تجارت الکترونیک و موانع توسعه و گسترش آن در جمهوری اسلامی ایران
1- مقدمه:
در عصر ظهور پدیده ها، تجارت الکترونیک پدیده ای برتر است که تمام زیر ساخت های سنتی اقتصاد را به چالش طلبیده است. ناسازگاری اقتصاد سنتی و زیر ساخت های آن با اقتصاد نوین ناشی از به کارگیری روشی نو و جدید در اقتصاد عصر دانش است.
پویایی تجارت عامل بروز پدیده ای ناب در کسب و کار بین المللی شده است. که اینک این پدیده دوران بلوغ خود را در برخی از نقاط دنیا سپری می کند اما همچنان در برخی دیگر از مناطق دنیا در دوران طفولیت خود بسر می برد.
این ناهماهنگی در رشد این پدیده در مناطق مختلف بیانگر این است که زمینه های رشد در همه جا یکسان و به موازات هم نبوده است. هر جا که زمینه برای رشد فراهم شده است این پدیده اثر خود را به روشنی نمایان ساخته است و هر جا که محدودیت ها و تنگناها مانع رشد بوده اند هیچ جلوه ای از تاثیر مثبت این پدیده رویت نگردیده است. پدیده تجارت الکترونیک یا ارمغان عصر جدید می تواند با توجه به ویژگی های ذاتی آن عامل محرکی برای رشد اقتصادی کشورها باشد اما بدین شرط که محدودیت ها در حیطه جغرافیایی مورد بحث برداشته شود و راهکار ها جایگزین آن شود.
در ایران نیز موانع در راه گسترش این صنعت بسیار است اما فقدان بستر مناسب ملی و نگاه سنتی مردم به تجارت، کرس از بیکاری و عدم گسترش بانکداری الکترونیک را می توان از مهمترین این موانع دانست.
لذا طبیعی است که اقدامات اساسی و مهمی دارد. شناسایی و رفع این موانع از سوی دولتمردان ایران انجام گیرد.
جدایی از تجارت سنتی با توجه به ساختار اقتصاد و بازار ایران به یکباره ممکن نیست و این را همه کارشناسان و اهل فن می دانند اما می توان با بسترسازی جهت جایگزینی تجارت نوین یا همان کسب و کار الکترونیک در از مدت به این خواسته نائل آمد.
2- "عدم زمینه سازی لازم برای رشد تجارت الکترونیکی1":
سهم ما از درآمد تجارت الکترونیک در جهان چقدر است؟
اغراق نیست اگر بگوییم تقریباً ما هیچ درآمدی از این راه نخواهیم داشت و اگر کمی خوشبختانه تر به قضیه بنگریم بازهم نمی توانیم سهم قابل توجهی برای خودمان اختصاص دهیم.
بحث تجارت الکترونیک در کشور نه از سوی دولت و نه حتی از سوی بخش های خصوصی و در حقیقت مردم جدی تلقی نشده است. اما دلیل امر چیست؟
تعداد کاربران اینترنت و حتی متخصصان ما در مقایسه با کشورهایی مانند بحرین، امارات و … بسیار بیشتر است از نظر دسترسی به تجهیزات پیشرفته نیز ما تقریباً در وضعیت مناسبی بسر می بریم و تقریباً حدود 5 سال است که اینترنت به طور جدی وارد کشور ما شده، با این وجود سهم این کشورها از تجارت الکترونیکی به هیچ وجه قابل قیاس با درآمد ما نیست و حتی آینده روشنی نیز در این زمینه مشاهده نمی شود. این مساله می تواند دلایل بسیاری داشت باشد. اما یکی از مهمترین دلایل به طور قطع نگاه سنتی به این پدیده چه از سوی سیاستگذاران و هم از سوی مردم است.
معمولاً به دلیل همین نگاه سنتی ما موفق نمی شویم از فناوری های جدید نهایت استفاده را ببریم. در این مثال خاص اینترنت و یک بازار بزرگ داخلی و خارجی در فراروی ما است، ولی تاکنون ما نتوانستیم حتی قدم های کوچکی در راه پیشرفت و توسعه تجارت الکترونیک برداریم. بگذارید کمی بیشتر وارد جزئیات شویم. مطمئناً مهمترین هدف در تجارت ـ حال چه از روش های بسیار پیشرفته الکترونیکی استفاده کند و چه از روش های سنتی و قدیمی ـ دستیابی به پول و سود بیشتر است. طبیعتاً در این میان نقش بانک ها و موسسات اقتصادی در نقل و انتقال پول بسیار حیاتی است. هنگامی که در سال 1994 اینترنت قابلیت هایی تجاری خودرو علاوه بر جنبه های علمی و تحقیقاتی به نمایش گذاشت، موسسات تجاری و بانک ها در کشورهای پیشرفته اولین نهاد هایی بودند که تلاش جدی خود را برای استفاده هر چه بیشتر از این جریان به کار انداختند. محصول تلاش آنها همان بانکداری الکترونیک امروزی است. به سرعت مشخص شد که اینترنت بستر بسیار مناسبی برای انواع فعالیت های بانکداری و اقتصادی به شمار می رود. اما در کشور ما با اینکه مدت زیادی است اینترنت به طرز جدی مورد توجه عموم جامعه قرار دارد اما نه بانک ها و نه موسسات اقتصادی نتوانستند خود را با این جریان هماهنگ کنند. به عنوان مثال در کشور ما هنوز یک روش مناسب برای پرداخت ها و نقل و انتقال پول در اینترنت وجود ندارد ما نه توانستیم از سیستم های کارت اعتباری جهانی که می توانست با ترویج در گسترش در جامعه راه را برای نمونه های مشابه ایرانی باز کند استفاده کنیم و طبیعتاً به دلیل نداشتن تجربه و نادیده گرفتن تجربه های دیگران خودمانی نیز نتوانستیم یک روش مناسب با بازار و وضعیت اجتماعی خودمان بنا کنیم. انواع فعالیت های گوناگون و پراکنده در این زمینه چه از سوی بانک ها و چه از سوی موسسات اقتصادی خصوصی با شکست محض همراه شد.
هنوز بسیاری از ما تصور می کنیم اگر پول نقد خود را از یک دستگاه خود پرواز با قرار دادن یک کارت و وارد کردن رمز دریافت کردیم به این ترتیب نیمی از راه دیجیتالی شدن در اقتصاد را طی کرده ایم در صورتی که این کار تنها ماشینی کردن همان روش های سنتی است.
بانکداری و تجارت الکترونیک هم اکنون در جهان به عنوان یک بحث بسیار تخصصی و در عین حال بسیار پیچیده تبدیل شده است و تطبیق آنی با سیاست های اقتصادی در کشورمان تحقیق و برنامه ریزی جدی را می طلبد، که متاسفانه به نظر نمیرسد ما در این زمینه قدمی برداشته باشیم. در بررسی تاریخچه تجارت الکترونیک در می یابیم بورس های اوراق بهادار موسسات دیگری بودند که به سرعت فعالیت خود را با روند پیشرفت اینترنت هماهنگ کردند و موفق شدند در مدت کوتاهی با توجه به برتری های اینترنت در مقایسه با روش های قدیمی به دلیل سرعت و عرض دقت بالا به موفقیت بی نظیری دست یابند به این وسیله در کنار بورس هزارات موسسه کارگزاری و شرکت هایی که انواع خدمات مرتبط را ارائه می دادند خدمات خود را از طریق اینترنت ارائه کردند و به این ترتیب موج جدیدی از تجارت در اینترنت به راه افتاد. اما اینترنت جز ساده تر کردن کارها مزایای دیگری نیز به همراه داشت. به عقیده یکی از نویسندگان روزنامه والی استرژیت ژورنال وارد شدن بورس به اینترنت به شفاف شدن و حتی گسترش این بازار عظیم منجر شد و توانست رونق بیشتری به آن بدهد. در این زمینه نیز در کشور ما متاسفانه هیچ حرکت مثبتی دیده نمی شود.
و به هر ترتیب می توان با استفاده از چنین اقداماتی زمینه رشد فرهنگ اقتصاد ملی را گسترش داد. برای فراگیر شدن بحث تجارت الکترونیک در کشور ـ که در آینده نه چندان دور امری اجتناب ناپذیر به شمار می رود ـ با توجه به اینکه ما مجبوریم به زودی به عضویت سازمان تجارت جهانی درآییم و وارد اقتصاد رقابتی جهان شویم بدون آشنایی با اسرار مسئله مهمی مانند تجارت الکترونیک شانس موفقیت خود را به شدت کاهش خواهیم داد و باید هر چه زودتر دست به کار شویم. آموزش و ایجاد انگیزه برای عموم مردم می تواند کلید موفقیت برای شروع موفقیت آمیز گسترش تجارت الکترونیک باشد.
ایجاد انگیزه یک نکته اساسی به شمار می رود به عنوان مثال مدل تجارت الکترونیک C2B که معمول ترین روش تجارت الکترونیک است را در نظر بگیرید. هم اکنون این روش در کشور ما موجود است و مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش خریدار به طور مستقیم با توزیع کننده از طریق اینترنت وارد معامله می شود. هم اکنون سازمان هایی مانند شهروند چنین خدماتی را ارائه می کنند، اما این خدمات هنوز به صورت عامه در میان ما جا نیفتاده است. حتی میان کاربران حرفه ای اینترنت در ایران استفاده از این خدمات کمتر مرسوم است. در صورتی که همه ما به خوبی از مزیت های این روش با خبریم ولی از آن استفاده نمی کنیم. مطمئناً آموزش و ایجاد انگیزه در کنار یکدیگر می توانند ما را به نتایج قابل توجهی برسانند.
3- "تجارت الکترونیک، موانع گسترش در ایران در راه کارها2":
بخشی از این عوامل به طور فهرست وار عبارتند از:
الف: ضعف شبکه ارتباطی داده ها و نبود پی بستر مناسب ملی در کشور، عدم وجود سیستم های سخت اقراری مناسب و نبود شرکت های خدماتی قوی پشتیبانی همه گیر جهت ایجاد نصب و نگهداری شبکه ها و سایت های مورد نیاز نه نقاط مختلف کشور.
ب: همه گیر نبودن فرهنگ کاربری مناسب از کامپیوتر در بین عامه مردم ایران و گران بودن آن نسبت به درآمد در سطح کشور.
ج: علاقه سنتی مردم به حضور فیزیکی در بازار به دلیل عدم اعتماد و ناآشنا بودن به اینگونه پدیده های نوین و دلایل فرهنگی.
د: گستردگی فراوان مغازه ها، فروشگاه ها و موسسات عرضه کننده کالا در مقایسه با سایر کشورهای توسعه یافته جهانی که ترس از بیکاری را در پی دارد.
ه: عدم گسترش شبکه بانکداری الکترونیکی کشور.
و: آشنا نبودن عامه مردم با کارتهای اعتباری و مزایای آن در مقایسه با پول نقد و مشکلات ناشی از آن.
ز: پایین بودن درآمد سرانه مردم ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته که معمولاً مشکل اعتباری را به دنبال دارد.
ح: وجود برخی از ابهامات فقهی قابل پیش بینی که ظاهراً در مقابل با تجارت الکترونیکی می باشد و می بایست توسط فقها ریشه یابی و حل و فصل گردد.
ط: مساله حفاظت و امنیت تجاری در شبکه های کامپیوتری و نبود دادگاه های الکترونیکی.
ی: نیاز نه سرمایه گذاری اولیه و گسترده جهت ایجاد فروشگاه الکترونیکی و دوره انتظار طولانی جهت سوددهی و بازگشت سرمایه به دلیل نامانوس بودن مردم با این قبیل فروشگاه ها.
ک: تئوریزه نوبدن مراحل تشکیل فروشگاه اینترنتی و عدم آشنایی و کم تجربگی برخی از سرمایه گذاران ایرانی در طراحی و تاسیس آن.
در صورت بی توجهی به تجارت الکترونیک و اصرار بر شیوه های سنتی، درآینده نه چندان دور به احیاء در صحنه سیاست های اقتصادی جهانی متصل گردیده و به حاشیه رانده خواهیم شد. بنابراین می بایست از هم اکنون اقدامات بنیادی و ریشه ای را جهت اتخاذ زمینه های لازم به منظور رشد و توسعه تجارت الکترونیک به عمل آوریم.
برخی از راه کارها و اقدامات اجرایی لازم عبارتند از:
الف: گسترش شیوه های نوین بازرگانی، کدگذاری کلیه کالاها و اقلام تولیدی (بارکد) با استفاده از استانداردهای بین المللی.
ب: ایجاد دوره های آموزشی به منظور آشنایی بازرگانان و صاحبان موسسات تجاری و صنعتی با تجارت الکترونیک.
ج: ایجاد برخی تغییرات در سیستم آموزشی عمومی (از دوره ابتدایی تا دبیرستان)جهت گسترش فرهنگ تکنولوژی اطلاعات.
د: بررسی برخی از مسائل تجارت الکترونیکی دارای الهام از بعد حقوقی و فقهی (مانند استناد به دیسکت های اطلاعاتی و اطلاعات موجود در کامپیوتر به جای اسناد مکتوب و کاغذی).
ه: گسترش شبکه بانک های الکترونیکی و اینترنتی و توسعه کارتهای اعتباری به جای پول نقد.
و: اصلاح ساختار تجاری کشور و تهیه قانون تجارت الکترونیک و زمینه سازی جهت مشارکت عامه مردم.
ز: ایجاد ارتباط گسترده و قانونمند با سازمان های معتبر بین المللی در زمینه تجارت الکترونیک و گسترش فرهنگ آن در جامعه.
"موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب جهت
استفاده از تجارت الکترونیک" در ایران
1- مقدمه:
حضور در بازارهای جهانی با توسل به شیوه های موفق و کارآمد که خودنمایی از توانمندی اقتصادی کشورها را به تصویر می کشد، از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بین المللی کنونی به لحاظ پیشرفت های حاصله در عرصه های اقتصادی و صنعتی آن است. بی شک، بهره گیری از فناوری اطلاعات یکی از حلقه های لازم برای افزایش کارایی تجاری در اقتصاد ملی است. نیل به هدف افزایش کار این، مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاع رسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است. اطلاع رسانی بازرگانی، با شکستن انحصار اطلاعات، زمینه رقابت و در نتیجه ارتقاء بهره وری را افزایش داد. و گام بلندی در تامین عدالت اجتماعی به شمار می رود.
در محور تسهیل تجاری باید از شیوه های نوین بازرگانی بهره جست که شامل به کارگیری از خط نماد (بارکد)، استانداردهای مبادله الکترونیکی داده ها و انجام معاملات به صورت تجارت الکترونیکی و بدون کاغذ می شود.
بررسی نشان می دهد که استفاده از تجارت الکترونیک، 21 تا 70 درصد صرفه جویی در هزینه های فعالیت های مختلف می کند.
ایجاد تسهیلات تجاری مجموعه ای است که می تواند روشنایی بخش راه حضور بیشتر در مبادرت جهانی باشد و با تسهیل ارتباط میان عوامل عرضه و خرید کالا و خدمات. حجم تجارت روند افزون حضور بیشتر در مبادرت، سریع، مطمئن و کاراتر خواهد شد.
اما تحصیل چنین فرآیندی مستلزم تدابیر و ابتکاراتی پویا در جهت اصلاح ساختار و حذف موانع محیطی است. در جهت مرتفع نمودن موانع مزبور، از جمله راه کارهایی که لزوم توجه به آن احساس می شود، اشاعه فرهنگ استفاده از تسهیلات تجاری و آشنایی تمامی بخش های تجاری با کاربرد چنین امکاناتی است.
بدون تردید، بهره گیری خردمندانه از فناوری تجارت الکترویک می تواند ما را در بهبود کارایی تجاری و حضور فعال تر در عرضه تجارت جهانی یاری داده و به تقویت جایگاه کشور در بازارهای منطقه ای و جهانی کمک کند.
با توجه به آنکه تجارت الکترونیک از ضروریات تجارت در قرن 21 می باشد لذا برای استفاده از این فناوری لازم است عوامل محیطی مستقیم و غیر مستقیم بعنوان زیر بنادر امر توسعه صادرات مورد بررسی و مطالعه و بازنگری قرار گیرند. همچنین تجار و سایر دست اندرکاران در امر تجارت باید این امر حیاتی را شناخته و درک نمایند. برای رسیدن به این منظور لازم است ابتدا عواملی و در واقع موانع محیطی شناخته و اولویت بندی شوند، سپس ضریب اهمیت هر کدام را معین کنیم و در نهایت الگویی جهت پیاده سازی مناسب تجارت الکترونیک ارائه نماییم.
2- "طرح پرسش ها":
در رابطه با موانع محیطی پرسش های زیر مطرح می شود:
2- آیا عوامل محیطی مستقیم در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان؟
2- آیا عوامل محیطی غیرمستقیم در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان،
3- آیا تجار در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
4- آیا رقبا در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
5- آیا واحدهای توزیع فیزیکی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
6- آیا مشتریان در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
7- آیا عوامل اقتصادی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
8- آیا عوامل اجتماعی و فرهنگی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان؟
9-آیا عوامل سیاسی و قانونی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان؟
10- آیا عوامل جمعیتی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان؟
11- آیا عوامل تکنولوژیکی در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ به چه میزان؟
به نظر می رسد با انجام تحقیق بتوان تا حدودی سر پرسش های مطروحه فوق پاسخ گفت.
3- مطالعه تحقیقی جهت ارائه الگوی مناسب در جهت استفاده از تجارت الکترونیک در ایران3
با توجه به توسعه سریع تجارت در جهان و اینکه تجارت دیگر به صورت داخلی نمی تواند انجام پذیرد و نیز با توجه به اینکه ایران، جهت حضور فعال در صحنه جهانی و مجامع بین المللی مانند سازمان تجارت جهانی باید توان استفاده از فناوری تجارت الکترونیکی را داشته و نیز با توجه به این واقعیت که ایران نیز باید مانند سایر کشورهای جهان استراتژی مشخص و مدنی در خصوص استفاده از تجارت الکترونیک که از ضروریات تجارت در قرن 21 می باشد داشته باشد لذا برای استفاده از این فناوری نوین، لازم است استراتژی مشخص تدوین گردیده و در این راستا عوامل محیطی مستقیم و غیرمستقیم بعنوان زیربنا، جهت استفاده از تجارت الکترونیک در امر توسعه صادرات و تجارت مورد بازبینی و بررسی قرار گیرند. تجارت الکترونیک در واقع انجام عملیات از ابتدای راه یعنی اعلام نیاز و جستجو برای بدست آوردن کالای مناسب، تا انتهای راه یعنی تحویل جنس در محل را شامل می شود. تمام عملیات تجاری توسط یک شبکه گسترده انجام می پذیرد بدون آنکه، معضل بوروکراسی، موجب کندی کار گردد. بعبارت دیگر کلیه عملیات بانکی، بیمه، مدارک عمل و نقل و سایر اسناد مورد نیاز برای صادرات و واردات محصول توسط امکانات و شبکه های کامپیوتری و اینرنت انجام می پذیرد. در راه حصول به این مهم کشور ما مدافع متعددی را پیش رو دارد. یکی از مهمترین و اصلی ترین موانع، موانع محیطی است که نقش اساسی و بسزایی را ایفا می کند.
4- موانع محیطی:
موانع محیطی را به دو قسمت مستقیم و غیرمستقیم بندی می کنیم.
موانع محیطی مستقیم شامل تجار، رقبا، واحدهای توزیع فیزیکی و مشتریان و موانع محیطی غیر مستقیم شامل محیط های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و قانون، جمعیتی و تکنولوژیکی می باشد. البته این عوامل محیطی نزدیک بوده و عوامل محیطی دور را شامل نمی گردد.
5- اهداف تحقیق:
پاسخ به این سئوالات می تواند ما را به اهداف زیر رهنمون سازد:
1- کشف موانع و مشکلات محیطی جهت استفاده از تجارت الکترونیک در فرآیند بازرگانی کشور و یافتن راه های بهبود و ارائه مدلی در این خصوص.
2- استفاده به جا و صحیح از تجارت الکترونیک و فنون آنی.
3- کمک به افزایش سرعت و ریسک برنامه مدون و اساسی جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی.
4- کاهش تاخیرهای زمانی و تهیه مدارک.
5- کاهش بروز اشتباه.
6- کاهش هزینه نیروی کار.
7- کاهش تاخیرهای ناشی از کنترل اجتناب ناپذیر اداری.
6- روش های تحقیق :
برای رسیدن به پاسخ این سئوالات و اهداف مورد نظر فوق تحقیقی بین افرادی از 75 کشور جهان شامل 64 کشور در حال توسعه و 11 کشور توسعه یافته صورت گرفته و نقاط قوت و ضعف آنان را از نظر موانع محیطی مورد بررسی قرار داده است.
البته لازم به ذکر است این تحقیق بر اساس 2 روش تطبیقی و پیمایشی صورت گرفته است که الگوهای بدست آمده از این روش ها نیز در ذیل آمده است.
لکن قبل از درج الگوها باید توضیحی راجع به دو روش فوق الذکر داده شود.
روش تطبیق:
در این روش ابتدا اطلاعات مربوط به کشورهای مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. سپس نقاط ضعف و قوت هر کدام مشخص و بعد کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته با هم مقایسه می گردند.
روش پیمایشی:
از این روش جهت جمع آوری اطلاعات از شرکت ها، سازمان ها و افراد صاحب نظر در داخل و خارج از کشور استفاده می گردد.
ابتدا فرم هایی تهیه و سپس موانع محیطی تعیین می گردد. سپس برای شرکت ها و افراد در داخل و خارج کشور ارسال می گردد.
7- نتیجه گیری از تحقیق:
در این تحقیق شناخت عوامل محیطی مستقیم و غیر مستقیم و تاثیر آنها به عنوان مانع در تجارت الکترونیک در ایران و ارائه الگوهای مناسب، مد نظر بوده است.
در نتیجه پرسش های زیر مطرح می شود:
1- آیا عوامل محیطی مستقیم (تجار، رقبا، واحدهای توزیع فیزیکی، مشتریان) در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟
2- آیا عوامل محیطی غیر مستقیم (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و قانونی، جمعیتی، تکنولوژیکی) در استفاده از تجارت الکترونیک تاثیر دارند؟ چقدر؟
ارائه الگوهای حاصل از تحقیق:
ترتیب الگوهای بدست آمده از دو روش تطبیقی و پیمایشی:
الگوی بدست آمده از روش اول
عوامل محیطی غیر مستقیم نیز به ترتیب زیر اولویت بندی می گردند.
الگوی بدست آمده از روش اول
روش دوم ـ در این روش با توجه به پاسخ متخصصین به سئوالت پرسشنامه و تعیین ضریب اهمیت و درصد سر ؟؟؟ پرسش ها، آنها را رتبه بندی و اولویت هر کدام را مشخص می کنیم.
الگوی بدست آمده از روش دوم
اولویت بندی عوامل محیطی مستقیم به ترتیب زیر می باشد.
الگوی بدست آمده از روش دوم
همچنین اولویت بندی عوامل محیطی غیرمستقیم نیز به ترتیب زیر می باشد.
الگوی بدست آمده از روش دوم
8- ارائه پیشنهادات:
با توجه به الگوهای ارائه شده پیشنهاداتی بر اساس اولویت های تعیین شده به شرح زیر خلاصه شده است.
1- عوامل سیاسی و قانونی
الف) حمایت نظام و فرهنگ سازان جامعه از تجارت الکترونیک
ب) عضویت ایران در کپی رایت جهانی و تصویب قانونی کپی رایت
ج) تغییر این بینیش که دولت رقیب بخش خصوصی است.
2- عوامل اقتصادی
الف) تصویب قوانین تسهیل کننده
ب) ایجاد نظام بانکی کارآمد و بستر مناسب جهت ایجاد بانکداری الکترونیکی
ج) دسترسی بدون تبعیض، به اطلاعات
3- اجتماعی و فرهنگی
الف) آموزش تجارت الکترونیک در سطح مدارس و دانشگاه ها
ب) آموزش مستمر زبانی انگلیسی در سطوح مختلف
4- تجار
الف) اعطای بودجه مناسب جهت انجام پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری
ب) ملی کردن پروژه تجارت الکترونیک و اشاعه همه جانبه فرهنگ آن
ج) ایجاد صندوق حمایت از تحقیقات الکترونیک
د) از میان برداشتن قوانین دست و پاگیر که موجب خنثی سازی ایجاد تسهیلات برای گسترش تجارت الکترونیک می گردد.
5- مشتریان
الف) ایجاد بستر مناسب فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و قانونی و اداری، جهت ایجاد الکترونیک از طرف دولت.
ب) افزایش امکان دسترسی عمومی به اینترنت
ج) همکاری مناسب دولت و ارکان نظام با یونسکو و سایر مراکز در خصوص طرح استفاده از زبان مادری در اینترنت
6- رقبا
الف) شناسایی مزیت های نسبی به واسطه تحقیقات بازرگانی
ب) حمایت دولت از صادرکنندگان جهت استفاده از روش های نوین تجارت، هم سطح جهان
ج) اشاعه فرهنگ استفاده از بارکد
7- تکنولوژیکی
الف) انجام پروژه های مهندسی مجدد، حمایت از آنها
ب) تشکیل گروه های کاری در وزارت خانه های مربوط، جهت ایجاد بانک های اطلاعاتی
ج) توسعه کابل های فیبر نوری در سطح کشور
د) ایجاد مراکز تحقیق و توسعه و تصویب بودجه های لازم جهت حمایت از آن ها
8- واحدهای توزیع فیزیکی
الف) الکترونیکی کردن گمرکی و مراحل ترخیص کالا
ب) استاندارد کردن فرم ها و روش های مربوطه به تجارت الکترونیک
ج) مکانیزه کردن سیستم های انباری و ایجاد انبارهای مدرن و مکانیزه به کمک دولت
9- جمعیتی
الف) توزیع عادلانه ثروت و درآمد از طریق نظارت مداوم دولت بر روند توزیع درامد در جامعه، مالیات، عوارض و یا رانه به افراد کم درآمد
ب) استفاده از جمعیت جوان و تحصیل کرده کشور در امر توسعه تجارت الکترونیک
ج) افزایش درآمد سرانه از طریق اختصاص صحیح درآمد نفت به آحاد جامعه
"بانکداری و تجارت الکترونیک"
1- مقدمه:
برآیند واقعیت های موجود مبین این است که تجارت الکترونیکی وابستگی شدیدی به بانکداری الکترونیکی دارد و این وابستگی تا بدان حد است که بدون توجه به بانکداری الکترونیک باید تحقق کسب و کار الکترونیکی را منتفی دانست.
گسترش مکانیسم های پرداخت الکترونیکی موحیات حذف نظام های سنتی در بانک ها را فراهم کرده و از این طریق موجب تسهیل در وقوع تجارت الکترونیکی در کشور می شود.
در این فصل سعی شده است ابتداً تعریفی از بانکداری الکترونیکی و سپس در گفتاری کوتاه به ذکر موانع آن پرداخته شود. در ادامه به پول الکترونیکی که ابزار اصلی در بانکداری الکترونیکی است توجه شده است و ویژگی کلیدی آن مورد توجهی قرار گرفته است. اثرات پول الکترونیکی بر بانک ها از دیگر مطالب مورد بحث در این فصل می باشد.
2- بانکداری الکترونیکی:
نگارنده بر این عقیده است که بانکداری الکترونیکی را می توان شامل انجام تمام فرآیند های مالی بانک ها از طریق مبادله الکترونیکی داده ها دانست که ارائه خدمات به مشتریان را سرعت بخشیده و انجام عملیات بانکی را با دقت بیشتر ممکن می گرداند.
امروزه تاثیر تکنولوژی بانکداری الکترونیکی در بهینه سازی اداره امور بانکی، تغییر در چرخه های کاری بانک ها و تضمین سود آوری بانک ها در آینده را همگان پذیرفته اند. اما به نظر می رسد زمانی این صنعت این اثرات را از خود باقی خواهد گزارد که به دو مساله زیر توجه کافی و وافی صورت گیرد.
1- لحاظ نمودن الزامات و توقعات مشتریان حقیقی و حقوقی سیستم بانکی در مناطق مختلف کشور
2- در نظر گرفتن فعالیت رقبای داخلی و خارجی در رابطه با تکنولوژی و خدمات در ضمن لازم به یادآوری است که بانک ها باید خود تغییرات لازم را در فاز های اجرایی منطبق بر وضعیت و توان خود انجام دهند.
3- "بانکداری الکترونیک در ایرانی و موانع موجود در سر راه آن"4
مفاهیم ارتباط الکترونیکی همچون ارسال و دریافت پیام های مالی از طریق بکارگیری فن آوری رایانه ای و شبکه مخابراتی، با پیوستن بانک های داخلی به شبکه جهانی سوء نیت جای خود را در فعالیت های بانکی ایران باز نمود. با این وجود، زیر ساخت قدیمی بانک ها، عدم تغییر اساسی در روش بانکداری برای سا لهای مدید و مقررات بانکی محدودکننده که عمدتاً ناشی از ضعف ساختاری سیستم بانکی در تجزیه و تحلیل اطلاعات بازار مالی و مشتریان خود می باشد، از جمله موانع بزرگی هستند که در مسیر ایجاد تحول و همگام شدن با بانکداری نوین جهانی، سد راه سیستم بانکی می باشد و باید توسط موج جدید بانکداران تحول گرا و مدیران نو اندیش به کار زده شود.
بانکداری الکترونیک به مفهوم واقعی آن، تنها در چهارچوب یک شبکه بانکی سراسری و یکپارچه امکان پذیر است که در آن دریافت و پرداخت وجوه از هر حساب به حساب دیگر (بدون توجه به بانک مبدا و بانک مقصد) انجام پذیر باشد و هنوز تا آن مرحله راه اندازی راه درازی در پیش است.
البته در این میان باید به طرح های جالب و پیشرو نظیر "شبکه شتاب" اشاره داشت که یکپارچه کننده چند بانک داخلی در قالب یک شبکه سراسری بوده است.
از سوی دیگر کندی در پاسخ گویی به نیازهای مشتریان و متقاضیان خدمات بانکی، فضای مناسبی برای شرکت ها و موسسات مالی و اعتبارات (غیر بانکی) ایجاد می کند تا با ارائه خدمات در اشکال نوین، در حد توان سهم بزرگی از بازار خدمات مالی و اعتباری را از آن خود نمایند و در این میان ارائه انواع کارت های اعتباری و ایجاد سیستم های پرداخت از طریق اینترنت و تلفن همراه کانون توجه بازار خواهد بود. در همین ارتباط اگر دقت شود که ماهیت عملیات تجارت الکترونیک از لحاظ ارتباط غیر فیزیکی و غیر مستقیم شبیه به عملیات تجارت بین المللی باشد، آنگاه قابل تصور خواهد بود که طیف وسیعی از خدمات مالی و اعتباری همچون صدور ضمانت نامه ها، بیمه نامه ها و سایر انواع واسطه گری های مالی توسط بانک ها و موسسات اعتباری نه فقط برای معاملات بین المللی بلکه حتی در حوزه معاملات داخلی یک کشور، قابل عرضه باشد و در صورت ارائه این خدمات، بازاری که در آن تجارت الکترونیک در جریان است به سمت هر چه ایمن شدن پیش خواهد رفت و در حقیقت این نوع خدمات مالی الکترونیک همان نقشی را در اقتصاد الکترونیک بازی خواهد کرد که بانک ها و موسسات مالی در چند سده گذشته در اقتصاد سنتی داشته اند و البته این فرصت انحصاری و سود آور از آن موسساتی خواهد بود که با سرمایه گذاری به موقع در این زمینه اقدام نمایند.
4- پول الکترونیکی چیست؟5
بانکداری الکترونیکی و پول الکترونیکی مفاهیمی عام و کلی هستند و ما باید مشخص کنیم که آنها دقیقاً از چه چیزی صحبت می کنند؟ امروزه این مساله پذیرفته شده است که بانکداری الکترونیکی می تواند به دو جریان مجزا تقسیم شود: یکی عبارت است از محصولات پول الکترونیکی، به ویژه در شکل محصولاتی که ارزش آنرا ذخیره می کنند و دیگری عبارت است از تحویل یا دسترسی الکترونیکی به محصولات.
این ها محصولاتی هستند که به مصرف کننده این امکان را می دهند تا از وسایل ارتباطی الکترونیکی استفاده کرده و به این ترتیب به خدمات پرداخت قراردادی دسترسی داشته باشند. به عنوان مثال: استفاده از یک کامپیوتر شخصی و یا شبکه کامپیوتری و نظیر اینترنت) برای پرداخت کارت الکترونیکی یا ارسال دستوری برای انتقال وجوه بین حساب های بانکی. از:
از آنجایی که پول الکترونیک همچنان در مراحل اولیه پیشرفت است، هنوز تعریف واحدی از پول الکترونیکی وجود ندارد و اشخاص مختلفی پول الکترونیکی را به روش های متفاوتی تعریف کرده و توضیح داده اند. جامعه اروپا در پیش نویس دستور العمل خود پول الکترونیکی را بر اینگونه تعریف نموده است:
الف) بر روی قطعه ای الکترونیکی همانند تراشه های کارت و یا حافظه کامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده است.
ب) به عنوان یک وسیله پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از موسسه صادر کننده پذیرفته شده است.
ج) بدین منظور ایجاد شده است که به عنوان جانشینی الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار بگیرد.
د) به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداخت های با مقدار محدود ایجاد شده است مشاور امور مصرف کنندگان فدرال رزرو آمریکا. پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نموده است: پولی است که به صورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش در می آید و می تواند به صورت کارت هوشمند و یا کار ت هایی که در آن ها ارزش ذخیره شده یا کیف پول الکترونیکی ارایه شود. همچنین می تواند در پایانه فروش استفاده شده و یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیماً به صورت شخص به شخص مورد استفاده قرار بگیرد. و نیز می تواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانک ها و یا دیگر ارایه دهندگان خدمات و یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده و یا خرج شود. از تعریف و توصیف فوق می توان نتیجه گرفت که پول الکترونیکی توسط مصرف کننده و مشتری خریداری می شود و هر بار که مستقیماً به دستگاه های دیگر متصل شود و یا مصرف کننده از دستگاه استفاده کند تا از طریق پایانه فروش و یا حتی از شبکه های کامپیوتری همانند اینترنت خریدی را انجام دهد از موجودی آن کاسته می شود.
5- "ویژگی های کلیدی پول الکترونیکی":
ویژگی های اصلی پول الکترونیکی عبارتند از:
اولاً: ارزش بر روی قطعه و یا وسیله الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره می شود. محصولات گوناگون از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوت هستند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعه سخت افزاری کامپیوتری که مخصوص بدان و قابل حمل بوده و نوعاً یک ریز پردازنده است، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده در حالی که در پول الکترونیکی مبتنی بر نرم افزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده می شود.
ثانیاً: ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل می شود. برخی از انواع پول الکترونیکی امکان انتقال الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث (همانند صادرکننده پول الکترونیکی) فراهم می آورند و آنچه که بیشتر متداول و مرسوم است آن است که تنها پرداخت های مجاز و ممکن، پرداخت از مصرف کننده با تاجر و همچنین امکان باز خرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار است.
ثالثاً: قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقه آن ها ثبت و ضبط شده باشد.
در اکثر روش ها و رویه های محصول، برخی از جزئیات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه داده مرکزی ثبت و ضبط می شود که قابل نمایش دادن و ارائه هستند.
در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرف کنندگان امکانپذیر باشد این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرف کننده ضبط می شود و تنها هنگامی می تواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارایه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور (عامل طرح) پول الکترونیکی قرارداد بسته باشد.
رابعاً: تعداد شرکاء و طرفینی که به نحو کارکردی و موثر در معاملات الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموماً در معامله پول الکترونیکی، چهار دسته دخیل هستند: صادر کننده ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشنده سخت افزارها و نرم افزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کننده معاملات پول الکترونیکی. صادر کننده پول الکترونیکی مهمترین شخص در این میان است در حالی که اپراتور شبکه و فروشنده ارایه کنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کننده پول الکترونیکی، بانک ها و یا شرکت هایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی را که ارائه می دهند که مشابه با خدماتی است که برای دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد نیز ارایه می شود.
خامساً: موانع فنی و اشتباهات انسانی می تواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد در حالی که در معاملات مبتنی بر کاغذ چنین مشکلی با این حجم وجود ندارد.
6- اثرات پول الکترونیکی بر بانک ها:6
ابزار پرداخت الکترونیکی نقش مهمی در توسعه تجارت الکترونیکی دارند و خدمات و محصولات بانکداری الکترونیک من جمله پول الکترونیکی می تواند فرصت های مهم و جدیدی را برای بانک ها فراهم کنند. بانکداری الکترونیکی و پول الکترونیکی، به بانک ها این امکان را می دهد که بازار خود را از نقش های سنتی سپرده گذاری و اعطای اعتبار فراتر برده و توسعه بخشند، مضاف بر این بانکداری الکترونیکی و پول الکترونیکی می تواند هزینه های (عملیاتی) بانک ها را کاهش دهد.
در مقیاس وسیع تر، توسعه و پیشرفت مداوم بانکداری الکترونیک و پول الکترونیکی می تواند در کاهش هزینه های معاملات خرده فروشی هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی مشارکت و همکاری داشته باشد و این امر به نوبه خود و بالقوه می تواند به تولیدات بیشتر و رفاه اقتصادی منجر شود. بانکداری الکترونیک به مصرف کنندگان قدرت انتخاب های بیشتری می دهد. مصرف کنندگان و تجار قادر هستند تا موثر بودن و تاثیرگذاری و بهره بردن از راحتی و آسایش بیشتر را افزایش دهند اما توسعه بانکداری الکترونیک و پول الکترونیکی همچنان چالش های جدیدی را برای بانک های سنتی بوجود آورده است. معاملات پول الکترونیکی بسیار ارزانتر از سایر معاملات هستند و امروزه این مسایل می تواند به عنوان هزینه رقابتی مطرح شود و از سویی دیگر، بانکداری الکترونیک باعث می شود که کار برای بانک های سنتی سخت تر شود، هزینه های آنان افزایش یابد (به دلیل کاهش مشتریان) و کسب و کارها را کمتر بادوام و ماندنی سازد. این بانک ها قادر به جذب سرمایه مازاد و بیشتر از بازار سرمایه و سهام نیستند.
7- "جمع بندی و نتیجه گیری":
آنچه در خاتمه کلام در ارتباط با تجارت الکترونیک قابل توجه می نماید امکان استفاده از آن به عنوان یک فرصت تجاری برای ایجاد رشد اقتصادی در سطح کلان و توسعه اقتصاد بخشی ویژه در حوزه خدمات تخصصی می باشد. از سوی دیگر به دلیل حضور گسترده و اجتناب ناپذیر دولت در بسیاری از مناسبات اقتصادی و تجاری (بویژه در سطوح بین المللی) نیاز به تطبیق سازمان های دولتی، عملیات تجارت الکترونیک (ایجاد دولت الکترونیک) بسیار محسوس می باشد وگرنه رشد سریع تجارت الکترونیک در سایه دولتی که برآیندهای ارتباطی درون سازمانی در آن هنوز حالت سنتی (کاغذی) دارند، چندان خوشبینانه بنظر نمی رسد. در این راستا، تدوین و اجرای سیاست های کلان در قالب برنامه های توسعه برای ایجاد "جامعه اطلاعاتی" یکپارچه با جامعه جهانی، می تواند بسیار امید بخش باشد. این امر به رشد ابزارهای آموزشی و در نهایت به رشد فرصت های بالقوه کمک می کند. و سرانجام آزادسازی در اقتصاد و سیاست، خود از رشد و توسعه ارتباطات و تجارت الکترونیک تاثیر عمده می گیرد و در حقیقت این تاثیرگذاری دو طرفه است.
بنابراین تصمیم به استقرار تجارت الکترونیکی و سایر اجزای آن (از جمله بانکداری الکترونیک) تحت ملزومات آن، نیازمند درکی روشن از چگونگی فرآیند آن و نیز آمادگی روبه رو شدن با کلیه نتایج آن می باشد.
1- ابریشمچی، سهیل مقاله روزنامه همشهری – شماره 2828- سال دهم – 17 اردیبهشت 1382.
2- http://www.iftiz.org.ir/
3- اعرابی، سید محمد و سرمد سعیدی، سهیل ـ فصلنامه اطلاع رسانی ـ دوره 18-شماره 1.2 – صفحه 36.
4- Iran in formation Technology Centerاز سایت http://www.iranitc. com
5- http:// www.Law-bridge.net
6- http://www.Law-bridge.net
—————
————————————————————
—————
————————————————————
1
1