بررسی نقش گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات



بررسی نقش گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات

*سپاس خدایی را که آفرید
جهان را ، انسان را ، عقل را ، علم را ، معرفت را ، عشق را

*تقدیم به پدر و مادر عزیزم به خاطر همه ی تلاش های محبت آمیزی که در دوران مختلف زندگی ام انجام داده اند و با مهربانی چگونه زیستن را به من آموخته اند.

* تقدیم به او که آموخت مرا تا بیاموزم
با تقدیر و تشکر فراوان از استاد گرامی جناب آقای امیر میلاد شمسکه مرا در انجام این تحقیق همراهی نمود.
*تقدیم به دوستانی که در راه کسب علم و دانش راهنمایم بودند .

چکیده تحقیق

حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات برای کشورها موجب شده است تا ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی و در جهت توسعه صادرات تلاش نمایند. خدمات گمرکی از عوامل موثر در توسعه صادرات کالا و خدمات می باشند.
هدف این پژوهش؛ بررسی تاثیر گمرک الکترونیک بر توسعه صادرات از دیدگاه کارشناسان و صادرکنندگان گمرک شیراز می باشد. پرسشنامه بکار گرفته شده در این پژوهش؛ پرسشنامهای خود ساخته بوده و در بردارنده 4 سوال عمومی و 20 سوال تخصصی می باشد که به کمک آن، و با کاربرد طیف چند گزینه ای لیکرت، دانسته های نمونه آماری اندازه گیری شده است. روایی و پایایی پرسشنامه تائید گردیده است. پژوهش حاضر؛ که جامعه آماری آن، کارشناسان و صادرکنندگان استان فارس می باشند؛ از حیث هدف، کاربردی، و از روزنِ چگونگی گردآوری داده ها، توصیفی می باشد. نتایج این پژوهش حاکی است که با توجه به تائید تمام فرضیات، از حیث رتبه بندیِ اثرات گمرک الکترونیک با استفاده از دو روش گاتمن و اسپیرمن ، اطلاع رسانیِ به موقع به صادرکنندگان بالاترین اولویت را دارا می باشد، و با استفاده از آزمون تی شفاف سازی فعالیت ها بیشترین تاثیر را بر توسعه صادرات دارد.

کلمات کلیدی : تجارت الکترونیکی، گمرک الکترونیکی، صادرات، پنجره واحد

فهرست مطالب

عنوان صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق 1
1-1 مقدمه 2
1-2 بیان مساله 3
1-3 فرضیات تحقیق 4
1-4 اهداف تحقیق 4
1-5 محدودیت های تحقیق 4
1-6 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق 5
1-7 روش انجام تحقیق 5
1-8 واژگان کلیدی 6
1-8-1 تجارت الکترونیکی 6
1-8-2 گمرک الکترونیکی 6
1-8-3 صادرات 6
1-8-4 پنجره واحد 6
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق 7
2-1 مقدمه 8
2-2 تعریف تجارت الکترونیک 9
2-3 تاریخچه تجارت الکترونیکى 10
2-4 انواع تجارت الکترونیک 11
2-5 چارچوب تجارت الکترونیک 13
2-6 مراحل تجارت الکترونیک 13
2-7 مدل هاى تجارت الکترونیک 14
2-8 مزایاى تجارت الکترونیکى 16
2-9 موانع تجارت الکترونیکى 17
2-10 تجارت الکترونیک و ارتباط آن با گمرک 18
2-11 سازمان گمرک 19
2-12 تعریف گمرک به عنوان یک اصطلاح بین المللی 20
2-13 بیانیه ماموریت گمرک 20
2-14 چشم انداز گمرک 20
2-15 نقش گمرک 21
2-16 وظایف گمرک 21
2-17 ساختار سازمانی گمرک ایران 23
2-18 مشکلات و چالش های گمرکات ایران 24
فرایند اظهارکالا به گمرک به روش سنتی و نحوه ترخیص کالا 25
2-20 مشکلات و محدودیت های گمرکات سنتی در فرایند امور گمرکی 26
2-21 گمرک الکترونیک 27
2-22 تعاریف گمرک الکترونیکی 28
2-23 فواید و مزایای بهره گیری از گمرک الکترونیک در امور گمرکی مربوط به صادرات 29
2-24 بنابراین اهم وظایف گمرک الکترونیکی عبارت است از: 31
2-25 تعاریف کلی از پنجره واحد 32
2-23 رایج ترین مدل های پنجره واحد 33
2-26 پنجره واحد در دیگر کشورها 34
2-27 پیشنهاداتی برای تاسیس یک پنجره واحد موفقیت آمیز 36
2-28 پیشینه تحقیق 37
2-29 اهمیت پیشینه در تحقیقات 37
فصل سوم : روش انجام پژوهش 39
3-1 مقدمه 40
3-2 روش انجام تحقیق 40
3-3 جامعه آماری 41
3-4 نحوه ی تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری 41
3-5 روش گردآوری اطلاعات 41
3-6 ابزار گردآوری اطلاعات 42
3-7 روایی و پایایی ابزار جمع آوری داده ها 42
3-7- 1 روایی 42
3-7-2 پایایی 43
3-7-2-1 ضریب آلفای کرونباخ 44
3-7-2-2 ضریب پایایی تنصیف 44
3-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها 44
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های تحقیق 45
4-1 مقدمه 46
4-2 تجزیه و تحلیل داده ها 46
4-3 تحلیل های توصیفی 47
4-3-1 جدول و نمودارمربوط به سن پاسخ دهندگان 47
4-3-2 جدول و نمودارمربوط به سابقه فعالیت پاسخ دهندگان 48
4-3-3 نمودارمربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان 49
4-4 تجزیه و تحلیل استنباطی 51
4-5 آزمون فرضیه ها 52
4-5-1 آزمون فرضیه اول 53
4-5-2 آزمون فرضیه دوم 54
4-5-3 آزمون فرضیه سوم 55
4-5-4 آزمون فرضیه چهارم 56
4-6 خلاصه فصل چهارم 57
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات 58
5-1 مقدمه 59
5-2 نتیجه گیری 59
5-2-1 نتیجه گیری از فرضیه اول 59
5-2-2 نتیجه گیری از فرضیه دوم 60
5-2-3 نتیجه گیری از فرضیه سوم 60
5-2-4 نتیجه گیری از فرضیه چهارم 60
5-4 پیشنهادات 61
5-5 موانع تحقیق 62
5-5-1 راهکارهای رفع موانع 62
منـــابع و مـــاخذ 63
پرسشنامه 66

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
بخشی از تجارت بین المللی را صادرات کشورها تشکیل می دهد. در واقع یکی از راه های افزایش حصول ارزِ خارجی و در نتیجه توسعه اقتصادی، صادرات کالا و خدمات می باشد. بدون تردید، توسعه و گسترش صادرات در جهان امروز و در شرایطی که هر کشور تلاش می کند سهم بیشتری از بازار جهانی را نصیب خود سازد، کار سهل و آسانی نیست و کشورها بیش از گذشته دریافته- اند که داشتن سهمی از بازار یک کشور، فقط محدود به منافع مادی و اقتصادی برای آن کشور نیست، بلکه به تعبیر؛ حضور فرهنگی و سیاسی نیز می باشد. حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات برای کشورها موجب شده است تا این کشورها، ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی و در جهت توسعه ی صادرات تلاش نمایند.
خدمات گمرکی از عوامل موثر در توسعه ی صادرات کالا و خدمات می باشند. در واقع تجارت بین المللی در جهان بدون استفاده از خدمات گمرکی معنا و مفهومی ندارد. گمرک به عنوان یکی از اجزای مهم و لاینفک تجارت خارجی هر کشور، محل تماس، ارتباط و ارائه ی اطلاعات از جانب سیر عاملین تجارت و مجری قوانین و مقررات و دستورالعمل های صادره در زمینه ی امور صادرات و واردات می باشد. اهمیت نقش گمرک به حدی است که میزان سرعت و کارآیی آن بعضی اوقات به عنوان معیاری برای ارزیابی فعالیت های تجارت خارجی هر کشور و یا حتی اقتصاد کلان آن کشور در نظر گرفته می شود. در واقع مهمترین نقش گمرک ارتقا کارآیی فرایند صادرات و واردات و تامین و تحلیل آمار و اطلاعات مربوط به تجارت خارجی کشورها می باشد. به همین دلیل است که امروزه معتقدند؛ اتوماسیون گمرک، جزء حیاتی هرگونه برنامه ی تسهیل تجارت می باشد.
با توجه به حجم بالای تجارت و سرعت فزاینده ی معاملات تجاری، گمرک نیز ناگزیر است متحول گردد، زیرا که مراجعه کنندگان به گمرک به همان سرعتی که کالای خود را میخرند و حمل می کنند، توقع دارند با همان سرعت هم عملیات ترخیص کالا در سیستم گمرکی پیش برود. به علاوه با توجه به ظهور تجارت الکترونیکی، امروزه انتظار جامعه ی تجاری این است که رویه های گمرکی، شفاف و قابل پیش بینی شود و ترخیص کالاها سریع صورت گیرد. از طرفی دولت انتظار جمع آوری درآمدها و اعمال موثر مقررات و قوانین صادرات و واردات را دارد. به منظور تامین این انتظارات، بسیاری از ادارات گمرکی مبادرت به بازنگری و تجارت الکترونیکی برای پشتیبانی عملیاتشان استفاده می کنند. در واقع امروزه رویه های گمرکی بدون به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تجارت جهانی مانع بزرگی محسوب می شود. در این مقاله تلاش خواهد شد از طریق برجسته نمودن نقش پیشرفت های تکنولوژیکی در فرآیند گمرک، مسئولان اقتصادی و گمرکی کشور را متقاعد به استفاده از این پیشرفت ها در فرآیند کاری خود نمود. زیرا اعتقاد بر آن است گمرک الکترونیکی نقش بسزایی در کاهش هزینه های مبادله، سرعت نقل و انتقال، بهبود ارتباطات، مشارکت راحت تر طرف های تجاری ایفا می نماید و با استفاده از این فناوری اطلاعات و ارتباطات و ایجاد گمرک الکترونیکی می توان تمامی عملیات، محاسبات و نظارت های گمرکی را با دقت و به سهولت انجام داد و دیگر مشکلی تحت عنوان عدم دقت و یا تعویق انجام مراحل وجود نخواهد داشت1.

1-2 بیان مساله
حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات برای کشورها موجب شده است تا ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی و در جهت توسعه صادرات تلاش نمایند، خدمات گمرکی یکی از عوامل موثر در توسعه صادرات کالا و خدمات می باشند. همچنین تاخیر در مرزها واضحترین مانع در تجارت بین المللی است. عمده ترین دلایل این تاخیر عبارتند از: رویه های قدیمی ترخیص گمرکی، کاغذ بازی زیاد، فقدان شفافیت در قوانین و مقررات گمرکی و روش های کند ارزیابی ریسک می باشند.
‏ در واقع تجارت بین المللی بدون استفاده از خدمات گمرکی معنا و مفهومی ندارد. با توجه به حجم بالای تجارت و سرعت فزاینده ی معاملات تجاری گمرک نیز ناگریز است متحول گردد زیرا مراجعه کنندگان به گمرک انتظار دارند به همان سرعت که کالای خود را میخرند و حمل می کنند، توقع دارند با همان سرعت هم عملیات ترخیص کالا در سیستم گمرکی پیش رود به علاوه ‏با توجه به ظهور تجارت الکترونیکی، امروز ‏انتظار جامعه این است که رویه های گمرکی، شفاف و قابل پیش بینی شود و ترخیص کالاها سریع صورت گیرد.
ما در این پایان نامه به اهمیت و ضرورت الکترونیکی شدن تجارت می پردازیم. همچنین به بررسی گمرک سنتی و چالش های آن و نیز مزایا و ویژگی های گمرک الکترونیک و تاثیر آن در توسعه صادرات خواهیم پرادخت.

1-3 فرضیات تحقیق
1. الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات موثر بوده است.
2. برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات موثر بوده است.
3. برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات موثر بوده است.
4. برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات موثر بوده است.

1-4 اهداف تحقیق
1. شناسایی تاثیر گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات.
2. شناسایی تاثیر گمرک الکترونیکی بر ایجاد ارتباطات کارآمد بین دستگاه های ذیربط
3. شناسایی تاثیر گمرک الکترونیکی بر اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان.
4. شناسایی تاثیر گمرک الکترونیکی بر شفاف سازی فعالیت های مربوط به امر صادرات

1-5 محدودیت های تحقیق
محدودیت های زمانی با توجه به نوع تحقیق ، گستردگی جامعه ، پراکندگی نمونه آماری ، ابزار گردآوری داده ها و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز مستلزم صرف زمان و وقت بیشتری بود. بنابراین مطالعه می تواند با افزودن موارد با ارزش به آن ادامه یابد. این محدودیت مربوط به واهمه کارشناسان و متخصصین از پاسخگویی و عدم اعتماد پاسخ دهندگان نسبت به هدف مدل و غیرسیاسی بودن آن است. درنتیجه ممکن است تحقیق ، قدرت خود را در تدوین دقیق مسائل از دست بدهد.
نبودن ادبیاتی است که با این موضوع ، به طور مستقیم در ارتباط باشد؛ که این نیز خود محدودیت هایی را در راستای تکمیل چارچوب نظری و پیشینه تحقیق ایجاد می نماید.

1-6 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
فناوری اطلاعات با رشدی شتابان، عرصه های گوناگون زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده و باعث تحولات بنیادی در بسیاری ازاصول و شیوه های اقتصاد و تجارت شده است. تجارت الکترونیکی حاصل پیوند میان تجارت و فناوری اطلاعات و پدیده های به سرعت در حال گسترش است.
بکارگیری فناوری اطلاعات در گمرک مزایای زیادی به همراه دارد؛ رویه های گمرک بدون بکارگیری فناوری اطلاعات برای تجارت جهانی مانع بزرگی محسوب می شود. عمده ترین مزایای به کارگیری فناوری اطلاعات عبارتند از: نظارت های گمرکی با کارایی بیشتر، ترخیص کالا با کارایی بیشتر، تحلیل بهتر اطلاعات، جمع آوری بهتر عایدات گمرکی و مهترین مزیت گمرک الکترونیکی برای بازرگانان کاهش زمان تلف شده برای دریافت گواهی نامه ها و مجوزهای ترخیص کالا می باشد. بنابراین با توجه به تعاریف فوق و همچنین اهمیت توسعه صادرات برای هرکشور شناسایی عواملی که بر توسعه صادرات اثر میگذارد از اهمیت خاصی برخوردار است. الکترونیکی نمودن امور گمرکی از جمله راهکارهای توسعه صادرات مد نظر بوده و شناسایی پیامد های آن از اهمیت مضاعفی، برخوردار می باشد.

1-7 روش انجام تحقیق
در راستای جستجو برای یافتن مطالب مورد نیاز جهت پژوهش فوق، همانند سایررشته های علوم انسانی از روش تحقیق کتابخانه ای استفاده شده است بدین صورت که با مطالعه منابع موجود در ارتباط با موضوع تحقیق، مطالب مرتبط فیش برداری شده و درجهت شکل دادن به تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند. علاوه بر این به دلیل ضعف منابع کتابخانه ای موجود در کشور، همچنیین سعی شده با انجام مصاحبه با کارشناسان مختلف مناطق ازاد و گمرک اطلاعات را جمع اوری و با استفاده از روش امار توصیفی اطلاعات را تجزیه و تحلیل نماییم. این تحقیق از لحاظ روش در دسته ی تحقیقات علی قرار می گیرد زیرا در آن از پرسشنامه و تکنیک آماری معادلات ساختاری که به بررسی رابطه علی بین متغییرها می پردازد ، استفاده شده است. اما روش انجام تحقیق مذکور بر مبنای هدف تحقیق از نوع کاربردی می باشد.

1-8 واژگان کلیدی
تجارت الکترونیکی، گمرک الکترونیکی، صادرات، پنجره واحد
1-8-1 تجارت الکترونیکی2
تجارت الکترونیک عبارت است از خرید (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) کالا (product) ، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طریق شبکه هاى رایانه اى از جمله اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنى است.

1-8-2 گمرک الکترونیکی3
گمرک الکترونیکی عبارت از بکارگیری کسب و کار الکترونیکی در ادارات گمرک. جهت تامین نیازهای اداری و خدماتی شان و نیز برای تامین بهتر نیازهای ذینفعان مشارکت کننده در تجارت و حمل و نقل بین المللی و افزایش رقابت تجاری از طریق ترخیص سریع تر کالاها، افزایش درآمد و امنیت و محافظت مرزها می باشد.

1-8-3 صادرات4
صادرات به ارسال کالاها به مکان ها یا کشورهای دیگر برای فروش یا معاوضه است. در اقتصاد، یک کالای صادره یا هر کالای خوب از یک کشور تا کشور دیگر در یک شیوه مشروع، به طور نمونه برای استفاده در صنعت جا به جا شده است.

1-8-4 پنجره واحد5
وسیله ای که به طرفین درگیر تجارت و حمل و نقل امکان تبادل اطلاعات استاندارد برای تامین نیاز های قانونی صادرات و واردات و ترانزیت را فراهم می سازد. با این توصیف که پنجره واحد یک معیار سنجش تسهیل تجارت می باشد که به بازرگانان یا حمل کننده امکان می دهد تا تمامی داده های مورد نیاز برای تعیین مقبولیت کالاها در فرمت استاندارد را تنها یکبار به مسئولین کنترل مرزی و در یک مدخل ورودی تسلیم نمایند6.

فصل دوم

ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه
یکی از بخش های اصلی دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک است که به طور طبیعی گمرک یکی از اصلی ترین نقش ها را در این زمینه داراست. با رشد حجم کارهای جاری و عملیات اجرایی در صنایع و مشاغل مختلف و کمبود وقت، استفاده از سیستم های آی تی و آی سی تی اجتناب ناپذیر است. به طوریکه بدون بهره گیری از فناوری ها، انجام امور مختلف با اختلال جدی مواجه خواهد شد. ماموریت گمرکات جهان در پنج دهه اخیر تغییرات اساسی کرده است. در دهه 1980 ماموریت اصلی گمرکات جمع آوری درآمد، در سال 2010 انعطاف پذیری مهم ترین ماموریت گمرک و پیش بینی می شود، قابلیت همکاری با سایر آژانس های درآمدی، نهادهای بازرگانی و مدیریت مرزی در اداره مرزهای مجازی به ماموریت اصلی گمرک در سال 2020 تبدیل خواهد شد. بهره گیری از فناوری در گمرک به حدی پیش خواهد رفت که عملیات ارتباطات سیار از طریق تکنولوژی ماهواره رایج خواهد شد. پیاده سازی گمرک الکترونیک در کشور مهمترین برنامه در راستای خدمت رسانی به مردم است. با اجرای گمرک الکترونیک، اجرای قوانین و مقرارت و وصول حقوق دولت مانند، حقوق گمرکی و سود گمرکی تسهیل می شود. با فراهم شدن زمینه اظهار از راه دور برای صاحبان کالا، امکان ارزیابی غیابی برای صاحبان کالا فراهم می شود، به عبارت دیگر انجام فرایندهای گمرکی به شکل الکترونیک، نتیجه نهایی آن کاهش زمان انجام تشریفات گمرکی، در رویه واردات و صادرات است. اگر به سمت الکترونیکی کردن سیستم پیش برویم آئین نامه ها مقرارت و بخش نامه های مصوب دولت سریع به مرحله اجرا می رسد، به عنوان مثال کالایی که ورود آنها ممنوع می شود با گسترش سیستم الکترونیکی، این ممنوعیت در کوتاهترین زمان اعلام می شود و درهیچ گمرکی قابل وارد شدن نیست اما درسیستم سنتی تا بخشنامه صادر و به گمرکات در اقصا نقاط کشور ابلاغ شود، زمان زیادی برای آن صرف می شود و ممکن است در این فاصله زمانی کالا های ممنوع الورود، وارد کشور شود. بنابراین گمرک الکترونیک موجب تسهیل تجارت و هم موجب اجرای سریع قوانین و مقررات می شود. به طور کلی گمرک الکترونیک یک روش یا یک بازی برد برد است، هم سازمان گمرک می برد چون می تواند قوانین و مقررات را اجرا کند و حقوق دولت را بگیرد و هم فعال اقتصادی و صاحب کالا برد می کند، زیرا در کوتاه ترین زمان ممکن کارش انجام شده است7.
بنابراین گمرک به عنوان تنظیم کننده جریان تجارت خارجی کشور برای اجرای وظایف قانونی خود نیاز به نوین سازی دارد. واژه ، گمرک نوین که نخستین بار از سوی دکتر عباس معمار نژاد، رئیس کل سابق گمرک ایران به کار گرفته شد، دارای ویژگی هایی است که علاوه بر ارتفاع صد در صدی جایگاه دروازه بان اقتصادی کشور به بالاترین سطح خدمت رسانی و نقش آفرینی در زنجیره ی تجارت خارجی، قابلیت و امکان برقراری ارتباط و همکاری آنلاین گمرک ایران با سازمان های بین المللی مرتبط با مباحث تجاری و گمرکی را فراهم می سازد. در همین ارتباط سازمان جهانی گمرک با پیش بینی روند تجارت و محیط اقتصادی در ده سال آینده و بخصوص افزایش روند جهانی شدن، منطقه گرایی، لزوم ظرفیت سازی برای رویارویی با تروریسم، استفاده از تکنولوژی اطلاعات را در اولویت و نیازهای زمان در آینده و یک بیانیه دورنمای زمان درآینده و یک بیانیه ماموریت و رسالت برای خود تهیه کرده و برمبنای آنها برنامه کاربردی و سپس اقدامات عملی خود را برای رویارویی با این مشکلات تهیه نموده است. در یک ارزیابی می توان نتیجه گرفت که سازمان جهانی گمرک یکی از سازمان های بین الدولتی موفق بوده است و توانسته با شناسایی موقعیتها در صحنه های بین المللی، وظایف بس سنگین خود را به نحو مطلوبی انجام و اعضای سازمان را هدایت نماید وگمرک ایران نیز با عنایت به عضو بودن در این سازمان باید برای تحول در ساختار عملکردی، مکانیزمهای اجرایی خود را در این محیط باز یافته و ارتقاء دهد و گمرک الکترونیک نیز باید این دورنماها را در زاویه دید و اجرا جامه عمل بپوشاند8.

2-2 تعریف تجارت الکترونیک9
تجارت الکترونیک عبارت است از خرید (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) کالا (product)، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طریق شبکه هاى رایانه اى از جمله اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنى است. تجارت الکترونیک فعالیت هاى مختلفى از جمله مبادله، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکى وجوه، مبادله الکترونیکى سهام، بارنامه الکترونیکى، طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس از فروش را نیز در برمى گیرد.
این فناوری تعاریف دیگری دارد که به شرح هر کدام می پردازیم:
1- تمام ابعاد و فرآیند بازار را که بتوان با اینترنت و تکنولوژی web انجام داد، تجارت الکترونیکی می گویند10.
2- بطور کلی واژه تجارت الکترونیک اشاره به معاملات الکترونیکی می نماید که از طریق شبکه های ارتباطی انجام می پذیرد. ابتدا، خریدار یا مصرف کننده به جستجوی یک مغازه مجازی از طریق اینترنت می پردازد و کالای را از طریق web یا پست الکترونیکی سفارش می دهد. نهایتاً کالا را تحویل می گیرد11.
3- تجارت الکترونیکی، مبادله ی الکترونیکی داده هاست. بطور خلاصه می توان گفت که مبادله الکترونیکی داده عبارت از تولید، پردازش، کاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد به شیوه های الکترونیکی و خودکار بین سیستم های کامپیوتری و براساس زبان مشترک و استانداردهای مشخص و با کمترین دخالت عامل انسانی. البته تجارت الکترونیک حیطه ای به مرابت گسترده تر از مبادله الکترونیکی داده داردو آن یک تحول و انقلاب در عرصه ارتباطات است. تجارت الکترونیکی در ساده ترین تعریف عبارت از یافتن منابع، انجام ارزیابی، مذاکره کردن، سفارش، تحویل، پرداخت و ارائه خدمات پشتیبانی است که بصورت الکترونیکی انجام می شود. لذا تجارت الکترونیک روشی است براساس آن اطلاعات، محصولات و خدمات از طریق شبکه های ارتباطات کامپیوتری خرید و فروش می شوند12.

2-3 تاریخچه تجارت الکترونیکى13
در سال هاى ابتدایى دهه ،۱۹۷۰ واژه تجارت الکترونیکى به معاوضه داده هاى الکترونیکى براى ارسال سندهاى تجارى مانند سفارش هاى خرید یا صورت حساب هاى الکترونیکى اطلاق مى شد و بعدها با گسترش این صنعت واژه تجارت الکترونیکى به تجارت از طریق شبکه وب براى خرید کالا و خدمات گفته مى شد.
زمانى که نخستین شبکه جهانى وب به صورت فراگیر و شناخته شده در ۱۹۹۴ رواج یافت، بسیارى از پژوهشگران پیش بینى کردند که این شیوه از تجارت یعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش مهمى در اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد اما ۴ سال طول کشید تا پروتکل هاى مبتنى بر http به طور گسترده در اختیار کاربران قرار بگیرد.
اولین کسب و کارهاى الکترونیکى را مى توان در ۱۹۹۸ و در میان تعدادى از کسب و کارهاى معتبر در کشور آمریکا و اروپاى غربى شاهد بود. کسب و کارهایى که با راه اندازى وب سایت هایى ابتدایى شکل گرفت و سپس توسعه یافت. در سال ۲۰۰۵، تجارت الکترونیکى در اکثر شهرهاى آمریکا، اروپا و آسیاى شرقى به سرعت توسعه و رواج یافت. عده اى معتقدند که قدمت تجارت الکترونیکى (E-Commerce) به پیش از پیدایش اینترنت کنونى باز مى گردد. اما به دلیل هزینه هاى سنگین این سبک از تجارت، امکان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختیار شرکت ها، بنگاه هاى تجارى و موسسات اقتصادى بود. اما با فراگیرشدن اینترنت و امکان استفاده همه مردم این فرصت به دست آمد که ساختار تجارت الکترونیکى تغییر کرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و به صنعتى در دسترس تبدیل شود.

2-4 انواع تجارت الکترونیک14
تجارت الکترونیک را بر اساس ماهیت طرفین و اینکه آیا طرف معامله شخصیت حقوقی یا حقیقی است و نیز نوع ارتباط آنها به چهار گروه عمده تقسیم کرده اند:
1. تجارت بنگاه با بنگاه ( B2B )
این نوع از تجارت الکترونیک عبارتست از انجام مبادلات الکترونیک ( خرید و فروش کالا و ارائه خدمات ) بین شرکتها و موسسات تجاری. یعنی فروشنده و مشتری هر دو بنگاه تجاری ( شخصیت حقوقی ) با بخش هایی از یک بنگاه هستند که برای برقراری ارتباط بین خود از شبکه های رایانه ای و تجهیزات الکترونیک استفاده می کنند. مثلا دوبنگاه برای ارائه سفارش، انعقاد قرارداد، دریافت فاکتور و پرداخت هزینه ها مبادرت به راه اندازی یک شبکه الکترونیکی بین خود کرده و از این طریق فعالیت های تجاری خود را انجام می دهند.
ارتباط بین آنها برای انجام تمام فرآیند تجارت چنانچه به روش سنتی و با کاغذ و نامه صورت گیرد زمان زیادی لازم دارد ولی اگر تمام تبادلات از طریق اینترنت انجام شود زمان و هزینه به حداقل کاهش می یابد.
این فناوری مدل تکمیل یافته مبادله الکترونیکی داده ها ( EDI ) است و در واقع سابقه B2B به EDI باز می گردد که در سال های اخیر به خاطر گسترش اینترنت رشد و تکامل فزاینده ای یافته است. شبکه ای باز و ویژه اینترنت به طور فزاینده ای به ابزاری ارتباطی و تجاری تبدیل شده اند و دیگر استفاده از EDI در تجارت رو به اتمام است. تکیه و اعتماد بنگاهها به امکانان ، تجهیزات و خدمات سایر بنگاهها نیز از عوامل رشد و توسعه B2B بوده است.
2. تجارت بنگاه با مشتری ( B2C )
این شکل از تجارت الکترونیک بین شخص حقیقی ( مصرف کننده یا مشتری ) با یک شخص حقوقی ( شرکت یا موسسه تجاری ) صورت می پذیرد و به خرید و فروش کالا و خدمات بین یک بنگاه تجاری دارای وب سایت و یک مشتری اطلاق می شود. در این روش خریدار و فروشنده مستقیما و بدون واسطه از طریق اینترنت با هم ارتباط برقرار می کنند. یعنی مشتریان از طریق اینترنت به سایت فروشنده مرتبط می گردند و پس از انتخاب کالای مورد نظر خویش مبادرت به خرید آن می کنند. این نوع از تجارت الکترونیک بسیار متداول است و در حال حاضر بیشتر زمینه های فروش و ارائه خدمات از قبیل سخت افزار، امور مسافرت، جهانگردی، کتاب، موسیقی و …. از طریق B2C انجام می شود. سایت Amazon.com مثال خوبی از این نوع تجارت الکترونیک است.
3. تجارت مشتری با مشتری ( C2C )
در این نوع تجارت هر دو طرف اشخاص حقیقی هستند که بین آنها یک سایت واسطه وجود دارد و منزله محل بازار برای آنها محسوب می شود. بنابراین C2C انجام مبادلات الکترونیک بین افرادی است که اینترنت و فناوری های وب را برای داد و ستد انتخاب کرده اند. در این روش آنها مستقیما با هم ارتباط برقرار می کنند. انواع مزایده و مناقصه کالا در اینترنت در این حوزه قرار می گیرند. سایت حراجی eBay.com مثال خوبی از این شکل تجارت الکترونیک است.
4. تجارت مشتری با بنگاه ( C2B )
این روش عبارتست از فروش کالا یا ارائه خدمات توسط اشخاص حقیقی به بنگاهها و موسسات تجاری، یعنی افراد برای فروش کالا یا ارائه خدمات به شرکت ها پیشنهاد می کنند.

2-5 چارچوب تجارت الکترونیک15
چارچوب هاى تجارت الکترونیک از ۳ سطح تشکیل یافته است که براى داشتن تجارت الکترونیک موفق وجود این چارچوب ها لازم است:
2-5-1 زیر ساختار: بخش اول از چارچوب هاى مورد نیاز تجارت الکترونیک شامل سخت افزار، نرم افزار، پایگاه هاى داده اى و ارتباطى است که براى انجام وظیفه در قالب خدمات worldwide web بر روى اینترنت و یا سایر روش هاى پیام گذارى و پیام گیرى بر روى اینترنت و یا سایر شبکه ها به کار مى رود.
2-5-2 خدمات: بخش دوم از چارچوب ها شامل دامنه گسترده اى از خدمات که توانایى پیدا کردن و ارائه اطلاعات را فراهم مى آورند و شامل جست وجو براى شرکاى تجارى و همچنین مذاکره و توافق درمورد مبادلات تجارى هستند.
2-5-3 محصولات و ساختارهاى تجارت الکترونیک: این بخش از چارچوب هاى (E-Commerce) مشتمل بر پیش بینى و تدارک مستقیم کالاها و خدمات تجارى وابسته به اطلاعات براى مشتریان و شرکاى تجارى، همکارى و سهیم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازمان دهى محیط بازار الکترونیکى و زنجیره تهیه و پشتیبانى است.
2-6 مراحل تجارت الکترونیک16
مراحل رشد و گسترش تجارت الکترونیکى را مى توان به ۵ بخش تقسیم کرد که هر چه به گام هاى پایانى تر نزدیک مى شویم در حقیقت به تجارت الکترونیکى واقعى نزدیک تر شده ایم و شرکت ها و سازمان هایى که در جست وجوى بازار الکترونیکى براى کالاها و خدمات خود هستند، سعى در رسیدن به مراحل پایانى این چرخه دارند.
1. در مرحله اول از مجموعه مراحل پنج گانه، شرکت یا سازمان متقاضى تجارت الکترونیک سعى در ایجاد یک سایت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات تولیدى خود را دارد تا این اطلاعات از طریق اینترنت در اختیار مشتریان قرار بگیرد. در حقیقت، مرحله اول به معناى به وجود آمدن ویترینى بر روى شبکه جهانى وب براى بازدیدکنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طریق این صفحات دریافت کنند.
2. این مرحله شامل توسعه و گسترش مرحله اول است. در این مرحله سایت شرکت تبدیل به یک پایگاه داده اى (DataBase) قوى شده، براى نگهدارى اطلاعات مورد استفاده قرار مى گیرد، در این مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح کامل آنها در بانک اطلاعات قرار مى گیرد و کاربران امکان ارسال سفارش خرید از طریق این وب سایت را خواهند داشت، اما هنوز زیرساخت هاى لازم براى پرداخت اینترنتى فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتى انجام خواهد گرفت.
3. برقرارى امکان تعامل از مهمترین نکات مرحله سوم است. در این مرحله، کاربران امکان تعامل با مدیر سایت را خواهند داشت که این تعامل از طریق e-mail،chat و voice خواهد بود و کاربران در بازه زمانى بسیار کوتاه مدت پاسخ خود را از مدیر سایت دریافت خواهند کرد و امکان پرسش و پاسخ online میان فروشنده و خریدار و نیز رد و بدل شدن اطلاعات در مورد کالا و یا خدمات خواسته شده وجود دارد.
4. در این مرحله، امکان پرداخت اینترنتى براى کاربران فراهم خواهد شد و مشتریان پس از ارسال فرم هاى سفارش خرید و دریافت کالا، وجه موردنظر و توافق شده را از طریق پایانه هاى فروش بانک ها و موسسات مالى طرف قرارداد براى فروشنده ارسال خواهند کرد که این حمل و نقل پول به صورت بسیار امن از طریق اینترنت براى مشتریان فراهم خواهد شد.
5. مرحله آخر که آخرین مرحله از مراحل پنج گانه است، به مرحله یکپارچگى معروف است. در این مرحله، سیستم هاى واسطه اى میان فروشنده و خریدار با سیستم هاى موجود در سازمان و یا شرکت به حالت یکپارچگى کامل درخواهند آمد. بدین معنا که اگر کالایى فروش رود، موجودى کالاى فروش رفته به میزان خریدارى شده از موجودى انبار کسر شده و همزمان دستور خرید جدیدى براى جایگزین کردن کالاى فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خریدهاى بعدى موجودى انبار بلافاصله به نمایش درخواهد آمد. این مرحله از مجموعه مراحل تجارت الکترونیک کامل ترین مرحله در تجارت الکترونیکى است که در آن نتیجه همه عملیات مربوط به داد و ستد در همه سیستم هاى سازمان منعکس مى شود.
2-7 مدل هاى تجارت الکترونیک17
استفاده از اینترنت به عنوان اصلى ترین بستر ارتباطى در تجارت الکترونیکى باعث به وجود آمدن مدل هاى گوناگونى در این سبک از تجارت شده است. این مدل ها که حاصل تعامل ۳ گروه اصلى تجارت الکترونیکى یعنی دولت، مشترى و بنگاه هاى اقتصادى است، باعث توسعه و گسترش مدل هاى مختلف تجارت الکترونیک شده است:
1. مدل Business to Business یا B2B : این مدل از تجارت الکترونیک مهمترین نوع تجارت الکترونیکى است که در حدود نصف درآمدهاى تجارتى الکترونیکى را به خود اختصاص خواهد داد. این مدل سبب پیدایش ارتباطى گسترده میان تامین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان خواهد بود. در این مدل، ارتباط میان دو یا چند سازمان ، توسعه اقتصادى، تولیدکنندگان مواد اولیه و ارائه کنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است. در حقیقت، این مدل را به نوعى مى توان توسعه یافته مدل قدیمى (Electronic Data Interchange) EDI دانست، اما در این مدل واسطه ها کاهش یافته، همین خود سبب کاهش قیمت ها خواهد شد.
2. مدل Business to Consumer یا B2C و Consumer to Business یا C2B : مدل هاى B2C و C2B بیان کننده ارتباط متقابل تولیدکننده و خریداران نهایى محصولات و خدمات است. مدل هاى دوگانه B2C و C2B داراى مزایایى مانند خرید ارزان تر کالا نسبت به دنیاى واقعى، امکان ارسال خریدارى شده به مکان درخواستى مشترى و غیره است. این مدل از تجارت الکترونیک به عنوان ساده ترین نوع تجارت الکترونیکى شناخته مى شود که منجر به ارتباط نزدیکى میان مشترى و فروشنده خواهد بود و در این میان به دلیل کاهش قیمت ها به دلیل از بین رفتن واسطه ها خریدار منفعت بیشترى خواهد داشت.
3. مدل Consumer to Consumer یا C2C : این مدل از تجارت الکترونیک بیشتر به خرده فروشى هاى کالاى دسته دوم خانگى اختصاص دارد. جایى که خریداران و فروشندگان هر دو از گروه نهایى هستند و در این میان ردپاى تولید کننده و یا واسطه اى دیده نمى شود. نمونه رایج این شیوه از تجارت را مى توان در جمعه بازارها و یا حراج هاى محلى و منطقه اى دید که هر کس کالاى تولیدى خود را به صورت تک فروشى در معرض فروش خریداران قرار مى دهد. از مشهورترین نمونه هاى این مدل از تجارت الکترونیک مى توان به سایت ebay اشاره کرد.
4. مدل Government to Business یا G2B و Business to Government یا B2G : در این مدلها، سازمان ها و مراکز دولتى و خصوصى در ارتباط با مراکز اقتصادى و بنگاه هاى تجارى دولتى هستند. در این ساختار، دو طرف با مراجعه به وب سایت هاى طرف قرارداد و تعامل با یکدیگر از طریق شبکه هاى رایانه اى امور بازرگانى مورد نیاز خود را انجام مى دهند. این امور شامل مواردى چون ارسال درخواست هاى بانکى براى موسسات دولتى، گرفتن مجوزهاى لازم براى انجام امور ادارى، پرداخت وجه مورد درخواست سازمان ها و بانک ها و غیره است. مزیت اصلى این دو مدل صرفه جویى در انجام امور براى شرکت هاى دولتى و سازمان هاى خصوصى و نیز کاهش زمان انجام کارها است و نیز سبب تحصیل فرایندهاى ادارى توسط دولت شده است.
5. مدل Government to Customer یا G2C و Customer to Government یا C2G : در این مدلها، ارتباط میان مردم و دولت مطرح است و این رابطه بیش از آن که ماهیتى تجارى داشته باشد، ماهیتى خدماتى دارد و شامل خدماتى است که دولت مى تواند به مردم ارائه دهد و یا زمینه اى براى تسهیل ارتباطات مالى مردم و دولت در امور مالیاتى است و یا درخواست خدماتى که از سوى شهروندان به دولت ارائه مى شود که مى تواند شامل درخواست هاى مختلف در زمینه اقتصادى و یا بازرگانى باشد.
6. مدل Government to Government یا G2G : در این مدل، ارتباط متقابل میان دو یا چند سازمان دولتى و یا وزارتخانه مطرح است و مواردى چون ارتباط شهردارى با پلیس، ادارات برق و آب با شهردارى ها، نهادهاى نظامى و انتظامى با وزارتخانه ها و غیره را شامل مى شود. در این مدل، امکان تبادل اطلاعات میان موسسات دولتى و یا دادوستد بازرگانى میان شرکت هاى دولتى فراهم شده است. به علاوه، بخش نامه ها و دستورالعمل هاى دولتى را مى توان از طریق این مدل کسب و کار الکترونیکى براى سازمان ها ارسال کرد.
2-8 مزایاى تجارت الکترونیکى18
1. تجارت الکترونیکى اطلاعات کامل و گسترده اى در مورد هرکالا در اختیار خریداران و فروشندگان قرار مى دهد که به دست آوردن چنین اطلاعاتى در دنیاى واقعى ارزش تجارى بسیارى دارد، اما بدون صرف هزینه و زمان امکان نخواهد داشت.
2. امکان ایجاد ارتباط با همه افرادى که براى تکمیل فرایند بازرگانى لازم است از طریق e-mail، chat، voice و غیره.
3. حذف واسطه ها یکى دیگر از با ارزش ترین هدایاى تجارت الکترونیک به خریداران است که باعث کاهش بى سابقه قیمت ها خواهد شد که این کاهش قیمت ۱۵ تا ۵۰ درصد خواهد شد و به علاوه سبب کاهش زمان مبادلات نیز مى شود.
4. با تجارت الکترونیکى مى توان طیف گسترده اى از تولیدکنندگان را زیر پوشش قرار داد و امکان چانه زنى بیشترى در مبادلات تجارى به دست آورد که در تجارت سنتى به دلیل محدودیت هاى جغرافیایى امکان چنین امرى میسر نیست.
5. امکان عرضه و فروش محصول از سوى تولیدکنندگان به بازار تمام کشورها و این به معناى امکان جهانى شدن فروشندگان با صرف کمترین هزینه ممکن و امکان بازاریابى وسیع تر است.
6. امکان خرید محصولات سفارشى و مطلوب خریداران از دیگر مزایاى تجارت الکترونیکى است. به این معنا که شما در خرید یک محصول ویژگى هاى موردنظر خود را به فروشنده انتقال مى دهید و فروشنده نیز در صورت امکان محصول را با توجه به خواسته هاى شما تولید مى کند و دراختیار شما مى گذارد. هم اکنون این روش فروش در محصولات صنعتى رواج بیشترى یافته است، درحالى که در سال هاى اولیه تنها در مورد محصولات ساده اى مانند ساعت، کتاب و غیره امکان تحقق چنین امرى وجودداشت.
7. ایجاد نوسانات جدید اقتصادى از دیگر مزایاى commerce ـ E است. چنین موسسات نوپایى توانایى رقابت و در مواردى امکان سبقت گرفتن از شرکت هاى کهنه کار را دارند.
8. کاهش هزینه هاى ناشى از اشتباه هاى انسانى و ایجاد امکانات بهتر براى مدیریت در سطح شرکت ها.
9. افزایش سرمایه گذارى و اشتغال در بخش هاى درگیر با تجارت الکترونیکى.
10. امکان گسترده شدن و افزایش تعداد خریداران و فروشندگان در این نوع از بازار فراهم مى شود. با وجود تعداد زیاد خریداران و فروشندگان امکان رقابت کامل در بازار فراهم خواهد شد و هیچ یک از خریداران و فروشندگان نمى توانند اثرى برروى شرایط و قیمت بازار داشته باشند.
11. تجارت الکترونیکى سبب تحولى در شیوه هاى کسب و کار خواهد شد که این تحول با افزایش شدید مقیاس تولید، کاهش هزینه هاى مبادله، کاهش هزینه هاى توزیع، افزایش رقابت و… همگى سبب کاهش هزینه هاى تولید شده و خود سبب افزایش رفاه اجتماعى خواهد شد.
12. در بازار کسب و کار الکترونیکى، ادامه حیات شرکت ها و موسسات به میزان خلاقیت و نوآورى شرکت در مراحل مختلف تولید و توزیع وابسته است و هر شرکت که نوآور و خلاق باشد، گوى سبقت را از سایر رقبا خواهد برد و این خلاقیت به کل بازار سرایت مى کند و محرکى براى چرخه اقتصادى جامعه خواهد شد.
2-9 موانع تجارت الکترونیکى19
براى راه اندازى کسب و کار الکترونیکى موانعى وجود دارد که شامل موارد زیر است:
* کمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکى و شبکه اینترنت
* لزوم حمایت از حقوق مصرف کنندگان در تجارت الکترونیکى
* نبود زیرساخت هاى حقوقى در استفاده از تجارت الکترونیکى مانند عدم قبول اسناد و امضاهاى الکترونیکى
* امنیت پائین نقل و انتقال وجود الکترونیکى در برخى از کشورها
* سرعت پائین و نیز محدودیت هاى استفاده از شبکه اینترنت
* عدم اطلاع کافى موسسات و شرکت هاى واسطه اى و تولیدى ازمزایاى کسب و کار اینترنتى
* تامین امنیت لازم و نیز محرمانه ماندن اطلاعات رد و بدل شد

2-10 تجارت الکترونیک و ارتباط آن با گمرک20

مطابق با دیدگاه اتحادیه اروپا تجارت الکترونیکی به معنای انجام تجارت به صورت الکترونیکی است که در آن طرفین به جای تبادلات فیزیکی یا تماس مستقیم فیزیکی به صورت الکترونیکی تعامل دارند. همچنین می توان گفت تجارت الکترونیکی عبارت است از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ که در آن مبادله الکترونیکی داده ها به عنوان یک ابزار به همراه پست الکترونیک، تابلوی اعلانات الکترونیکی، انتقال الکترونیک وب و سایر فناوری های مبتنی بر شبکه استفاده می شود، به عبارت دیگر مبادله الکترونیکی داده ها به عنوان ستون فقرات تجارت الکترونیکی عمل می نماید. بنابراین تجارت الکترونیکی عبارت است از انجام فرایند خرید ، فروش ، انتقال و مبادله کالاها ، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای از جمله اینترنت.
گسترش تجارت الکترونیکی در سطح بین المللی به قدری سریع صورت گرفته و مزایای مرتبط با آن به اندازه ای روشن و روز به روز در حال افزایش است که کشورهای در حال توسعه به شدت در استفاده از آن ترغیب شده و هر کدام برنامه های خاصی را برای شروع تجارت الکترونیکی ، نهادینه کردن آن و گسترش و رشد آن انتخاب کرده اند. مزایای مرتبط بر استفاده از تجارت الکترونیکی مانند کاهش هزینه ها، افزایش کارایی و بهره وری، استفاده از مقیاس وسیع در تولید، رقابتی شدن بازارها، دسترسی سریع و آسان به اطلاعات مورد نیاز در معاملات، کاهش و حذف محدودیتهای بازار، افزایش تعداد عرضه کنندگان کالا، بالا رفتن قدرت انتخاب مصرف کنندگان و از انجا که موجبات افزایش رفاه و استفاده بهینه از منابع و امکانات را فراهم می سازد، به قدری مورد توجه قرار گرفته که برخی از کشورهای در حال توسعه مثل تایلند و تایوان استراتژی ملی خود را در قالب برنامه های توسعه اقتصادی- اجتماعی ، استراتژی تجارت الکترونیکی انتخاب کرده اند.
امروزه گمرک به عنوان اولین و مهمترین مجری مقررات تجارت خارجی در کنار سایر عوامل در تجارت بین الملل اعم از بانک، بیمه، موسسات حمل و نقل و …. متاثر از اوضاع و شرایط حاکم بر زنجیره تجارت بین الملل است. عوامل و جریانات موثربر عملکرد گمرکات، فضایی که گمرکات در آن کار می کنند و بالاخره نحوه رویکرد و تعامل گمرک با این عوامل و شرایط، مسائلی هستند که بررسی محیط عملیاتی را تشکیل می دهند. در بررسی محیط عملیاتی شرایط در حال تغییر جهان در عرصه بین الملل و چالش های ناشی از آن جهت همراهی و هماهنگ نمودن دیدگاه، اهداف، اولویت ها و برنامه های کاری سازمان جهانی گمرک و کشورهای عضو آن می باشد.
با توجه به حجم بالای تجارت و سرعت فزاینده معاملات تجاری ، گمرک نیز، ناگزیر است متحول گردد؛ زیرا که مراجعه کنندگان به گمرک به همان سرعتی که کالاهای خود را می خرند و حمل می کنند توقع دارند با همان سرعت هم عملیات ترخیص کالا در سیستم گمرکی پیش برود. کسب و کار الکترونیکی به ادارات گمرک امکان می دهد که به طریقه بهتری نیازهای ذینفعان مشارکت کننده در تجارت و حمل و نقل بین المللی را تامین کنند. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای مشتریان عبارت است از بهبود سطح خدمات و دسترسی به اطلاعات و همچنین امکان تامین نیازهای تجار مورد اعتماد است. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای اقتصاد ملی مشتمل بر افزایش رقابت تجاری از طریق ترخیص سریع تر کالاها، افزایش درآمد و امنیت و محافظت مرزها می باشد. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای خود ادارات گمرکی شامل عملیات ساده و موثر گمرکات، یکپارچگی بهتر و اثربخشی مستمر خدمات از طریق اتوماسیون فرآیند های روزمره و فراهم ساختن امکان اعمال متمرکز تر قوانین و بررسی رعایت مقررات است.
2-11 سازمان گمرک
این اصطلاح به هریک از قسمت های سازمان گمرک و یا ادارات اصلی یا تابعه آن نیز اطلاق می شود مثلا در مورد مامورین گمرک، حقوق و عوارض ورودی و صدوری و کنترل واردات یا صادرات یا هر امر دیگری که در حدود عملیات گمرکی باشد نیز به کار می- رود مثل: مامور گمرک، حقوق گمرکی، اداره گمرک و اظهار نامه گمرکی.‏
گمرک به طور قانونی فقط نقش تطبیق واردات و صادرات را با مقررات وضع شده برای واردات کالا و صادرات دارد. بنابراین در ورود یا صدور کالا فقط نقش گمرک آن است که :
1- الزامات قانونی در ورود و صدورکالا توسط وارد کنندگان یا صادر کنندگان رعایت شود.‏
2- محدودیت ها و ممنوعیت های وضع شده مراعات شود.‏
3- معافیت ها و تخفیف های توصیه شده به موجب قانون در صورت تطبیق مشخصات کالا، به وارد یا صادرکننده داده شود.‏
4- حقوق و عوارضی که وضع شده است را بطور صحیح وصول نماید21.

2-12 تعریف گمرک به عنوان یک اصطلاح بین المللی
شورای همکاری گمرکی گمرک را چنین تعریف نموده است.
– " گمرک سازمانی است دولتی که مسئول اجرای قانون گمرک و وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری و همچنین واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد." ‏
– گمرک سازمانی است مالی و اقتصادی که از دیرزمان در کشورها وجود داشته و در هر زمان بنا به مقتضیات زمان و خواست حکومتهای شکل و سازمانی خاص به خود گرفته است تا به صورت فعلی درآمده است.‏

2-13 بیانیه ماموریت گمرک22
گمرک جمهوری اسلامی ایران سازمانی است حاکمیتی، بعنوان مرزبان اقتصادی کشور و حافظ حقوق دولت و جامعه که براساس قانون امور گمرکی، کنوانسیون های بین المللی گمرکی و سایر مقررات مرتبط، با بهره مندی از سرمایه های انسانی متعهد و کارآمد، فناوری های نوین، مدیریت ریسک و تعامل و هم گرایی موثر با سازمان های همجوار منطقه ای و بین المللی گمرکی نسبت به ارائه خدمات گمرکی مطلوب اقدام نموده و نقش موثری در تصمیم سازی کلان اقتصادی و تجاری کشور ایفا می نماید .
گمرک جمهوری اسلامی ایران با اعتقاد به درستکاری، شفافیت و مسئولیت پذیری، و با تنظیم مطلوب رابطه کنترل استانداردهای امنیتی با الزامات روان سازی تجاری؛ به عنوان حامی فعالان اقتصادی کشور و امین دستگاه های دولتی در اعمال ضوابط کنترلی انجام وظیفه می نماید.

2-14 چشم انداز گمرک23
گمرک جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 با اتکال به خداوند متعال و در پرتو عزم و اراده سازمانی و برنامه ریزی مدبرانه و با بهره مندی از ساختاری خلاق و نوآور، سرمایه های انسانی متعهد و کارآمد و فناوری های نوین، سازمانی است:
" چابک، هوشمند، قانون مدار، مقتدر، پاسخگو ) مشتری مدار ( ، روزآمد و دانش محور "
در افق این چشم انداز گمرک جمهوری اسلامی ایران از ویژگی های زیر برخوردار است :
1. برخوردار از جایگاه اول منطقه MENA )خاورمیانه وشمال آفریقا( در شاخص های تجارت فرامرزی 2
2. برخوردار از جایگاه ملی و بین المللی بالا و دارای نقش موثر در تصمیم سازی کلان سیاست های اقتصادی و بازرگانی کشور
3. ارائه دهنده خدمات گمرکی بهینه، منطبق با استانداردهای جهانی و با اعمال مدیریت ریسک و بهره گیری از فناوری های نوین کارآمد
4. دارای تعامل سازنده با سازمان های همجوار و بین المللی گمرکی
5. برخوردار از سرمایه های انسانی توانمند و متعهد
6. برخوردار از محیطی امن و با ثبات برای تجارت خارجی کشور

2-15 نقش گمرک
گمرک به طور قانونی فقط نقش تطبیق واردات و صادرات را با مقررات وضع شده برای واردات کالا و صادرات دارد. بنابراین در ورود یا صدور کالا فقط نقش گمرک آن است که:‏
الزامات قانونی در ورود و صدورکالا توسط وارد کنندگان یا صادر کنندگان رعایت شود.‏
محدودیت ها و ممنوعیت های وضع شده مراعات شود.‏
معافیت ها و تخفیف های توصیه شده به موجب قانون در صورت تطبیق مشخصات کالا، به وارد یا صادرکننده داده شود.
حقوق و عوارضی که وضع شده است را بطور صحیح وصول نماید.

2-16 وظایف گمرک
1. اعمال سیاست های دولت در زمینه صادرات و واردات و عبور کالا
2. تشخیص و وصول حقوق ورودی و سایر وجوه قابل وصول قانونی توسط گمرک ایران
3. انجام تشریفات قانونی ترخیص و تحویل کالا به صاحب یا نماینده قانونی وی و بررسی اسناد ترخیص به منظور احراز صحت شرایط ترخیص و وصول کسری دریافتی یا استرداد اضافه دریافتی
4. کنترل و نظارت بر امر عبور کالا از قلمرو کشور
5. اجرای قوانین و مقررات مرتبط با بازارچه مرزی، مرزنشینان و پیله وران
6. جمع آوری، تجزیه وتحلیل و انتشار آمار میزان واردات و صادرات کالا
7. اعمال مقررات گمرکی درباره معافیتها و ممنوعیتها در بخشهای صادرات قطعی، صادرات موقت، واردات قطعی، واردات موقت، کران بری(کاپوتاژ)، عبور داخلی کالا، انتقالی، معاملات پایاپای مرزی، فروشگاههای آزاد، بستهها و پیکهای سیاسی و پست بین الملل
8. اجرای قوانین و مقررات مربوط به تخلفات و قاچاق گمرکی، کالاهای متروکه و ضبطی
9. پیش بینی و فراهم نمودن زیرساخت های مورد نیاز برای اجرا و استقرار سامانه ها، رویه ها و روش های نوین همچون پنجره واحد در فعالیتهای گمرکی
10. بررسی و شناخت موانع نظام گمرکی و برنامه ریزی جهت رفع آنها
11. اظهارنظر درباره پیش نویس طرح ها، لوایح، تصویب نامه های مرتبط با امور گمرکی
12. اتخاذ روش های مناسب جهت هدایت و راهبری دعاوی حقوقی و قضایی در رابطه با امور گمرکی
13. آموزش کارکنان و نظارت و انجام بازرسی اعمال و رفتار کارکنان گمرک، کشف تخلف و تقصیرات اداری آنان
14. بازرسی از واحدهای اجرایی گمرکی و نظارت بر عملکرد آنان و ساماندهی کیفی و کمی مبادی ورودی و خروجی
15. رسیدگی و حل اختلاف ناشی از اجرای قانون و مقررات گمرکی فی مابین گمرک و صاحب کالا برابر قوانین و مقررات مربوطه
16. گسترش ارتباطات بین المللی، انعقاد تفاهم نامه ها و موافقت نامه های گمرکی دویا چند جانبه، عضویت و تعامل فعال با سازمان های بین المللی و گمرکی با رعایت اصول 77 قانون اساسی و قوانین مربوطه
17. رعایت توصیه های سازمان جهانی گمرک، قراردادهای بازرگانی و توافقنامه های منعقده یا پایاپای در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه
18. رعایت مفاد قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی به منظور واگذاری امور غیر حاکمیتی گمرکی به بخش های خصوصی و تعاونی
19. استفاده از فناوری های نوین و تجهیز اماکن گمرکی به ابزارهای پیشرفته جهت افزایش کارایی و بهبود انجام تشریفات گمرکی
20. تمهیدات لازم برای تسهیل امور تجاری، تشویق صادرات و گسترش عبور کالا
21. تسهیل فرآیند های گمرکی با هدف توسعه گردشگری
22. انجام سایر وظایف گمرکی به موجب این قانون و یا سایر قوانین و مقررات 24.

2-17 ساختار سازمانی گمرک ایران25
1. ریاست کل
– رئیس کل
– دفتر بازرسی و ارزیابی عملکرد و پاسخگوئی به شکایات (مدیرکل)
– دفتر حوزه ریاست کل و روابط عمومی
– اداره کل حراست و امور انتظامی
– معاونت توسعه مدیریت و منابع
– اداره کل امور اداری و رفاه
– اداره کل امور مالی و ذیحسابی
– اداره کل توسعه و تجهیز
– معاونت فنی و امور گمرکی
– معاونت برنامه ریزی و امور بین الملل
– معاونت حقوقی و نظارت
– دفتر بازبینی و حسابرسی
– اداره کل نظارت بر ترانزیت
– اداره کل مبارزه با جرائم سازمان یافته
2. کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی (رئیس)

2-18 مشکلات و چالش های گمرکات ایران26
مشکلات و چالش هایی که گمرکات ایران با آن مواجه می باشند عبارت است از:
1. مشکل مربوط به تعیین ارزش کالاها با توجه به تغییر سریع و به روز قیمت های جهانی و تنوع زیاد در ماخذ تعرفه کالاها.
2. طولانی بودن زمان انجام تشریفات گمرکی کالاها.
3. تعداد گمرکات در ایران و گسترش روز افزون آن ها.
4. وجود رویه های پیچیده اداری و تفسیرپذیری قوانین و رویه های گمرکی و باز بودن دست کارکنان در اتخاذ تصمیم.
5. تخصصی نبودن گمرکات کشور امکان و احتمال تخلفات و سوء استفاده ها را بیشتر کرده است.
6. طبقه بندی غیرواقعی کالاها در ردیف هایی با نرخ حقوق ورودی پایین تر با هدف انتفاع مالی و عدم پرداخت حقوق دولت.
7. قاچاق کالاهای مجاز و غیرمجاز که به صورت مخفیانه و از طریق تبانی با اشخاص بدو انجام تشریفات گمرکی از طریق گمرکات رسمی و یا در پوشش رویه های قانونی مانند ترانزیت به کشور وارد و یا خارج می شوند.
8. تعداد بالای مراجع و مراکز سیاست گذار در امور بازرگانی گمرکی از جمله وزارت بازرگانی، موسسه استاندارد، وزارت بهداشت، وزارت صنایع، سازمان انرژی اتمی، سازمان دامپزشکی، وزارت جهاد کشاورزی و… مختلف و متفاوت بودن قوانین و رویه های مورد عمل هر دستگاه.
9. عدم اصلاح ساختار سازمانی متناسب با تغییرات و تحولات صورت پذیرفته در زمان حال.
10. مشکلات مربوط به انگیزش کارکنان از جمله نظام پرداخت حقوق و مزایا.
11. پایین بودن سطح اموزش کارکنان.
12. عدم حضور موثر و فعال گمرک در عرصه سیاست گذاری های بخش های تجاری و بازرگانی.
13. کمبود شدید نیروی انسانی به نحوی که در حال حاضر علی رغم افزایش 41 درصدی تعداد واحدهای گمرکی تعداد نیروی انسانی شاغل حدود 18 درصد کاهش یافته است.
14. عدم تجهیز مبادی ورودی و خروجی به تجهیزات و ابزارهای کنترلی پیشرفته علی رغم افزایش حجم مبادلات.
مشکلات مذکور مشکلات ریشه ای هستند که برطرف ساختن آن ها نیازمند تحقیقاتی پایه ای و عمیق می باشد .لذا در این پایان نامه سعی شده است تا حد ممکن از منابع موثق مانند سایت تخصصی گمرک ایران و ….استفاده شود تا نتایج حاصله به حدی محکم و قابل اتکا باشند تا بتوان از آن ها برای حل مشکلات موجود الگو برداری و استفاده کرد27.

2-19 فرایند اظهارکالا به گمرک به روش سنتی و نحوه ترخیص کالا
1. ابتدا اطلاعات لازم در مورد کالا دریافت شده و به سیستم رایانه ای ارائه میشود این اطلاعات که با تنظیم بر امضای اظهار نامه توسط اظهار کننده به گمرک ارائه میگردد شامل مبدا کالا نحوه حمل کالا تعداد و نوع و وزن بار کد کالا ارزش و ماخذ احتساب حقوق و سود بازرگانی و قابل پرداخت و سایر اطلاعاتی است که در مراحل بعدی مبنای کار قرار میگیرد .دقت در تنظیم اظهار نامه میتواند سرعت کار در مراحل بعدی را افزایش داده و از اتلاف وقت جلوگیری میکند.
2. در این مرحله اسناد ضمیمه ی اظهار نامه که شامل مجوز های مورد نیاز، قبض انبار ، بار نامه و … می باشد، مورد بررسی قرار گرفته و در صورت مشاهده عدم نقص، اسناد مذکور به اظهار نامه الصاق و توسط متصدی مربوطه لاک و مهر میگردد.
3. در این قسمت ، اظهار کننده به بانک مراجعه و با واریز مبلغ حقوق و عوارض محاسبه شده رسید بانکی دریافت میکند.
4. در این مرحله مسئول خدمات ارزیابی، اظهار نامه را پس از بررسی اجمالی به نام کار شناس مربوط کوتاژ مینماید )ظهر نویسی اظهارنامه به نام یک کار شناس یا ارزیاب را در اصطلاح کوتاژ میگویند(.
5. کارشناس مربوط با بررسی اجمالی اظهار نامه ، آن را به نام یک یا دو ارزیاب که در مورد کالای مورد نظر تخصص داشته باشند کوتاژ مینماید. ارزیاب مربوط نیز با بررسی و مطالعه ی کامل اظهار نامه، کالا را مورد ارزیابی قرار میدهد.
6. در صورتی که ارزیاب نتواند مشخصات کالا را شناسایی نماید )در مورد مواد شیمیایی( نمونه ای از آن را به آزمایشگاه فرستاده و نوع آن را استعلام می نماید
7. در این مرحله ارزیاب جهت تعیین ارزش واقعی کالا ،از دایره ارزش ، ارزش کالا را استعلام نموده و پس از کنترل نهایی اسناد ، اظهارنامه را ظهر نویسی و امضا کرده و آن را به مسئول خدمات ارزیابی ارجاع میدهد .مسئول خدمات با بررسی اظهار نامه، اجازه صدور پروانه را صادر مینماید.
8. در این مرحله اظهار کننده قبض پرداخت وجه به بانک را به صندوق ارائه داده و در خواست صدور پروانه گمرکی )مجوز خروج کالا ار گمرک( را مینماید
9. در این مرحله پروانه گمرکی توسط رئیس گمرک یا قائم مقام وی ممهور به مهر گمرکی شده و به صاحب کالا )یا نماینده قانونی وی ( تحویل داده میشود.
10. در این مرحله کالا در درب خروج مستقیماً تحت نظر رئیس گمرک می باشد مورد بررسی اجمالی قرار گرفته و در صورت صحت مراحل ارزیابی اجازه خروج آن صادر میگردد28.

2-20 مشکلات و محدودیت های گمرکات سنتی در فرایند امور گمرکی29
تاخیر در مرزها واضح ترین مانع در تجارت بین المللی است. عمده ترین دلایل این تاخیرها عبارت است از رویه های قدیمی ترخیص گمرکی، کاغذ بازی زیاد، فقدان شفافیت در قوانین و مقررات گمرکی و روش های کندِ ارزیابی ریسک می باشند. یکی از منابع مهم ایجاد تاخیر برای تجار این است که باید قبل از ترخیص محموله اطلاعات تقریبا مشابهی را در فرم های مستند مختلف برای ادارات متعدد ارسال نمایند. در گمرک سنتی، خود کالاها می بایست از هر حیث مورد بررسی قرار گیرند. حمل و نقل دریایی انبوه کالاها که تا چند دهه قبل، تجارت بین المللی را در انحصار خود قرار داده بود، زمان کافی را برای گمرک جهت بازدید و بازرسی کالاها هم در خصوص صادرات و هم در خصوص واردات فرآهم می آورد. به علاوه در گمرک سنتی بیشتر مراحل گمرکی در یک نقطه متمرکز می باشد. اظهار نامه های صادراتی و وارداتی جهت انجام مراحل گمرکی مستلزم ارائه ی فرم های متعدد است و انجام این مراحل بدون ارائه ی فرم های کاغذی توسط شخص اظهار کننده یا نماینده ی او در مکان و زمان تعیین شده، توسط گمرک امکان پذیر نمی باشد. یکی از بزرگترین موانع اداری در برابر تجارت (به ویژه در زمینه ی تجارت با استفاده از حمل و نقل دریایی) عبارت از مقررات و رویه های دست و پاگیر گمرکی است که نتوانسته با گسترش و افزایش پیچیدگی تجارت همگام باشد.
افزایش حجم تجارت جهانی در طول چند دهه ی گذشته تاثیر به سزایی بر حجم عملیات گمرک در زمینه ی ترخیص کالا داشته است. باید در نظر داشت افزایش حجم کالاها سبب شده که محدوده ی کالاهایی که گمرکات به کنترل آنها عادت کرده بودند نیز به شدت تغییر کند به طوریکه ساخت یک کالا با توجه به ترکیب آن و نیز تعیین تعرفه ی آن، کارشناسان را با مشکلات عدیده ای مواجه می سازد. در این ارتباط تاخیر در ترخیص کالاها، بنادر، فرودگاهها و انبارها را با حجم انبوهی از کالاهای ترخیص نشده، متروکه یا رسوبی مواجه خواهد ساخت که باعث افزایش زیان خواب سرمایه می شود. در صورتیکه گمرکات نتوانند کالاها را به سرعت ترخیص کنند، با مشکلاتی مواجه خواهند شد. استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند این مشکلات را کاهش دهد و زمینه را برای اجرای مطلوب این سازمان فرآهم آورد.
براساس مطالعات انجام شده و مدارک موجود در گمرکات سراسر کشور شاهد آن هستیم که امور گمرکی مربوط به صادرات و حتی واردات کالا با کندی انجام می شود و امورات اداری مربوطه با توجه به حجم انباشت پرونده ها و انبوهی از اسناد و مدارک با تحمیل هزینه های زیاد بر گمرک، هدر دادن وقت و … انجام می پذیرد. واقعیت این است که با توجه به دنیای رقابتی امروز و روند رو به رشد تجارت، گمرکات سنتی نمی توانند منابع مورد نیاز خود را به صورت بهینه ای تخصیص دهند. امروزه گمرک الکترونیکی به عنوان روشی جدید در تسریع انجام تشریفات مربوط به صادرات و واردات جایگزین گمرک سنتی شده است.

2-21 گمرک الکترونیک30
یکی از جنبه های تحقق تجارت الکترونیک که در ایران مورد کم توجهی قرار گرفته، بحث گمرگ الکترونیک است. امروزه در بسیاری از کشورهای جهان استفاده از سیستم گمرک الکترونیک به منظور تسهیل تجارت الکترونیک آغاز شده است و برخی از آن ها سابقه ای 20 ساله در این زمینه دارند. برای مثال، ژاپن یکی از کشورهای پیشتاز در این زمینه است و سیستم گمرک الکترونیکی آن بر مبنای یک سیستم تک پنجره ای یا تک ایستگاهی به دو بخش هوایی و دریایی تقسیم بندی شده است. سیستم گمرک الکترونیک ژاپن به نام NACCS از سال 1987 اجرا و پیاده سازی شد. در ابتدا در بخش هوایی 10 فرودگاه و 241 کاربر خصوصی را دربر می گرفت و هم اکنون 95 درصد از اظهارنامه های صادراتی و وارداتی از این طریق انجام می شود. در بخش دریایی نیز که از سال 1991 افتتاح شد120 بندر و 958 کاربر خصوصی تحت پوشش قرار گرفته و 96 درصد از اظهارنامه ها و واردات و صادرات نیز از این طریق انجام می شود. هم اکنون بیش از 30 قانون در خصوص واردات و صادرات در کشور ژاپن وجود دارد و اولین گام این کشور با هدف اجرای سیاست گمرک الکترونیک، کامپیوتری کردن قوانین و مقررات در این حوزه بوده است. ساختار گمرک ژاپن طی سال های اخیر به سرعت گسترش یافته و مرحله امکان سنجی توسعه ساختار گمرک ژاپن از دو سال پیش آغاز شده است و تا پایان سال 2009 یک سیستم نوین در زمینه گمرک در ژاپن ایجاد خواهد شد. کارشناسان معتقدند تجربه 30 ساله ژاپن نشان می دهد که گمرک یک نظام کنترلی به شمار می رود و نکته اصلی در پیاده سازی بهینه گمرک الکترونیک توجه به نظرات و دیدگاه های بازرگانان در بخش خصوصی فعال در این حوزه است. این کار عامل مهمی در به حداقل رساندن هزینه های ملی خواهد بود. به نظر می رسد ضروری است که این مسئله در کشور ما نیز به طور جدی تر مورد توجه قرار گیرد.

2-22 تعاریف گمرک الکترونیکی
گمرک الکترونیکی عبارت است از بکارگیری کسب و کار الکترونیکی در ادارات گمرک ، جهت تامین نیازهای اداری و خدماتی شان و نیز برای تامین بهتر نیازهای ذینفعان مشارکت کننده در تجارت و حمل و نقل بین المللی و افزایش رقابت تجاری از طریق ترخیص سریع تر کالاها ، افزایش درآمد و امنیت و محافظت مرزها می باشد.
گمرک سازمانی است که در انجام وظایف جاری خود دو هدف را باید به موازات هم مورد توجه قرار دهد. اول، فراهم کردن تسهیلات در امر تجارت بین المللی و دوم، اعمال قوانین و مقررات . حصول به این دو هدف به صورت همزمان و متعادل از چالش های مهم فرا روی گمرک است. استفاده از فناوری اطلاعات، گمرک را در راه تحقق اهداف فوق یاری خواهد داد. فناوری اطلاعات می تواند گمرک و خدمات گمرکی را به نحو شگفتی متحول سازد و در راه توسعه امر تجارت عملا بسیاری از قید و بندهای گذشته را حذف و شیوه های نوین را جایگزین روش های سنتی نماید. گمرک الکترونیک شامل فناوری های نوین مخصوصا فناوری اطلاعات در انجام تشریفات گمرکی و محموله هاست. اجرای گمرک الکترونیک نیازمند فراهم شدن زیرساخت های نرم افزاری، سیستمی و انسانی است31.
از آنجایی که روش استفاده از فناوری های الکترونیکی روز دنیا، هم امکانات ورود به عرصه تجارت الکترونیک را فراهم می کند و هم زمینه تحقق دولت الکترونیک را سهولت می بخشد، لذا با توجه به رشد روز افزون تکنولوژی و لزوم استفاده از تکنولوژی های نو نظیر RFID در ارائه خدمات و در راستای تحقق گمرک الکترونیک راهکارهایی برای کنترل و نظارت بر تشریفات گمرکی و سرعت بخشیدن به آنها و نیز ارتباط موثرتر گمرک با سازمان ها و شرکت های معین و همجوار ارائه شده که به عنوان راهکار هایی کاملا اجرایی، می توانند روند خدمت دهی به ارباب رجوع در گمرک را تسریع بخشیده و آنرا تسهیل نماید و موجب رونق صادرات و واردات گردد و از سوی دیگر موجبات افزایش کارایی پرسنل و سطح سلامت اداری را منجر شود. استفاده موثر از اینگونه تکنولوژی ها در گرو بهره گیری این فناوری ها، به عنوان موثرترین ابزاری است که می تواند استعدادهای بالقوه را به فعلیت درآورده و دستیابی به هدف های تعیین شده را از کوتاهترین راه، ممکن سازد و مسیر اثربخشی و کارایی در تجارت جهانی و نیز تبعیت از قوانین و مقررات بین المللی در جهت حمایت همه جانبه از جامعه و وصول درآمد و کنترل های گمرکی را همجوار نماید؛ و نیز در تسهیل تشریفات گمرکی و افزایش رضایت ارباب رجوع و تحقق دولت الکترونیک موثر باشد32.

2-23 فواید و مزایای بهره گیری از گمرک الکترونیک در امور گمرکی مربوط به صادرات33
فناوری اطلاعات با رشدی شتابان، عرصه های گوناگون زندگی بشری را تحت تاثیر قرار داده و باعث تحولات بنیادی در بسیاری از اصول و شیوه های اقتصاد و تجارت شده است. تجارت الکترونیکی حاصل پیوند میان تجارت و فناوری اطلاعات و پدیده های به سرعت در حال گسترش است. در همین ارتباط گمرک الکترونیک به عنوان یکی از ارکان مهم تجارت الکترونیکی به طرق مختلف می تواند گلوگاه های گمرکی را کاهش دهد یا حتی در برخی موارد برطرف سازد. اولین طریقه، عبارت ترخیص الکترونیکی می باشد. یک ویژگی متمایز تجارت الکترونیکی عبارت از ایجاد فرصت برای تجارت بدون مرز است. در زمینه ی برخی کالاها و خدمات، اینترنت با ایجاد امکان تحویل الکترونیکی سفارشات، به طور موثر مراحل ترخیص گمرکی را در معاملات تجاری بین المللی حذف می کند. در معاملات تجارت الکترونیکی کالاهایی که مستلزم تحویل فیزیکی است، ارسال الکترونیکی داده های مربوط به اسناد حمل و نقل و اظهار نامه های گمرکی برای ادارات گمرکی، این امکان را فراهم می سازد که قبل از اینکه محموله تخلیه شود، داده های مربوط به آن جهت ترخیص مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. نتیجه ی اینکار ترخیص فوری محموله است در حالیکه همزمان به علت تجزیه و تحلیل بهتر و سریعتر داده ها، دقت ارزیابی ریسک گمرک بهبود می یابد. بنابراین بدون تاثیر نامطلوب بر اعمال قوانین و مقررات، الزام به بازرسی فیزیکی محموله کاهش می یابد. مستند سازی الکترونیکی با استفاده از یک ساختار مشترک و با ایجاد ارتباط اینترنتی بین ادارات نظارتی، می تواند فرایند ارسال اطلاعات لازم برای ترخیص را به ورود یکبار اطلاعات تبدیل کند.
در دسترس قرار دادن آنلاین قوانین و مقررات گمرکی، به طور قابل ملاحظه ای شفافیت در امور گمرکی را افزایش می دهد. مستند سازی الکترونیکی گمرکات، امکان از قبل شناسایی کردن محموله ی غیر قانونی یا متصدی حمل و نقل مشکوک را فراهم می آورد و همچنین کمک می کند که نمونه گیری بهتری از کالاها جهت بازرسی صورت گیرد که این به معنای بازرسی فیزیکی بهتر و تاخیر کمتر برای تجار مورد اعتماد و صرفه جویی در وقت کارکنان است. به کارگیری فناوری اطلاعات در گمرک مزایای زیادی به همراه دارد. رویه های گمرک بدون بکار گیری فناوری اطلاعات برای تجارت جهانی مانع بزرگی محسوب می شود. عمده ترین مزایای بکارگیری فناوری اطلاعات در گمرک عبارتند از: نظارت های گمرکی با کارآیی بیشتر، ترخیص کالاها با کارآیی بیشتر، کاربرد یکسان قوانین گمرکی، جمع آوری بهتر عایدات گمرکی، تحلیل بهتر اطلاعات ، تهی کیفیت تر آمار تجارت خارجی و افزایش کیفیت اطلاعات مهمترین مزیت گمرک الکترونیکی برای بازرگان، کاهش زمان تلف شده برای صدور گواهی نام ها و مجوز ها و ترخیص کالا می باشد.
حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات برای کشور ها موجب شده است تا این کشورها ، ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی و در جهت توسعه صادرات تلاش نمایند. خدمات گمرکی از عوامل موثر در توسعه صادرات کالا و خدمات می باشند. در واقع تجارت بین المللی در جهان بدون استفاده از خدمات گمرکی معنا و مفهومی ندارد. با توجه به ظهور تجارت الکترونیکی، امروزه انتظار جامعه تجاری این است که رویه های گمرکی، شفاف و قابل پیش بینی شود و ترخیص کالاها سریع صورت گیرد. از طرفی دولت انتظار جمع آوری کارای درآمدها و اعمال موثر قوانین و مقررات صادرات و واردات را دارد. به منظور تامین این انتظارات، بسیاری از ادارات گمرکی مبادرت به بازنگری و مدرن سازی رویه ها و فرآیند هایشان کرده و از فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارت الکترونیکی برای پشتیبانی عملیاتشان استفاده می کنند. در واقع امروزه رویه های گمرکی بدون بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تجارت جهانی مانع بزرگی محسوب می شود. با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و ایجاد گمرک الکترونیکی می توان تمامی عملیات، محاسبات و نظارت های گمرکی را با دقت و سهولت انجام داد و دیگر مشکلی تحت عنوان عدم دقت و یا تعویق انجام مراحل وجود نخواهد داشت. مهمترین مزیت گمرک الکترونیکی برای بازرگانان، کاهش اتلاف وقت برای صدور گواهی نامه ها و مجوز ها و ترخیص کالا می باشد. الکترونیکی شدن گمرک باعث کاهش هزینه های مبادله، سرعت انتقال، بهبود ارتباطات، مشارکت راحت تر طرف های تجاری در فرایند مبادله و افزایش اعتماد متقابل می شود.
کسب و کار الکترونیکی به ادارات گمرک امکان می دهد که به طریقه بهتری نیازهای ذینفعان مشارکت کننده در تجارت و حمل و نقل بین المللی را تامین کنند. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای مشتریان عبارت است از بهبود سطح خدمات و دسترسی به اطلاعات و همچنین امکان تامین نیازهای تجار مورد اعتماد است. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای اقتصاد ملی مشتمل بر افزایش رقابت تجاری از طریق ترخیص سریع تر کالاها، افزایش درآمد و امنیت و محافظت مرزها می باشد. مزایای کسب و کار الکترونیکی ادارات گمرک برای خود ادارات گمرکی شامل عملیات ساده و موثر گمرکات، یکپارچگی بهتر و اثربخشی مستمر خدمات از طریق اتوماسیون فرآیند های روزمره و فراهم ساختن امکان اعمال متمرکز تر قوانین و بررسی رعایت مقررات است.

2-24 بنابراین اهم وظایف گمرک الکترونیکی عبارت است از:
1. اطمینان از صحت میزان و پرداخت حقوق گمرکی و مالیات مربوط به صادرات و واردات
2. کنترل و ارزیابی کالاها و محصولات وارداتی و صاداتی
استفاده از وب می تواند مزایای بی شماری را به همراه داشته باشد. به طور مثال می توان یک فرایند ترخیص الکترونیکی مفید و ارزشمند را برای گمرک به طریقی طراحی نمود که هزینه ها را حداقل سازد و موجب افزایش رضایت مشتریان شود. عمده ترین مسئله در گمرک الکترونیکی، ملاحظات امنیتی می باشد. جاسوسی، خراب کاری، و حملات تبهکارانه برای سیستم های اطلاعاتی در جوامع امروزی به صورت روزانه اتفاق می افتد. با بسط و توسعه وب نسبت به گذشته مبادلات الکترونیکی بیشتری صورت می گیرد و همزمان با این، فرصت های بیشتری جهت خرابی سیستم به وجود می آید. لذا باید برخی سیستم های امنیتی را جهت امنیت داده ها، انتقال ها و سیستم ها در ترخیص کالا از گمرک ایجاد کرد. اتوماسیون تسریع صادرات و واردات را سبب می شود و به حفظ امنیت محموله ها کمک می کند. علی رغم این تحول از حیث کنترل در گمرک می بایست تسهیلاتی ایجاد شود. گمرکات باید بین تسهیل و کنترل، تعادل برقرار نمایند و هر دو به طور همزمان پیشرفت نمایند. استفاده از سیستم یکپارچه گمرکی (مشتمل بر سخت افزارها و نرم افزار های یکپارچه)، استفاده از اسناد الکترونیکی، تبادل الکترونیکی داده ها بین سازمان های همکار و همجوار، استفاده از فناوری های جدید مثل بارکد دو بعدی و RFID روی اسناد کاغذی و کارت هوشمند، جزء لاینفک گمرک نوین است. هر چند گمرک یکی از سازمان های پیشرو در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور بوده است ولی به دلیل ضعف زیر ساخت های ارتباطی و ناپایداری آن و پیاده سازی سیستم های نرم افزاری جزیره ای و غیر یکپارچه با وضع مطلوب فاصله نسبتا زیادی دارد.

2-25 تعاریف کلی از پنجره واحد

1. از دیدگاه عملی
پنجره واحد یک ورودی فیزیکی یا الکترونیک برای ارائه و حفظ تمام داده ها برای گمرک فراهم می¬کند. این ورودی، به وسیله گمرک مدیریت می-شود که پس از دریافت اطلاعات، آن را به تمام واحدهای مرتبط انتقال می دهد. راه اندازی این سیستم به همکاری و مشارکت میان واحدهای دولتی مرتبط نیاز دارد و بنابراین مستلزم تعهد و هدایت قوی سطوح بالای دولتی است. دولت ها باید جریان اطلاعات مربوط به تجارت بین المللی بر اساس مدل داده سازمان جهانی گمرک تا حد ممکن ارتقا دهند و روان کنند. پس از اینکه اطلاعات رسمی و تجاری مورد نیاز تعیین شدند، این داده ها باید استاندارد و هماهنگ شوند. همزمان با توسعه اطلاعات هماهنگ، استاندارد و ساده تر، کاربرد اثربخش فناوری اطلاعات، باعث می شود جریان تبادل داده ها افزایش یابد که نتیجه آن تجارت سریعتر، آسانتر و با هزینه کمتر است34.

2. از دیدگاه سازمان جهانی گمرک
وسیله ای که به طرفین درگیر تجارت و حمل و نقل امکان تبادل اطلاعات استاندارد برای تامین نیاز های قانونی صادرات و واردات و ترانزیت را فراهم می سازد. با این توصیف که پنجره واحد یک معیار سنجش تسهیل تجارت می باشد که به بازرگانان یا حمل کننده امکان می دهد تا تمامی داده های مورد نیاز برای تعیین مقبولیت کالاها در فرمت استاندارد را تنها یکبار به مسئولین کنترل مرزی و در یک مدخل ورودی تسلیم نمایند.
مفهوم پنجره واحد متصدیان را به مدیریت پنجره واحد مسئول ساخته و اطمینان می دهد که سازمان ها و مسئولین شرکت ها به اطلاعات دست پیدا کنند و نیاز داده های سازمان های مرزی مختلف را برطرف می سازد35.

3. از دیدگاه مرکز تسهیل تجارت وتجارت الکترونیک سازمان ملل متحد (UN/CEFACT)36
پنجره واحد تجارت (single- window system) عبارت است از تسهیلاتی که به تجار، سرمایه گذاران و شرکت های دخیل در امر حمل و نقل و ترانزیت از سوی گمرک ارائه می گردد و این امکان را می دهد که اطلاعات لازم را در قالب های استاندارد سازمان جهانی گمرک ارائه و تمام مجوزها و موارد قانونی مرتبط با فعالیت خویش را در همان نقطه دریافت دارند، گفتنی است در صورتی که سیستم مکانیزه (الکترونیک) باشد اطلاعات می بایست صرفاً یکبار مبادله گردد.

4. از دیدگاه کمسیون اقتصادی سازمان ملل برای اروپا 37 (UNECE)
هدف محیط پنجره واحد، ساده سازی جریان های اطلاعات بین گمرک و بازرگانان و داشتن منافع معنی دار برای تمامی بازرگانان می باشد. در یک طرح نظری، پنجره واحد می تواند به صورت زیر تعریف شود:
سیستمی که به بازرگانان اجازه می دهد اطلاعات را گمرک و دولت برای تامین نیازهای قانونی صادرات و واردات مکاتبه نمایند.
در شرایط عملی محیط Single Window یک مجرای فیزیکی (یا الکترونیکی) برای تسلیم و پردازش تمامی داده ها و مدارک مربوط به معاملات بین المللی فراهم می سازد، این نقطه ورودی به وسیله گمرک مدیریت می شود و سازمان های مربوطه را مطلع ساخته و کنترل های لازم را انجام می دهد.

2-23 رایج ترین مدل های پنجره واحد38
اگرچه امکان استفاده از رویکردهای بسیاری برای استقرار پنجره واحد وجود دارد، اما در این میان سه مدل اصلی و پایه وجود دارد که به وسیله مرکز تسهیل تجارت و کسب و کار الکترونیکی سازمان ملل و بر مبنای بررسی های صورت گرفته از سیستم های مختلفی که در کشورهای پیشرفته فعال و یا در دست توسعه هستند، حاصل شده اند.

-۱ مدل مرجع واحد
در این مدل، گمرک، اطلاعات را چه به صورت کاغذی یا الکترونیک دریافت می کند، این اطلاعات را در اختیار همه مراجع دولتی مرتبط قرار می دهد و نظارت های لازم را برای جلوگیری از ایجاد وقفه بی جهت در زنجیره تامین و پشتیبانی، به عمل می آورد. برای مثال، در پنجره واحد سوئد، اداره گمرک، وظایف خاصی را در راستای کمک به برخی مراجع دولتی نظیر اداره ملی مالیات (مالیات بر ارزش افزوده واردات)، اداره آمار سوئد، هیئت کشاورزی و هیئت ملی تجاری انجام می دهد.

-۲ مدل سیستم خودکار واحد
این مدل، فرایند جمع آوری، استفاده، توزیع و ذخیره سازی الکترونیک داده های مرتبط تجاری را در سطح بین المللی یکپارچه و منسجم می کند. برای مثال، گمرک ایالات متحده برنامه ای را ایجاد کرده است که به تجار امکان می دهد تا داده های استاندارد را تنها یکبار به سیستم ارائه دهند و در مقابل این سیستم، داده ها را برای سازمان هایی که در تراکنش خاصی ذینفع هستند، پردازش و توزیع می کند. حالت های مختلفی در این سیستم وجود دارد:
1. سیستم بی واسطه (یکپارچه) : داده ها از طریق سیستم پردازش می شوند.
2. سیستم رابط (غیر متمرکز) : داده ها به یک واسطه برای پردازش ارسال می شوند.
3. ترکیبی از حالت ۱ و ۲

-۳ مدل سیستم خودکار تبادل اطلاعات
از طریق این مدل، تاجر قادر خواهد بود که اظهارنامه تجاری-الکترونیک خود را برای بررسی و تایید در یک فرم تقاضای واحده گمرک تسلیم نماید و در صورت نیاز از طریق همین پنجره این فرم واحد را به مراجع مختلف ارائه دهد. در این رویکرد پاسخ مراجع دولتی، به صورت الکترونیک برای تجار ارسال می شود. چنین سیستمی در حال حاضر در موریتانی و سنگاپور استفاده می شود. در سیستم سنگاپور، پرداخت حق الزحمه، مالیات و عوارض نیز به طور خودکار محاسبه و از حساب بانکی فرد تاجر کسر می شود. در استقرار چنین سیستمی، وجود یک مرکز داده (Data Center) در گمرک که برای همه انواع تبادلات مرتبط، دارای شناسه های خاص از پیش تعریف شده است، اهمیت فراوان دارد.

2-26 پنجره واحد در دیگر کشورها
بررسی تجارب سایر کشورها در خصوص پنجره واحد تجاری می تواند کمک شایانی به توسعه این مفاهیم در کشور و الگوبرداری از تجارب آنان نماید. از این رو، در این بخش از گزارش تجارب کشورها در سه بخش متفاوت به شرح زیر تشریح می شود:
– تجارب کشورهای در حال توسعه: در این بخش تجارب کشورهای در حال توسعه از جمله چین، تایلند، اندونزی و مالزی مورد بررسی قرار گرفته است.
– تجارب کشورهای توسعه یافته: در این بخش نیز تجارب کشورهای توسعه یافته از جمله کره جنوبی، استرالیا، آمریکا و … مورد بررسی قرار گرفته است.
– تجارب پنجره واحد در سطح منطقه ای: با توجه به اینکه پنجره واحد تجاری در سطح منطقه ای نیز مورد توجه قرار گرفته اند و بسیاری از کشورها در قالب اتحادهای منطقه ای به دنبال اتصال پنجره واحد خود به هم هستند تا از مزایایی منطقه ای پنجره واحد نیز بهره مند شوند.

– چین
گمرک چین توانسته است از سال ۱۹۹۸ پردازش برخی از فعالیت های خود را به صورت الکترونیکی در هنگ کنگ عملیاتی نماید. در ابتدا این شبکه تحت عنوان تریدلینک کار خود را شروع نمود این شبکه در حال حاضر (DTTN) نام دارد.
قبل از عملیاتی سازی پنجره واحد در چین، موارد اجرا شده در کشورهای سنگاپور، آلمان، ایالات متحده آمریکا و هلند مورد مطالعه قرار گرفت سپس در سال ۲۰۰۵ یک پروژه پایلوت اجرا گردید. پس از اطمینان از کیفیت انجام کار در مرحله پایلوت، ایجاد اعتماد در بین تجار و گمرک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود. در طراحی به گونه ای عمل گردید که نیاز به تغییر در سیستم های داخلی شرکت ها به حداقل برسد و حتی کاربران بتوانند با استفاده از صفحات گسترده اکسل نیز به شبکه متصل شوند و از این طریق نیاز به آموزش در میان کاربران نیز به حداقل ممکن برسد39.

– مالزی
پروژه پنجره واحد از سال ۲۰۰۲ در کشور مالزی شروع شده است. گمرک این کشور توسعه پنجره واحد را گام به گام دنبال کرده است و تلاش نموده تا در هر گام خدمات بیشتری به شبکه پنجره واحد خود اضافه نماید. در این کشور خدمات متنوعی از طریق این سیستم به تجار ارائه می شود. قبل از اجرای مرحله پایلوت اقدامات زیر صورت گرفته است:
1- استاندارد سازی و همگون سازی اطلاعات
2- پذیرش استانداردهای بین المللی
3- توسعه محصول و آزمایش یکپارچگی
4- اجرای پایلوت40

– اندونزی
کشور اندونزی از جمله کشورهای جنوب شرق آسیا است که نسبت به سایر کشورهای منطقه کار استقرار پنجره واحد را بسیار دیر آغاز کرده است. با این حال گمرک این کشور در دسامبر سال ۲۰۰۶ پنجره واحد را به شکل پایلوت شروع کرد و به دنبال این است که پنجره واحد خود را به پنجره واحد آ.سه.آن متصل نماید. در این کشور، پایلوت پنجره واحد با همکاری سازمان های دولتی شامل وزارت تجارت، سازمان کنترل غذایی و دارویی و سازمان کیفیت) و نیز بخش خصوصی (صادرکنندگان، واردکنندگان و واسطه ها جهت حفظ منافع ملی در گمرک پیاده شد. جدول شماره دو مقایسه وضعیت پیاده سازی پنجره واحد تجاری در اندونزی و سایر کشورها را نشان می دهد41.

– تایلند
تایلند یکی از کشورهایی است تاکنون توانسته گام های مهمی را در جهت پیاده سازی پنجره واحد تجاری بردارد. به طور کلی روند حرکت کشور تایلند به سمت الکترونیکی کردن فرآیندها تجاری خود را می توان به پنج مرحله زیر تقسیم کرد:

2-27 پیشنهاداتی برای تاسیس یک پنجره واحد موفقیت آمیز
پیدایش و اجرای موفقیت آمیز پنجره واحد به پیش شرط ها و عواملی بستگی دارد که در کشورها و پروژه های مختلف متفاوت است. در بخش نهایی این دستورالعمل ها، برخی از عوامل انتخاب شده از عملیات پنجره واحد در کشورهای مختلف توسط گروه عملیاتی روندهای تجاری بین المللی UN/CEFACT فهرست شده است. فهرست عوامل مربوطه ترتیب خاصی ندارد چون این وضعیت در کشورها و مناطق مختلف به مقدار قابل توجهی فرق می کند. قابل ذکر است که اگرچه نکات متعددی در این دستور العمل ها ذکر شده اند اما در اینجا جهت تکامل و تاکید تکرار می شوند.
– مشارکت بین دولت و تجارت
یک پنجره واحد، یک مدل عملی برای همکاری گمرک با سازمان ها در دولت و بین دولت و تجارت می باشد. در استقرار و عملیات سیستم، آن فرصت خوبی برای مشارکت دولتی- خصوصی فراهم می سازد. سپس از تمامی سازمان های دولتی و خصوصی بایستی نمایندگان جهت مشارکت در توسعه سیستم دعوت بشوند. این امر شامل مشارکت در تمامی مراحل پروژه می باشد. از توسعه اولیه اهداف پروژه، تحلیل وضعیت و طرح پروژه گرفته تا اجرای آن. موفقیت نهایی پنجره واحد به تعهد و آمادگی طرفین (گمرک، سازمان های دولتی و تجار) بستگی دارد تا اطمینان حاصل بشود که این سیستم به ویژگی اصلی فرآیند تجاری آنها تبدیل می شود.

2-28 پیشینه تحقیق
پژوهش چیزی نیست که شخص می سازد ؛ بلکه چیزی است که شخص کشف می کند. یکی از بخش های مهم تحقیق ، بخش مربوط به پیشینه و ادبیات تحقیقات است ؛ یعنی یکی از کارهای ضروری در هر پژوهشی مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق است ؛ زیرا سرچشمه علوم را می توان در پیشینه ی آن ها کاوش کرد. مطالعه منابع ، به محقق کمک می کند تا بینش عمیقی نسبت به جنبه های مختلف موضوع پیدا کند. مطالعه منابع ، باید از منابعی باشد که به طور مستقیم ، در رابطه با موضوع تحقیق می باشند و هم از منابعی باشد که به طور غیر مستقیم با آن موضوع ، ارتباط دارند42.
2-29 اهمیت پیشینه در تحقیقات
یک پژوهش گر ، قبل از انجام تحقیق و بعد از ا نتخاب موضوع و تدوین عنوان وقبل از نگارش طرح تحقیق نیاز دارد که با مراجعه به مدارک و اسناد ، پیرامون موضوع و مسئله ای که برای تحقیق انتخاب کرده است. آگاهی خود را گسترش دهد ؛ تا بتواند در پرتوی اطلا عات بدست آمده ، مسئله تحقیق و متغیر های خود را تعریف و معین کند وکرانه های آن ها را مشخص سازد. این امر به او کمک می کند تا تحقیقات خود را در راستای مجموعه پژوهش های هم خانواده قرار دهد وآن را با دستاوردهای تحقیقاتی دیگران هماهنگ کند43.
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق ، عبارت است از :
1. برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مسئله تحقیق.
2. دست یابی به چارچوب نظری و یا تجربی برای مسئله تحقیق.
3. آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های قبل
از این رو ، هر گونه نظریه ، قانون و بررسی قبلی در باره موضوع پژوهش را می توان جزء پیشینه آن منظور داشت. فراموش نکنیم که هر تحقیق ، بر مبنای بدیهیاتی انجام می گیرد که در مطالعات قبلی روشن شده است و تمام مطالعاتی که فرض ها و بدیهیات و خاستگاه تحقیق را به وجود آورده اند تحقیق ، محسوب می شود. تفکر انسان ، پدیده تکاملی است و اندیشه های هر نسل ، بر مبنای اندیشه های نسل های قبلی ، شکل می گیرد. از این رو ، فکر های پژوهشی محققان ، حتی در مواردی که خود توجه ندارند، از تفکرات علمی مطالعات قبلی به وجود می آید44.
تعدادی از پژوهش هایی که در این زمینه انجام شده است عبارتند از:
1- ‏دکتر الهی و دکترحسن زاده در مقاله ای تحت عنوان " شناسایی تاثیرات بانکداری الکترونیکی، بیمه الکترونیکی و گمرکات الکترونیکی در تسهیل صادرات" نتایج حاصل شده از این تحقیق نشان می دهد که حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات برای کشورها موجب شده است تا ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی و در جهت توسعه صادرات تلاش نمایند. خدمات گمرکی از عوامل موثر در توسعه صادرات کالا و خدمات می باشند. در این مقاله به بررسی نقش گمرک الکترونیکی در تسهیل صادرات کالا و خدمات پرداخته شده است.نتایج این پژوهش حاکی است که با استقرار گمرک الکترونیکی، به دلیل الکترونیکی شدن فرآیندهای روزمره گمرک در امور گمرکی مربوط به صادرات، مستند سازی الکترونیکی در امور گمرکی مربوط به صادرات با استفاده از ساختار مشترک و ایجاد ارتباط اینترنتی بین ادارات نظارتی، امور گمرکی مربوط به صادرات از شفافیت بیشتری برخوردار می شود و صادرات کالا و خدمات تسهیل می گردد.

2- علی نباتی شغل – بهروز ایمانی در مقاله ای تحت عنوان" نقش گمرک الکترونیک در تسهیل فرایند امور گمرکی" نتایج حاصل شده از این تحقیق نشان می دهد که سازمان جهانی گمرک یکی از سازمان های بین الدولتی موفق بوده است و توانسته با شناسایی موقعیت ها در صحنه های بین المللی، وظایف بس سنگین خود را به نحو مطلوبی انجام و اعضای سازمان را هدایت نماید و گمرک ایران نیز با عنایت به عضو بودن در این سازمان باید برای تحول در ساختار عملکردی، مکانیزم های اجرایی خود را در این محیط بازیافته و ارتقاء دهد و گمرک الکترونیک نیز باید این دورنماها را در زاویه دید و اجرا جامه عمل بپوشاند.
3- بررسی های کارشناسی مسعود کرباسیان در "ویژه نامه همایش بین المللی گمرک و فناوری اطلاعات" و مقاله ای تحت عنوان " گمرک و نقش آن در تجارت الکترونیک" در سال 1383 ، حاکی از آن است که وجود گمرک الکترونیکی نقش موثری در کاهش تخلفات ، ارتقای مشتری مداری ، افزایش قدرت رقابتی کشور در صحنه تجارت بین المللی ، کاهش زمان استرداد حقوق گمرکی و پرداخت عوارض گمرکی ایفا می کند.

فصل سوم

روش های انجام پژوهش

3-1 مقدمه
روش انجام تحقیق و چگونگی استفاده از راهکارهای مختلف، بسته به اهمیت و ضرورت تحقیق ها دارد. چرا که بعضی از روش ها می تواند منجر به دید کارشناسانه و دقیقتر نسبت به موضوع مورد بررسی شود. بر این اساس امروزه به ندرت می توان بدون استفاده از روش های آماری اقدام به تفسیر ، تبیین و تحلیل نتایج بدست آمده از تحقیقات و پژوهش های علمی کرد. به این ترتیب ، در قلمرو علم مدیریت نیز کمتر می توان بدون استفاده از روش های آماری تحقیقی درخور توجه انجام داد ، بنابراین پژوهشگران علم مدیریت نیز باید برای اجرای طرح های تحقیقاتی خود در حد لزوم به این ابزار مجهز شده ، برای برآوردن نیازهای ویژه خود از آن بهره مند شوند. اگر اطلاعات را از مهمترین لوازم تصمیم گیری به شمار آوریم ؛ علم آمار که با پردازش دادها و تبدیل آنها به اطلاعات مورد نیاز ، زمینه ی اتخاذ تصمیم را فراهم می کند ، یکی از مهم ترین علوم محسوب خواهد شد. آنچه مسلم است هنر مدیران و کارشناسان در نحوه ی استفاده از روش های آماری و تحلیل اطلاعات بدست آمده تجلی پیدا می کند. این امر به حدی اهمیت دارد که امروزه اکثر مدیران و مسئولان سازمان ها ، از مشاوران آماری استفاده می کنند.
3-2 روش انجام تحقیق
روش انجام تحقیق بر مبنای هدف تحقیق، از نوع کاربردی می باشد. زیرا با بکارگیری فرضیات و برخی علوم رفتاری و مدیریت و آمار در مورد جامعه آماری به نتایجی دست می یابد که برای بسیاری از گمرک هایی که از تجارت الکترونیکی در جهت توسعه امور گمرکی مربوط به صادرات استفاده می کنند ، قابل استفاده و کاربردی است. این تحقیق از لحاظ شیوه و روش در دسته ی تحقیقات علی قرار می گیرد زیرا در آن از تکنیک ها و فنون آماری که به بررسی روابط میان متغییر مستقل و وابسته می پردازد، استفاده شده است.
3-3 جامعه آماری
جامعه آماری عبارتست از " تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند ". صفت مشخصه ، صفتی است که بین همه ی عناصر جامعه آماری مشترک و متمایزکننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد بنابراین مشخص کردن جامعه آماری یکی از ضروریات و اصول هر پژوهش به شمار می آید. محدوده و فضای مطلوب ما جامعه آماری را معین و مشخص می کند. با توجه به اینکه بررسی تمام اجزای یک جامعه اطلاعات دقیقتری را در اختیار محقق قرار می دهد، اما شایان ذکر است که فاکتور زمان را باید در دستور کار قرار داد چرا که، این کار زمان زیادی لازم دارد.
جامعه آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل کارشناسان سازمان بازرگانی ، گمرک استان فارس و تشکل هایی از قبیل؛ اتاق بازرگانی و اتحادیه صادرکنندگان استان به عنوان صادرکنندگان می باشند.
3-4 نحوه ی تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری
نمونه عبارتست از : " تعداد محدودی از احاد جامعه آماری که بیان کننده ی ویژگی های اصلی جامعه باشد ". با این تعریف طبیعی است از جامعه های آماری می توان نمونه های متعددی انتخاب کرد.
جهت نمونه گیری می توان از اصول تعیین حجم نمونه در تحلیل رگرسیون چند متغییری نسبت تعداد نمونه به متغییرهای مستقل نباید از 5 کمتر باشد ، در غیر این صورت نتایج حاصل از معادله رگرسیون چندان تعمیم پذیر نخواهد بود. نسبت محافظه کارانه تر 10 مشاهده به ازای هر متغییر مستقل پیشنهاد شده است45
در این تحقیق حجم نمونه بر اساس فرمول زیر محاسبه شده است:
q ≤ n ≤ 3q
پرسشنامه حاوی 20 سوال است و حداقل نمونه باید بین دو مقدار 20 و 60 باشد و با توجه به نظر استاد راهنما حد وسط این مقادیر یعنی 40 در نظر گرفته شده است.
3-5 روش گردآوری اطلاعات
در این تحقیق از روش میدانی برای گرد آوری داده ها استفاده می شود.
3-6 ابزار گردآوری اطلاعات
در تحقیق حاضر از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. پرسشنامه تهیه شده براساس عوامل کلیدی و حیاتی موجود در این تحقیق استخراج گردیده است. این پرسشنامه دارای 4 سوال عمومی و 20 سوال تخصصی در رابطه با بررسی نقش گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات با مطالعه موردی در گمرک شیراز می باشد.
جدول شماره یک مربوط به فرضیات تحقیق
ردیف
فرضیات تحقیق
تعداد سوالات
ترتیب سوالات
1
فرضیه شماره یک
5
1 تا 5
2
فرضیه شماره دو
5
6 تا 10
3
فرضیه شماره سه
5
11 تا 15
4
فرضیه شماره چهار
5
16 تا 20

شایان ذکر است که پرسشنامه مذکور در نهایت با تائید استاد راهنما مورد استفاده قرار گرفته است و به همین جهت استاندارد محسوب می شود. همچنین سوالات پرسشنامه بر اساس مقیاس ترتیبی و طیف لیکرت 5 تایی شامل: " بسیارکم ، کم ، متوسط ، زیاد ، بسیار زیاد" تنظیم گردیده و براساس موضوع فرضیات تحقیق طراحی شده است.

3-7 روایی و پایایی ابزار جمع آوری داده ها
3-7- 1 روایی
روایی ، آن خصیصه ابزار و یا روش جمع آوری داده هاست که با داشتن این خصیصه مقولاتی را تعیین می کند که برای تعیین آن مقولات طرح ریزی شده است. بطور خلاصه یعنی " بتواند چیزی که قصد سنجیدنش را دارد، بدرستی بسنجد".
روایی از آن جهت حائز اهمیت است که در صورت عدم وجود روایی نتایج حاصل از اندازه گیری ها و آزمون ها ارزش و اعتبار علمی نخواهد داشت.
با توجه به این که پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش به تایید استاد راهنما محترم رسانده شده است، بنابراین از لحاظ روایی تا حد بالایی قابل اعتماد است.
3-7-2 پایایی
یکی از شرایط مهم برای اینکه آزمون، وسیله ای مطمئن برای پیش بینی و سنجش متغییر مورد نظر باشد این است که قابل اعتماد و اطمینان و دارای ثبات باشد ؛ یعنی با انجام آن آزمون ، همیشه نتایج یکسانی به دست آید. پس پایایی آزمون مقیاسی است که بوسیله آن، درجه ی اعتماد به نتایج حاصل از آن آزمون تعیین می گردد46.
پایایی ، کیفیت ثبات و اعتباری است که ابزار یا روش جمع آوری داده ها در طول زمان نشان می دهد. برای به دست آوردن ضریب پایایی روش های مختلفی وجود درد که مهمترین آنها عبارت است از :
ا . تکرار آزمون
ب . معادل سازی
ت . دو نیم سازی
ث . روش کودز – ریچاردسون
ج . روش مقیاس آلفای کرونباخ
برای سنجش پایایی پرسشنامه مذکور از روش آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده شده است. پایایی به آن حدی اطلاق می شود که فرایند سنجش فاقد هر دو نوع خطای سیستماتیک و تصادفی و مقصود از روایی آن است که ابزار سنجش بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر به درستی مورد سنجش قرار دهد47.
پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش استاندارد بوده و پس از آماده سازی مقدماتی میان چند تن از کارشناسان جامعه آماری توزیع و نیز خدمت استاد راهنما ارائه و اصلاحات لازم در آن اعمال شده است تا برای توزیع نهایی آماده گردد. در این پژوهش برای سنجش اعتبار پرسشنامه از مقیاس آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده شده است. با استفاده از نرم افزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ بدست آمده برای این پرسشنامه 81/0 است که نشان دهنده این است که پرسشنامه از اعتبار و پایایی خوبی برخوردار است.
3-7-2-1 ضریب آلفای کرونباخ 48

N of Cases = 40.0 N of Items = 20

Alpha = . 8126
همانگونه که مشاهده می شود ضریب آلفای کرونباخ به دست آمده برای پرسشنامه مورد نظر 81/0 می باشد که بیانگر پایایی خوب پرسشنامه به کار رفته شده می باشد49.
3-7-2-2 ضریب پایایی تنصیف50
همانگونه که مشاهده می شود ضریب تنصیف به دست آمده برای پرسشنامه از دو روش گاتمن و اسپیرمن براون انجام گرفته که به ترتیب 84/0 و 84/0 می باشد که همچنین نشان دهنده پایایی بسیار خوب پرسشنامه به کار رفته شده می باشد.

Reliability Coefficients

N of Cases = 40.0 N of Items = 20

Guttman Split-half =.8422
Unequal-length Spearman-Brown = .8406

10 Items in part 1 10 Items in part 2

Alpha for part 1 =.6274 Alpha for part 2 =.5322

نکته: فرمول های استفاده شده از منابع ذکر شده می باشد که با توجه به نظر استاد مشاور جهت سنجش پایایی پرسشنامه به کارگرفته شده اند.

3-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها
در تحقیق حاضر اطلاعات به دست آمده با استفاده از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت ، لذا در تحلیل توصیفی از جدول توزیع فراوانی ، پراکندگی و نمودارها با استفاده از نرم افزارهای Excel و در تحلیل استنباطی از نرم افزار Spss استفاده می شود.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

4-1 مقدمه
پژوهشگر پس از اینکه روش تحقیق خود را مشخص کرد و با استفاده از ابزارهای مناسب، داده های مورد نیاز را برای آزمون فرضیه های خود جمع آوری کرد، اکنون نوبت آن است که با بهره گیری از تکنیک های مناسب آماری که با روش تحقیق و نوع متغیرها سازگاری دارد، داده های جمع آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید و در نهایت فرضیه هایی را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده اند، در بوته آزمون قرار دهد و تکلیف آنها را مشخص کند و سرانجام بتواند پاسخی(راه حلی) برای پرسش تحقیق بیابد51.
در تحقیق حاضر برای تجزیه و تحلیل داده ها، از فنون آمار توصیفی شامل جداول فراوانی و نمودار میله ای برای تجزیه و تحلیل داده های جمعیت شناسی نمونه آماری و از آزمون های آماری شامل آزمون "کلوموگروف- اسمیرنوف" و آزمون "تی" برای بررسی فرضیات تحقیق استفاده شده است.
4-2 تجزیه و تحلیل داده ها
داده ها شامل ارقام و مشخصاتی هستند که برای معنی دار کردن باید از روش های آماری یا غیر آماری به منظور دستیابی به هدف تحقیقات یا پژوهش استفاده کرد. تجزیه و تحلیل به عنوان مرحله ای علمی از پایه های اساسی هر تحقیق است که به وسیله آن کلیه فعالیت های تحقیق تا رسیدن به نتیجه کنترل هدایت می شوند، به عبارت دیگر تجزیه و تحلیل نتایج عبارت از روشی که به وسیله آن کل فرایند و پژوهش از انتخاب مسئله تا رسیدن به یک نتیجه مورد کنترل قرار می گیرد52.
در این تحقیق از فنون آمار توصیفی شامل جدول فراوانی و نمودار میله ای برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق استفاده شده است.
4-3 تحلیل های توصیفی
هدف علم آمار، استنتاج از تعداد زیادی مشاهدات است که از جامعه بدست می آیند؛ بنابراین اولین سوالی که به ذهن هر پژوهشگری می رسد این است که آیا می توان این مجموعه بزرگ از مقادیر را توصیف کرد و چگونه می توان مشاهدات زیاد را در یک چارچوب مشخص سازماندهی نمود53.
محقق در این تجزیه و تحلیل، داده هایی را که با استفاده از نمونه آماری بدست آورده را با استفاده از ابزارهای تجزیه و تحلیل توصیفی مناسب را مورد بررسی قرار داده است. لذا نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل بصورت زیر می باشد:
40 نفر از کارکنان گمرک شیراز مورد مطالعه قرار گرفتند. این 40 نفر به پرسشنامه ای که در بخش ضمائم این تحقیق ارائه شده پاسخ داده اند و در ادامه این بخش پاسخ ها و نتایج حاصل از آن در قالب نمودار و جداول فراوانی ارائه گردیده که با استفاده از روش های آماری به تجزیه و تحلیل آن ها می پردازیم.

4-3-1 جدول و نمودارمربوط به سن پاسخ دهندگان
جدول شماره دو مربوط به سن پاسخ دهندگان
سن
فراوانی
% فراوانی
35-25
24
60.0
45-35
11
27.5
55-45
5
12.5
مجموع
40
100

نمودارشماره دو مربوط به سن پاسخ دهندگان

با توجه به رتبه به دست آمده از پرسشنامه، اکثر پاسخ دهندگان دارای سنین 25 تا 35 سال می باشند.

4-3-2 جدول و نمودارمربوط به سابقه فعالیت پاسخ دهندگان
جدول شماره سه مربوط به سابقه فعالیت پاسخ دهندگان
سابقه فعالیت
فراوانی
% فراوانی
5-1
5
12.5
10-5
19
47.5
15-10
8
20.0
20- 15
5
12.5
25 – 20
3
7.5
مجموع
40
100

نمودار شماره سه مربوط به سنوات خدمت پاسخ دهندگان

از آنجایی که اکثر پاسخ دهندگان دارای سنوات فعالیت متوسط می باشند، بنابراین مشاهده می شود که سنوات خدمتی نیز در طبقه میانی تمرکز بیشتری دارد و اکثر افراد در طبقه میانی از نظر سنوات خدمتی قرار دارند.

4-3-3 نمودارمربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان
جدول شماره چهار مربوط به میزان تحصیلات پاسخ دهندگان
تحصیلات
فراوانی
% فراوانی
لیسانس
27
67.5
فوق لیسانس
10
25.00
دکترا
3
7.5
مجموع
40
100

نمودار شماره چهار مربوط به میزان تحصیلات پاسخ دهندگان

نتایج بدست آمده از پرسشنامه نشان می دهد 67.5 درصد پاسخ دهندگان لیسانس، 25.00درصد فوق لیسانس، 7.5درصد دکترا دارند.

4-3-4 نمودار مربوط به نوع پست سازمانی پاسخ دهندگان
جدول شماره پنج مربوط به نوع پست سازمانی پاسخ دهندگان

% فراوانی
فراوانی
پست سازمانی
15
6
مدیر
20
8
معاون
35
14
ارزیاب
30
12
کارشناس
100
40
مجموع

نمودار شماره پنج مربوط به نوع پست سازمانی
نتایج حاصل از پرسشنامه نشان می دهد که 15 % از پاسخ دهندگان مدیر ، 20 % معاون ، 35 % ارزیاب و 30 % کارشناس می باشند.
4-4 تجزیه و تحلیل استنباطی
بعد از اینکه محقق یافته های توصیفی را با استفاده از ابزارهای تجزیه و تحلیل توصیفی مناسب مورد ارزیابی و آزمون قرار داد به سراغ تجزیه و تحلیل استنباطی می رود و از دیگر ابزارهای تجزیه و تحلیل آماری برای تایید یا رد فرضیات استفاده می کند. بنابراین در این نوع تجزیه و تحلیل محقق با استفاده از مقادیر نمونه، آماره ها را محاسبه می کند. آماره اصطلاحی است که در رابطه با نمونه به کار می رود و خصوصیتی از نمونه را بررسی می کند. مثلا میانگین، واریانس، یا نسبت نمونه، آماره می باشند. آماره از نمونه ای به نمونه دیگر تغییر می کند. پارامتر عددی است که خصوصیتی از یک جامعه را بیان می کند. مانند میانگین، واریانس و میانه جامعه که پارامتر می باشند. با اینکه پارامترها در یک جامعه ثابت می باشند، ولی مجهول هستند و به کمک آماره ها بایستی پارامترها را بر طبق روش های آماری برآورد کرد که به آن استنباط یا استنتاج آماری گویند54.
در این بخش به منظور آزمون هر یک از فرضیه ها، جامعه آماری را از طریق آزمون تی یک نمونه ای مورد بررسی قرار می دهیم.
4-5 آزمون فرضیه ها
در این تحقیق از آزمون های آماری پارامتریک جهت تحلیل داده ها استفاده می گردد. در این تحقیق ما جهت بررسی هر یک از فرضیه ها از آزمون تی یک نمونه ای استفاده می کنیم.
با در نظر گرفتن اینکه از 20 سوال موجود در پرسشنامه ، سوالات یک تا پنج، مربوط به فرضیه اول، یعنی الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات ، سوالات شش تا ده مربوط به فرضیه دوم، برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات ، سوالات یازده تا پانزده مربوط به فرضیه سوم، یعنی برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات ، سوالات شانزده تا بیست مربوط به فرضیه چهارم، یعنی برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات به آزمون هر یک از فرضیه ها با استفاده داده های آماری موجود می پردازیم.
به طور کلی فرضیات این تحقیق عبارتند از:
1- الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات موثر بوده است.
2- برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات موثر بوده است.
3- برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات موثر بوده است.
4- برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات موثر بوده است55.

توجه : از آنجایی که هر فاکتور دارای 5 سوال و هر سوال 5 درجه ای می باشد بنابراین متوسط درجه هر سوال 2.5 می باشد در نتیجه متوسط حاصل جمع هر سوال 12.5 می شود . بنابراین هر عامل ( فاکتور) با این مقدار قابل مقایسه می باشد که اگر معنادار شد یعنی از حد متوسط بیشتر است ، آن عامل بر گمرک الکترونیکی در تسهیل صادرات تاثیر دارد56.
نکته: فرمول های استفاده شده از منابع ذکر شده می باشد که با توجه به نظر استاد مشاور جهت مشخص نمودن سطوح معناداری به کار گرفته شده اند.
4-5-1 آزمون فرضیه اول

در این آزمون می خواهیم میزان تاثیر الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات را آزمون کنیم.
فرضیه اول پژوهش عبارت است از الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات موثر بوده است.

جدول شماره شش- تاثیر الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات

تعداد افراد
میانگین
انحراف استاندارد
انحراف استاندارد میانگین
گمرک الکترونیکی
40
20.4178
24.90677
71,062

12.5Test Value =

t
درجه آزادی
سطح معناداری
تفاوت میانگین
95%
سطح اطمینان تفاوت

حداقل
حداکثر
گمرک
الکترونیکی
6.705
40
0/008
13.9286
12.8394
25.0173

همانطورکه درجدول فوق مشاهده می شود 6.705 مقدار t، درسطح معناداری 0/008بدست آمده است. بنابراین به علت اینکه سطح معناداری در این یافته کمتر از 05/0 می باشد، فرضیه مربوطه تایید می شود یعنی گمرک الکترونیک بر تسهیل صادرات تاثیرگذار است.

4-5-2 آزمون فرضیه دوم
در این آزمون می خواهیم میزان تاثیر برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات را آزمون کنیم.
فرضیه دوم پژوهش عبارت است از برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات موثر بوده است.

جدول شماره هفت- تاثیر برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات

N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
گمرک
الکترونیکی
40
27.5517
14.79778
83.954

12.5Test Value =

t
df
Sig.
(2-tailed)
Mean Difference
95% Confidence Interval of the Difference

Lower
Upper
گمرک
الکترونیکی
8.707
40
0/067
7.0517
14.9857
27.1159

همانطورکه درجدول فوق مشاهده می شود 8.707 مقدار t، درسطح معناداری 0/067 بدست آمده است. بنابراین به علت اینکه سطح معناداری در این یافته بیشتر از 0/05 است، این فرضیه رد می شود یعنی گمرک الکترونیکی بر ایجاد ارتباطات کارآمد بین دستگاه های ذی ربط موثر نبوده است.

4-5-3 آزمون فرضیه سوم
در این آزمون می خواهیم میزان تاثیر برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادر کنندگان در فرآیند صادرات را آزمون کنیم.
فرضیه سوم پژوهش عبارت است از برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات موثر بوده است.

جدول شماره هشت- تاثیر گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات

N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
گمرک
الکترونیکی
40
21.5223
14.56847
66.4322

12.5Test Value =

t
df
Sig.
(2-tailed)
Mean Difference
95% Confidence Interval of the Difference

Lower
Upper
گمرک
الکترونیکی
7.719
40
0/005
5.8448
13.4876
28.2022

همانطورکه درجدول فوق مشاهده می شود 7.719 مقدار t، درسطح معناداری0/005 بدست آمده است. بنابراین به علت اینکه سطح معناداری دراین یافته کمتراز 05/0 می باشد فرضیه مربوطه تایید می شود یعنی گمرک الکترونیکی بر اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان موثر بوده است.
4-5-4 آزمون فرضیه چهارم
در این آزمون می خواهیم میزان تاثیر برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات را آزمون کنیم.
فرضیه چهارم پژوهش عبارت است از برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات موثر بوده است.

جدول شماره نه- تاثیر برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات

N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
گمرک
الکترونیکی
40
27.1043
15.95443
61.5450

12.5Test Value =

t
df
Sig.
(2-tailed)
Mean Difference
%95 Confidence Interval of the Difference

Lower
Upper
گمرک
الکترونیکی
5.657
40
0/007
12.6034
11.9770
67.4899

همانطورکه درجدول فوق مشاهده می شود 5.657 مقدار t، درسطح معناداری 0/007بدست آمده است. بنابراین به علت اینکه سطح معناداری دراین یافته کمتر از 05/0 می باشد، فرضیه مربوطه تایید می شود یعنی گمرک الکترونیکی بر شفاف سازی فعالیت های مربوط به صادرات تاثیر گذار بوده است.
4-6 خلاصه فصل چهارم
در ابتدای این فصل، نخست به تجزیه و تحلیل یافته های توصیفی با استفاده از جداول و نمودارها که از نرم افزار Excel استفاده و داده های آن از طریق پرسشنامه جمع آوری شده بود پرداختیم. سپس داده های تحقیق با استفاده از فنون آمار استنباطی مورد تحلیل قرار گرفت و در این تحلیل از آزمون هایی نظیر آزمون آلفای کرونباخ و تنصیف و آزمون تی استفاده شده است.
در آزمون فرضیه های تحقیق، چهار فرضیه تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند، که به جز فرضیه دوم، بقیه فرضیات تایید شدند. این بدین معنی است که گمرک المترونیکی بر تسهیل صادرات تاثیرگذار می باشد.

فصل پنجم

نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه
هر پژوهشی با هدف دستیابی به نتایجی جهت افزایش آگاهی و یا کمک به تصمیم گیری در مورد مساله ی خاص ، صورت میگیرد وارزش آن به میزان کمکی بستگی دارد که در این راستا به پژوهشگر یا تصمصم گیرنده میکند. این پژوهش دانش آغازین ما را در خصوص تعامل مابین عوامل گمرک الکترونیکی و تسهیل صادرات مورد بررسی قرارداد. با این عقیده که بینش غنی تری نسبت به رفتار مصرف کنندگان بدست آید. همچنین در این فصل یکسری راهکار پیشنهادات برای تحقیقات آتی ارائه می گردد.

5-2 نتیجه گیری
در تحقیق حاضر در مجموع چهار فرضیه با استفاده از روش های آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیات به شرح زیر بیان می گردد:

5-2-1 نتیجه گیری از فرضیه اول

فرضیه اول پژوهش عبارت است از اینکه الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک بر تسهیل صادرات موثر بوده است.
به منظور سنجش این فرضیه از آزمون تی استفاده شده است و با توجه به نتایج بدست آمده از فرضیه اصلی مشاهده می شود که مقدار آماره t برابر 6.705 می باشد. این بدین معنی است که بین الکترونیکی نمودن فرآیندهای روزمره گمرک و تسهیل صادرات رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و تسهیل صادرات که از اولویت های مهم هر گمرک است. در عصر حاضر با بکارگیری گمرک الکترونیکی امکانپذیر می باشد. به اعتقاد پاسخ دهندگان منابع انسانی در گمرک هم همانند سیستم ها نیاز به بروز شدن هم گام با پویایی محیط دارند. لذا، ارتباط قوی و موثری با فناوری الکترونیکی دارتد.

5-2-2 نتیجه گیری از فرضیه دوم

فرضیه دوم پژوهش عبارت است از اینکه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارامد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات موثر بوده است.
به منظور سنجش این فرضیه از آزمون تی استفاده شده است و با توجه به نتایج بدست آمده از فرضیه اصلی مشاهده می شود که مقدار آماره t برابر 8.707 می باشد. این بدین معنی است که نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که بین سیستم گمرک الکترونیکی و ایجاد ارتباطات کارآمد بین دستگاه های ذیربط در فرآیند صادرات رابطه معناداری وجود ندارد. پاسخ دهندگان بر این باور بودندکه انتخاب نیروی انسانی برتر رابطه ای معناداری با گمرک الکترونیکی ندارد.

5-2-3 نتیجه گیری از فرضیه سوم
فرضیه سوم پژوهش عبارت است از اینکه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات موثر بوده است.
به منظور سنجش این فرضیه از آزمون تی استفاده شده است و با توجه به نتایج بدست آمده از فرضیه اصلی مشاهده می شود که مقدار آماره t برابر 7.719 می باشد. این بدین معنی است که بین سیستم گمرک الکترونیکی و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان در فرآیند صادرات ارتباط معنی داری وجود دارد.

5-2-4 نتیجه گیری از فرضیه چهارم

فرضیه چهارم پژوهش عبارت است از اینکه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات موثر بوده است.
به منظور سنجش این فرضیه از آزمون تی استفاده شده است و و نتایج حاصل از این آزمون حاکی از تایید این فرضیه می باشد. با توجه به نتایج بدست آمده از این فرضیه مشاهده می شود که مقدار آماره t برابر 5.657 می باشد. این بدین معنی است که بین سیستم گمرک الکترونیکی و شفاف سازی فعالیت ها در فرآیند صادرات رقابتی ارتباط معنی داری وجود دارد. به عقیده پاسخ دهندگان تسهیل فرآیند صادرات از فاکتورهای حیاتی برای هر گمرک است که رابطه قوی با ایجاد گمرک الکترونیکی دارد.

5-3 نتیجه گیری کلی از تحقیق
در این تحقیق با بررسی ادبیات علمی و پژوهشی ، تاثیرات و مزایای گمرک الکترونیک بر تسهیل صادرات کالاها و خدمات مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته های این پژوهش نشان داد ؛ عوامل گمرک الکترونیکی به گونه ای چشمگیر تسهیل صادرات و اطلاع رسانی به موقع به صادرکنندگان و شفاف سازی فعالیت ها را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین ارتباط معنی داری بین گمرک الکترونیک با توسعه صادرات یافت شد.

5-4 پیشنهادات
1. اگر چه این آزمون در گمرک شیراز انجام گرفت، اما می توان اعتبار و پایایی مفروظ در این تحقیق را در نواحی دیگر کشور و سایر گمرکاتی که در نواحی مرزی یا در جوار بنادر قرار دارند، مورد آزمون قرار داد.
2. در این پژوهش ؛ به بررسی تاثیر گمرک الکترونیکی بر توسعه صادرات از دیدگاه مسئولان و کارشناسان استان فارس صورت گرفته است. لذا توصیه می شود که تحقیقات بعدی در زمینه دیگری از امورگمرکی مانند واردات ، ترانزیت و … صورت گیرد تا کارایی گمرک الکترونیکی در زمینه سایر عوامل هم بررسی گردد.
3. پژوهش حاضر در یک مقطع زمانی کوتاه مدت انجام گرفته است و توصیه می شود که تحقیقات بعدی با توجه به متغیرها و شاخص های این پژوهش در دوره های زمانی دیگر و به صورت بلندمدت نیز به اجرا گذاشته شود ونتایج حاصل از استفاده از گمرک الکترونیک در توسعه صادرات در طول زمان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
4. پژوهش حاضر به صورت پرسشنامه ای و از روش آلفای کرومباخ استفاده گردیده است؛ لذا توصیه می شود برای تحقیقات آتی از سایر روش های تحقیقات کاربردی و یا به صورت توصیفی استفاده گردد؛ تا از طریق سایر روش ها هم تاثیر گمرک الکترونیک بر توسعه صادرات مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

5-5 موانع تحقیق
مهمترین موانع بهره گیری از گمرکات الکترونیکی جهت تسهیل صادرات کالاها و خدمات عبارت اند از : نبودن تضمین کامل درقبال محموله های ارسالی از طریف سیستم الکترونیکی ، ضرورت اخذ انواع گواهی و مجوز از سازمان های متعدد جهت صدور کالا و خدمات ، مهارت کم تجار در استفاده از سیستم گمرک الکترونیکی ، ملاحظات امنیتی ، و ضعف بستر فرهنگی جهت استفاده از گمرک الکترونیکی.
5-5-1 راهکارهای رفع موانع
1. با توسعه گمرک الکترونیکی و ارائه خدمات شبانه روزی در زمینه امور گمرکی صادرات و در دسترس قرار دادن قوانین و مقررات گمرکی به صورت آنلاین ، تسهیلات لازم برای صادرکنندگان کالاها و خدمات فراهم می گردد.
2. یکی از مسائل مهم دراخذ انواع گواهی ها و مجوزها از سازمان های متعدد جهت صدور کالا است. ازآنجا که در فرایند صادرات سازمان های متعدد از جمله گمرکات ، بانک ها و شرکت های بیمه باید همکاری داشته باشند؛ لذا توصیه می شود کمیته ای متشکل از نمایندگان سازمان های متعدد درگیر امور صادرات کالا و خدمات تشکیل شود تا در زمینه بکارگیری فناوری اطلاعات در کلیه فرآیندهای مربوط صادرات کالا و خدمات به طور هماهنگ پژوهش نمایند و در جهت الکترونیکی نمودن فرآیندهای سازمان های مرتبط به صورت یکپارچه و منسجم برنامه ریزی و نظارت نمایند. بدین ترتیب زمینه برای برقراری ارتباطات الکترونیکی بین بخش های مختلف درگیر فرآیند صادرات و ارائه خدمات به صادرکنندگاندر قالب یک پنجره واحد فراهم می شود.
3. به منظور فرهنگ سازی در استفاده از گمرکات الکترونیکی جهت آشناسازی تجار با مزایای گمرک الکترونیکی برنامه های ترویجی و آموزشی تهیه و اجرا گردد.

( منـــابع و مـــاخذ )

منابع فارسی
1. آذر، عادل، آمار و کار برد آن در مدیریت، جلد دوم ، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) چاپ دهم ص281، 1385
2. احمدی، علی و الله یاری، علیرضا؛ استراتژی رقابت و نوآوری در کسب و کار، تهران، انتشارات تولید و دانش،1383
3. الهی، شعبان و حسن زاده، علیرضا؛ بررسی نقش گمرک الکترونیکی در تسهیل صادرات، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 43، تابستان 1386
4. پروکوپنکو ، جوزف ، مدیریت بهره وری (ترجمه : ابراهیمی مهر) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 92، 1385
5. جانی ، جمال ، تجارت الکترونیک ، مجله پیام مدیریت، ش 25 ، ص 85-67 ، 1386
6. جان دیوئی ، مدیریت و سازمان (ترجمه : حسین مهریان) ، موسسه کار و تامین اجتماعی ، تهران، صفحه 125 ، 1372
7. خاکی، اسد الله، روش های تحقیق در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران، احسن، صفحه 228 و 303 ،1382
8. دکتر محمود زرگر، مدل های راهبردی و راهکارهای تجارت در اینترنت، انتشارات بهینه، 1380
9. دیوید ، فرد ؛ مدریت استراتژیک ؛ ترجمه دکتر علی رضائیان و دکتر سید محمد اعرابی ؛ انتشارات : دفتر پژوهش های فرهنگی، صفحات 34 و 396 ، 1387
10. سرمد، ایرج، نقش توسعه منابع انسانی در ارتقای بهره وری سازمان ها، مدیریت دولتی صفحه 207 ، 1381
11. سعادت ، اسفندیار، مدیریت منابع انسانی ، انتشارات سمت، صفحه 10 ، 1380
12. صادقی، مهدی و نوری، زهرا؛ تجارت جهانی الکترونیک و فن آوری اطلاعات، مشهد، سخن گستر، 1380
13. صدقیانی، رضا، روش­های تحقیق و سنجش در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران، رهیافت،1381
14. قورچیان، نادرقلی و کرباسیان، مسعود؛ بررسی نظام مدیریت سازمان گمرک های جهان در قرن بیست و یکم به منظور ارائه مدل مناسب در کشور، پژوهشنامه اقتصادی، 1385
15. کاخکی، حسین؛ مصادیق و اهداف گمرک نوین، هفته نامه گمرک ایران، سال چهاردهم، شماره 592، 31 خرداد 1390
16. کرباسیان، مسعود؛ گمرک و فناوری اطلاعات، ویژه نامه همایش بین المللی گمرکی و فناوری اطلاعات، 20 تیر 1383
17. گمرک جمهوری اسلامی ایران / سید ابوطالب نجفی / برنامه جامع فن آوری اطلاعات و ارتباطات گمرک ایران
18. معمار نژاد، عباس؛ گمرک نوین و موقعیت ما، هفته نامه گمرک ایران، سال چهاردهم، شماره 592، 31 خرداد 1390
19. معمار نژاد، عباس؛ تجارت الکترونیکی، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد، شماره 3، فصلنامه مدیریت،1384
20. مهدی علیپور حافظی، تجارت الکترونیکی در مراکز اطلاع رسانی، سخنرانی، همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی جزیره کیش، 11-13 اریبهشت، 1380
21. مهندس محمد حسن نیکبخش تهرانی و مهندس مهدی آذر صابری، آشنایی با تجارت الکترونیک و زیر ساخت های آن، انستیتو ایز ایران، 1380.
22. نجفی، سید ابوطالب؛ ضرورت به کارگیری فناوری اطلاعات در گمرک، ویژه نامه همایش بین المللی گمرک و فناوری اطلاعات،20 تیر 1383
23. وبسایت گمرک جمهوری اسلامی ایران
24. همایش تجارت الکترونیکی؛ تجارت الکترونیکی راه به سوی جهانی شدن، تهران، معاونت برنامه ریزی و بررسی های اقتصادی 1382
منابع لاتین
1. Butterly, Tom. Single Window to Enhance the Exchange of Information Between Trade and Government, United Nations Centre for Trade Facilitation and Electronic Business (UN/CEFACT).
2. Nolle, William, Case Studies on Implementing a Single Window, ECONOMIC COMMISSION FOR EUROPE (UN/CEFACT).
3. UNECE. Hong Kong SAR (China) Single Window Case. 2008.
4. McMaster, Jim. The Evolution of Electronic Trade Facilitation: Towards a Global Single Window Trade Portal. Fiji Islands: University of the South Pacific, 2007.
5. The Albright Strategy Group, ASG. A Common Roadmap Framework. 2007.

پرسشنامه

به نام خدا

پاسخگوی گرامی
باسلام و عرض ادب
این پرسشنامه به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز پایان نامه کارشناسی تحت عنوان " بررسی نقش گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات " تهیه و تدوین گردیده ؛ لذا انتظار می رود با ارائه پاسخ دقیق به سوالات پرسشنامه، نقش گمرک الکترونیکی بر تسهیل صادرات ، مورد بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است که نتایج کلی پاسخ ها در پایان نامه مذکور ذکر گردیده است.
با تشکر

سوالات عمومی
1. سن پاسخ دهندگان
25 تا 35 سال  35 تا 45 سال  45 تا 55 سال 

2. سابقه فعالیت پاسخ دهندگان
1 تا 5 سال  5 تا 10 سال  10 تا 15 سال  15 تا 20 سال  20 تا 25 سال 

3. سطح تحصیلات پاسخ دهندگان
لیسانس  فوق لیسانس  دکتری 

4. نوع پست سازمانی پاسخ دهندگان
مدیر  معاون  ارزیاب  کارشناس 
سوالات تخصصی

سوالات مربوط به فرضیه اول تحقیق

بسیار کم
کم
متوسط
زیاد
بسیار زیاد
1
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در اتوماسیون فرآیندهای روزمره گمرکی مربوط به صادرات موثر بوده است؟

2
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در مستندسازی الکترونیکی با استفاده از ساختار مشترک در فرآیند صادرات موثر بوده است؟

3
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در ایجاد ارتباط اینترنتی بین ادارات نظارتی نقش موثری ایفا کرده است؟

4
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در امر اطلاع رسانی جهت پیگیری سریع و صحیح وضعیت کالای صادراتی موثر بوده است؟

5
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در دسترس قرار دادن آنلاین قوانین و مقررات موثر بوده است؟

سوالات مربوط به فرضیه دوم تحقیق

بسیار کم
کم
متوسط
زیاد
بسیار زیاد
6
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در جهت امکان دسترسی به فرم های متفاوت مربوط به کشورهای مختلف در فرآیند صادرات تاثیرگذار بوده است؟

7
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در کاهش تخلفات مربوط به صادرات تاثیرگذار بوده است؟

8
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در بهبود سطح خدمات گمرک مربوط به صادرات موثر بوده است؟

9
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در افزایش شفافیت فعالیت های گمرکی مربوط به صادرات تاثیرگذار بوده است؟

10
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در ترخیص فوری کالای صادراتی موثر بوده است؟

سوالات مربوط به فرضیه سوم تحقیق

بسیار کم
کم
متوسط
زیاد
بسیار زیاد
11
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در بهبود دقت و و ارزیابی ریسک گمرک در فرایند صادراتی موثر بوده است؟

12
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در انسجام امور گمرکی با هزینه کمتر مربوط به صادرات تاثیرگذار بوده است؟

13
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در بکارگیری یکسان قوانین گمرک و جلوگیری از اغمال سلیقه های شخصی در امر صادرات تاثیرگذار بوده است؟

14
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی از نمونه گیری بهتر در بازرسی کالای صادراتی برخوردار بوده است؟

15
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی باعث افزایش سرعت گردش موجودی و مالی جامعه تجار شده است؟

سوالات مربوط به فرضیه چهارم تحقیق

بسیار کم
کم
متوسط
زیاد
بسیار زیاد
16
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در بازرسی فیزیکی بهتر کالای صادراتی موثر بوده است؟

17
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی باعث ایجاد فرصت برای تجارت بدون مرز شده است؟

18
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در تسهیل امور تجاری و تسریع صادرات نقش موثری داشته است؟

19
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی باعث ارتقاء سلامت اداری نیروی انسانی در حین کار شده است؟

20
به نظر شما تا چه اندازه برقراری سیستم گمرک الکترونیکی در تبدیل نقش نیروی انسانی فعلی از حالت عملیاتی به نقش نظارت بر عملکرد سیستم های مکانیزه نقش موثری بر عهده داشته است؟

با تشکر از همکاری شما

مرجع بزرگ خرید و فروش فایل های قابل دانلود
دارای سیستم پیشرفته همکاری در فروش فایل
مشاوره در زمینه تدوین پروپوزال، پایان نامه، مقاله،…

www.FaraFile.ir

1 نجفی، سید ابوطالب ؛ 1383
2 E-commerce
3 electronic customs
4 exports
5 Unit grate
6 از دیدگاه سازمان جهانی گمرک
7 کرباسیان ، مسعود ؛ 1383
8 معمار نژاد ، عباس ؛ 1390
9 صادقی، مهدی و نوری، زهرا ؛ 1380
10 زرگر، محمود ، 1380
11 نیکبخش ، محمد حسن و آذر صابری ، مهدی ، 1380
12 علیپور حافظی، مهدی ، 1380
13 جانی ، جمال ، 1386
14 صادقی، مهدی و نوری، زهرا ؛ 1380
15 همایش تجارت الکترونیکی ؛ 1382
16 جانی ، جمال ، 1386
17 معمار نژاد، عباس ؛ 1384
18 همایش تجارت الکترونیکی؛ 1382
19 همایش تجارت الکترونیکی؛ 1382
20 کرباسیان، مسعود ؛ 1383
21 وبسایت گمرک جمهوری اسلامی ایران، 1389
22 www.irica.gov.ir
23 www.irica.gov.ir
24 قانون امور گمرکی، 1390
25 سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران
26 قورچیان ، نادرقلی و کرباسیان ، مسعود ؛ 1385
27 حسینی، 1391
28 www.irica.gov.ir
29 معمار نژاد، عباس؛ 1390
30 کرباسیان ، مسعود ؛ 1383
31 کاخکی، حسین؛ 1390
32 نجفی، سید ابوطالب؛ 1383
33 الهی، شعبان و حسن زاده، علیرضا ؛ 1386
34 Butterly, Tom. (UN/CEFACT)
35 گمرک جمهوری اسلامی ایران
36 Nolle, William, (UN/CEFACT)

37 گمرک جمهوری اسلامی ایران
38 Nolle, William, (UN/CEFACT)

39 UNECE. 2008
40 McMaster, Jim. 2007
41 The Albright Strategy Group, 2007
42 جان دیوئی ، 1372، ص 125
43 پروکوپنکو ، 1385 ، ص 92
44 دیوید ، 1387 ، ص396
45 آذر ، 1387
46 سعادت ، 1380 ، ص 146
47 خاکی ، 1382 ، ص 228
48 Reliability Coefficients
49 آذر ، 1387
50 خاکی ، 1382
51 خاکی، 1382، ص 303
52 سرمد، 1381، ص 207
53 آذر، 1387، ص64
54 صدقیانی، 1381، ص 85
55 پرسشنامه
56 خاکی، 1382
—————

————————————————————

—————

————————————————————

فصل اول: کلیات تحقیق

6

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

38

فصل سوم : روش های انجام پژوهش

44

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

52

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

62

70