اقدام پژوهی چگونه توانستم شرکت دانش آموزان را در مسابقات معارف اسلامی و احکام نماز جماعت رونق ببخشم

فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
بیان مسئله
توصیف وضعیت موجود
اهمیت موضوع
گرد آوری شواهد یک
از جمله مسائل موجود در مدرسه
تجزیه و تحلیل اطلاعات
انتخاب راه حل مناسب
اجرای راه حل با ذکر جزئیات و چگونگی اجرا
گرد آوری شواهد 2
جمع آوری اطلاعات به منظور برسی میزان تاثیر گذاری راه حل اجرا شده
اعتبار سنجی اقدامات انجام شده
ایجاد شاخص های پرورشی آموزشگاه در جهت بهبود کیفیت پرورشی
چالشهای برنامه ای در امور تربیتی
چالش خانواده و مدرسه
نتیجه گیری و پیشنهادها
برخی از راهکارهای کیفیت بخشی به امور تربیتی و پرورشی در مدارس
راهکارهای متعددی برای افزایش مشارکت دانش آموزان در امور مدرسه
منابع
چکیده
بر اساس اهمیت موضوع دانش آموز و ارتباط با قرآن و معارف قرآنی، راهکارهای مربوط به حیطه وظایف وزارت آموزش و پرورش، مهمترین راهکارهای گسترش فرهنگ و معارف قرآنی در میان دانش آموزان بوده است .
با اینکه ما معتقدیم قرآن کریم بزرگ‏ترین هدیه الهى براى انسان ها و گرانبهاترین میراث پیامبر اعظم(ص) در میان مسلمین است، امت اسلامى آنگونه که شایسته است براى استفاده از این میراث عظیم از خود همت نشان نداده و نمى‏دهد. جامعه اسلامى پس از وفات پیامبر اکرم(ص) على رغم تاکیدات فراوان آن حضرت مبنى بر وجوب رجوع و عمل به قرآن، به عنوان ثقل اکبر و فرا گرفتن علوم قرآن از اهل بیت به عنوان ثقل اصغر، از تمسک به این حبل متین الهى محروم مانده است. در نتیجه جامعه اسلامى از جایگاه اصلى خویش که قرآن آن ها را بدان مژده داده و مى‏فرماید: "انتم الاعلون ان کنتم مومنین"، (آل عمران، 13(ص)) باز مانده‏اند و امروزه به این واقعیت تلخ مى‏باید اقرار نمود که جامعه اسلامى به دلیل فاصله گرفتن از واقعیت قرآن و علوم اهل بیت، متحمل خسارت‏هاى جبران ناپذیرى شده است.
بر همین اساس اینجانب …. تصمیم گرفتم هرچه بیشتر دانش آموزان این مجتمع را به مقوله مسابقات قرآنی و معارف اسلامی و احکام و همچنین مسابقات و برنامه های پرورشی راغب سازم.

مقدمه
جوانی و نوجوانی ، بهار عمر و هنگام شکوفایى آن و آغاز فراز و نشیب هاى روحى و جسمى و رسیدن به رشد است. در این دوره کم‏کم شخصیت انسان شکل مى‏گیرد و پرسش هاى فکرى و فرهنگى بسیارى در ذهن دانش آموز پیدا مى‏شود. (بلر، 137(ص)، ص (ص)3) روزهاى دانش آموزى لبریز از زیبایى، نشاط، احساسات، لذت هاى متنوع، تفریح و آراستگى است. از سوى دیگر، خداجویى و خدایابى و دین‏باورى از ویژگی هاى این دوران است. با درک این ویژگی ها و انرژى متراکمى که در آن ها وجود دارد و با تبیین صحیح باورها و ارزش هاى دینى و مذهبى، مى‏توان روح ناآرام دانش آموز را آرامش و اطمینان بخشیده و او را به نجات و کمال رساند.
نهادهای فرهنگی جامعه وظیفه دارند قرآن کریم را که تجلى گاه خداوند و یگانه وسیله ارتباط میان بندگان و آفریدگار جهان است، به میان دانش آموزان بیاورند و آنان را با کتاب خدا آشنا، و اندیشه و عمل آنان را با قرآن هماهنگ کنند و بدین وسیله، قرآن را از انزوا و مهجوریت خارج سازند تا فرستاده خدا در روز قیامت، لب به گلایه نگشاید: "و قال الرسول یا ربّ انّ قومى اتخذوا هذا القرآن مهجوراً"؛ (فرقان، 30) و رسول خدا گفت: پروردگارا (با اینکه هشدار دادى و فرمودى اگر مى‏خواهید سربلند و عزیز باشید، به قرآن عمل کنید) قوم من (نه تنها آن را ترک کردند) دورى از قرآن را پیشه خود ساختند.
بهترین فرصت براى آشنایی با قرآن و معارف قرآنی، و احکام دوره دانش آموزى است؛ چرا که آنچه در این دوره فرا گرفته شود، ماندگار و جاودان خواهد بود. حضرت امام خمینی (ره) در طول نهضت خود همواره دانش آموزان را مى‏ستود و آنان را ارشاد و راهنمایى مى‏کرد و براى پیشبرد آرمان هاى اسلام بر آنان سرمایه‏گذارى مى‏نمود:
"شما دانش آموز ها امید من هستید، نوید من هستید، امید من به شما توده دانش آموز است. به شما توده محصل است. من امید این را دارم که مقدرات مملکت ما، بعد از این به دست شما عزیزان بیافتد و مملکت ما را شما عزیزان حفظ کنید. شما دانش آموزان برومند، شما محصلین ارجمند، در هر جا از ایران که هستید باید بیدار باشید با بیدارى از حقوق خودتان دفاع کنید". (خمینی، 1378، ج2، صص 80-7(ص))
بیان مسئله
به نظر می رسد به سبب استناد به برخی آیات و روایات و نیز ادبیات اخلاقی و عرفانی، جمله یادشده به عنوان یکی از اصول محوری نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور تلقی شده است. همین گزاره به عنوان اصل سوم از اصول آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران آمده: "در نظام آموزش و پرورش باید تزکیه بر تعلیم تقدم داشته و از هیچ یک از شئون تعلیم وتربیت منفک نباشد" همچنین در اصل ششم آمده: "تعلیم و تربیت علاوه بر آموزش علوم و انتقال معلوماتی که سطح دانش و اطلاعات دانش آموزان را افزایش می دهد، به جهت رشد سایر ابعاد وجودی و کشف و هدایت استعدادهای متنوع دانش آموزان، باید برنامه های متنوع، جاذب و سازنده تهیه و به مرحله اجرا گذاشته شود" در این بخش تزکیه یا همان پرورش به عنوان رشد سایر ابعاد وجودی دانش آموزان یعنی ابعاد عاطفی، اجتماعی، سیاسی، مدنی، اخلاقی و دینی، تعبیر و آن را از آموزش (انتقال معلومات) متفاوت تلقی کرده اند و در نهایت بر اساس همین اصول، متولی خاصی برای این فعالیت ها در مدرسه و در سطوح بالاتر مدیریت پیش بینی شده است که همان مربی تربیتی و ساختار معاونت پرورشی است (حسنی، 1385).
تقدم رتبه ای تزکیه بر تعلیم در ماده چهار اصول، مبانی و خط مشی کلی وزارت آموزش و پرورش (مصوب 25/11/1366)، نیز تاکید شده است (صفوی، 1387، ص ‎96).
بر همین اساس، بنده تصمیم گرفتم دانش آموزان مجتمع شیخ بهایی را به علاقه مند شدن به مسابقات معارف اسلامی و امور فرهنگی و تربیتی و همچنین فعالیت های پرورشی و فوق برنامه ترغیب نمایم.

توصیف وضعیت موجود :
با گذشت نه سال از رهنمودهای مقام معظم رهبری درباره مهجوریت قرآن در آموزش و پرورش، آیا مطالبات معظم له مورد توجه لازم قرار گرفته است؟ در طول این دو سال، چه برنامه ریزی هایی صورت گرفته و چه اقداماتی انجام شده و کدام یک از نوآوری ها امسال باید به شکوفایی برسد؟
رهبر معظم انقلاب در روز معلم سال 1385 فرمودند: "قرآن حقیقتا در آموزش و پرورش مهجور است. انتظار این بود که پس از انقلاب کار کارستانی در این زمینه صورت پذیرد. کارهایی هم شده است، اما قرآن باید در آموزش و پرورش نهادینه شود. ما در این زمینه نیازمند تحول اساسی هستیم."
مهجوریت قرآن در آموزش و پرورش را می توان از ابعاد مختلف مورد نقد و بررسی قرار داد. از جایگاه قرآن در برنامه ریزی استراتژیک و کلان آموزش و پرورش و فلسفه تعلیم و تربیت، سند ملی آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی گرفته تا مسائل مربوطه به حوزه اجرا، نظارت و ارزشیابی.
اغلب اوقات اصول، اهداف، رویکردها وکلیات آموزش ها و فعالیت های قرآنی مفروض گرفته می شوند و در نتیجه نوآوری ها صرفا معطوف عوامل و اجزای فرعی می شود. به عنوان مثال: شناخت کامل اهداف آموزش قرآن در هر یک از دوره های تحصیلی و یا هدف از تشکیل دار القرآن ها در آموزش و پرورش و… مثلا هدف از آموزش قرآن در کلاس اول تا سوم ابتدایی آموزش مهارت روخوانی و در کلاس های چهارم و پنجم آموزش روان خوانی آیات کتاب درسی است و یا در دوره متوسطه اول هدف از آموزش قرآن، علاوه بر ارتقاء مهارت روان خوانی قرآن کامل، آموزش درک عبارات و آیات ساده و پرکار برد قرآن کریم و انس و ارتباط دائمی دانش آموزان با قرآن است.
اینجانب … دارای … سال خدمت در آموزش و پرورش می باشم.. با توجه به پراکندگی مدارس از مرکز مجتمع و مسائل فرهنگی و فقر سواد تصمیم گرفتم زمینه جذب حد اکثری دانش آموزان را به مسائل شرعی و قرآن و نماز و همچنین مسابقات احکام محیا سازم. و به این ترتیب توانستم در این زمینه با فعالیت در راستای آموزش و پرورش در سند تحول بنیادین قدم بردارم. در سال تحصیلی اخیر متوجه شدم دانش آموزان علاقه و انگیزه ای جهت شرکت در فعالیت های پرورشی ندارند و بیشتر به مسائل درسی و آموزشی بسنده می کنند. در این رابطه تصمیم گرفتم تغییراتی در برنامه های پرورشی آموزشگاه ایجاد کنم تا در جهت بهبود و پیشرفت بهتر برنامه ی این مدرسه در سال تحصیلی جدید ، گام های موثرتری برداشته شود.
اهمیت موضوع :
دانش آموزان در حالی در مسابقات قرآنی و معارف اسلامی شرکت می کنند که محتوای پیش بینی شده مسابقه را در مدرسه آموزش نمی بینند. در مقابل محتوای کتاب های درسی قرآن و دینی و سایر کتب که با دقت های فراوان از سوی پژوهش گران دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی طراحی و متناسب با نیازها و علائق دانش آموزان در کتب درسی قرار می گیرند، کمتر مورد مسابقه هستند. به عنوان مثال: مسابقات قرائت و حفظ قرآن که یک فعالیت قرآنی از نوع تخصصی است هیچگاه جزء اهداف کلان آموزش و پرورش نبوده و نیست و در مقابل کسب مهارت روخوانی و روان خوانی قرآن به عنوان اهداف اصلی آموزش قرآن در دوره ابتدایی است. چه خوب است مدیر و مربی مدرسه به جای برگزاری مسابقه قرائت و حفظ مسابقه روخوانی قرآن کامل (برای کلاس های اول تا سوم) و روان خوانی (برای کلاس های چهارم و پنجم) قرآن کامل برگزار کنند و یا در دوره راهنمایی به مسابقه روان خوانی (ترتیل آموزشی) و درک و فهم آیات و عبارات قرآنی آن هم به صورت توامان اهمیت داده شود.
همان طور که گفته شد علت مهجوریت قرآن در جامعه این نیست که افراد با قواعد روخوانی و روان خوانی آشنا نیستند، بلکه اشکال در این است که اصولا افراد با قرآن مانوس نیستند و باید برای این مسئله فکری کرد. یکی از راهکارهای مهم در این زمینه توجه به مهارت آموزی به جای قاعده آموزی است. در جلسات موفق و معتبر قرآن کشور روش حاکم مهارت آموزی است. استاد در صدر جلسه می نشیند و افرادی که به حلقه انس با قرآن نشسته اند هر یک چند آیه می خوانند و استاد اشکالات آنان را به صورت موردی و تلگرافی برطرف می کند تذکر می دهد. اما در مدارس و کلاس های قرآن این قواعد قرآن هستند که محور آموزش هستند، معلم ارتباط یک سویه داشته و معمولا متکلم وحده است. و آنچه که بیش از همه مورد غفلت قرار می گیرد این است که قرآن کمتر خوانده می شود.
گرد آوری شواهد یک
طی بررسی هایی که در همان روزهای اول سال تحصیلی در امور مدرسه به عمل آوردم و پس از مشورت با همکاران متوجه شدم که کیفیت برنامه های پرورشی مدرسه از خلاقیت شور و شکوفایی لازم برخوردار نیست ، یا ساعات فوق برنامه های دانش آموزان بیهوده تلف می شد و دانش آموزان ساعات حضور خود را در مدرسه آن طوری که باید مفید و موثر بگذرانند ،نمی گذرانند.همچنین چون در سال های گذشته نیز روش ها و راهکار هایی را در جهت بهبود کیفیت مسائل پرورشی انجام داده بودیم و در اکثر موارد به نتیجه رسیده بود در سال تحصیلی اخیر تصمیم گرفتم مسائل و مشکلات را به صورت دقیق تری بر رسی کرده و برای پیشبرد اهداف پرورشی مدرسه آنها را ریشه کن کنم که پس از بررسی های لازم و مشورت با همکاران و دیگر کارکنان آنها را شناسایی نمودم .
از جمله مسائل موجود در مدرسه :
1 – آشنا نبودن خانواده ها با مسابقات و اهمیت آنها و تعالیم معنوی
2 -عدم استفاده بهینه از روشهای نوین پرورشی
3 – همراه نبودن اولیا در جریان آموزش و فعالیت های پرورشی
4 – حضور کم رنگ دانش آموزان در برنامه های پرورشی مدرسه که از ارکان مهم بود و فرصتی بسیار مناسب جهت شکوفایی استعدادهای فطری آنها بود.(شرکت در طرح های قرآنی شرکت در مسابقات فرهنگی هنری ، شرکت در نماز جماعت و اعیاد و مناسبتها و مسابقات به عناوین مختلف و …)

تجزیه و تحلیل اطلاعات
با توجه به پیچیدگی دنیای امروز با مشغله های فراوان که خانواده ها را در گیر خودش کرده بهانه ای شده است که پدر و مادر ها آن طور که باید فرصت کافی را برای رسیدگی به امور تحصیلی و تربیتی فرزندان خود اختصاص ندهند و برای فرار از این مسئله تمامی مسئولیت آن بر دوش مدرسه می گذارند و این کنار کشیدن در مدرسه ما نیز خود را نشان می داد.
کلاسها آن طور که باید بر اساس استعدادها و علایق دانش آموزان برنامه ریزی شده بودند و بچه ها شور و اشتیاق خود و انگیزه ی لازم و کافی در کلاس ها فعالیت نمی کردند که نتیجه ی آن را در فعالیتهای پرورشی و مناسبتها ی مدرسه با حضور و مشارکت کمرنگ آنها در این فعالیتها شاهد بودیم و این یعنی بلا استفاده ماندن بهترین سرمایه ها یعنی استعدادهای شکوفا نشده…
انتخاب راه حل مناسب
انجمن های اولیاء و مربیان فصل مشترک همکاری های مردم و نظام تعلیم و تربیت کشورمحسوب می شوند و از این رو دارای اهمیت اند به همین دلیل جلب مشارکت های فکری وعملی اولیاء و مربیان در زمینه حل و فصل مشکلات و نیز برقراری ارتباط درست و هماهنگی میان انجمن های یاد شده با واحدهای آموزشی کشور، نیازمند شناخت اهداف انجمن اولیاء و مربیان توسط والدین است تا با علاقه مندی و انگیزه بیش تر در مدارس به همفکری بپردازند.
مسابقات فرهنگی هنری به طور متوسط در غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان موفق بوده است؛ اما این مسابقات در جذب دانش آموزان ضعیف درسی و دانش آموزانی که به مسائل سیاسی و مذهبی اهمیت نمی دهند، چندان توفیق نداشته است (لطیفی، 1374، ص (ص)1ـ(ص)3).
بنا بر گزارش پرتو و سلطانی(1376) عملکرد برنامه های نماز جماعت، اردو، بازدید و مسابقات قرآن و نهج البلاغه موفق بوده و کلاس پرورشی، مسابقات شعر، تئاتر، هنرهای دستی و تجسمی، مطالعه و پژوهش در مدارس ناموفق بوده است (حاجی، 1387، ص 68ـ6(ص)).
ابراهیمی (1377)، گزارش کرده است که جذب دانش آموزان در برنامه های تربیتی، به میزان تخصص مربیان بستگی دارد. افزایش فعالیت تربیتی دبیران میزان جذب دانش آموزان را در این برنامه ها بالا می برد. شرکت دانش آموزان در برنامه های تربیتی یکی از موفقیت های آموزشی و درسی آنان شمرده نمی شود (همان).
نطرسنجی رئیسان آموزش و پرورش سراسر کشور در سال 1378 نشان می دهد که بیش از 70٪ آنان، عملکرد مربیان پرورشی در تحقق اهداف تعلیم و تربیت را در سطح متوسط و ضعیف ارزیابی کرده اند (همان).
رجبی و عباسی(1378)، از صاحب نظران درباره کیفیت فعالیت های تربیتی پرسیده اند. پاسخ آنان این نکات را دربردارد: تربیت دینی محور اصلی ماموریت امور تربیتی است؛ اما در سطح بسیار ضعیفی صورت گرفته است؛ امور تربیتی نمی تواند تربیت دینی را محقق کند و ظرفیت پرداختن به فعالیت های فوق برنامه، مشاوره، شناسایی و رشد استعدادها را ندارد. عملکرد پرورشی در دهه نخست انقلاب به طور نسبی مناسب بوده است؛ اما در دهه دوم چندان دفاع شدنی نیست؛ زیرا متناسب با وضع، متحول نشده و از مقتضیات زمان فاصله گرفته است. پژوهشی دیگر که عملکرد مربیان پرورشی را از دید دانش آموزان دختر دوره متوسطه در سال 78ـ7(ص) بررسی کرده است، موفقیت مربیان درباره شکوفایی استعدادها، حل مسائل اخلاقی، حل مشکلات و مسائل روانی و استحکام اعتقادات دینی دانش آموزان را کمتر از متوسط ارزیابی کرده است (همان).
یکی از راهکارها جهت کاهش خلاءها، توجه به فعالیت های مکمل و فوق برنامه آموزشی و پرورشی می باشد . این گونه فعالیت ها با توجه به ویژگی هایی که د ارند ، می توانند د ر جهت تعمیق یاد گیری، رشد همه جانبه فراگیران د ر ابعاد مختلف، توجه به ویژگی های محلی و منطقه ای، توجه به خلاقیت د انش آموزان، آموزش مهارت های اساسی زند گی و پاسخ به سوالات اساسی فراگیران استفاد ه شوند .
حدود30٪ مربیان پرورشی و اعضای ستادهای تربیتی مدارس ضرورت اجرای مسابقات فرهنگی ـ هنری را متوسط ارزیابی کرده اند. این امر روشن می کند که باید در جهت ارتقای کیفی فعالیت های پرورشی بیشتری کوشید (جعفری علم‎آبادی، 1378، ص 1(ص)2ـ21(ص)).
نتایج پژوهش ایرانی زاده (1380)، نشان می دهد که 5/24% مربیان با فرض امکان انتخاب مجدد، شغل مربی پرورشی را انتخاب و ‎4/61٪ آنان ترجیح می دهند در سِمت آموزشی فعالیت کنند. نظرسنجی پژوهشکده تعلیم و تربیت در سال‎1380، در پاسخ کارکنان مدارس به این پرسش که "چه شخص یا نهادی نقش برجسته تری در تربیت دارد؟" کادر آموزشی و مدیر مدرسه را عنوان کرده ‎اند و فقط 3/6% نقش مربیان پرورشی را موثر دانسته و 62٪ کارکنان مدارس به وحدت ساختار، برنامه ها و مسئولیت ها نظر داده اند (حاجی، 1387، ص 68ـ6(ص)).
مرتضوی (1381)، در گزارش پژوهش خود نوشته است که دانش آموزان به حجم فراوان و شیوه داوری مسابقات اعتراض کرده اند و درصد بسیاری نیز در خصوص نوع و کیفیت جوایز و زمان اهدای آن (که به طور غالب مدت طولانی پس از برگزاری مسابقات داده می شود) معترض اند. فقدان یک برنامه هدفمند و انعطاف پذیر و تغییرات پی درپی در دستورعمل های مربوط ، علاوه بر اتلاف وقت و سرگردانی مدارس، سبب شده است که مسابقات پرورشی به منزله وسیله ای تربیتی از هدف اصلی خود دور شود و در نتیجه عده ای به اشتباه کارکرد تربیتی آن را انکار یا کتمان کنند (مرتضوی، 1381، ص 8).
نتایج پژوهش واحدی، نشان داده است که میان سطح تحصیلات مربیان پرورشی و اجرای موفقیت آمیز مسابقات فرهنگی ـ هنری رابطه معناداری وجود ندارد (واحدی، 1381، ص 1).
نتایج پژوهش برتراند(Olivier Bertrand) نشان می دهد که نه تنها در زمینه تدوین و تالیف اهداف، بلکه در انتقال اهداف به عمل نیز مشکلاتی وجود دارد و در هر دو مورد با انگیزه ها و علایق دانش آموزان و اولیای آنان نیز روبه رو هستیم؛ از این رو، روشن نبودن اهداف برای دانش آموزان و اولیای ایشان در اجرای برنامه مشکلاتی به وجود آورده، مانع تحقق اهداف می گردد؛ البته برتراند اضافه می کند که علایق و انگیزه های یادشده به بافت فرهنگی آنان مربوط است، و این نشان دهنده رابطه دیدگاه ایشان با بافت فرهنگی و حتی طبقه اجتماعی دانش آموزان و اولیائشان است (برتراند، 1(ص)(ص)2، ص 112ـ116).
اجرای راه حل با ذکر جزئیات و چگونگی اجرا :
در همان اوایل سال طبق برنامه ریزی هایی که حاصل مطالعات اینجانب و بهر ه گیری از پیشنهادات همکاران آموزشگاه و سند تحول بنیادین آموزش و پرور ش بود برنامه مدونی چیده شد تحت عنوان تشکیل کمیته مدیریت کیفیت در مدرسه با رهبری مدیریت مدرسه که ضمن استفاده از مشارکت همه دبیران و اولیا و دانش آموزان فرآیند نتایج را مرتبا موردارزیابی قرار داده و از طریق این رهبری جمعی و تاکید بر کار گروهی در جهت افزایش کیفیت پرورش دانش آموزان این آموزشگاه گام برداریم لذا در جلسات شورای دبیران و اولیا و مربیان جزئیات این برنامه به اطلاع ایشان رسید .
1 – در جلسه دیدار عمومی با اولیا در ابتدای سال تحصیلی پیشنهاد شد که اولیاء دانش آموزان آن ها را در شرکت در فعالیت های پرورشی ترغیب نمایند ، و با استفاده از روش های مختلف سعی بر این داشته باشند که دانش آموزان شرکت نمایند.
2 – مشارکت بیشتر اولیا با مدرسه :
رابطه خانه و مدرسه همچون رابطه جسم و روح است. هیچ کدام بدون دیگری نمی تواند به اهداف خود برسد و به قولی خانه و مدرسه دو بال لازم برای پروازند.و بدون دیگری امکان پرواز وجود ندارد. هدف از مشارکت استحکام بخشیدن به روابط بین خانه و مدرسه و تقویت و توسعه فرهنگ مشارکت و ایجاد فضایی مناسب به منظور تبادل افکار ، اطلاعات و تجارب اولیا و مربیان با یکدیگر و ارتقای سطح آگاهی آنان در نظام تعلیم تربیت است .
حضور همه جانبه ی اولیا در تصمیم گیری های آموزشی و اداره ی مدرسه از طریق ارائه فرم های نظر سنجی در جلسات ،تبادل نظر و پیشنهادات و …) و اطلاع رسانی دقیق و به موقع درباره ی وضعیت تربیتی دانش آموزان در قالب ارتباط مستمر و روزانه ، هفتگی و یا ماهانه به صورت های گروهی و فردی ( حضوری،تلفنی،مجازی ) که در جریان طرح در مدرسه این اهداف محقق می شد .
3-کلاسهای آموزش خانواده با حضور اساتید مجرب و کارآزموده متخصص تشکیل شد و با استقبال گرم اولیا روبرو شد و کلاسها از حالت انفعالی به فعالیت و خود جوش و کار آمدی بالا تبدیل شد.
4- حضور کارشناسان و علما در مدرسه جهت ارائه مباحث مربوطه برای دانش آموزان به مناسبتهای مختلف
5-حضور کلیه همکاران مدرسه هنگام نماز برای الگو شدن دانش آموزان در نمازخانه
6-دعوت از تک تک اولیاء برای حضور در مدرسه و بازدید از قسمتهای مربوط به پرورشی از قبیل : نمازخانه ، کتابخانه ، مشاوره ، شورای دانش آموزی و ..
7-برگزاری مسابقات کلاسی و آموزشگاهی در زمینه احکام و مفاهیم نماز
8-برگزاری اردوهای تفریحی و در حاشیه آن
(ص)-دعوت از برگزیدگان مسابقات کشوری حوزه نماز جهت ترغیب دانش آموزان برای یافتن گرایش بسوی موضوع نماز
گرد آوری شواهد 2
جمع آوری اطلاعات به منظور برسی میزان تاثیر گذاری راه حل اجرا شده :
پس از گذشت چند ماه شاهد تغییرات چشمگیری در برنامه های پرورشی مدرسه بودیم ازجمله اینکه در مصاحبه هایی که با اولیا داانش آموزان در جلسات آموزش خانواده داشتیم اکثر آنان رضایتمندی خود را از اجرای چنین برنامه هایی ابراز می نمودند که این رضایتمندی آنان شکل مشارکت و همکاری های داوطلبانه بیشتر به خود می گرفت زیرا آنها اعلام می داشتند که فرزندان ما و حتی خود ما از حالت انفعالی به حالت فعال در آمده ایم و به نظر بنده چون اولیا پس از آشنایی با روش های نوین اموزش تحصیلی به فرزندان به اهداف و برنامه های طرح نیز یقین پیدا کرده بودند خود را به صورت جزیی مهم از این برنامه شناخته بودند.
از طرف دیگر دبیران آموزشگاه نیز با مشاهده اثرات شیوه های نوین تدریس و همسو شدن همکاری و مشارکت اولیا با این روشها علاقه بیشتری به ادامه استفاده از این روشها نشان دادند فقط به شرطی که عده ی محدودی از اولیا که به دلایل مختلف مشغله های زندگی در این زمینه همکاری کافی را از خود نشان نمی دادند و توجیه و تصورآنها بر دوش نهادن همه مسئولیتها برعهده کادر اجرایی و دبیران مدرسه بود ، به خود آمده و در این طرح مسئولیت خود را به عهده گیرند و مشارکت لازم را نمایند.
دانش آموزان نیز با آرامش خاطر هم به فعالیتهای خود می پرداختند و هم در ساعات تفریح و فوق برنامه به شیوه ای هدفمند و مطلوب به انجام فعالیتهای پرورشی می پرداختند .
اعتبار سنجی اقدامات انجام شده :
برای اعتبار یابی راه حل اجرا شده در راستای افزایش کیفیت فعالیتهای پرورشی دانش آموزان آموزشگاه ، اقدام مورد نظر با ذکر جزئیات آن در مرحله اجرا با همکاران آموزشگاه که خود نیز در این طرح مشارکت داشتند در میان گذاشته شد و هر چند در مورد برخی از جزئیات طرح در مرحله اجرا انتقادهایی داشتند ، اما در مجموع راه حل بکار گرفته شده را مورد تایید قرار دادند .
ایجاد شاخص های پرورشی آموزشگاه در جهت بهبود کیفیت پرورشی
1- برنامه ریزی جهت حضور فعال دانش آموزان در مسابقات فرهنگی و هنری
2- تقویت جنبه های اعتقادی در دانش آموزان با آموزش عملی نماز و احکام
3- تقویت جنبه های مذهبی دانش آموزان با برگزاری مراسمات مختلف مانند ولادت ها ، شهادت ها ، برگزاری ادعیه ها در مناسبت های مختلف
4- تقویت روحیه نوآوری ، خلاقیت و شکوفایی استعدادهای دانش آموزان و ایجاد زمینه لازم جهت حضور در مسابقات مختلف
5- برگزاری مسابقه کتابخوانی در مناسبت های مختلف با اهدا جوایز به برگزیدگان
6- تقویت مهارت های زندگی و اجتماعی در دانش آموزان در کلاس های درس پرورشی
خرد و اندیشه و استدلال در ارائه مباحث دینی نقش ارزنده دارد. در این وادی نباید احساسات و عواطف بر عقل غلبه داشته باشد. در حیطه اجتماع نیز دانش آموزان تحت تاثیر خانواده یا محیط زندگی، رسانه های ارتباط جمعی (سمعی و بصری)، دوستان و همسالان تشکل های غیررسمی و … و نظایر آنها قرار دارند
تدوین فلسفه تعلیم و تربیت دینی که با عصر جدید و روحیات نسل دانش آموز امروزی سنخیت داشته باشد یک ضرورت است
در هدایت و رهبری نسل قدیم که سطح فکرش پایین تر بود ما احتیاج داشتیم به یک طرز بیان و تبلیغ و یک جور کتاب ها، امّا امروز آن طرز بیان و آن طرز کتاب ها به درد نمی خورد، باید و لازم است رفرم و اصلاح عمیقی در این قسمت ها به عمل آید. باید با منطق روز و زبان روز و افکار روز آشنا شد و از همان راه به هدایت و رهبری مردم پرداخت. شهیدمطهری، ده گفتار،ص۱۴۳
چالشهای برنامه ای در امور تربیتی:
امروز مربیان تربیتی نمی دانند که چه رویکردی برای اجرای برنامه های متزلزل و غیرعلمی و فی البداهه تربیتی انتخاب کنند؟ آیا برنامه ریزی های فعلی می تواند به تعمیق اهداف تربیتی کمک کند؟ آیا ساختار تربیتی مدرسه با ماموریت های آموزش و پرورش به ویژه حوزه پرورشی همخوانی و تناسب دارد؟
مدیریت و برنامه ریزی ها چه اندازه بین ماموریت های تربیتی و سایر بخش های آموزش و پرورش پیوند هم افزایی ایجاد نموده است؟
یا این که مدیریت ها و برنامه ریزی ها براساس سلیقه ها و نظرات هر چند غیرکارشناسی روسای ادارات آموزش و پرورش بوده است؟ آیا در این زمینه با معاونین و مربیان پرورشی تبادل نظر صورت می گیرد؟…
بنابراین برآیند این استراتژی ها موجب کاهش اثربخشی و کارآیی تربیتی مدارس شده است و هرگز پاسخگوی نیازها و تحولات روزافزون تربیتی و فرهنگی دانش آموزان نخواهد بود
معیارها و شاخص های مناسب برای تحلیل و ارزیابی وضعیت تربیتی دانش آموزان برای سنجش کارکرد تربیتی مدارس در دست نیست فقدان مهارت کافی مربی در یکی از این کارکردها موجب کاهش محبوبیت وی می شود که به دنبال خود مشکلات روحی، انگیزشی و کاهش رضایت شغلی برای او ایجاد می کند.حجم و تراکم کار و کمبود زمان و مکان برای انجام هر یک از وظایف انبوه پرورشی به صورت کمی و کیفی موجب شده است که
الف- فعالیت ها مقطعی انجام شود.
ب- فعالیت ها جنبه صوری و ظاهری به خود بگیرد.
ج- فعالیت ها محدود به کاغذبازی و مستندسازی شود.
د- مربی تمایل به خروج از حوزه پرورشی به سمت حوزه آموزشی داشته باشد و مواردی دیگر
تنوع غیرمنطقی فعالیت های پرورشی شاید یکی از دلایل عمده افت کیفیت کار مربیان و معاونین پرورشی شده است
یکی دیگر از چالش های ماموریتی مربیان پرورشی؛ عدم "روزآمدی" انان است فقدان تغییر متناسب با مسائل فرهنگی و اجتماعی روز جامعه، به نوعی بحران در حوزه پرورشی دامن زده است. شاید یکی از دلایل غیرسیاسی حذف معاونت پرورشی این قضیه بوده باشد
در حاشیه قرار داشتن امور پرورشی در بدنه آموزش و پرورش موجب شده که هر ساله از تعداد دانش آموزان متقاضی شرکت در فعالیت های پرورشی کاسته شده و فعالیت ها از انگیزش و شور و حال و جاذبه لازم برخوردار نباشند
بطور کلی به نظر می رسد معاونت پرورشی در سطح کلان و به تبع آن در سطح استان ها وشهرستان ها به نوعی در سلسله مراتب پایین از اهمیت قرار دارد
بطوری که بعضاً مشاهده شده که نیروهای غیرپرورشی و ناکارآمد را برای پست معاونت پرورشی ادارات و مدارس انتخاب می کنند که حتی یک ساعت هم کار پرورشی به معنی اخص آن انجام نداده و از نیروهای ضعیف و روزمره بوده که در واقع اقتدار حوزه پرورشی را خدشه دار نموده اند
این موضوع به نوبه خود در بسیاری موارد به بی نظمی در برنامه ریزی ها، فعالیت ها و بی رونقی فعالیت های پرورشی و کاهش انگیزه نیروهای کارآمد تربیتی مدارس منجر شده است.
متاسفانه بسیاری از مدیران مدارس اطلاع کافی از مبانی و فلسفه امور تربیتی نداشته و بر همین اساس معاونین پرورشی را در امور اداری و آموزشی به کار می گمارند و با این کار، موجب اختلال در کارکرد تربیتی مدارس می شوند
به دلیل عدم دقت و توجه کافی، بعضاً معاونین و مربیان پرورشی نیز در بحث مسابقات فرهنگی هنری با نوعی ایجاد رقابت منفی و کاذب روبرو هستند چرا که بیشتر بر قهرمان پروری تکیه می شود و مسابقات در مرحله آموزشگاه حذف می شود و نخبه ها از قبل مشخص و معرفی می شوند که این مساله با نفس اهداف تربیتی مغایرت دارد
موازی کاری و انجام فعالیت های تکراری و ارسال بخش نامه های متعدد از سوی ادارات به ناکارآمدی طرح و برنامه های تربیتی منجر می شود و چون بسیاری از این طرح ها و برنامه ها سلیقه ای و قائم به شخص هستند پس از مدتی با اتلاف هزینه و زمان زیاد، به حال خود رها می شوند
چالش خانواده و مدرسه:
در حال حاضر به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی غالباً توجه خانواده ها به تامین نیازهای خوراک، پوشاک و مسکن فرزندان معطوف شده است. این شرایط ، نقش خانواده در تربیت را تحت الشعاع قرار داده و در گرایش ها و کنش های دینی دانش آموزان تفاوت هایی ایجاد کرده است
تعارض و تضاد شیوه های تربیتی والدین و مربیان یک چالش ویرانگر برای دانش آموزان است. نودانش آموزان به اقتضای دوره سنی، به دنبال دستیابی به پایگاه فکری مستحکم برای خویش اند اما در این راه دچار تعارض می شوند و اینجاست که مربی تربیتی باید به کمک آنها بشتابد تا آنان در بازنگری اندیشه هایشان موفق شوند
چالش تضاد نسلی:
مربی در این راستا باید سوالات و نیازهای روز را شناسایی و ارائه طریق کند. آنهم راهی که برای نسل امروز مفهوم باشد. زیرا افراط و تفریط در تربیت کارساز نیست. مربی باید مرزها را به دانش کند. نسل دانش آموز زبان خاص خود را می خواهد
پس ظرفیت ها و تناسب زمان و مکان در تربیت باید مدنظر مربی باشد. چرا که یکی از چالش های مهم اجتماعی درگیری دو نسل "نوسال" و "دانش آموز سال" با نسل قبل از خود است
از دیدگاه اسلام، علمی مفید است که در آن اندیشه و تفکر وجود داشته باشد. در تربیت دینی مربیان پرورشی بنا نیست دانش آموز را به اوج کمال پیامبر برسانند چرا که توان انسان ها مختلف است
ولی چون پرورش انسان های صالح در زمره اهداف تعلیم و تربیت اسلامی است، ایجاد گسست میان نسل ها تا حد زیادی انرژی مربیان را صرف می کند
فعالیت های پرورشی زیر سایه مسائل آموزشی رنگ باخته است
تاکیدهایی که امروزه بر عرصه های علمی و درنوردیدن علوم مختلف جاری است سدی در مقابل پرورش دانش آموزان محسوب می شود و حجم بالای کتاب های درسی و فرصت کم آموزشی یکی از موانعی است که بر سر راه مسائل پرورشی و پرداختن به این مقوله بسیار مهم قرار دارد
انجام فعالیت های پرورشی در کنار امور آموزشی از جمله مواردی است که می تواند دانش آموزان را به تحصیل علاقه مند و آن ها را به مدرسه جذب کند
هنگامی که فعالیت مدرسه فقط حول محور آموزشی بچرخد و به مسائل پرورشی دانش آموزان بهایی داده نشود، والدین نیز مانع فعالیت های پرورشی فرزندان خود حتی در خارج از مدرسه می شوند.
مربیان پرورشی باید بسته متنوع و کاملی از فعالیت های پرورشی را ارائه دهند تا دانش آموزان مطابق سلیقه و علاقه خود حق انتخاب داشته باشند نه این که برای همه آن ها نسخه واحدی بپیچند
استفاده از مربیان پرورشی با تجربه و علاقه مند برای پرداختن به پرورش دانش آموزان ضروری است در حالی که برخی از این افراد، گویی از روی ناچاری و بدون هیچ علاقه ای در حوزه پرورشی فعالیت می کنند
اولیا باید درباره فعالیت های پرورشی فرزندان خود توجیه شوند و همان طور که مشوق و حامی فعالیت های آموزشی و علمی هستند آن ها را نسبت به پرداختن به مسائل پرورشی دلسرد نکنند.
بیشتر دانش آموزانی که در حوزه پرورشی فعال و موفق هستند به مراتب در عرصه آموزشی نیز از موفقیت بالاتری برخوردار می شوند و این امر نشان دهنده اهمیت و جایگاه پرورش دانش آموزان است
کمبود وقت برای انجام فعالیت های پرورشی
محتوای آموزشی کتاب های درسی به گونه ای طراحی شده است که دبیر وقت اضافه ای برای پرداختن به حوزه پرورشی در اختیار ندارد و ناچار است فقط به آموزش بپردازد و این به نوعی غفلت از اصلی ترین عامل رشد و تربیت دانش آموزان یعنی پرورش است
ارائه فعالیت های پرورشی در خارج از برنامه درسی کارایی چندانی ندارد و باید کاری کنیم که مسائل تربیتی و پرورشی نیز مانند تعلیم در بطن آموزش و پرورش قرار گیرداگر چه گام های بزرگ و موثری در راستای توجه به پرورش دانش آموزان برداشته شده است اما تا زمانی که این مقوله خارج از برنامه های رسمی و موظفی آموزش و پرورش باشد با مشکل مواجه خواهد بود
محتوای کتاب های درسی وقت گیر و زیاد است و دبیران آن چنان که باید و شاید نمی توانند وقت خود را صرف مسائل تربیتی کنند بنابراین ناچاریم بسیاری از فعالیت های پرورشی را خارج از کلاس رسمی انجام دهیم و این امر نیز به علت دشوار بودن رفت و آمد دانش آموزان با مشکل مواجه است
نتیجه گیری و پیشنهادها :
در دنیای امروز در راستای رسیدن به اهداف عالی سند تحول بنیادسن آموزش و پرورش که از اهداف مهم دولت به حساب می آید وبا توجه به کمبود امکانات و منابع کیفیت بخشی به امور آموزشی و پرورشی را باید در اولویت اول برنامه ها قرار داد. به طوری که علمای تعلیم و تربیت معتقدند که محیط یادگیری مناسب از مهمترین پایه های کیفیت بخشی محسوب می شود و محیط یادگیری مناسب در گروی (فضای فیزیکی، روانی، اجتماعی) مطلوب در مدرسه توام با مناسبات انسانی می باشد، یعنی هر گاه فضای مدرسه (باز، خلاق و انسانی) باشد یادگیری مداوم، لذت بخش و عمیق خواهد بود. در کیفیت بخشی به امور مدرسه در ابعاد آموزشی و پرورشی باید به بازسازی الگوی روابط درون مدرسه ای و آموزشهای لازم برای توانمندسازی دانش آموزان توجه جدی نمود تا با کمک الگوی مناسب کیفیت بخشی، دانش آموزان (توانمند، مستقل، خود رهبر، پژوهشگر و متدین) تربیت کرد.
برخی از راهکارهای کیفیت بخشی به امور تربیتی و پرورشی در مدارس
× توجه لازم به کلاسهای فوق برنامه و ارتقا محتوای برنامه کلاسها متناسب با نیازهای دانش آموزان (یعنی کاربردی در زمینه های پژوهشی ، هنری و تفریحی و …).
× اهمیت دادن به شورای دانش آموزی در مدرسه و دادن نقشها و مسوولیتهای متفاوت به ایشان در کارها از جمله ایجاد نظم در مدرسه، همکاری با معاونان مدرسه، شورای حل اختلاف در مدرسه برای حل مسایل بین دانش آموزان، امور بهداشتی و ورزشی مدرسه و…
× توجه و اهمیت به همه مسابقات علمی و فرهنگی در مدرسه در جهت تقویت بروز استعدادهای متفاوت دانش آموزان
× اهمیت دادن به تشکیلات سازمان دانش آموزی مدرسه از قبیل "پیشتازان، فرزانگان، هلال احمر و بسیج دانش آموزی"
× تشویق و ترغیب دانش آموزان قاری قرآن، هنرمند، ورزشکار و دارای استعدادهای خاص
× توجه به نیازها و خواسته ها و مشکلات رفتاری و خاص دانش آموزان در مدرسه و ایجاد چتر حمایتی برای ایشان "مخصوصاً احیا و بکارگیری مشاوران مجرب در راستای حل مسائل خانوادگی، رفتاری و تحصیلی آنها .
راهکارهای متعددی برای افزایش مشارکت دانش آموزان در امور مدرسه وجود دارد، از قبیل ایجاد:
1ــ گروه کاری مهارت های زندگی؛ 2ــ گروه کاری فرهنگ و حفظ میراث فرهنگی؛ 3ــ گروه کاری حل مشکلات خانوادگی؛ 4ــ گروه کاری مسائل هویتی در نودانش آموزی؛ 5ــ گروه کاری حیطه پرورشی و مشاوره ای فرد (شامل ابعاد: جسمی، روانی، اخلاقی، عاطفی، ارتباطی و خانوادگی)؛ 6ــ گروه کاری مهارت شغل یابی و…، که در هر گروه با روش های خاصی از جمله روش حل مساله، بارش فکری می توان مشارکت دانش آموزان را فعال کرد.
برای تحقق مشارکت جویی دانش آموزان در امور مدارس، لازم است اولاً قوانین موثر و کارآمد اتخاذ شود. هرچه اداره محیط های آموزشی به شیوه های دموکراتیک و جمع گرایانه نزدیک تر، و امکانات کیفی و کمی بیشتر شود، نقش های دانش آموزی افزایش یابد، اردو و مسابقات برگزار شود، میزان مشارکت آن ها افزایش می یابد؛ ثانیاً راهکارهایی برای مشارکت دانش آموزان در امور مدرسه فراهم شود. آموزش بهداشت به دانش آموزان میزان مشارکت آن ها را افزایش می دهد؛ ثالثاً فرایندهای ساده ای برای امور گوناگون طراحی، و با همکاری خود دانش آموزان اجرا شود تا دانش آموزان بیشتر جذب فعالیت ها شوند. عده معدودی از دانش آموزان مشارکت کننده حرفه ای هستند و بیشتر آن ها مشارکت ندارند
فقر فرهنگ پژوهشی را می توان، نه به عنوان یک مانع پژوهشی بلکه، به عنوان عامل ایجاد موانع پژوهش در نظر گرفت. تلاش رسانه ای صرف و سخنرانی در باب اهمیت پژوهش از جانب افرادی که خود در سیستم آموزش محور پرورش یافته اند به تنهایی برای تغییر نگرش و فرهنگ جامعه در ارتباط با پژوهش، کافی نیست زیرا در جامعه ای که کلاس درسش مبتنی بر فعالیت معلم است، ذهن دانش آموز با پرسشگری و "یافتن پاسخ" عجین نمی شود و در نهایت به پژوهش به عنوان یک دغدغه نمی نگرد بلکه آن را به عنوان یک کالای تجملی به شمار خواهد آورد. او نمی آموزد که چگونه می تواند در هر نقشی که در جامعه به عهده دارد، به تولید علم (پژوهش) کمک نماید. به عنوان یک مدیر فاقد ذهنیت پژوهشی، به نتایج پژوهش های سایرین نیز توجهی نمی نماید و در حیطه وظایف خود همکاری لازم را با پژوهشگران نخواهد داشت. نگاه تجملاتی به پژوهش و اینکه می توان دانش را بدون زحمت و ترس از شکست، که یک وجه طبیعی پژوهش است، و با صرف هزینه ها بسیار کم از دیگران دریافت نمود نیز مانع تخصیص اعتبار و امکانات کافی به پژوهش خواهد شد.
فلسفه که تلاش نظام دار و نظری انسان جهت شناخت جهان و رابطه انسان با آن است به هستی شناسی،معرفت شناسی و ارزش شناسی تقسیم می شود و از طریق معرفت شناسی که با مفاهیم کلی و بنیادین شناخت سروکار دارد، با روش های تدریس و یادگیری رابطه نزدیکی دارد. به این ترتیب مشاهده می شود که فرهنگ پژوهش چگونه از طریق روش های تدریس منتسب و متناسب با فلسفه حاکم بر آموزش و پرورش تحت تاثیر قرار می گیرد و خود چگونه انجام پژوهش را متاثر می نماید. در واقع ریشه اصلی آموزش محور بودن نظام آموزشی، فلسفه حاکم بر آموزش و پرورش می باشد و تا زمانی که به این مسئله به صورت جدی و جامع، و نه فقط در بحث روش های تدریس که بخش کوچکی از آن می باشد، پرداخته نشود؛ صحبت از مسائلی همچون موانع پژوهش و حتی بحث پیرامون فرهنگ پژوهشی ثمره چندانی نخواهد داشت. اهمیت توجه به این مسئله در سیاست گذاری های نظام آموزشی بیش از سایر مسائل به نظر می رسد. زیرا نه تنها جهت گیری نظام آموزشی، که حتی ابعاد دیگری از جامعه متاثر از فلسفه حاکم بر آموزش و پرورش آن خواهند بود. و حال آنکه گفته می شود: یک نکته اساسی که در آموزش و پرورش ایران کم و بیش دیده می شود آن است که به نظر نمی آید نظام آموزشی ما از هدایت یک نظریه تربیتی جامع و فلسفه آموزش و پرورش جامع و کاملی که متناسب با دین و فرهنگ جامعه باشد برخوردار بوده باشد که این امر ناشی از ماهیت وارداتی بودن نظام آموزشی کشورمان بوده و نیاز به یک فلسفه بومی که در تعلیم و تربیت جهان بینی مبتنی بر اسلام و نظام ارزشی بومی را به صورت سنجیده ای با دیدگاه های مدرن درتعلیم و تربیت تلفیق داده باشدمشهود است .زیرا تعلیم و تربیت ما از انسجام و یکپارچگی کافی برخوردار نمی باشد. تعلیم و تربیت ما از کارایی کیفی برخوردارنیست، و روی هم رفته صوری، تا حدودی سطحی، و ابزاری است.
باید به این نکته نیز اشاره نمود که برونداد ها و محصولات نظام آموزشی کشورمان با تولید علم و پژوهش بیگانه اند و به دلیل عدم هماهنگی بین سطوح مختلف آموزش (آموزش و پرورش با آموزش عالی ) و آموزش و پرورش با جامعه بین نیاز های روز بازار کار و سرمایه ، نه تنها بر این بازار نمی توانند تاثیر گزار باشند بلکه جذب این بازار هم نمی شوند . در صورتی که اگر محصولات یک نظام پژوهش محور را مورد بررسی قرار دهیم که در عین ارتباط تنگاتنگ با بازار کار و سرمایه و حرکت در مسیر نیاز های بازار و جامعه ،خود به ایجاد کار و سرمایه و تولید علم می پردازد . همان تولیدی که امروز در عرصه فن آوری های نوین شاهد آن هستیم .
مطابق آئین نامه اجرایی مدارس مصوب شورای عالی محترم آموزش و پرورش کشور برنامه های درسی مقطع راهنمایی برای کلیه دانش آموزان سطح کشور به صورت یکسان ( نام درس – ساعت اختصاص داده شده برای تدریس- میزان ساعات و دروس کتبی- شفاهی -عملی) معرفی شده است. مطابق با همین آئین نامه فعالیت های داخل یا خارج کلاس به عنوان فعالیت مستمر دانش آموز در طول سال تحصیلی تعریف شده که شامل گزارش ، تحقیق، اجرای نمایش ، داستان، ……. می باشد لذا بر مدیر و معلمین لازم است برای هدایت دانش آموزان و افزایش توانمندی این عزیزان در کنار آموزش رسمی به رشد فکری و رشد اجتماعی دانش آموز توجه نموده و به همین منظور فرصتی را ایجاد نمایند که علاوه بر برانگیختن تفکر نونهالان جامعه زمینه های رشد و پرورش استعدادهای آنها را هم فراهم کنند.
در راستای اهداف کلی وزارت سیاست مدرسه محوری و با توجه به متنوع بودن شرایط منطقه ای و محلی شورایعالی محترم اختیارات و مسئولیت هایی را به شورای مدرسه که از ارکان مدرسه محسوب می شود ، واگذار نموده است. به همین منظور مدیر مدرسه می تواند با توجه به امکانات، منابع و محدودیت ها، برای همسو کردن و هم جهت کردن فعالیت های مختلفی که در مدرسه صورت می گیرد از مشارکت و همفکری مربیان ، دانش آموزان و اولیاء دانش آموزان بهره ببرد. بدون شک مسئولیت پذیری و مشارکت همه عوامل دخیل در امر آموزش و پرورش در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها در جهت رسیدن به اهداف از پیش تنظیم شده و اجرای فعالیت ها اثربخش خواهد بود.
فرآیند یاددهی و یادگیری ، فرآیند دو جانبه ای است که در آن یاددهی با ابتکار و خلاقیت معلم و یادگیری بر اساس مفاهیم و اهداف درس است به نحوی که هر دو طرف فر آیند ، معلم و متعلّم در این فعالیت مشارکت داشته باشند. به فعالیت هایی که بر اساس نوآوری و ابتکار معلمین در کنار تدریس و بر اساس آموزش مفاهیم و اهداف درس به کار گرفته شوند و در داخل یا خارج کلاس انجام شود ، فعالیت مکمل گفته می شود.
چنانچه این فعالیت ها با توجه به شرایط خاص منطقه ای یا اقلیمی باشد و یا در راستای آموزش استعدادهای خاص فراگیران باشد ، فعالیت فوق برنامه گفته می شود. همزمان با آغاز سال تحصیلی اعضای شورای مدرسه با توجه به علائق و نیاز های دانش آموزان اهداف یک ساله ای را تنظیم می نمایند که بعد از تعیین هدف شیوه ای متناسب با رفع نیاز های عنوان شده دنبال می شود . به همین منظور برخی فعالیت ها و برنامه ها پیش بینی می شود تا در مدت یک سال با نظارت کلیه ی عوامل اجرا شود.
در مدارس هدف انتقال دانش نیست زیرا دستگاهها بهتر دانش را منتقل می کنند. بلکه هدف مدارس یاد دادن است یعنی ایجاد شرایط برای یادگیری . مدارس به ویژه مقاطع ابتدایی و راهنمایی محل کشف و بروز استعدادهای افراد و تمرین و تثبیت آنهاست. مدیران و معلمان به طور موثر در برنامه یادگیری و رضایت دانش آموزان و فعالیت های بهبود و ارتقای مستمر کیفیت نقش دارند. کیفیت چیزی نیست که بتوان به مدرسه تزریق کرد، تحقق کیفیت نیازمند مشارکت صادقانه همه کارکنان و معلمان و عوامل مدرسه است.
کار معلم و مربیان هنرمند این است که با فعالیت های زنده و پویا و با ایجاد لحظه های نشاط آور مفاهیم را به فراگیران عرضه کنند، نه آنکه به عنوان یک وظیفه مکانیکی ، بدون تحریک اشتیاق دانش آموز و بدون نوآوری و خلاقیت ، تنها ذهن دانش آموز نباید صرفاً مکانی برای انباشتن اطلاعات و محتویات کتاب باشد ، بلکه باید به رشد همه جانبه دانش به صورت یک جانبه و مستقیم مطالب را ارائه کنند. چون آموز بیش از هر چیز بها داده شود . فراگرفتن علوم با نشستن بر روی نیمکت مدرسه و گوش دادن به سخنان معلم میسر نیست شاید آموزش صرف صورت گیرد اما در آموزش واقعی باید دانش آموز از کلاس بیرون بیاید و وارد زندگی و اجتماع شود. فراهم نمودن این فرصت برای دانش آموز باعث می شود تا ذهن فراگیر را بر انگیزاند و او را به سوال و کنجکاوی کشانده، محرّک فکر، جهت دستیابی به نو آوری و خلاقیت شود. همچنین در مدرسه طوری برنامه ریزی شود که معلم ودانش آموز اندیشه خلاق خودرا به کار ببندند و مهارت هایی مانند تفکر حل مسئله وتصمیم گیری را کسب کنند. دانش آموز را باید آموزش داد تا مهارت و دانش را بیاموزد نه آنکه چیزی را به او القاء کرد.هدف ، پرورش استعدادهاست.
مهمترین عامل عدم موفقیت برنامه ها و طرح ها از جمله برنامه درسی قرآن در آموزش و پرورش و به ویژه در دوره ابتدایی، عدم اجرای کامل برنامه های پیش بینی شده است. در برنامه درسی قرآن چهار عامل مهم زیر باید در عرض هم اجرا شوند تا اهداف محقق شود.
معلمان و مربیان مدارس باید با ابعاد و اجزاء برنامه درسی قرآن آشنا شوند و مهارت لازم را در آموزش قرآن به دست آورند.
وسایل آموزش از قبیل لوح آموزشی، نوار آموزش قرآن معلم و دانش آموز، کتاب راهنمای تدریس معلم، ضبط صوت بایستی فراهم شود تا آموزش با اختلال روبرو نشود.
به نقش خانواده در آموزش توجه شود. بیش از یک پنجم آموزش بر عهده خانواده است. مواردی که باید خانواده ها درباره فراهم آوردن زمینه های لازم آموزش قرآن به آن ها توجه کنند، در مقدمه هر یک از کتاب های درسی دانش آموزان آمده است. خوب است معلمان در آموزش خانواده به شیوه زیر عمل کنند:
اولا) به صورت کلاسی از والدین دعوت به عمل آید ثانیا) نمونه ای از روش آموزش قرآن با حضور دانش آموزان برای خانواده ها اجرا شوند تا آنها با حلاوت و همچنین ریزه کاری های آموزش آشنا شوند.ثالثا) موارد گفته شده در مقدمه کتاب برای ایشان بازگو گردد. رابعا) با خانواده ها میثاق شفاهی بسته شود که آنها هم روزی یک صفحه قرآن بخوانند تا این فرهنگ به کودکان منتقل شود.
مدیران مدارس توجیه لازم را در زمینه آشنایی با برنامه درسی قرآن شده باشند و همچنین با روش های ارزشیابی نظارت و پشتیبانی مستمر از برنامه درسی قرآن آشنا باشند، از عوامل موثر در رفع مهجوریت، استمرار در بازدید و حمایت از کلاس های قرآن است.
بین فعالیت ها و آموزش های عمومی قرآن و فعالیت های تخصصی و فوق برنامه تفکیک قائل شویم.
حوزه های علمیه، سازمان صدا و سیما، نهضت قرآن آموزی، سازمان تبلیغات اسلامی مرکز توسعه و ترویج فعالیت های قرآنی و وزارت آموزش و پرورش باید به این نکته توجه کنند که متاسفانه روند فعالیت های قرآنی به جای عمومی شدن به سوی تخصصی شدن حرکت می کند و روز به روز شاهد این مساله هستیم که ارتباط عموم مردم با قرآن کم تر و کم تر می شود.
البته این مطلب به معنای آن نیست که نباید فعالیت ها تخصصی شود بلکه باید توجه شود که فعالیت های تخصصی هم باید روز به روز ساده تر و عمومی تر شود. مخصوصا مراکزی که در این زمینه مسئولیت اصلی و مستقیم را دارند باید در اهداف و روش ها تجدیدنظر نمائید.
در پایان از همه خوانندگان و بویژه دست اندرکاران در حوزه فعالیت ها قرآنی عاجزانه خواهشمندم با توجه به اهمیت و جایگاه قرآن، به خود اجازه ندهیم که غیرکارشناسانه درباره فعالیت و برنامه ها اظهارنظر کنیم.
هر کس با توجه به تخصص خود و با رعایت شان و جایگاه رفیع قرآن در جامعه مقدس و اسلامی اقدام به نقد منصفانه کنیم و یکدیگر را تخریب نکرده و در عوض مشفق و یاور همدیگر باشیم.

منابع
پاک سرشت، محمدجعفر و دیگران (1384)، درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، سمت.
جعفری علم آبادی، علی (1378)، بررسی نگرش اعضاء ستادهای تربیتی مدارس منطقه رضویه نسبت به فعالیت های پرورشی، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، مدیریت آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
حاجی، مرتضی (1387)، تربیت(دلائل و ضرورت های تلفیق فعالیت های آموزش و پرورش)، تهران، لوح بصر.
حسنی، محمد، "آیا تزکیه بر تعلیم مقدم است" (مهر 1385)، روان شناسی و علوم تربیتی، دوره سی وشش، ش 2، ص‎105 – 128.
حسینی، سید رضا، "تعلیم وتربیت در گفت وگو با علی محمد کاردان" (فروردین و اردیبهشت‎/ خرداد و تیر 1385) ماهنامه خبری پژوهشگران، ش 6 و 7‎، ص‎15- 27 .
صفوی، امان الله (1387)، تاریخ آموزش و پرورش ایران، از ایران باستان تا ١٣٨٠، تهران، رشد.
علاقه بند، علی (1368)، جامعه شناسی آموزش و پرورش، تهران، کتابخانه فروردین.
کریمی، عبدالعظیم (1383)، آموزش به مثابه پرورش، تهران، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
لطیفی، سلمان (1374)، بررسی میزان تحقق اهداف مسابقات فرهنگی هنری در آموزشگاه های شهرستان نیشابور از نظر مدیران، مربیان پرورشی و دانش آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد، برنامه‎ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

باسمه تعالی
جمهوری اسلامی ایران
اداره کل آموزش و پرورش استان …
اداره آموزش و پرورش شهرستان ..

عنوان اقدام پژوهی :
چگونه توانستم شرکت دانش آموزان را در مسابقات معارف اسلامی و احکام و نماز جماعت رونق ببخشم؟
نام و نام خانوادگی مولف اول/مجری اصلی :
پست سازمانی :
رشته تحصیلی :
آخرین مدرک تحصیلی :
دوره تحصیلی : )
سمت فعلی :
شماره پرسنلی :

21