماندهی نمایند. این پنج محور عبارتند از:
20. فعالیت آموزشی
21. فعالیت عمرانی
22. روابط بین الملل
23. فعالیتهای پژوهشی
24. توسعه منابع انسانی
25. فعالیتهای آموزشی
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور در دو بخش دولتی و غیردولتی در جهت ارایه مهارتهای حرفه ای به جوانان علاقمند و جویای کار و شاغلین فعالیت آموزش دارد. اهم فعالیتهای آموزشی در دو بخش عبارتند از:
26. اجرای برنامه های آموزشی مهارتهای فنی و حرفه ای مورد نیاز در بخشهای مختلف صنعت، کشاورزی و خدمات از طریق مراکز آموزشی سازمان یا مراکز جوار کارخانه یا خط تولید و آموزشگاه های آزاد.
27. نظارت بر امر آموزش در مراکز آموزشی تحت نظم سازمان و آموزشگاه های آزاد.
28. بازرسی و اجرای آزمونهای پایان دوره آموزشی.
29. اجرای برنامه های آمزوشی تربیت مربی، کارشناس آموزشی و تعلیمات سرپرستی.
30. ارزشیابی تخصصی و فنی کارکنان.
31. تشکیل دوره های آموزش ویژه جهت ارتقاء مهارت مربیان.
32. همکاری با سازمانها و واحدهای آموزشی و صنایع کشور به منظور هماهنگی در تامین کادر آموزشی مورد نیاز بخش آموزش فنی و حرفه ای.
33. تهیه و تنظیم سوالهای آزمون براساس مطالب پیش بینی شده در استانداردهای ملی مهارت و آموزشی.
34. اجرای آزمون کارآموزان و متقاضیان تعیین درجه مهارت و تاسیس آموزشگاه های آزاد و مسابقات ملی و بین المللی مهارت کارگران.
35. تشخیص صلاحیت فنی متقاضیان تاسیس آموزشگاه های آزاد و صدور اجازه نامه تاسیس آموزشگاه.
36. جمع آوری اطلاعات و آمار در رابطه با عملکرد کمی و کیفی آموزشگاه ها و مراکز و مکانهای آموزشی و کاربرد شیوه های مختلف آموزش.
37. راهنمایی مدیران صنایع در زمینه طرحهای آموزشی.
38. تشخیص و اعلام به موقع نیازهای آموزشی کارکنان و فراهم ساختن امکانات آموزشی.
39. همکاری در فراهم ساختن تسهیلات کارآموزشی و بازآموزشی مربیان مراکز آموزش حرفه ای و مربیان مراکز آموزشی جوار کارخانه و مربیان آموزشی موسسات غیردولتی و ذینفع.
40. راهنمایی متقاضیان آموزشهای فنی و حرفه ای و رفع نیازهای آموزش کارآموزان تعلیم دیده در ارتباط با شغل مورد تصدی از طریق مکاتبه و ارسال جزوه و کتاب و ایجاد زمینه های آموزش حرفه ای همگانی از طریق وسایل ارتباط جمعی.
1- آموزش در بخش دولتی:
آموزشگاه های فنی و حرفه ای در بخش دولتی از طریق مراکز آموزشی سازمان بصورت رایگان انجام می پذیرد و شامل آموزش در مراکز ثابت، آموزش ر صنایع، آموزش در مراکز جوار کارخانه آموزش ضمن کار، آموزش تعلیمات سرپرستی، آموزش خودیاری فنی و آموزش تیمهای سیار می باشد.
آموزش در مراکز ثابت:
این آموزشها از زمانبندی خاصی برخوردار بوده و تابع مقررات آموزشی ویژه است به نحوی که مطابق تقویم های آموزشی منتشره در سراسر کشور قابل دست یابی بوده و هر متقاضی می تواند با تنظیم اوقات شخصی خود با تقویم مذکور از یک یا چند دوره آموزشی بهره مند گردد. این دوره ها معمولاً 6 ماهه و بعضاً 18 ماهه می باشد.
آموزش در صنایع:
از دیگر فعالیتهای آموزشی سازمان که در مراکز آموزشی واحدهای تولیدی و صنعتی و مشخصاً در خط تولید صورت می گیرد، آموزش در صنایع است. اینگونه آموزشها بیشتر در ارتباط با تکنولوژی تولید بوده و مدت آن معمولاً 45 روزه است.
این آموزشها براساس برنامه ریزیهای انجام شده از طریق مدیریت آموزش در صنایع با همکاری واحدهای تولیدی از طریق مراکز جوار کارخانه، آموزش ضمن کار، آموزش تعلیمات سرپرستی و آموزش خودیاری فنی انجام می گیرد.
آموزش در مراکز جوارکارخانه:
برطبق قانون کار جمهوری اسلامی ایران، واحدهای صنعتی، تولیدی و خدماتی به منظور مشارکت در امر آموزش کارگر ماهر و نیمه ماهر مورد نیاز خود مکلف شده اند که با ایجاد مراکز کارآموزی در جوار کارخانه یا بین کارگاه با سازمان آموزش فنی و حرفه ای همکاری لازم را بعمل آورند؛ بر این اساس به منظور اجرای برنامه آموزشهای فنی وحرفه ای برای کارگران جدید الاستخدام در محل کارخانه، مراکز آموزشی جوار احداث می نمایند. اینگونه مراکز در زمان احداث واحد تولیدی یا پس از تاسیس و بهره برداری، ایجاد و به تربیت نیروی انسانی می پردازد. آموزش کارگران جدید مورد نیاز طرحهای توسعه، جایگزین افراد بازنشسته، ارتقاء مهارت و بازآموزی کارگران، از طریق این مراکز انجام می پذیرد. این مراکز می تواند با همکاری و مشارکت چند کارخانه ایجاد و مورد بهره برداری قرار گیرد.
آموزش ضمن کار
– آموزش ضمن کار، آموزشی است که در خط تولید و در حین انجام کار صورت می پذیرد. این نوع آموزش به منظور جبران کمبود مهارت شاغلین در صنعت تا حد استانداردهای ملی مهارت انجام می پذیرد و بیشترین متقاضی را دارد. مزایای آموزش ضمن کار برای متقاضیان عبارتند از:
*کوتاه بودن طول دوره آموزش
41. رساندن مهارت کارگران تا حد استاندارد
42. مهیا بودن ابزار و امکانات آموزشی در محل کارخانه
43. مشهود بودن سریع نتایج آموزش
44. صرفه جویی در وقت آموزش گیرندگان برای رسیدن به محل آموزش
45. آموزش تعلیمات سرپرستی
هدف از اینگونه آموزش، ایجاد ارتباط مناسب بین مدیریت و کارگران در یک واحد تولیدی است. دوره های مذکور برای سرپرستان شاغل در کارخانه به منظور ارتقاء توانایی شغلی و با ایجاد این توانایی برای کسانیکه در آینده عهده دار پست سرپرستی خواهند شد، برگزار می گردد. حد نصاب تعداد کارآموز برای تشکیل این دوره ها 15-12 نفر بوده و برای آموزش از مربیان و کارشناسان مجرب و متخصص آموزش در صنایع سازمان آموزش فنی و حرفه ای استفاده خواهد شد.
این آموزشها توانمندیهای ذیل را برای سرپرستان بدنبال خواهد داشت.
46. تجزیه و تحلیل به موقع مسایل و بهره گیری از الگوهای صحیح ارتباطی
47. ایجاد روابط منطقی در کار به منظور پیشگیری از بروز پیچیدگی در کار
48. انتقال بهینه خواستار و نظرات کارکنان تحت سرپرستی به مدیران
49. انتقال به موقع شیوه های اجرایی مدیران به کارکنان برای دستیابی به اهداف
50. یافتن روشهای بهتر برای انجام کار و استفاده بهینه از ابزار و ماشینهای موجود
51. پیشگیری از حوادث ناشی از کار (حین کار)
52. آموزش خودیاری فنی
به منظور جلوگیری از زیانهای مالی بهره برداری نادرست از وسایل و تجهیزات مورد استفاده، آموزش خودیاری فنی جهت بالا بردن سطح آگاهی فنی افراد جامعه طراحی شده است.
رشته هایی چون آموزش سرویس و نگهداری اتومبیل، استفاده و نگهداری از لوازم خانگی، برق ساختمان، لوله کشی ساختمان و نگهداری و استفاده از تاسیسات حرارتی خانگی، تعمیرات اولیه رادیو و نگهداری استفاده صحیح تلویزیون و … تحت پوشش این گروه آموزشی قرار می گیرند. مطالبی چون عیب یابی رفع نقص، شناسایی استفاده و نگهداری از دستگاهها یا تجیهزات خانگی و شخصی آموزش داده می شوند.
آموزش در تیمهای سیار
زمانی که احداث مراکز ثابت، توجیه اقتصادی نداشته باشد، ارایه خدمات به متقاضیان امر آموزش از طریق تیمهای آموزش سیار صورت گیرد. آموزش از طریق این تیمهات معمولاً درجه 3 و 45 روزه است. آموزشهای سیار عموماً با ترکیب چند مربی آموزشی و تجهیزات قابل انتقال و استقرار در محل مورد نیاز صورت گرفته و پس از پایان یک یا چند دوره تیم آموزشی و به محل دیگری انتقال می یابد.
از جمله آموزشهای تیمهای سیار آموزش زندانیان است:
به منظور ارتقاء رشد فرهنگی و مقابله با بزهکاری و پیشگیری از بازگشت مجدد زندانیان به اعمال گذشته پس از آزادی از زندان، و نیز بوجود آوردن فرصتهای شغلی پس از خروج از زندان، طرح آموزش زندانیان توسط تیمهای سیار در زندانهای برخی شهرها و در رشته هایی چون سیم پیچی موتور، لوله کشی آب سرد و گرم، جوشکاری برق، تعمیر موتورهای بنزینی، قالیبافی و خیاطی به اجرا در می آید.
از جمله فعالیتهای آموزشی دیگر که در پوشش تیمهای سیار صورت می پذیرد، سرویس دهی تیمهای سیار رایگان در زمان تعطیلات رسمی طولانی بخصوص تعطیلات نوروزی است که با بهره گیری از امکانات کلیه مراکز سازمان آموزش فنی و حرفه ای، اکیپ هایی بصورت تیمهای سیار فنی در محورهای پر ترافیک بین شهری و جاده ها مستقر شده و با سرویس دهی به موقع به خودروهایی که در جاده ها دچار نقص فنی می شوند سفرهای نوروزی (تعطیلات) را سهولت می بخشند. این اکیپها، ضمن رفع نقص، راهنماییها و آموزشهای لازم جهت حل مشکلات مشابه را به مسافران، بصورت رایگان عرضه می نمایند.
آموزش صنوف
هدف از انجام این دوره های آموزشی، ارتقاء مهارت برای متقاضیان مجوز و پروانه کار در مشاغل تولیدی خدماتی و صنعتی است.
براساس قانون در زمان صدور مجوز پروانه کسب، اولویت با کسانی است که دوره ویژه آموزشهای فنی و حرفه ای مورد نیاز را طی کرده و به اخذ گواهینامه مهارت نایل شده اند. هدف از تصویب این قانون، ساماندهی فعالیتهای صنوف مختلف کشور و بهره گیری از روشی قانونمند برای تعلیم مهارتهای گوناگون و جلوگیری از بدآموزش افراد شاغل در صنوف مختلف و استفاده مناسب از زمان صرف شده برای حرفه آموزی بوده و با جلوگیری از استهلاک ماشین آلات و رشد و بهره وری و کیفیت خدمات و کالاهای تولیدی و ارایه خدمات ارزان و مناسب در شکوفایی اقتصادی موثر واقع شده است.
2- آموزش در مراکز دیگری از آموزشهای سازمان آموزشهای فنی و حرفه ای کشور در قالب فعالیت آموزشگاههای آزاد و با مشارکت بخش غیر دولتی در سطح کشور اجرا می شود.
آیین نامه چگونگی تاسیس آموزشگاههای آزاد به استناد قانون کارآموزی مصوب سال1349، به تصویب رسیده است. بر این اساس آموزشگاههای آزاد، موسساتی هستند که در آنها یک یا چند حرفه براساس برنامه های مصوب مطابق با استانداردهای ملی مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور اقدام به ارایه خدمات آموزشی می نمایند. امتیاز تاسیس آموزشگاه به اشخاص حقیقی یا حقوقی که دارای شرایط اعلام شده باشند، اعطا می گردد. سازمان مکلف است به صاحبان امتیاز تاسیس که ظرف مدت مقرر شده محل و تجهیزات مورد تایید و منطبق با ضوابط و استانداردهای سازمان را معرفی نمایند پروانه تاسیس برای رشته های هم خانواده صادر نماید. این آموزشگاهها تحت نظارت و با استاندارد آموزشی سازمان فعالیت می نمایند و در پایان دوره های آموزشی کارآموزان خود را برای انجام آزمون به سازمان آموزش فنی و حرفه ای معرفی می نمایند تا پس از ارزیابی سطح مهارت های آموخته شده در صورت توافیق در آزمون از امتیاز گواهینامه مهارت برخوردار شوند. با تجدید نظر ادواری در آیین نامه تشکیل و اداره آموزشگاههای آزاد و ایجاد تسهیلات قانونی بیشتر گامی موثر برای تشویق افراد به تاسیس این آموزشگاهها برداشته شده است. آخرین بازنگری این آیین نامه در سال 1378 به تصویب رسیده است.
چگونگی تعیین مهارت و صلاحیت فنی (آزمون):
شاخص ارزیابی توانایی آموزشها ی اجرا شده و مهارت کسب شده، آزمون فنی است که معمولا در دو مرحله کتبی (نظری) و عملی اجرا می گردد. شرط شرکت در آزمون عملی، موفقیت در آزمون کتبی است. موفقیت در هر دو مرحله این آزمون سبب دریافت گواهینامه مهارت از سازمان آموزش فنی و حرفه ای می گردد.
به شرکت کنندگان در آزمون که در بعضی از کارهای عملی مربوط به رشته خود ضعف داسته باشند، فرصت داده می شود تا در زمان معینی که به رشته و میزان کمبود مهارت بستگی دارد – با مراجعه به مراکز آموزشی قبلی خود یا هر طریق دیگری که مایل باشند کمبود مهارتهای خود را جبران کرده و مجددا در آزمون عملی شرکت کنند.
کلیه کسانی که از توانایی جسمی متناسب با حرفه مورد نظر برخوردار باشند با راهنمایی مسئولان مراکز آموزشی با در نظر گرفتن استعداد فکری و جسمی خود رشته متناسب و دلخواه را انتخاب می نمایند. حداقل سنن کارآموز 15 سال تمام است. داوطلبان 12-14 ساله به شرط برخورداری از رشد جسمانی بیشتر از همسالان خویش و با ارایه رضایت نامه ولی خود می توانند به کارآموزی بپردازند.
داوطلبان پسر از نظر خدمت وظیفه عمومی باید یکی از شرایط ذیل را داشته باشند.
*دارای برگ پایان خدمت باشند.
53. از خدمت معاف بوده و برگ معافیت دائم یا موقت داسته باشند.
54. با در دست داشتن دفترچه آماده به خدمت، رشته ای را انتخاب نمایند که قبل از اعزام به خدمت دوره مربوطه خاتمه یابد.
55. حداقل میزان میزان تحصیلات داوطلب بستگی به رشته انتخاب شده و شرایط مندرج در استاندارهای ملی مهارت و آموزشی دارد.
علاوه بر کارآموزان مراکز کارآموزی، هرفردی، به هر طریقی حرفه ای را آموخته باشد و بخواهد در رشته ای معین گواهینامه مهارت دریافت کند، میتواند پس از مراجعه به سازمان و ثبت نام، آزمون دو مرحله ای، تئوری- عملی، را پشت سر گذاشته و به دریافت گواهینامه
56. معرفی
57. متصدیان این شغل تحت نظارت کلی عهده دار انجام فعالیتهایی در زمینه آموزش عملی یک یا چند واحد درسی فنی و حرفه ای می باشند.
نمونه وظایف
58. شرکت در آموزش عملی کارآموزان همکاری با مربی کارگاه در آموزش عملی دروس فنی و حرفه ای.
59. پیش بینی احتیاجات روزانه کارگاه با توجه به برنامه تعلیماتی.
60. آماده نمودرن وسائل کار.
61. آموزش عملی مواد فنی دروس متناسب با برنامه آموزش نظری.
62. آموزش طرق مختلف کار در مورد برآورد مصالح و مواد لازم برای انجام یک کار فنی و حرفه ای.
63. کمک به خواندن نقشه های فنی و همکاری در ساختن و انجام پروژه های کارآموزان.
64. آموزش طرز کار با ماشین و ابزار مختلف به طرق عملی.
65. تعمیر و مرمت دستگاهها و اجزاء وسائل کارگاهی و آزمایشگاهی و نظارت در امر نگاهداری از آنها.
66. بررسی و مطالعه کتب و مقالات فنی جهت تکمیل برنامه تعلیماتی.
67. نظارت بر حضور و غیاب مربیان، کارآموزان و سایر کارکنان قسمت مربوط در صورت لزوم.
68. شرکت در برگزاری امتحانات کارآموزان و ارزشیابی کار آنها و گزارش آن مقامات مربوط.
69. نظارت در امر تعمیر دستگاهها و وسایل کارگاهی.
70. بازار کار
71. متقاضیان تصدی این شغل پس از فراغت از تحصیل می توانند در:
72. وزارت کار و امور اجتماعی
73. سازمان آموزش فنی و حرفه ای
74. وزارت آموزش و پرورش
75. اشتغال یابند.

شرایط احراز
76. دانشنامه فوق لیسانس یا لیسانس در یکی از رشته های علوم یا مهندسی.
77. گواهینامه فوق دیپلم در یکی از رشته های فنی مربوط و کسب تجارب لازم.
78. گواهینامه پایان تحصیلات کامل متوسطه در یکی از رشته های فنی مربوط و یا طبیعی و ریاضی و کسب تجارب لازم.

– سابقه تاریخی آموزشهای فنی و حرفه ای

در سالهای 1890 و اوایل قرن بیستم تا آغاز جنگ جهانی اول، آنچه بر اندیشه دولتمندان و صاحبنظران سایه افکنده بود، این احساس بود که آینده ازآن علم و تفکر علمی است و این گرایش فکری و وابستگی به علم در روشها و کاربردهای بعضاً نظریش،خلاصه نمی شد بلکه دستاوردها کاربردهای صنعتی آن از طریق غمل و تجربه، مهمترین ویژگیهای آن محسوب می گردد و معتقد بودند که علم نه تنها باید روندها و درونمایه فلسفه اجتماعی را تغییر دهد بلکع سرشت جامعه و اقتصاد را نیز دگرگون سازد.
آلمان احتمالاً از همه کشورهای اروپایی به این روند نزدیکتر بود و ستایش علم و سر سپردگی به آموزش فنی و حرفه ای لازمه علم برای عمل را بسیار کسان یکی از دلایل اصلی پیشرفت صنعتی این کشور دانسته اند.9
در بریتانیا، نویسندگان تربیتی بیش از پیش می گفتند که منابغ زیادی باید به آموزش حرفه ای اختصاص یابد و این آموزش به عنوان تکیه گاه آموزش مسائل علمی مناسب برای توسعه صنعتی گسترش پیدا کند .10
در ربع قرن مزبور، آنچه بیش از هر چیز دیگر مورد توجه کشورهای اروپایی قرار گرفت، پدید آوردن نظام آموزشی با هدف بازدهی اجتماعی و اقتصادی همسو با انقلاب صنعتی بود. برای دستیابی به این هدف، آموزشگران باید به این می اندیشیدند که چگونه هنرستان فنی و حرفه اییرا با بازدهی بیشتری در خدمت جامعه صنعتی قرار دهند و چگونه مناسب بهتری میان برنامه های درسی هنرستان فنی و حرفه اییو زندگی حرفه ای و شغلی ایجاد کنند.
بدین منظور، تلاشهایی صورت گرفت و افزایش محتوی فنی دروس نیز مورد توجه بیشتر واقع شد و آموزشگران بدو ن استثناء در ارزیابی کفایت تدارک آموزشی در کشوذرهای اروپایی، اهمیت زیادی برای سطح و وسعت آموزش فنی و حرفه ای، قائل شدند. آنها در این ارزیابی همچنین رابطه آن را با سرعت پیشرفت صنعتی و تجاری و کیفیت تولید در ملل مورد مقایسه، مهم دانسته اند.
تا سال 1900 در کشورهای صنعتی اروپا سه سطح شغلی با نوع آموزش مربوطه نمایان شده بود. سطوح عالی مدیریت و پژوهشهای علمی و فنی از خصوصیات ریشه کرده عرصه صنعت بود و مشاغلی داشت که نیازمند سطوح بالایی از آموزش بودند و این آموزش معمولاً یا باید در دانشگاه گرفته می شد و یا در موسسه ای وابسته.
مدیریت و مهارت فنی در سطح متوسط می رفت که جزء مهمی از ساختار صنعت را در آغاز قرن بیستم تشکیل می دهد. در گروه بندی، این سطح دارای دو رده بود یکی بالا و دیگری پایین. رده بالا شامل مدیران کل و عامل بودند و رده پایین شامل سرکارگران و سرپرستها. آموزش برای سطح متوسط و هر دو رده زیرین آن از طریق دوره هایی ارائه می شد که هم مقدمه و. هم فنی و حرفه ای مکمل و تجربه کاری بود.
سطح سوم، بیشترین نیرو را تشکیل میدادند که صاحبان درجات مختلف مهارت بودند. برای اینان آموزش فنی و حرفه ای از طریق نظام استاد شاگردی یا دوره های پاره وقت کوتاه تامین می گردید که در محل خدمت یا در آموزشگاههای ویژه گذرانده می شد.11
لذا به تدریج در اکثر کشورها هنرستان فنی و حرفه اییعالی فنی به تعداد ایجاد شد که نیاز کشور را به کاربرد پژوهش و آموزش عالی در رشته های فنی و برای رشد صنعت برآورده می ساختند." هنرستان فنی و حرفه اییادامه" که به صورت نیمه وقت کار می کردند و تلفیقی از آموزش فنی و حرفه ای بصورت استاد- شاگردی و آموزش ابتدایی بوده به سرعت گسترش یافت.
اما نخستین حرکت جدی برای حمایت از آموزش فنی و حرفه ای در خلال جنگ جهانی اول باگذراندن قانون اسمیت هیوز در سال 1917 در آمریکا انجام گرفت.(2) این قانون بودجه ای از حساب دولت مرکزی در اختیار ایالات گذاشت تا خرج آموزش کشاورزی، بازرگانی، اقتصاد خانگی و صنعت کنند و بخشی از آنرا هم صرف آماده سازی آموزگاران و مربیان فنی و حرفه ای نمایند.
همین قانون انگیزه برگزاری کنفرانسها و انجام بررسی هایی در مورد اهداف آموزش فنی و حرفه ای و سیاستهای کلی شد. هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای تاسیس گردید و تعداد این هنرستان فنی و حرفه اییپاره وقت برای ادامه تحصیل در حرف مختلف، فزونی گرفت.
همین نیات در فرانسه در لایحه ای که به مجلس داده شد متجلی گردید که با اجباری کردن تحصیل بطور رایگان و پاره وقت تا سن بیست سالگی برای پسرها و هجده سالگی برای دخترها و کلاً برای همه جوانان دارنده گواهینامه پایان تحصیلات ابتدایی، کارگران خوب و شهروندان خوب تربیت گردد. سرانجام، بحث و مذاکرات در سال 1919 به تصویب قانون " آستیه" منجر شد که اهمیتی دیر پا یافت.(3) این قانون چارچوبی برای کنترل انواع آموزشهای فنی و حرفه ای فراهم آورد، موجب بسط فراوان تسهیلات عمومی شد و دستور العمل هایی برای دوره های درسی امتحانات و اعطای گواهینامه برای همه سطوح پس از سن ترک هنرستان ارائه داد. " قانون آستیه " منشور آموزش فنی و حرفه ای در فرانسه در قرن بیستم بود و هر تحول بعدی بر بنیادهای آن شکل گرفت. ملاحظات مشابهی در انگلیس "شورای سرپرستی آموزش و پرورش" را بر آن داشت که کمیته وزارتی "آموزش نوجوانان در ارتباط با استخدام" در سالهای پس از جنگ را تشکیل دهد و پیشنهادات کمیته در سال 1917 طرح کلی 'قانون فیشر" را در سال بعد تشکیل دادند.
در آلمان کوششش بعمل آمد که بدواً در صنعت و سپس در دوره های شغلی صنفی امر آموزش فنی و حرفه ای نظم بیشتری یابد و با تدوین مقررات و تنظیم مهارتهای شغلی در یک مجموعه مدون به نام استانداردهای آموزشی فرایند آموزش فنی و حرفه ای را منظم نمود. بدین گونه مبنای استانداردهای آموزشی(1) پایه گذاری گردید.(2)
با توجه به پیشرفت و توسعه صنایع و هم برابری آن با آموزش فنی و حرفه ای موجب گردید که روش آموزش در محیط کار و واحدهای صنعتی شکل صحیح و گستردگی زیاد در تمام زمینه های صنعتی و تجاری بخود بگیرد.
سابقه تاریخی و روند تکوینی آموزشهای فنی و حرفه ای در ایران(123)
با وجود آنکه توجه به هنر و صنایع و همچنین تشویق هنرمندان باعث شکوفایی هنرها و صنایع ایرانی گردید و شاهکارهای بسیاری نیز در زمینه های مختلف همچون معماری، کاشیکاری، پارچه بافی، نقاشی، تذهیب و … پدید آمد، اما اینگونه هنرها در هنرستان فنی و حرفه اییو مکتب خانه های آن جایی نداشت و حرفه آموزی و آموزش هنرها و صنایع روز در کارگاهها و کارخانه ها به طریق استاد- شاگردی صورت می گرفت. نظام آموزشی " شاگرد- استادی" در دوره اسلامی از قرون اولیه تا عصر صفوی متاثر از نظام اجتماعی و فلسفی حاکم بر جامعه بوده است. این آموزش از محیط زندگی واقعی، خانواده و پیران قبیله به شکل سینه به سینه الهام می گرفته است. چنین آموزشی وسیله فراگیری سنتها، نظام ارزشها و فنون تولید در بخش کشاورزی و صنعت و همچنین امور جنگی بوده است.
در دوره صفویان در پی یافتن کسب و کار و تجارت و روابط ایران با کشورهای جهان از جمله اسپانیا، فرانسه، انگلستان، هندوستان، صنعت و انجمنهای صنفی از رونق زیادی برخوردار گردید و اعضای هر صنف یک نفر را از میان خود بعنوان رئیس و معتمد بر می گزیدند و صنف صلاحیت فنی استاد کاران را گواهی و تصویب می کرد و در هر صنفی درجات مختلف شاگرد، خلیفه و استاد وجود داشت. این شیوه حرفه آموزی در کارگاهها با اندکی تغییر تا حکومت قاجاریان و ایجاد دارالفنون همچنان رواج داشت.
– آموزش فنی و حرفه ای در ایران از تاسیس دار الفنون تا پیروزی انقلاب
هنرستان دار الفنون که حاصل تجربه ها و آموخته های میرزا تقی خان امیر کبیر بود در سال 1268 بار شته های تحصیلی پیاده نظام، مهندسی، طب و جراحی، دوا سازی و معدن شناسی افتتاح گردید.
پس از ایجاد دار الفنون، ت.جه به معارف جدید فزونی یافت و شور علاقه زیادی برای ایجاد هنرستان فنی و حرفه اییجدید بوجود آمد و هنرستان فنی و حرفه اییجدید در نقاط مختلف کشور ایجاد گردید. با افزایش هنرستان فنی و حرفه اییو شکل گیری نظام آموزشی در این دوره و با تدوین قانون اساسی و متمم آن در سال 1286 هجری شمسی برای نخستین بار نظارت دولت در امر آموزش به صورت یک اصل قانونی مطرح گردید. هنرستان ایران و آلمان (هنرستان صنعتی دولتی) نخستین هنرستان صنعتی (فنی) پس از دارالفنون محسوب می شود که به موجب قررداد فرهنگی بین ایران و آلمان در این سال افتتاح شد. برنامه تحصیلی در این هنرستان مشتمل بر دو بخش بود. بخش نخست شامل دوره شش ساله آموزشی فنی می شد که ماشین آلات و اسباب مورد نیاز این بخش در همان زمان از دولت آلمان خریداری و در هنرستان نصب گردید. اما در بخش دوم که از یک دوره شش ساله هنرستان کارو دانشی تشکیل شده بودعلاوه بر دروس نظری هفته ای شش ساعت نیز در تعلیمات فنی داده می شد.
هنرستان صنعتی ایران و آلمان در ابتدا دارای شعبه های فلز کاری و نجاری بود و در صورت تمایل، شاگردان می توانستند کلاسهای جداگانه ای را در زمینه دارو سازی و دیگر رشته های فنی بگذرانند. در نخستین سالهای تاسیس این هنرستان رشته رنگرزی هم به آن اضافه شد و به تدریج رشته های دیگر نظیر برق، مکانیک اتومبیل و ساختمان نیز به رشته های آموزشی افزوده گردید.
هنرستان صنایع مستظرفه 1289 هجری شمسی به ریاست کمال الملک نقاش معروف ایرانی در تهران دایر شد. وی در این هنرستان که با آموزش رشته نقاشی آغاز به فعالیت نموده بود تنها به این رشته اکتفا ننموده و بعدها فنون مجسمه سازی، منبت کاری، موزائیک سازی و قالی بافی را نیز به آموزشهای هنرستان اضافه نمود. چون هنرستان صنایع مستظرفه، نخستین هنرستان جدیدی بود که در آن حرف و هنرهای مختلف تعلیم داده می شد لذا شروع کار این هنرستان را در واقع آغاز آموزش حرفه ای در هنرستان فنی و حرفه اییایران می دانند.
از معدود هنرستان فنی و حرفه اییتخصصی که در دوره مشروطیت در شهرستانهای کشور ایجاد شد هنرستان فلاحت رشت بود که از سوی وزارت فواید عامه و تجارت و فلاحت به منظور تعلیم کشاورزی دایر شده بود.

هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای که در آن دوره ایجاد می گشت. غالباً در سطح دوره دوم متوسطه و از سوی وزارتخانه های دیگری بجز وزارت معارف تاسیس می شد، همه به تصویب شورای عالی معارف می رسید. در" تاریخ مختصر تعلیم و تربیت" در مورد آموزش فنی آن زمان آمده است: تعلیمات فنی مانند تعلیمات عمومی چند درجه دارد. درجه ابتدایی آن در زندان قصر در تهران و در یتیمخانه شهر تعلیم می شود. شاگرد در عین فرا گرفتن مقداری از تعلیمات ابتدایی، پیشه ای مانند قالی بافی، منبت کاری، حوله و جوراب بافی، مبل سازی، نجاری و امثال آن، آن را می آموزد. کسانی که پس از اتمام دوره ابتدایی وارد هنرستان فنی و حرفه اییفنی می شوند، در درجه متوسط تعلیمات فنی قرار می گیرند و عموماً برای این است که در رشته معینی استاد کار شوند. فارغ التحصیلهای متوسطه کامل نیز که وارد هنرستان فنی یا طب و امثال آن می شود در حقیقت در مرحله عالی تعلیمات فنی هستند.
ایجاد وزارت خانه ها و سازمانهای جدید به سبک غرب، موجب گردید که این موسسات برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز خود، یا اقدام به تاسیس مداری فنی و حرفه ای نمایند و یا آنکه هنرجو .و محصل به خارج از کشور اعزام کنند . از سال 1311 اداره امور هنرستانهای صنعتی در سطح کشور به وزارت پیشه و هنر (صناعت) واگذار گردید.
در کتاب " تاریخ مختصر تعلیم و تربیت" از هنرستانهای دولتی تهران، شیراز، تبریز و همچنین هنرستانهای رنگرزی، دختران، صنایع قدیم و صنایع جدید به عنوان هنرستان فنی و حرفه اییفنی وزارت صناعت نام برده شده است. بر طبق این کتاب هنرستان صنایع جدید دارای رشته های نقاشی، مجسمه سازی، قالی بافی صنعتی و موزائیک سازی بوده است. هنرستان صنایع قدیم نیز که در دوره تحصیلات در آن پنج سال بود دارای رشته های نقشه قالی بافی، مینیاتور، تذهیب و روغن کاری، صنایع کتاب، زری و مخمل بافی، کاشی سازی و مینا کاری بود و شرط ورود به آن نیز داشتن گواهینامه تحصیلات ابتدایی تعیین گردیده بود. علاوه بر اینها هنرستان فنی و حرفه اییحرفه ای دیگری هم در این ایام توسط وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی تاسیس گردید که از جمله آنها هنرستان فنی و حرفه اییحرفه ای راه آهن دولتی، هنرستان پست و تلگراف و هنرستان نظام بود.
طی سالهای 23-1322 با فعالیت مجدد هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای پس از رکود جنگ جهانی دوم، آموزشهای فنی و حرفه ای به عنوان بخشی از نظام آموزشی کشور تحت نظارت و برنامه ریزی اداره کل تعلیمات فنی و حرفه ای در وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و آموزشهای رسمی و غیر رسمی از یکدیگر تفکیک شدند. از ویژگیهای آموزش فنی و حرفه ای در این دوره ارائه آنها در قالب رشته های متنوع و رشد سریع تعداد مراکز و هنر جویان و هنرجویان این موسسات بود که عمدتاً به منظور تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنعت و اقتصاد کشور صورت گرفت.

از جمله هنرستانهایی که در طی این سالها در کشور احداث شد هنرستان صنعتی اهواز و رشت، در سال 1334، هنرستان صنعتی قزوین و زاهدان در سال 1335 و همچنین هنرستان حرفه ای غازی شیراز در سال 1336 بود تا سال 1342 آموزش و پرورش کشور تا حدودی ثبات یافته بود و هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای نیز در این مدت به 79 باب و تعداد هنر جویان این مراکز به 9117 نفر رسید.
جدول شماره 1، آمار دانش آموزان فنی و حرفه ای و هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای کل کشور را از سال تحصیلی 14- 1313 تا سال تحصیلی 51-1350 نشان می دهند13. (1) مراکز آموزش فنی و حرفه ای از سال 53-1352 تا سال تحصیلی 57-1356 رو به گسترش نهاد و تعداد هنر جو و هنرجو افزایش یافت. جدول شماره 2 روند توسعه مراکز آموزش فنی و حرفه ای و افزایش هنرجو را نشان می دهد.

جدو.ل شماره1 ، توزیع دانش آموزان و هنرستان فنی و حرفه اییفنی و حرفه ای کل کشور تا پایان برنامه عمرانی چهارم
سال تحصیلی

تعداد دانش آموزان فنی و حرفه ای
هنرستان فنی و حرفه ایی فنی و حرفه ای کل کشور

دختر
پسر
جمع
شیمی صنعتی
هنرستان فنی و حرفه اییکشاورزی
هنرستان فنی و حرفه اییبازرگانی و بانکداری
آموزشگاه حرفه ای
هنرستان
منشیگری
بهیاری
جمع
14-1313
20-1319
23-1322
27-1326
32-1331
33-1332
34-1333
35-1334
36-1335
37-1336
38-1337
39-1338
40-1339
41-1340
42-1341
43-1342
44-1343
45-1344
46-1345
47-1346
48-1347
49-1348
50-1349
51-1350
105
200
–
–
116
148
688
510
794
634
592
374
750
904
764
1540
2297
2581
2685
3008
3701
4513
6261
8850
688
415
–
–
676
639
1125
1035
4055
6024
6001
7614
8598
8213
8434
8927
10597
12643
13271
13265
15358
18822
24318
38601
793
615
1572
724
792
787
1813
1545
4849
6658
6593
7988
9348
9117
9198
10467
12894
15224
15956
16273
19059
23335
30579
47451
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
4
8
10

1
1
1
–
–
–
–
–
24
39
28
42
12
12
13
18
19
18
17
11
10
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
8
8
7
8
9
8
8
9
10
11
22
31
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
22
35
30
38
39
47
48
50
52
54
53
53
54
9
2
9
7
6
9
20
12
26
28
29
27
28
29
28
31
23
24
30
56
71
79
90
118
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
5
7
8
9
8
16
16
24
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
4
5
1
1
–
–
–
10
3
10
7
6
9
20
12
50
67
57
91
83
79
86
96
103
109
118
138
154
164
189
237

80 کلاس منشیگری با 284 دختر به ضمیمه 5 هنرستان فنی و حرفه اییدر تهران دایر بوده که آمار آنها به عنوان5 واحد منظور گردیده است.

جدول شماره 2، مقایسه افزایش هنرجویان و هنرجویان و مراکز
فنی و حرفه ای در برنامه عمرانی پنجم کشور.

سال
تعداد

هنرجو
واحد آموزشی
53-1352
54-1353
55-1354
56-1355
57-1356
81664
142032
168668
220466
255000
368
545
597
694
770

افزایش 5 ساله
تعداد
173336
402

درصد
320
109

2-4 سابقه تاریخی و سیر تکوینی آموزشهای فنی و حرفه ای در وزارت کار و امور اجتماعی
2-4-1- خلاصه ای از روند فعالیتهای آموزشی وزارت کار و امور اجتماعی قبل از تشکیل سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور(1)14
* آموزشهای فنی و حرفه ای در وزارت کار و امور اجتماعی و بصورت ارائه در مراکز کار آموزی از حدود سال 1335 شروع گردید. مراکز کار آموزی زیر نظر اداره کل تعلیمات حرفه ای این وزارت اداره می شود و این مراکز تا قبل از تشکیل سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور عبارت بودند از:
مراکز تعلیمات حرفه ای: تهران- اصفهان- مشهد- اهواز- تبریز- کرمانشاه- همدان- کرج، آموزش در این مراکز در رشته های زیر صورت می گرفت: اتومکانیک- تعمیر ماشینهای کشاورزی- لوله کشی ساختمان و نصب وسایل بهداشتی- بنایی و بتون آرمه- درود گری- قالب سازی- تراشکاری و فرز کاری- جوشکاری- آهنگری- پلاستیک سازی- تاسیسات حرارتی و برودتی- شیر و پمپ- تعمیر موتورهای دیزل- ابزار دقیق- تعمیر ماشینهای راه سازی و ساختمانی- الکترونیک- برق ساختمان- سیم پیچی موتور- کابل کشی برق- شبکه برق هوایی- برق صنعتی و ساخت تابلوهای برق- درب و پنجره سازی- تعمیر لوازم برقی و گرم کننده- نقشه کشی ساختمان و صنعتی.
* اشخاص حقیقی و حقوقی می توانستند طبق قانون کارآموزی و بر اساس آئین نامه مجوز تاسیس و اداره موسسات کار آموزی آزاد را دریافت دارند و به آموزش بپردازند.
* به موجب ماده 8 قانون کار کار آموزی مصوب 6/2/1349 مجلس شورای ملی، صندوق کار آموزی وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل گردید. مراکز کار آموزی که توسط کار فرمایان ایجاد گردیده بود و می گردید با نظارت کمیته های کار اموزی صندوق کار آموزی اداره می شد. صندوق کار آموزی دارای مراکز کار آموزی به شرح زیر بود:
مراکز تکامل صنعتی تهران و اصفهان- مراکز نمونه نساجی کرج – مراکز قرار دادی تهران، اصفهان و شیراز- پایگاهها و تیمهای سیار کار آموزی در نقاط مختلف کشور.
رشته های آموزشی مراکز کار آموزی صندوق کار آموزی عبارت بودند از: اتوماتیک- تراشکاری- جوشکاری- صافکاری خودرو- نقاشی خودرو- سیم کشی ساختمان- نجاری- نقشه برداری-نقشه کشی ساختمان- تعمیر ماشین آلات سنگین ساختمانی- رانندگی ماشین آلات سنگین ساختمانی- سیم کشی ساختمان- لوله کشی ساختمان- معماری سنتی- در و پنجره سازی- مونتاژ اسکلت فلزی- رانندگی جرثقیل های سقفی- لوله کشی صنعتی- قالب بندی-

آرماتور بندی- مونتاژ تجهیزات الکتریکی- برق اتومبیل- بافندگی- تریکو بافی- خیاطی- ریسندگی- تعمیر وسایل خانگی – تعمیر رادیو تلویزیون- نقاشی ساختمان.

تشکیل سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور، به موجب مادهواحد مصوب مورخ 15/4/59 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران از ادغام: اداره کل آموزش فنی و حرفه ای وزارت کار و امور اجتماعی، مراکز تعلیمات حرفه ای، صندوق کار آموزی، کانون های کار آموزی وزارت بهداری و بهزیستی، تشکیل گردید.
2-4-2-1- وظایف قانونی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور:
1-1 به موجب مواد 107 و 108قانون جمهوری اسلامی ایران، عهده دار آموزش جوانان و کار جویان غیر ماهر و باز آموزی و ارتقاء مهارتکارگران شاغل و تربیت و تامین مربیان فنی و حرفه ای.
1-2- بر اساس تبصره 3 ماده 9 قانون بیمه کاری و آئین نامه مربوطه، موظف به بازآموزی و تجدید مهارت کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری مبتنی بر نیاز بازار کار.
1-3- به استناد ماده 8 آئین نامه " همکاری وزارتخانه ها، سازمانها و مراکز تولیدی و آموزشی در اجرای نظام جدید آموزش متوسطه" موظف به آموزش دانش آموزان شاخه کار – دانش و آزمون و ارائه گواهینامه مهارت به دانش آموزان فارغ التحصیل این شاخه.
1-4- به موجب تبصره ماده 111 قانون کار جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه ' نحوه تشکیل و اداره آموزشگاههای فنی و حرفه ای آزاد و موسسات کار آموزی آزاد " ارائه پروانه تاسیس این آموزشگاهها و موسسات به اشخاص حقیقی و حقوقی و نظارت بر نحوه اداره آنها و آموزش در این آموزشگاها و موسسات و آزمون و ارائه گواهینامه به کار آموزان آموزش دیده آنها.
1-5- بر اساس تبصره 3 ماده 16 قانون نظام صنفی و آئین نامه اجرایی این تبصره، آزمون و تشخیص و تعیین صلاحیت فنی و میزان مهارت کارگران فنی واحدهای صنفی.
1-6- به موجب تبصره 3 ماده 110 قانون کار جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه ' ایجاد مراکز کار آموزی جوار کارگاه و بین کارگاهی " موظف به نظارت و کنترل دوره های کار آموزی این مراکز و همکاری جهت برگزاری آزمون و تعیین صلاحیت فنی آموزش دیدگان و ارائه گواهینامه مهارت
1-7- به استناد بند " د ' تبصره قانون بودجه سال 1372 و آئین نامه مربوطه، اجرای دوره های آموزش فنی و حرفه ای در پادگانها.

2-4-2-2- ویژگیهای برنامه آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور:
الف) تخصصی بودن برنامه آموزشی سازمان
اگر چه آموزشو پرورش عمومی با محتوایی بصورت مقدماتی و پایه برای پرورش استعدادها لازم است، لیکن در جامعه ای که در حال تغییر و تحول است نمی توان از جهش در زمینه محتوی و برنامه های آموزشی و سوی گیری در جهت تخصصی کردن آنها بر کنار ماند. ضمناً جامعه ای می تواند در انجام وظایف خود در سطح کلان موفق باشد که اولاً، تقسیم کار در آن جامعه صورت گیرد و ثانیاً هر یک از اعضاء جامعه، وظیفه خود و آن کاری را که به او محول شده، به خوبی انجام دهد. اما تقسیم کار و اجرای صحیح آن، مستلزم تخصص است و برای تامین اقتصادی سالم، اصل تخصص مورد قبول قرار گرفته است. امروزه دیگر کارگران غیر متخصص پاسخگوی نیازهای صنعتی نیستند و مسئله تخصص افراددر کارخانه ها و مو سسات صنعتی و خدماتی ، مورد توجه قرار گرفته است.
از طرف دیگر، تربیت و. تامین نیروی انسانی برای جوابگویی به نیازهای توسعه کشور، آموزش برای تولید و همراه با تولید را طلب می کند و نارسایی هر برنامه آموزشی در تربیت افراد سازنده و تولید کننده، برنامه های توسعه را با شکست روبه رو می سازد. لذا، نه تنها باید اموزش را با کار تولید توام ساخت بلکه باید آموزشی را در جهت حل مسائل و مشکلات رشد کشور مرتبط با تولیدات ملی، تغییر داده و با نیازهای جامعه سازگار ساخت.
از ویژگیهای برنامه آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور، تخصصی بودن آن توام با کار تولیدی است و قتبلیت آن را دارد که به پرورش استعدادها در جهت خاص پرداخته و به جهت پویایی و متنوع بودن برنامه ها و توام ساختن آنها با عملیات تولیدی امکان وفرصت کافی به کار آموزان داده می شود که در موضوعات تعمق نموده و ممارست به عمل آورند.
ب) ارتباط برنامه آموزشی سازمان، رشد اقتصادی در کوتاهترین زمان:
از هدفهای مهم برنامه توسعه، رشد اقتصادی در کوتاهترثین مدت و همزمان با حفظ ارزشهای فرهنگی است. از نظر رابطه ای که بین رشد و آموزش وجود دارد، حداقل کوششی را که بایستی در فعالیتهای آموزشی بعمل آید تا به میزان رشد مورد نظر دستیابی پیدا کرد، تعیین می کند و بیش از این حداقل، بستگی به حفظ ارزشهای فرهنگی دارد. زیرا که در یک اقتصاد توسعه نیافته صرف وقت زیادی از انسانها جهت آموزشهای اضافی بر نیاز و فرا گرفتن آموزشهای صرفاً نظری که کاربرد آنها مشخصاً معلوم نیست و بازداشتن از اشتغال به کار و فعالیتهای تولیدی، از جنبه اقتصادی صحیح نمی باشد.

لذا برنامه های توسعه منابع انسانی از طریق آموزش، باید به نحوی تنظیم شود که دانشهای فنی و مهارتهای لازمه رشد اقتصادی در زمان معقول را تامین ساخته و همچنین جهات رشد انسانی را در آماده ساختن برای زندگی اجتماعی و حفظ شئونات و ارزشهای جامعه، در نظر داشته باشد. اکتساب اهلیت برای امر مزبور از طریق کار آموزی که برنامه آموزش سازمان فنی و حرفه ای کشور است و این برنامه عملاً در محیط کار به اجرا در می آید و از این نظر مهارتهای مورد نیاز رشد اقتصادی در زمانی کوتاه در دوره های کوتاه مدت تامین می شود، عملی خواهد بود.
ج) ارتباط برنامه آموزشی سازمان با خواسته های انسانی کارآموزان و جامعه:
ارضای درونی یکی از خواسته های معنوی اوست و این از کاردانی و انجام بهتر وظایف وی حاصل می شود. از نظر مادی، دانستن حرفه و داشتن تحصص و در نتیجه توانایی انجام کار سرمایه ارزنده و پشتوانه ای برای کسب در آمد جهت زندگی مطلوبتر است. لذا، آموزش، هر جه بیشتر و بهتر بتوانند استعدادهای فطری افراد را برای انجام کاری مفید پرورش دهد و به فعل در آورد، خواسته های معنوی و مادی آنان برآورده خواهد شد.
ضمناً، از آنجایی که، افراد برای آنکه اعضای مفید و موثری در جامعه خود باشند، تربیت می شوند. خواسته های معنوی و ماده کار آموزان و همچنین تحولات و دگرگونیهای جامعه است. این روش از آموزش در فرد توانایی لازم را برای خود ارزیابی و پی بردن به ارزش توانائیهای بالقوه که در نهادش است، ایجاد می کند و در نتیجه آگاهی و شناختی که از حرف پیدا کرده متوجه می شود که در محیط و جامعه چه فعالیتهای تولیدی مفید در جریان است و از تواناییهایی که کسب کرده چه بخش از این فعالیتها را می تواند بعهده گیرد تا اعتبار و ارزش والاتری در اجتماع یابد.
د) ارتباط برنامه آموزشی سازمان با نیاز حرف و مشاغل:
برنامه ریزی آموزش برای اشتغال فرایندی است که باید به نیازهای حرف و مشاغل، پاسخ دهد. مشمول این نیازها در ارتباط با افراد جامعه- مکان و زمان " همگانی" و ' همه جایی " و " همیشگی " است.
جامعه ای در انجام وظایف خود در سطح کلان موفق است که هر یک از اعضا وظیفه خود و آن کاری را که به او محول شده، به خوبی انجام دهد. لذا برنامه ریزی آموزشی برای کسب دانش و

مهارت که لازمه اجرای وظایف شغلی است، نمی تواند بصورت مجرد و برای رده های خاصی از مشاغل و افراد انجام گیرد.
از آنجایی که سودمندی دوره های کار آموزی بر اساس امکان دسترسی به شغل است، بنابراین به تعداد مشاغل می توان رشته های کار آموزی داشت تا افراد غیر شاغل قابلیتهای لازم برای احراز شغل را کسب نمایند و ضمناً، شاغلین که به علت دگرگونی در روند اجرایی کار و گرایش واحدهای تولیدی به جذب تکنولوژیهای پیشرفته، الزاماًُ بایستی شغل خویش راتغییر دهند از طریق کار آموزی و یا بازآموزی و ارتقاءمهارت در سازمان، توانائیهای لازم را در شغل جدید، بدست می آورند.
* بهره مند بودن از نصاب مقرر آموزش و احراز شغل، حق همه طبقات در همه مناطق است به این معنی که نیاز به آموزش و اشتغال در شهر و روستا با تاکید یکسان مطرح می باشد. لذا باید برنامه ریزی آموزش برای همه قطبهای جمعیتی و مناطق هدف یکسانی داشته باشد.
به علت اینکه، ماهیت کارآموزی سازمان ایجاب می کند که در محیط واقعی کار، صورت گیرد لذا از محدوده چهار دیواری هنرستان خارج شده و امکان برگزاری دوره های آن در تمام مناطق، اعم از شهر و روستا و. از طریق اعزام تیمکهای سیار کار آموزی و استفاده از محیطهای کار موجود در این مناطق، میسر است.
انتخاب یک حرفه و شغل بندرت انتخابی مادام العمر است، چه در دنیای سریع التحول امروز افراد و مشاغل هر دوره در تغییرند و این بدان معنی است که که دگرگونی تکنیک بر تنوع و تحول برنامه ریزی آموزشی مبنی بر نیازهای شغلی و برنامه ریزی اشتغال می افزاید و بهره مندی انسانها را از مهارتها و توانائیهای جدید برای اشتغال مستمر و مفید ایجاب می کند.
برنامه ریزی آموزشی در یک نظام آموزش رسمی که مقاطع تحصیلی به هم پیوسته و مرتبط می باشد، نمی تواند همپای تحولات فوق الذکرو رشد تکنولوژیو اثرات آن بر مسائل اقتصادی- اجتماعی، پیش رود و نیاز به فرصت و زمان برای شناخت داده ها و عملیات اجرایی دارد. این فرصت و زمان وقتی بیش از حد خواهد شد که فرایند آموزش محدود به روش سنتی و هنرستان ای گردد که در آموزشهای رسمی چنین است. لیکن در کار آموزی غیر رسمی معمول در سازمان به علت امکان اتخاذ روشهای غیر هنرستان ای مانند ضمن کار در خط تولید، می توان در فرصتی کوتاه نسبت به تنظیم برنامه کار آموزی مبتنی بر تحولات فوق و اجرای آن اقدام نمود.

– نقش آموزشهای فنی و حرفه ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
نظامهای آموزشی در اثر بخشی و کارایی نظام اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و در نتیجه توسعه کشورها نقش اساسی دارد، زیرا توسعه فرایندی هدفدار است که انسان آغاز گر آن است و بیشتر صاحبنظران و کارشناسان توسعه معتقدند که ما در مقطعه ای از تکامل بشری قرار گرفته ایم که منابع انسانی اساسی ترین نقش را در توسعه جوامع ایفا می کنند.بطوری که کمیتو کیفیت نیروی انسانی نقش اسای در توسعه جوامع دارد که در واقع یکی از کارکردهای مهم نظامهای آموزشی تربیت منابعانسانی با کیفیت است.
آموزش نه تنها یکی از حقوق اولیه و اصلی انسان است ، بلکه جزء اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی نیز هست. آدام اسمیت، جان استوارت میل و کارل مارکس به اهمیت و نقش تولیدی آموزش از طریق افزایش بازدهی کار اشاره کردند و آلفرد مارشال یکی دیگر از پیشکسوتان علم اقتصاد، بر سرمایه گذاری در آموزش تاکید کرده و گفته است: با اررشترین سرمایه گذاتری، سرمایه گذاری انسانی است. از سوی دیگر، ایالت متحده آمریکا، آلمان و ژاپن پیشرفت اقتصادی خود را مدیون سرمایه گذاری انبوه آموزشی می دانند که در گذشته در این جوامع صورت پذیرفته است.
بنابراین، آموزش نوعی سرمایه گذاری بلند مدت در زمینه منابع انسانی تلقی می شودکه از طریق افزایش تواناییهای افراد، تربیت نیروی انسانی متخصص، ایجاد بینش و تفکر اقتصادی در افراد و حرفه ای برای ایجاد زیر ساختهای مناسب جهت صنعتی شدن و ایجاد توانایی اقتصادی و ارزش افزوده بیشتر و عرضه محصولات و خدمات کیفی تر و نهایتاً بهره وری مناسبتر، نقش کلیدی و موثری دارد.
از طرفی اشتغال و اثرات اقتصادی، اجتماعی اجتناب ناپذیر آن یک از بزرگترین مسائل حیاتی بوده و به لحاظ اهمیت آن در ثبات و پیشرفتهای اقتصادی، از عمده ترین اهداف آموزشهای فنی و حرفه ای می باشد و برنامه های این نوع آموزشها به صورتی است که بهبود ساختار اشتغال و راهبری منظم ارتقاء مهارت نیروی انسانی و ایجاد قابلیتهای لازم در این نیرو را بنحوی که قادر به خلاقیت و نوآوری د رکار و مشاغل مورد تصدی باشند، تحقق خواهند بخشید.
اصولاً بهره وری کار مقوله ای است مرتبط با توانمندیهای انسان، هر چند که استفاده از ابزار کار مدرن، اصلاح روشهای کار، تغییر در بهبود فرایند تولید، اتحاد مدیریت صحیح و … بهره وری کار را بهبود و افزایش می دهد، لیکن نکته اساسی که باید به آن توجه داشت این است که کلیه موارد ذکر شده در گروه قابلیتهای منابع انسانی کار می باشد و علاوه بر اینکه رشد تواناییهای انسانی در افزایش بهره وری کار موثر است، اغلب این رشد می تواند کمبودهای دیگر عوامل را جبران نماید.

مقدار کمی کار و حتی ترکیب مناسب آن با ابزار و ماشین آلات مدرندر جریان تولید و یا هر گونه فعالیتهای اقتصادی، همیشه ضرورتی برای رشد و افزایش بهره وری کار نیست، بلکه در این ارتباط کیفیت نیروی انسانی کار، حائز اهمیت است، چرا که این نیرو است که چنانچه توانمندی اش افزایش یابد می تواند کیفیت و کمیت کار خود را ارتقاء دهد، طرحهای جدید ارائه دهد و با خلاقیت خود مشکلات را از پیش راه بردار. راههای کاهش هزینه را از پیش راه بردارد. راههای کاهش هزینه رابیابد و در حقیقت تنها عاملی است که می تواند تغییراتمثبت در محیط کار بوجود آورد. تنها راه مجهز کردن نیروی انسانی به توانمندیها و مهارتهای مورد نیاز برای افزایش بهره وری کار که در کشورهای در حال توسعه لزوماً بایستی به شیوه های موثر در زمانی کوتاه، صورت پذیرد از طریق آموزش فنی و حرفه ای است.
انعطاف پذیری آموزشهای فنی و حرفه ای
یکی از بزرگترین اشکالات آموزشهای رسمی در انتخاب کشورهای جهان تاخیر فاز آنها نسبت به ظهور تکنولوژی نو . جدید است. البته علت آن را می توان در سنگین و حجیم بودن دستگاههای آموزش رسمی، طولانی مدت بودن فرایند آموزشی و محدودیتهای بودجه ای آموزشهای رسمی از یک سو و رشدروز افزون تکنولوژی از سوی دیگر دانست.
به بیان دیگر می توان گفت که بر خلاف آنکه مراکز آموزشی و تحقیقاتی رسمی بایدصادر کننده تکنولوژی به سایر دستگاههای اجرایی بالاخص صنعت باشند، در بسیاری از کشورها، این صنعت و سایر دستگاههای اجرایی هستند که به دلیل داشتن امکانات بودجه ای و تجهیزاتی زیاد، تکنولوژی جدید را به مراکز آموزشی رسمی معرفی می کنند. بر این اساس می توان گفت که بسیاری از هنرجویان قبل از اینکه وارد بازرار کار شوند، با بسیاری از دستگاهها و تجهیزات موجود بیگانه اند و یا احتمالاً با تجهیزاتی که دارای قابلیتها و تواناییهای پایینی هستند کار کرده اند. حال آنکهآموزشهای فنی و حرفه ای به دلیل اینکه از نیازهای دستگاههای اجرایی نشات گرفته و توسط این دستگاهها و بر اساس نیازهای دقیقتر و واقعی تر برنامه ریزی و اجرا می شوند، دارای انعطاف پذیری زیادی بوده و کاربردی هستند، این نقیصه را دارا نیستند.
.

نیازهای محیطی ساختمانهای آموزشی:
عمده ترین فعالیتی که در یک فضای آموزشی صورت می گیرد، کار بصری توجه و یادگیری است پس یک فضای آموزشی مناسب باید شرایطی را فراهم سازد که این فعالیتها به بهترین وجه ممکن انجام شوند.
یکی از عوامل بسیار موثر درانجام صحیح و دقیق فعالیتها، وجود شرایط محیطی مناسب است . درشرایط محیطی مناسب، وضعیتی که شرایط حرارتی هوا درمحدوده آسایش فیزیکی انسان باشد. انسان با کارآیی و دقت بیشتری فعالیت میکند و دیرتر خسته می شود لذا ایجاد شرایط حرارتی مناسب درفضاهای آموزشی ازنظرارتقا سطح کیفی این فضاها در جهت بالا بردن سطح یادگیری دانش آموزان و هنرجویان اهمیت فراوان دارد.
حدودی که با توجه تغییر عرض جغرافیایی درنقاط مختلف کشور برای شرایط آسایش درایران پیشنهاد گردیده است عبارت است از دمای 5/21 تا 29 درجه سیلیوس درتابستان و 20 تا 7/25 درجه سیلسیوس در زمستان حدود رطوبت نسبی هوا دراین دو فصل نیز 30 تا 65 درصد پیشنهاد گردیده است .
پس از این نظر فضای آموزشی و فضای معمولی که در محدوده آسایش یاد شده برای آن پیشنهاد شده است مشابهند.اما افراد حاضر درکلاس درس معمولا لباس خارج ازمنزل به تن دارند. و از این نظرمی توان دماهای پایین تری را به عنوان حد پایین آسایش درفضاهای آموزشی در نظر گرفت.

دمای فضاهای داخلی ساختمان آموزشی
حد پایین آسایش دمای 20 درجه سلسیوس در رطوبت نسبی 30 الی 80 درصد حد بالای آسایش دمای 25 درجه سلسیوس دررطوبت نسبی 70 درصد تا دمای 27 درجه سلسیوس درطوبت نسبی 20 درصد.
عامل دیگری که در وضعیت حرارتی فضاهای آموزشی تاثیر می گذارد عملکرد حرارتی دیوارهای داخلی محصور کننده این فضاهاست د رمواقعی که برای سرمایش وگرمایش فضایی مفروض از وسایل گرم کننده یا سرد کننده استفاده نمی شود وجود مصالح ساختمانی سنگین (آجر ، سنگ، بتن) که ظرفیت حرارتی، بالایی دارند باعث می گردد در دامنه تغییردمای هوای داخلی، یاحرارت ناشی از انتقال حرارت هوای خارج به این فضاها درمصالح دیوارهی داخلی جذف شده و در شب که شرایط خارجی سرد است، درصورت افت حرارت ذخیره شده درمصالح داخلی به فضاهای داخلی انتقال می یابد و باعث تعدیل شرایط حرارتی آنها میشود

موارد حائز اهمیت درطراحی اقلیمی ساختمانهای آموزشی:
منظور ازموارد کلی حائز اهمیت درطراحی اقلیمی مواردی است که در ارتباط بانیازهای حرارتی و محیطی ساختمانهای آموزشی وهماهنگ سازی این ساختمان هابا شرایط اقلیمی مطرح می شوند و رعایت آنها در مراحل طراحی موجب انطباق طرحها با شرایط اقلیمی خواهند داشت.
در ارتباط با روشهای که برای دستیابی به موارد مختلف پیشنهاد شده اند باید به این نکته توجه داشت که ترتیب این پیشنهادها ترتیب اولویت نیست ودرمراحل مختلف طراحی می توان با توجه به خصوصیات طرح مورد نظر امکانات محلی وشرایط اقتصادی آن تعداد از روشهای را انتخاب و اعمال نمود که از نظر اجرایی، اقتصادی و بطورکلی خصوصیات طرح مشکلی ندارند.
تفکیک کاملا مشخصی که میتوان در این ارتباط اشاره داد، استفاده از روشهای پیشنهاد شده درنقاط شهری یا روستایی است .بدیهی است که مناطق شهری و روستایی از نظر تامین مصالح و تکنولوژی ساخت و سایر موارد حائز اهمیت در ساخت واحدهای آموزشی امکانات و محدودیت های متفاوتی دارند.
بنابراین به طورمثال جهت جلوگیری یا کاهش اتلاف حرارت ساختمان درمناطق روستایی استفاده از بافتهای فشرده و متراکم و دیوارهای قطور می تواند راه حل مناسبی باشد در حالی که درمناطق شهری درصورت امکان استفاده از لایه های عایق حرارتی در مصالح بام یا دیوارها راه حل معقول تری خواهد بود.
جلوگیری از اتلاف حرارت:
منظور ازجلوگیری ازاتلاف حرارت ساختمان ایجاد مقاومت در برابر انتقال حرارت است که به هر صورت در داخل کلاسها ایجاد می شود به محیط خارج و در نتیجه جلوگیری ازاتلاف ان است در فصل های سرد جلوگیری ازاتلاف حرارت عمده ترین ویژگی برای ساختمانها محسوب می شود.
جلوگیری از اتلاف حرارت ساختمان یا کاهش این اتلاف حرارت به روشهای زیر امکان پذیر خواهد بود:
پیش بینی بافت مجموعه متراکم و به هم پیوسته از طریق اتصال عناصرمختلف مجموعه به یکدیگر
-پیش بینی پلانهای فشرده و متراکم
پیش بینی ساختمانهای دو طبقه
پیش بینی لایه های عایق حرارتی درجدارهای خارجی ساختمان بخصوص دربام یا استفاده از فضای زیر شیروانی به عنوان عایق حرارتی
پیش بینی انواع مختلف پرده یاعایق های حرارتی پشت پنجره به منظور حفظ حرارت
بالا بردن کف تمام شده ساختمان نسبت به کف زمین به منظور کاهش نفوذ هوای سرد خارج به داخل
درزبندی کلیه پنجره ها ودرهای خارجی
اجتناب ازاستقرار نمای اصلی ساختمان درمقابل بادهای سرد محلی
استفاده از شیشه های دو جداره
یک پنجره معمولی با شیشه یک کالا، از نظر تبادل حرارتی ضعیفترین عضو ساختمان محسوب می شود البته مقاومت پنجره درمقابل انتقال حرارت به مقاومت مصالح شیشه آن تعداد لایه های شیشه و ضخامت فضای بین لایه های شیشه و همچنین به جزئیات ونحوه اتصال پنجره به دیوار خارجی بستگی دارد.
ضریب کلی انتقال حرارت شیشه معمولی دو میلی متری حدود 3 برابر این ضریب برای دیوارهای خارجی آجری 22 سانتی ونزدیک به چهار برابر انتقال حرارت از دیوارهای آجری 35 سانتی متری است.
به همین دلیل در مناطق سرد سیر کلیه یا بیشتر حرارت کسب شده در فضاهای داخلی طی روز و شب از این طریق تلف می شود. مگر آنکه با نصب عایق حرارتی در پشت چنین پنجره هایی در شب از انتقال حرارت جلوگیری شود. بدیهی است که با افزودن تعداد لایه های شیشه یک پنجره می توان به مقاومت حراتی آن از نظر انتقال حرارت افزود اما افزودن لایه های شیشه درمیزان روشنایی طبیعی ایجاد شده در فضاهای داخلی و همچنین درمیزان انرژی خورشیدی کسب شده ازطریق پنجره تاثیر قابل توجهی می گذارد.
بنابراین در تهران که در زمستان دمای آن به زیر صفر نیز می رسد شیشه های چند جداره حتی با وجود ناچیز بودن قابلیت انتقال نور خورشید ازآنها وتفاوت نسبتا کم تفاوت حراتی آنها نسبت به شیشه های عایق دار ترجیح دارند.
– استفاده ازدرختان خزان دار به منظور ایجاد سایه به روی ساختمان به خصوص نماهای شرقی وغربی و محوطه اطراف ان
– گسترش پلان ساختمان درجهت محور شرقی غربی
– پیشی بینی بافت مجموعه متراکم و به هم پیوسته از طریق اتصال عناصر مختلف مجموعه به یکدیگر
– پیش بینی فضاهای قابل تهویه در زیر بام سقفهای دوبله یا استفاده از عایق حرارتی درمصالح بام
– استفاده از سایه بان خارجی برای ایجاد سایه به روی پنجره ها
– پیش بینی شکاف یا فاصله مناسب در محل اتصال سایه بان بالای پنجره و نمای مربوطه
– استفاده از شیشه های دو یا چند جداره
– بهره گیری از انرژی حرارتی تابش آفتاب به روشهای زیرامکان پذیر است:
– استقرار ساختمان درجهت تابش حداکثر انرژی خورشیدی در فصل سرد
– بازگذاشتن جبهه جنوبی ساختمان تحت زاویه 30 درجه از هر طرف
– گسترش و کشیدگی پلان ساختمان در جهت محور شرقی غربی
– پیش بینی پنجره های بزرگ در نمای مشرف به آفتاب زمستانی (نمای جنوبی ساختمان)
– پیش بینی سطوح منعکس کننده درکوههای مشرف به پنجره های افتابگیر کف محوطه جنوبی ساختمان
– پیش بینی رنگ تیره و بافت خشن برای بافت خارجی

جلوگیری از گرم شدن کلاس در فصل گرم:
با استفاده ازروشهای زیر می توان احتمال بیش از حد گرم شدن کلاسها را به حداقل رسانید:
پیش بینی ساختمان های فشرده و متراکم
استقرار ساختمان در جهت دریافت حداقل انرژی خورشیدی تابیده شده در ماههای گرم سال
سایه بان :
نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی عمده ترین عامل گرم شدن این فضاها در مواقع گرم است . چون ازنظر تامین روشنایی کافی، پنجره کلاسها نسبتا بزرگ درنظر گرفته میشوند، ایجاد سایه به روی این پنجره به منظور جلوگیری ازنفوذ آب به داخل کلاسها در فصل گرم سال تحصیلی حائز اهمیت فراوان است سایه بان افقی یا جلوآمدگی بالای پنجره ساده ترین وسیله برای جلوگیری از نفوذ آفتاب به فضای داخلی است و درنقاطی با شرایط اقلیمی متفاوت نیاز به سایه بانهایی با عمق متفاوت دارند.
مصالح ساختمانی:
مهمترین وظیفه مصالح ساختمانی جداره های خارجی ساختمان جلوگیری یاکاهش اتلاف حرارت فضاهای داخلی درمواقع سرد وجلوگیری ازگرم شدن این فضاها درمواقع گرم است.
از نظر جلوگیری یا کاهش انتقال حرارت لازم است مصالح ساختمانی جداره خارجی مقاومت حرارتی مناسبی داشته باشند و در ارتباط با جلوگیری از گرم شدن فضای داخلی در فصل گرم مصالح باید علاوه بر مقاومت حرارت دارای ظرفیت حرارتی باشند میزان اهمیت مقاومت یا ظرفیت حرارتی مصالح ساختمانی مورد استفاده درجداره های خارجی به شدت حرارت نوسان روزانه دمای هوای محل و همچنین به عملکرد و الگوی اشغال فضای محصور شده به این جداره ها بستگی دارد.
درارتباط با تاثیر عملکرد مصالح ساختمانی در شرایط حرارتی کلاسهای درس لازم است ویژگی این فضاهای آموزشی نسبت به فضای مسکونی زمان و الگوی اشتغال فضا و بار داخلی ناشی از حضور دانش آموزان در کلاسهای درس دربعضی شرایط تاثیر عوامل اقلیمی را تحت الشعاع قرار می دهد.
فضاهای آموزشی در فصل تابستان تعطیل هستند ومعمولا درطول سال تحصیلی بین ساعتهای 8 صبح تا 6 بعداز ظهر مورداستفاده قرار می گیرند بنابراین مصالح ساختمانی باید قادر به تعدیل شرایط حرارتی کلاسهای درس در طول تشکیل آنها باشند.
درشرایط خیلی سرد یا خیلی گرم برای جلوگیری یا کاهش تبادل حرارتی ساختمان ومحیط اطراف لازم است جداره های خارجی آن مقاومت حرارتی کافی داشته باشند و برای بالا بردن مقاومت حرارتی ساختار جداره های خارجی ساختمان استفاده ازعایق حرارتی ضروری است.

ویژگی های اقلیمی تهران منطقه غرب (مهرآباد)
این گروه اقلیمی حد فاصل مناطق کوهستانی ومناطق کویری شکل گرفته و به همین دلیل دارای شرایط نیمه کویری است که عمده ترین ویژگی آن نوسان شدید دمای هوا است. دراکثر نقاط واقع دراین اقلیم متوسط حداقل دمای هوا درسرد ترین ماه سال زیر صفر و متوسط حداکثر آن درگرمترین ماه سال بالاتر از 35درجه سلسیوس است.
نیازهای حرارتی:
وضعیت آب و هوایی این اقلیم باعث میشود درگرمترین ماههای تحصیلی دمای هوای کلاسهای رو به جنوب درگرمترین ساعات روز ازحد بالای آسایش بگذرد البته با جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به کلاسها درماه اکتبر شرایط حرارتی آنها مناسب خواهد بود. اما درماه سه هوای کلاسهای درس در طول کلیه ساعات تشکیل آنها گرمتر ازحد معمول ومعمول ومطلوب خواهد بود.
بدین ترتیب گرمایش فضاهای داخلی ، حداقل در 5 ماه ازسال تحصیلی و سرمایش آنها درگرمترین ماه سال تحصیلی عمده ترین نیاز حرارتی این اقلیم محسوب می گردد.

مطالعات اقلیمی طرح
1-3) اقلیم
موقعیت جغرافیایی
مجموعه حاضر در شهر تهران مکان یابی شده است، شهر تهران در دامنه جنوبی کوههای البرز وحاشیه شمالی کویر مرکزی ایران در دشتی نسبتا همواره واقع شده که شیب ان از شمال به جنوب است و به وسیله دو رود اصلی کرج در باختر وجاجرود درخاور، مشروب میگردد. البته رودهای فصلی مانند جعفر آباد (دربند) دارآباد (شاه آباد) درکه وکن نیز وجود دارند که مشخصه اصلی انها جریان ازسمت شمال به جنوب است ومیزان آب انها با میزان بارندگی سالیانه ارتباط مستقیم دارند.
شهر تهران ازنظر جغرافیایی در 51 درجه و 4 دقیقه و 33 دقیقه طول غربی و 35 درجه و 35 دقیقه تا 35 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.
تهران ازسمت شمال به کوههای البرز – از سمت جنوب به کوه بی بی شهربانو، ری واتوبان قم ازسمت شرق به لواسانات، جاجرود و جنگلهای سرخ حصار از سمت غرب به دهکده المپیک پارک جنگلی تهران و مسیل کن منتهی می شوند.
تقسیمات اقلیمی
آب وهوای هر منطقه نتیجه ترکیب عوامل متعددی چون وضعیت توپوگرافی، ارتفاع از سطح دریا، طول و عرض جغرافیایی ، باد و بارندگی ، تابش خورشید و رطوبت است.
به این ترتیب سرزمین ایران دارای چهار اقلیم متفاوت بشرح زیراست:
– اقلیم سواحل جنوبی دریای مازندران
– اقلیم کوهستانی غربی
– اقلیم فلات مرکزی
– اقلیم سواحل جنوبی
تصویر

شهرتهران به طور کلی دارای آب و هوای گرم وخشک است و فقط نواحی شمالی که در دامنه های کوههای البرز واقع است ، اندکی معتدل و مرطوب است از نظر اقلیمی منطقه تهران جز مناطق معتدل گرمسیر (نیمه بیابانی) با زمستانی سرد و تابستانهای گرم می باشد ودر تقسیم بندی اقلیمی درفلات مرکزی واقع شده است .

شماره اقلیم
ویژگی آب وهوایی
متوسط حداکثر دما
متوسط حداقل دما
7
تابستان گرم وخشک وزمستان معتدل
35 تا 40 درجه
0 تا 5- درجه
متوسطدما
متوسط بارندگی
متوسط ارتفاع
درجه زلزله خیزی
7/16درجه
230 میلی متر
1450 متر
10-8 درجه مرکالی

وضعیت آب وهوایی منطقه
بطور کلی برای تعیین شرایط آب وهوایی شهر تهران، سه ایستگاه هواشناسی که مشخصات آنها در جدول شماره 1-3 نشان داده شده است فعالیت می کنند نتایج مطالعات انجام شده دراین ایستگاههانشان میدهد که شهر تهران دارای تابستانهای گرم ونستبا خشک و زمستان های سرد است اما از نظر شدت ودوام شرایط حرارتی هوا در فصلهای مختلف سال، مناطق شهر تهران به دو گروه تقسیم شده اند.
گروه اول شامل مناطق شمالی شهر میشود که در آن شدت ودوام شرایط سرد بیش از شرایط گرم و مقابله با سرما از اهمیت بیشتری برخوردار است تابستانهای این مناطق ملایم وتقریبا ییلاقی و زمستانی آن سرد است ایستگاه هواشناسی کن ، واقع درنزدیکی اراضی مورد نظر در این منطقه قرار دارد.
گروه دوم شامل مناطق مرکز شهر می شود که درآن دوام شرایط
گرم بیش از شرایط سرداست. در این مناطق فصل تابستان طولانی تر از زمستان وگرمای تابستان تقریبا از اواسط بهار تا نیمه اول مهر ماه ادامه می یابد اما شروع زمستان به کندی صورت می گیرد و باآغاز ماه فروردیدن سرمای زمستان پایان می یابد و فصل بهار بعلت گرمای زودرس تابستان بسیار کوتاه است
هدف از این مطالعه بررسی وضعیت اقلیمی محل مورد نظر با استفاده از داده های ایستگاههای هواشناسی واقع دراین محل با ایستگاههای همجوار آن و همچنین مطالعه وتاثیر شرایط اقلیمی محل در شکل گیری ساخت و سازهای مورد نظر است ایستگاه هواشناسی مهر آباد تنها ایستگاه سینوپیتیک واقع در تهران است علاوه بر این ایستگاه دوایستگاه هواشناسی دیگر یکی در رکن ودیگری در باغ گیاه شناسی که در غرب مجموعه چیتگر واقع شده است نیز وجود دارد.
در جدول شماره 1-3 موقعیت جعرافیایی این سه ایستگاه با هم مقایسه شده است همانطور که ملاحظه میشود این سه ایستگاه از نظرعرض جغرافیایی که یکی از عوامل اقلیمی موثر درشرایط آب وهوایی است یکسان هستند از نظر ارتفاع از سطح دریا که از دیگر عوامل اقلیمی موثر در شرایط آب وهوایی نیز دو ایستگاه کن و باغ گیاه شناشی با هم یکسان و مرتفع تر از مهر آبادند بنابراین می توان انتظار داشت که به طور کمی در اراضی مورد نظر نسبت به ایستگاه مهر اباد شرایط خنک تری حکمفرما باشد.
عامل دیگری که می تواند تفاوتی بین شرایط آب وهوایی اراضی مورد نظر ایستگاه مورد نظر وایستگاه مهر آباد ایجاد نماید پوشش گیاهی و وجود حوزه های ابگیر است که باعث بالارفتن رطوبت هوا میشوند به دلیل وجود حوزه های آبی و پوشش گیاهی غنی تر در اراضی مورد نظر انتظار میرود که رطوبت هوا در این اراضی نسبت به مهر آباد بیشتر باشد.
ردیف
نام ایستگاه
طول جغرافیایی
عرض جغرافیایی
ارتفاع از سطح دریا
1
مهرآباد
19-51
41-35
1191متر
2
کن
16-51
45-35
1330متر
3
باغ گیاه شناسی
10-51
40-35
1330متر

دما و رطوبت هوا
بر اساس آمار 18 ساله تخمینی ایستگاه هواشناسی کن، ماه ژوئیه (10 تیر تا 10 مرداد)با دمای متوسط 7/35 درجه سیلسیوس به عنوان گرمترین ماه سال معرفی میشود بر همین اساس ماه ژانویه (10دی تا 10 بهمن) یامتوسط حداقل 7/0 -درجه سردترین ماه سال است.
در این ایستگاه دوره گرما ازماه ژوئن (10 خرداد تا 10 تیر) آغاز شده وتا پایان ماه اوت (10 مرداد تا 10 شهریور بطول می انجامد. درتمام طول این دوره متوسط حداکثر دما بالاتر از 33 درجه است شبهای این ایام با دمای در حدود 20 تات 24 درجه روبروست که هرچند دمای مناسبی محسوب میشود ولی باید توجه که این دمای مناسب در ساعات میانی شب واوائل صبح اتفاق می افتد.
تا پایان ماه اکتبر (10 مهر تا 10آبان) دما همچنان در حد نسبتا مناسبی البته بااندکی سرمای شبانه باقی می ماند از ماه نوامبر (10 آبان تا 10آذر) حضور سرما محسوس میشود امادراین ماه دمای ساعت روز همچنان بالاتر از 10 درجه است ازاوایل ماه دسامبر تا پایان ماه فوریه (10 آذر تا 10 اسفند) دمای هوا به کمتر از10 درجه تقلیل می یابد و درشبها می توان شاهد دمای زیر صفر درجه بود.
در ماه اخر فصل زمستان بطور مشخصی شرایط حرارتی بهبود یافته و دمای ساعت روز تا حد 15 درجه افزایش می یابد اما در شبها هوا همچنان سرد است با شروع فصل بهار متوسط حداکثر دما به بیش از 20 درجه می رسد واگرچه متوسط حداقل دما حکایت از سرد شدن هوا درساعات شب دارد ولی درمجموع شرایط این ماه مطلوب است فصل بهار بسیار کوتاه است واز اواسط ماه مه (10 اردیبهشت تا 10 خرداد) درگرمترین ساعات روز می توان شاهد ظهور گرمای تابستانی بود.
در بررسی آمار مربوط به تغییرات رطوبت نسبی مشاهده میشود که حداکثر رطوبت نسبی در ماههای سرد در حدود 70% است و متوسط حداکثر رطوبت در ماههای گرم تا 32 % کاهش مییابد این مقدار به ساعات شب که دما در حد 24 درجه است تعلق دارد. متوسط حداقل رطوبت نسبی که با ساعات میانی و گرمترین اوقات روز تعلق دارد، درگرمترین ماه سال حدود 23% و در سردترین ماه سال حدود 58% است
از آنجائیکه همراهی و تاثیر رطوبت بر دما می تواند احساس انسان رادر مقابل حرارت تغییر دهد، بررسی تغییرات دما و نتایج حاصل ازان بدون توجه به رطوبت نسبی گمراه کننده خواهد بود کثرت یا قلت رطوبت نسبی به هنگام گرما یا سرما می تواند تاثیر شرایط بحرانی را وخیم تر کند اما آمار مربوط به رطوبت هوا گویای این واقعیت است که به طور کلی وضعیت رطوبت نسبی معمولا مساله ساز نخواهد بود.
در قسمتهای بعد بااستفاده ازشاخصهایی که تاثیر توام دما و رطوبت هوا در احساس آسایش انسان را نشان می دهند حدود تغییرات این دو عنصر اقلیمی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
میزان بارش
معدل 18 ساله آمار تخمینی کن نشان می دهد که میزان بارندگی سالانه حدود 9/280 میلی متر است این مقدار بارندگی ازبارشی که درمناطق شمالی شهر روی می دهد کمتر است مقداربارندگی درماههای اوت ژوئیه و سپتامبر به حداقل ممکن وزیر یک میلی متر می رسد از این روی می توان گفت بارش پراکنده بهاری تا پایان این فصل ادامه می یابد. خشکی فصل تابستان تا اوائل فصل پائیز ادامه دارد ودر ماه اکتبر 10 مهر تا 10 ابان ) شاهد آغاز بارندگی های این فصل هستیم . مقدار بارندگی در زمستان به حداکثر می رسد وتقریبا حدود نیمی ازبارندگی های سالانه دراین فصل روی می دهد. با افزایش مقدار سرما درماه فوریه تاحدی از میزان بارندگی کاسته میشود و دوباره درماه مارس که دما رو به افزایش دارد مقدار بارندگی به حداکثر سالانه خود (6/53 میلی متر) می رسد. بعد از گذراندن ماه اول بهار با افزایش دما ازمقدار بارندگی به میزان قابل توجهی کاسته شده وبا نزدیک شدن به فصل گرم مقدار بارش به حداقل سالانه خود نزدیک می شود.

روزهای یخبدان
آمار میانگین یخبندان در دوره 15 ساله اخیر نشان می دهد طی ماههای آبان الی اسفند حداکثر 82 روز یخبندان دراین حوزه رخ می دهد البته دربرخی سالها تعداد روزهای یخبندان به 4 روز نیز کاهش می یابد. بطور کلی درسالهای اخیر تعداد روزهای یخبندان کاهش یافته است.
فصل های سال
نیاز کنترلی
وضعیت عمومی هوا
بهار
گرم کردن-سرد کردن
آفتابی- بارانی-پر تغییر
تابستان
سرد کردن
آفتابی
پائیز
سرد کردن- گرم کردن
بارانی
زمستان
گرم کردن
برفی- بارانی
جدول خصوصیات جوی
تابش آفتاب
موقعیت ظاهری ولحظه ای خورشید درآسمان درهر نقطه از کره زمین، تابع زمان وعرض جغرافیایی ان نقطه است. هرچه عرض جغرافیایی کمترباشد ارتفاع موقعیت خورشید یا زاویه تابش بیشتر و انرژی حرارتی حاصل از ان زیادتر است.
به منظور بررسی موقعیت خورشید، زوایای تابش و انرژی حرارتی حاصل درماههای مختلف سال، باتوجه به عرض جغرافیایی اراضی موردنظر حدود 35 درجه و 41دقیقه، از دیاگرام موقعیت خورشید درعرض جغرافیایی 36 درجه شمالی که اختلافی کمتر ازیک درجه با موقعیت این اراضی دارد استفاده شده است با استفاده ازاین دیاگرام جهت و زاویه تابش آفتاب درهرساعت و هرروز ازسال قابل بررسی است .

موقعیت و زوایای تابش خورشید
در عرض جغرافیایی 35 درجه

براساس این دیاگرام زاویه تابش آفتاب در ظهر اول دی ماه یعنی درپایین ترین موقعیت سالانه خورشید حدود 32 درجه و در ظهر روز اول تیر ماه که دربالاترین موقعیت سالانه خود قرار دارد حدود 78 درجه است این زوایا باعث می شوند که یک دیوار رو به جنوب در زمانهای یاد شده به ترتیب سایه هایی به عمق 6/1 و 21/0 برابر ارتفاع خود ایجاد نماید.
انرژی خورشیدی تابیده شده بر سطوح قائم

زوایای تابش دربالاترین و پایین ترین موقعیت سالانه خورشید

با در دست داشتن زوایای موقعیت خورشید، میتوان شدت انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب بر سطوح مختلف را محاسبه نمود در این بررسی با استفاده ازیک برنامه کامپیوتری مقدارانرژی خورشیدی تابیده شده بر سطوح قائم در 24 جهت مختلف جغرافیایی در یک روز نمونه ازهر یک از ماههای سال محاسبه شده است.
با بررسی مقادیر انرژی تابیده شده بر سطوح قائم درکل مواقع سال (ساعات آفتابی) مشاهده میشوند که در سردترین ماه سال (دی ماه) بیشترین انرژی خورشیدی بر دیواره های شرقی وغربی می تابد و بادقتی بیشتر میتوان دریافت که در سردترین ماه سال انرژی خورشیدی تابیده شده بر سطوح قائم رو به جنوب بیش از 5/3 برابر انرژی تابیده شده بر سطوح قائم رو به شرق یاغرب است درگرمترین ماه این نسبت بر عکس می شود یعنی دیوارهای شرقی یاغربی حدود 7/3 برابر بیشتر ازدیوارهای جنوبی انرژی دریافت می کنند.
وزش باد
وزش باد میتواند نقش موثری درآلودگی هوا، تامین اکسیژن مورد نیاز (درصورت عبور از سطح گیاهی) ودر خنک کنندگی شرایط محیط داشته باشد. از نظر حرارت و شرایط محیطی این عنصر اقلیمی میتواند از دو جهت موثرباشد درتابستان با پایین آوردن حداکثر دما و گسترش منطقه اسایش و در زمستان باکاهش حداقل دما وایجاد فاصله زیادتر باشرایط ودر نتیجه افزایش اتلاف حرارت ومیزان نیاز به گرمایش در دو فصل زمستان و بهار، بادهای اصلی منطقه، عمدتا می وزند وباد شمال غربی با اختلاف نسبتا زیاد دردرجه دوم اهمیت قرار دارد. درصد مواقع آرام درفصلهای مختلف سال نشان می دهد که درفصل زمستان بعلت پایین بودن مقدار نوسان دمای هوا، کلی از میزان وزش بادها کاسته میشود. بطوریکه تقریبا در 47 درصد از مواقع دیده بانی شده دراین فصل کمترین احتمال وزش، ازجهات شمال شرقی تا جنوب غربی است
در فصل بهار اگرچه ازدرصد اوقات آرام کاسته میشود، ولی ازنظر وزش باد در جهات شمال شرقی تا جنوب غربی تغییر محسوسی بوجود نمیآید در این فصل بادهای غربی به همراه بادهای شمال غربی بیشترین میزان وزش رادارند.
در فصل تابستان درصد مواقع آرام به حداقل خود می رسد (22درصد) دراین فصل از مقداروزش باد غربی کاسته شده وبادهای مناسبی از جهت های جنوب شرقی وجنوب می وزند که می توانند برای تعدیل شرایط حرارتی هوا درعصرها مناسب باشند.
عمر بادهای جنوب وجنوب شرقی باآغاز پائیز به پایان میرسد و از مقدار وزش آنها دراین فصل کاسته میشود اما بادهای غربی در وضعیتی مشابه تابستان باقی می مانند و بر مقدار باد شمالی افزوده می شود لازم به توضیح است که اگرچه دراین فصل، درصد وزش بادهای شمالی افزایش می یابد ولی این بادها ازسرعت بسیار کمی برخوردارند وقدرت تاثیر آنها به مراتب ازبادهای غربی که سرعت بیشتری دارد کمتر است بطور کلی میتوان گفت که وجود باد غربی در کل سال محسوس است اما تاثیر وجود آن درفصل تابستان بیش از هر زمان دیگری مشخص است درمقابل بادهای جنوبی و جنوب شرقی تنها در فصل تابستان شدت می گیرند. در این دوره آمارگیری ازمیان کلیه جهت ها جهت های شرقی و شمال شرقی به ترتیب کمترین درصد وزش راداشته اند نسبت اهمیت وزش باد درجهت های مختلف رابر اساس حاصل ضرب فرکانس باد در متوسط سرعت ان نشان می دهد.
براساس نتایج ارائه شده درمنحنیهای شکل های یاد شده بطور کلی و در تمام طول سال وزش باد در روزها بیشتر از شبهاست بخصوص درماههای ژانویه تا ژوئن اهمیت وزش باد درروزها بسیار بیشتر ازشبهاست در روزهای کلیه ماههای سال باستثناء ماههای ژوئیه تا سپتامبر (10 تیر تا 10 مهر) باد غربی عمده ترین باد است در ماههای ژوئیه الی سپتامبر وزش بادهای جنوب شرقی و جنوبی بیشتر از بادهای غربی است در شبهای بیشتر ماههای سال باد غالب باد غربی است. تنها در ماههای سپتامبر تا دسامبر (10 مهر تا 10 دی) اهمیت وزش باد شمالی بیش از باد غربی است.
بامقایسه اعداد وارقام مربوط به وزش باد در روزها و شبهای ماههای مختلف سال نتیجه می شود که بطور کلی در شبهای کل سال به ترتیب بادهای غربی شمالی وشمال غربی اهمیت بیشتری دارد درروزهای کل سال نیز باد غربی بیشترین اهمیت را دارد اما دراین ساعات بادهای جنوب شرقی و جنوبی در درجه دوم و سوم اهمیت قرار می گیرند.
بطور خلاصه درکل سال چه در روزها و چه در شبها باد غربی باد غالب منطقه است اما در روزهای جنوب شرقی و جنوبی، درشبها بادهای شمالی و شمال غربی دردرجات بعدی اهمیت قرار می گیرند.
فصل
بهار
تابستان
پاییز
زمستان
جهت بادها
غرب-شمال غرب
جنوب شرقی
جنوبی
غرب- شمال غربی
اهداف طراحی اقلیمی:
مجموعه نکات یاد شده در قسمتهای قبلی طراح را ملزم به دستیابی به راهنمایی را جهت نیل به اهداف، که اهداف عمده طراحی اقلیمی نامیده شده اند می نماید.

اهداف عمده طراحی اقلیمی فضاهای باز:
براساس محاسبات انجام شده در قسمت قبل بطور خلاصه نیازهای حرارتی انسان در طول سال درفضاهای آزاد به شرح زیراست:
– شرایط سرد 32 درصد سال
– شراط مناسب درافتاب 28 درصد سال
– شرایط مناسب در سایه 18 درصد سال
– شرایط مناسب در سایه و درجریان هوا یا درصورت افزودن رطوبت به هوا 22 درصد سال
– با درنظرگرفتن این نیازها، میتوان نتیجه گرفت که نیاز به تابش آفتاب در60 درصد از سال ( مجموع شرایط سرد ومناسب در آفتاب) ونیاز به سایه در 40 درصدازسال (مجموع شرایط مناسب درسایه و درجریان هوا) وجود دارد. بنابراین با توجه به نیازهای حرارتی موجود در فضاهای آزاد اهداف عمده طراحی اقلیمی دراین فضاها به شرح زیرتعیین می شوند.
1-هدایت آفتابه به فضاهای آزاد در مواقع سرد

2-ایجاد سایه بر فضاهای آزاد در مواقع گرم

3-فراهم ساختن تسهیلاتی جهت افزایش رطوبت هوا درمواقع گرم

4-برقراری جریان هوا در فضاهای آزاد درمواقع گرم

5- محافظت فضاهای آزاد در برابر بادهای سرد زمستان
باید توجه داشت که تحقق یافتن ردیفهای 4و5 میتواند شرایط نسبتا مناسبی را ایجاد نماید، اما به دلیل شدید نبودن بحرانهای حرارتی در ارتباط با وزش بادها، پرداختن به این دو ردیف تنها زمانی قابل توجیه است که به سایر اهداف طراحی لطمه ای وارد نشود.
اهداف عمده طراحی اقلیمی فضاهای داخلی
دراین ارتباط با تامین نیازهای حرارتی در فضاهای داخلی ساختمان که به بهبود کیفیت شرایط آسان در این فضاها و صرفه جویی در مصرف انرژی موردنیاز جهت تامین شرایط حرارتی لازم درمواقع بحرانی می انجامد می توان با توجه به این نیازها که درزیر خلاصه شده اند اهداف عمده طراحی اقلیمی راتعیین نمود.
-نیاز به گرمایش مکانیکی ، 22درصد سال
– اسکان گرمایش خورشیدی 24درصد سال
– آسایش در فضاهای بسته 17 درصد سال
– آسایش در فضاهای مربوط با هوای آزاد 23 درصد سال
– امکان سرمایش طبیعی با استفاده از مصالح ساختمانی سنگین 9درصد سال
– نیاز به سرمایش مکانیکی 7 درصد سال
باتوجه به این نیازها می توان نتیجه گرفت در مجموع نیاز به بهره گیری ازانرژی خورشیدی در 48 درصد از سال نیاز به گرمایش مکانیکی وامکان گرمایش خورشیدی و ضرورت محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب آسایش در فضاهای باز نیاز به سرمایش مکانیکی و امکان سرمایش طبیعی) در 29 درصداز سال وجود دارد. بر همین اساس موارد زیر به ترتیب اولویت به عنوان اهداف عمده طراحی اقلیمی ساختمانها درمنطقه طرح تعیین میشوند:
1- جلوگیری ازاتلاف حرارت ایجاد شده درساختمان درمواقع سرد

2- هدایت تابش آفتاب به فضاهای داخلی در مواقع سرد

3- استفاده از عملکرد حرارتی مصالح ساختمانی درکنترل فضاهای داخلی

4-جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی در فصل گرم

5- فراهم ساختن امکان ارتباط مستقیم فضاهای خارجی وهوای آزاد به منظور بهره گیری ازشرایط مناسب هوای خارج

6- جلوگیری ازتاثیر خنک کنندگی بادهای سرد زمستانی دراتلاف حرارت ساختمان

جهت استقرار ساختمان و ورزش باد
با توجه به شرایط حرارتی و نیازهای سالانه حرارتی انسان در فضاهای داخلی موارد زیر به عنوان اهداف عمده طراحی اقلیمی درتعیین جهت استقرار ساختمان مشخص میشوند لازم به توضیح است که جهت استقرار ساختمان یکی ازموارد بسیارمهمی است که می تواند به تنهایی، بخشی از نیازهای حرارتی فضاهای داخلی را به طور طبیعی تامین نماید. بطور کلی جهت استقرار ساختمان باتوجه به اهداف عمده طراحی اقلیمی به شرح زیر تعیین میشود:
1- کسب حداکثر انرژی خورشیدی در مواقع سرد سال
2- کسب حداقل انرژی خورشیدی درمواقع گرم سال
3- جلوگیری ازتاثیر خنک کنندگی بادهای سرد زمستانی
4- جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی درمواقع گرم
همانطور که در بررسیهای اقلیمی اشاره شده بادهای غربی عمده ترین بادها درکلیه ماههای سال می باشند باد سرد و نامناسب زمستانی نیز از سمت غرب می وزد بنابراین اگر بخواهیم جهت گیری ساختمان موجب کاهش آسیبهای آن شود مناسب ترین جهت استقرار ساختمانی جهتی که بتواند تاثیربادهای غربی را به حداقل برساند در این راستا میتوان ازتوده ساختمانی به عنوان سپر مجموعه دربرابر این بادها استفاده نمود.

جهت گیری نامناسب سایبان ساختمان میتواند مانع دربرابر نفوذ باد به مجموعه شود

بنابراین جهت غربی وسایرجهت گیریهای نزدیک به آن نامناسب ترین سویه گیری می باشد و جهت های شمال تا جنوب درشرایطی که پشت ساختمان به طرف باد باشد مناسب ترین جهت گیری به شما می آید.

مناسب ترین جهت استقرار
جلوگیری از نفوذ بادهای غربی که در فصل زمستان بسیار آزار دهند می باشد که به کمک گیاهان نیز امکان پذیر است. از آنجائیکه کارکرد این مهم در فصل زمستان بیشتر مورد نظر ماست استفاده از گیاهان همیشه سبز درناحیه غربی توصیه می شود.

نقش فضاهای پر وخالی
در یک طراحی صحیح باید یک تناسب منطقی میان فضاهای مثبت ومنفی وجود داشته باشد به عبارت دیگر باید میان فضاهای پر وخالی یک معماری موفق هماوایی داشته باشد وهردو به کمک یکدیگر تکمیل کننده یک ایده طراحی باشند.
فضاهای منفی یک پروژه جلوه گر سازنده فضاهای مثبت مجموعه می باشد، نظام بصری به عنوان مهمترین ابزارسنجش معماری حاصل تعامل میان این دو رکن اساسی است
فضاهای منفی اغلب وظیفه ایجاد تعادل میان خطوط اصلی بصری در یک ترکیب را بر عهده دارند ما همواره از فضاهای منفی خالی که با فضاهای مثبت طراحی احاطه شده است می گذریم در حالیکه هیچ یک از دو فضا قابل تفکیک نیستند. طرحی رامی توان موفق دانست که نیازهای پنهان رابا شبکه پیچیده موجود دراجزای طراحی که طرح همواره باآنها دست به گریبان است، هماهنگ سازد . تا راهی برای خاتمه دادن به مشکل یافته شود.
ما اجزای اصلی فضای داخلی را از ابتدا تا انتهای کار مورد قرار داده که چه سان اجزای بی شماری که به ظاهر از یکدیگر مجزا هستند درحقیقت به هم پیوسته هستند .
دامنه این به هم پیوستگی فراتر از فضای داخلی ومحصور کنندهاست به گونه ای که فضای پیرامون را نیز در بر می گیرد ارتباط ، فضا، مواد و مصالح و دیده ها همه و همه با فعالیت های مربوط به هر سایت هماهنگی دارند.مسائل مربوط به فضای سایت در بسیاری موارد با مفاهیم فضای داخلی یکی هستند وتنها دربرخی موراد باآنها متفاوت می باشند. از این رو ضرورت دارد که باز هم هنگام بررسی به عناصر چون شرایط اقلیمی که تحت کنترل مانیستند، دقت شود. در اکثر مقیاسها وجود خودروها مسیرهای حرکتی سایت راتحت الشعاع قرار می دهند و همواره بافت سایت از نقطه ای به نقطه ای دیگر تفاوت می یابد.

جهت گیری محورهای حرکتی
درابتدای امر اهداف خویش را از طراحی فضاهای آزاد مجموعه اولویت بندی نمودیم حال سعی می نماییم با ارائه تعریف مناسب از هریک از این اهداف جهت گیری بهینه معابر را در مجموعه تعیین نماییم.
بادهای سرد زمستانی موجب کاهش محسوس دمای فضاهای باز اطراف مجموعه می باشند کاهش دما خصوصا هنگام شب موجب یخ زدگی سطح معابر و گذرگاهها خواهد بود. این یخ زدگی درساعات اولیه روز و آغاز به کار مجموعه موجب بروز مشکلات جدی برای کارکنان، هنرجویان ومراجعه کنندگان به مجموعه می باشد. همچنین بر اساس برنامه ریزی کلی انجام شده ایجاد شرایط مناسب در فضاهای باز واقع در معرض جریان ن هوا بسیار مهم است لذا ضرورت دارد که در تعیین جهت های حرکتی و محور بندی خیابانهای مجموعه دست یافتن های اقلیمی به کار برده شوند مناسب ترین جهت گیری برای معابر دراین منطقه اقلیمی تهران جهتی است که درزمستان سایه ایجاد شده در سطح محورهای حرکتی را به حداقل برساند.

جهت گیری مناسب محورهای حرکتی در روزهای سرد سال
اگر درجهت گیری ساختمان و یا آرایش مناسب سایت دقت های لازم بعمل نیاید در فصلهای سرد سال خصوصا زمانی که بادهای غربی شدت دارند بادهای سرد کانایزه شده به صورتی طاقت فرسا در مجموعه به وزش در می آیند پس جهت گیری صحیح باید مانع یک سویه شدن جریان بادهای سرد زمستانی شود.
در مواقع گرم سال بخصوص فصل تابستان وزیدن بادهای ملایم و نسیم های خنک تابستانی باعث ایجاد محیطی مطبوع و مناسب در مجموعه میشود عبور نسیم های ملایم و خنک تابستان درسایه ایجاد شده درمحیط شادابی و طراوت ویژه ای رابه همراه خواهد داشت.
برای بهره گیری از بادهای خنک تابستانی باید جهت گیری محورهای حرکتی امکان نفوذ وعبور ازاین بادها را فراهم آورد البته گسترش وهدایت این بادهای ملایم ومطبوع در مجموعه حاضر با بهره گیری مناسب ازآرایش صحیح سایت مهیا شده است بادهای جنوب شرقی وجنوبی عمده ترین بادهایی هستند که درروزهای گرم تابستان می وزند مناسب ترین جهت گیری برای محورهای حرکتی مجموعه در ارتباط با این دو نسیم تعیین می شود.

اختلاف سطوح (شیب سایت)
تغییرات شیب زمین در سایت شرایط جالب توجهی دراختیار طراح قرار می دهد ممکن است به این مساله پی ببریم که نه تنها تمنای طبقات باید متغیر باشد بلکه تعداد طبقات نیز میتوان از توپوگرافی سایت تاثیر بپذیرند درحین اندیشدن به نمودارهای طرح ممکن است در یابیم که محدودیتهای موجود در سایت نیز گواه استفاده نوع خاصی از پی ریزی هستند. اگر شیب نسبتا زیاد باشد شناخت عناصر و عوامل خاصی در پلان می تواند هزینه پی ریزی را کاهش دهد و ما به جای ساختمان یک طبقه به فکر ساختمانی چند طبقه باشیم. اگر طرح ما روی صخره های همواره واقع شود به منظور تطابق بعضی ابعاد خاص طرح با یکدیگر نیازی نیست نکات مرتبط با شکل دهی توپوگرافی سایت را مورد بررسی قرار دهیم. به همین نسبت اگر همان طرح را روی تپه های نا هموار یک منطقه سرد بنا کنیم . بقایای به جای مانده از یخچالهای طبیعی راههای بیشتری را برای شکل دهی سایت اطراف و طرح در اختیار ما قرار می دهد. نحوه انطباق طرح با زمین بستگی به مواردی از قبیل زیبایی محیط کارکرد و هزینه ها دارد . در این سایت عوارض و اختلاف سطوح عامل مهم و تاثیر گذاری در شکل گیری طرح است.
3-1-4)ارتباطات در سایت
اگر از دیدگاه شرایط کلی به قضیه بنگریم در می یابیم که امکان دو نوع حرکت وجود دارد.
1-حرکتی که در یک سایت صورت می گیرد.
2-حرکتی که بین سایتها صورت می گیرد.
البته سرعت و شیوه حرکت نباید نادیده انگاشته شود. باید دانست افرادی که در سطح سایت راه میروند . اصلی ترین موجوداتی هستند که آن را تجربه می کنند . با اشاره به این مطالب میتوان دریافت که آنچه در مورد مفاهیم ارتباطات با توجه به فضای ساخته شده بیان شد در مورد مسیرها یحرکتی پیاده رو نیز صادق است و کار برد دارد . در ضمن و بطور قطع نوع مکان در تجربه نخستینی که از حرکت به سمت سایت با حرکت در محدوده آن داریم تغییر ایجاد می کند هنگام مطالعه مسیرهای حرکتی در سایت باید هموارده مناسبات افراد و معیارهای کلی از قبیل زمین شرایط جوی فن آوری حمل ونقل ( خودرو . اتوبوس . قطار و دوچرخه ) و بناها را مد نظر داشته باشیم . دسته ای از این مناسبات ارتباطی تنگاتنگ با توالی دارند که عبارت است از نحوه دریافت نشانه های دیداری از محیط اطراف .
فردی که با مکانی آشنا نیست . الزاما باید اطلاعاتی را از محیط دریافت کند که نشان دهنده مسیرهای حرکتی از محلی به محل دیگر و در نهایت به مقصد اصلی هستند. باید همواره افراد نا آگاهی را که ندرتا و تنها برای یک برا طرحی را تجربه می کنند. در نظر داشته باشیم . از آنجا که ممکن است هر فرد زمانی برای اولین بار از بنا یا سایت استفاده کند باید نکاتی از قبیل رویت بودن دسترسی و قابل درک بودن سایت را مد نظر داشته باشیم. این یک روند متوالی است که با مسیرهای حرکتی آغاز شده و با مجاورت و درک فضا از ورودی تا داخل سایت ادامه می یابد و به تشخیص ورودی بنا و حرکت به داخل آن می انجامد . این روند گرچه بر روی کاغذ به نظر ساده و زود فهم می آید ولی بهتر است نگاهی گذرا به تراکم سایت داشته باشیم.با افزایش تراکم موانع مربوط به تشخیص نشانه های مسیر حرکتی از محیط سایت افزون تر می شود از این رو وظیفه مهم طراح در محیط های شهری اینست که از طریق افزودن علائم یا نشانه ها افراد تازه وارد را راهنمایی کند. از یک پیاده رو در مناطق شهری انواع و اقسام اطلاعات را میتوان از محیط ساخته شده دریافت کرد.
برای درک فضا در این مناطق زمان زیادی وجود دارد و ایستادن و اندیشیدن به هر موضوع به نظر ارزشمند می آید . با این حال افرادی که سوار بر خودروهایشان هستند ممکن است مجبور شوند برای مواجه نشدن با مشکلات به محل جدیدی پناه ببرند . افرادی که پیاده از بنایی به بنای دیگر می روند نسبت به آنهایی که با خودرو در حرکتند نیازهای اطلاعاتی و برداشت های متفاوتی دارند.
پوشش گیاهی سایت
استفاده از گیاهان :
گیاهان در نظر یک معمار ورزیده نشانه معنادار است. پس به گیاهان به چشم چوبهای آماده بریده شدن نمی نگرد . بلکه تلاش می کند تا با شناخت صحیح از آنها به عنون عناصر معماری در طراحی خویش بهره برداری نماید. زیرا هر عنصر زمانی که در جای خویش قرار گیرد وسیعترین معنای ممکن را ایجاد خواهد ساخت.
گیاهان سبز خود موجوداتی زنده اند بنابر این با وجود خویش خون حیات در رگهای معماری جاری خواهد ساخت. سرسبزی و طروات گیاهان عمیق ترین اثر را در بیننده خواهد گذاشت . زیرا انسان بر اساس طبع خویش با طبعت آشناست و آن را به خوبی می شناسد و با دیدن آن آرامش و سکون را حس می نماید.
فضای سبز اطراف مجموعه یا گیاهان به کار رفته در ساختار معماری باید به صورتی مکان یابی شوندکه تفکیک اجرا مختلف باعث بر هم خوردن نظام حاکم بر کل مجموعه نباشد و از طراحی بستر بدون توجه به بنا یا طراحی بنا بدون توجه به بستر اجتناب و پرهیز شود تا سرانجام بتوان از آنها ترکیبی مناسب ایجاد نمود که هریک از اجزا در نوع خویش کامل و در ترکیب به صورت یک کل قابل ارزیابی باشند. گیاهان با تنوع بسیار زیاد خویش در بکار گیری مناسب از خود دست معمار را باز می گذارند تا با انتخاب اصلح در هر موقعیت از نوع پوشش گیاهی مناسب استفاده نماید . در طراحی این پروژه نیز سعی شده است در هر موقعیت بسته به شرایط مکانی پوشش گیاهی مناسب آن شرایط برگزیده شود به وصورتی که علیرغم تنوع در کل به صورت یک مجموعه کامل جلوه گر شود.
گیاهان علاوه بر نقش تزیینی نقشهای عملکردی زیادی را بر عهده می گیرند . بسیاری از مشکلات و محدودیتهای معماری به کمک آنان مرتفع می شود و در مقابل باعث ایجاد بسیاری از شرایط مطلوب و به ثمر رسیدن و شکوفا شدن بسیاری از استعداد محیطی و پتانسیل های طبیعی مجموعه که در این پروژه سعی شده است با شناخت صحیح این خصوصیات از آنها به نحوه کامل استفاده به عمل آید.
از آنجا که سایت پروژه یک پارک یا پوشش گیاهی غنی است نوع برخورد با این پوشش گیاهی و عکس العملهای رفتار آنها بسیار مهم است. وجود این پوشش گیاهی رد بسیاری از قسمتهای سایت لزوم سازگاری بناها و ساخته های معماری مجموعه به نوعی عناصر فضای سازنده و کالبدی طرح خواهند بود. اما ساماندهی پوشش گیاهی در برخی قسمتهای سایت که بیشتر دخل و تصرف را دارد امری گریز ناپذیر است.
مکانیابی ساختمان مرکزی و اصلی پروژه در بافت مسکونی و کم ارزش مجاور پارک و تنها طراحی فضاهای باز و نیمه باز و landscape به گونه ای همخوان و هماهنگ با پوشش گیاهی و حرکتهای اصلی پارک و دید و منظرهای حاصل از آن خواهد زد.
5-1-4)بافت سایت
عامل دیگر ی که در روند طراحی مورد تاکید قرار می گیرد بافت موجود در سایت است. محیط اطراف چه طبیعی و چه مصنوعی پیشینه کارکرد و ویژگیهای خاصی را داراست.
نحوه برخورد ما با محیط تناسب طرح را تحت تاثیر قرار می دهد . گاهی شماری از طراحان آگاهانه روندی را در پیش می گیرند که با ساختارهای موجود در اطراف سایت مغایرت دارد. با این حال این روند ممکن است در مواقع مناسب مزایایی داشته باشد.
یقینا برخی از ویژگیهای بافت سایت را عمدا زیر پا می گذاریم و ممکن است جایی که در آن ساختمان سازی می کنیم کاملا تغییر کند احتمالات زیر را در نظر بگیرید ناحیه تاریخی به قدمت 300 سال یک پارک ملی ناحیه شهری بسیار شلوغ نا ناحیه مسکونی ملیتی انواع احتمالات بسیار شگفت انگیز است ولی مهم این است که بافتهای خاص بر طرح های ما تاثیر میگذارند. گاهی مطالعه بافت اطراف حالتهای انتخابی دارد و گاهی هم با توجه به ضوابط یا خواسته های عموم مردم شکل اجباری به خود می گیرد.
بافت سایت مورد نظر در این پروژه از اهمیت بسیاری برخوردار است نوع کاربری خاص آن یک پارک ملی و نیز بافت موجود از نظر پوشش گیاهی و عوارض خاص سایت تراسها و سطح بندیها محدودیتهای زیادی برای طرح ایجاد می ند و حداقل تخریب و دخل و تصرف در وضع موجود ایجاد هماهنگی و هارمونی بین طرح و بافت و حل روابط بین فضاهای موجود و فضاهای طراحی شده طراح را ملزم به رعایت اصول مشخص و خاصی می نماید. لذا با پیشروی دریافت کم ارزش مسکونی مجاور و الحاق آن به فضای پارک محل ساختمان مرکزی مکانیابی شده و سایر فضاهای پروژه به صورت landscape و فضاهای نیمه باز و باز با فضا و بافت پارک تلفیق و هماهنگ طراحی شده است.

مصالح ساختمانی متناسب با اقلیم
عمده ترین و قابل توجه ترین ویژگی مصالح ساختمان، به شرایط اقلیمی و محیط آن بستگی دارد. در مناطق سرد، مصالح ساختمانی با در نظر گرفتن دو عامل شرایط بحرانی هوای خارج و دمای مطلوب هوای داخلی ساختمان انتخاب می شود . منظور از شرایط بحرانی هوای خارج، درجه حرارتی است که به عنوان حداقل دمای هوا در محاسبات مطرح می شود. این درجه حرارت که در منطقه تهران 27- می باشد، نشان دهنده حادترین شرایط حرارتی هواست . پس از مشخص شدن شرایط بحرانی هوای خارج باید شرایطی که آسایش فیزیکی انسان را تامین می کند ، مشخص کرد. البته باید به این موضوع
توجه کرد که حتی وقتی برای تامین آسایش داخلی از سیستمهای مکانیکی استفاده می شود ، ویژگی مصالح ساختمانی به کار رفته در آن ساختمان ،هم در بازدهی اقتصادی دستگاهها و هم در تامین سلامتی آسایش ساکنین تاثیر می گذارد. در این مناطق هدف اصلی حفظ حرارت در داخل ساختمان است و عمده ترین عامل در این مورد مقاومت حرارتی دیوارهای جانبی ساختمان است .

بنابراین در این مناطق، دیوارهای جانبی ساختمان باید مقاومت حرارت مناسبی داشته باشد تا از اتلاف حرارت داخلی ساختمان جلوگیری کند.
بهترین فرم ساختمان در این مناطق نیز پلان مربع می باشد ، زیرا با وجود بیشترین حجم ، کمترین سطح خارجی را دارد و فرمی است که کمترین مقدار حرارت را در زمستان از دست می دهد و در تابستان نیز ، کمترین حرارت را از آفتاب ومحیط اطراف دریافت می کند فرم ساختمان فشرده و پلان مربع دو طبقه ای که فرم آنها شبیه به مکعب است ، بهترین نوع ساختمان از نظر کنترل گرمای هوای داخلی در زمستان است .

جهت قرارگیری ساختمان
جهت استقرار ساختمان، به عواملی چون وضع طبیعی زمین ، میزان نیاز به فضا های خصوصی، کنترل وکاهش صدا و دو عامل باد و تابش آفتاب بستگی دارد ، مهمترین وظیفه معماران و برنامه ریزان آن است که با توجه به شرایط حرارتی ، بهداشتی و روانی مورد نیاز ، ساختمان را در جهتی قرار دهند که بیشترین استفاده از نور خورشید حاصل شود .برای ایجاد بهترین شرایط حرارتی در داخل ساختمان (هوای گرم در زمستان و هوای خنک در تابستان ) باید نمای اصلی ساختمان رو به جنوب باشد ، با آن که نماهای جنوب شرقی وجنوب غربی آفتاب را به طور یکنواخت دریافت می کنند ولی در تابستان گرم تر و در زمستان سردتر از نمای جنوبی است .

تاثیر اقلیم بر معماری
از انجا که انسان اصلی ترین عامل در معماری است و یکی از اهداف مهم معمار در طراحی ساختمان، تامین اسایش فیزیکی استفاده کنندگان آن است. و فضا های آموزشی که بیشتر استفاده کنندگان آن درشرایط رشد کالبدی و روحی هستند ،ایجاب می کنند در طراحی و معماری چنین فضا های شرایط استفاده مناسب از نور طبعیی ، سر و صدا ، آب و هوا، دسترسی و… در جهت تامین آسایش و نیاز آنها طراحی و احداث شوند.

ضوابط و مقررات ساختمانهای آموزشی
– حداقل استاندارد های داخلی ساختمانی مربوط به ضوابط وزارت آموزش و پرورش بایستی رعایت و اجرا گردد.
– در کلیه ساختمانهای آموزشی سطح کل طبقات مربوط به آموزش نمی بایست از120درصد سطح کل زمین تجاوز گردد.
– حداکثر زیر بنا در طبقه همکف 40 درصد سطح کل زمین می باشد ، همچنین سطح زیربنا در هر یک از طبقات اعم از پایین تر از سطح زمین ( زیرزمین) یا بالا تر از سطح زمین معادل 40 درصد سطح کل زمین می باشد .
– احداث حداکثر 70 متر مربع ساختمان شامل (اتاق نگهبانی و در اتاق، سرویس های بهداشتی مربوط به زندگی شبانه روزی سریدار در محل ورودی به فضای باز مجاز می باشد.
– احداث پیلوت در زیر ساختمان اصلی جهت استفاده (انبار، پناهگاه ، سالن ورزشی و هر نوع استفاده آموزشی ) تا 40 درصد کل زمین مجاز است.
– از نظر حفاظت وایمنی و آرامش ساختمانهای یاد شده بایستی حداقل 10 متر از حریم شبکه ارتباطی فاصله داشته باشد.
تاسیسات و تجهیزات
تاسیسات شهری تهران در وضع موجود شامل خطوط انتقال برق، گاز، آب، فاضلاب ، ارتباطات و مخابرات است .با توجه به موقعیت زمین پروژه مرکز آموزشی و با استعلام از مسئولین شهری تاسیسات فوق برای پروژه به نحواحسن تامین می شود و در آینده نیز با هیچ مشکلی مواجه نمی شود.

برنامه ریزی کالبدی – فیزیکی فضاهای آموزشی

روانشناسی محیط و فضاهای آموزشی
انسان به علت زندگی در محیطی از همنوعان واشیا و محیط، در معرض تاثیر متقابل و پیوسته به نام تعامل است.رفتار اجتماعی در خلا رخ نمی دهد، لذا راههای گوناگون روابط مرتبط با محیط کالبدی است . تعاملات اجتماعی در متن محیط طبعیی – مصنوعی واقع می شود و از سوی دیگر انعکاس همین رفتار به جهان کالبدی باز می گردد. در این میان روانشناسی محیط بر تاثیر پذیری رفتار از عوامل و شرایط فیزیکی معماری فصائی محیط تاکید می کند در واقع تاکید روانشناسی آموزشی به آموزش موثرترو لذت بخش تر است. در این بین روانشناسی آموزشی عواملی مانند سر و صدا ، نور، حرارت، ازدحام ، آرایش ومبلمان و… را مورد تاکید قرار می دهد.
فضاهای آموزشی یکی از حوزه های معماری محیطی هستند که نقش عمده ای را در یک جامعه ایفا می نمایند. نقش آموزش در توسعه جامعه انکار ناپذیر است . بی توجهی و ناآگاهی در طراحی فضاهای آموزشی در بسیاری از کشورها نتایج نا مطلوب خود را نشان داده است. در یک نگاه کلی، چهار حوزه اصلی مورد توجه در مقوله طراحی محیط های یادگیری عبارتند از:
حوزه ها
وی‍‍‍‍‍ژگیها
فضایی
خودمانی، باز، روشن، بسته، ساکت، ارتباط با طبیعت، تکنیکی، یادمانی
روانی
آرامش بخش، ایمن، لذت بخش، بازی، شبیه سازی، خلق، تشویق، روحی، حس اجتماعی
فیزیکی
گرما، سرما، خنکی، دنج، لذت بصری، معطر، بافت
رفتاری
مطالعه فردی، همکاری، کار گروهی، فعالیت های بدنی، نوشتن، خواندن، کار با کامپیوتر، موسیقی، تئاتر، ارائه، طراحی، ساخت، آموزش، استراحت، بازی

این حوزها موجب توجه به جنبه های مختلف در طراحی و مکان یابی فضاهای آموزشی بوده و الگوهای طراحی آموزشی را نسبت به اقلیم های مختلف و موقعیت فضاهای جانبی آن و نحوه ارتباط با آنها را به همراه دارد
این نگرش از سالهای 60 و70 قرن بیستم ، بسیاری از هنرستان فنی و حرفه اییو کلاس های درس را از حالت آموزش یکپارچه به سمت آموزش فردی و گروهی کوچک دانش آموزی تغییر داد، بنابراین نیاز به هنرستان فنی و حرفه اییبا پلانهای باز، بیشتر محسوس گردید . در سال اخیر نیاز های خاص اجتماعی و ارتباط میان هنرستان و محیط اجتماعی از مسائل مورد توجه بوده است که به صورت آموزش هنرستان فنی و حرفه ایی، کار و دانش ، هنرستان و… در مناطق مختلف کشور که بر حسب نیاز های اجتماعی و اقتصادی منطقه افراد را آموزش می دهند.

دو مقوله کلی در طراحی فضاهای آموزشی
دارای اهمیت بوده و از تنوع رویکرد طراحی حاصل می گردد عبارتند از :
الف: سازماندهی اجزاء هنرستان.
ب: کلاس درس و کلاسها به عنوان یک جزء تعیین کننده.
در این مبحث ، عمده توجه به فضا های هنرستان و نحوه سازماندهی این فضاها در مجاورت یکدیگر است . در معرفی اجزاء مورد بررسی در مبحث طراحی ، به فضاها از قبیل کلاس درس عملی و نظری ، کتابخانه ، نماز خانه ، استراحت معلمان ، امکانات ورزشی ، مرکز سمعی و بصری ، فضای کار معلمان، مبلمان و…می توان اشاره کرد. در نگاه به فضاهای آموزشی هنرستان فنی و حرفه اییبه عنوان یک کلیت سازمان یافته چه فضاهایی می تواند داشته باشد ، این فضاها چگونه آرایش می یابند و چه استانداردهایی دارند. با توجه به مباحث برنامه ریزی ، قابلیت تنوع فضا های آموزشی می تواند بر اساس نیاز تغییر نماید ، از مهمترین خصوصیاتی که در ساختار کلی یک مرکز آموزشی باید مورد توجه قرار گیرد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– الگوهای سازماندهی مختلف و تلفیق آنها.
– فضاهای عمومی و در ارتباط با جامعه (که معمولا در مجاورت ورودی ساختمان هنرستان هستند ).
– ناحیه مختلف فضائی (مانند کلاسها،کلاسها ، آزمایشگاهها ، ناحیه فضای عمومی ، ناحیه فضاهای باز بیرونی و…).
– نقش راهروها به عنوان مسیر و هسته سازمان دهنده نقاط، تاکید مسیرها (ابتدا و انتهای مسیر) فضاهای همجوار مسیر، فضاهای درون مسیر و مانند آنها.
– فضاهای باز بیرونی (به صورت درون گرا یا برون گرا ).
– مناسب بودن فضاهای این مراکز چه از نظر ابعاد وچه از نظر کار بردی برای استفاده معلولین.

فضاهای آموزشی
از آنجائیکه شرایط جغرافیایی ، ساخت و بافت شهر و نحوه تراکم جمعیت شهری با پایگاههای اقتصادی و اجتماعی متفاوت در سطح هر شهر از الگوههای خاصی پیروی می کند . لذا تحلیل فضایی – مکانی مراکز آموزشی در هر شهر منوط به شرایط عمومی آن شهر است که در طراحی و معماری فضاهای آموزشی به شرایط اقلیمی ، طبیعی و اجتماعی منطقه باید توجه داشت تا بتوان به صورت مفید و کارا از آن فضاها استفاده کرد و بدیهی است در تعیین مکان بهره برداری بهینه از فضاهای آموزشی، رفاه اقتصادی ، اجتماعی و موقعیت جغرافیایی مهمترین عامل تاثیر گذار محسوب می گردند.

آموزش را می توان از دو منظر خاص و عام تعریف کرد . از منظر خاص ، آموزش عبارت از فعالیتی است که توسط مربی یا هر فرد دیگری انجام می گیرد تا تغییرات ویژه و مورد نظر را در فراگیران بوجود آورد . این فعالیت می تواند به تنهایی توسط مربی و یا با کمک مجموعه ای از مواد و وسایل آموزشی انجام گیرد . از این دیدگاه آموزش و هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای گفته می شود که هدف آن ایجاد یادگیری در یادگیرندگان است . در این تلقی از آموزش، که عموما معادل واژه انگلیسی Instruaction می باشد بیش از هر چیز بر انتقال دانشها، آگاهیها و مهارتهای مختلف به فراگیران تاکید می گردد.
فراگیرانی که می توانند هم شامل کودکان و دانش آموزان هنرستان ای باشند و هم شامل بزرگسالانی که به دلایل متفاوت تحت آموزش قرار می گیرند تا تغییرات مثبت و سازنده ای در آنها ایجاد گردد. به همین دلیل می توان گفت که آموزش ، بیش از هر چیز سپردن دانستنیها ست به دیگران . اما دانستنیها تنها آنگاه سودمندند که به کار آیند و آموزش آنگاه به کار می آید که زمینه ای برای پدید آمدن تغییری در نوآموز گردد. چنانچه او را به انجام کارهایی توانا سازد و بر دایره امکانهای او بیفزاید، ملاحظه می گردد آموزش در معنای خاص خود بر انتقال صرف دانشها ، مهارتها و ارزشها از فردی به نام مربی یا معلم به فرد و یا افراد دیگر اشاره می کند این معنا عموما در محیطهای آموزشی به ویژه هنرستان فنی و حرفه اییو کلاسهای درس عینیت می یابند که در آنها عنصری به نام مربی یا معلم با انجام مجموعه ای از فعالیتهای مدون و از قبل طراحی شده ، تلاش می کند که مفاهیم مورد نظر را به متعلمان و مراجعان خود منتقل سازد. اما آموزش علاوه بر معنای خاص خود ، که در بالا بدان اشاره شد می تواند دارای کاربرد و معنای وسیعتری نیز داشته باشد که عموما در استعمال عام و محاورات روزمره مورد توجه و استناد قرار می گیرد در این کاربرد ، آموزش بیش و پیش از آنکه مفهوم انتقال دانستنیها و دانشها را به ذهن متبادر می نماید ( معنای خاص خود ) عمدتا رشد ، شکوفائی و پرورش قابلیتها و استعدادهای مختلف انسان را مورد توجه و تاکید قرار می دهد .
به عبارت دیگر ، در این معنا ، آموزش نه تنها به مفهوم تربیت و پرورش کاملا نزدیک شده ، بلکه به جای آن استعمال می گردد. آموزش در معنای عام و وسیع خود ، با تسامع ، به جای مفهوم پرورش مورد استفاده و تعبیر و تفسیر قرار گرفته و از آن ، مفهوم رشد و شکوفائی استعدادها و قابلیتهای درونی و نهفته افراد مستفاد می گردد. این نوع آموزشها توسط نهادها و ارگانهای اجتماعی مختلف اجرا می شوند و محدود به آموزشهای کلاسی و رسمی نمی گردد . بلکه انواع آموزشها و یادگیریهای غیر مدرسی را نیز در بر می گیرد که به آن اصطلاحا آموزش غیر رسمی گفته می شود .

بدیهی است که مسئله آموزش مسئله وسیع و پیچیده ای است که نقش تعیین کننده ای در سطح دانش و رشد و اعتلای فرهنگ هر جامعه دارد . کیفیت مطلوب آموزش وابسته به شیوه صحیح آموزش و داشتن فضاهای آموزشی مناسب می باشد . داشتن فضاهای آموزشی مطلوب و نحوه خلق فضاهای مناسب و پاسخگویی نیازها ، احتیاج به شناسایی اجزاء و موقعیت کاربردی آنها،سبک های معماری، بررسی فضاها و اجسام مورد نیاز آنها ، روابط صحیح فضاها و ترکیب هوشمندانه آنها و تعیین طرح نهایی بوده و یک بررسی و تجزیه و تحلیل دقیق و همه جانبه ای را می طلبد، و یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین چگونگی فضای معماری هنرستان و رعایت استاندارد های برنامه ریزی مکانی و فضایی است. در حالیکه در تعلیم و تربیت جدید ، فضای آموزشی و فیزیکی هنرستان ، نه تنها یک محیط خشک و بی روح و فاقد تاثیر در فرایند یادگیری محسوب نمی گردد بلکه به عنوان یک عامل زنده و پویا در کیفیت فعالیتهای آموزشی و تربیتی دانش آموزان ایفای نقش می کند.
به لحاظ اهمیت کاربری آموزشی در توسعه منابع انسانی، این کاربری در جامعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و یکی از اهداف اصلی نظام آموزشی هر کشور به موازات پرورش افراد صالح ، تربیت نیروی انسانی برای برطرف کردن نیازهای اقتصادی آن کشور می باشد. امروزه توجه به آموزش و تربیت نیروی متخصص به عنوان یکی از ارگان اساسی برنامه ریزی ها محسوب می شود . پیشرفت علوم و تکنولوژی در عصر حاضر و تولید کارخانجات و سازمانهای هنرستان فنی و حرفه اییمختلف ضرورت برنامه ریزی منسجم و هدفدار در جهت آموزش کارکنان این ارگانها و تربیت نیروی انسانی متخصص برای کار در این محیطها می باشد . لذا به تدریج با گذشت زمان و همزمان با توسعه سازمانها و تشکیلات اداری ضرورت آموزش کارکنان در بخشهای مختلف احساس می شود و پیشرفت جوامع از طریق توسعه انسانی امر بدیهی می باشد . فقدان یک نظام آموزشی کارآمد از یک سو موجب کمبود نیروی انسانی ماهر شده، و از سوی دیگر موجب عقب ماندگی علمی و فرهنگی می شود .
بنابراین در کشور ما با توجه به روند پیشرفت و گسترش تکنولوژی و صنعت، توجه به آموزشهای هنرستان فنی و حرفه اییضروری می باشد . بنابرین از یک سو بافت اجتماعی و اقتصادی موجود نیازهایی را مطرح می سازد که با امکانات واقعی جامعه مطابقت ندارد و از سوی دیگر نیازهای واقعی جامعه به سبب فقدان سرمایه گذاریهای لازم و فقدان زمینه لازم بروز و خود نمایی نمی یابد و ضرورت تربیت نیروی متخصص در زمینه آموزشهای هنرستان فنی و حرفه اییامری بدیهی می باشد . سازمان آموزش هنرستان کارو دانشی کشور که در واقع تنها کانون مهارتی و کاربردی کشور و مرتبط با سازمان بین الملی کار ILO می باشد، با دارا بودن مراکز آموزش هنرستان فنی و حرفه اییافراد متعددی را در بخشهای دولتی وخصوصی آموزش داده و فعالیتهای خود را در قالب برنامه های متنوع در سطح کشور تعقیب می کند

و به منظور دستیابی به تازهای علوم و فناوآوری روز و همگانی آموزشها با استانداردهای بین المللی تلاش نموده است .

آموزشهای هنرستان فنی و حرفه اییاز نقطه نظر تامین نیاز به دو صورت زیر تقسیم شده است
الف: آموزشهای عمومی ، آموزشی است که در آن رفع احتیاجات یک دستگاه اجرائی یا بازار کار عرضه می شود.
ب: آموزش اختصاصی : آموزشی است که عمدتا برای رفع احتیاجات یک دستگاه اجرائی خاص انجام می شود این آموزش ممکن است توسط دستگاه اجرائی نیازمند آموزش و یا به سفارش آن توسط دستگاه دیگری انجام شود.
در برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به نقاط قوت آموزشهای فنی و حر فه ای به صورت ذیل تاکید شده است
1- فراهم آمدن زمینه کاهش وابستگی به درآمد نفت و اتکا به فعالیتهای اقتصادی درون زای کشور و احساس نیاز بیشتر به آموزشهای هنرستان کارو دانشی .
2- بهره مندی آموزشهای کوتاه مدت هنرستان فنی و حرفه اییاز مربیان ، مدرسین و کارشناسان مجرب و متخصص شاغل در بخشها و دستگاههای اجرایی.
3- نوسازی و بازسازی سیاستها و راهبردهای پژوهشی فناوری وآموزشی به منظور توانایی پاسخگویی مراکز علمی ، پژوهشی و آموزشی کشور به تقاضای اجتماعی ، فرهنگی و صنعتی و کار کردن در فضای رقابت فزاینده عرصه جهانی .
4- اشتغال مولد ، ظرفیت سازی برای اشتغال در واحد های کوچک و متوسط، آموزشهای هدفداری و مطلوب به اشتغال، بر نامه ریزی آموزشی با جهت گیری اشتغال ،آموزشهای کارآفرینی و
هم بستگی کامل آموزش و اشتغال در جهت رفع معضل بیکاری ،توسعه آموزشهای مهارتی هنرستان فنی و حرفه اییمعطوف به نیاز بازار کار .

– سرویسهای بهداشتی
در ارتباط با فضای و تجمع آمفی تاتر، سرویس بهداشتی زنانه و مردانه (3 واحد زنانه 20 واحد مردانه) مورد لزوم است.
بخش طراحی کامپیوتری
این بخش یکی دیگر از فضاهای کمک آموزشی هنرستان می باشد که می تواند در زمینه های مختلف اطلاعاتی بصورت عام و خاص، طراحی و محاسباتی و دیگر فعالیت ها در اختیار هنرجویان باشد. با توجه به نقش روزافزون رایانه در علوم و فنون توجه به این نکته آموزش و نحوه استفاده از توانائی های رایانه در زمینه های هنری و فنی از مهمترین هدف های این بخش می باشد که هنرجویان می توانند ضمن فراگیری این دانش در پیشبرد و ارائه هر چه بیشتر و بهتر پروژه های خود از آن استفاده نمایند.
– مشخصات عمومی
در این بخش آتلیه های کامپیوتری به ظرفیت 4 الی 6 نفر طراحی می کردند که اجزاء مبلمان آنها به شرح زیر است. در محل فعالیت هنرجویان نیز دو میز کار- یکی برای دستگاه دیجیتایزر و دیگری برای دستگاه رایانه و صفحه نمایش و دیسکها وجود دارد. این آتلیه به سیستم برق متناسب با عملکرد دستگاه نیاز دارد. همچنین روشنائی آتلیه باید بصورت طبیعی و مصنوعی صورت پذیرد.
با توجه به ابعاد و اندازه های وسایل و تجهیزات و ظرفیت هر آتلیه می توان بطور متوسط ضریب زیربنای مفید با خالص را برابر 6 متر مربع برای هر نفر در نظر گرفت که در ظرفیت های کمتر این رقم کمی افزایش می یابد. همچنین در کنار این آتلیه یا آتلیه های رایانه یک واحد مستقل کامپیوتری به عنوان بخش مادر یا مرجع برای هنرستان در نظر گرفته می شود. که می تواند با کامپیوترهای هنرستان فنی و حرفه اییو دیگر بخشهای داخلی هنرستان اعم از آموزشی یا کمک آموزشی همانند کتابخانه و مرکز تحقیقات متصل باشد و در ضمن مورد استفاده فعالیت های تحقیقاتی عملی هنرستان قرار بگیرد

آتلیه عکاسی
آتلیه عکاسی از جمله فضاهای کمک آموزشی است که در اکثر اوقات و در طول دوره تحصیلی مورد استفاده هنرجویان قرار می گیرد. آموزش عکاسی و فنون تصویربرداری و چاپ از جمله فعالیتها و تمرین هایی است که بطور مستقیم یا غیر مستقیم در واحدهای درسی هنرجویان گنجانیده شده است و هنرجویان رشته های مختلف این هنرستان از ابتدای تحصیلات با آن روبرو می باشند
– مشخصات عمومی
هر آتلیه با لابراتوار از قسمتهای مختلف آماده سازی و ظهور فیلم، چاپ، قسمت شستشو و خشک کن. قسمت برش و پرس و بخش خدماتی تشکیل شده است که بطور متوسط می توان زیربنای لازم برای هر واحد کاری (1 آگراندیسمان) را 22 متر مربع در نظر گرفت. فضاهای تشکیل دهنده:
– قسمت اصلی یا چاپ عکس در وسط مجهز به یک سینک بزرگ و یک سینگ کوچک در کنار آن است و در اطراف و کناره های سالن چاپ میزهایی قرار دارد که هر کدام مجهز به یک دستگاه آگراندیسمان می باشد. هر قسمت دارای یک درب ورودی و خروجی است که نور بداخل نفوذ نکند (نورشکن) و فضا باید که کاملاً تاریک باشد. (بدون پنجره)
قسمت هایی برای شستشوی کاغذ، ظهور فیلم مجهز به سینک های بزرگ و قسمت های برای خشک کردن داروها، برش، میز نور و پرس کردن.
– دفتر تحویل وسایل به هنرجویان
– قسمت عکس رنگی که فضای آن مشابه با چاپ سیاه و سفید می باشد.
– 3 تاریکخانه کوچک برای هنرجویانی که پایان نامه تهیه می کند، هر کدام شامل سینک و آب گرم و سرد میز برای دستگاه آگراندیسمان، این اطاقها برای کارهای تحقیقاتی هنرجویان کارشناسی ارشد و دکتری نیاز مورد استفاده قرار می گیرد.
– سایر فضاهای موردنیاز و مرتبط به آتلیه عمومی
– اطاقی مرتبط به لابراتوار عمومی برای دفتر کار
– انبار نگهداری وسایل و ملزومات عکاسی و داور
– اطاق تهیه دارو مجهز به آب سرد و گرم که داروهای قسمت های مختلف چاپ رنگی و سیاه و سفید در آن تهیه می شود.
– آتلیه عمومی و محلقات آن کلاً می توانند در یک سالن بزرگ جا داده شوند که یک درب ورودی و خروجی داشته باشند و آتلیه عکاسی رنگی و تاریکخانه های اختصاصی نیز بصورت مجزا در کنار این قسمت طراحی گردد.
– کلاس عکاسی
این کلاس با ظرفیت 30 نفر باید مجهز به تابلوی سفید برای نصب عکس یا تصاویر و نقشه ها باشد و پروژکتورهای سقفی که این تابلو را روشن کند. امکانات نشان دادن اسلاید، فیلم، تصاویر و جدولهای کتاب بوسیله پروژکتورها باید در کلاس پیش بینی شود. این کلاس برای تدریس تاریخ عکاسی، تاریخ هنر، تجزیه و تحلیل عکس و درسهای مشابه با این امکانات می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

آزمایشگاههای تحقیقاتی
از جمله فضاهای کمک آموزشی که بصورت عمده مورد نیاز بخش های ساختمان و مرمت آبنیه و آثار تاریخی می باشد آزمایشگاههای تحقیقاتی هستند.

آزمایشگاه ساختمان
انجام آزمایشها و راههای اندازه گیری و پیشگیری از فرسایش و تخریب در بناها و آثار با ارزش شناسایی فیزیکی و شیمیایی آثار فلزی، نقاشیهای دیواری و تابلوهای نقاشی، کاغذ و چوب و منسوجات، مواد و مصالح ساختمانی، سفال و همچنین آثار چرمی و استخوانی در آزمایشگاه مرمت و آزمایشها و بررسی های لازم در مورد انواع مصالح ساختمانی (از جمله فولاد و بتن) و تکنولوژی های ساخت، مکانیک خاک از جمله فعالیت هایی است که در آزمایشگاه ساختمان صورت می گیرد.

آزمایشگاه مرمت
آزمایشگاه مرمت مجهز به میزهای آزمایشگاه شیمی و سینک و آب سردو گرم و گاز و برق با کلیه امکانات، دستگاههای ph متر، سسیومتر ، دستگاه آب مقطر است و در قسمتی از آزمایشگاه بینوکرمو و میکروسکوپ وجود دارد.
این آزمایشگاه یرای شاخه های مرمت آثار تاریخی و عکاسی نیز کفاین می کند.
آزمایشگاه ساختمان مجهز به میزهای کارآزمایشگاهی، سینک و آب سرد و گرم و گاز و برق با کلیه امکانات وسایل اندازه گیری و دانه بندی ملاتهای ساختمانی و وسایل نمونه برداری و تعیین مقاومت فشاری بتن می باشد.
این آزمایشگاه ها مورد استفاده تمام دروس و واحدهای نظری- عملی د رحوزه ساختمان و مرمت قرار می گیرند و هنرجویان ضمن آشنایی با وسایل و مراحل کار به انجام تمرینهایی در این زمینه ها می پردازند . همچنین در انجام پروژه ها و کارهای تحقیقاتی هنرستان نیز از این دو آزمایشگاه بصورت تمام وقت استفاده می شود. ظرفیت هر آزمایشگاه 8 نفر می باشد که طبق یک برنامه مشخص تمامی هنرجویان می توانند از آنها استفاده نمایند.
زیر بنای مورد نیاز برای هر آزمایشگاه با توجه به تجهیزات و فضاهای کار به ازای هر نفر تقریبا 15 متر مربع می باشد.
در کنار آزمایشگاه ساختمان یک سالن تحت عنوان آزمایشگاه آموزشی و به ظرفیت 18 هنرجو در نظر گرفته می شود که زیربنای آن به ازای هر هنرجو تقریبا 7 متر مربع می باشد.

دفتر فنی
ایجاد اگلو سازی در زمینه طراحی ساختمان، زمینه های معماری ایجاد و زمینه سازی کارها تحقیقاتی و اجرایی برای دستگاههای اجرایی و همچنین انجام کار عملی در کنار کار آموزشی برای استادان هنرجویان هنرستان از اهداف مهم اجرایی تشکیلات دفتر فنی می باشند که نهایتا باعث می شود این بخش هنرستان از جمله فضاهای کمک آموزشی و کارآموزی در اختیار هنرستان و هنرجویان باشد.
تشکیلات و فضاها
این واحد از هنرستان از فضاهای زیر تشکیل می گردد:
الف- آتلیه های طراحی و تحقیقاتی
ب- قسمت اداری
ج- قسمت خدماتی و سرویسی

کارگاههای کمک آموزشی
از جمله فضاهای کمک آموزشی که نقش مهمی در تعلیم هنرجویان در کلیه زمینه های عملی دارند، کارگاها کمک آموزشی می باشند.
واحدهایی که بصورت نظری- عملی و کارگاهی ارائه می گردند متناسب با ساعات عملی خود از این کارگاه کمک آموزشی می باشند.
واحدهایی که بصورت نظری- عملی و کارگاهی ارائه می گردند متناسب با ساعات عملی خود از این کارگاه کمک آموزشی می باشند.
واحدهایی که بصورت نظری- عملی و کارگاهی ارائه می گردند متناسب با ساعات عملی خود از این کارگاه ها استفاده می نمایند. همچنین کلیه هنرجویان می توانند برای انجام فعالیتهای تحقیقاتی خود نیز از این فضاها کمک بگیرند. کارگاههای که متناسب با نیاز رشته های موجود برای هنرستان فنیدر نظر گرفته شده اند عبارتند از:
کارگاه ساختمان
کارگاه سفال و سرامیک
کارگاه چوب
1- کارگاه فلز
هر یک از حوزه های آموزشی می توانند به صورت تخصصی نیز این کارگاهها را مورد استفاده قرار دهند.

مشخصات عمومی کارگاهها
کارگاهها بصورت سالنهایی با پلان آزاد در نظر گرفته می شوند که مجهز به دستگاهها و وسایل کاری هر یک از فنون می باشند. ظرفیت کاری هر یک از کارگاهها 24- 18 نفر می باشند. جایگزینی کارگاهها بایستی با توجه به نوع کاری که در آن انجام می شود باشد.
در مجموعه کارگاهههای کمک آموزشی هنرستان ، کارگاه کارهای سبک از قبیل کارهای عکاسی، ماکت آزمایشگاههای تحقیقاتی و کارگاههای طراحی ممکن است در طبقات بالا قرار گیرند ولی کارگاههای ساختمان، چوپ، فلز، سفال و سرامیک که ماشین آلات و دستگاههای سنگین و پر سرو صدا دارند بهتر است که در جوار هنرستان با زیرزمین و یا حداکثر در طبقه همکف جای بگیرند.
برای طراحی این کارگاهها بهتر است که راهنمای مراحل مختلف کارهای مربوطه تهیه شود. با توجه به این موضوع می توان فضای لازم و کافی برای عبور و کار در اطراف دستگاههای مختلف را فراهم آورد بدون آنکه حرکات در هم تداخل کرده و مزاحم یکدیگر شوند.

کارگاه ساختمان
در این کارگاه هنرجویان با فنون ساختمان و با شیوه های سنتی و صنعتی ساختمانی آشنا می شوند و هر یک از آنها ضمن آشنایی با مواد و مصالح به انجام تمریناتی در
زمینه های مختلف ساختمانی می پردازند. این تمرینات صورد دوره های کارآموزی و جدای از واحدهای درسی نیز صورت می گیرد.
در این کارگاه هنرجویان فنون ساختمانی در مراحل مختلف و چگونگی تولید مصالح ساختمانی از مواد اولیه را فرا می گیرند. تولیداتی از قبیل آجر، بلوک های سیمانی، خشت و … از جمله موارد یاد شده است.

کارگاه سفال و سرامیک
در این کارگاه هنرجویان آنچه را که به صورت تئوری درباره سفال و سرامیک و انواع کاشی خوانده اید عینا مشاهده خواهند نمود و خود در جریان مراحل طراحی و تولید انواع فراورده های مطرح شده قرار می گیرند. ماشین های ساخت گل، کوره های پخت و چرخهای ساخت سفال و میزهای کار و قالبهای مختلف ساخت سرامیک و کاشی از جمله وسایلی است که هنرجویان یا فرم و طرز کار هر یک آشنا می شوند و در طول ترم های مختلف به انجام تمرینهای مستقیم و مربوطه به واحدهای درسی و یا بصورت کارآموزی به کار در این کارگاه می پردازند.

کارگاه چوب
از جمله مواد مورد مصرف در ساخت ساختمانی که بسیار هم حائز اهمیت می باشد می توان به چوب اشاره نمود.
توانایی های بالقوه چوب و راحتی کار با آن یکی از دلایل اصلی برای مطرح بودن آن می باشند. موارد مصرف آن در ساختمان از ابتدایی ترین مراحل تا کوچکترین جزئیات در پایان هر کار معماری لزوم توجه به آن و یادگیری جزئیات و طریقه کارکردن با آن را افزایش داده است. بدین علت کارگاه چوب مورد استفاده هنرجویان در مراحل و مقاطع مختلف تحصیلی و تحقیقاتی این هنرستان قرار می گیرد.
در کارگاه نجاری از ماشینهای سنگین تجاری استفاده می شود و مبلمان فضا با ماشین آلات در میان و میزهای کار در کنار صورت میگیرد. میزهای کار چوبی و در ردیف های منظم در طول کارگاه و به موازات ماشین آلات و ابزار درودگری قرار می گیرند

کارگاه فلز
کارگاه فلز همانند کارگاه چوب و ساختمان در اکثر حوزه های داخلی هنرستان فنیو شهرسازی مورد استفاده قرار می گیرد. در این کارگاه نیز همانند دیگر موارد یاد شده هنرجویان ضمن آشنایی با مواد اولیه و دستگاههای کار از قبیل گیره ها ، مته ها، پرچ، دستگاه جوش و دیگر وسایل و ابزارها به انجام تمریناتی در این زمینه و متناسب با موضوعات درسی و کارگاهی خود می پردازند.
آشنایی با انواع پروفیلهای فلزی با نوردهای سرد و گرم، انواع اتصالات و دستگاههای مربوطه به کلیه مراحل و سیستمهای ساخت از جمله اهدافی است که در این کارگاه مطرح می گردد.

فضاهای خدماتی
تسیهلات رفاهی
گالری و نمایشگاه
گالری برای نمایش کارهای هنری هنرجویان، استادان و سایر هنرمندان
در هنرستان فنییک کالری برای نمایش کارهای هنری پیش بینی می شود. این گالری در محل مناسبی در ساختمان هنرستان همچون مرکز ارتباطات و اجتماعات هنرستان ایجاد می شود ودارای قسمت های زیر است:
یک سالن بزرگ نمایش آثار هنری که با پانل به قسمتهای مختلف تقسیم می شوند و از دیواره های پانلها برای نمایش آثار هنری می توان استفاده کرد این پانلها از نوع سبک و مدوله می باشند که میتوان در حالتهای مختلف از آنها استفاده نمود. شرایط مناسب از نظر نور و حرارت و رطوبت و همچنین دید خارج باید فراهم باشد.
دفتر کار سرپرست قسمت: مسئول این قسمت کارهای اداری و زمان بندی های لازم برای برگزاری نمایشگاه و همچنین تحویل و جمع آوری آثار هنری را بر عهده دارد. وی همچنین در تمام مدت برگزاری نمایشگاه برکار آن نظارت دارد در نتیجه محل کار وی در کنار سالن نمایش در نظر گرفته می شود.
مسئول گالری می تواند از اعضای هیات علمی هنرستان تعیین گردد و با کمک تعدادی از هنرجویان زیر نظر معاونت پژوهشی و آموزشی فعالیت داشته باشد.
انبار وسایل و لوازم
انبار نگهداری آثار هنری هنرجویان و سایرین بایستی با امکانات تهویه مناسب طراحی گردد.
(تجهیزات آتش نشانی و سایر امکانات ایمنی در گالری باید فراهم باشد)
خدمات هنرجویی
این بخش شامل چاپخانه ، فضای نشیمن برای استادان و هنرجویان بطور مجزا، تعاونی و فروشگاه هنرجویان نمازخانه، و وضوخانه خواهران و برادران و دفتر انجمن اسلامی هنرجویان می باشد.
چاپخانه ، فضای نشمین و ..
این فضا جهت استراحت و تجمع استادان و هنرجویان در بین ساعات درسی پیشنهاد می گردد. محل قرارگیری این فضا (برای هنرجویان) بهتر است دور از فضاهای آرام آموزشی باشد که سروصدای آن مزاحمتی برای آنها ایجاد ننماید. در قسمتی از آن نیز فضای کوچکی بعنوان آبدارخانه در نظر گرفته می شود . در این آبدارخانه غذای سرد و چای تهیه می گردد، به همین علت در آن پیش بینی یک اجاق گاز، سینک، یخچال وپیشخوانی جهت کار و قفسه برای قرار دادن ظروف ضروری می باشد.
واحد انتشارات و خدماتی چاپ
در هنرستان قسمتی با عنوان واحد انتشارات و خدمات چاپ جهت انجام کلیه فعالیتهای مربوط به انتشارات نظیر چاپ و تکثیر، صحافی جزوات، سفارشان و همچنین فروش کتب و نشریات علمی و آموزشی مورد نظر و …. اختصاص داده می شود.
این واحد بعنوان یک بخش خدماتی در نظر گرفته می شود و هنرجویان می توانند از خدمات این قسمت استفاده نمایند. در ضمن این واحد کارهای خدماتی در سطح هنرستان اعم از پروژه های تحقیقاتی و انتشار مجله یا جزوه های علمی را نیز انجام می دهد.
این واحد متشکل از سه بخش عمده و مجزا شامل بخش چاپ و تکثیر، بخش اوزالید و فتوکپی و بخش صحافی و حروفچینی می باشد که برای هر یک فضایی مستقل در نظر گرفته شود
فضاهای تشکیل دهنده
این واحد شامل سه بخش اصلی فضای کار، اتاق مسئول و غرفه فروش و انبار می باشد.
اتاق مسئول: این واحد دارای یک مسئول می باشد که کار نظارت برکلیه کارها اعم از تهیه و توزیع مواد اولیه چاپ و تهیه جزوات و کارفروش و توزیع جزوات تحصیلی و کتب را نیز برعهده دارد . فضایی در حدود 9 متر مربع بعنوان محل کار مسئول واحد انتشارات در نظر گرفته می شود که موقعیت آن در کتاب بخش های سه گانه، غرفه فروش و انبار می باشد.
غرفه فروش کتاب و جزوات اگرچه در وهله نخست برای هنرجویان در نظر گرفته می شود اما می بایست در دسترس سایر افرادی که در هنرستان مشغول فعالیت می باشند نیز قرار گیرد و همانگونه که قبلا عنوان گردید این فضا در کنار اتاق مسئول واحد مستقر می گردد.
انبار: برای این واحد یک انبار کلی در نظر گرفته می شود که محل نگهداری مواد مصرفی همچون کاغذ دارهای چاپ و گیره و مقوا و ….. و دیگر وسایل و تجهیزات می باشد.

تسهیلات سرویسی
اتاق تجهیزات تلفن: برای مجموعه هنرستان سیستم تلفن سانترال پیشنهاد می گردد. این مرکز تلفن میبایست در محلی قرار گیرد که از دسترس عموم به دور باشد. محل قرار گیری دستگاههای این مرکز تلفن به علت سروصدای زیاد آن در حین کار، جدای از محل کار اپراتور در نظر گرفته می شود.
بدین ترتیب اتاق تجهیزات تلفن به دو قسمت مجزا که در ارتباط مستقیم با یکدیگر قرار دارند، تقسیم می گردد
موتورخانه و برق اضطراری
موتور خانه، مرکز تاسیسات گرمایی و تهویه مطبوع مجموعه می باشد. دستگاههای موتورخانه احتیاجات گرمایی و سرمایی آب گرم مورد لزوم تاسیسات بهداشتی را تامین می نماید در ضمن این مجموعه نیاز به پروژه اضطراری برای سیستم روشنایی و پریزهای برق به کار رفته در ساختمان دارد، که در صورت قطع برق شهر برق بخشهای ضروری به وسیله این سیستم برق تامین می گردد.
تجهیزات بهداشتی، رختکن و نظافت
استانداردهای مربوط به تجهیزات بهداشتی را تامین می نماید در ضمن این مجموعه نیاز به برق اضطراری برای سیستم روشنایی و پریزهای برق به کار رفته در ساختمان دارد، که در صورت قطع برق شهر برق بخشهای ضروری به وسیله این سیستم برق تامین می گردد.
در کنار موتورخانه نیز یک اتاق جهت کار تکنیسین های این بخش و قراردادن وسایل مورد نیاز آنها پیش بینی می گردد.
استانداردهای مربوط به تجهیزات بهداشتی در هر کشوری متفاوت است. ولیکن اعداد زیر را می توان به صورت راهنما به عنوان حداقل در محاسبات پیش بینی نمود:
برای هر 100 هنرجو (زن و مرد یا هر دو) 6 توالت و برای هر 100 هنرجوی اضافی 5 توالت پیشنهاد می گردد نسبت توالتهای مردان به زنان دو سوم خواهد بود.
برای30 نفر از کارکنان هنرستان ، تعداد 3 توالت و برای هر 15 نفر اضافی یک توالت پیشنهاد می گردد نسبت توالتهای مردان به زنان دو سوم خواهد بود.
تعویض لباس هنرجویان در رختکن های چندگانه انجام می گیرد که در بخشهای مختلف هنرستان قرار دارد . هر هنرجو دارای یک قفسه اختصاصی می باشد که در آنجا لوازم شخصی، لباس، کتاب و …. خود را قرار می دهد قفسه ها می تواند در دو نوع یک طبقه و دو طبقه ساخته می شود که به طور معمول عرض آنها 30 سانتی متر ، عمق50 سانتی متر و ارتفاع 180 سانتی متر می باشد. در قفسه های دو طبقه، ارتفاع به دو قسمت 80 سانتی متر تقسیم شده و در هر قسمت درب جداگانه ای خواهد داشت.
را در ضمن در کنار این رختکن ها، سرویسهای بهداشتی نیز پیش بینی می گردد.
برای کارکنان زن و مرد نیز فضایی جهت استراحت ، تعویض لباس و سرویسهای بهداشتی مورد نیاز است، که بصورت مجزا می بایست پیش بینی گردد.
نگهداری و تمیز نگهداشتن هر ساختمان می بایست مدنظر قرار گیرد. در این رابطه اتاقهایی جهت نگهداری سطل زمین شوی و … . در نزدیکی توالتهایی هر بخش در نظر گرفته می شود.

بخش امور اداری و آموزشی
بخش اداری برای کار رئیس دانشکده و معاونین وی (معاونت اموزشی، دانشجویی و پژوهشی) و مدیران گروه رشته های آموزشی و همکاران آنها در نظر گرفته می شود. محل استقرار این مرکز باید به نحوی باشد که در زمان تعطیل دانشکده بتواند مستقلا فعالیت کند. عملکرد اداری هنرستان فنیو را در 5 گروه می توان تقسیم بندی کرد:
1- بخش مدیریت و معاونت
2- بخش مدیران گروههای آموزشی
3- بخش مربوط به امور کارمندان و مسئولین
4- بخش مربوط به امور دانشجویی
5- خدمات عمومی
جریان کار در یک اداره مانند ماشین است که تمام اجزاء آن با هم و همزمان کار می کند منبع نیروی ماشین یک اداره اطلاعات آن است به این جهت طرح ریزی می باشد طوری باشد که اطلاعات بدون وقفه بی مورد در هر قسمت جریان یابد.
در جهت دستیابی به این هدف، بخشهای اصلی اداری با توجه به عملکردهای هر یک می باید در محل مناسبی در نظر گرفته شود به طور مثال افرادی را که راس قسمت مدیریت قرار دارند معمولا در یکجا جمع می نمایند. گاهی به صورت زنجیری هم در نظر گرفته می شود. محل قسمت مدیریت می تواند از محل تردد عمومی اداره به دور باشد
قسمتهای امور اداری و مالیع دبیرخانه و غیره که دارای تماس زیاد با مسئولین و کارمندان این قسمت هستند بهتر است در ارتباط مستقیم با آن در نظر گرفته شود.
بخش مربوط به امور دانشجویان (ثبت نام ، پذیرش و ….) به نحوی باید قرار گیرند که امکان دسترسی و رفت و آمد بدان توسط دانشجویان آسان باشد و در ضمن مزاحمتی برای قسمتهای دیگر ایجاد ننماید.
قسمت خدمات عمومی که عمدتا فضاهای بایگانی، ماشین نویسی و غیره را شامل می شود، می تواند در مرکز مجموعه قسمتها پیش بینی گردد و همچنین چنانچه ارتباط تلفنی کم باشد، دستگاه مرکزی تلفن می تواند در محوطه های اصلی در نظر گرفته شود ولی چنانچه ارتباطات زیاد باشد، بهتر است در فضایی خاص و با در نظر گرفتن سهولت مراجعه به آن، مکان یابی شود.
در طراحی بخش اداری به نکات زیر باید توجه خاص نمود.
1- سهولیت و قابل دسترس بودن ساختمان برای تمام مراجعین آن ، باید در نظرگرفت که مراجعه کننده به سرعت و سهولت از ورودی به قسمت مورد نظر هدایت گردد. این کار نه تنها برای مراجعه کننده مفید است، بلکه از ایجاد مزاحمت در اثر رفت و آمدهای بیهوده برای کارمندان اداره جلوگیری می کند.
2- جریان کار- بدین معنی که قسمتهایی که از نظر کاری با هم مرتبط هستند می باید نزدیک به هم پیش بینی گردند که در اثر رعایت این نکته، به سرعت کار اداره افزوده شده و از تردد و تماسهای تلفنی بین قسمتها کاسته می گردد.
3- تمرکز عملکردها- به این معنی که بخشها و تجهیزاتی که مورد استفاده کلیه قسمتهای اداره پست، بهتر است در مرکز بخش اداری استقرار یابند، تا به سهولت در دسترس همگی قرار گیرند.

تاریخچه مراکز آموزش هنرستان فنی و حرفه ایی
با توجه به اینکه فعالیتهای دفتر امور هنرستان فنی و حرفه اییعالی در گذشته در دو موسسه جداگانه به نام اداره کل انستیتوهای تکنولوژی و دفتر تربیت معلم هنرستان فنی و حرفه اییانجام شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به علت همگونی فعالیتها با هم ادغام شدند . انستیتوهای تکنولوژی از سال 1345-1344 فعالیتهای آموزشی خود را آغاز نمودند. این فعالیت در چهار واحد آموزشی و با پذیرش تعداد محدود (184 ) هنرجو و 5 رشته تحصیلی در زمینه تربیت تکنسین های درجه 1 که می توانست خلا میان مهندسین و کارگران را پر نماید، برای رفع نیازهای مملکتی از نظر هنرستان فنی و حرفه اییو تامین نیروی انسانی ماهر فعالیت خود را شروع نمودند و پس از گذشت 14 سال از فعالیت موسسات آموزش عالی، از 4 واحد به 49 واحد و هنرجویان از 184 نفر به 16320 نفر افزایش یافت . که این افراد در بیست و پنج رشته هنرستان فنی و حرفه اییاشتغال داشتند. و تاریخچه فعالیتهای مراکز تربیت معلم و تربیت هنرستان فنی و حرفه ایی، به منظور تامین معلمان هنرستان فنی و حرفه اییجهت هنرستانهای کشور در سطح فوق دیپلم ، اولین دوره تربیت معلم هنرستان فنی و حرفه اییدر سال 1338 در محل هنرسرای بهبهانی تهران تشکیل گردید. در همان سال 40 نفر در این مرکز جذب شدند که در رشته اتومکانیک و فلزکاری فعالیت داشتند و در سالهای بعد رشته برق هم به رشته های موجود افزوده شد . با گسترش هنرستانهای کشور به طور کلی ضرورت تامین نیروهای انسانی جهت آموزش هنرجویان احساس گردید . با توجه به همگونی فعالیتهای دو موسسه مذکور و به منظور صرفه جویی در نیروی انسانی و سایر منابع ، پس از پیروزی انقلاب اسلامی دفاتر ستادی دفتر امور مراکز تربیت معلم هنرستان فنی و حرفه اییو دفتر امور هنرستان فنی و حرفه اییعالی در هم ادغام و بصورت دفتر امور هنرستان فنی و حرفه اییهنرستان فنی و حرفه اییدرآمد. و شورای انقلاب ، ماده واحدی را برای تشکیل شورای عالی هماهنگی آموزش هنرستان فنی و حرفه اییکشور تصویب نمود. با این باور که این شورا بتواند ضمن هماهنگ کردن
فعالیتهای پراکنده سازمانهای گوناگون که هر یک به نحوی در کار تربیت نیروی انسانی متخصص کشور سهیم هستند . در راستای تحقق اهداف سازمان صرف نظر از تغییر ساختار تشکیلاتی صرفا در بخش آموزشی فعالیتهای خود را در چارچوب محورهای ذیل مطابق با استانداردهای بین المللی انجام می دهد .
الف) پژوهش: پژوهش یکی از محورهای اساسی فعالیت سازمان است که چالشهای اصلی بین آموزش با بازارکار و صنایع را مرتفع می سازد. و عموما در زمینه های شناسایی صنایع و مهارتهای موجود در آنها ، گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای تهیه و تدوین استانداردهای مهارت و آموزش نرم افزار و سخت افزار آموزشی و کمک آموزشی، مطالعه و بررسی روشها و سیستم های آموزشی موجود در سایر سازمانهای داخلی و خارجی، مطالعه و پیشنهاد وروند جابجایی نیروی کار و بالا بردن مهارت کارگران شاغل فعالیت می کنند.

ب) آموزش: رکن اصلی فعالیتهای سازمان، آموزش است که عملیات اجرایی آن ما موریت وهویت سازمان را شکل می دهد ودر غالب دوره های 3 تا 24 ماهه با آموزش درمراکز ثابت ، آموزش توسط تیمهای سیار ، آموزش در پادگانها ، آموزش در جوار کارخانجات ، آموزش ضمن کار، آموزش تعلیمات سرپرستی، آموزش خودیار فنی، آموزش در مرکز تربیت معلم وآموزش در آموزشگاهای آزاد نسبت به تامین و تربیت نیروی ماهر مورد نیاز بخشهای مختلف صنعتی ، کشاورزی، تولیدی، خدماتی و بازرگانی کشور اقدام می کند.

برنامه ریزی فیزیکی و استاندارد فضاهای آموزشی
یکی از روشهای تعیین کننده تقسیم بندی اراضی شهری حدود خدماتی مراکز آموزشی می باشد، که فاصله مناسب واحدهای هنرستان فنی و حرفه اییومراکز هنرستان کارو دانشی 1500تا2000متر پیشنهاد شده است. استاندارد سرانه آموزشی بر اساس دفتر تحقیقات و پژوهش سازمان توسعه و تجهیز هنرستان فنی و حرفه اییکشور 5/6 متر زیربنا و 5/6 متر مربع فضای باز برای هر دانش آموزش در نظر گرفته شده است. ولی مطابق با اسناد سازمان هنرستان فنی و حرفه اییفضای استاندار به ازای هر فرد 10 متر مربع شامل فضاهای کلاسی ، کارگاهی و فضاهای اداری مربوطه می باشد
از نظر تراکم، طبقات ساختمانی 1 تا 3 طبقه است در مورد کلاسها عرض کلاسها نبایستی از 7/5 متر کمتر باشد .در مورد عرض کلاسها برای کلاسهایی که از نور طبعیی استفاده می کنند حداکثر 7 متر و برای کلاسهایی که از 2 طرف نورگیری دارند، حدکثر 4/8 متر و طول کلاسها به طور کلی نبایستی از 6 متر کمتر و از 9 متر بیشتر باشد . غیر از فضای آموزشی به صورت کلاس برای مراکز هنرستان کارو دانشی ، احداث کارگاه بنا بر عملی بودن دروس از ضروریات این مراکز هستند و استاندارد فضا برای کارگاه 12 متر طول و18 متر عرض می باشد که در کلاسها فضاهای مرتبط وجود دارد که شامل اتاق مربی ، انبار و …است .

هر واحد آموزشی جهت انجام امور آموزشی ، پرورش و فعالیتهای جنبی به فضاهای فوق نیاز دارد اما در برنامه توسعه استان کردستان اهداف ذیل در ارتباط با توسعه آموزشهای هنرستان فنی و حرفه اییتعیین شده است .
– فراهم نمودن امکانات کارگاهی و آموزشی متناسب با واحدهای تولیدی موجود .
– احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و کارگاهی جدید.
– دایر نمودن رشته های جدید و تکمیل و تجهیز فضاهای نیمه تمام و احداث مراکز جدید و استخدام مربی.
– تکمیل و راه اندازی پروژه های نیمه تمام .
– افزایش ظرفیت مراکز آموزشی و نتیجتا افزایش تعداد آموزشگیران آموزشهای هنرستان فنی و حرفه اییکوتاه مدت با توجه به اهداف فوق، احداث و تجهیز مرکز آموزشی هنرستان فنی و حرفه اییتهران جزء برنامه های توسعه آموزشی استان محسوب می گردد و عناوین و سطوح زیربنای فضاها به شرح زیر می باشد .

بخشهای اصلی:
ردیف
نام بخش
مساحت کل بخش
ملاحظات
1
آموزشی
1092

2
کمک آموزشی
1274

3
اداری
250

4
خدماتی
250

5
جمع کل
866´2

بخش آموزشی:
ردیف
بخش های آموزشی
مساحت کل بخش
ملاحظات
1
عملی (کارگاهی)
588

2
نظری
252

3
اضافه می شود 30 % راهروها و داکتها
1092

بخش آموزش عملی:
ردیف
فضاها
سرانه هر نفر
نفر
مساحت هر فضا
تعداد
ملاحظات
1
کارگاهها
20/4
35
147
4

2
اضافه می شود 30 % راهروها

588

بخش آموزش نظری:
ردیف
فضا
سرانه هر نفر
نفر
مساحت هر فضا
تعداد
ملاحظات
1
کلاس
2/1
30
42
6

2
جمع

252

بخش کمک آموزشی:
ردیف
نام فضا
سرانه هر نفر
تعداد
مساحت هر فضا
تعداد
ملاحظات
1
کتابخانه
100 جلد کتاب یک مترمربع
20000
جلد
200مخزن
1
*
2
کتابخانه
–

400
1
–
3
سالن سمعی و بصری
4/2
35
84
2
یک فضای سمعی و بصری به صورت مشترک
4
سالن قضاوت
–

294

50 % فضای خالص کارگاهها
اضافه می شود سرویسهای بهداشتی بخش و خدمات

2/1
633

**
جمع

528
1274

*: کتابخانه به صورت باز- دوبرابر حجم معادل مخزن برای مطالعه به مساحت خالص فضای کتابخانه اضافه می شود.

برنامه فیزیکی مرکز آموزشی هنرستان فنی و حرفه ایی
ردیف
فضا
زیربنا(مترمربع)
1
کلاس تئوری
200
2
کلاس عملی
218
3
آزمایشگاه تخصصی
218
4
کارگاه برق صنعتی
200
5
کارگاه صنایع ساختمان
300
6
اداری خدماتی و پشتیبانی
130
7
سرایداری
70

رنگ آمیز نقشه فرش
200

طراح نقشه فرش
200

قالی باف تابلویی
100

قالی باف درجه2
100

تصویر بردار
100

گلیم باف درجه2
100

نقاشی درجه2
100
8
قلمزن درجه 2
100

طلا و جواهر ساز
100

راسته دوز
50

رودوز سنتی درجه2
50

ضخیم دوز زنانه
50

طراح لباس زنانه و دخترانه
50

نازک دوز زنانه درجه2
50

الگو ساز و برشکار لباس زنانه
50

گلدوز ماشینی
50

رایانه کار نرم افزار Power point
50

کارور عمومی رایانه شخصی
50

کارور اتوکد
50

مونتاژ کار و ارتقاء کامبپیوترهای شخصی50
50

تعمیرکار عمومی رایانه شخصی
50

رایانه کار حسابداری مالی
50

کارور شبکه اینترنت
50

کارور Excel
50

کاربر رایانه
50

رایانه کارICDL درجه 2
50

رایانه کار ICDL درجه 1
50

کارورWord
50

کارور Photoshop
50

مجموعه سطوح اختصاص یافته به کاربریها 2500 متر مربع را برای زیر بنای پروژه اختصاص می دهند که با احتساب سطوح در نظر گرفته شده برای محوطه سازی، مساحت زمین مورد نیاز برای پروژه تهران در حدود 2336 متر مربع می باشد . فضاهای اداری ، خدماتی و پشتیبانی شامل اتاق رئیس مرکز، معاون مرکز، آموزش ، پذیرش ، دبیرخانه، بایگانی، مالی ، آبدارخانه، سرویس بهداشتی و اتاق سمعی بصری یا سالن اجتماعات می باشد. و فضای همچون انبار مرکزی ، نمازخانه و موتور خانه جهت تامین نیازهای مرکز آموزش از ضروریات مجموعه می باشد.مکانیابی مراکز هنرستان کارو دانشی نیز بایستی به گونه ای باشد که بدور از هر گونه آلودگی صوتی و ازدحام بود و دسترسی به آنها به راحتی و در کمترین زمان ممکن امکان پذیر باشد.در مرکز آموزشی تهران کلاسهای سنگین مثل صنایع ساختمان و کارگاه تراکتور و ماشین آلات به علت حمل و جابجایی تجهیزات در طبقه همکف قرار گرفته اند و کلاس تئوری ، کلاس عملی آزمایشگاه در طبقه اول مکان گزینی شده اند. جداول و اشکال ذیل طبق استانداردسازمان هنرستان فنی و حرفه اییکشور، تجهیزات کلاسها و نحوه چیدمان آنها را نشان می دهد.

کتابخانه:
آنچه مسلم است لذت کتابخانی هنوز هم با توجه به افزایش رسانه های جمعی وجود دارد اما آمار کتابهای چاپ شده نمایانگر این امر است که درایران به این امر توجه خوبی به عمل نمی آید:
هدف از طراحی یک کتابخانه در یک محیط فرهنگی ایجاد محیط دلباز و هماهنگ با محیطی آموزشی و تفریحی است و نباید آنرا به عنوان یک محیط خسته کننده جلوه داد واین امر زمانی جلوه گر خواهد شد که کتابخانه های گومی در تمام محله ها تاسیس شوند ذکر این نکته ضروری است که کتابخانی هم فعل آموزش و علم است و هم یک کار و تفریح مناسب .

کارگاه آزمایشگاه مرکز به مساحت 200 متر مربع و شامل اتاق مربی، انبار، رختکن و فضایی جهت استقرار تجهیزات کارگاه که نیازهای آموزشی کارآموزان را تامین کند. و کارگاه مذکور در طبقه همکف مکان یابی شده است.

عنوان
مشخصات بر اساس معیارهای عمومی
اندازه مرکز
2000 – 3000 متر مربع
تعداد کارآموز در کارگاه
12 – 20 نفر
شعاع دسترسی
1200 – 2000 متر
نوع ارتباطات
نزدیکی به معابر اصلی و مسیر اتوبوسهای شهری
فضاهای مورد نیاز
فصای کلاسها، کلاس، خدمات و اداری

ضوابط طراحی
– تعداد طبقات از سه طبقه تجاوز نکند.
– حداقل فاصله از کلاسها 500 متر می باشد.
– ترجیحاً در صورت وجود فضای کافی می توان چند هنرستان را به صورت مجموعه کنار یکدیگر قرار داد.

اولویت سازگاری
– مراکز علمی و فرهنگی
– مراکز ورزشی
– کتابخانه
– سالنهای اجتماعات
– مراکز آموزشی مرتبط

پارکینگ :
پارکینگ طراحی شده در محوطه ظرفیت کافی را برای پارک اتومبیل فراهم می کند که استانداردهای مربوطه نیز به پیوست آمده است.

ابعاد انسانی و استانداردهای فضایی :

کاربریهای سازگار وناسازگار با فضاهای آموزشی:
کاربری های سازگار فضای آموزشی شامل فضای سبز ، مراکز فرهنگی ، سینما، مراکز مسکونی و کاربریهای ناسازگار شبکه ارتباطی حمل و نقل گسترده و تاسیسات شهری می باشد. مطلوبیت فضای آموزشی در گرو موارد زیر است : مکان هنرستان باید از کمترین شیب برخوردار باشد و باید نسبت به ساختمانهای همجوار طوری باشد که امکان حرکت و جابجایی و نتیجتا تهویه هوای مناسب فضاها وجود داشته باشد و برای مطلوبیت باید موارد زیر را در نظر گرفت.

نمونه موردی داخلی
هنرستان گل یاس
هم اکنون آموزش و پرورش همگانی در همه مراحل آن وآموزشهای تخصصی و کاربردی بعنوان یکی از بزرگترین صنعتهای جهان شناخته شده است. زیرا فراهم آوردن نیروی انسانی کاردان و متخصص و پرورش مردم با فرهنگ و آگاه سبب میشود تا اندازه بهره گیری از هرگونه سرمایه گذاری مادی را فزونی بخشد.لذا آموزش و پرورش منطقه 16 در راستای دستیابی به اهداف فوق الذ کر برآن شد تا هنرستان دخترانه ای (اولین هنرستان دخترانه) را با توجه به نیازهای شغلی جامعه و موقعیت جغرافیایی منطقه در رشته های کامپیوتر،حسابداری و الکترونیک تاسیس نمایند.(در این راستا لازمست اززحمات بی شائبه آقایان عراقی نیا(رئیس اسبق آموزش و پرورش منطقه 16)، سلیمی (رئیس فعلی آموزش وپرورش منطقه 16) تشکرو قدر دانی نمود. لذا هنرستان فنی و حرفه ای گل یاس در سال تحصیلی 81-80 بادورشته کامپیوتر و حسابداری تاسیس شد که بااستقبال پرشوری از طرف دانش آموزان مواجه شد. در سال 82-81 در پی دستیابی اهداف بلند مدت آموزشی شاخه الکترونیک نیز به رشته های دیگر اضافه شد.این واحد آموزشی چهارمین هنرستان دخترانه در سطح تهران می باشد که دارای رشته الکترونیک است . اما جهت ثبت نام هنرجویان در این شاخه نیز به معرفی ابعاد کاری در این رشته برای خانواده ها می باشد زیرا عموما شناختی از آن نداشته و نیاز به شناخت بیشتر از این شاخه دارند .

هنرستان مقدم سامان
این واحد آموزشی در بهمن سال 1372 افتتاح گردید و از نخستین هنرستانهای کار دانش تهران می با شد که در اولین دوره کاردانش هنرجو پذیرفت وتجهیز گردید . بنای ا ین هنرستان توسط فرد خیری بنام مرحوم آقای مقد م سامان جهت احداث مکان آموزشی واگذار گردید که قبلا نیز در این مکان دبستانی به نام راسخ دائر بوده که تخریب شده و بنای فعلی به جای آن ساخته شده است. مسا حت زمین حدود2200 متر مربع می باشد که در حدود 1466 متر مربع آن زیر بنای هنرستان می با شد که در سه طبقه 1623 متر مربع احداث گردیدهاست و خیاطی حدود 760 متر مربع دارد در این هنرستان 7 رشته مهارتی ( الکترونیک، حسابداری ، طراحی و دوخت، نقشه کشی ساختمان و صنعتی،کامپیوتر(نرم افزار-سخت افزار)) آموزش داده می شود. حدود 305 نفر دانش آموز در حال تحصیل می باشند. کلیه کارکنان حدود 70 نفر هستند.

هنرستان حرفه ای حضرت زهرا
آموزش عالی دولتی است که در سال تحصیلی ۹۰-۹۱با ۳۱۰ دانش آموز و ۶۰ نفر کارکنان اداری و آموزشی در پنج رشته نقاشی، گرافیک، نقشه کشی معماری، کامپیوتر و حسابداری فعالیت می کند .
ساختمان آموزشگاه در زمینی به مساحت ۳٬۲۰۰ متر مربع با آن ۲٬۴۰۰ متر مربع زیر بنا در سال ۱۳۷۱ احداث گردیده است.

در حال حاضر، آموزشگاه دارای ۱۰ کلاس درس، ۴ سایت رایانه، سه کارگاه گرافیک ، سه کارگاه نقاشی، ۲ کارگاه نقشه کشی، کلاس درس هوشمند، کتابخانه، نمازخانه، اتاق های اداری و سالن ورزشی می باشد.
آنچه که در مورد تقاضای کارکنان وهنرآموزان می باشد فضا و امکانات لازم جهت دایر نمودن یک کارگاه سخت افزار کامپیوتر، یک اتاق ویژه فروش مواد مصرفی مورد نیاز هنرجویان و کارگاه ویژه حسابداری و یک اتاق سرور مرکزی جهت شبکه نمودن همه سایت ها است .
هنرستان حضرت زهرا (س) تقریباً در مناطق مرکزی شهرستان قم واقع شده و قدیمی ترین هنرستان حرفه ای دخترانه استان می باشد که ابتدا کار خود را با رشته های طراحی، کودک یاری و حسابداری آغاز نمود. بعد از چند سال با افزایش رشته ها و تاسیس هنرستان های دخترانه جدید تفکیک و تقسیم رشته ها انجام شد .
با توجه به این امر که به صورت کلی دانش آموزان به هنرستان روی می آورند که از خانواده های متوسط و ضعیف جامعه به لحاظ اقتصادی هستند، در مجموع خانواده های هنرجویان هنرستان حضرت زهرا (س)در سطح متوسط فرهنگی بوده و از میزان تحصیلات نسبی برخوردارند که این موضوع نشان دهنده ورود دانش آموزان مستعد و علاقه مند به این رشته ها می باشد.
بنابراین پرسنل آموزشی و اداری هنرستان خود را موظف به ارائه خدمات به نحوه احسن می دانند تا انشاالله توانایی ها و علایق این دانش آموزان هدفمند و جهت دار پرورش یافته و در مسیر صحیح رشد قرار گیرند.
این کارکنان اغلب در گروه های کاری و آموزشی مرتبط با رشته تحصیلی مشغول به کارند و موارد معدود غیر مرتبط نیز تلاش در جهت توسعه اطلاعات خویش داشته و به خوبی موفق به انطباق خویش با رشته کاری شده اند.

نمونه موردی خارجی

آلودگی صوتی وهوا
آلودگی صوتی ناشی از ترافیک زمینی و کاربریهای صنعتی و تجاری و سر و صدای ناشی از بچه ها در فضای باز از مشکلات فضاهای آموزشی می باشد، جهت گیری ساختمان و نحوه کلاسها باید طوری باشد که دور از سر و صدای ناشی از بازی کردن بچه ها و کلاسهای صنعتی باشد. حداکثر میزان صدای قابل قبول برای هر کلاس db45 می باشد .

نور
تامین آسایش عنصر نور یکی از مهمترین روشها در طراحی فضا های آموزشی می باشد . معیارهای عمده ای که در طراحی یک فضا می توان به آن اشاره کرد عبارتند از :
– میزان شدت روشنایی مورد نیاز.
– مقدار انعکاس سطوح.
– اختلاف شدت نور یا کنتراست سطوح در نقاط مختلف فضا.
– نوع نور مورد نیاز و چگونگی تامین این نیاز در فضا.
نور مصنوعی، از نظر نوع کار و نوع نوری که در فضاها بکار می رود به دو دسته تقسیم می شود. منابع نوری با رشته ملتهب و منابع نوری فلورسنت، هر یک از آنها نیز از نظر نوع انتشار به 5 دسته تقسیم می شوند یعنی منابع نوری با نور مستقیم ، غیرمستقیم ، مختلط و یکنواخت، چراغهای با نور مستقیم معمولا در جاهایی مورد استفاده قرار می گیرند که رنگ فضا روشن و انعکاس سطوح نسبتا زیاد است . از آنجائیکه در فضاهای آموزشی اغلب ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی استفاده می شود بهتر است از چراغهای فلورسنت با توزیع نوری بین مستقیم و یکنواخت و مختلط استفاده شود، در این صورت ردیف چراغهای عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمکتها در نظر گرفته شود و همچنین در فضاهای که در طول شب ممکن است مورد استفاده قرار گیرد از نظر روانی بهتر است از ترکیب هر دو استفاده شود.

رنگ
بهتر است برای رنگ کلاسها از رنگ مات استفاده شود و یا آبی کمرنگ ، کرم ، سبز خیلی کمرنگ و سفید انتخاب کرد و رنگ کفپوش اتاق را نیز میتوان از رنگهای سفید و خاکستری و یا رنگهای چوب روشن انتخاب کرد، رنگ سطوح میز و صندلی شاگردان نیز باید مات باشد. رنگ از نظر روانی به صورتهای گوناگون عکس العمل نشان می دهد مثل هیجان ، آرامش و خستگی ، رنگ مقدار روشنایی فضای داخل را قابل کنترل می کند و ناراحتی های ناشی از خستگی روز را کاهش می دهد .

از آنجا که منطقه تهران باتوجه به اقلیم وتوپوگرافی در منطقه سرد و کوهستانی قرار دارد در معماری و طراحی فضاهای آموزشی در این مناطق جدا از معماری داخلی و برنامه ریزی فیزیکی فضاها بر حسب استاندارد ، باید نحوه قرارگیری ساختمان ، شیب، تراکم و ارتفاع آنها را با توجه به مقررات شهرسازی و نیازهای استفاده کنندگان طراحی کرد، تا بتوان نیازهای آموزشی، اقتصادی و اجتماعی ساکنان منطقه تهران و حومه را تامین کرد.
بطورکلی داشتن فضاهای آموزشی مطلوب و نحوه خلق فضایی متناسب وپاسخگوی نیازهای استفاده کنندگان، احتیاج به شناسایی اجزاء و موقعیت کاربردی آنها، روابط صحیح فضاها وترکیب هوشمندانه آنها می باشد. بدیهی است که مراکز آموزشی هنرستان کارو دانشی نقش تعیین کننده ای در ارتقاء دانش و رشد اعتلاء فرهنگ و روابط بین صنعت و اجتماع می باشد و کیفیت مطلوب آموزش وابسته به شیوه صحیح آموزش و داشتن فضا های آموزش مناسب می باشد.
پرو‍‍ژه مذکور، در زمینه طراحی، معماری و خلق فضاهای آموزش مطابق با نیازهای امروز جامعه است. برنامه ریزی فیزیکی این مجموعه بر حسب ضوابط و استانداردهای سازمان هنرستان فنی و حرفه اییو سازمان نوسازی و تجهیز مراکزآموزش سازمان آموزش پرورش تدوین شده است. و نحوه طراحی و معماری با توجه به شرایط اقلیمی و تو پوگرافی منطقه و عناصر مختلف که در طراحی موثر می باشد به کار گرفته شده است .در تعیین مصالح ساختمانی و فرم ساختمان در رابطه با اقلیم منطقه که به صورت سرد می باشد باید از مصالح سنگین و مقاوم به درجه حرارت سرد و نوع فرم ساختمان باید فشرده وجهت استقرار ساختمان بطرف جنوب باشد.
محیطی را که فضاهای شهر دراشکال و ابعاد مختلف و با عملکردهای متفاوت بر پهنه آن جای گرفته است. میدان و فضای فعالیت وپویش شهری است. وی‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژگیهای طبیعی همانندشکل زمین، خصوصیات زلزله خیزی، جهت گسلها، خصوصیات آب وهوایی، منابع آب وخاک، مجموعه زیستی مجاور آن نه در شکل توصیفی، که درمجموعه ای آمیخته و مرتبط با هم درحیطه عمل مطالعات محیطی قرار می گیرد. آنچه که در این مطالعات از اهمیت ویژه ای برخوردار است، شناخت و برقراری رابطه ای معقول و متناسب اجزای تشکیل دهنده محیطی طبیعی، نحوه طراحی ومعماری فضاها با توجه به شرایط اقلیمی وشهرسازی منطقه است.
باتوجه به آنکه ساخت وسازها مستقیما" از شرایط محیطی منطقه متاثر گشته از این دیدگاه درنظر گرفتن شرایط محیطی در برنامه ریزی فیزیکی فضاها ضروری می باشد.

سازمان یابی فضائی به شکل تقسیم هنرستان کارو دانشی
در این حالت در واقع با دو یا چند هنرستان فنی و حرفه اییمستقل و خود رشد یافته، روبرو می شویم. که گام به گام در روند تکوین خویش، مراحل رشد کمی و کیفی را سپری ساخته و از حالت یک مجمتمع آموزشی خرد، خارج شدهاند موجبات اساسی این شکلیابی فضائی را میتوان به قرار زیر برشمرد:
* نیازمندی به هنرستان کارو دانشی دیگر، به دلیل توزیع جغرافیائی جمعیت در حول دو یا چند مرکزیت مشخص
* رشد خود به خودی و قانونمند به دلایل آموزش، اجتماعی، اقتصادی، در یکی از حوزههای اقماری، که نیاز و امکان تجزیه هنرستان کارو دانشی را پدید میآورد.
* پدیدار شدن یک شیوه و نظام جدید آموزشی که همواره با ضرورت افزایش جمعیت موجب تشکیل دو یا چند هنرستان فنی و حرفه اییمیشود.
* وجود منطقه چندپایهای، از دلایل اصلی ایجاد چند سیستم هنرستان کارو دانشی در یک منطقه واحد است، زیرا هر سیستم، متناسب با نیازهای یک بخش جغرافیائی از منطقه کار میکند.

5-1-6- سازمانیابی فضائی کلی به شکل گسترده منطقهای
در این حالت با هنرستان کارو دانشی روبرو هستیم، که هر کدام از زیرمجموعههای آموزشی، اداری، آزمایشگاهی و سکونتی، ضمن ارتباط با مرکزیت واحد ستاد آموزشی، دارای خصلت نیمه مستقل هستند. البته این زیر مجموعههای کاملاً مستقل و خود رای نبوده و با یکدیگر ارتباط ارگانیک و تنگاتنگی دارند. اما به استعدادهای ویژه زیرمنطقهای خود خیلی متکی هستند. گستره فضائی معمولاً در سطح یک منطقه است. ارتباط بین زیرمجموعهها، هم از طریق مرکزیت واحد و هم مستقل صورت میگیرد. عللی چند، موجود این وضعیت هستند:
* دستیابی به زمین مورد نیاز در نقاط مختلف یک منطقه، کمک های داوطلبانه به صورت زمین یا ساختمان یا پرداختهای نقدی
* برای یک شهر خاص، موجب دلبستگی و ارتباط یکپارچه کمککننده میگردد.
* ویژگیهای هنرستان فنی و حرفه اییبه شکل سازمانیابی فضائی اقماری، به هر حال در این شیوه نیز موجود است.
* عمدهترین دلیل این نوع سازمانیابی نیز مانند الگوی قبلی استعدادهای پراکنده در منطقه و ماهیت توسعه منطقهای در منطقه چندپایهای است.

5-2- شناسائی طراحی هنرستان کارو دانشی
نظم و الگوهای موجود جهت طراحی هنرستان کارو دانش
در هنرستان کارو دانشهای نمونه جهان نظم و الگوی مشخصی برای استقرار مجتمعهای مختلف آموزشی و ساختمانهای خدماتی و پشتوانهای متداول است. برای هر یک از مجتمعها نیز آرایش و گسترش ویژهای برای استقرار فضاهای آموزشی و سازمان مرکزی و غیرمعمول میباشد. ذیلاً نظم و نظام استقرار مجتمعها و ساختمانهای خدماتی را تحت عنوان سازماندهی فضایی کلان – مجتمعهای آموزشی و انواع گسترشهای فضاهای مختلف را در یک مجتمع تحت عنوان سازماندهی فضائی جزئی – بناها شرح میدهیم.

– سازمان دهی فضائی کلان – مجتمع های آموزشی
برای سازمان دهی و آرایش مجتمع های آموزشی و بناهای مربوط به خدمات و پشتوانه شش نوع نظم و الگو یا بعبارت دیگر گسترش در جهان متداول میباشد. گسترش خطی، شبکهای (یا شطرنجی)، مرکزی (یا متمرکز)، گلبرگی، مولکولی (یا پراکنده) و صلیبی.

5-2-1- گسترش خطی
گسترش خطی به دو صورت دو طرفه یا یک طرفه انجام میشود. در گسترش دو طرفه اجزاء مجموعه به طور متداولی در یک ردیف قرای میگیرند. این گسترش میتواند بصورت قطعه قطعه و یا منحنی باشد. تا با شرایط محل از قبیل توپوگرافی، دید و گیاهان خود را تطبیق دهد. گسترش در این سیستم در دو طرف محور اصلی شکل میگیرد. برای مثال میتوان از طرح هنرستان فنی و حرفه اییاولم یاد کرد.
بر گسترش یک طرفه به علل مختلف از جمله محدودیت زمین، اجرا مجموعه در یک طرف محور اصلی استقرار مییابند. طرح دانشکده لاکهیلد بر اساس این شیوه طراحی شده است.
5-2-2- گسترش شبکهای (یا شطرنجی)
در این سیستم مجموعه به صورت فرمهای مدولهای هستند که درنظام شبکهای سه بعدی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفتهاند. این شبکه میتواند توسط تقاطع دو یا چند مجموعه خطوط موازی با فواصل منظم تعریف شود. گسترش در این سیستم در چارچوب همان شبکه صورت میگیرد. برای مثال میتوان از هنرستان فنی و حرفه اییرکنسبورگ نام برد که به همین شیوه طراحی شده است.
5-2-3- گسترش مرکزی (یا متمرکز)
در این سیستم مجموعه از تعدادی فرمهای فرعی تشکیل شدهاند که حول فرمهای اصلی یا مادر که به صورت غالب در مرکز قرار دارند گرد آمدهاند و شکل گسترش آن از مرکز به طرف خارج است.
5-2-4- گسترش گلبرگی
در این سیستم هر مجمتمع به دور یک مرکز و همه به دور یک مرکز اصلی استقرار مییابند.
5-2-5- گسترش مولکولی (یا پراکنده)
در این سیستم مجموعه به صورت چند واحد مستقل طراحی میشود و توسعه هر واحد به طور مستقل از اطراف همان واحد انجام میگیرد. برای نمونه هنرستان فنی و حرفه اییتهران را میتوان مثال آورد که به همین شیوه طراحی شده است.

5-2-6- گسترش صلیبی
در این سیستم فرعی اصلی به صورت صلیب در کنار هم قرار گرفته و فرم های فرعی در کنار و متصل به آنها قرار میگیرند. جهت توسعه در این سیستم از چهار طرف و در امتداد فرمهای اصلی میباشد. برای مثال میتوان از طرح هنرستان فنی و حرفه اییبوخوم نام برد که به همین شیوه طراحی و توسعه مییابد.
هر یک از طرحها دارای صفات ویژهای هستند، ولی مناسبت و رابطهشان جامع نیست. این طرحها به ویژه از نقطه نظر جهات اصلی متعددی چون طرح فیزیکی، محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ارزیابی گردیده و مزایا و معایب هر یک مورد توجه قرار گرفته است.
در بررسیهای عملی چنین نتیجه شده است که هیچ یک از سیستمها به تنهائی کافی برای تامین نیازهای مورد نظر ما نمیباشد.
گسترش مرکزی
گسترش مولکولی
گسترش صلیبی

مبـانی نظـری

نمای معماری و بخصوص پوشش سطحی ساخت وساز های هرمنطقه بیشتر از هرعامل دیگری بستگی به شرایط محیطی و بخصوص اقلیم منطقه دارد.
برنامه ریزی فضاهای آموزشی،فرایند ساده ای که با یک زمینه از اطلاعات سروکار داشته باشد نیست. بلکه، مجموعه ای از فرایندهای متعددی است که نیاز به داشتن اطلاعات مربوط به سازماندهی و نحوه ساخت بناها دارد.چنین فرایندهای از تحلیل برنامه و به کارگیری اصول ساختمان سازی تا روش کنترل محیط ، در نظر گرفتن معماری داخلی، نحوه نورگیری، رنگ آمیزی فضاهای داخلی، ارتباط فضاها و موقعیت آنها در مجموعه و کیفیت های دلخواه برای فضاهای آموزشی را در بر می گیرد. طراحی مرکز آموزشی هنرستان فنی و حرفه اییتهران بطرف جنوب مای می باشد تا با توجه به حساسیت فضاهای آموزشی به نور طبیعی، که بتوان از حداکثر نور تابش آفتاب استفاده کرد، و نحوه طراحی کلاسهای مرکز ، کلاسهای سنکین در طبقه اول و کلاسهای سبک در طبقه دوم، و فضاهای پشتیبانی جهت کنترل و خدمات دهی به مراجعه کنندگان در مرکز مجموعه قرار گرفته است.
حوزه
مراکز و مسیرها به همراه یکدیگر زمینه یا حوزه را به وجود می آورند که این حوزه ها دارای نقشی وحدت آفرین در فضای وجودی اند و ما در داخل آنها به تعیین موقعیت می پردازیم. اگر به زمینی که در آن زندگی می کنیم و یا به تمامی کره خـاک بیندیشیم، در وهـله نـخست اندیشه مـان به سمت این حـوزه ها یعنی به زمـین های مزروعی، دریاچه ها، دشت ها، کوهستان ها و اقیانوس ها که با یکدیگر موزاییک یکدستی را پدید می آورند معطوف گشته است

محور
از آنجا که هر مرکز درون و بیرونی را شامل شده و یا به عبارتی معرف اعمال ورود و خروج است، لذا مسیر یا محور به عنوان متمم آن عمل می کند. به گفته لوکوربوزیه : " شاید محور را بتوان نخستین نمود آدمی دانست، زیرا هر یک از اعمال انسان به وسیـله آن تنظیم می شود. " کـودک هنـگام پا به پا رفتن در طول یک مـحور به حرکت در آمده و مرد ره هنگام رویارویی با تند باد زندگی رد محوری را می گیرد. اهمیت راه ازخلال عباراتی چون " راه ها را از هم جدا کردن "، " سد راه دیگری شدن " و " به راه راست رفتن " مشهود است. راه ها در تمامی سطوح محیطی حضور داشته و عموماً بیانگر امکان حرکت اند که در مقابل تجربه " گم " شدن قرار می گیرد.

مرکز
مـرکز شکل دهنده اصلی فضای وجودی است. در کل می توان گفت که مرکز در تضاد با جهان ناشناخته و شاید هراس انگیز پیرامون واقع شده و معرف شناخته شده هاست. بولنائو می گوید: " مرکز نقطه ای است که انسان به عنوان موجودی واجد روان در آن موضع می گیرد. نقطه ای که در آن درنگ کرده و زندگی در فضا را تجربه می کند. " در نتیجه آدمی همواره مرکزی را برای کل عالم متصور بوده است. یونانیان باستان "Omphalos" یا ناف جهان را در دلفی قرار داده، رمی ها پایتخت خود یعنی شهر رم را "Caputt mundi" یا راس جهان خوانده و بنای کعبه در مکه هنوز چون گذشته مرکز جهان اسلام محسوب می شود.
به دلیل آنکه مرکز نقطه ای است که تمامی حرکات افقی در آن به هم می رسند، به عنوان محور عمودی که زمین و آسمان را به هم پیوند می زند در نظر گرفته شده است. محور قائم معرف مسیر و راهی است که به حقیقت منتهی می شود, حقیقتی که یا بر جاذبه زمین چیره شده و یا این که مقهور آن می گردد. لذا محور جهان بیش از آن که معرف مرکزیتی بر سطح زمین باشد به خاطر برقراری ارتباط بین حوزه های جهان هستی، مکانی می شود که در آن امکان رخنه از یک حوزه به حوزه دیگر فراهم می آید. زندگی بشر در کشاکش دهر یعنی بر زمین و زیر پهنه آسمان سپری
می شود، از این رو امتداد قائم عنوان خط کشش را به خود اختصاص داده است.

فضای وجودیi

هر کنشی به مرکزی مرتبط است، جهتی دارد و در قلمرو معینی رخ می دهد. مرکز که
نقطه ای روی نقشه است، اغلب به مثابه مـحور عمودی درک می شود. همان محوری که الگوی فعالیت ها را به آسمان بالای سر پیوند می زند. انسان نمی تواند جهت عمودی را تسخیر کند و بدین لحاظ تنشی در فضای وجودی ظاهر می شود برعکس، جهت افقی حرکت واقعی را نشان می دهد، حرکتی که با نوعی ضرباهنگ تشخیص داده می شود. سازماندهی فضا را می توان همیشه به مثابه الگوی تنش ها و ضرباهنگ ها توصیف کرد.

– معمــاری

سکونت بیانگر برقراری پیوندی پرمعنا بین انسان و محیطی مفروض می باشد. این پیوند از تلاش برای هویت یافتن یعنی به مکانی احساس تعلق داشتن ناشی گردیده است. از سوی دیگر انسان موجودی است سرگردان. او با در اختیار گرفتن عنوان مرد ره پیوسته در راه بوده و از این رو امکان گزینش را برای خود فراهم می آورد. او مکان خود و از این طریق نوعی قابل اعتماد از همدلی با انسان های دیگر را بر می گزیند. این مناظره کلامی بین عزیمت و بازگشت، یا بین مسیر و هدف، عصاره و گوهر آن فضاییت وجودی است که به واسطه معماری در قالب اثر می آید.ii
هایدگر معماری را در کنار نقاشی، مجسمه سازی و موسیقی نشانده و به صراحت از آن تحت عنوان یکی از هنرهای ذاتاً شاعرانه نام می برد. هر بنا در قالب اثر معماری از وقوف شاعرانه نسبت به جهان بهره می برد. تنها زندگی منظوم است که به آدمی امکان می دهد تا وقوف تجربی و نظری خود را در قالب تصویری واقعی تعبیر کرده و به استنباط مفهوم آن بپردازد. پس بنا نه تنها احراز هویت اجتماعی بلکه وابستگی شاعرانه به جهانی که از آن سهم می بریم را نیز در خود می گنجاند.iii
به طور کلی معماری هیچ چیزی را به تصویر نمی کشد، پس معماری چه کاری انجام
می دهد؟ معماری بیش از آن که چیزی را نمایش دهد، شیوه های متفاوت هستی بین زمین و آسمان را مجسم می کند. ساختمان ها این کار را با قرار گرفتن روی زمین، سر بر افراشتن به سوی آسمان، گسترده شدن در جهت افقی و باز و بسته شدن به اطراف خود انجام می دهند.iv

منابع و ماخذ
> آمار عملکرد سازمان آموزش فنی وحرفه ای کشور- مدیریت دفتر برنامه ریزی
> قانون برنامه اول توسعه اقتصادی'اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 72 -1368 – انتشارات سازمان برنامه وبودجه
> امان اله صفوی – روند تکوینی وتطبیقی تعلیم وتربیت جهانی در قرن بیستم- انتشارات رشد- سال 1368
> بهناز مرجانی – سیر تکوینی آموزش فنی وحرفه ای در ایران – ناشر: معاونت آموزش متوسطه فنی وحرفه ای وزارت آموزش و پرورش – سال1373
> سید محمود شبگ ومنصف- فرهنگ سازی پیش زمینه ای بر کار آفرینی و اشتغال – روزنامه گیلان امروز – پنجشنبه 16خرداد1380
> و-ف. کانال – تتاریخ آموزش وپرورش در قرن بیستم – ترجمه حسن افشار- نشر مرکز – سال1368
> غلامرضا نصرتیه- مطالبی پیرامون آموزشهای فنی وحرفه ای – نناشر : معاونت فنی وآموزشی – مرکز تربیت مربی
> مجله اقتصاد ایران- گیلان سرسبز – زمرد خزر 'هر روز کمرنگ تر- سال سوم- شماره 32مهر 1380
> روزنامه همشهری – طرح ضربتی اشتغال – شماره 2739
> روزنامه همشهری – طرح ضربتی اشتغال به عزم ملی نیاز دارد -شماره 2739
> روزنامه همشهری – سرمایه ها چین را دوست دارند-شماره2733
> روزنامه همشهری – پیشنهاد کانون عالی انجمنهای صنفی کار فرمایی برای حل مشکل بیکاری – شماره 2736
> روزنامه همشهری-میزان بیکاری افزایش یافت-شماره2735
> روزنامه همشهری-سهم بخشهای مختلف اقتصادی از تسهیلات طرح های اشتغال زا – شماره 2741
> روزنامه همشهری- صنایع کوچک و متوسط منشاء تحول ونوآوری در فنآوری های نوین جهان هستند-شماره 2748
> روزنامه همشهری- فنآوری اطلاعات ' کارایی اقتصادی را افزایش نمی دهد – شماره 2700
> روزنامه همشهری-بازارIT را از دست ندهیم-شماره2714
> روزنامه همشهری-چشم انداز نگران کننده اشتغال – شماره 2694
> روزنامه همشهری-فنآوری اطلاعات بهترین گزینه برای حل معضل بیکاری – شماره 2685
> کار آفرینی 101 تکنیک حل خلاق مسئله- جیمزام -هیکنیه- ترجمه دکتر محمود احودپور داریانی
> آموزش عالی و تحقیقات – آمارنامه استان گیلان

1 – Knowledge Management
2 – Explicit knowledge
3 -Tacit knowledge

4 – Instruction desing
5 – Juang & Liu
6 – Vision
7 – Enablers
8 – Operating steps
9 (1) مطالبی پیرامون آموزشهای فنی و حرفه ای- غلامرضا نصرتیه- ص1
(2) همان منبع

11 (1) مطالبی پیرامون آموزشهای فنی و حرفه ای- غلامرضا نصرتیه- ص3
(2) همان منبع – ص15
(3) همان منبع
(1) Ausbildung Sordnungen
(2) مطالبی پیرامون آموزشهای فنی و حرفه ای- غلامرضا نصرتیه- ص16
(3) سیر تکوینی آموزش فنی و حرفه ای در ایران- بهناز مرجانی
(1) تحولات آموزش و پرورش- 1351
14 (1) پیرامون آموزشهای فنی و حرفه ای – غلامرضا نصرتیه- صفحه 101

،
—————

————————————————————

—————

————————————————————

1