فصل 4 یادگیری
پژوهش های ثرندایک با مطالعه تله پاتی ذهنی در کودکان شروع شد پژوهش های بعدی او با ماکیان، گربه، موش، سگ، ماهی، میمون های کوچک و سرانجام انسان های بزرگ سال انجام گرفت. ثرندایک در زمان مرگش ۵۰۷ اثر علمی شامل کتاب و مقاله علمی از خود به یادگار گذاشت. پژوهش های حیوانی :
پیش از ثرندایک: داروین بود که می گفت انسان ها و غیره انسانها در همه جنبه ها چه از لحاظ کالبدشناسی که هیجانی و چه شناختی شبیه به هم هستند. رمانس برای حمایت از پیوستگی هوش و رفتار هیجانی بین حیوان های پایین تر و انسان شواهدی ارائه داد عمدتا وقایع داستان گونه بودند که غالبا ً با ویژگی انسان انگاری یا نسبت دادن فرایندهای فکری آدمی به حیوانات غیر انسان مشخص می شدند.
مورگان پیشنهاد زیر را به پژوهشگران در زمینه های حیوانی می دهد: ما در هیچ موردی نباید عملی را به عنوان نتیجه فعالیت یک گروه سطح عالی روحی تفسیر کنیم اگر بتوانیم آن را به عنوان نتیجه فعالیت عاملی که در مقیاس روانشناختی در رده پایینًتر قرار دارد تفسیر نماییم. مارگارت فلوی واشبورن در کتاب خود آزمایشًهای اولیه مربوط به حواس، ادراک و یادگیری را که با ارگانیسم های غیر انسان انجام گرفته بود مورد بحث و بررسی قرار داد و بر اساس نتایج این پژوهش ها درباره هشیاری به استنباط پرداخته است.
نظریه ثرندایک با این عناوین معروف است: 1_روانشناسی رابطه ای 2_روانشناسی پیوندگرایی 3_روانشناسی آزمایش و خطا 4_شرطی سازی وسیله ای
مفاهیم نظریه عمده
پیوند گرایی
ثرندایک تداعی بین تاثیرات حسی و تکانه های عمل را اتصال و پیوند نامید این معرفی نخستین کوشش های رسمی برای ربط دادن رویدادهای حسی به رفتار است. رویکرد ثرندایک نسبت به تداعی گرایی با آنچه قبال وجود داشت کامال متفاوت بود و میًتوان آن را نخستین نظریه نوین یادگیری دانست
. گزینش و پیوند :
برای ثرندایک اساسی ترین شکل یادگیری یادگیری از راه کوشش و خطا یا آنچه او در اصل گزینش و پیوند میًنامید بود.ثرندایک یک مدت زمانی را که صرف می شد تا حیوان مسئله را حل کند به عنوان تابعی از تعداد فرصت هایی که حیوان در اختیار داشت و مسئله را حل کند به صورت منحنی و رسم کرد
. یادگیری افزایشی است نه بینشی
با توجه به کاهش کند زمان مورد نیاز برای حل کردن مسئله به عنوان تابعی از کوشش های متوالی ثرندایک نتیجه گرفت که یادگیری افزایشی است نه بینشی. یعنی یادگیری در گام های منظم بسیار کوچک رخ می دهد نه در پرش های بزرگ. یادگیری با واسطه اندیشه ها صورت نمی پذیرد: ثرندایک بر اساس پژوهشًهای خود همچنین با تاکید اظهار داشت که یادگیری مستقیم است و با واسطه تفکر و استدالل صورت نمی پذیرد.او با پیروی از اصل ایجاد تعقل را به نفع گزینش و پیوند مستقیم در یادگیری رد کرد. تنزل مقام تعقل و کاهش اهمیت اندیشه ها در یادگیری آغازگر نهضت رفتارگرایی در آمریکا بود.
همه پستانداران یکسان یاد می گیرند
ثرندایک میًگفت یادگیری تمام پستانداران از جمله انسان از قوانین یکسانی پیروی میکند.او همچنین بر این باور بود که کوشش برای تبیین یادگیری انسان نیازی به فرض کردن هیچ فرایند ویژهًای ندارد
. ثرندایک پیش از ۱۹۳۰
اندیشهً های ثرندایک درباره فرایند یادگیری را می توان برای سهولت مطالعه به دو بخش تقسیم کرد. 1
.اندیشه های پیش از 1۹3۰ 2 .اندیشه های پس از 1۹3۰
اصول نظریه ثرندایک قبل از ۱۹۳۰
اصل آمادگی
اصل آمادگی دارای سه قسمت است که به گونه زیر بیان می شود: 1.وقتی که شخص آماده است تا عملی را انجام دهد، انجام دادن آن عمل موجب خوشنودی اش می شود. 2 .وقتی که شخص آماده است تا عملی را انجام دهد انجام ندادن آن عمل موجب ناخشنودی میًشود .3 .وقتی که شخص آماده نیست تا عملی را انجام دهد مجبور کردن او به انجام دادن آن عمل موجب ناخشنودیش میًشود
. اصل تمرین
اصل تمرین از دوبخش تشکیل شده بود: 1 .پیوندهای بین محرک و پاسخ بر اثر استفاده نیرومند می شود یعنی اگر پیوند بین یک موقعیت محرک و یک پاسخ تمرین شود این تمرین به تنهایی پیوند بین آنها را نیرو می بخشد.که قانون استفاده نام دارد. 2 .پیوند های بین موقعیت ها و پاسخ ها زمانی که پیوند عصبی مورد استفاده قرار نمی گیرد ضعیف می شوند که قانون عدم استفاده نامیده میًشود.
اصل اثر
اصل اثر به نیرومند شدن یا ضعیف شدن پیوند بین محرک و پاسخ در نتیجه پیامدهای پاسخ اشاره می کند.به این صورت که اگر پاسخی با یک وضع خشنود کننده دنبال شود نیرومندی این پیوند افزایش می یابد و اگر پاسخی با یک وضع آزارنده دنبال شود از نیرومندی این پیوند کاسته می شود.
مفاهیم ثانوی پیش از ۱۹۳۰
پاسخ چندگانه :
پاسخ چندگانه یا واکنش متغیر برای ثرندایک نخستین گام در همه انواع یادگیری بود طبق این مفهوم اگر اولین پاسخ ما به حل مسئله نیانجامد پاسخ های دیگر را به کار میًگیریم
. آمایه یا نگرش
آنچه را ثرندایک نگرش یا آمایه می نامد نشان دهنده تاکید او بر اهمیت آمادگی هایی است که یادگیرنده باخود به موقعیت یادگیری می آورد. تفاوتهای فردی در یادگیری را می توان به وسیله تفاوت های اساسی میان افراد تبیین کرد.
غلبه عناصر
مفهوم غلبه عناصر همان چیزی است که ثرندایک آنرا فعالیت بخشی یا پاره یک موقعیت نامید.غلبه عناصر به این واقعیت اشاره میًکند که تنها بخشی از عناصر هر موقعیت بر رفتار تاثیر می گذارد
. پاسخ از راه قیاس:
ثرندایک می گوید پاسخ ما به یک موقعیت شبیه به پاسخ ما به موقعیت دیگر مشابه با آن موقعیت است که قبال با آن روبرو شدیم میزان انتقال آموزش از موقعیت آشنا به موقعیت ناآشنا را تعداد عناصر مشترک بین دو موقعیت تعیین می کند این نظریه عناصر همانند انتقال یادگیری انتقال آموزش معروف به ثرندایک است.ثرندایک با این نظریه انتقال یادگیری خود با نظریه قدیمی انتقال یادگیری یعنی نظریه انضباط صوری به مخالفت پرداخت. سوال: دو موقعیت باید چند عنصر مشترک داشته باشند تا رفتاری در هر دو موقعیت ظاهر شود؟ ثرندایک میًخواست برنامه های درسی به گونهًای تدوین شوند که در برگیرنده تکالیف و وظایفی شبیه آنچه دانش آموزان در زندگی واقعی با آن روبرو میگردند باشند
. جای گشت تداعی :
جای گشت تدایی با نظریه عناصر همانند انتقال آموزش ثرندایک رابطه نزدیک دارد او برای نشان دادن جای گشت تدایی باید از پیوند بین موقعیتی معین و پاسخی معین آغاز کرد آنگاه باید عناصر محرک مربوط به موقعیت اصلی را به تدریج حذف کرد و عناصر محرک تازهًای که مربوط به موقعیت اصلی نبودهًاند به آن افزود. هنگام مطالعه آثار ثرندایک باید توجه داشته باشیم که جای گشت تداعی با یادگیری کوشش و خطا که مبتنی بر قانون اثر است کامال فرق دارد. زیرا جای گشت تداعی تنها به مجاورت نیاز دارد. ثرندایک پس از ۱۹۳۰
در 1۹2۹ ثرندایک روبروی کنگره بین المللی روانشناسان قرار گرفت و سخنرانی خود را با این جمله آغاز کرد:》 من اشتباه کردم
اصل تمرین تجدید نظر شده:
ثرندایک از بنیاد قانون تمرین را مردود اعالم کرد قانون استفاده که طبق آن گفته میًشد تکرار به تنهایی پیوند بین محرک و پاسخ را نیرومند می سازد نادرست از آب درآمد به همین منوال عدم استفاده به خودی خود این پیوند را ضعیف نمیکند. ثرندایک میگفت که تمرین به مقداری پیش رفت و نبود تمرین به اندکی فراموشی می انجامد اما او جنبه های عملی تمامی
قانون تمرین را پس از 1۹3۰ مردود دانست. قانون اثر تجدید نظر شده پس از 1۹3۰ تنها نیمی از قانون اثر اولیه درست از آب درآمد. پاسخی که با وضع خشنود کننده دنبال شود نیرومند میگردد.در مورد نیمی دیگر ثرندایک دریافت که تنبیه کردن به پاسخ بر نیرومندی پیوند هیچ اثری ندارد.
مفاهیم بعد از سال ۱۹۳۰
مفهوم تعلق پذیری :
ثرندایک مشاهده کرد که در یادگیری تداعی ها علاوه بر مجاورت و قانون اثر غالبا عامل دیگری دخالت دارد اظهار داشت که عناصر یک تداعی به گونهًای به هم تعلق داشته باشند تداعی بین آنها از زمانی که عناصر به هم تعلق نداشته باشند بهتر یاد گرفته و یاد آوری می شود.افراد معتقد بودند که ثرندایک با طرح مفهوم تعلق پذیریش به روانشناسان گشتالت که میگفت ارگانیسم اصول کلی را می آموزند و پیوندهای مشخصه محرک و پاسخ را امتیاز داده است. ثرندایک با اصل قطبیت خود که می گفت یک پاسخ یاد گرفته شده در جهتی که در آن شکل گرفته است با آمادگی کامل داده میًشود
. گسترش اثر
بعد از 1۹3۰ مفهوم نظریه مهم دیگری را به نام گسترش اثر مطرح ساخت او در ضمن یکی از آزمایش هایش به تصادف دریافت که وضعی خشنود کننده نه تنها احتمال بازگشت پاسخی را که به وضع خشنود کننده منجر شده است افزایش می دهد بلکه احتمال بازگشت پاسخ های پیرامونی پاسخ تقویت شده را نیز افزایش می دهد
. علم و ارزش های انسانی:
ثرندایک به این سبب که فرض جبرگرایی را در مطالعه رفتار انسان به کار میًبرد مورد انتقاد قرار گرفت. منتقدان میًگفتند کاهش دادن رفتار انسان به واکنشًهای خودکار نسبت به محیط ارزشًهای انسانی را پایمال میًکند
. ثرندایک و آموزش و پرورش :
ثرندایک باور داشت فعالیتًهای مربوط به آموزش و پرورش را باید به طور عملی مطالعه کرد و آشکار بود که بین دانش فرآیند یادگیری و فعالیتًهای آموزشی باید یک رابطه نزدیک وجود داشته باشد. ثرندایک همچنین به روش سخنرانی در آموزش که در آن زمان کاربرد فراوانی داشت نظر منفی داشت.ثرندایک کالس درس دارای نظم و ترتیب با هدف هایی که به روشنی تعریف شده باشد را ترجیح میًدهد این هدف های آموزشی باید در حد توانایی پاسخًدهی یادگیرنده باشد. به عقیده ثرندایک پاسخ های غلط را باید به سرعت تصحیح کرد تا اینکه از تکرار آنها جلوگیری شود. پس از امتحانات مهم هستند آنها برای یادگیرنده و معلم از فرآیند یادگیری بازخورد فراهم می آورند. موقعیت یادگیری را باید تا آنجا که ممکن است به زندگی واقعی نزدیک کرد
. ارزشیابی از نظریه ثرندایک
خدمت ها
قبل از مطالعات ثرندایک هیچگونه پژوهش نظامدار و آزمایشی درباره یادگیری انجام نگرفته بود او نه تنها داده های در دسترس را توجیه و با هم ترکیب کردند بلکه همچنین پدیدهًای را کشف کرد و بسط داد که برای سالها بعد در حوزه نظریه یادگیری را تعریف نمود.ثرندایک با قانون اثر خود نخستین کسی بود که در شرایط کنترل شده مشاهده کرد که پیامدهای رفتار و نیرومندی آن رفتار اثر بازگشتی دارند.او همچنین در میان نخستین کسانی قرار گرفت که ماهیت فراموشی را در قانون اولیه تمرین خود و سرکوبی رفتار را در توسعه خود از تنبیه مورد پژوهش قرار داد
. انتقادها :
عمده ترین انتقادها از نظریه ثرندایک دو موضوع عمده متمرکز بود اولین آنها به تعریف ثرندایک از خشنود کننده ها در قانون اثر مربوط است دومین انتقاد که آن هم به قانون اثر برمیًگردد تعریف مکانیکی یادگیری در نظریه ثرندایک را شامل می شود