به نام خدا
پیشگفتار
مقدمه
محتوای طرح
خصوصیات جغرافیای اقتصادی تاریخی و….
بررسی . مقایسه طرح با طرح تفصیلی
بررسی تراکم ها با توجه به براورد جمعیت و سرانه تعین شده
ساماندهی تقسیمات و سلسه مراتب شهری
محله بندی
بررسی سلسله مراتب شبکه ارتباطی با توجه به پیامدهای اجرای کنار گذر مرودشت
بررسی و ارزیابی کاربری ها با توجه به عملکرد
بررسی و تدفیق خط محدوده و خط حریم
عوامل موثر بر عدم موفقیت طرحهای جامع
مقایسه طرح با وضع موجود
جمع بندی
منابع و ماخذ
پیشگفتار
طرحهای جامع و طرحهای توسعه شهری روش کار خود را بر تقسیمات شهری و ایجاد استقرار کالبدی و پیشنهادات برای توسعه در دراز مدت شکل می دهد بعبارتی در طرحهای جامعه مشاور منابه . تنگنها و امکانات بالفعل و بالقوه را بررسی و با توجه به شرایط وضع موجود اقدام به تهیه طرح با چشم اندازی بلند مدت می انجامد
طی سالها تجربه در تهیه طرحهای شهری و بررسی نتایج عملکردی طرحها این نتیجه حاصل شد که طرحها مزبور فاقد کارایی لازم هستند چرا که در بررسی عملکردی و نارسائیهای طر ح های نمونه که تو سط مشاور به عنوان زیر مجموعه برای سازمان مسکن و شهر سازی انجام شد مشخص گردید که شهرها در طول به اجر ا بردن طرح جامع خود از اهداف و ایده ال های ان فاصله می گیرند و پس از پایان دوره طرح انطباق اندکی با اینده طرح دارد
در واقع شهر مسیر ارگانیک خود را پیش می برد ولی با تو جه به نیازهای خود مقتضی عملکردههای می گردد که با ضابطه و اصول کلی طرح جامع مغایر ت ایجاد می کند یکی از طرحهای جامع که در این تحقیق سعی در ارزیابی خصوصیات ان داشته طرح جامع مرودشت بوده که به نوبه خود جای بحث و تدبر دارد
با ارزیابی این طرح می توان به نقاط قوت و ضعف طرح اگاهی یافت تا در اینده و برای طرحهای دیگری که در این شهر تهیه می گردد منبع و مو ثقی باشد در جهت رفع نقصها و کمبودها
مقدمه
مطالعات بازنگری استراتژیک نظام مدیریت اجرایی شهر مرودشت، بخشی از طرح بازنگری ساختاری در نظام مدیریت و مالیه شهری عبوری یاد می شود. این طرح در چارچوب توافق میان وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری مرودشت، زیر نظر مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرمرودشت به عنوان نهاد مشترک مسئول تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهر توسط شرکت خدمات مدیریت ایرانیان به منظور ایجاد زمینه ها و ظرفیت های افزایش تحقق پذیری اجرایی طرح های توسعه شهری از حیث ساختار مدیریت و مالیه شهری انجام شده است:
مطالعات بازنگری استراتژیک نظام مدیریت اجرایی شهر مرودشت دلیل ضرورت های عینی و عملی و همچنین بر اساس رویکردهای نظری مدیریت کلان شهری در پهنه ای فراتر از مرزها و محدوده های رسمی انجام شده است. قلمرو مکانی و فضایی این مطالعات را محدوده واقعی منطقه کلان شهری یا مجموعه شهری تهران شامل شهر تهران و سایر شهرها، روستاها و مراکز خدمات و فعالیت پیرامونی و همبسته با شهر تشکیل می دهد.
مطالعات بازنگری نظام مدیریت منطقه کلان شهری تهران در سه مرحله کلی انجام شده است.
مرحله اول با عنوان شناخت و تحلیل شامل بررسی نظریه ها و اصول مدیریت شهری در جهان و شناخت ابعاد مختلف مدیریت منطقه در وضعیت موجود است. در این بخش روندهای کلان جهان گرایی/ محلی گرایی و حکمروایی در ارتباط متقابل با نظام های اداره مناطق شهری شناخت ماهیت وانواع مناطق شهری همراه با رویکردها، نظریه ها و مدل های مرتبط با آنها بررسی شده است. همچنین چند منطقه شهری شاهد با هدف استنتاج اصول و روش های اداره مناطق شهری مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات " بررسی و شناخت وضع موجود ادارهشهر مرودشت " نیز در چند محور زیر صورت گرفته است:
– شناخت ساختارها، سازمان ها و نهادهای فعال و موثر در اداره مجموعه شهری و روابط نهادی افقی و عمودی بین آنها
– شناخت وظایف و کارکردهای سازمان ها و عناصر موثر در سه دسته تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرا
– شناخت قلمروهای فضایی نهادهای حکومتی و عمومی مختلف در مجموعه شهری بر اساس تقسیمات سیاسی و محدوده های مدیریت توسعه فضایی شامل محدوده قانونی، حریم و خارج از حریم سکونت گاه ها.
محتوای اصلی طرح جامع مرودشت
مقدمه (موقعیت شهر . نقش اقتصادی وجهت رشد .محدوده قانونی .تقسیمات کالبدی معابر و ..)
جغرافیا و پیشنه تاریخی
جمعیت
اشتغال و بیکاری
مسکن
حمل و نقل
بافت تاریخی
که هر کدوم از عوامل ذکر شده خود شامل تقسیماتی بوده که تشریح ان پرداخته توجه به وضعیت جمعیتی با نگاه اقتصادی و اجتماعی باعث کارایی طرح و بدست اوردن تحلیلی متناسب با شراط محل بوده در تقسیمات کالبدی وضیعت قرارگیر بلوکها شهر در مرحله اول تابعه سیستم حمل و نقل و شرایط خاص اقلیمی و طبیعی بوده
موقعیت جغرافیایی
شهرستان مرودشت از شهرستانهای شمالی استان فارس و به فاصله 45 کیلومتری از مرکز استان قرار دارد. مساحت آن 3687 کیلومتر مربع و از شرق محدود است به شهرستان ارسنجان از شمال به شهرستان پاسارگاد و از شمال غرب به شهرستان خرم بید و اقلید و از جنوب غربی به شهرستان سپیدان و از جنوب به شهرستان شیراز محدود است، ارتفاع آن از سطح دریا 1620 متر می باشد
بررسی و مقایسه طرح با طرحهای بالا دستی و پائین دست)
بررسی تراکم ها با توجه به براورد جمعیت و سرانه تعین شده
در طرح ارزیابی سرانه حداقل 85.23متر مربع تعیین شده که با توجه به پیش بینی جمعیت 184000 نفر برای افق سال 85 جمع کل اراضی مورد نیاز شهر 1510هکتار بوده که در حوزه متصل شهر باید به مسئله الگوی تو سعه که مبنای طرح جامع بوده گردیده طبق نقشه مصوب شده طرح تفصیلی سطح افق در محدوده طرح جامع مرودشت برابر 1460 هکتار می باشد که 50هکتار ان از سطح مورد نیاز کمتر است
همچنین در بررسی و ارزیابی مسئله کمبود و خدمات به وضوح مشخص می باشد چرا که در حال حاضر متوسط سرانه مسکونی در این شهر 37.25 متر مربع می باشد که سرانه مناسبی محسوب می شود پس بالا بودن تراکم مشکلی به وجو د نمی اورد بلکه کمبود خدمات و توزیع نامناسب ان در پهنه شهر است که با عث نا هنجاریها در عرضه شهری می شود
ضوابط و مقررات طرح جامع برای حوزه تراکم کم مقرر داشته که تنها به واحدهای یک طبقه امکان احداث بنا داده شود قابل توجه است که طبق جدول ضوابط و مقررات اجرایی در حوزه مسکونی میزان تراکم خالص در وضع موجود 160 نفر در هکتار و در حوزه توسعه 255 نفر در هکتار تعیین شده
در حال ساخت
سه طبقه
دو طبقه
یک طبقه
محله
ناحیه
126
27
33
–
12
4
50
412
144
1161
2640
1011
1
2
3
1
با توجه به موارد ذکر شده پیشنهاد می شود که اولا طرح جامع در تعیین تراکم در سه گروه کم – متوسط و زیاد طوری برنامه ریزی شود که در حوزه تراکم متوسط و زیاد در محل به میانگین های تعیین شده برسد
ثانیا : تراکم های متوسط و زیاد در مکانهای قابل اجرا پیشنهاد شوند تا در پایان دوره طرح با عدم اجرا تراکم مواجه نباشیم
ثانیا درحوزه تراکم عوامل بازدارنده در افزایش تراکم حذف شود
رابعا سهم فعلی تراکم که به نسبت میزان تراکم های متوسط و زیاد کاهش داده شود و از نسبت 45 و 55 موجود به 30و 70 تغییر یابد در بررسی دیگری مشخص شده که توزیع تراکم در شهر مرودشت بیشتر تحت تاثیر عوامل کالبدی مانند چگونگی توزیع خدمات و فعالیت قرار دارد تا عوامل اقتصادی و فرهنگی اصولا یکی از عواملی که در شهر ها با عث می شود تراکم ساختمانی بیشتر شود قیمت اراضی است یعنی هر چه قیمت زمین بالاتر رود قیمت زمین در کل قیمت زیر بنا بیشتر می شود با افزایش تراکم می توان سهم قیمت زمین را در قیمت زیر بنا تمام شده کاهش داد
نکته دیگر در خصوص تراکم های پیشنهادی طرح جامع مرودشت قابل است مو ضوع نحوه محاسبه این تراکم هاست طبق محاسبات طرح جامع تراکم ناخالص متو سط حدود 135 نفر و تراکم خالص مسکونی 26.8 نفر در هکتار براورد شده این براورد بر اساس فرض جمعیت 104000 نفر در سال 70 انجام شده در حالیکه جمعیت شهر مرودشت از سوی مرکز امار سال 70 92013 نفر اعلام گردیده این ارقام حدود 13 در صد از محاسبات ارزیابی طرح جامع کمتر است
از موارد دیگر وجود نسبتا زیاد قطعات زیر حد نصاب تفکیک شده است که در شهر مرودشت مشاهده می شود و کنترل ان به دلیل قو لنامه ای بودن اسناد مالکیت و به ثبت نرسیدن بخشی زیدی از قطعات در سطح شهر به سادگی عملی نیست همچنین قطعات کوچک و زیر حد نصاب تفکیک که مشکل مهمی در این شهر تبدیل شده
بررسی چگونگی ساماندهی و تقسیمات سلسه مراتب نظام شهری
توزیع نامناسب خدمات به دلیل رشد غیر منطقی و بی رویه شهر ها اثرات منفی را برای ساکنین در پی دارد و تاثیر کمبود خدمات و امکانات رفاهی را تشدید می کند بدین منظور طرح جامع مرودشت نیز شهر را به 7 ناحیه تقسیم کرده و مطالعت طرح نیز بر اساس ان صورت گرفته ولی طرح نهایی مصوب تقسیم بندی شهر را به 6 ناحیه کاهش داده
بنابرین اهم اصولی که در تهیه نقشه تقسیمات نواحی و محله تفصیلی مورد توجه قرار گرفته به شرح ذیل می باشد
تفکیک نواحی مختلف از طریق محورهای اصلی
ساماندهی و هماهنگ ساختن نواحی از لحاظ محدوده ها
امکان ایجاد مرکز با محور خدماتی در مرکز ثقل و یا محور تقارون
تقسیم بندی نواحی که ارتباط مستقیم تمامی محلات هر ناحیه با یکدیگر میسر می کند
توجه به حضور محورهای عبوری از مراکز محلات به منظور پیوند محلات با یکدیگر
با بهبود نظام شبکه شرایط مناسبی دسترسی به مراکز خدماتی و تو لیدی هر یک از نواحی و محلات بیشتر فراهم می شود
توجه به تقسیم بندی های و محلات سنتی موجود و بافت های ان در حد امکان
کاهش تعداد محلات به منظور افزایش حد نصاب جمعیت انها برای سهولت ارائه خدماتی در داخل هر محله
گسترش مرکز شهر روی محورهای اصلی
محله بندی
در ارتباط با محله بندی پیشنهادات ارزیابی به شرح ذیر می توان قلمداد کرد
در طرح اصلاحی محله بندی ها چه از لحاظ شمارش و تعداد و چه از لحاظ استقرار و توان جمعیتی تغییر نموده
2- کاهش تعداد محلات تمهیدات ایجاد مراکز محله و ارائه خدمات را بیشتر فراهم می نماید
برسی خطوط کلی و نظام شبکه ارتباطی و نظام ترافیکی
بخشی از محتوای اصلی و اساسی طرح جامع به تعیین خطوط کلی شبکه اتباطی و ترمینالها ی مربوط است در این زمینه گفتنی است که شبکه ارتباطی علاوه بر فراهم اوردن امکانات جابه جایی های داخلی در زمینه مسافر و کالاهای درون شهری ارتباط کلی شهر را با خارج و بالعکس ان میسر می نماید علاوه بر این موقعیت شهر نسبت به شبکه سراسری در منطقه باعث می شود که برخی از محورهای شبکه علاوه بر انجام وظیفه ارتباطات درون شهری و نیز شهر با خارج ان و بالعکس و ظیفه ترافیمک عبوری را عهده دار باشد شبکه معابر علاوه بر ایفای نقش ارتباطی شهر به صورت پیاده و سواره عهده دار و ظایف دیگری نیز هست . در این زمینه بطور مثال استفاده از سطوح شبکه ارتباطی شهر ها برای عبور شبکه های تاسیسات زیر بنایی شهر مانند برق اب گاز و تلفن و فاضلاب و .. می توان نام برد از سطوح شبکه ارتباطی به عنوان بخشی از فضا های باز شهری مانند فضای سبز استفاده می شود . در مجموع شبکه شبکه ارتباطی علاوه بر اینکه امکان ارتباط را فراهم می سازد به عنوان یک فضای شهری مورد استفاده است
شبکهای ارتباطی شهربا توجه به ویژگی های هر شهر از یک سیستم ارتباطی خاص برخوردار ند که استفاده از انها به یاری وسائل نقلیه عمومی و خصوصی و غیره انجام پذیر است توسعه و گسترش شهر ها باعث شده است که بر نقش شبکه های ارتباطی افزوده شود این تو ضیحات اهمیت توجه به مسئله شیکه های ارتباطی و بررسی ان را روشن می سازد با توجه به این نکات بررسی های انجام شده مسائل کلی شهر ملاحظه ترافیک حال و انده شهر مرودشت نشان می دهد که انجام برخی اصلاحات در پیشنهادات مر بو طه به شبکه ارتباطی طرح جامع جدید همرا با ترمیم و تو سعه شبکه ضرورت دارد.
دلایل این ضرورت را می توان
1- احداث کنار گذر چهار بانده در غرب شهر مرودشت
2- شبکه ارتباطی شهر بعد از رینگ کمربندی شرقی و غربی
3- طرح جامع جدید برای ارتباط غزب با شرق شهر و بالعکس
4- پیشنهاد ات طرح جامع در مورد نظام شبکه بندی شریانی .جمع و پخش کننده و محله ای هماهنگی لازم را با سلسله مراتب تقسیمات شهری ایجاد نکرده است
5- توجه به طرح اصلاحی شبکه ارتباطی شهر علاوه بر نقش ارتباطی شهری مانند اب برق و گاز
6- اصلاح انجام شده در شبکه بدلیل الزامات مکان یابی برخی از کاربریها شهری
– بررسی کاربری ها به تفکیک (نوع سطح بندی – همجوار)
نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی . صنعتی . بازرگانی . اداری . کشاورزی و تجهیزات . تسهیلات شهری نیازمند های عمومی شهری و … طبق قانون از و ظایف طرح جامع محسوب می شود در واقع تمامی کاربریه قبل از تهیه طرح جامع الزامی نیست و تثبیت دقیق کاربری ها عمدتا از وظایف طرح های تفصیلی محسوب می شود لذا در این مرحله از مطالعه نباید پیشنهادات طرح جامع را به عنوان تصمیمات غیر قابل اصلاح فرض نمود و در هر قسمت با توجه به بررسی های دقیق و تفصیلی تر از امکانات اجرایی و ضرورت ها با توجه به معیار ها راه حل های مناسب تر را انتخاب نمود
بنابرین در ارزیابی طرح فضاهای مورد نیاز شهر را در قالب 5 عملکرد به شرح ذیل تقسیم ساخته
مسکونی
خدماتی
تجاری
صنایع کارگاهی
خدمات شهری
علاوه بر مناطق پنجگانه یاد شده در اطراف شهر یک منطقه استحفاظی نیز برای شهر در نظر گرفته شده است
کاربریهای مجاز در محدوده منطقه مسکونی طبق ظوابط اعلام شده طرح جدید از این قرار است
کابریهای مسکونی در تراکم های مختلف پیشنهاد شده
فضاهای تجاری در سطح محله
فضاهای تجاری اموزشی در سطح محله شامل دبستان و دوره امادگی
پارک و فضاهای سبز در سطح محله
شبکه ارتباطی
فضاهای خدمات محله ای در این طرح شناور است و محل دقیق انها باید در طرح تفصیلی تعیین شود . ضمنا سایر کاربری های موجود به استثنا صنوف مزاحم در طرح حفظ شده است صنوف مزاحم طبق تعریف ارائه شده به واحدهای کوچک تولیدی و صنعتی اطلاق شده
بنابرین با توجه به طرح جامع شهر مرودشت حدوو 90 در صد کاربریها غیر مجاز شناخته شده استکه این امر مشکلاتی را در بر دارد
1- تمرکز کمبود فضاهای خدماتی روی 10درصد از اراضی شهر با توجه به محدودیت قوانین شهر سازی باعث خواهد شد که با توجه به مقاومت مالکین این اراضی در محدوده فضا های نیازمند به خدمات موضوع تملک با مشکلاتی مواجه شود
2-در سایر اراضی تنها بخش نا چیزی از خدمات جانمایی می شود اگر در این زمینه مشارکت مالکین و تا مین هزینه اراضی خدماتی با مکانیزمی قانونی عملی شود که تمامی مالکین-چه مالکینی که اراضی شان در طرح فضاهای خدماتی غیر انتفاعی قرار دارد
3- مکان یابی کاربریهای خدماتی طرح جامع با مکان یابی طرح های مصوب قبلی که در حال اجرا نیز هست مغایرت دارد
4- تثبیت بخش وسیعی از کاربریه که حتی در مرحله تفصیلی به دلایل متعدد باید ان را شناور پیشنهاد کرد
میزان سطوح کاربریها
در مجموعه میزان هر یک از کاربریهای پیشنهادی طرح جامع جدید در طرح تفصیلی موارد ان رعایت می شود
با ین تو ضیح که زمینه اجرا برای تقاضاها جدید پس از بررسی میسر با شد در دوره ای که در هر زمان می تواند پیشنهاد ات جدید برای استفاده اراضی مطرح شود ضمن تعیین میزان سطوح هر یک از کاربریه نباید امکانات جابجایی و تغییرات بعدی حتی در دوره طرح را نادیده فرض نمود
ضمنا در تعیین سطوح کاربری ها تنها اراضی قابل اجرا در محاسبات منظئر خواهد شد مثلا اگر پیشنهاد شده است که گورستان شهر تبدیل به فضای سبز شود و احتمال اجرا ان در دوره طرح وجود ندارد این سطح علیر غم اینکه کاربری پیشنهادی طرح به ان داده می شود در محاسبات و سطوح مورد نیاز فضای سبز به حساب نمی اید
– بررسی و ارزیابی محدوده قانونی و استحفاظی
شکل ساختاری و حدود کلی تو سعه شهر در مرحله تهیه طرح جامع مشخص می شود و در مرحله تفصیلی تدفیق ان انجام می پذیرد منطبق کردن خط محدوده به عارضه های مشخص و ثابت علاوه بر سهولت در یافتن محدوده با عث می شود که این عوارض طبیعی و فیزیکی به صورت عاملی جهت پیشگیری از ادامه تو سعه شهر به خارج محدوده با شد
اصولا هدف از تعیین کنترل تو سعه و جلو گیری از گسترش پراکندگی و بی رویه شهر -حداقل برای یک دوره مشخص می باشد بر این اساس انتخاب عوارض فیزیکی به عنوان یک عامل بازدارنده تو سعه شهر محسوب می شوند.
حدود اربعه اصلاح شده شهر به این قرار است
– شمالا منطبق بر خط محدوده پیشنهادی طرح جامع جدید
– شرقا در امتداد و اکس کانال ابرسانی .
– جنوبا در سمت شرق جاده ورودی شهر در امتداد خط انتقال برق فشار قوی
غربا تماما در امتداد سیل بند خاکی و کانال ابرسانی موود
سطح کل محدوده در نقشه اصلاحی نسبت به محدوده طرح جامع جدید در مجموع 60 هکتار اضافه تر شده است که از 5 در صد سطح شهر کمتر است دلیل افزایش و کاهش در برخی از قسمتها از این قرار است
در شمال غربی در مجاور مجموعه صد دستگاه تو سعه شهر به پشت کانال ابرسانی با عث می گردید تا کنترل تو سعه شهر در این قسمت با دشواری مواجه شود.
حوزه نفوذ استحفاظی شهر مرودشت
به منظور پیش بینی تو سعه پس از پایان دوره طرح جامع برابر قانون اراضی حاشیه شهر به عنوان محدوده استحفاظی یا حریم شهر ها تعیین می شوند از انجا که تکلیف تو سعه پیوسته شهر در پایان افق طرح نا مشخص می باشد حوزه استحفاظی به یک تعبیر نه بعنوان اراضی ذخیره تو سعه بلکه به عنوان اراضی که باید حفاظت شود تا توسعه پیوسته شهر ادامه پیدا نکند در نظر گرفته شده است به عبارت دیگر حوزه استحفاظی شهر مرودشت به عنوان رینگ باز اطراف شهر عمل نماید و تنها برای برخی از نیازها شهر که به فضای زیاد احتیاج دارند یا فاصله انها باید از محدوده های مسکونی رعایت شود مورد استفاده قرار گیرند
با بررسی و ارزیابی صورت گرفته جهت تهیه نقشه اصلاحی به عنوان پایه کار برای تهیه طرح تفصیلی به طور خلاصه اقدامات زیر لازم گردید
1- محدوده طرح با اصلاحاتی اندک با ختم شدن به عوارض طبیعی دقیق شده است که در جمع 60 هکتار به سطح محدود اضافه شده که حدود 5 درصد سطح شهر می باشد
2- محور تخت جمشد و ساخت و سازهای واقع در این محور که از ابتدا در حوزه شهری نیز واقع بوده اند لازم است بررسی و در ظوابط حوزه استحفاظی را ه حل هایی برای انها پیدا نماید
3- به دلیل نزدیکی مرودشت به شیراز محدوده استحفاظی نیاز به اصلاح دارد و لازم است از سمت شمال و جنوب به ترتیب تا یک کیلو متر بعد از سه راه نقش رستم و از جنوب از پل خان تا مرز شهرستان امتداد یابد
فهرست منابع
وزارت مسکن و شهر سازی واحد شهر سازی و معماری (طرح جامع مرودشت سال 1374)
مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری 1379
اینترنت