عنوان مقاله:
تاثیر نماز و احکام الهی بر رفتار زندانیان و جلوگیری از جرم و بزه در زندانها
مقدمه:
پیامبر اسلام (ص):
الصلواه عمودالدین؛ .نماز ستون دین است.
کار خود گر به خدا باز گذاری حافظ ای بسا عیش که با بخت خدا داده ای
انسان با ایمان باید بکوشد با تمرین و تصمیم و اراده قوی به نمازش عمق و شور و حال ببخشد و با مطالعه کتاب هائی که در این مورد نوشته شده و اسرار و نکات ظریف نماز را بیان کرده اند و نیز مطالعه شرح حال بزرگانی که به نماز عشق می ورزیده اند و نماز آنها نمونه ای از معراج مومن بوده به تدریج و کم کم بر حضور و توجه در نمازش بیفزاید و شور و نشاط خود را در حال نماز بیشتر نماید.
باید دانست که همین نمازهای بی روح و دست و پا شکسته ما نیز خالی از آثار مختلف تربیتی و روانی و اجتماعی نمی باشد و اگر انسان همین نماز بی روح را هم ترک می کرد، میزان جرم و خطا و معصیت او بیشتر می شد.
چون اثر عمده نماز که همان نهی از فحشا و زشتی و گناهان است، حتی در این گونه نمازها نیز ظاهر و آشکار می گردد.
در روایت آمده است جوانی از انصار نماز خود را به جماعت با پیامبر -صلی الله علیه و آله- می خواند ولی گاهی مرتکب خطا و گناه نیز می شد.این جریان را به پیامبر گفتند. حضرت فرمودند:بالاخره این نماز روزی باعث بیداری و دوری او از گناه می گردد. طولی نکشید که آن جوان متنبه و بیدار شد و دست از اعمال بد و زشت خود برداشت و در صراط مستقیم بندگی قدم گذاشت.انسان مومن باید به هر طریق با خدای خود مرتبط و پیوسته باشد و رابطه اش را با خدای خود هر چه قدر هم که ضعیف و کم رنگ باشد، قطع ننماید و همین ارتباط ضعیف را روز به روز تقویت نماید تا به تدریج به درجات عالی قرب و معرفت خدای متعال برسد.
قرآن شریف در سوره ذاریات، آیه 56 درباره انگیزه خلقت انسان می فرماید:((و ما خلقت الجن والانس الا لیعبدون؛ و من جن و انس را نیافریدم جز برای این که عبادتم کنند))
اگر بخواهیم در مورد نماز و تاثیر آن در روح و روان انسانها بنویسیم در مجالی که ما برای نوشتن داریم نمی گنجد زیرا توصیه های فراوانی در کتاب اعظم به این فریضه الهی شده است و از جمله عباداتیست که تکلیف آن در هیچ شرایطی از انسانها ساقط نگردیده است. لذا این دستور موکد به اقامه نماز نشانگر ارزش و اهمیت این تکلیف دینی برای بندگان خاضع الهی می باشد.بنابراین هر کسی که در گوش او ندای دین مبین اسلام را زمزمه کرده باشند تکلیف خود را در برابر خالق هستی اش با ادای نماز بجا آورده و شکر نعمتهای بی کران الهی مینماید.لذا هرچه در خصوص این تکلیف عظیم الهی بر قلم آوریم به طفره رفته ایم چرا که خود کتاب ناطق به زیبا ترین شیوه بلاغت عظمت و بزرگی این عبادت را بیان نموده است.لذا در این تحقیق تلاش گردیده است تاثیر نماز و احکام الهی را در تغییر رفتار مددجویان در داخل زندان و رابطه آن با تکرار جرم و بزه و بازگشت مجدد مددجویان به زندان را بررسی نمائیم.
بیان مسئله:
امروزه واژه زندان مانند زمان قدیم نیست که تصوری از سیاه چال ها و یا اتاقک های تاریک و بدون نور داشت و افرادی را دست و پا زنجیر زده با اقدامات تامینی خاص در آنجا نگهداری کرد بلکه امروزه کنترل زندان و زندانی مستلزم یک مدیریت نوین و استراتژیک می باشد چرا که افرادی که بعنوان مجرم برای طی ایام محکومیت خود در آنجا نگهداری می شوند ارتباط آنان بطور کلی با جامعه بیرونی قطع نگردیده و پس از تحمل دوران حبس دوباره به آغوش جامعه و خانواده باز می گردند لذا کارکرد زندان بعنوان یک محیط علمی در تربیت این افراد و تاثیر آن بر روی رفتار فرد در جامعه بیرون از زندان بسیار مهم می باشد چرا که ممکن است فردی به اقتضاء جرمی که مرتکب گردیده است زندانی شود و چنانچه تعلیمات زندان نادرست باشد نه تنها فرد را متنبه نکرده بلکه از او مجرمی حرفه ای ساخته و به جامعه تحویل داده است بنابراین می بینیم که نقش آموزه های درونی زندان بسیار مهم برای جامعه و زندانی می باشد.
از این روست رویکرد سازمان زندانها امروزه علاوه بر اقدامات تامینی بیشتر متوجه بعد تربیتی آن است و در این خصوص گامهای بلندی برداشته شده است که امیدواریم با ادامه این سیاست شاهد یک زندانبانی تمام و کمال اسلامی و انسانی باشیم.
بنابراین تصمیم گرفته شده در این مقاله به نقش آموزه های دینی و نماز در رفتار زندانیان که نتیجه آن خذف و یا کمرنگ شدن تخلفات در داخل زندان است پرداخته شود.همانگونه که مطلعید آموزش تعلیمات دین مبین اسلام که چراغ هدایت و سفینه نجات تمام انسانهاست و بی شک در درون جامعه زندان نیز می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد بنابراین امیدورایم با ارائه این مطلب توانسته باشیم کمکی هرچند ناچیز در اینخصوص به جامعه زندانبانی کرده باشیم.
کلید واژه:
جرم:فعل و ترک و فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.(ماده 2 ق.م.ا)
بزه:
زندان:محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده است با معرفی مقامهای صلاحیتدار قضایی و قانونی برای مدت معین یا بطور دائم به منظور تحمل کیفر با هدف حرفه آموزی ،بازپروری و بازسازگاری نگهداری می شوند.(آئین نامه سازمان زندانهای کشور .مصوب 20 آذر سال 1384چاپ دوم)
روح و روان:
فرضیه ها:
بین خواندن نماز و بیان احکام دینی و رفتار زندانیان ارتباط مستقیمی وجوددارد؟
نماز خواندن مددجویان در سیستم فیزیولوژی جسم آنها تاثیر دارد؟
بین خواندن نماز و تکرار جرم در مددجویان ارتباط مستقیمی وجود دارد؟
بین خواندن نماز و کاهش تخلفات در درون زندان ارتباط وجود دارد؟
در ابتدای مبحث لازم است تاثیر نماز بر زندگی انسانها رادر چندین بعد به اختصار مورد بررسی قرار دهیم:
الف )تاثیر نماز بر شادابی جسم و روان
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: مومن ، شوخ و لبخند بر دهان باشد و منافق بدخلق و گره بر ابرو .
علم پزشکی در قرن حاضر به وضوح می داند اشخاصی که اصطلاحا" یک لب و هزار خنده گفته می شوند ، نسبت به آنان که به اصطلاح با خودشان نیز قهرند و نسبت به زندگی بدبین و عبوس هستند ، بسیار کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند .
اما نکته بسیار مهمی که دانش طب به بشر آموخته است ، این مطلب است که شادابی و افسردگی انسان پیش از آنکه تحت کنترل اراده او باشد ، زیر فرمان تغییرات مواد شیمایی در سلسله اعصاب مرکزی انسان است، مثلا افزایش یک ماده شیمیایی به نام دو پامین در بدن سبب می شود ، انسان بدون آنکه خود بخواهد ، دچار ناراحتی و کاهش این ماده نیز سبب شاد شدن غیر ارادی انسان خواهد شد .مجموعه آثار فروید.
بعنوان مثال ، عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبحگاهی در اثر تغییرات و کم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی بوقوع می پیوندد.بنابراین واضح است ، امر واجب نماز صبح با ارزانی داشتن بیداری صبحگاهی به انسان تقدیم کننده شادابی جسم و روان به او می باشد و یک نتیجه مهم این شادابی ، سلامت جسم و روان خواهد بود.
ب ) تاثیر نماز بر بیماریهای اضطرابی
قرآن مجیدمی فرمایند: الا بذکر الله تطمئن القلوب.
اضطراب بیماری شایع قرن حاضر است ، پیشرفت سریع و پیچیده تمدن و در عین حال بی توجهی به ارزش های مذهبی و خانوادگی هر روز بیش از پیش برای افراد و اجتماع اضطراب های جدید بوجود می آورد .
از نظر روانپزشکان ، اضطراب با یک احساس مبهم منتشر و دلواپسی که اغلب ناخوشایند و بدون دلیل است مشخص می شود که معمولا " با یک یا چند مشکل جسمی همراه می گردد . از جمله شخص ممکن است علامتهای جسمی چون احساس تپش قلب ، تنگی نفس و درد قفسه سینه ، خالی شدن سردل ، تعریق ، سردرد ، تکرر ادرار ، اسهال ، گزگز دست و پاها ، لرزش و … را نیز به همراه داشته باشد . اضطراب ، گاهی به شکل طبیعی در اشخاص سالم بروز می کند و گاهی به صورت بیمارگونه و دائمی در می آید که نیاز به درمان و مراقبت پزشکی دارد . با اینکه دلایل علمی مختلفی از دیدگاههای مختلف بعنوان دلایل بروز اضطراب و تشدید آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ایمان مذهبی بعنوان یک عامل عمیق در بروز اضطراب نقش غیر قابل انکاری دارد . (بحارالانور ج.69 ص.124 .حدیث 2 )و به این ترتیب نقش پیشگیری کننده و حتی درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسی است
آرامش حاکم بر روح و روان و در نتیجه آن جسم اشخاص مذهبی ، در مقایسه با آشفتگی روانی و جسمی و اضطراب لامذهب ها از دیر باز مورد توجه پزشکان بوده است .
بنابراین برای پیشگیری از اضطراب و آرامش دائمی جسم و جان و روان نماز نقش عمده ای را ایفا می کند. از طرفی در بعد درمان بیماران مبتلا به اضطراب ، امروز علاوه بر درمانهای دارویی ، از روش های چون آموزش انبساط آرامش عضلانی و همچنین تلقین بوسیله هیپنوتیزم نیز استفاده می شود.
د) تاثیر نماز بر وسواس های فکری
امام صادق (ع) :
شیطان ، به وسیله وسواس نمی تواند بر ضرر بنده خدا کاری بکند مگر آن که بنده از یاد خدا اعراض کرده باشد.(بحارالانور ج.69 ص.124)
وسواس از قدیمی ترین اختلالات شناخته شده روانی است که بین مردم از شیوع نسبتا بالائی برخوردار است . وسواس را امروزه در دو عنوان کلی وسواس فکری ( مانند احتیاط یا تنفر مربوط به ترشحات و مواد دفعی بدن ، ترس از وقوع اتفاقات وحشتناک مثل آتش سوزی و مرگ و .. ) و وسواس عملی ( مانند شست و شوی دست ، استحمام ، آرایش مفرط ، امتحان درها و قفلها ، مرتب و منظم کردن ، احتکار و جمع آوری و .. ) طبقه بندی می کنند . (ترجمه سیناپس کاپلان -سادوک-جلد2-ص.519)
موضوع سخن امروز ما وسواس فکری است که می تواند مشکلات متعدد و مسایل آزار دهنده بسیاری را برای شخص مبتلا و اطرافیانش به همراه داشته باشد . در این حالت شخص مبتلا ممکن است تصاویری ذهنی به شکل صحنه های وحشتناک و ناراحت کننده بسیاری داشته باشد که هر چه بیمار سعی در مقاومت در مقابل آنها دارد ، نمی تواند از آنها خلاص شود این وسوسه فکری از موضوعات بسیار کلی مانند سوال ذهنی درباره اینکه : چه کسی خدا را آفریده ؟ هدف از زندگی چیست ؟ و .. گرفته تا افکار گناه آلوده جنسی و ترسهای مرضی و .. متفاوت است و تقریبا همه این افکار بیمار را در وضعیت وحشتناکی قرار می دهند .
گواه این موضوع نیز یادآوری این مساله است که در منابع اسلامی وسواس پدیده شناخته شده ایست و به آن به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان اشاره می شود . به عنوان مثال در کتاب اصول کافی ( باب عقل و جهل ) آمده است : در نزد امام صادق (ع) شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد ، حضرت فرمود : چگونه عاقل است که شیطان را اطاعت می کند ؟
در این مورد حتی منابع اسلامی از قول معصومین (ع) روشهای متعددی را برای پیشگیری و درمان وسواس پیشنهاد کرده اند ، که از آن جمله بهره از ادعیه و اذکار خاصی از جمله لا اله الا الله و لا حول و لا قوه الا باا لله می باشد که در حقیقت ما حصل همه آن روشها را می توان در ذکر خدا خلاصه کرد .
بنابراین با این وصف برخی از اذکار و توجهات حین نماز بسیار موثر به نظر می رسد .استفاده زبان و ذهن از ذکر غیر المغضوب علیهم و الضالین که جدائی راه مومن را از ابلیس و شیطان نشان می دهد دست کم ده بار ، طی نمازهای یومیه و فیض بردن از سوره مبارکه ناس بعد از حمد ، بخصوص توجه آیات شریفه ((من شر وسواس الخناس )) ((الذی یوسوس فی الصدور الناس )) به عنوان عواملی قدرتمند در توقف افکار وسواسی مطرحند .
همان طور که اشاره شد ائمه معصوم (ع) که پزشکان حقیقی بشرند ، برای دوری از وسواس ذکر خدا را پیشنهاد کرده اند و این فرمان الهی است که برای ذکر من نماز را به پا دارید اقم الصلوه لذکری .
ه) تاثیر نماز بر وسواس های عملی
قبلا" از تاثیر نماز بر وسواس فکری سخن گفتیم و اینک به نکته ای پیرامون وسواس عملی می پردازیم که نمونه های آشنای زیادی از آن را می توان در جامعه اطراف پیدا کرد .
علیرغم این که اسلام ، آیین نظم و ترتیب و مسلک پاکیزگی و طهارت است ، اما آنجا که کار به افراط و مبالغه می کشد و پدیده ای از عدل دور می گردد ، اسلام (بخصوص تشیع) آن پدیده را مذموم تلقی می نماید و برای نزدیک نمودن آن به تعادل راه حل عملی پیشنهاد می کند . از جمله این افراط ها وسواس است .(تفسیر سوره نور.تفسیر نمونه) که گفتیم به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان در تعالیم اسلامی نام برده می شود و بخش قابل توجهی از تعالیم اسلامی و بخصوص نمود برجسته آن یعنی نماز به زدودن و سواس از زندگی انسانها اختصاص دارد.
چنانچه مروری بر آداب طهارت در رساله های فقهی علماء شیعه داشته باشیم ، متوجه می شویم ، که بسیاری از دستورات توجه به شک های وسواس آمیز در مورد طهارت جسم یا لباس را باطل اعلم کرده اند ، مثلا اگر شخصی شک کند که وضویش باطل شده یا نشده است ، باید بنا را بر باطل نشدن آن بگذارد ، یا آن که اگر شک کند لباسش نجس یا پاک است بنا را بر پاک بودن لباس می گذارد .
بدین ترتیب آموزشهای نماز ، بسی قدرتمندتر از روشهای معمول در علم غرب مثل روش حساسیت زدایی تدریجی در زدودن وسواس مطرحند ، چرا که انسان نمازگزاری که در شبانه روز بارها به تعالیم ضد وسواس توام با نماز گردن می نهد ، در زندگی روزمره خود ، قطعا دور از وسواس خواهد زیست .
و) تاثیر نماز بر احساس امنیت روانی
پس کدامیک از دو دسته مردم سزاوار به امنیت اند اگر می دانید: کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند . ( سوره مبارکه انعام ـ آیه شریفه 82)
هر چند که در پزشکی و زیست شناسی امروزی واژه استرس به معنی هایی متفاوتی به کار می رود ، اما بر اساس تعریف هانس سلیه روانشناس مشهور استرس در پزشکی و روانپزشکی معمولا اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد که قادر به ایجاد بیماریهای جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است. مطالعات هاروی برنر محقق برجسته استرس ، نشان می دهد که آمار مرگ و میر ، بیماریهای جسمی ، خودکشی و دیگرکشی ، پذیرش به بیمارستانهای روانی و زندانها و.. در میان افرادی که در معرض استرس های گوناگون بوده اند ،، به مراتب بیشتر از افراد عادی است .
از آنجا که زندگی انسانها در عصر حاضر ، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این که لازمه زیستن و تداوم زندگی سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست ، لزوم برخورداری انسان از وسایلی که درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حکمفرما سازند ، بوضوح احساس می شود .
چنانچه با دقت کافی و استناد به شواهد آماری به مکانهایی که استرس های متعدد زندگی کار افراد را بدانجا می کشاند ( مکانهایی مثل مطب پزشکان ، بیمارستانهای جسمی و روانی ، قبرستان ، زندانها و .. ) سری بزنیم متوجه می شویم که تعداد مذهبی ها ، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است .
بعنوان مثال در کشور خودمان درصد بیشتری از محکومان زندانها را افراد بی نماز تشکیل می دهند . یا مثلا آمار بیماران بستری در بیمارستانها که با نماز بیگانه اند به طرز باورنکردنی بیش از اشخاص مقید به نماز است .
این موضوع نه فقط در کشورهای مسلمان ، بلکه در سرتاسر جهان عمومیت دارد.به نظر می رسد، دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تکیه گاه روحی می بخشد.با این اوصاف نماز بعنوان برجسته ترین چهره ایمان ، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می کند
تاثیر نماز بر بیماریهای روح ( گناهان )
در این بحث به گستره عظیم و بی نهایت عمیقی از معارف نماز می پردازیم که عرصه توانمندیهای این گستره حداقل تا قرنهای آینده از حیطه توانائی های متصّور برای علم بشر و دانش پزشکی خارج است . و آن همانا تاثیر خارق العاده و فوق بشری نماز در از بین بردن روحیه گناه و بیماریهای روح ، یعنی همان چیزی که در قاموس قرآن از آن با نام امراض قلب یاد شده است .
بعنوان مثال،در تعالیم اسلامی از دروغ به عنوان یک گناه کبیره و معصیتی بزرگ یاد شده است ، و ما در مطالعات روانپزشکی به بیماریها و اختلالات گوناگونی بر می خوریم که در آنها دروغ گویی بعنوان یک علامت برجسته مطرح است . یا دشنام گویی که یک گناه محسوب می شود ، گهگاه با ابتلاء حاد برخی از اشخاص به گروهی خاص از بیماریهای روانی ، در آنها دیده می شود . پس چه بسا که ساختمان مغز و وضعیت ناقل های عصبی در اشخاص دروغگو به گونه ای باشد که آنها را به دروغگویی وا دارد یا کسانی که دشنام گویی بیمارگونه دارند بر اثر تغییرات نابهنجاری که بر اثر عوامل مختلف اعم از علل جسمی ، محیطی ، روانی ، خانوادگی و .. در دستگاه اعصاب آنها بوقوع پیوسته است ، دچار این عارضه شده اند . در این مورد مدارک و شواهد پزشکی متعددی می توان ارائه داد.
مثال دیگر این است یک بیماری عفونی مشهور موسوم به سیفلیس وجود دارد که توسط نوعی از انواع شیطان(میکروب) موسوم به تروپوتما پالیدوم ایجاد می شود . علائم روانی و نشانه هایی که شاید بتوان آنها را بیماری روحی تلقی کرد ، در این بیماری به وفور ایجاد می شود. مثلا در مرحله سوم سیفلیس بیمار مبتلا شروع به گزافه گویی ها و دروغگویی های عجیب و غریب در مورد خود می کند ، که قبل از ابتلاء به بیماری هرگز سابقه ای از این گونه اعمال را نشان نمی داد. یا در بیماری دیگر عفونی موسوم به بروسلّوز ( تب مالت ) که ناشی از تفّوق شیطان دیگری ، درجسم انسان است ، از تظاهرات مهم بیماری وقوع حالت افسردگی شدید در فرد مبتلاست .
با این مثالها می توان به رابطه نزدیک شیاطین میکروبی ، با شیاطین دستگاه مغز و اعصاب انسان که او را به سوی بیماریهای روانی ( مثل افسردگی ) یا بیماریهای روحی ( مثل دروغگویی ) سوق می دهند ، پی برد .
بنابراین ،این قبیل مسائل شناخته شده در دانش امروز بشر همگی دلالت بر آن دارند که گناهانی که بشر مرتکب می شود همگی ناشی از تغییر و تحولاتی در دستگاه اعصاب اوست و گناهکاران و منحرفین بالذّات آدمهای بدی نیستند ، بلکه موجودات بیماری هستند که تعادل ناقل های عصبی در آنها به هم خورده است . بدین ترتیب برآیند و نتیجه همه عواملی که آنها را در بروز گناهان و بیماریها موثر می دانند ( مثلا تربیت خانوادگی بد ، اجتماع فاسد ، و منحرف ، دوستان ناباب و .. ) همین برهم خوردن تعادل ناقل های عصبی می باشد که در طی نکات اخیر به مطالبی پیرامون آن اشاره شد .
با همین دیدگاه است که در برخی ممالک پیشرفته وقتی کسی در یک فروشگاه هنگام دزدی ، دستگیر می شود او را به جای آن که به پلیس بسپارند ، به بیمارستان روانپزشکی اعزام می کنند. در حالی که علم بشر تا زمانی که به شناسایی کامل تغییرات ناقل های عصبی مربوط به هر انحراف مثلا دزدی دست یابد و برای هر یک دارو پیشنهاد کند راه درازی را در پیش دارد و بر این اساس بیمارستانهای روانپزشکی نیز در قرون حاضر نخواهند توانست کار چندانی برای شفا بخشیدن به این قبیل بیماران که در واقع گنهکاران هستند انجام دهند .و به همین دلیل است که آمار جرم و انحراف و جنایت روز به روز در کشورهای غربی و اقتداکنندگان به ایشان بالا می رود .
اما از آنجا که مکتب اسلام هیچ سوال بشر را بدون پاسخ نگذاشته است در مورد نحوه درمان بیماریهای روان ( گناهان ) و ریشه کن نمودن جرم و جنایت و انحراف از جامعه نیز میتوان در رهنمودهای این مکتب روشهای متعدد پیدا کرد و با سرنهادن کامل و بدون قید و شرط به دستورات آن در راه ساختن جامعه ای به تمام معنا سالم قیام نمود. پس وقتی که خالق انسان و هستی ، در کاملترین صحیفه ضامن خوشبختی و سعادت انسان ندا سر می دهد که : انّ الصّلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر . میتوان با قبول کامل این جمله الهی اطمینان یافت که بهترین راه مبارزه با همه بدیها و منکرات نماز است . با عنایت به مجموعه این مباحث و با توجه به مشابهتی که بین انحرافات و گناهان با بیماریهای مختلف جسمی و روانی ، از نظر تاثیرات متقابل آنها بر دستگاه مغز و اعصاب ، قائل شدیم می توانیم به تاثیر نماز از طریق ایجاد تعادل در ناقل های عصبی در ریشه کنی بیماریهای روح یعنی همان گناهان و انحرافات ، توجه نماییم . در حقیقت ، انسان نمازگزار با بهره بردن از این فریضه نورانی خود را در مقابل همه گناهان و خطاها ایمن و واکسینه می کند .
تاثیر نماز بر رفتار ومنش زندانیان در داخل زندانها:
زندان نیز مانند دیگر جوامع می بایست تمام ابعاد مادی و معنوی آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد لذا در این مبحث سعی شده بیشتر بر بعد روانی و معنوی نماز بر زندگی مددجویان در داخل زندانها پرداخته شود.
افرادی که به هر نحوی روانه زندان می گردند چه عمدا" و چه سهوا" برابر قانون مجرمند و یا در مظان اتهام، و در نتیجه ارتکاب جرم، آنان باید از دیگر اقشار جامعه جداسازی شده و در فضایی محصور و محدود به نام زندان نگهداری شوند.طبعا" نگهداری مجرمین و بزهکاران در چنین مکانی محدودیتهای فراوانی را برای آنان در پی خواهد داشت و مهم ترین آنها سلب آزادی اینگونه افراد است که به محض ورود به ارتباط آنان با جامعه در بیرون از زندان قطع شده و یا به حداقل ممکن می رسد و نمی توان جزء در چارچوب دستورات قانونی برای آنان آزادی دیگری در نظر داشت لذا در نتیجه محبوس ساختن افراد مجرم و بزهکار در جامعه آرامش و امنیت برقرار می شود اما از طرف دیگر این محرومیت برای افرادی که به نحوی مرتکب بزه شده اند با توجه به قباحت این امر در جامعه موجب گردیده تا شخص خاطی دچار شکستگی شخصیت شده و خد را نسبت به دیگر افراد جامعه حقیر و خوار پندارد ونتیجتا" در شکل شخصیتی زندانی اختلالاتی ایجاد می نماید که چنانچه بدرستی درمان نشود زیانهای جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت.
یکی از موضوعاتی که امروزه درزندانها مورد توجه قرار گرفته است بعد روان درمانی زندانیان است که این موضوع دامنه گسترده ای دارد چرا که قول قوی بر این است که اگر زندانیان روح و روان آرامی داشته باشندو آسوده خاطر باشند قطعا" نه تنها زندان برای آنان ابزاریی بازدارند نیست بلکه می تواند بعنوان فرصتی جهت بازتوانی و بازیابی شخصیتی آنان محسوب گردد.
لذا در این راستا اقدامات زیادی در مجموعه سازمان زندانهای صورت گرفته است اما در این مقاله تلاش بر این است که نقش نماز و احکام الهی را در بهداشت روانی زندانها بررسی نمایم.چنانکه در گذشته بیان نمودیم تاثیرات نماز را در چند محور بررسی نمودیم اما اکنون میخواهیم ببینیم این موضوع می تواند در داخل زندانها بر روی زندانیان نیز تاثیر داشته باشد یا خیر؟
تمامی مواردی که در گذشته مورد بررسی قرار گرفت بصورت خیلی واضح و بدیهی در زندانها وجود دارند و می توان از آن بعنوان یک معضل در داخل زندانها نام برد.بسیار مشاهده گردیده است که ناهنجاریها و کج رفتاریهای زیادی در مددجویان انجام گرفته که علت آن ناشناخته مانده است شاید خود شخص خاطی نیز منشاء آن را نمی داند.همانطور که در گذشته ذکر شده انواع وسواس(فکر و عملی)می تواند سرآغاز یک ناهجاری رفتاری باشد بعنوان مثال یک وسواس فکری در زندانی مثلا" وسواس در مورد فکر کردن به خانواده خود در بیرون از زندان و تصور نامطلوب غیر واقعانه از آنان ممکن است زندانی را به درگیری ذهنی مبتلا نموده و در یک موقعیت فراهم شده اقدام به خودزنی یا برهم زدن نظم و انضباط زندان نماید که ملاحظه می گردد این عامل بعنوان یک موضوع واقعی و گریبانگیر زندانها میتواند مشکل ساز باشد .اما چنانچه با آموزشهای مداوم و مستمر زندانی علاقمند به شرکت در جلسات ادعیه و روزه خوانی ائمه معصومین علیهم السلام باشد و با توسل به درگاه باری تعالی و ذکر آیات و احادیث دینی در خود قوت قلبی ایجاد نماید و به تمامی دلواپسی های ناشی از وسواس فکری خود خاتمه دهد در نتیجه چنین مشکلی برای وی حادث نمی شود.
موضوع دیگر تاثیر نماز ،بر بیماریهای روحی یا همان گناهان بود که این منشاء حرکت شخص بسوی معصیت و گناه و در نتیجه آن ارتکاب جرم وبزه می باشد. چنانکه که ذکر شد آموزه های دینی می تواند سدی محکم در برابر گناهان باشد .دور کردن شیطان نفس و دوری جستن از وسوسه های آن می تواند ما را به یک بهداشت روانی مطلوب برساند و از پرت شدن در اقیانوس گناهان جلوگیری نماید لذا انّ الصّلوه تنهی عن الفحشاء و المنکرتنها ابزار محکم و بدون قید و شرطی است که از ارتکاب به هر جرم و جنایتی جلوگیری می کند ضمن اینکه اجر اخروی نیز برای فرد در پی دارد.
از دیگر مواردی که به آن اشاره شد تاثیر نماز بررفع اضطراب بود که می تواند بین تحمل حبس زندانیان و گذر زمان تناسب خوبی برقرار نماید.اضطراب و نگرانی در مددجویان آنها را وادر می سازد اعمالی غیر ارادی و ناخواسته را مرتکب شوند مثلا" ممکن است یک زندانی در نتیجه فشارهای که بر اثر نگرانی و اضطراب بر او وارد شده خود را از ادامه زندگی ناتوان ببیند و در یک اقدام کاملا" غیر ارادی دست به خودکشی و یا خودزنی بزند بنابراین برای پیشگیری از اضطراب و آرامش دائمی جسم و جان ،نماز نقش عمده ای را ایفا می کند و با ذکر الا بذکر الله تطمئن القلوب آرامش همیشگی و ابدی را برای خود فرهم می سازد.
در پایان نیز یادآور میشویم که عمده ترین تاثیر نماز در سلامت جسم و روان است چون شخص با خلوص نیت و توسل به خدای متعال خود را هیچ دانسته و تمام توسلات خود را به خدا متوجه می سازد و قدرت امید و زندگی در او آنقدر بالامی رود که تکیه گاهی جزء آفریدگار جهانیان نمی بیند.همچنین حرکات ارگانیسمی نماز نیز می تواند در بالا بردن سلامت جسم و روان تاثیر فراوانی بگذارد همچنانکه درگذشته نیز بیان شد توفیق سحر خیزی و اقامه نماز صیح می تواند با جلوگیری کردن از برخی هورمنهای نامطلوب در بدن ،شادی و نشاط را به فرد هدیه دهد و به قول دانشمند بزرگ ایرانی حکیم بزرگمهر سحر خیز باش تا کامروا شوی.امید آن است که کلیه مددجویان در سراسر زندانها کشور با توسل به نماز و نزدیکی با خدای یگانه علاوه بر تضمین سلامت روانی خود زمینه آزادی خود را در نزد پروردگار عالمیان فراهم نمایند.خدایا چنانکه کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار.آمین یا رب العالمین.
منابع:
بحارلانوار.جلد 69 ص.124 .حیدث2 .
تفسیر سوره نور.تفسیر نمونه.
ترجمه سیناپس کاپلان .سلدوک.ج2.ص519 .
فلسفه اخلاق .استاد شهید مطهری .ص38 .
نماز ،بهشت خلوت انس.ص7.
آئین نامه سازمان زندانهای کشور .مصوب 20 آذر سال 1384چاپ دوم.
ماده 2 ق.م.ا
بحارالانور ج.69 ص.124