1
2
طرح جامع شهر مشهد مقدس
بازگشت به اسلاید قبلی
3
فهرست مطالب
مقدمه
موقعیت جغرافیائی مشهد
خصوصیات اقتصادی
خصوصیات کالبدی
تراز فیزیکی -مالی
خصوصیات جمعیتی
پیشینه تاریخی شهر
حوزه نفوذ شهر
بازگشت به اسلاید قبلی
4
مقــدمه
1- مطالعه بخش مرکزی شهر مشهد باتوجه به مجموعه حرم مطهر امام رضا (ع) وتمرکز فوق العاده انواع فعالیتهای تجاری – خدماتی و اداری اطراف آن .
2- مسائل مربوط به حومه شهر مشهد خصوصاًضلع شرقی شهر که بدون هیچگونه طرحی از پیش اندیشیده شده ای شکل گرفته و مسائل ومشکلات فراوانی ایجاد کرده است .
3- مطالعات زوارومسائل متعددی که ازاین مسئله برای شهرمشهد ایجاد میشود
قرارداد طرح جامع مشهد با یک وقفه حدوداً 2ساله در سال 1367به مهندسین مشاور مهر آزان ابلاغ گردید.
در سال 1372 طرح جامع مشهد به تصویب شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران رسید . نظر به اهمیت شهر مشـهد و همچنین موارد منحصر به فرد آن در مطالعات طرح جامع علاوه بر تهیه طرح جامع برمبنای شرح خدمات تیپ 12 موارد ذیل مورد بررسی قرار گرفته است .
بازگشت به اسلاید قبلی
5
شهر مشهد در دره کشف رود واقع شده است . ازشمال به کوههای هزار مسجد واز جنوب وغرب به کوههای بینالود محدودمیگردد.ارتفاع این شهر از سطح دریا 943متر و شـیب عمومی از شمالغرب به سمت جنوب شرقی است. علاوه برکشف رود که از شمال شهر مشهد عبورمیکند چند رودخانه دیگر نیز در این حوضه جاری است که از جمله آنهامیتوان به کارده ، طرق ، شاندیز وجاغرق اشاره کرد.
موقعیت جغرافیائی
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
6
از نظر اقلیمی مشهد درمنطقه گرم وخشک واقع شده است و دارای تابستانهای گرم و زمستانهای نسبتاً سرد میباشد . جهت عمومی جریانات هوا که مشهد را تحت تاثیر قرار میدهد شمالشرقی و شمالغربی بوده و جهت وزش باد غالب دراین منطقه از جنوب و جنوب شرقی است .
بازگشت به اسلاید قبلی
نقشه موقعیت جغرافیائی شهر مشهد
مشهد
7
حوزه نفوذ شهر مشهد ، باتوجه به اهمیت این شهر در استان خراسان و منطقه شرق ایران بسیار گسترده است . همچنین باتوجه به نقش زیارتی این شهر در ایران و مراجعه زوار به این شهر دامنه نفوذ آن کل کشور را هم در برمیگیرد. لیکن باتوجه به تعریف حوزه نفوذ در قراردادهای توسعه و عمران شهری ( محدوده ای که با در نظر گرفتن امـکان دسترسی مراکز جمعیتی اطراف به خدمات شهری تعیین میشود .) میتوان به محدوده حوزه نفوذ مستقیم شهر مشــــــهد دست یافت .بنابراین حوزه نفوذ مستقیم جنبه خدماتی دارد و شامل تمام محدوده ای است که ساکنین آن برای استفاده ازخدمات شهری به شهر اصلی رفت و آمد میکنند عوامل موثر در تعیین این محدوده :1- دسترسیهاو راهها 2- موانع طبیعی 3- مرزهای اداری و تقسیمات کشوری4- حوزه های نفوذ رقیب ( شهرهای مهم که امکان ارائه خدمات شهری را دارند). حوزه نفوذ مستقیم شهر مشهد ، باتوجه به ارتباطات موجود در سطح منطقه شمال خراسان خارج ازاین منـطقه نخواهد بود.محدوده حوزه نفوذ مستقیم شهر شمال مجموعه روستاهای اطراف شهر است که با آن رابطه روز مره دارند. – محدوده منطقه شهری : بخشی از حوزه نفوذ مستقیم شهر که از لحاظ روابط سکونت وکار باشهر اصلی دارای رابطه تنگاتنگ است . منطقه جمعیتی در کل حوزه نفوذ قابل تشخیص است بدیهی است دراین تقسیم بندی شهر مشهد و سه شهر بزرگ پیش بینی شده در طرح جامع شهرهای کوچک را تحت پوشش قرار خواهند داد. فقط در منطقه حاشیه ای دوری از شهرهای بزرک موجب قطب شدن شهرهای کوچک کلات و سرخس برای دهستانهای منطقه شده است . شهر مشهد به جهت مرکزیت شهرستان و جاذبه های بسیار قوی و غیر قابل رقابتی که در مقایسه با شهـــرهای دیگر،شهرستان دارد از حوزه نفوذ بسیار وسیع و گسترده ای برخوردار است به طوری که حتی روستـ-ــاهای واقع در حوزه های نفوذ محدود سایر شهرهای شهرستان نیز جزء حوزه نفوذ شهر مشهد محسوب میشود واین وضعی است که در کمتر شهری از شهرهای کشور وجود دارد.
حوزه نفوذ شهر مشهد
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
8
با ویران شدن دو شهر نیشابور و طوس، ساکنان این دوشهر ناگزیر ازمهاجرت به مناطق دیگر شدند.از مرکزی که سکونتگاه این مهاجران را تشکیل میداد نوغان وسناباد بود که رفته رفته روبه توسعه نهاده و با ادغام آن دو شهر مشهد کنونی بوجود آمد .
در زمان دیالمه به خاطر توجهی که آنان به مذهب شیعه و امام رضا(ع) داشتند مشهد مورد توجه بیشتری قرار گرفت ومردم از اطراف و اکناف به زیارت مرقد مطهر حضرت رضا(ع) می آورند.
در قرن چهارم سبکتکین غزنوی گنبد و بارگاه حضرت را ویران کرد ومردم را منع زیارت نمود تا آنکه در اوایل قرن پنجم هجری سلطان محمود بکار تعمیر بقعه وساختن حصاری به گرد شهر پرداخت و پسرش مسعود نیز دیواری برگرد بقعه کشید. در سال 617 نام آبادیهای طاهران و نوغان و همچنین دوقبر سناباد پایمال لشگریان مغول گردیدند و یکسره غارت وتاراج شدند.ولی در اثر توجه ثروتمندان شیعه دوقبری که در مجاور طوس در قریه سناباد بودند مجدداً آباد شدند.
از قرن هشتم به بعد سناباد به مشهد معروف شد و در زمان حمد ا… مستوفی مشهد به صورت شهری بزرگ در آمد و در آن مزارهای بسیار با گنبد های متعدد وجود داشت از آن جمله قبر محمد غزالی و قبر فردوسی رامیتوان نام برد . در زمان صفویه مشهد واقعاً رونق گرفت وبه صورت دومین زیارتگاه با اهمیت شیعیان جهان و مهمترین زیارتگاه شیعیان ایران در آمد.
پیشینه تاریخی شهر مشهد
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
9
در دهه 1340 بیشترین توسعه شهر مشهد در ابتدای خیابان طبرسی به سمت شمال و در امتداد خیابان احمد آباد و کوهسنگی به سمت غرب و جنوب غربی و همچنین در امتداد خیابان امام رضا(ع) به سمت جنوب بوده است در حالیکه در دوره قبلی رشد شهر تقریباً به صورت یکسان گرداگرد حرم مطهر امام رضــــــا(ع) توسعه یافته بود. در دهه 50 توسعه شهر به سمت شــرق و غرب از شدت بیشتری برخوردار شده و در طی دهه گذشته نیز مطابق با پیش بینی های طرح جامع بیشترین توسعه به سمت غرب و شمالغرب و اراضی قاسم آباد صورت گرفت اما به صورت غیر اصولی وبدون برنامه ریزی توسعه بسمت شرق نیز در طی دهه مذکور ادامه داشت
مساحت محدوده ساخت وساز شده شهرمشهد در سال 1370 نزدیک به 185 کیلومترمربع بوده است .
نقشه روند توسعه تاریخی مشهد
روند توسعه تاریخی شهر مشهد
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
هسته اولیه
دهه 1330
دهه 1340
دهه 1350
دهه 1360
10
خصوصیات جمعیتی و دموگرافی
سال تعداد نرخ رشد جمعیت
1335 241989
1345 409616 4/5
1355 667770 01/5
1365 1463508 16/8
1375 1887405 58/2
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
11
نمودار نرخ رشد جمعیت
بازگشت به اسلاید قبلی
12
نرخ رشد متوسط 40 ساله شهر مشهد 27/5درصد است. پیش بینی جمعیت در طرح جامع با فروض سه گانه ذیل صورت گرفته است . 1- فرض باروری پیش بینی جمعیت شهر مشهد برکاهش باروری در چهار چوب سیاستهای جمعیتی کشور با توجه به اهمیت مهاجرت و باروری بالای مهاجران تدوین شده است . در این فرض روند کلی کاهش میزان رشد طبیعی جمعیت از حدود 5/3درصددر آغاز دوره به 52/2 در صد در پایان آن ملحوظ شده است . 2- فرض مربوط به مرگ ومیر این فرض باتوجه به سطح امید زندگی و برآوردهای اعمال شده در این خصوص میزان مرگ و میر برای سالهای آینده پیش بینی شده است . 3- فرض مربوط به مهاجرت در پیش بینی جمعیت شهر مشهد فرض توقف مهاجرتهای خارجی ونقش مهاجرتهای داخلی یعنی مهاجرتهایی که به هر حال منشا’ روستایی دارند از اهمیت خاصی برخوردار است . دراین رمینه باتوجه به نسبت جمعیت شهری و روستایی و نقطه نظرهای مربوط به آن از 84/0 در آغاز دوره طرح به 38/0 در حدود سال 95 برآورد میگردد.
بازگشت به اسلاید قبلی
13
جمعیت پیش بینی شده طرح جامع مشهد درسال 1380و 1395
به ترتیب 3062719نفر و5856414 نفر میباشد
هرم سنی جمعیت شهر مشهد در سال 1395
بازگشت به اسلاید قبلی
14
هرم سنی جمعیت سال1365
زن
مرد
0 5 10 15 20%
20% 15 10 5 0
بازگشت به اسلاید قبلی
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
15
بررسی ساخت اشتغال در شهر مشهد در سالهای 65- 1345 بیانگر آن است که دراین دودهه همواره اقتصاد شهر متکی بر فعالیتهای بخش خدمات بوده است با این حال در سال 65سهم بخش خدمات ازکل اشتغال در مشهد پائین و نسبت اشتغال در بخش صنعت به مراتب بیش از نسبت مشابه در تمامی نقاط شهری کشور بوده است نسبت اشتغال بخش های عمده اقتصادی در سال 1365 در شهر مشهد 7/2 در صد در بخش کشاورزی6/35 در صد بخش صنعت و 2/59 در صد در بخش خدمات و5/2 در صد نامشخص بوده است.
بررسیهای سارمان برنامه وبودجه استان در سال 1365نشان میدهد که دراین سال 7/9 میلیون زائر به شهر مشهد سفر کرده اند که 53 در صد آنها از نقاط شهری و روســـتایی اسـتــان و 47 درصد از سایر نقاط کشور به مشهد وارد شده اند.
55درصد سفرها به قصد زیارت.
10درصد به قصد خرید مایحتاج.
11 در صد به قصد ماموریت .
11درصد به قصد عبور از شهر
و6 درصد نیز نامشخص بوده است . پیش بینی شده است آمارزائرین مشهد در سال 1400 به 30 میلیون نفر برسد.
خصوصیات اقتصادی
بازگشت به اسلاید قبلی
16
در دهه 80 – 1370 بخش خدمات همچنان سهم اصلی را در تولید ناخالص داخلی شهر برعهده خواهد داشت . تولید این بخش در دهه مذکور رشدی درحدود8درصد خواهد داشت . نقش زیارتی شهر در رشد بخش خدمـــــات بویژه هتل داری . فروش و حمل و نقل تاثیری عمده دارد سریعترین رشد مربوط به بخش صنعت با رشد 11درصدمیباشد ورشد متوسط سالانه در بخش کشاورزی 4 درصــد میباشد. پیش بینی های جمعیت فعال برای سال 1380 حاکی است که دراین سال حدود 680 هزار نفر در شهر مشهد ا زنظر اقتصادی فعال به شماره میایند بدین معنی که در فاصله سالهای 80 – 1365 بیش از 300 هزارنفر به جمعیت فعال شهر مشــــــهد افزوده میگردد. طبق برآورد های انجام شده و تعداد شاغلین شهر مشهد از 326 هزارو نفر در سال 1365 به 430 هزار نفر در سال 70 و 640 هزار نفر در سال 1380 خواهد رسید و میانگین رشد سالان اشتغال در فاصله سالهای 70 – 1365 برابر7/5 در صد و در ده سال 80 – 1370 برابر 4 درصد خواهد بود. بدین ترتیب نرخ اشتغال درمشهد سیر نزولی خواهد داشت و از 5/11 در صد در سال 65 وبه 10 درصد در سال 70 و 5 در صد در سال 1380 پائین خواهد آمد. توزیع شاغلین برحسب بخشهای عمده اقتصادی طبق نمودار زیربرآورد شده است
پیش بینی اقتصاد
بازگشت به اسلاید قبلی
17
خصوصیات کالبدی
نوع کاربری مساحت سرانه درصد
مسکونی 45526935 1/27 52/38
تجلری 2124361 26/1 80/1
آموزشی 1471476 14/1 24/1
مذهبی ـفرهنگی 503881 3/0 43/0
جهانگردی و پذیرایی 480000 29/0 41/0
بهداشتی و درمانی 879203 52/0 74/0
ورزشی 309774 18/0 26/0
فضای سبز 3325421 98/1 81/2
اداری و انتظامی 2202126 31/1 86/1
صنعتی 1850000 1/1 57/1
تاسیسات و تجهیزات شهری 1336044 8/0 16/1
حمل و نقل و انبارداری 1375725 82/0 16/1
باغات 19600000 67/11 58/16
پایانه و میدان تره بار 281910 17/0 24/0
شبکه دسترسی و معابر 36960000 22 27/31
جمع 118200000 36/70 100
جدول زیر کاربری اراضی وضع موجود شهرمشهد را نشان میدهد.
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
18
نقشه امکانات توسعه فیزیکی مشهد
بازگشت به اسلاید قبلی
مشـــهد
اراضی قابل توسعه از سمت شرق
اراضی قابل توسعه از سمت شمال
اراضی قابل توسعه از سمت جنوب
اراضی قابل توسعه از سمت غرب
19
کاربریها و سرانه های پیشنهادی طرح جامع در مقیاس ناحیه و محله
سرانه پیشنهادی
سرانه موجود
کل مساحت افق طرح
مساحت افزوده شده
مساحت موجود
کاربری
تجاری محله 23 114 137 14/0 39/0
تجاری ناحیه 9 200 229 17/0 65/0
مهد کودک 9 22 31 05/0 08/0
دبستان 57 267 324 34/0 92/0
راهنمایی 33 118 151 20/0 43/0
دبیرستان 22 126 148 13/0 42/0
مسجد و تکیه 47 103 150 28/0 42/0
مرکز بهداشتی 16 155 171 10/0 0/49
ورزش 16 439 455 10/0 30/1
پارک 79 368 447 47/0 27/0
تاسیسات شهری 61 79 140 36/0 4/0
جمع 392 1991 2383 34/2 77/6
بازگشت به اسلاید قبلی
20
کاربریها و سرانه های پیشنهادی طرح جامع مشهد درمقیاس منطقه
سرانه پیشنهادی
سرانه موجود
کل مساحت افق طرح
مساحت افزوده شده
مساحت موجود
کاربری
هنرستان 26 85 111 16/0 31/0
تجاری منطقه 115 250 365 69/0 04/1
جمع 187 1467 1654 12/1 7/4
تاسیسات 2 171 173 01/0 49/0
صنعتی ــــ 91 91 ــــ 26/0
پارک ــــ 533 533 ــــ 52/1
ورزشگاه 14 71 85 09/0 24/0
بیمارستان 27 156 183 16/0 52/0
فرهنگی 30 42 45 02/0 13/0
اداری ــــ 68 68 ــــ 19/0
بازگشت به اسلاید قبلی
21
پیش بینی کاربری های مقیاس شهری
بازگشت به اسلاید قبلی
22
نقشه تقسیمات کالبدی طرح جامع مشهد
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
ورود به جدول مربوطه
بازگشت به اسلاید قبلی
کمربندی صد متری
بلوار 75 متری امام علی
رودخـــانه کشـــف رود
بطرف قوچـــان
بطرف نیشابور
بلوار وکیــل آباد
بطرف شاندیز
75 متری نمایشگاه
آزادی
خیام
شهید کلانتری
75 متری رضوی
توجه:قابل ذکر است جهت دستیابی به اطلاعات مربوط به هر منطقه لازم است مکان نما را برروی هر منطقه انتقال داده و با نمایان شدن علامت دست ، بر روی آن کلیک نمائید.
23
جمعیت، مساحت و تراکم جمعیتی درمناطق 16 گانه طرح جامع
در وضع موجود و پیشنهادی
بازگشت به اسلاید قبلی
24
کاربری اراضی شهر مشهد در سال 1395 مطابق با برنامه ریزیهای طرح جامع
بازگشت به اسلاید قبلی
25
نقشه شبکه معابرشهر مشهد
بازگشت به اسلاید قبلی
26
نقشه کاربری اراضی طرح جامع مشهد
بازگشت به اسلاید قبلی
محدوده بافت تاریخی
محدوده مرکز شهر
تجاری –مسکونی
مسکونی
منطق ویژه مسکونی
تاسیسات شهری
اراضی زراعی
باغ
فضای سبز
کشاورزی صنعتی
توریستی جهانگردی
صنعتی
تجاری (طرح تفصیلی)
آموزشی
درمانی
ورزشی
فرهنگی و مذهبی
27
نقشه کاربری فضای سبز و ورزشی طرح جامع مشهد
بازگشت به اسلاید قبلی
فضای سبز
اراضی زراعی
باغ
کشاورزی صنعتی
ورزشی
28
نقشه کاربری آموزشی و فرهنگی – مذهبی
بازگشت به اسلاید قبلی
کاربری آموزشی
فرهنگی و مذهبی
29
نقشه کاربری حمل و نقل و تاسیسات شهری
بازگشت به اسلاید قبلی
کاربری تاسیسات شهری
حمل و نقل و انبارداری
30
نقشه کاربری توریستی و جهانگردی و نمایشگاه
بازگشت به اسلاید قبلی
توریستی و جهانگردی
نمایشگاه
31
نقشه کاربری مسکونی ،تجاری- مسکونی و مسکونی ویژه
بازگشت به اسلاید قبلی
کاربری مسکونی
مسکونی ویژه
تجاری و مسکونی
32
دوره مقیاس محله و ناحیه مقیاس منطقه مقیاس شهر جمع کل
پنج سال اول 1/783 7/324 2/1090 2198
پنج سال دوم 3/1146 475 1658 3/3279
جمع ده سال اول 4/1929 7/799 2/2747 3/5477
کل هزینه اجرای طرح جامع در دوره پنج ساله اول 2198 میلیارد ریال و در پنج سال دوم معادل 2/3279 میلیارد ریال و دریک دوره ده ساله 3/5477 میلیارد ریال است.
مقایسه هزینه اجرای طرح در ده سال اول با کل هزینه های پیش بینی شده دولت در برنامه پنج ساله اول نشان میدهد که هزینه اجرای طرح در هر سال حدود 5/5 درصد کل هزینه های دولت و 18درصد کل هزینه های عمرانی دولت است . بالا بردن نسبی هزینه طرح بیشتر از آنکه ناشی از اجرای طرح جامع شهر مشهد باشد به دلیل کمبودهای شدید خدماتی شهر مشهد در سالهای گذشته می باشد. توجه به این نکته ضروری است که یه تعویق انداختن اجرای طرح موجب افزایش هزینه طرح با توجه به نرخ تورم خواهد شد.
هزینه اجرای طرح جامع شهر مشهد یه تفکیک مقیاس عملکردی کاریریها:
بازگشت به فهرست
بازگشت به اسلاید قبلی
تــراز مــالی –فیــزیکی
33
دوره آموزشی بهداشتی و درمانی تربیت بدنی اداری شهرداری سایر بحش عمومی سایربخش خصوص
پنج سال اول 9/25 6/4 9/4 1/23 9/14 8/14 8/11
پنج سال دوم 6/25 8/4 2/6 8/22 3/11 4/18 9/10
جمع ده سال اول 7/25 7/4 7/5 23 8/12 17 3/11
نمو دار و جدول زیر توریع درصدی هزینه اجرای طرح جامع شهر مشهد را به تفکیک متولیان هر کاربری نشان میدهد
بازگشت به اسلاید قبلی
34
از طرف دیگر درآمدهای اجرایی شهر چه از طریق مستقیم و چه غیر مستقیم (اعتبارت دولتی )به تفکیک دو برنامه پنجساله بهشرح زیرمیباشد
دوره آموزش و پرورش بهداشت و درمان تربیت بدنی شهرداری
پنج ساله دوم 18 55/0 8/1 97/642
پنج ساله دوم 18 55/0 8/1 68/1184
پنج ساله سوم 36 111 6/3 65/1827
منابع درآمدی شهرداری از طرح جامع
منابع مستقیم
منابع غیر مستقیم
اضافه شدن سطح کاربری مسکونی
اضافه شدن سطح کاربری تجاری
افزایش تراکم ساختمانی
سایر عوارض
فضاهای ورزشی و پارک های سمت توسعه شهر
شبکه معابر سمت توسعه شهرِ
عوارض نوسازی سالیانه
باعنایت به مطالب فوق .ترار فیزیکی کلیه ارگانهای اجرایی شهر منفی خواهد بود وتنها تراز.مالی فیز.یکی شهرداری مثبت ارز.یابی می شودو
.چنانچه 15درصد از. درآمد های شهرداری صرف هز.ینه های اجتماعی گردد تراز. مالی فیز.یکی نزد یک به صفر خواهد شد
بازگشت به اسلاید قبلی
پایان
35