وزارت آموزش و پرورش
اداره کل آموزش و پرورش استان
اداره آموزش و پرورش شهرستان
عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم به رویکرد پژوهش محور زمینه ایجاد اصول مطالعه صحیح را در دانش آموزانم فراهم آورده و به پیشرفت تحصیلی آنها کمک نمایم ؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی :
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مسئله
توصیف وضعیت موجود
اهمیت موضوع
گردآوری شواهد1
مصاحبه با تک تک دانش آموزان کلاس
مصاحبه یا خانواده ها
مصاحبه با آموزگاران
ارائه راه حلهای پیشنهادی
انتخاب راه حل پیشنهادی
اجرای راه حل پیشنهادی
راهبردهای برنامه ریزی
گردآوری شواهد 2
محدودیت ها و موانع
پیشنهادات
منابع و مآخذ
چکیده
نظام آموزشی هر کشور به عنوان یک نظام پویا و هدفمند، در تولید و رشد علمی نقش بسزا و سازنده ای را ایفا می کند و در صدد افزایش تولید دانش می باشد. در عصر دانش و نو آوری که منبع اصلی رقابت اقتصاد جهانی است نظام آموزشی هر کشور در تلاش است تا دانش تولید شده را در جهت افزایش نو آوری بر عهده گیرید. از آنجا که دانش آموزان منبع اصلی تولید دانش هستند و اصلی ترین دارایی ها به شمار می آیند، می بایست به شیوه مناسب بر دانش آنها مدیریت شود و تلاش کرد دارایی های نهفته در ذهن آن ها کشف شود تا این گنج به دارایی های با ارزشی تبدیل گردد. برای کسب دانش صرفاً آموزش و حضور فیزیکی در مکان های آموزشی مهم نیست بلکه پژوهش و تحقیق هم می تواند بر علم و دانش بیافزاید. پژوهش عامل مهمی در تولید دانش، دانایی و پیشرفت جامعه انسانی است و میزان پژوهش های انجام شده در هرجامعه شاخص توسعه یعدم پیشرفتگی آن جامعه به حساب می آید.
یکی از ضرورت های نظام آموزشی، موفقیت در ادامه و گسترش مهارتهای لازم تحصیلی در دانش آموزان است. یک راه برای دستیابی به عملکرد بهتر در آموزشگاه، استفاده از روشها و فنون مطالعه ویادگیری است. دو عنصر اساسی معلم و دانش آموز در امر آموزشی و یادگیری وجود دارد و یادگیری مستلزم تعامل فعال و موثر بین این دو عنصر می باشد. تاکنون در مورد راهبردهای آموزشی و روشهای تدریس معلم تحقیقات خوبی صورت گرفته است و معلمان در دوره های مختلف با روشها و راهبردهای آموزشی آشنا می شوند ولی به عنصر اساسی دیگر فرایند آموزش ویادگیری یعنی دانش آموز وروشها و راهبردهای یادگیری او توجه چندانی صورت نگرفته است.
اینجانب ……تا راهبردهای یادگیری را به دانش آموزان آموزش داده و به بررسی نتایج آن بر روند تحصیلی آنان بپردازم و به برگزاری جلسات کارگاهی و آموزش این روشها به دانش آموزان پرداخته و شاهد نتایج جالب توجهی باشم.
مقدمه
هدف تحقیق، کشف و گسترش دانش و در حقیقت راهی برای جستجوی آگاهی است. با تحقیق کردن است که به عرصه های جدید علم ودانش می توان پا نهاد و وارد عرصه های ناشناخته شد. تاسیس مدرسه نظامیه بغداد توسط خواجه نظام الملک و دارلفنون که در آن ها به تربیت پژوهشگر می پرداختند و وجود دانشمندانی چون ملاصدرا، شیخ بهایی، گویای دیرینه بودن تاریخ پژوهش ایرانیان است.
ولی در حال حاضر این طور به نظر می رسد که پژوهش نه تنها در کلیه مقاطع تحصیلی نادیده گرفته می شود بلکه در دانشگاه ها و آموزش عالی هم نقش کمرنگی دارد و تحقیق به معنای واقعی صورت نمی گیرد. واقعیت این است که در دنیای امروز که عصر اطلاعات و نبرد اندیشه هاست و انسان با انبوه اطلاعات مواجه است، نمی توان با همان روشهای قدیمی به پیش رفت، در دنیای امروز مطالعه، ضرورت پیشرفت است. آنچه اهمیّت یادگیری را آشکار می سازد مساله تطابق و سازگاری است و هر کس که استعداد یادگیری بیشتری دارد و می تواند به خوبی آن را به کار بندد بیشتر می تواند با محیط خود سازگاری داشته باشد.
در طی این سالها و کار کردن با دانش آموزان دبستانی متوجه شده ام که برخی از دانش آموزان هنوز شیوه های صحیح مطالعه و یادگیری و استفاده درست از تکنیکهای یادگیری را نمی دانند و این مسئله سبب عدم پیشرفت تحصیلی آنان گردیده است. پس از بررسی از کلاس های آموزشگاهم و مصاحبه با معلمان و دانش آموزان متوجه شدم بیشتر دانش آموزان از تکنیکها و روشهای یادگیری بی اطلاع هستند و یا اگر اطلاعاتی در این زمینه دارند به درستی از آن استفاده نمی کنند، سپس بر آن شدم تا با آموزش روشهای صحیح یادگیری و اصول برنامه ریزی برای مطالعه، زمینه را برای پیشرفت تحصیلی آنان فراهم سازم
با نهادینه کردن پژوهش در برنامه آموزش دانش آموزان از همان سال های اولیه تحصیل زمینه برای رشد و شکوفایی، بروز خلاقیت و نوآوری در نوجوانی و بزرگسالی فراهم می شود. تحول بنیادین در آموزش و پرورش با رویکرد پژوهش محور ایجاد شده است تا بتوان دانش آموزانی متفکر پژوهشگر و متخلق به اخلاق اسلامی تربیت کرد منظور از رویکرد پژوهش مدار در آموزش و پرورش آن است که در همه سطوح و مقاطع آموزشی شیوه های تدریس به گونه ای باشد که دانش آموزان به مطالعه کتاب های درسی اکتفا نکرده و خود با بررسی منابع موجود در موضوعات درسی به گسترش دانش خود بپردازند.
بیان مسئله
در دنیای امروز، دانایی یکی از محور ها و شاخص های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار می رود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانسته های ما یا با مطالعه منابع اطلاعاتی موجود و یا بنا به پژوهش هایی که خود انجام می دهیم، به دست می آید. اگر این دانسته ها بر پایه نتایج پژوهش های قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیل های جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است؛ بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت های پژوهشی است که انجام می گیرد. پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظام مند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوع هایی است که با آنها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای یعدم پیشرفتن بهترین راهکار های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه های زندگی. ( غفاری، 1391 )
همچنین، پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشن تر از مفاهیم پیرامون ماست. در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق های تازه برای آیندگان است. شخصی که به شیوه های گوناگون پژوهش می کند، پژوهشگر (محقق) نامیده می شود. پژوهشگر فردی است که با روش های علمی، در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم گوناگون است. او با استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیق تر و عمیق تر پدیده های پیرامون خود می پردازد. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود می نگرد و برای رفع مشکلات جامعه وارائه بهترین راهکارهای عملی، اطلاعات موثقی دراختیارمتولیان امور می گذارد.(همان)
رویکرد پژوهش محور دانش آموزان چگونه آموختن را می آموزند و قادر خواهند بود که به شیوه های علمی دانش خود را توسعه بخشند. توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است . اگر نگاهی دراز مدت به امر پژوهش داشته باشیم شاید مهمتر از انجام پژوهش در زمینه های گوناگون گسترش رویکرد پژوهش مداردرآموزش مقاطع تحصیلی باشد. دانش آموزان امروز پژوهشگران فردا هستند که با تلاش خود می توانند به گسترش مرز های دانش بپردازند. آموزش موثر روش های بهینه پژوهش ضامن موفقیت پژوهش های آینده خواهد بود بدیهی است که گسترش پژوهش در گرو تعامل سازنده همه بخش های آموزشی و پژوهشی کشور است.
توصیف وضعیت موجود
اینجانب ….چندین سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم و هم اکنون در سمت مدیریت واحد آموزشی ……انجام وظیفه می نمایم. در سال تحصیلی اخیر پس از بررسی و کنکاش اولیه پیرامون مشکلات دانش آموزان و علاقه مندی و شکوفا سازی استعداد های ایشان و همچنین با مراجعه به پرونده تحصیلی و تربیتی دانش آموزان و لیست نمرات آموزگاران و انجام جلسات با دانش آموزان ،متوجه شدم که اغلب این دانش آموزان دارای برنامه خاصی برای مطالعه روزانه نیستند و حداکثر زمانی که برای مطالعه در نظر می گیرند چیزی حدود یک یا یک ساعت و نیم در طول روز است که با توجه به سطح علمی دبستان ما و انتظارات بالای مسئولین زمان مناسبی به نظر نمی رسید و همچنین همه دروس را تقریباً با یک شیوه و روش مطالعه می کردند که بازده چندانی نداشت و موثر نبود. و لازم بود تا هم شیوه های صحیح مطالعه دروس مختلف و هم روش استفاده درست از زمان را برای آنان تبیین کرده و بیان نمایم تا بتواند در پایان سال تغییری در وضعیت تحصیلی این دانش آموزان ایجاد کرده و با کمک ریکرد پژوهش محور به پیشرفت تحصیلی آنان کمک شایانی نماید.
اهمیت موضوع
برای "پژوهش"، تعاریف متعددی شده است. برخی آن را " مطالعه آگاهانه، برنامه ریزی شده و روشمند به هنگام رویارویی با مساله ای پیچیده و مبهم به قصد ایجاد وضوح و رفع پیچیدگی و ابهام از آن مساله " گفته اند. منوچهر آقایی درکتاب پژوهش ، درتعریف این واژه نوشته است : تحقیق و پژوهش به مجموعه فعالیت های بدیع، خلاق، نوآورانه، نظام یعدم پیشرفته و برنامه ریزی شده ای گفته می شود که به طور کلی با هدف و در جهت گسترش شناخت مرزهای علمی و کاربرد این دانش برای بهبود زندگی و به طور خلاصه در جهت نوآوری و ایجاد فرآورده ها، فرایند ها، وسایل و ابزار، نظام ها، خدمات و روش های جدید که در پایان منجر به رشد و توسعه می شود، صورت پذیرد. علی دلاور، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، پژوهش را بحث و گفت و گو در زمینه فرایند عام در معارف بشری می خواند. آنچه در همه تعاریف فوق مشترک است، سه ویژگی است که عبارت است از:
– فرایندی بودن پژوهش
– نظم و استمرار در انجام فعالیت
– کشف حقیقت یا افزایش آگاهی
ویژگی سوم به خوبی هدف غایی هر فعالیت پژوهشی و جهت آن را مشخص می کند. پژوهش می باید با هدف "کشف حقیقت " صورت پذیرد و در صورتی که این هدف تحقق نیابد، کار پژوهشی ابتر است.
بنابراین تحقیق و پژوهش فرایندی وقت گیر و زمان بر است و بیش از هر چیز نیازمند صبر و شکیبایی مسئولان و پژوهشگران است. در پژوهش معمولا نقاط ضعف وقوت موضوع یا یک محصول بررسی یا کارکرد یک سازمان و نهاد ارزیابی می شود و بر مبنای نتایج به دست آمده از آن پژوهش، می توان برای کارآیی بیشتر آن نهاد یا آن تولیدات و موضوع ها برنامه ریزی کرد و راهکار ارائه داد. ( غفاری، 1391 )
نوع و سطح فعالیت های پژوهشی یکی از شاخص های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می شود. موفقیت در تمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و… به گونه ای به گسترش فعالیت های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می آید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره های گوناگون تاریخ می شناسیم، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت های پژوهشی آنان بوده است. (قراملکی ، 1386 )
در دنیای پیچیده امروز، تغییرات زیادی در زندگی بشری در حال وقوع است و شاهد رقابت های بسیار فشرده جوامع در دستیابی به فناوری برتر هستیم. به نظر می رسد، فرد و جامعه مجبورند به طریقی در وضعیت خویش دگرگونی ایجاد کنند تا از قافله علم، فناوری و پیشرفت عقب نمانند. موضوع آموزش و پرورش نیز از این قاعده مستثنا نیست چرا که دانش آموز قرن بیست و یکم نمی تواند عنصری بی اختیار باشد که حتی چگونه یاد گرفتن هم از اختیار او خارج باشد و هیچ گونه دخل و تصرفی در آنچه می آموزد، نداشته باشد. برنامه های از پیش تعیین شده و بی چون و چرا، جوابگوی مسایل او نیستند. ( کدیور، 1381)
معمولاً پژوهش برای دانش آموز در مقاطع مختلف تحصیلی لذت بخش است. دانش آموز، مطالب و مراحل پژوهش را فراموش نمی کند و آن مطالب شالوده ذهنی – فکری او را تغییر می دهد و موجب ارتقای علمی او می شود. دانش آموز را باید طوری آموزش داد که وقتی به هدف رسید، از تلاش بازنماند و تنها برای رسیدن به نتیجه و پاداش تلاش نکند. باید فرآیند تلاش مدنظر قرار گیرد و تاکید بر فرآیند باشد، نه نتیجه. اگر طرح پژوهش در مدارس، یک طرح کلی باشد، اجرای پژوهش باید تمام مدارس را دربرگیرد و زمانی این طرح موفق می شود که ابزار کارآمد آن، در دسترس باشد. ( بهادران ، 1381 )
گردآوری شواهد1
مصاحبه با تک تک دانش آموزان کلاس
پس از مشخص کردن مساله و کلاس با تک تک دانش آموزان صحبت کرده و از برنامه مطالعه و پژوهش روزانه آنها مطلّع شدم، چیزی که در این مورد کاملاً مشهود بود و تقریباً بین اکثریت آنان مشترک بود این بود که اغلب حدود 3 تا چهار ساعت عصرها میخوابیدند. برنامه ثابت و مشخصی برای مطالعه نداشتند و اکثراً هنگامی شروع به مطالعه می کردند که افراد خانواده در منزل بودند و تلویزیون هم روشن بود
مصاحبه یا خانواده ها
با تماس با اولیاء این دانش آموزان و پرس و جو در خصوص میزان مطالعه و ساعت مطالعه، آنان نیز تایید کردند که فرزندانشان اغلب ساعات عصر را می خوابند و هیچ کدام ساعت مشخصی برای مطالعه ندارند و روش درستی را هم برای مطالعه بکار نمی برند و اغلب در جمع افراد خانواده شروع به مطالعه می کنند و در مقابل اعتراض والدین به اینکه چرا در جمع خانواده و سروصدای تلویزیون درس می خوانند، ادعا می کنند که با صدای تلویزیون بهتر می توانند درس بخوانند و بیشتر یاد می گیرند
مصاحبه با آموزگاران
آموزگاران بیان می کردند که دانش آموزان علاقه ای به تحقیق و تفحص در فعالیت های پژوهشی ندارند و فقط به مطالعه کتاب های خود و آن هم به میزان بسیار کمتر از آنی که انتظار می رود می پردازند. و وقتی تحقیق و پژوهشی به آنها به عنوان فعالیت کلاسی داده می شود مستقیما از کافینت مطلب را گرفته و بدون مطالعه برای ما می آورند.
با توجه به موارد عنوان شده سعی کردم به چرایی عدم پیشرفت تحصیلی و تبیین منطقی آن و علت اصلی بپردازم که بر اساس الگوی شش پرسش بصورت منظم اشاره شده است:
1. چرایی؟
دوره ابتدایی دوره بسیارحساسی است و از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. و می بایست در این دوره دانش آموزان به اهمیت تحقیق و پژوهش و مطالعه پی ببرند تا زمینه برای پایه ها و مقاطع بالاتر فراهم بیاید.
2. چگونه؟
نداشتن یک برنامه ریزی درست، شیوه صحیح برای مطالعه و پژوهش، عادت به سبکهای قبلی ، عدم آشنایی با کتب جدید و تواناییهایی که فرد دارد، در کاهش اثرگذاری نوع مطالعه اثر گذار است.
3. چه کسی؟
در مورد عدم پیشرفت تحصیلی نقش دانش آموز، خانواده و مدرسه هر سه مهم است و نباید هیچکدام را نادیده گرفت. اگر دانش آموز هدف روشنی از مدرسه و تحصیل نداشته باشد ویا به اجبار والدین به مدرسه برود و یا دارای والدین کم سواد باشد و والدین از وضعیت تحصیلی فرزند خود بی خبر باشند ویا شرایط مناسب در منزل برای مطالعه فراهم نباشد و از سوی دیگر، مشکلاتی مثل عدم ارتباط بین محتوای آموزشی با نیازهای آینده دانش آموزان، روش تدریس نامناسب، آشنا نبودن معلمان با روشهای نوین تدریس، شرایط نامناسب فیزیکی و محیطی کلاس و مدرسه و سروصداهای مزاحم در محیط ….. همگی می توانند در عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر باشند.
4. چه موقع؟ با شروع سال تحصیلی و گذشت در ماه از آغاز مهر، اعتراضات آموزگاران شروع شد، که بدنبال آن به بررسی نمرات و عدم رضایت اغلب دانش آموزان در دروس مشاهده شد
5. چه چیزی؟
افزایش روز افزون ارجاعات دانش آموزان به دفتر از سوی آموزگاران به دلیل عدم آمادگی در پاسخگویی به دروس مختلف، خصوصاً دروس پایه، مراجعات والدین و صحبت در خصوص عدم مطالعه دانش آموزان در منزل و وضعیت نمرات آنان ، سبب شد که دست به کار شوم و با هماهنگی آموزگاران، برنامه هایی را انجام دهیم.
ارائه راه حلهای پیشنهادی
بعد از جمع آوری اطلاعات و بررسی جوانب مساله، راه حل هایی به ذهنم رسید که به تهیه فهرست آن اقدام نموده تا مناسبترین راه حل را برای اقدام انتخاب نمایم.
مهمترین این راه حل ها عبارت بودند از:
1. تهیه بروشورهایی با موضوعات روشهای مطالعه و یادگیری، مدیریت زمان، برنامه ریزی و روشهای آن- شناخت هدف، تمرکز حواس و نقش آن در یادگیری.
2. جلسات راهنمایی گروهی و کارگاه آموزشی آشنایی با راهبردهای یادگیری- روشهای مفید مطالعه
3. تهیه برنامه مطالعه روزانه و هفتگی.
4. جلسات آموزش و تمرین تن آدامی برای ایجاد تمرکز حواس.
5. مشخص کردن میزان ساعات تماشای تلویزیون، بودن در جمع خانواده، دوستان ….
6. جلسه با آموزگاران پایه های مختلف که دارای عدم پیشرفت بودند.
7. دعوت از کارشناسی برای جلسه با اولیاء و توجیه کردن خانواده ها و نقش آنان در پیشرفت تحصیلی فرزندانشان.
8. تهیه و طراحی برنامه برای کلاسهای فوق برنامه.
9. تکلیف بیشتر از سوی آموزگاران برای انجام در منزل توسط دانش آموزان.
10. معرفی نمونه هایی برتر از دانش آموزان که از برنامه ریزی استفاده کرده و موفق بودند
انتخاب راه حل پیشنهادی
با توجه به بررسیهای انجام گرفته و وضعیت دانش آموزان و راهنمایی گرفتن از همکاران و آموزگاران دروس مختلف، از بین کلیه راه حلهای ممکن برای کاهش عدم پیشرفت تحصیلی این دانش آموزان چند روش که به نظر می رسید نتایج بهتری به دنبال داشته باشند انتخاب گردید و زمینه را برای اجرای آن فراهم نمودیم.
از جمله این راههای منتخب عبارت بودند از:
1. تنظیم برنامه مطالعه روزانه و هفتگی به کمک دانش آموزان و خانواده.
2. جلب همکاری والدین برای نظارت و کنترل اجرای برنامه و محدود کردن ساعت تماشای تلویزیون و خواب بعد از ظهر.
3. تهیه بروشور و توزیع آن دربین دانش آموزان با موضوعات؛ روشهای مطالعه و یادگیری، راههای یادگیری موثر، ایجاد انگیزه و تمرکزحواس …
4. برگزاری جلسات راهنمایی گروهی و کارگاههای آموزشی راهبردهای یادگیری- روشهای مطالعه و یادگیری
5- همکاری و هماهنگی با آموزگاران برای پیگیری وضعیت تحصیلی دانش آموزان و تاثیر اقدامات انجام گرفته در میزان و روند پیشرفت آنان.
اجرای راه حل پیشنهادی
پس از جمع آوری این اطلاعات شروع به تهیه پیام هایی در خصوص یادگیری و تمرکز حواس و بروشورهایی با موضوعات تعیین اهداف، روشهای یادگیری، تمرکز حواس، انگیزه …. نمودم و سپس جلسات کارگاهی برای آموزش این شیوه ها به دانش آموزان برگزار نمودم. در مرحله بعد طی جلسات راهنمایی گروهی به آموزش شیوه درست برنامه ریزی و تنظیم یک برنامه مطالعه روزانه با توجه به حجم دروس و برنامه هفتگی و در کنار آن یک برنامه مطالعه جبرانی برای دروس پایه که اکثراً در آنها ضعف داشتند پرداخته و شروع به اجرای برنامه نمودم.
از طرف دیگر با کمک خانواده ساعت مطالعه، تماشای تلویزیون و رفت و آمدهای آنان ثبت و به اطلاع من می رسید.
پس از تنظیم برنامه و با توجه به اطلاعات جمع آوری شده که اکثراً دانش آموزان روش درستی را برای مطالعه و پژوهش به کار نمی بردنند، شروع به آموزش روشهای یادگیری پرداخته و آنان را با مهمترین روشهای یادگیری که با توجه به شرایط آنان می توانست بازده خوبی داشته باشد پرداختم.
از جمله این روشها، روش یادگیری با فاصله بود که از آنجائیکه آنان عادت به مطالعه طولانی نداشتند به نظر روش مناسبی می آمد. چنانچه نتایج تحقیقاتی هم که در این زمینه صورت گرفته است نشان می دهد، فاصله زمانی بین یادگیری همیشه بهتر از یادگیری بطور مداوم و بدون استراحت است. زیرا اگر فردی مدّت زیادی را صرف یادگیری نماید، ممکن است دچار خستگی شده و در نتیجه کارآیی او کاهش یابد.
به علاوه فعالیت کوتاه مدّت موجب افزایش انگیزه می شود و فرد در طی دوره فعالیت مطالب یاد گرفته شده را تکرار می کند و اینکار باعث ارتباط و پیوند بین آنچه یاد گرفته می شود. همچنین روی مساله ایجاد علاقه و انگیزه به یادگیری متمرکز شدیم. زیرا در مطالعه علاقه یکی از عوامل موثر است. دروسی که مورد علاقه نباشند، انگیزه ای برای مطالعه آنها وجود ندارد و در نتیجه نه تنها دیرتر یاد گرفته می شوند، بلکه زودتر هم فراموش می شوند.
در واقع علاقه به هر موضوع، با مقدار اطلاعاتی که درباره آن داریم، نسبت مستقیم دارد. یعنی هر چه بیشتر درباره مطلبی اطلاعات کسب شود، علاقه به مطالعه به آن بیشتر می شود. با توجه به این نکات؛ ایجاد علاقه اوّلین قدم برای انگیزش به مطالعه است، و می توان با نشان دادن هدف نهایی مطالعه و یادگیری هر درس در یاد گیرنده این علاقه را ایجاد کرد.
قدم بعدی ایجاد انگیزه در دانش آموزان بود. انگیزه نیروی لازم برای انجام کار در انسان را فراهم می کند و اعتماد به نفس، احساس مسئولیت و تلقین مثبت می تواند در ایجاد انگیزه موثر باشد. در مرحله بعدی به بیان روش های مطالعه پرداخته و مهمترین روشهای مطالعه و مراحل آن را بررسی کرده تا روش های مناسب را با توجه به وضعیت خود انتخاب کنند که از جمله این روشها:
1. روش خواندن اجمالی در این روش هدف کسب اطلاعات کلی درباره مطالب کتاب در زمان کوتاه و با سرعت زیاد است. که مهمترین فواید آن عبارتند از:
الف- برآورد اهمیّت مطالب کتاب برای انتخاب روش درست.
ب- تخمین مقدار مطالب ودشواری آن برای مشخص کردن زمان مناسب برای مطالعه آن
ج- کسب دید کلی از مطالب قبل از مطالعه جزئیات بای افزایش درک مطلب و نگهداری آن در ذهن
2. روش عبارت خوانی که هدف این روش افزایش سرعت مطالعه از طریق خواندن جملات و عبارات است. از جمله فواید این روش عبارتند از:
الف- افزایش سرعت مطالعه
ب- افزایش درک مطلب ا راه شناسایی مفاهیم و رابطه بن آنها.
ج- افزایش تمرکز حواس
3. روش دقیق خواندن هدف این روش درک کامل مطلب خوانده شده و نگهداری آن در حافظه بطور منظم است. فواید روش دقیق خواندن عبارتست از:
الف- افزایش فهم بیشتر مطالب
ب- نگهداری بیشتر مطالب در حافظه بوسیله مرور کردن
ج- افزایش توانایی پاسخ گویی به سئوالات.
از جمله فنونی که در این روش به کار می رود؛ علامت گذاری و حاشیه نویسی است. و در کنار آن از روشهای خلاصه کردن، سازمان دادن و مرتب کردن مطالب نیز استفاده می شود. بعد از این مرحله به تشکیل کارگاه آموزشی برای آموزش روشها و تکنیکهای راهبردهای یادگیری پرداختم.
راهبردهای یادگیری شامل هر فعالیتی است که دانش آموز از آن استفاده می کند تا میزان یادگیری خود را افزایش دهد. موفقیت در مدرسه ممکن است به استفاده از راهبردهای یادگیری موثر بستگی داشته باشد.
این راهبردها به دو دسته راهبردهای شناختی و فرا شناختی تقسیم می شوند. راهبردهای شناختی؛ راهبردهای یادگیری و یادآوری هستند برای کمک به دانش آموز تا اطلاعات تازه را برای ترکیب با اطلاعات قبلی و ذخیره سازی آنها در حافظه دراز مدت آماده کند.
راهبردهای شناختی به سه نوع مرور ذهنی- بسط دهی و سازماندهی تقسیم می شوند. یکی از فعالیتهای عمده انسان در زندگی روزمره مرور ذهنی است. از این روش برای تکالیف ساده و پیچیده می توان استفاده کرد. در مرور ذهنی برای تکالیف ساده، یادگیرنده اطلاعات را به وسیله تکرار کردن با صدای پایین وارد حافظه بلند مدت می کند. که هدف کسب اطلاعات از واحدهای اطلاعاتی حافظه کوتاه مدت و انتقال به حافظه بلند مدت است.
مرور ذهنی برای تکالیف پیچیده؛ شامل انتخاب نکات کلیدی و مهم، خط کشیدن زیر مطالب مهم، علامت گذاری و حاشیه نویسی، برجسته سازی قسمتهای یک کتاب درسی و رو نویسی یا کپی کردن مطالب می باشد.
یکی دیگر از راهبردهای یادگیری بسط دهی است. بسط دهی یعنی پیدا کردن معنای مشترک بین دو یا چند چیز، که باید به خاطر سپرده شود، و روش موثری برای پیوند مطالب در حافظه است. هنگامیکه اطلاعات وارد حافظه می شوند، یادگیرندگان ماهر درباره اطلاعات جدید فکر می کنند و بای فهم بهتر مطالب مثالهایی را خلق می کنند و به نتایجی می رسند و به این طریق اطلاعات جدید و قبلی در حافظه بلند مدت یکپارچه می شوند. فنون بسط دهی برای یادگیری تکالیف پیچیده شامل موارد زیر میشود.
1. نوشتن به زبان خود
2. خلاصه برداری
3. استفاده از دانش واطلاعات قبلی و تفسیر و مقایسه کردن
4. پاسخگویی به سئوالات مطرح شده در کتاب
5- یادیارها یادیارها:
دو نوع دیداری و کلامی هستند، در این شیوه اطلاعات ناآشنای جدید را به وسیله لغات، نکات و تصاویر ذهنی خیلی آشنا تداعی می کنند. شامل:
1. تصویر سازی ذهنی
2- روش مکان ها
3- روش کلمه آویز
4. سرواژه
5- کلمه کلید
6- اشعار
7- یادداشت برداری
8. خلاصه برداری سومین راهبرد یادگیری سازماندهی است، که بهترین و کاملترین راهبرد برای مطالعه و یادگیری است. سازماندهی یک نوع فرایند فعال و اختیاری از جانب یادگیرنده است و هنگامیکه یادگیرنده راهبرد سازماندهی را به کار می گیرد، در واقع فعالانه مواد آموزشی ارائه شده را مرتب و منظم می کند.
سازماندهی اطلاعات در به یاد آوردن آن کمک می کند. روشهای سازماندهی عبارتند از:
1. چارچوب بندی یا تهیه رئوس مطالب: نکات اصلی در یک سلسله مراتب که در آن هر مطلب جزئی زیر یک طبقه کلی تر سازماندهی می شود را نشان می دهد
2. روش شبکه که دانش آموز ارتباطات داخلی بین مطالب درسی را تعیین می کند.
3. تبدیل متن به طرح یا روشی برای سازماندهی. در این روش ابتدا موضوع اصلی متن را مشخص و سپس اجزاء اصلی را پیدا می کنند و پس از نامگذاری اجزاء آنها را با موضوع اصلی ارتباط می دهند.
4. طرح ریزی که نکات اصلی و فرعی با استفاده از کلمات و عبارات مهم نوشته می شوند. دومین دسته از راهبردهای یادگیری، راهبردهای فراشناختی است. این راهبردها برای نظارت و جهت دهی به راهبردهای شناختی مورد استفاده قرار می گیرند، و به ما کمک می کنند تا دامنه یادگیری خود را ارزیابی کنم و در مورد چگونگی یاد گرفتن تصمیم بگیریم. راهبردهای فرا شناختی به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از؛ برنامه ریزی، کنترل و تنظیم.
راهبردهای برنامه ریزی
شامل تعیین هدف برای یادگیری و مطالعه، پیش بینی زمان لازم برای مطالعه، تعیین سرعت مناسب مطالعه و … را شامل می شود. راهبرد نظارت یا کنترل که بر فرایند یادگیری نظارت دارد و یادگیرنده برای ارزیابی میزان درک و یادآوری خود از مطالب خوانده شده، از شیوه خود پرسی استفاده می کند. از جمله مهمترین راهبردهایی که در کنترل یا نظارت بکار می روند عبارتند از:
1. نظارت بر درک مطلب، برای اطمینان از درک مطالب درسی با استفاده از پرسشهایی که در ابتدا یا انتهای درس مطرح شده اند.
2. تمرکز توجه؛ توجه یک عامل اساسی در یادگیری است. در هنگام مطالعه فرد توجه انتخابی خود را به موضوعات مهم متمرکز می کند.
3. از حفظ گفتن یا بازگویی مطالب؛ که باعث افزایش اعتماد به نفس می شود و از میزان پیشرفت در یادگیری مطلب آگاه می شویم و به رفع موارد خطا و اشتباه و اصلاح آنها اقدام می کنیم
4. پرسش از خود یا خود پرسی، که بخش مهمی از خوب خواندن است و سبب درگیر کردن دانش آموز در تعامل با متن، فعال سازی دانش قبلی و مرتبط با متن و همچنین برقراری هدف برای خواندن می شود. آخرین راهبرد فرا شناختی یادگیری، راهبرد تنظیم است که سبب انعطاف پذیری در رفتار یادگیرنده می شود و به او امکان می دهد تا هر زمان که ضرورت داشت، روش و سبک یادگیری خود را تفسیر دهد
مهمترین راهبرد تنظیم، اصلاح یا تفسیر راهبرد یادگیری تنظیم سرعت مطالعه و یادگیری است. دانش آموز باید سرعت مطالعه خود را با توجه به هدف خواندن و متن مورد مطالعه تنظیم کند و در هنگام خواندن سرعت مطلوب داشته باشد. سرعت خواندن را برای انطباق با قابلیت فهم متن باید تغییر داد. بطور کلی قسمتهای ساده تر را سریع تر و قسمت های مشکل تر را آهسته تر خواند.
گردآوری شواهد 2
بعد از اقدامات صورت گرفته و برگزاری جلسات آموزشی و کارگاهی ویژه دانش آموزان و خانواده ها و اجرای برنامه های پیش بینی شده با همکاری آموزگاران و بررسی نمرات کسب شده دانش آموزان در دروس مختلف به تدریج تغییراتی در وضعیت بعضی از دانش آموزان مشاهده گردید که قابل توجه بود که پس از بررسیهای لازم مشخص شد که این تعداد از شاگردان در اجرای برنامه تهیه شده بسیار پیگیر بوده و خانواده نیز نقش نظارتی خود را به خوبی ایفا کرده است.
در کنار این مسئله تعدادی از دانش آموزان بودند که همچنان عدم پیشرفت و خیز در نمرات آنان مشاهده می شد. چنانکه بعضی مواقع نمرات خیلی خوب و گاهی بسیار پایین بود و سبب نارضایتی آموزگاران می گردید. وقتی جلسات فردی با این دانش آموزان برگزار نمودم مشخص شد که بعضی از درسهای مورد علاقه را بیشتر مطالعه می کنند و دروس را که در آن ضعف دارند کمتر خوانده و یا گاهی کاملاً کنار گذاشته اند.
گروه سوم دانش آموزان هم کسانی بودند که بعد از تمام اقدامات انجام گرفته، تغییر چندانی در وضعیت تحصیلی آنان صورت نگرفته بود. با بررسی بیشتر مشخص شد که این دانش آموزان فقط برنامه تهیه شده را در اتاق چسبانده و هیچ کاری با آن نداشته اند و به هیچ وجه به برنامه تنظیم شده توجه نکرده و از روشهای آموزش داده شده استفاده نمی کنند وخانواده نیز هیچگونه همکاری با مدرسه و معاون نداشتند. اغلب آنان حتی در جلسات آموزش خانواده ها نیز شرکت نکرده بودند و در پی تماسهای مختلف با خانواده نیز هیچگونه همکاری نداشتند.
بعد از گذشت 4 ماه از اجرای برنامه، ارزیابی از عملکرد دانش آموزان به کمک آموزگاران صورت گرفته و نتایج نسبت به قبل قابل توجه بود و به نظر می رسید که برنامه ها و پیشنهادهای ارائه شده و همچنین کلاسهای فوق برنامه برای دانش آموزانی که پیگیر برنامه بودند، قابل قبول بود. تلاش برای تشویق این قبیل دانش آموزان به کمک آموزگاران برای ایجاد انگیزه بیشتر و برای تلاش سایر شاگردان صورت گرفت و همچنین دانش آموزانی هم که نسبت به قبل کمی بهتر شده بودند تشویق گردیدند.
در برگزاری کلاسهای فوق برنامه نیز همکاری آموزگاران قابل توجه بود اگر چه همچنان گروهی از شاگردان از این کلاسها نیز طفره می رفتند. و همه این تلاشها ما را امیدوار می کرد به اینکه این کلاس در مقایسه با سایر کلاسها نتایج بهتری در امتحانات پایانی کسب کنند.
نتایج بدست آمده باعث خشنودی وشگرف شد. امید که دیگرهمکاران بااستفاده از نتایج کسب شده بتوانند درجهت ترویج پژوهش وپژوهشگری درمیان دانش آموزان آینده سازان این مرزوبوم گام های موثرتری را بردارند وبااین کار بزرگ استقلال کشور را به معنی واقعی کلمه تامین نمایند وباعث شوند که ایران به جایگاه اصلی خود در تولید علم وپیشرفت قرار گیرد.
تجدید نظر ، تصمیم نهایی و پیشنهادی
محققان باتوجه به تجربیاتی که از اجرای این طرح کسب کرده اند ، برای ترویج کمّی وکیفی پژوهش درمیان دانش آموزان پیشنهادات زیر را ارائه می دهند: انشا الله با انجام راه حل های پیشنهادی بتوان قدمی هر چند کوچک اما موثر در راستای ترویج فرهنگ پژوهش و پرسشگری در میان دانش آموزان آینده سازان این مرزو بوم برداشت.
* تغییر وتحول نگرش ها
• نظام آموزشی به امر پژوهش بها دهد.
• مدیران، مسولان و معلمان توجه کافی به امر تحقیق داشته باشند.
• مدیران یا مناطق آموزشی فضایی را برای چاپ تحقیقات دانش آموزان فراهم کنند.
• فراهم کردن امکانات لازم برای تحقیق و در اختیار قرار دادن آنها.
• تجهیز کتابخانه ها و توسعه سایت های آموزشی مدارس.
• معلمان را از نقش پژوهش آگاه کرده و آموزش های لازم در این زمینه داده شود.
• دانش آموزان با شیوه صحیح تحقیق کردن آشنا شوند.
• مدیران، محلی را برای نگهداری اطلاعات، مطالب و تحقیقات بچه ها فراهم کنند.
• با تهیه فهرستی از تحقیقات انجام شده امکان دسترسی دانش آموزان سال بعد، فراهم شود.
• توجه به تحقیقات دانش آموزان هرچند ساده و کوتاه باشد
• آموزش روش های نوین آموزشی به معلمان
• آموزش روش پژوهش به دانش آموزان
* بازسازی فضای آموزشی ایجاد یک محیط کارگاهی برای کار و تعامل بچه ها باهم.ایجاد سایت در مدرسه و تجهیز آن به سیستم های جدید.ایجاد و یا تکمیل کتابخانه مدارستعیین کتابدار برای کتابخانه های مدارس
* فعال کردن کمیته پژوهشی مدرسه
– برگزاری کلاس های آموزش روش تحقیق
– آموزش روش های مطالعه
– تهیه بروشور آموزش روش پژوهش
-آموزش فیش برداری فرم مصاحبه، فرم مشاهده
– کلاس های رفع اشکال پژوهش های دانش آموزی
– راهنمایی و کمک به آنها در انتخاب موضوعات مورد علاقه شان
– برگزاری نمایشگاه دست سازه و پژوهش های دانش آموزی
محدودیت ها و موانع
1.عادات مطالعه دانش آموزان آشنا نبودن با روشهای درست مطالعه و در نتیجه استفاده از یک شیوه و روش خاص برای یادگیری تمام دروس و در نتیجه کارایی کم و عدم حصول به نتیجه بطور مثال ریاضی را با همان روشی که ادبیات را می خواندند یاد می گرفتند و درس زبان و عربی را نیز به همان شیوه ای که درس زیست را مطالعه می کردند.
2. عدم پذیرش مسئولیت عدم پیشرفت تحصیلی درمقاطع مختلف از سوی عوامل آموزشگاهی
3. عدم همکاری دانش آموزان در اجرای درست برنامه مطالعه روزانه، ساعات استراحت …. و ایجاد مشکل در کار معاون و نا هماهنگی در اجرای برنامه ها
4. عدم هماهنگی خانواده ها با مدرسه، در اجرای دقیق برنامه پیشنهادی- ثبت فعالیت روزانه فرزندان- رفت و آمدها و برنامه زیستی آنان و عدم نظارت دقیق بر کار دانش آموزان، بی نظمی در شرکت در جلسات آموزشی ویژه خانواده ها.
پیشنهادات
1. علاقه در مطالعه نقش مهمی دارد. اگر مطالب را با علاقه بخوانید، آنها را بهتر درک می کنیم و بیشتر به خاطر خواهید سپرد.
2. برای به خاطر سپردن و به یاد آوردن هر مطلب باید تمرکز حواس داشته باشید.
3. هنگام مطالعه باید فعال بود- یادداشت برداری- حاشیه نویسی؟، سازمان دادن ….. از جمله فنونی هستند که در هنگام مطالعه فرد را فعال نگه می دارند
4. از فشار آوردن به حافظه و متراکم کردن زمان یادگیری خودداری کنید. در فعالیتهای ذهنی بعد از هر 45 تا 50 دقیقه بین 5 تا 10 دقیقه استراحت و تنفس عمیق داشته باشید.
5. با یادداشت برداری و خلاصه نویسی مطالبی را که احتیاج به فکر و اندیشه بیشتری دارند و باید آنها را حفظ کرد، راحت تر می توان به خاطر سپرد.
6. بین مطالب جدیدی که می خواهید یاد بگیرید و مطالب قبلاً یاد گرفته شده، پیوند برقرار کنید.
7. تصویر سازی ذهنی در هنگام مطالعه برای یادگیری مطالب و بازیابی و به خاطر آوردن مطالب نقش به سزایی دارد.
8. خط کشیدن زیر عبارات مهم در بازخوانی وتمرکز بیشتر روی آنها موثر است.
9. تغذیه مناسب اعم از غذا و اکسیژن. تغذیه مناسب یکی از عوامل موثر در افزایش کارآیی حافظه است.
10 سلامت و آرامش ذهنی و عاطفی، شرط اصلی مطالعه خوب است. بنابراین باید تلاش کنید که در آرامش هر چه بیشتر به مطالعه بپردازیدئ و در پی ایجاد آرامش فکری و بهداشت روانی باشید.
منابع و مآخذ
1. دلجو- شریعت- شیوه های یادگیری و مطالعه- انتشارات چاپار- چاپ سوم- 1387
2. خیابانی- ناصر- روشهای مطالعه یادگیری – انتشارات شلاک- سال انتشار 1381
3. بیابانگرد- اسماعیل- اصول و بهداشت مطالعه- انتشارات آرین- سال انتشار 1377
3