موضوع اقدام پژوهی :
چگونه می توانم به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی کمک نمایم؟
چکیده :
هدف این پژوهش چگونگی کمک به دانش آموزان جهت انتخاب رشته درست و تعیین عوامل موثر بر رضایت دانشآموزان شاخه نظری دوره متوسطه در انتخاب رشته تحصیلی بوده است. جامعه پژوهشی شامل دانشآموزان پسر سال اول دورهی متوسطه هنرستان دارالفنون است که در سال تحصیلی 93-92 مشغول به تحصیل بودند. با روش نمونهگیری تصادفی خوشهای تعداد 60 نفراز آنان به عنوان نمونه انتخاب گردیدند که در پرسشنامه ما مشارکت کردند. به منظور گردآوری دادهها از یک پرسشنامه چهار گزینه ای شامل ده سوال، به همراه مصاحبه استفاده گردید. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از روشهای آمار توصیفی شامل فراوانی و درصد ویژگیهاو عوامل موثر در انتخاب رشته را بخوبی برای ما نشان میدهد.همچنین نتایج بیانگر وجود ارتباط بین اولویت شغلی آینده و رضایت از انتخاب رشته بوده است. در این پژوهش عوامل موثر بر انتخاب رشته به ترتیب، علاقه شخصی واستعداد، بازار کار و توصیه مشاور و اولیاء بوده.
انتخاب رشته تحصیلی در پایان مقطع تحصیلی اول دبیرستان یکی از دغدغه های مهم دانش آموزان و والدین آن ها می باشد زیرا انتخاب درست رشته تحصیلی یکی از دلایل موفقیت تحصیلی و شغلی دانش آموزان در آینده می باشد.
دانش آموزان برای انتخاب رشته باید کاملا آزاد باشند و خودشان شخصابراساس استعداد و علاقه درونی خودشان تصمیم بگیرند و طوری نباشد که دانش آموزی فقط برای رضایت والدین و یا اطرافیانشان رشته خود را انتخاب کند.
در انتخاب رشته در دبیرستان علاقه و میزان پیشرفت درسی و انگیزه خود جوش هر دانش آموز به درس های اصلی آن رشته تحصیلی است ، یعنی دانش آموزان از خواندن و مطالعه درس های آن رشته شخصا لذت ببرد و احساس تسلط بر آن درس را در خود احساس کند.
رشته تحصیلی که مورد علاقه افراد نباشد باعث از بین رفتن بسیاری از لذت ها و موفقیت ها در فرد می شود و بسیار اتفاق افتاده است که دانش آموزان فعال و با استعداد به خاطر اینکه رشته تحصیلی مناسبی را در دبیرستان انتخاب نکردند در ادامه تحصیل و یا پیدا کردن شغل مرتبط با رشته خود ناکام ماندند.
شناخت رشته و سپس انتخاب رشته در هنگام انتخاب رشته تحصیلی بسیار مهم و موثر می باشد و والدین ، دانش آموزان ، معلمان ، مشاوران و رسانه ها در شناخت و ارایه رشته های مختلف به دانش آموزان وظیفه سنگینی را بر عهده دارند.
انتخاب رشته تحصیلی در دروه دبیرستان مقدمه ای برای انتخاب شغل می باشد .
پدر و مادر باید رقابت های ناسالم و سلیقه و علاقه ناسالم خود را در انتخاب رشته تحصیلی فرزندشان کنار بگذارند و برای انتخاب رشته تحصیلی فرزندشان شیوه مشارکتی را پیش گیرند و از افراد صاحب نظر بخصوص مشاور مدرسه استفاده کنند و جهت راهنمایی بیشتر ارتباط تنگاتنگی ایجاد کنند.
انتخاب رشته نباید برای دانش آموزان به صورت تحمیلـــی باشد زیرا باعث عدم رضایت شغلی و ترک تحصیــل دانش آموزان می شود. ملاک اصلی در انتخاب رشته نمره ، سلیقه و علاقه دانش آموزان می باشد و والدین نباید رشته ای را به فرزند خود تحمیل کنند چون اگر دانش آموزی به اجبار وارد رشته ای شود در آینده دچار مشکل می شود.
بهترین منبع برای هدایت دانش آموزان به سمت انتخاب رشته مشاوران تحصیلی مدارس هستند که در طول سال با برگزاری آزمون ها ی مختلف علاقه مندی و استعداد افراد را می سنجند. مشاوران تحصیلی نظر دبیران ، نظر والدین و دانش آموزان را سوال می کنند و شناختی که مشاوران تحصیلی از دانش آموزان دارند بهترین ملاک برای هـــدایت دانش آموزان به سمت انتخـاب درست رشته تحصیلی می باشد
فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 8
توصیف و ضعیت موجود…………………………………………………………………………………… 9-8
بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………. 10-9
تعریف وتوصیف واِگان ……………………………………………………………………………………….11-10
پیشینه علمی تحقیق …………………………………………………………………………………………14-11
جمع آوری اطلاعات (شواهد 1) …………………………………………………………………………18-14
تجزیه تحلیل………………………………………………………………………………………………………..21-18
اعتبار بخشی ………………………………………………………………………………………………………..22
الگوی تفسیر………………………………………………………………………………………………………….23
منابع……………………………………………………………………………………………………………………….25
مقدمه:
هر کس در زندگی بارها دست به انتخابهای کوچک وبزرگ بسیاری می زند. در این میان ،برخی انتخابها ،سرنوشت ساز و تاثیر گذار و برخی دارای اهمیت کمترند. انتخاب یکی از مهمترین فعالیت های انسان است. انسان باانتخاب های خود مسیر زندگی اش را تعیین می کنداز جمله انتخابهای سرنوشت سازی که در زندگی فرد نقش تعیین کننده ای دارد ،انتخاب همسر ،انتخاب رشته تحصیلی ،و انتخاب شغل هستند.
انسان آزاد آفریده شده است و به وی این اختیار داده شده است که در بسیاری از موارد آنچه را که مناسب می داند با استفاده از قوای فکری و ذهنی خود و گاه بسته به احساساتش، دست به انتخاب بزند .لحظات انتخاب، لحظاتی حساس هستند. چرا که با تصمیم گیری درباره روش یا پدیده ای خاص، فرد سرنوشت خود را رقم می زند. انتخاب در زندگی از اهمیت بالایی برخوردار است. با انتخاب درست می توان از منابع (مادی، مالی، انسانی و اطلاعاتی) به شیوه ای مناسب بهره برداری کرده و از اتلاف این منابع جلوگیری کرد. انتخابی که مبتنی بر اطلاعات و بینش باشد می تواند به تصمیم گیرنده در جلوگیری از ضایع شدن این منابع کمک کند. بنابراین انتخاب صحیح می تواند به مسئولیت پذیری شخص کمک نماید .
انتخاب رشته تحصیلی در دوره دبیرستان ،به این دلیل که مقدمه انتخاب رشته در تحصیلات عالی دانشگاهی و تعیین جایگاه فرد در بازار است .از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. انتخاب رشته و هدایت تحصیلی در دوران دبیرستان باید با دقت و با سنجیدن و در نظرگرفتن تمامی جوانب – به ویژه علاقه دانش آموز – توسط شخص دانش آموز و بدون هیچگونه اجبار و تحمیل صورت گیرد. البته والدین نقش مهمی از لحاظ ارشاد و دادن آگاهی و حمایت دارند.(رضوی ،سید رضا )
موفقیت کلید شادی نیست، شاد ی کلید موفقیت است؛ اگر آنچه انجام می دهی دوست بداری، موفق خواهی بود. (هرمن کین)
در دوره متوسطه یک بار دانش آموزان انتخاب رشته تحصیلی را تجربه می کنند. در واقع این انتخاب یکی از سرنوشت سازترین انتخاب های دانش آموزان است. اگر در این انتخاب موفق باشد با این کار، آنان در راهی قدم می گذارند که زمینه دانش ، توانایی و موفقیت آنان را جهت آینده ی زندگیشان تعیین می کند.
توصیف وضعیت موجود:
پژوهشگر، 22سال سابقه خدمت در آموزش و پرورش دارد. او فارغ التحصیل رشته برق -قدرت از دانشکده فنی شهید منتظری مشهد میباشد . او اکنون دانشجوی رشته کارشناسی حرفه و فن در پردیس شهید بهشتی مشهد میباشد .از این 22 سال خدمتی که پژوهنده در اموزش و پرورش دارد چهار سال آن را در شهرستان فردوس ،ده سال در ناحیه پنج و شش سال هم در ناحیه شش خدمت نموده است.
پژوهنده در سال 1390 به هنرستان فنی نمونه دولتی دارالفنون که یکی از مجهز ترین و زیباترین هنرستانهای کشور از لحاظ معماری سنتی وایرانی میباشد منتقل شد . اکنون سومین سال خدمت خودش را در این هنرستان ، با مدیریت آقای مهندس سرابی د ر پست معاونت فنی میگذراند .
هنرستان دارالفنون از نوع مدارس نمونه دولتی میباشد که در خیابان هنرستان روبروی بیمارستان جوادالائمه واقع شده ، این هنرستان در زمینی به مساحت حدود 5هکتار و زیربنای 5100 متر مربع با 16 کلاس ،8 کارگاه مجهز ، و سالن آمفی تئاتر ،سالن کتابخانه ، آزمایشگاه و زمینهای ورزشی با هزینه ای معادل سه ونیم میلیارد تومان در سال 1390احداث شده است.
هنرستان د رحال حاضر 470 دانش آموز در رشته های ،تربیت بدنی ،تاسیسات ،کامپیوتر، نقشه کشی معماری ،الکترونیک والکتروتکنیک میباشد .
این هنرستان تا کنون پذیرای بازدید کنندگانی از قبیل :
جناب آقای حاجی بابایی وزیر وقت آموزش و پرورش،آقای صلاحی استاندار وقت خراسان رضوی ، آقای فخریان مدیرکل وقت آموزش و پرورش خراسان رضوی ، مجمع خیرین مدرسه ساز خراسان ،مدیران کل و کارشناسان ادارات نوسازی و تجهیز مدارس از استانهای خراسان رضوی ،خراسان شمالی ،اصفهان، گلستان و نمایندگان مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی،و معاون وزیر و مدیر کل آموزش هرات از کشور افغانستان بوده که از قسمتها وبخشهای مختلف هنرستان بازدید و با شیوه های آموزش در هنرستان آشنا شده اند .
بیان مسئله:
هدایت دانش آموزان به مناسبترین شاخه یا رشته تحصیلی با توجه به استعداد و علاقه آنان به تناسب امکانات و نیازهای کشور از جمله اهداف نظام آموزش و پرورش متوسطه میباشد برای نیل به این اهداف و به منظور مواجه با مشکلات و انتخاب ، راه حل مناسب با عنایت به توسعه علوم ،تنوع رشته ها و تعدد مشاغل و میزان نیاز ، وزارت آموزش و پرورش را برآن داشت تا اجرای برنامه های مشاوره تحصیلی در مدارس را به مشاوران که با شرایط خاص انتخاب میشوند محول نماید و جهت بالا بردن سطح کیفی و کارائی آنان اقدام به تهیه و تدوین آئین نامه های هدایت تحصیلی و ارائه آموزشهای لازم کرده است. (برداشت از کلیات نظام جدید آموزش متوسطه -1373 )
توزیع نامناسب و ناهماهنگ دانش آموزان بین رشته های مختلف تحصیلی و مسائل و مشکلاتی که از این وضع پدید میآید در خور توجه و تعمق است واین وضعیت نقش کار آمدی نظام آموزشی را زیر سئوال برده است.لذاپژوهنده از آنجاکه بیشتر دوران خدمتش را در پست معاون فنی هنرستان گذرانده ، بیشتر به موضوعی برخورد،که همیشه ذهنش را به خودش مشغول کرده ، و آن این بود که چرا بعضی از هنرجویان و دانش آموزان دوم دبیرستان بعد از چند ماه از سال تحصیلی ، از رشته تحصیلی انتخابی خودپشیمان ، و در پی تغییر رشته میباشند . به همین خاطر بود که پژوهنده میخواست علل و یا عوامل موثر در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان پایه اول متوسطه را جویا شود وراهی برای کمک و انتخاب مناسب رشته تحصیلی به دانش آموزان پیدا نماید .
لذا همیشه در ذهنش این سئوالات مطرح بود که:
1-چگونه میتوان به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی صحیح کمک نمود؟
2-چگونه میتوان علاقه و استعداد دانش آموزان را در انتخاب رشته مورد علاقه ی شان شناسایی نمود؟
3-چگونه میتوان اطلاعات و آگاهی والدین را در انتخاب رشته تحصیلی فرزندانشان بهبود بخشید؟
4-چگونه میتوان از عوامل موثر در انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان در انتخاب درست بهره برداری نمود ؟
5-چگونه میتوان از مشاورین مدارس در انتخاب رشته صحیح بهره گرفت ؟
اینها و سئولات متعدد دیگری ذهنش را مشغول کرده ، تا با دانش آموزانی که متقاضی تغییر رشته تحصیلی خود میباشند هم صحبت ،و علت آنر را جویا شود.تا بتواند راهی درست در انتخاب رشته تحصیلی برای دانش آموزان پیدا نماید.
شاید بتوان با بررسی عوامل موثر در انتخاب رشته و تجزیه و تحلیل پاسخ سئوالات فوق ، و بهره گیری از مشورت با چند تن از مشاوران کار آزموده ، دانش آموزان را در انتخاب رشته صحیح کمک نمود. زیرا در صورت انتخاب رشته غلط ، احساسی و یا تحمیلی ،مشکلاتی از قبیل ،سرخوردگی و افت تحصیلی ،هدر رفتن وقت و زمان ،ضربه های روحی ،اتلاف سرمایه های انسانی و مالی پدید خواهد آمد البته مسائل فوق بیشتر در انتخاب رشته غلط در تحصیلات عالی و دانشگاهی رخ میدهند ،اما باید توجه داشت که هدایت تحصیلی در دوره متوسطه ،مقدمه انتخاب رشته آموزش عالی بوده و حتی در مواردی اشتباه در آن باعث میشود که فرد وارد دانشگاه نشده یا باز ده خوبی نداشته باشد.
موفقیت، نتیجه تشخیص درست است؛ تشخیص درست، نتیجه تجربه است؛ تجربه نیز اغلب نتیجه تشخیص نادرست است. (آنتونی رابینز)
تعریف و توصیف مفاهیم و واژگان:
از آنجا که موضوع مورد تحقیق : ≪چگونه میتوانم به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی مناسب کمک نمایم ≫ میباشد
میتوان مفاهیم و واژگان مربوط به موضوع را اینگونه بررسی نمود :
منظور از چگونه میتوانم یعنی تاچه اندازه ،چقدر،از چه طریقی واز چه راهی میتوان به دانش آموز در انتخاب رشته تحصیلی کمک نمود.
منظوراز ((مناسب)) این است که دانش آموز خود انتخاب رشته منمایند اما چه طوری انتخاب کند ،درست انتخاب میکند یانه آیا عوامل مزاحم اورا در انتخاب رشته دچار اشتباه نمیکنند.
منظور از ((انتخاب رشته)) این است که هر کسی در زندگی دست به انتخاب میزند و دانش آموزان نیز در ایام تحصیل دست به انتخاب رشته تحصیلی در دبیرستان و دانشگاه میزنندو رشته تحصیلی خود را باتوجه به علاقه و استعداد شان انتخاب میکنند.
منظور از ((دانش آموزان))، دانش آموزان پسر سال اول دبیرستان میباشد. که به عنوان نمونه تعداد 120 دانش آموز مشغول به تحصیل در هنرستان فنی نمونه دولتی دارالفنون مورد ارزیابی قرار میگیرند.
منظور از((کمک نمودن)) از نظر کیفی و کمی میباشد که چه تعداد از دانش آموزان درست انتخاب رشته نموده و از انتخاب رشته تحصیلی خود راضی میباشند و چه تعداد درست اانتخاب رشته ننموده واز انتخاب رشته خود ناراضی و پشیمان هستند ومن چگونه میتوانم در انتخاب درست دانش آموزان مثمر ثمر باشم .
پیشینه علمی تحقیق
رضا به حکم قضا اختیار کن سعدی که هر که بنده فرمان حق شد آزاد است (سعدی)
ابو حامد امام محمد غزالی طوسی درکتاب احیاء علوم الدین معلمان راموظف به راهنمایی و هدایت شاگردان خود میکند و می گوید:"تا آنجا که میتواند شاگردان خود را راهنمایی کند و آنان را از گرفتن درجه و دانشنامه ، بی داشتن شایستگی جلوگیر باشد. به فضل دانش شاگردان تمرکز پیدا نکند بلکه توجه کاملی به هدایت و راهنمایی آنان هم داشته باشد.
ابن حکیم بزرگ در کتاب کیمیای سعادت پدران و مادران را مسئول مراقبت و راهنمایی کودکان خود میداند و میگوید:"بدان که کودک امانتی است در دست مادر و پدر، وآن دل پاک وی چون گوهری است نفیس و نقش پذیر است چون موم و از همه نقش ها خالی است چون زمینی پاک است که هر تخم در وی افکنی روید."
شیخ سعدی در کتاب های گلستان و بوستان نکات دقیق تربیتی بیان نموده است ازجمله باب هفتم بوستان تاکید میکند "باید به فرزندان دانش و کاری آموخت که با وجودی که پدران و مادران دارای ثروت و مکنت باشند فرزندان بتوانند ار آن کار دست رنجی بیابند"
چوخواهی که نامت بماند به جای پسر را خردمندی آموز و رای
بیاموز پرورده را دسترنج وگر دست داری چو قارون با گنج (فرشاد-1371)
همانطور که کم و بیش درجریان هستید ، بعد از ایجاد تغییرات نظام آموزشی در دوره متوسطه از سال 71 تا کنون دانش آموزان سال اوّل تحت قانونی به رشته های تحصیلی هدایت می شوند که آن قانون مشهور به شیوه نامه هدایت تحصیلی در دوره روزانه می باشد که ابتدا آنرا دوره ترمی واحدی و سپس آنرا سالی واحدی نامیدند. البته از بدو بوجود آمدن این شیوه نامه تا کنون تغییراتی در آن ایجاد شده است امٌا این تغییرات جزئی بوده است و تحوّلی را در هدایت تحصیلی دانش آموزان به وجود نیآورده است .واضح است که اکثر قوانین بوجود آمده توسط بشر با تحوّل اجتماع و پیشرفت علم باید تغییر یابد،و من فکر می کنم وقت آن رسیده است که بعد از مطالعات عمیق علمی و جمع بندی نظریات کارشناسان مختلف رشته های آموزش متوسطه در این مساله تغییراتی ایجاد شود تا هم به نفع جامعه و هم به نفع افراد و هم به نفع علم و دانش بشری باشد.( راهبرد مدیریت ،فرم هدایت تحصیلی )
بررسی شیوه نامه هدایت تحصیلی حاکم بر نظام آموزش متوسطه اهداف هدایت نامه تحصیلی در دوره متوسطه قابل توّجه و دقّت است :
"ماده 96: هدایت دانش آموزان به مناسب ترین شاخه یا رشته تحصیلی ،بر اساس استعداد و علاقه وی و به تناسب امکانات و نیازهای کشور "
طبق تعریف فوق چند مساله باید در هدایت تحصیلی دانش آموزان مورد توجه واقع شود که عبارت است از :
1- شناخت استعدادهای دانش آموزان
2- شناخت علائق دانش آموزان
3- شناخت امکانات موجود در منطقه و کشور
4 -اعلام نیازهای شغلی کشور و شناخت آنها
5 -هدایت دانش آموزان به رشته های تحصیلی مطلوب بر اساس فرم هدایت تحصیلی(راهبرد مدیریت فرم 4،فرم هدایت تحصیلی)
اگر کتاب های نوشته شده در باره انتخاب رشته یا انتخاب شغل را مطالعه کنیم می بینیم که همه نویسندگان در انتخاب شغل به نکات فوق معتقد هستند ،برای مثال:
دکتر مریم رئوفی در کتاب "راهنمای اطلاعات تحصیلی /شغلی "می نویسند:"عوامل موثر در انتخاب شغل و رشته تحصیلی عبارت است از :
الف)عوامل فردی(استعداد و توانایی ذهنی،علاقه و رغبت، شرایط بدنی ،جنسیت، ویژگیهای شخصیتی،معلومات و مهارت
ب)عوامل محیطی(خانواده،شرایط اجتماعی ،اقتصادی ، اقلیمِی)
راهنمای اطلاعات شغلی/ تحصیلی. (1374، 1377). مریم رئوفی. تهران: انتشارات خجسته. ]شابک:2-08-6233-964[.
همچنبن عفت یحیایی در کتاب گامها و مراحل انتخاب رشته می نویسد:
توجّه به اهداف هدایت نامه تحصیلی و مسائل علمی در انتخاب رشته مارا متوجّه این نکته می کند که هدایت نامه تحصیلی باید یک مساله کاملاٌعلمی و مطابق با علوم روز باشد و به همین علّت باید تحولاتِ در آن صورت بپذیرد ،در حالی که مشاهده مِی شود در مدت 17 سال بوجود آمدن این شیوه نامه تحولاتی مطابق علم روز پیدا نکرده است.
در زیر جدول های هدایت نامه تحصیلی آن قسمتی که دانش آموزان به رشته ها وشاخه های مختلف تحصیلی هدایت می شوند به ترتیب اولویت چنین نوشته شده است :
"دانش آموز عزیز با توجه به سوابق تحصیلی و مطالعات انجام شده پیشنهاد می شود در یکی از شاخه ها یا رشته های آموزش متوسطه با در نظر گرفتن اولویت های زیر به تحصیل خود ادامه دهید."6
فرم انتخاب رشته در هدایت تحصیلی یکی از دانش آموزان :
اولویت اول
اولویت دوم
اولویت سوم
اولویت چهارم
اولویت پنجم
اولویت ششم
علوم تجربی
ادبیات
کار دانش
فنی و حرفه ای
ریاضی
معارف اسلامی
در هدایت نامه فوق مشا هده می شود که دانش آموز و مسئولین ثبت نام مدرسه به اولویت ها توجه ننموده و دانش آموز در پنجمین اولویت ثبت نام شده با توجه به معدل دانش آموز که عدد 25/11 میباشداحتمال موفقیت او دراین اولویت خیلی بعید به نظر می رسد .
گامها و مراحل انتخاب رشته تحصیلی -شغلی ، عفت یحیایی ،چاپ 1، 1383،مهر دامون ، وزیری (شومیز)
جمع آوری اطلاعات (شواهد 1)
به منظور گردآوری داده ها جهت توصیف وضع موجود، از شاخص های کمی وکیفی استفاده شده است که داده های به دست آمده از آن، به اقدام پژوه در پی بردن به دلایل بروز مساله ی موجود یاری میرساند.
محقق بعد از بیان مسئله به بررسی علل بروز مشکل میپردازد و ابتدا به یادداشتهای روزانه خود در سال جاری و سالهای قبل مراجعه می کند . واز آنجا که محقق بیشتر دوران خدمتش را در پست معاونت فنی هنرستان سپری نموده و یکی از اولیاء مدرسه میباشد که نقش اساسی در انتخاب رشته دانش آموزان دارد .لذا برآن شد تا عوامل موثر در انتخاب رشته و همچنن عوامل مزاهم در انتخاب رشته درست را شناسایی نماید تابتوتند به دانش آموزان در این مهم کمک نماید .اودر عین مطالعه متوجه شد که تاکنون امور زیر برای انتخاب رشته دانش آموزان انجام شده است.
* حضور مشاور در کلاس و بیان رشته های مختلف
*برگزاری آزمونهاو تستهای رغبت سنج که از طرف هسته مشاوره برگزار می شود
*نظر والدین در ارائه رشته انتخابی به دانش آموزان
*صحیتهای مدیر مدرسه در مراسم صبحگاه جهت انتخاب رشته در رشته های خاص
الف) شاخص های کمّی وضع موجود
برای تبیین وضع موجود می توان از اعداد و ارقام نیز استفاده کرد که در این بخش در قالب شاخص های کمّی به شرح زیر ارائه می گردد.
استفاده از روش مشاهده مستقیم
اقدام پژوه با استفاده از روش مشاهده ی مستقیم برای بررسی دقبق تر موضوع پرسشنامه ای را در دو برگ تنظیم نمود و در اختیار هنرجویان قرار داد تا عوامل موثر در انتخاب رشته را رتبه بندی نمایند (، پیوست 1 )
همچنین در برگه دوم از دانش آموزان خواست تاعوامل مزاهم در انتخاب رشته خودشان را رتبه بندی و بیان نمایند .
(پیوست 2 )
پژوهشگر بعد از جمع آوری و مرتب نمودن ، نظرات هنرجویان را به شرح ذیل دسته بندی نمود .
عوامل موثر در انتخاب رشته
نوع متغییر
علافه
استعداد و توانایی تحصیلی
شرایط اجتماعی و بازار کار
مشاور
اولیاء
درصد دخالت
30درصد
25 درصد
20درصد
10درصد
10درصد
نمودار توزیع فراوانی عوامل موثر د رانتخاب رشته تحصیلی
از نظر سنجی به عمل آمده دلایل ذیل را میتوان به عنوان عوامل مزاحم یا موانع انتخاب رشته درست نام برد.
* عدم آگاهی از رشته های تحصیلی
* وضعیت فیزیکی مدارس ، کادر آموزشی و تجهیزات مدارس
* القاء نظرات مدیر، معاون و مشاور مدارس ( اولیاء مدارس ) به دانش آموزان جهت پرشدن ظرفیت کلاسها
*عدم رشته مورد نظر در مدرسه دلخواه
* تلقین نظر اولیاء به دانش آموزان
بعد از بیان نظرات و بررسی آنان ، پژوهنده نظرات فوق را بدین گونه دسته بندی نمود .
نوع متغییر
عدم آگاهی
وضعیت فیزیکی وکادر آموزشی
اولیاء مدارس
عدم رشته
مورد نظر
تلقین نظر اولیاء به دانش آموزان
درصد دخالت
10درصد
25درصد
20 درصد
25درصد
20درصد
نمودار توزیع فراوانی عوامل مزاحم د رانتخاب رشته تحصیلی صحیح
ب) شاخص های کیفی وضع موجود
مصاحبه با مشاور هنرستان آقای حسین عباسپور :
اقدام پژوه در ادامه گرد آوری اطلاعات با مشاور هنرستان دارالفنون آقای عباسپور مصاحبه نمود و ضمن جمع بندی صحبتهای آقای عباسپور ، به این نتیجه رسید . عواملی همچون (علاقه ،استعداد علمی ،اولیاء ، مدرسه،و بازار کار در انتخاب رشته دانش آموزان موثرند و جهت کمک به دانش آموزان جهت انتخاب رشته صحیح باید این موارد اجرایی شود. (پیوست 3)
*شرکت درآزمونهای رغبت سنج و تجزیه و تحلیل نتایج آن توسط مشاور
*برگزاری بازدید های علمی از ادرات ،شرکتها،کارخانجات،و هنرستانها
*تشکیل جلسات آموزش اولیاء دانش آموزان و آگاهی دادن در باره رشته های مختلف
* توجه به استعداد و علاقه دانش آموزان در رابطه با انتخاب رشته های خاص
*پررنگ نمودن نقش رسانه ها در انتخاب دانش آموزان
*سخرانی مسولین درابطه با اعلام نیاز به رشته هایی که در آن کشور با کمبود مواجه میباشد
مصاحبه با هنرجو مصطفی عدالتی رشته تربیت بدنی:
مصطفی عدالتی هنرجوی رشته تربیت بدنی هنرستان فنی نمونه دولتی دارالفنون ناحیه 6 مشهد است او ابتدا در رشته نقشه کشی معماری ثبت نام نموده و بعد از یک سال مجبور به تغییر رشته شد ه و در حال حاضردر رشته تربیت بدنی هنرستان مشغول به تحصیل میباشد .پژوهشگر در مصاحبه با او در باره علت تغییر رشته اش سوال ، که او اینگونه جواب میدهد .
من زمانی که سال اول متوسطه را به پایان رساندم به رشته عمران علاقه مند بودم ولی چون رشته عمران در هنرستانی بود که ساختمانهای آن فرسوده و هنرجویان از نظم و انظباط کافی برخوردار نبودند . لذا مجبور شدم به هنرستان دارالفنون مراجعه نمایم که این هنرستان رشته عمران نداشت . اما با اسرار پدرو مادرم، مدیر و معاون هنرستان که فرمودند رشته معماری زیر گروه رشته عمران هست . مجبوربه ثبت نام در این رشته شدم . اما از آنجا که خود به این رشته علاقه کامل نداشتم در سال گذشته مجبور به تغییر رشته شده ، و اکنون در رشته مورد علاقه ام ،یعنی تربیت بدنی مشغول به تحصیل میباشم که تاکنون راضی وموفق
میباشم .(پیوست 4)
تجزیه و تحلیل
باتوجه به شواهد ارائه شده ،ومطالب پیشینه تحقیق میتوان گفت که دانش آموزان برای انتخاب رشته باید کاملا آزاد باشند و خودشان شخصا" براساس استعداد و علاقه درونی تصمیم بگیرند و طوری نباشد که دانش آموزی فقط برای رضایت والدین و یا اطرافیانشان رشته خود را انتخاب کنند.
"نکته مهم: در انتخاب رشته دبیرستان علاقه و میزان پیشرفت درسی و انگیزه خود جوش هر دانش آموز به درس های اصلی آن رشته تحصیلی است ، یعنی دانش آموزان از خواندن و مطالعه درس های آن رشته شخصا لذت ببرد و احساس تسلط بر آن درس را در خود احساس کند"
با درک شواهد ارائه شده عوامل موثر در انتخب رشته صحیح عبارتند از :
عوامل بیرونی
1- خانواده
2- محیط آموزشی
3- افراد اثرگذار در زندگی فرد
4- گروههای همسالان
5- رسانه ها ووسایل ارتباط جمعی
6- پیشرفت علم وتکنولوژی
7- زمینه های اقتصادی – فرهنگی – اجتماعی
عوامل درونی
1- هوش واستعداد
2- علاقه و رغبت
3- جنسیت
4- توانایی و مهارت
5- ویژگی های شخصیتی
6- اهداف وانگیزه های فردی
استعداد : به معنای مهیا و آماده شدن وتوان انجام کاری را داشتن است.دانش آموزان باید ظرفیت هوشی خود را در نظر گرفته و با توجه به آن تصمیم گیری کنند. پایه اول دبیرستان به خاطر اینکه دانش آموزان از یک دوره تحصیلی وارد دوره تحصیلی دیگر،آنهمدر سن نوجوانی میشوند بیشترین افت تحصیلی رادر این پایه خواهد داشت .لذا با درس خواندن و شرکت در کلاسهای تقویتی در پایه اول دبیرستان ،میتوانند با معدل بالا قبول شده و هر رشته ای که علاقه داشته باشد انتخاب نماید .
علاقه: یکی از مسائلی که مشکلات روانی وروحی بسیاری ایجاد می کند نداشتن علاقه به رشته تحصیلی است .علاقه را می توان به ترجیح میان اشیا مختلف هنگام انتخاب تعبیر نمود. گرچه انگیزه و علاقه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند، و شاید بتوان علاقه را نوعی انگیزه بالفعل و عینیت یافته قلمداد نمود، ولی بهتر است در مسائل حساسی مانند انتخاب رشته که به آینده داوطلب مربوط می شود هر کدام را در جایگاه ویژه خود قرار دهیم. بدون آنکه ربط مستقیم آنها را نادیده بگیریم.. چنانچه علاقه بر اساس انگیزه واقعی شکل بگیرد، از آن باید به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در انتخاب رشته یاد کرد.
افرادی که اهداف بزرگی در ذهن خود می پرورانند و از اصول صحیح هدف گذاری پیروی می کنند بسیار موفق تر از کسانی هستند که یا هدفی ندارند یا اهداف شان کوچک و دست نیافتنی است.برای درک بهتر وانتخاب صحیح تر رشته باید دانش آموز خود را درموقعیت شغل مورد نظر قرار دهد به عنوان مثال بگوید من در آینده یک پزشک جراح خواهم شد آیا میتوانم به کارم ادامه دهم یا یک مهندس برق ویا یک مهندس کشاورزی ، با قرار دادن خود در موقعیت مشاغل مختلف میتواند انتخاب آگاهانه تری داشته باشد.
لذا باید همواره این پرسش را در نظر داشته باشند که.
هدف من از انتخاب رشته چیست؟
اولیاءدانش آموزان :مسئله بعدی آگاهی دادن به اولیاء دانش آموزان به عنوان یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در انتخاب رشته تحصیلی میباشد .که با جلسات متعدد میتوان برآن فائق آمد.
امکانات و شرایط اجتماعی:دانش آموز باید تاحدی امکانات تحصیلی محل زندگی و شهر،امکانات مالی در صورت نیاز به خود اشتغالی و شرایط منزلت اجتماعی رشته و به طبع آن شغلش را نیز در نظر بگیرد.
عوامل مزاحم درانتخاب رشته مناسب ودرست:
خرابکاری مدیر، معاون و دبیران در هدایت تحصیلی!!!
متاسفانه گاهی مدیر،معاونان و دبیران،از روی دلسوزی ولی ناآگاهی با اظهار باورهای غلط در زمینه انتخاب رشته باعث اشکال در هدایت تحصیلی درست و صحیح دانش آموز(که شاید در خانواده و دوستان طرف مشورت مناسبی نداشته باشد.)می شوند.ویا به خاطر اینکه ظرفیت کلاسهای مدرسه راپرکنند . دانش آموزان را به اجبار هدایت به رشته دلخواه مدیر مدرسه می نمایند . واز ورود دانش آموزی مستعد و علاقه مند و آشنا با علوم انسانی به رشته علوم انسانی ویا دانش آموز علاقه مند به کارهای فنی، به رشته های فنی، جلوگیری می کنند یا می کوشند دانش آموز خواهان ادامه تحصیل در رشته تجربی را از این کار منصرف کنند.که با این کار ضربه بزرگی به دانش آموزان وارد خواهند کرد..(رضوی رزاقی مشاوردبیرستانهای مشهد)
بهترین منبع برای هدایت دانش آموزان به سمت انتخاب رشته ،مشاوران تحصیلی مدارس هستند که در طول سال با برگزاری آزمون ها ی مختلف علاقه مندی و استعداد افراد را می سنجند. مشاوران تحصیلی نظر دبیران ، نظر والدین و دانش آموزان را سوال می کنند و شناختی که مشاوران تحصیلی از دانش آموزان دارند بهترین ملاک برای هدایت دانش آموزان به سمت انتخاب درست رشته تحصیلی می باشد.
امکانات و تجهیزات آموزشی مدارس
دربیشتر مواقع به علت عدم امکانات و تجهیزات کافی در مدارس یا به علت فضای فیزیکی نامناسب مدارس دانش آموزان مجبور به ادامه تحصیلی در رشته ای غیر از رشته مورد علاقه اشان میشوند که این خود باعث هدر رفتن سرمایه انسانی و افزایش دانش آموزان در رشته های خاص خواهد شد.
عواقب انتخاب اگر مثبت باشد = خشنود و راضی
عواقب انتخاب اگر منفی باشد = پشیمان و ناراضی
اعتبار بخشی :
به منظور دقت بخشیدن به نتایج تحقیق و اعتبار بخشی به آن الگوی مربع را انتخاب نموده و برای رسیدن به نتایج دقیقتر این الگورابه صورت کمی و کیفی طبق شکل ذیل انتخاب نمودم.
نحوه صحیح انتخاب رشته تحصیلی
عوامل تاثیر گزار
الگوی تفسیر -روش شش پرسش:
نمودار تفصیلی شش پرسش:
سئوالها
جوابها
چرا تعدادی از دانش آموزان نسبت به رشته تحصیلی خود بی علاقه اند؟
1-عدم تطابق تصویر ذهنی دانش آموز و واقعیت موجود
2-یکسان نبودن استعدادعلمی دانش آموزان با رشته انتخابی
چگونه میتوان به دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی مورد علاقه ی شان کمک نمود؟
1-استفاده از تستهای رغبت سنج توسط مشاوران کار آزموده
2-استفاده از نظرات کارشناسان دربرنامه های تخصصی صدا و سیما با توجه به رشته های شغلی موردنیاز کشور
3-استفاده از بازدید های علمی از مراکز صنعتی و خدماتی جهت انتخاب بهتر
چه کسانی میتوانند در انتخاب رشته تحصیلی صحیح دانش آموزان نقش موثری داشته باشند؟
1-استفاده از دبیران کار و فن آوری ومشاوران در کلاسهای فوق برنامه
2-اولیاءمدرسه
3-اولیاء دانش آموزان
چه جیزهایی دانش آموزان را به سوی انتخاب رشته درست هدایت میکند؟
1-استفاده از کتابهای تخصصی انتخاب رشته مناسب
2-استفاده از نظر متخصصین بازار در رشته های مختلف
3-استعداد تحصیلی واستطاعت مالی و توان جسمی
در چه مواقعی دانش آموز میتواند انتخاب رشته صحیح داشته باشد؟
1-زمانی که از نظر مشاوران استفاده درست را بنماید
2-زمانی که با آگاهی و بینش کامل انتخاب رشته نموده باشد
3-دربدو شروع ثبت نام به موقع اقدام نماید
چه مکانهای در انتخاب رشته تحصیلی مناسب موثر ند؟
1-محل تحصیل
2-محل زندگی و رفت و آمد
3-مکانهایی که در اوقات فراغت در آنجا حضور دارد
4-محیط کاری اولیاء و خویشاوندان دانش آموز
راه حلهای پیشنهادی:
1 استفاده از تستهای رغبت سنج که توسط مشاوره انجام گیرد.
2 برگزاری جلسات توجیهی جهت انتخاب رشته برای اولیاء دانش آموزان در مدارس
3- انجام بازدیدهای علمی برای دانش آموزان و آشنایی آنها با مراکز صنعتی ،خدماتی و اقتصادی
4- استفاده از برنامه های صداوسیما و دعوت کارشناسان اقتصادی در این برنامه ها و اعلام نیاز کشور به رشته های موردنیاز آینده
5 یکسان سازی تجهیزات مراکز آموزشی برای انتخاب رشته دلخواه توسط دانش آموزان
منابع:
1-اردبیلی ،یوسف.(1378).راهنمایی ومشاوره حرفه ای وروشهای کسب و کاربرد اطلاعات شغلی.موسسه نشر ویرایش.
2-شفیع آبادی،عبدالله.(1379).راهنمایی ومشاوره تحصیلی و شغلی(مفاهیم و کاربردها).تهران :انتشارات سمت
3-رازی،محمود.(75-72). بررسی دیدگاههای دانش آموزان نظام جدیدآموزش متوسطه در خصوص موفقیت مشاوران در هدایت تحصیلی دانش آموزان
4-رضوی رزاقی ،محمود
5-رئوفی ،مریم.(1377-1374).انتشارات خجسته
6-یحیایی ،عفت.(1383)، گامها و مراحل انتخاب رشته تحصیلی -شغلی.مهر دامون