موضوع اقدام پژوهی :
چگونه می توانم علاقه ی دانش آموزان
مدرسه ی را جهت شرکت
در نماز جماعت مدرسه افزایش دهم ؟
پژوهشگر : ………….
کد پرسنـلی : ……..
معاون پرورشی آموزشگاه ………….
آموزش و پرورش شهرستان ……….
سال تحصیلی
تقدیر
باتشکر از دوستان وهمکاران خوبم در مدرسه تا بتوانم به عنوان عضو کوچکی از خانواده ی فرهنگی کشورم سهم ناچیزی در برطرف نمودن مسائل ومشکلات دانش اموزان از نامطلوب به وضعیت مطلوب به شکل کاملا علمی داشته باشم
تقدیم
مطالب ویافته های خود را به همه ی همکاران عزیزم تقدیم مینمایم امید که مفید فایده قراربگیرد
فهرست مطالب
چکیده 2
مقدمه 4
توضیح کلی مساله 5
چگونگی تشخیص مساله 5
انگیزه 5
اهداف 6
بیان مساله 6
اهمیت وضرورت 7
شواهد (1) 8
جمع آوری اطلاعات 10
مصاحبه ، 10
مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع ؛ 11
3- استفاده از پرسش نامه ؛ 16
4-استفاده از فرم فراوانی رفتار ؛ 16
انتخاب راه حل یا راه حل های ممکن 17
انتخاب راه حل یا راه حل ها 18
اعتباربخشی راه حل یا راه حل ها 20
گردآوری اطلاعات شواهد (2) و نتیجه گیری : 24
منابع : 25
چکیده
با توجه به مراحلی که اجراکردم و براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نتایج دست یافتم:
دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند.
آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند.
میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقه ی آنان داردشمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد
تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ی کارها یی نظیر این کار نمودند ودرخواست کردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . اولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان به نماز اهمیت می دهند ، والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد کرده و اصلاح می نمایند .
با تلاش مداومی که در طول حدود 4 ماه داشتم ، توانستم با کمک همکارانم با گرد آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها اقداماتی انجام دهم که نتیجه ی آنان به این شرح است :
1- اشکالات نماز وشرایط برگزاری نماز جماعت دانش آموزان به طور کامل رفع شده است .
2- دانش آموزان با اشتیاق واز روی اختیار هر روز خودشان مقدمات برگزاری نماز را مهیا می کنند.
3- گفته های والدین آنها واشتیاق و رفتارشان ، نشان می دهد که نسبت به خواندن نماز علاقمندی نشان داده وچنان چه این روش در سالها ی بعد پیگیری شود ،این امر بیشتر ملکه وجود آنان خواهد شد .
4- طبق گفته ی والدین ،دانش آموزان نه فقط خود نماز می خوانند، بلکه در خانواده نیز اقدام به رفع اشکال وضو و نماز والدین و دیگر اعضای خانوده ی خود می نماید.
5- آنها بدون احساس کمرویی هر جا به اشکالی برخورد می کنند، با من در میان می گذارند . این نشان می دهد که هم از نظر روحیه وهم از نظر رشد اجتماعی متحول شده اند .
6- همکاران از این پیشامد بسیار خوشحالند و من می توانم آنها را تشویق به انجام پژوهش بنمایم؛ چون یکی از اهداف آموزش وپرورش تربیت معلمان پژوهنده است .
7- می توانم این تجربه را در اختیار سایر همکاران وآموزش وپرورش منطقه ام قرار دهم تا راهنمای علمی برای همکاران باشد .
8- ضمن اینکه در این راه به تجربه ای پژوهشی دست پیدا کردم ،جهت اجرای پژوهش های بعدی انگیزه ای مضاعف بدست آورده ام .
مقدمه
نماز ازنظرلغوی ، در زبان پارسی دوره ی ساسانیان عبارت بود ازتعظیم ، نیایش ، خدمت وسرفرود آوردنی که فروتنان نسبت به فرمان روایان انجام می دادند .
نماز در اصطلاح ازنظر فقهی عملی است که دارای ارکان وشرایط خاص است که روزی پنج بار برشخص مکلف واجب است ، رسول خدا فرمودند : " نماز از احکام دین خدا وراه ورسم پیامبران است که رضایت و خشنودی حضرت حق درآن نهفته است . " نمازمیراث تمامی انبیاء است هر پیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانهارابه نمازدعوت کردوبه آن سفارش نمود.نماز کشتی نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبورمی دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می رساند .
اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیت است. در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مومن و راس دین شمرده می شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد .
بدون تردید همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اما آنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائه شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است .
توضیح کلی مساله
توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کننده فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تا در مدرسه نماز جماعت برگزار نمایم . مطلوب این بود که اکثر دانش آموزان در نماز شرکت نمایند. امّا این تصور من صحیح نبود و تعداد کمی از دانش آموزان راغب به شرکت در نماز جماعت مدرسه بودند؛ وعده ای از آن ها نیز حین برگزاری نماز جماعت شلوغ می کردند. این مهمترین مسئله ای بود که توجه مرا به خود جلب کرد. البته این بی انگیزگی و بی رغبتی در بیشتر مدارس شهری و روستایی در شهرستان خنداب مطرح می باشد.
چگونگی تشخیص مساله
بیشتر دانش آموزان با بی میلی و بی رغبتی در نماز جماعت شرکت می کردند وبه طور مکرر درحین برگزاری نماز جماعت سکوت را رعایت نمی کردند و مقررات و قوانین مربوط به نماز را نادیده می گرفتند ، مثلاً با صدای بلندبایکدیگر صحبت می کردند، می خندیدند ، حتی دربعضی موارد باهم شوخی یا دعوا نیز می کردند با توجه به این که قبل ازشروع نماز دقایقی را جهت آموزش نماز و مقررات مربوطه اختصاص می دادم وهمچنین در خصوص فضایل نماز صحبت می کردم بازهم بیشتر بچه ها نسبت به نماز بی توجه بوده و با بی میلی درنماز شرکت کرده ونظم نماز را برهم می زدند ؛ از این رو تصمیم گرفتم به طور علمی به رفع این مشکل بپردازم .
انگیزه
با توجه به این که نماز در دین ما به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مومن و راس دین شمرده می شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد. بدون تردید همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند ، به همین دلیل آموزش ویادگیری نماز امری واجب وضروری است چراکه زندگی فردی و اجتماعی وآخرت انسان را تحت تاثیر قرارداده وسرنوشت او را رقم می زند . به همین خاطر به عنوان یک معلم و احساس مسوولیتی که در برابر خداوند متعال دارم و تعهدی که درقبال دانش آموزان وجامعه و رشد وشکوفایی فرهنگ اسلامی دارم جهت رفع این مشکل نهایت تلاش خود را خواهم نمود .
اهداف
هدف این جانب از انجام این پژوهش این است که انگیزه وعلاقه ی دانش آموزان مدرسه ی تحت تصدی خودرا نسبت به نماز بیشتر کنم که با این عمل ، آن ها با میل و علاقه ی درونی در نماز جماعت شرکت کرده و نماز را محترم شمرده وبه اهمیت آن پی می برند وهمچنین باعث می شود بچه ها به مرور در منزل نیز نماز بخوانند حتی درنمازهای جماعت مسجد محله ی خودنیز شرکت کنند ، کم کم ازمجالس و اجتماعات آلوده به گناه دوری کرده بیشتر به سمت اجتماعات دینی ومذهبی گرایش پیدا می کنند ، نماز خوان شدن بچه ها و علاقه مند شدن آن ها به نماز جماعت واجتماعات مذهبی تاثیر بسیار زیادی در داشتن محیط زندگی پاک و سالم و به دور از آلودگی های غیراخلاقی خواهد داشت وهمچنین به داشتن شهر ، کشور و حتی دنیایی پاک و باصفا بدون جرم وجنایت کمک بی نظیری کرده و در نهایت انسان را به سوی عاقبت به خیری هدایت می کند .
بیان مساله
این جانب ………. ، دارای مدرک …………. ، مدت …….. سال است که در خدمت ارگان مقدس آموزش و پرورش هستم . در حال حاضر با عنوان معاون پرورشی و تربیت بدنی مدرسه …………. واقع در شهرستان ……….. مشغول به خدمت می باشم .
بیشتر دانش آموزان مدرسه من با انگیزه و علاقه در نماز جماعت مدرسه شرکت نمی کنند ، برخی از آن ها در زمان برگزاری نماز در کلاس می مانند یا در گوشه ای ازحیاط مدرسه به بازی مشغول می شوند ، برخی دیگر بدون وضو درنماز حاضر می شوند ، بیشتر آن ها درحین برگزاری نماز جماعت با یکدیگر صحبت می کنند ، عده ای از آن ها مهر یکدیگر را به کناری می اندازند ، برخی با یکدیگر شوخی کرده وبا صدای بلند می خندند ، به دلیل نامناسب بودن زمان برگزاری نماز جماعت یعنی 20 دقیقه ی آخر وقت مدرسه عده ای نیز به خانه هایشان می روند .
اهمیت وضرورت
امام علی (ع): نماز رحمت الهی؛ " اگر نماز گزار بداند که چقدر از رحمت (خداوند تعالی ) او را گرفته است، سرش را از سجده برندارد . " انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است؛ هنگامی که بدی به او رسد، بی تابی کند و هنگامی که خوبی به او رسد، مانع دیگران می شود مگر نمازگزاران، آنها که نمازها را مرتباً به جای می آورند.
باتوجه به اهمیت نماز اگر من به این مساله به طور علمی بپردازم باعث می شود که علاقه ی دانش آموزان به نماز بیشتر شود ، با میل ورغبت و انگیزه ی الهی در نماز جماعت مدرسه شرکت کنند و نظم وآداب نماز را در حین اجرای نماز رعایت کنند حتی باعث می شود دانش آموزان درآینده افرادی نماز خوان بارآیند و تاثیر مثبتی روی اطرافیان خود نیز داشته باشند. ولی اگر به این مساله به طور علمی نپردازم و علاقه وانگیزه ی بچه ها را نسبت به نماز به خصوص نماز جماعت مدرسه افزایش ندهم ممکن است علاقه وانگیزه ای در دانش آموزان نسبت به نماز ایجاد نشود و بی نظمی در نماز جماعت مدرسه بیشتر شده و از تعداد شرکت کنندگان درنماز کاسته شود . همچنین امکان دارد درآینده نیز نسبت به نماز کم اهمیت بوده وآن را سبک شمارند که آثارمخربی درزندگی فردی و اجتماعی آنان خواهد گذاشت .
شواهد (1)
با توجه به اطلاعاتی که در بیان مساله توصیف شد شرکت کنندگان درنمازجماعت ، فقط 40 تا 50 درصد دانش آموزان را تشکیل می دهند . همین دانش آموزان هم درحین برگزاری نماز با یکدیگر صحبت کرده ونظم نماز را برهم می زدند . این عمل باگذشت حداقل 3 هفته از برگزاری نماز هر روز تکرار شده و روز به روز از علاقه وانگیزه ی دانش آموزان کاسته شد.
بنابراین ، من با همکاری همکار خود که وظیفه ی پیش نماز را برعهده دارد اطلاعاتی را از طریق پرسش نامه بدست آوردم که جهت اثبات این وضعیت آمده است .
من از بین دانش آموزان یک جامعه آماری 26 نفره انتخاب کردم و پژوهش خود را با استناد به این جامعه آماری تنظیم کردم .
همه آنها دوست دارند نماز بخوانند ، وضو گرفتن و مقدمات نمازرا تا حدودی بلد هستند.
درپاسخ به سوالاتی از قبیل :
" آیا در خانه نماز می خوانند ؟"
3 نفر از آنان یعنی63/13 درصد جواب مثبت 15 نفر یعنی 18/68 درصد جواب منفی داده اند و 18/18 درصد گفته اند که گاهی اوقات نمازمی خوانند.
" چه کسانی در خانه شما نماز می خوانند؟ "
5 نفر یعنی 72/22 درصد گفته اند، والدین آنها، نماز می خوانند و13 نفر یعنی 09/59 درصد بیان داشته اند ، هیچ کس درخانه ی آنها نماز نمی خواند . و 4 نفر یعنی 18/18 درصد گفته اند فقط مادرشان نماز می خواند . این آمار نشان می دهد ، خانواده های برخی از آن ها اهل نماز بوده و می توانند الگوهای خوبی برای فرزندان خود باشند .
" چه کسانی نماز خواندن را بلد هستند؟ "
3 نفرازدانش آموزان نماز را بلدند ولی 8نفراز آنان نماز را بلد نیستند که لازم است ،آموزش لازم داده شده و رفع اشکال گردد. 11 نفر دیگر نیز قسمتی از نماز را بلدند که نیاز به آموزش و رفع اشکال دارند.
آیا با ساعت برگزاری نماز جماعت در مدرسه مشکلی ندارید؟
همه دانش آموزان با ساعت برگزاری نماز (ساعت 30/12 بعد از ظهر ) موافقند ومشکلی با این موضوع ندارند .
آیا شرایط خواندن نمازجماعت را بلدند ؟"
15 نفر یعنی 18/68 درصد شرایط را بلدند ولی 7 نفر یعنی 81/31 درصدشان شرایط برگزاری نماز جماعت را بلد نیستند و لازم است به این گروه آموزش داده شود.
آیا مکان نمازخانه برای برگزاری نمازجماعت مناسب است؟
بیشتر دانش آموزان یعنی 85 درصد آنان از وضعیت نمازخانه ناراضی بودند . وبقیه نیز تا حدودی راضی بودند.
مصاحبه با بعضی از خانواده های دانش آموزان و مصاحبه با همکاران خود که سابقه کاری آنها بیشتر از بنده بوده است .اکثر اولیای این دانش آموزان معتقد بودند که فرزندانشان در منزل نماز نمی خوانند ولی گاهی اوقات در نماز جماعت مسجد محله شرکت می کنند.عده ای از آنها هم گفتند که فرزندانشان گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و به درستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .
بعضی از همکاران هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه از روی علاقه نیست و اکثر آنها در زنگ نماز یا نمی آیند یا دیر به نماز جماعت می آیند
بنا به اظهار نظر اولیا ، بچه ها حتی نسبت به خواندن نمازهای روزانه ی خود بی رغبت بودند. و از بعضی از اخلاق و رفتارهای نا مناسب بچه هایشان ناراضی بودند. همچنین مواردی را در جامعه مشاهده می کردم. وقتی صفهای نماز جماعت مساجد را مشاهده می کردم با توجه به اینکه دانش آموزان دختر در سن نه سالگی به سن تکلیف می رسند اکثر افراد صفهای نماز را ، افراد سالخورده و بزرگسال تشکیل می دادند و به ندرت مشاهده می کردم که افرادی در سن ابتدایی و یا راهنمایی در صفهای نماز جماعت شرکت کنند.
جمع آوری اطلاعات
بعد از رویت این مسئله شروع به جمع آوری شواهد نمودم تا وجود مسئله را تایید کند و در حل آن راهکارهایی ارائه نماییم و برای رسیدن به جواب سوالاتی که داشتم از روشهای زیر استفاده نمودم .
مصاحبه ،
طی مصاحبه ای که با بعضی از خانواده های دانش آموزان و همکاران خود که سابقه کاری آنها بیشتر از بنده بوده است داشتم از آنها این سوال را پرسیدم که ((مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه چیست ؟ )) و آنها نیز پاسخ های زیر را دادند:
متنوع نبودن برنامه های نماز – محیط زندگی ( محیط روستا و محله ای که دانش آموزان در آن زندگی می کنند ) – نداشتن الگوی مناسب – واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان – عدم استفاده از تشویق – توسل به زور و اجبار – اهمیت ندادن به نماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز و واگذار کردن وقت اجرای نماز به آخرین لحظات وقت مدرسه.
بعد از انجام این مصاحبه ها و لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان به نماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعت خواستم که آنها هم راهکارهای زیر را به بنده پیشنهاد دادند :
* اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .
* اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .
* متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .
* تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی، به طوری که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیم باشند. تبلیغات کافی و سازنده.
* استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم .
* برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .
* عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت .
مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع ؛
با توجه به مطالعاتی که انجام دادم و کتابها ، مقالات و مجلاتی که در این زمینه مطالعه کردم که این مقالات هم یاریگر بنده در انجام پژوهشم بود و هم متوجه شدم که کسانی بودند که قبل از بنده با این مشکل مواجهه شده بودند
آقای داود راعی در وبلاگ خود در مقاله ایی تحت عنوان ( راه های علاقه مند کردن دانش آموزان به نماز ) راههای درمان آسیب های اجتماعی نماز گریزی دانش آموزان را به شرح زیر معرفی می کند
1- به کارگیری روش محبت
2- استفاده از روش الگویی
3- روش تذکر
4- نقل یا نمایش قصه ها و خاطره های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز
5- احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه ها
6- ویژگی های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیکوی امام مسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق العاده موثر است، اگر رفتار مناسب و حاکی از احترام مشاهده نمایند، به نماز علاقمند می شوند
7- بیان رمز و راز نماز و آثار آن
خانم مینو شریفی دروازه مدیر آموزگار دبستان دخترانه صاحب الزمان (عج) – منطقه جعفرآباد در اقدام پژوهی خود که با عنوان ( چگونه توانستم دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت مدرسه علاقه مند کنم؟) بود راهکارهای زیر را پیشنهاد می دهد
1 – تشکیل جلسه آموزشی و تربیتی ویژه والدین با حضور افراد کارشناس 2- استفاده از روش تدریس همیار نماز 3- برگزاری جشن نماز 4- تهیه دفترچه نماز 5- بازی کارت های نماز 6- تهیه و تکثیر جدول نماز برای فراگیران در خانه 7- بیان داستان هایی در رابطه با نماز از بزرگان و استفاده از سی دی های آموزشی نماز 8- دادن کارت نماز 9- پذیرایی از دانش آموزان 10- استفاده از هر فرصت و موقعیت
علی حاجی بابایی در وبلاگ خود مهم ترین راهکارهای جذب دانش آموزان به نماز جماعت را با توجه به خلاصه ایی از 90 تحقیق فرهنگیان منطقه اسفراین در خصوص نماز به شرح زیر معرفی می کند
1- تبیین اثرات نماز 2- تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان 3- نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادی و خود باوری در دانش آموزان 4- ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز 5- داشتن نمازخانه جذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر 6- باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانش آموزان 7- اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر 8- داشتن دوستان دینی در مدرسه 9- شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت 10- برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان 11- توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده 12- معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران 13- دادن هدیه به هنگام نماز به دانش آموزان 14- استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و …. 15- پخش فیلم های آموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز 16- ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه 17- بیان احادیث شیوا وبلیغ در خصوص نماز 18- استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار 19- داشتن سخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها 20- اقامه نماز در منزل توسط والدین 21- برگزاری همایش نماز برای دانش آموزان 22- برگزاری همایش نماز برای اولیا 23- داشتن کفتگوی صمیمی با دانش آموزان در خصوص نماز 24- داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه 25- فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز 26- ارائه الگوی عملی مناسب به دانش آموزان 27- معرفی چهر های برتر دینی و ذکر موفقیت های آنان 28- برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی 29- انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعی برای نماز 30- بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز 31- استفاده از تمثیل و شعر و ادبیات در سخنرانی در خصوص نماز 32- معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای به کلیه مدارس 33- چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی 34- ارائه سی دی های آموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز 35- اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثار نماز توسط همه دبیران در کلاس 36- اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین به مباحث نماز 37- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز و نبود زور و اجبار 38- ایجاد سرویس های بهداشتی مجهز در مدارس 39- رفتار و کردار عملی کادر مدرسه 40- داشتن کتابخانه غنی با کتاب های سودمند در خصوص نماز
مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت توسط خانم مریم حمیده زاده خنکدار مربی امورتربیتی مدارس راهنمایی شهرستان قائمشهر در کتاب خلاصه تجربه های برتر مربیان و معلمان در فعالیت های تربیتی مدارس به شرح زیر آمده است:
1- آگاه نبودن دانش آموزان از اهمیت و فضیلت نماز جماعت 2- نداشتن امکانات خوب و مناسب و سرویس های بهداشتی 3- عدم تشویق مکرر دبیران به نماز و اهمیت آن 4- پایبنده نبون دوستان برای هم دیگر به نماز و شناخت آن 5- نداشتن سجاده و جاکفشی و جا مهری مناسب در نماز خانه 6- نداشتن ظاهر مناسب نماز خانه و بد بو شدن آن از طریق جوراب دانش آموزان
جعفر علما، در پایان نامه کارشناسی خود، به نقل از عبدالرسول احمدی ، علاوه بر نظر همکاران مهمترین علل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت را موارد زیر می داند :
تنبلی و سستی دانش آموزان – عدم دانستن فایده و اثرات نماز در زندگیشان – بلد نبودن نماز – چون می بینند بعضی نماز می خوانند امّا نماز در زندگی آنها تاثیری نداشته و رفتار خوبی ندارند – عدم توجه والدین به نماز.
تحقیق دیگری که در مجله تربیت (10و11) توسط دو نفر فرهنگی انجام گرفته ، در پاسخ به این سوال که "چرا نماز نمی خوانید؟" ، مخاطبان علاوه بر دلایل فوق گفته اند :
برنامه های مدارس به گونه ای نیستند که انسان به نماز تشویق شود.
مدرسه ما جایی برای نماز خواندن ندارد .
نمازخانه و موکت ها کثیف هستند.
دکتر محسن ایمانی (82) در مقاله خود می گوید: انجام عبادت در کودکی موجب ملکه شدن این رفتار در وجود آنها می گردد و اگر بخواهیم افراد با عبادت خو بگیرند ، باید دوره کودکی را مغتنم بشماریم.
وی، نقش الگو ، تبلیغ صحیح ، تبشیر، تشویق ، تقویت ، تسهیل، تذکر و یاد آوری و نقش حمایتگری را در آوردن کودکان به میدان عبادی، موثر می داند و می گوید : چون کودکان، بسیاری از حرکات و رفتارها را از طریق تقلید کردن از دیگران می آموزند ؛ پس باید برای آموزش نماز، الگویی مناسب در معرض دید آنها قرار دهیم و به این شعر سعدی استناد می کند که گفته :
بزرگی سرا سر به گفتار نیست دو صد گفته چون، نیم کردار نیست
وی ، حضور معلمان را به صورت عملی در انجام عبادات ، جهت تاثیر درالگوپذیری و تشویق دانش آموزان، موثر می داند.ایشان در مورد تبلیغ می گوید : وقتی اثر تبلیغ در گرایش انسانها به مسلک و مرام های مختلف و حتی خرید اجناس این قدر موثر است ، پس با استفاده از تبلیغات ، می توانیم کودکان را به سوی نماز و عبادت جذب کنیم . و تشویق به جا و مناسب را نیز بسیار موثر می داند و می گوید : با استفاده از تقویت ، راه افزایش رفتار را در کودک هموار کرده ، در انجام عبادات و نماز سخت گیر نباشیم ، برای کودک تسهیلاتی در نظر بگیریم ، آثار نماز را با تذکر دادن به یاد کودکانمان آورده و در برخورد آنها با شبهات به یاریشان بشتابیم و آرامش را به آنها باز گردانیم.
غلامحسن حیدری (86) در مقاله ی خود آورده ، بهتر است برای جذب کودکان از این راهها استفاده نماییم
– استفاده از تشویق و تحسین .
– آمادگی عقیدتی، به این معنی که مربیان باید از کودکی و پیش از سن تکلیف ، دانش آموزان را در فرا گیری احکام و شرایط برپایی نماز یاری دهند و در زمان به وجود آمدن گرایش در آنان ، زمینه انجام عمل را برایشان فراهم نمایند .
– میانه روی که نماز نباید خسته کننده باشد.
– بیان آثار نماز برای کودکان که نماز باعث جلوگیری از غرور ، جلب رحمت پروردگار ، نزدیکی با خدا و… می شود.
– بر پایی نماز جماعت باعث می شود که کودکان با دیدن نظم و انضباط و جمعیت دوستان خود، برای شرکت در نماز تشویق شده و کم کم به آن روی آورند.
– آسان گیری در نماز ، از مواردی است که ایشان به آن معتقد است و بیان می دارد : باید طوری با کودک برخورد کرد که احساس جبر و خستگی نکند و نماز برای او رنج آور و کسل کننده نباشد . حتی اگر کودک نماز را ترک کرد و حواسش پرت شد ، او را سرزنش نکنیم
3- استفاده از پرسش نامه ؛
با توجه به این که استفاده از پرسشنامه یکی از بهترین راههای جمع آوری اطلاعات می باشد ، پرسشنامه هایی را مشتمل بر شش سوال بسته پاسخ و باز پاسخ طراحی کرده و به صورت تصادفی آنرا را در اختیار 22 نفر از دانش آموزان قرار دادم که نتایج زیر بدست آمد :
همه دوست دارند نماز بخوانند ؛ نماز و مقدمات نماز تا حدودی را بلدند ، در خانواده ی بعضی از آن ها ، والدین نماز می خوانند ، تعدادی از آنان شرایط خواندن نماز جماعت را بلد نیستند ، تعداد کمی هم گفته اند : نمازمان را در خانه هایمان می خوانیم .
4-استفاده از فرم فراوانی رفتار ؛
براساس فرمی که برای نشان دادن تعداد شرکت کنندگان و وضعیت نظم آن ها تهیه کرده بودم ، در سه هفته و هفته ای سه روز از فرم استفاده نمودم و با ثبت تعداد شرکت کنندگان ، اطلاعاتی به دست آوردم .
انتخاب راه حل یا راه حل های ممکن
پس از تفسیر و تجزیه وتحلیل اطلاعات ، راه حل های زیر به دست آمد ؛
1- جذاب کردن نمازخانه با استفاده از رنگ های شادوجذاب .
2 – شرکت مدیر ، معاون و معلمین درکنار دانش آموزان در نماز جماعت .
3 – اختصاص بهترین زمان برای برگزاری نماز جماعت .
4 – داشتن رفتار وگفتگوی صمیمی با دانش آموزان درخصوص نماز .
5 – اقامه ی نماز در منزل توسط والدین .
6 – اجرای مسابقات مختلف درخصوص نماز و اهداء جوایز ارزنده به دانش آموزان برتر
7 – بیان ضرورت واهمیت نماز برای دانش آموزان و اولیای آن ها .
8 – بیان داستان ها و قصه های مختلف ، جذاب و تاثیرگذار در خصوص نماز.
9 – برگزاری اردوهای زیارتی و سیاحتی و آموزش غیرمستقیم نماز با استفاده از این اردوها .
10 – استفاده از دانش آموزان برای اذان گفتن ، مکبر شدن و … به طور چرخشی .
11 – دادن الگوی عملی به دانش آموزان .
12 – قرار دادن بخشی ازکتاب خانه به کتاب های مفید ومناسب درخصوص نماز.
13 – استفاده از نظرات و سلیقه های دانش آموزان در تزئین نمازخانه ی مدرسه .
14 – استفاده از تشویق مناسب ، موثر و به موقع جهت افزایش همکاری دانش آموزان دراجرای نماز .
15 – اختصاص زمان کوتاهی از کلاس ها جهت آموزش نماز به بچه ها.
16 – استفاده از روش محبت به جای زور و اجبار برای شرکت دانش آموزان در نماز.
17 – برگزار کردن جشن نماز در مدرسه و دعوت از اولیای دانش آموزان .
18 – فرهنگ سازی وسیع درخصوص نماز در بین دانش آموزان مخصوصاٌ خانواده های آنان.
19 – دعوت از روحانی محل جهت برگزاری نماز .
20 – بردن دانش آموزان به مسجد برای شرکت در نماز جماعت محله .
21 – پذیرایی از دانش آموزان با شیرینی وشکلات و … در اعیاد و مناسبت های مذهبی بین دو نماز.
انتخاب راه حل یا راه حل ها
راه حل های 1 ، 2 ، 4 و 5 باتوجه به خصوصیات ذاتی کودکان و تاثیر پذیری شدید آنان از محیط واطرافیان مورد تایید قرارگرفته و آن ها را به مرحله ی اجرا در می آورم .
با توجه به اینکه راه حل های 6 ، 7 ، 8 ، 10 ، 12 و 14 جنبه ی آموزش غیرمستقیم دارند و تاثیر گذاری بسیار بالای این نوع آموزش این راه حل ها تاییدشده و به مرحله ی اجرا درمی آورم .
راه حل 11 ، باتوجه به فرمایش پیامبر اسلام (ص) که فرمودند: قلب نوجوانان وجوانان رقیق تر و آماده پذیرش خیر است، وقتی خداوند مرا برای بشارت و انذار مردم مبعوث کرد، سالخورده ها با من مخالفت کردند، اما جوانان با من پیمان بستند" (به نقل از محجه البیضاء، جلد 3)،"این فرمایش رسول اکرم (ص) نشان دهنده تربیت پذیری و الگو پذیری جوانان است".(ابطحی، 1376،ص100). تایید شده و به مرحله ی اجرا در می آورم.
راه حل های 13 ، 16 ، 17 و 21 با توجه به این که دانش آموزان در سنین کودکی ونوجوانی دوست دارند به آنان بها داده شود و مورد توجه اطرافیان مخصوصاٌ معلمان قرارگیرندتاثیرگزاری این راه حل ها زیاد بوده ومورد تایید وبه مرحله ی اجرا درمی آورم
راه حل 15 ، باتوجه به این که برخی از دانش آموزان نمازخواندن رابلد نیستند اجرای این راه حل به یادگیری آنان کمک فراوانی کرده وهمچنین باعث می شود بچه ها به یادگیری نماز به عنوان یک وظیفه نگاه کرده و نماز اهمیت دهند.پس این راه حل تایید شده وآن را به مرحله ی اجرا درمی آورم .
راه حل 18 ، تهاجم فرهنگی همه جانبه و عظیم دشمنان حتی در روستاهای کوچک و دور افتاده هم رخنه کرده و ازهمان دوران کودکی ، فرهنگ غنی نماز و اسلام را از بچه ها دور نگه داشته وآنان را بافرهنگ فاسد خود پرورش می دهند و متاسفانه خانواده ها هم در این تهاجم ، آگاهانه یا ناآگاهانه مسیر ولوازم پیروزی دشمنان اسلام را فراهم می کنند. به همین دلیل این راه حل تایید شده و به مرحله ی اجرا در می آورم.
راه حل 3 ، به دلیل این که زمان برگزاری نماز جماعت طی بخشنامه ای از سوی اداره یا مدیر مجتمع اعلام می شود و مدیر مدرسه طبق قانون اختیار انتخاب زمان برگزاری نماز جماعت را ندارد ؛ مورد تایید قرار نمی گیرد.
راه حل 9 ، به دلیل کمبود امکانات مالی وعدم استقبال اولیا و محدودیت هایی که درصدور مجوز اردو در مقطع ابتدایی وجود دارد امکان اجرای آن نبوده ومورد تایید قرار نمی گیرد.
راه حل 20 ، به دلیل برگزار نشدن نماز جماعت در مسجد محل قابل اجرا نبوده وتایید نمی شود.
درمجموع راه حل های 1 ، 2 ، 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 10 ، 11 ، 12 ، 13 ، 14 ، 15 ، 16 ، 17 ، 18 و 21 مورد تایید واقع شده و بقیه ی راه حل ها رد می شوند .
اعتباربخشی راه حل یا راه حل ها
راه حل ها را در اختیار پیش نماز مدرسه که ازبین همکاران انتخاب شده است ، قرار دادم و نظرشان را در خصوص مفید بودن آن ها جویاشدم ، ایشان پس از بررسی و دقت درراه حل های انتخاب شده آن ها را تایید کردند.
همچنین در جلسه ی معاون آموزگاران مجتمع ، راه حل ها ی انتخاب شده را جهت اعتبار بخشی و نظرخواهی همکاران مطرح کردم کلیه ی حاضران درجلسه که یازده نفر بودند راه حل ها را مناسب دانسته و در اجرای آن ها قول همکاری دادند.
با معاون پرورشی مجتمع نیز جهت اعتبار بخشی راه حل ها صحبت کرده ونظر اورا جویا شدم که ایشان هم بامشاهده ی راه حل ها آن ها را تایید کردند.
به مدت سه هفته راه حل ها را روی کلیه ی دانش آموزان شرکت کننده در نماز جماعت اجرا کردم که نتیجه ی بسیار خوبی داشت .
همچنین طبق تجربیات بیست ساله ی من که در اکثر مدارسی که تدریس می کردم و نماز جماعت برگزار می شد این راه حل ها نتیجه ی خوبی داشته اند ؛ بنابر این این راه حل ها مورد اعتبار قرار می گیرند.
اجرای راه حل یا راه حل ها
برای اجرای راه حل های 1 و 13 ابتدا قسمت هایی از گچ سقف نمازخانه را که فرسوده شده وازبین رفته بود را باکم ترین هزینه یعنی توسط پارچه های سفید و تمیز پوشاندم ، باکمک و همکاری دانش آموزان و همکارم که مسوول پیش نماز نیز می باشدشیشه ها ، سقف و دیوارهای نمازخانه را تمیز و گردگیری کردیم و کف آن را با موکت های نو که توسط مدیر مجتمع تهیه شده بود پوشاندیم ؛ سپس برای زیبا سازی و تزئین هرچه بهتر نمازخانه از دانش آموزان خواستم نقاشی هایی باموضوع نماز کشیدند ودر تابلوی نمازخانه نصب کردند.
جاکفشی مناسبی در نمازخانه قراردادم که به منظم شدن نحوه ی قرار گرفتن کفش ها کمک زیادی کرد همچنین برای منظم شدن صف های نماز باکمک همکار پیش نمازم نوارهای پارچه ای سفید جهت قرار دادن مهر نمازگزاران برروی آن تهیه کردم که نظم خاصی به صفوف نماز داد.
برای اجرای راه حل 6 بین دانش آموزانی که قسمت های بیشتری از نماز را بلد بودند مسابقه ای با کمک و همکاری پیش نماز مدرسه برگزار کردم . همچنین مقرر شد ماهانه یک مسابقه وهربار از یک قسمت نمازبرگزار شود که این موضوع با استقبال بچه ها مواجه شد.
در اجرای راه حل 21 در دومورد از تولد امامان دربین نماز ظهر و عصر ازشرکت کننده ها ی نماز جماعت با شکلات پذیرایی شد . و با بچه ها و پیش نماز قرار گذاشتیم در تولد امامان و دیگر اعیاد مذهبی بین دو نماز پذیرایی داشته باشیم، که البته بچه ها نیز درصورت تمایل به طور داوطلب می توانند میزبان این پذیرایی شوند.
جهت اجرای راه حل 14 برای تشویق دانش آموزان در شرکت فعال درنماز و رعایت نظم در حین اجرای نماز وهمچنین یادگیری بهتر نماز توسط بچه ها ، با کمک همکارم کارت هایی را طراحی کرده ایم. دانش آموزی که روزهای بیشتری درهفته درنماز شرکت می کند با دریافت کارت تشویق می شود. وهمچنین دانش آموزان منظم تشویق می شوند.
دراجرای راه حل 15 من و تنها همکارم روزانه ده دقیقه ی اول ساعت اول را به آموزش نماز اختصاص داده ایم البته این راه حل تازمان یادگیری کامل نماز توسط بچه ها ادامه خواهد داشت.
دراجرای راه حل های 2 و 4 خودم به عنوان معاون آموزشی وهمکارم به عنوان آموزگار و پیش نماز به طور مداوم ومنظم در نماز جماعت مدرسه شرکت کردیم ویک رفتار دوستانه وصمیمی با دانش آموزان درپیش گرفتیم و روزانه چند دقیقه قبل ازنماز با بچه ها در خصوص نماز جماعت و فضیلت های آن صحبت های دوستانه کردیم .
جهت اجرای راه حل های 5 و 7 از پیش نماز خواستم در هفته یک روز به مدت 15 دقیقه بعد از نماز درخصوص اهمت وضرورت نماز برای دانش آموزان صحبت کند ، همچنین طی چندجلسه ازمعاون پرورشی مجتمع دعوت کردیم وبرای بچه ها مطالبی را بیان کردند ؛ طی سه مرحله برای اولیای دانش آموزان جلسه برگزار کردم و از مدیر اداره و معاون پرورشی دعوت کردم ودرزمینه ی نماز واهمیت آن صحبت هایی را ارائه دادند.
جهت اجرای راه حل 8 دقایقی را در زنگ های درس قرآن و هدیه های آسمان جهت بیان داستان های نماز با همکاری دیگر همکارم اختصاص دادیم.
در اجرای راه حل 10 با همکاری و کمک پیش نماز و خود دانش آموزان آن ها را گروه بندی کردم و اسامی آن ها را طبق جدولی در تابلوی نمازخانه نصب کرده تا به نوبت مکبر شده و اذان بگویند که این روش با استقبال بچه ها روبه رو شد .
درخصوص اجرای راه حل 11 ، کارتون صحرای کربلا را برای دانش آموزان پخش کردم ، آن ها درقسمتی از این کارتون نماز خواندن امام حسین (ع) ویارانش را درسخت ترین شرایط جنگ دیدند ، همچنین از پیش نماز خواستم تا درخصوص الگو قرار دادن امام حسین (ع) مطالبی را دربین دو نماز برای بچه ها بیان کردند.
دراجرای راه حل 12 ، یک قطعه طناب به طول 2 متر در گوشه ای از نمازخانه نصب کردم وباهمکاری معاون پرورشی مجتمع تعدادی کتاب درخصوص نمازتهیه کرده و روی طناب آویزان کردم وازپیش نماز خواستم تا بچه ها را جهت استفاده از آن کتاب ها تشویق نمودند .
جهت اجرای راه حل 16 ، از پیش نماز خواستم تا با برخوردی مناسب و خوش رویی با دانش آموزان شرکت کننده در نماز رفتار کند تا دیگران نیز تشویق شده و در نماز جماعت شرکت کنند .
جهت اجرای راه حل های 17 و 18 ، باکمک وهمکاری دانش آموزان وپیش نماز مدرسه و معاون پرورشی اداره یک جشن نماز در مدرسه برگزار کردم و از اولیای بچه ها و مدیر اداره امام جمعه ی موقت شهرستان نیز دعوت کردم که دراین جشن درخصوص نماز وفرهنگ نماز صحبت های مفید وارزنده ای ارائه شد و مقررگردید تا در آینده نیز از این نوع جشن ها در مدرسه برگزار نماییم .
توصیف وضعیت مطلوب
پس ازاجرای راه حل های انتخاب شده حصول نتیجه ی مثبت مبنی بر شرکت باعلاقه و انگیره ی دانش آموزان درنماز جماعت مدرسه ؛ مشاهده نمودم که در زمان برگزاری نماز هیچ دانش آموزی در کلاس نمی ماند ، و همچنین دانش آموزان به طور مرتب قبل از نماز وضو می گرفتند و اشکالاتی که در وضو گرفتند داشتند ازمن یا پیش نماز می پرسیدند . درحین اجرای نماز جماعت نظم را برهم نزده وبا یکدیگر صحبت نمی کردند .نه تنها مهر یکدیگر را به کناری نمی انداختند بلکه در مواردی هم با احترام مهرها را جابه جا می کردند .
گردآوری اطلاعات شواهد (2) و نتیجه گیری :
برای بررسی نتایج حاصله وسنجش میزان تغییر دانش آموزان رفتار آن ها را مورد مشاهده قرار دادم .
با مصاحبه ای که با اولیای دانش آموزان داشتم بیشتر آن ها اظهار داشتند که بچه هایشان درمنزل نماز می خوانند . همچنین پیش نماز مدرسه اظهار داشتند که دانش آموزان شرایط خواندن نماز جماعت را یادگرفته اند و مقررات مربوطه را رعایت می کنند .
سوالاتی که از بچه ها درخصوص نماز پرسیدم نشان دهنده ی این امر بود که بیش از 80 درصد آنان نماز خواندن را یاد گرفته بودند وهمچنین از مکان برگزاری نمازجماعت در مدرسه راضی بودند وحدود 30 درصد آنان گفتند که والدینشان در خانه نماز می خوانند .
منابع :
1- حسینى دشتى ، سید مصطفى ، معارف و معاریف ، انتشارات اسماعیلیان ، قم، 1369 ، ج 1 – 5 ،
2- سید رضی ، نهج البلاغه . ترجمه عبد المحمد آیتی ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ هفدهم.
3- عزیزی اراکی ، عباس ، جامع آیات و احادیث نماز جلد 1 و 2 ، قم ، انتشارات حوزه علمیه قم ، 1383.
4- قاسمی پویا ، اقبال ، راهنمای معلمان پژوهنده ، تهران ، نشر اشاره ، چاپ چهارم ، 1382.
5- قرآن مجید.
6- قلی زاده ، مجتبی ، خلاصه تجربه های برتر مربیان و پرورشی و معلمان از فعالیت های تربیتی مدارس ، به کوشش جمع مولفان ، دبیرخانه جشنواره الگوهای خلاق فعالیتهای تربیتی مدارس مازندران ، ساری ، نشر شوق ، 1389 ، ص 280 .
7- ایمانی ، محسن ، نماز خواندن کودک ونقش ما در تربیت عبادی او . پیوند 290 ، 1382، ص 16-11 .
8- حیدری ، غلامحسین ، روش های دعوت کودکان ونوجوانان به نماز در خانواده ، پیوند 330 و 331 ، 1386 .
9- علما ، جعفر ، بررسی عوامل موثر بر نگرش دانش آموزان پسر مدارس ناحیه یک شیراز نسبت به انجام فریضه نماز در سال 77- 76 ، پایان نامه کارشناسی ، مرکز آموزشی های عالی فرهنگیان شهید رجایی شیراز ، 1377 .
2
24