بررسی شاخص های فرهنگ در اقشار بسیجی و مطالعه آسیب شناسی آن

فصل اول: کلیات‏‏،تعاریف و مفاهیم
مقدمه
موضوع پژوهش
دستاوردهای نظری و عملی پژوهش
تعاریف و مفاهیم
مفهوم فرهنگ
تعریف لغوی
تعریف اصطلاحی
عوامل فرهنگ
جنبه های مادی
جنبه های معنوی
اصول چهارگانه فرهنگ
اصل اول :تعقل سلیم و احساسات تصعید شده
اصل دوم:تکامل انسان
اصل سوم:شایستگی و بایستگی
اصل چهارم :فرهنگ حقیقتی است در دوبعد خاص و عام
مفهوم تفکر
تعاریف لغوی
تعاریف اصطلاحی
مفهوم بسیج
تعاریف لغوی
تعاریف اصطلاحی
تعریف بسیج در انقلاب اسلامی
تعریف فرهنگ و تفکر بسیج

فصل دوم: رویکردها و ویژگی ها
فرهنگ و تفکر بسیج در متون اسلامی
هدف و فلسفه بسیج
ویژگی ها
تجهیز مادی و معنوی
شهادت طلبی
صبر و استقامت
شجاعت
انضباط و هماهنگی
رضای حضرت حق تعالی
عدم سازش با کفار
اتکال به ذات حق تعالی
تولی و تبری
داشتن روحیه و جنگ روانی
فرمانبرداری و جنگ طلبی
فرهنگ و تفکر بسیج در وصایای شهیدان
ظهور تجلی ولایت و محبت به ائمه اطهار(ع)
رشد فضایل و محو رذایل اخلاقی
عشق و علاقه به امام امت (قدس سره)و اطاعت از ایشان
عرفان و معنویت
افتخار به امام حسین (ع)
زهد،ایثار و از خود گذشتگی
اتحاد و وحدت کلمه
رشد اعتقادات اسلامی
آگاهی و ایمان به حقانیت انقلاب و شهادت
فرهنگ و تفکر بسیج در جبهه ها
آداب امر به معروف و نهی از منکر
حفظ شرایط وجوب
اعزام انفرادی وم امر به معروف و نهی از منکر
آداب برادری و تعاون
طرز آشنایی
آداب بیماری و مداوا
حکمت های کتمان بیماری
عیادت و پرستاری
آداب فرماندهی و فرمانبری
اخلاق فرماندهی
عشق و علاقه متقابل
آداب قرآن
آداب مهمانی و معاشرت
دید و بازدید
سر سفره نشستن
شهرداری یا خادم الحسین
ادعیه قبل و بعد از طعام
آداب دعا و مناجات
جبهه به عشق دعا
آداب سخن سکوت
راستی و درستی در سخن
نسبت نیکو دادن به هم
تکیه کلامها
زبان سکوت
قسم یاد نکردن
ذکر خوش صلوات
ماندن و مقاومت کردن
آداب عبادت
آذان
وضو
نماز
شهادت طلبی
آداب رفتار با عراقی
فرهنگ و تفکر بسیجی از نگاه جامعه شناسی
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت امام (قدس سره)
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت آیت ا…خامنه ای (ظله)
فصل سوم:خاستگاه و ریشه
خاستگاه فرهنگ وتفکر بسیج
خاستگاه جامعه شناسی
رویکرد جامعه شناسی پزوتیویسمی از بسیج
شرایط تشکیل بسیج
شرایط اجتماعی بسیج
شرایط اقتصادی
شرایط سیاسی
نقد مبانی بسیج شناسی در جهان معاصر
ملاک های از قبل تعریف شده
محور قرار گرفتن انسان مادی در علوم اجتماعی غرب
عدم توجه به اراده الهی در تحقق پدیده های اجتماعی
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج در معارف و متون اسلامی
در بی در بهشت مخصوص مجاهدین راه خدا
ارزش قطره ای از خون مجاهد
فضیلت شمشیر مجاهد
فضیلت جهاد
سرزنش سهل انگاری در جنگ و جهاد
مفهوم رهبری
مفهوم حکومت و حاکمیت
مفهوم ولایت فقیه
قانون اساسی
شرایط و صفات رهبر
وظایف و اختیارات رهبر
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه ولایت و رهبری
خاستگاه بسیج در دنیای اسلام
خاستگاه بسیج در انقلاب اسلامی ایران
خاستگاه بسیج در اراده الهی
خاستگاه بسیج در اراده مردمی
فصل چهارم : چشم اندازها و عرصه ها
عرصه های اجتماعی
عرصه سیاست
آگاهی و شناخت
احساس و مسئولیت کردن
ایستادگی و مقاومت
عرصه فرهنگ
تهاجم فرهنگی
تولید دانش
عرصه اقتصاد
سطح توسعه
سطح کلان
سطح خرد
عرصه های فردی
نظام گرایشی
نظام بینشی
نظام رفتاری
توازون در ابعاد درونی
فصل پنجم : مقیاس فرهنگ و تفکر بسیج
کلیات مقیاس
الف) مشاخص های ده گانه
1- عمل صالح
2- ایثار و استقامت
3- نیایش و خود سازی
4- محبت و احسان
5- اعتقاد به حکومت اسلامی
6- حریت و شهامت
7- مردمی بودن
8- علم و آگاهی
9- تظم و آمادگی رزمی
10- هویت ملی و فرهنگ پذیری
ب) آزمودنی
ج) ابزار پژوهش
1- پرسشنامه
2- مراحل تنظیم پرسشنامه
3- نمره گذاری پرسشنامه
4- نحوه نمره گذاری و تعیین شاخص هماهنگی پرسشنامه
5- روایی پرسشنامه
6- اعتبار پرسشنامه
د) اجرا و تفسیر نمرات
ه) میانگین و انحراف معیار شاخص های ده گانه در اقشار بسیج تهران
پرسشنامه

فصل اول
کلیات ، تعاریف و مفاهیم

مقدمه
انقلاب اسلامی ایران به عنوان انعکاس جلوه های روشن اندیشه های الهی حضرت امام خمینی (ره) ، حصار اوهام و نظریه های رجعت به قرون جاهلیت را شکافت و باایجاد تحول عمیق در فرهنگ و اعتقادات جامعه اسلامی هویت و شخصیت مستقل سیاسی، فرهنگی و اعتقادی را به جهان اسلامی هدیه کرد . امروز ثمره این نهال برومند ، قامت برافراشته و پر افتخار بسیج است که درسایه پیروی از مقام معظم رهبری و جان فشانی های بسیجیان سلحشور بر تارک انقلاب می درخشید . درخششی که از شرکت مخلصانه و فراگیر در هشت سال دفاع مقدس تلالو آن جهانگیر شده و موجبات سرافرازی نظام جمهوری اسلامی ایران ، و ناامیدی و یاس دشمنان اسلامی را در سر تا سر جهان فراهم آورده است . فرهنگ و تفکر بسیج پدیده ای نوظهور است که ریشه در باورهای اسلامی ، انقلابی و ملی مسلمانان ایران دارد .
فرهنگ و تفکر بسیج در سیر تحول و تکوین بسیج در دوران انقلاب ، جنگ تحمیلی و دوران سازندگی و بعد از آن در جامعه حضور داشته و همیشه در لحظات بحرانی ، گره های نظامی ، سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی نظام را به نحو معجزه آسایی باز کرده است . از آنجا که بقای نظام جمهوری اسلامی در گروه توجه به این فرهنگ ناب اسلامی ، انقلابی وایرانی است ، باید شاخصه های این فرهنگ را شناخت . همان شاخصه هایی که از زمان پیدایش تا کنون از آن بهره مند بوده و همگان بر این اساس بسیج را می شناسند و تکریمش می کنند . بر اساس همین شاخصه ها نیز باید از آن وضعیت شناسی و آسیب شناسی کرد و زمینه های ضعف و قوت آن را در اقشار بسیج بررسی کرد و راه کارهایی را برای ارتقای ویژگی های اسلامی ، انقلابی وملی آن به دست آورد .
موضوع پژوهش
بسیج انقلاب اسلامی ایران بیش از آنکه درای سازمان رزمی مشخص باشد ، دارای یک فرهنگ و تفکر است که شالوده اصلی سازمان بسیج را همین فرهنگ و تفکر تشکیل می دهد . در تبیین فرهنگ و تفکر بسیج ویژگیهای آن نظریه های مختلفی ارائه شده است که رد راس آن فرمایشات حضرت امام خمینی (قدس سره) و حضرت آیت ا… خامنهای (مد ظله) قرار دارد . ایشان بسیج را یک فرهنگ که د ربین مردم ایران قرار دارد معرفی نموده که ریشه در باورهای انقلابی ، اسلامی و ملی ایران دارد . معنویت ، شجاعت ، ولایت ، آگاهی و شناخت ، دشمن شناسی ، حریت و … از شاخصهای این فرهنگ و تفکر محسوب می شود .
در مباحث جامعه شناسی نظرات مختلفی در خصوص فرهنگ و تفکر بسیج ارائه شده است که زاییده نگرش بسیج شناسی آنهاست . اصولا" برخی بسیج را یک پدیده صرفا" اجتماعی و گذرا می دانند و آن را تز کودتا و آشوب های داخلی می دانند و برخی آن تز بسیج توده ای مطرح کرده اند و برخی بسیج را مانع اصلاحات جامعه در روند حرکت بسوی غرب تلقی نموده اند و آن را به عنوان آسیب و مانع توسعه قلمداد کرده اند و برخی آن را نتیجه انقلاب و معادل با جریان انقلاب اسلامی تلقی کرده اند و بدین ترتیب آن را عنصر اصلی نظام اسلامی ایران میدانند . برخی نیز معتقدند که فرهنگ بسیج در جریان تحولات اجتماعی دچار ضعف شده و رو به نابودی است و برخی معتقدند که فرهنگ بسیج متناسب با شرایط و موقعیت ها اهداف ووظایف خاصی یافته است که این تحول را نمی توان ضعف نامید ، بلکه بیانگر توسعه و ارتقاء است .
آنچه مد نظر این نگارش است ، بررسی شاخصه های فرهنگ و تفکر بسیج در اقشار بسیجی است که به آسیب شناسی از آن نیز می پردازند . برای آسیب شناسی یک مدل مطلوب از فرهنگ و تفکر بسیج ارایه می گردد . سپس بر اساس مدل مطلوب وضعیت موجود ارزیابی می شود . مقایسه وضع موجود با وضع مطلوب امکان این آسیب شناسی را فراهم می آورد .
دستاوردهای نظری و عملی پژوهش
مهترین دستاورد این پژوهش ، در بعد نظری تبیین ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج است . در این تحقیق مبانی و جایگاه نظری وویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج به لحاظ اسلامی ، انقلابی و ملی تبیین می شود و چهار چوب نظری بسیاری از تحقیقات میدانی را در دراز مدت فراهم می آورد .
به لحاظ عملی ،، نتایج این تحقیق ، زمینه های ضعف یا قوت اقشار مختلف بسیج را به لحاظ میزان برخورداری از ویژگی های فرهنگ بسیجی بیان می نماید تا مسئولین در زمینه تقویت و یا رفع موانع ، اقدامات علمی و عملی لازم را اعمال نمایند .
معهذا موارد زیر نیز حایز اهمیت است :
1- آشنایی هر چه بیشتر افکار عمومی (خصوصا" جوانان) با ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج .
جوانان ما هرگز جنین فرصتی را نداشته اند که شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج را مستقیم و ملموس درک نمایند . جوانان ما آنچه را که امروز به عنوان فرهنگ و تفکر بسیج می بینند ، می شنوند و می خوانند برداشت هایی است که به آن ها منتقل می شود که بعضا هم خالی از اشکال و اغراض کینه جویانه نیست . لذا ضرورت دارد تا به انحای مختلف شمای کلی این فرهنگ و تفکر به جوانان منتقل شود .
2- مقابله با تهاجم فرهنگی : یکی از شیوه های موثر در مقابله با تهاجم فرهنگی ، شناخت و اشاعه فرهنگ و تفکر بسیج است تا جوانان ما را از گرایش به فرهنگ مبتذل غرب و انحراف از فرهنگ ایرانی وو اسلامی مصون بدارد .
3- تصحیح یک برداشت غلط : بعضا" از افراد نا آگاه و یا مغرض تعاریف و برداشت های غلطی از بسیج و فرهنگ بسیج منتشر می شود که یا ناشی از شناخت ناصحیح آنهاست یا این که مغرضانه می خواهند این فرهنگ را با یرداشت های کوته فکرانه خود مخدوش سازند . می توان با ارایه تعاریف روشن از فرهنگ و تفکر بسیج برداشت های غلطی که از فرهنگ و تفکر بسیج ، تبلیغ می شود را خنثی و اذهان را روشن کرد .
4- تجلیل از بسیجیان حامل ارزش های والایی هستند که حاصل زحماتی است که در سال های بحرانی دفاع مقدس و پس از آن متحمل شده اند . باید به انحاء مختلف این ارزش ها را در فرهنگ بسیج نهفته است مورد تجلیل قرار داد و نگذاشت تا در زنگار روزمرگی به فراموشی بگرایند . مکتوب کردن چنین فرهنگ و تفکری ضمن تجلیل از آن به بقای آن نیز ککمک می نماید .
5- راهی فراروی پژوهشگران و هنرمندان : بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران در صددند تا به نحوی وظیفه شرعی و ملی خود را برای حفظ آثار جنگ ادا نمایند، اما به یک منبع موثق و علمی ، کمتر دسترسی دارند ، چنین پژوهشی در آمد ی است برای آن ها تا بیش از گذشته به این مقوله بپردازند و آن را برای نسل آینده با بهترین صورت ها و سیرت ها به یادگار بگذارند .
تعاریف و مفاهیم
در این گفتار تعاریف مربوط به واژه ها ی فرهنگ ، تفکرو بسیج ارائه می شود . هر چند این تعاریف تا بیش از انقلاب در ادبیات ایران مورد استفاده قرار می گرفته اند اما امروز این واژه ها در ادبیات ایران معانی خاصی پیدا کرده اند که متاسفانه هنوز در فرهنگ لغت یا دائره المعارف رسمی کشور ، تعریف مناسبی در خصوص آن نیامده است . مع الوصف تعاریف مربوط به واژگان فرهنگ و تفکر بسیج به شرح زیر ارائه می گردد .
مفهوم و فرهنگ
فرهنگ از وسیع ترین مفاهیم علوم اجتماعی است . اولین تعریف علمی فرهنگ توسط (تایلور) در سال 1871 در کتاب (فرهنگ اولیه ) ارائه گردیده است . نظر تایلور این بود که "فرهنگ مجموعه پیچیده ایست که دانش ، اعتقادات ، قوانین ، آداب و رسوم و هر آموخته دیگر انسان را شامل می شود ".
به گفته تایلور فرهنگ عبارت است از مجموعه علوم ، دانش ها ، هنرها ، افکار و عقاید ، اخلاقیات ، مقررات و قوانین ، آداب و رسوم و سایر آموخته ها و عاداتی است که انسان به عنون یک عضو جامعه کسب می کند .
برای مفهوم فرهنگ بیش از 250 تعریف آورده اند که نقل آن همه در حوصله این نوشتار نیست ، لیکن در ذیل برخی تعاریف را بازگو می کنیم :
تعریف لغوی
در فرهنگ نامه دهخدا ذیل (فرهنگ )آمده است :
فرهنگ مرکب از "فر" که پیشوند است و "هنگ" از ریشه تنگ اوستایی به معنی کشیدن و فرهیختن هر دو مطابق است با ریشه ادوکا که به معنی کشیدن و نیز معنی تعلیم و تربیت به معنی فرهنگ است که دانش و ادب باشد .
در فرهنگ معین : نیز به این شکل معنی شده : فرهنگ ، فرهنج :
1- ادب (نفس) تربیت .
2- دانش ،. علم ، معرفت ، وزارت فرهنگ : وزارتخانه ای که امور تعلیم و تربیت افراد مملکت را برعهده دارد .
3- مجموعه آداب و رسوم
4- مجموعه معارف و هنرهای یک قوم .
تعریف اصطلاحی
در کتاب فرهنگ علوم اجتماعی دو معنی برای فرهنگ( h)Culture) آمده است .
الف ) زمانی که این واژه بالخص در مورد انسان به کار می رود میزان آموزش و پرورش یا میزان توجه به پرورش اندیشه و اشتغالات فکری را می رساند .
ب) زمانی که این اصطلاح در انسان شناسی ، مردم شناسی و یا جامعه شناسی به کار می رود ، معنایی بالنسبه متفاوت می پذیرد که عبارت است از هر آنچه که در یک جامعه کسب می کنیم ، می آموزیم و می توانیم انتقال دهیم .
عوامل فرهنگ
به طور کلی هر هر فرهنگ شامل عواملی است که جنبه های مادی ، ارزش های اجتماعی ، مقرارت و بالاخره مفاهیم ارزشی را در بر می گیرد . این عوامل را می توان به عوامل مادی و معنوی تقسیم کرد .
1- جنبه های مادی
فرهنگ هر ملت در کمیت و کیفیت مصنوعاتی از قبیل ساختمان ، لباس ، وسایل کشاورزی ، وسایل منزل ، ابزارهای علمی و امثال آنها که فراوردهای تکنولوژی است تجلی می کند فرهنگ مادی ساختارو ابزار اقتصادی یا رو ساخت جامعه است .
جنبه های معنوی
زیر ساخت یا زیر بنای جامعه ، یعنی افکار و اندیشه ها ، تصورات دین ، عقاید ، ارزش ها ، تصدیقات ، اخلاقیات و… که تامین کننده حیات معنوی و روحی بشر است ، جنبه های معنوی فرهنگ را تشکیل می دهد .
اصول چهار گانه فرهنگ
همانگونه که در ابتدا بیان شد تا به حال بیش از 250 تعریف برای فرهنگ گزارش شده است که به علت بعضی کاستی هایی که داشته اند هیچ کدام نتوانسته اند تعریف مانع و جامعی برای فرهنگ باشند . اما در همه این تعاریف ، چهار اصل مهم و مشترک دیده می شود که بیان آنها ما را در شناخت بهتر مواد و اهداف اصلی فرهنگ بسیج یاری می رساند .
اصل اول : تعقل سلیم و احساسات تصعید شده
اگر در یک جامعه نام فرهنگ بر شماری از پدیده ها اطلاق شود ولی آن پدیده ها از تعقل سلیم و احساسات عالی مردم برخوردار نباشد ، نمی توان آنها را پدیده ها ی فرهنگی حقیقی تلقی کرد . از همین جاست که مقولاتی مانند ناد پرستی ، شهوت پرستی و لذت گرایی را نمی توان در مفهوم فرهنگ جای داد.

اصل دوم : تکامل انسان
حیات انسانی در گروه فرهنگی است که در مسیر تکامل تعقلی انسان باشد ، در غیر این صورت هیچ فرهنگی شایسته ادامه بقا نیست ،موضوعاتی که منجر به تکامل انسان نگردند و بر عکس موجب تنزل انسان باشند نمی توانند در مقوله فرهنگ بگنجند .
اصل سوم : شایستگی و بایستگی
هر اندازه که فرهنگ یک جامعه بیشتر به اصول ثابت معقول و دریافت عالی انسانی متکی باشد آن فرهنگ از شایستگی و پایداری بیشتری برخوردار خواهد بود .

اصل چهارم : فرهنگ حقیقی است در دو بعد خاص و عام
منظور از فرهنگ خاص ، بعد نسبی فرهنگ است و هر قوم و ملتی که معتقد به طرز تفکر و تعقل و احساساتی خاص باشد ، این بعد را داراست و
فرهنگ عام ، آن کیفیت شایسته برای پدیده ها و فعالیت های حیات مادی و معنوی انسانهاست که مخصوص هیچ قوم و نژادی نیست .
مفهوم تفکر
اصل تفکر موضوعی چند وجهی است که مورد نظر روان شناسان : جامعه شناسان و فیلسوفان قرار داشته و هر کدام به نحوی به آن پرداخته اند . روان شناسان تفکر را یک فرآیند شناختی تعریف می کنند و شناخت را فرآیندی می دانند که از طریق آن موجود زنده دانش و شناختی از اشیاء و پدیده ها بدست می آورد و از محیط خود نوعی آگاهی پیدا می کند .
تعاریف لغوی
در فرهنگ معین تفکر به معانی زیر آمده است :
1- اندیشه کردن ، اندیشیدن
2- اندیشه
تعریف اصطلاحی
سل سو تفکر را اینگونه تعریف می کند :
1- تفکر ، شناختی است که بطور درونی در ذهن رخ می دهد . اما از رفتار استنباط می شود .
2- تفکر ، فرآیندی است که شامل بکارگیری دانش در سیستم شناختی است محفوظات گذشته با اطلاعات جدید ترکیب می شود و شناخت نسبت به موقعیت را تغییر می دهد .
3- تفکر جهت یافته و منتج از رفتار است که مساله را حل کرده و یا به سمت یک راه حل متمرکز می گردد .
لزاک معتقداست هر عملیات ذهنی که دو یا چند واحد اطلاعاتی را بطور واضح مثل یک عمل ساده حساب و یا بطور ضمنی مثل قضاوت نسبی بودن چیزی در برابر چیز دیگری به هم ربط بدهد می توان تفکر نامید .
تفکر علاوه بر مضامینی که در روان شناسی و روانپزشکی دارد در جامعه شناسی نیط مطرح است . با این تفاوت که در روان شناسی تفکر به عنوان توانائی های شناختی در فرآیند حا مساله تعریف می شود اما در جامعه شناسی ، تفکر اجتماعی در حل مساله و برخورد با یک پدیده اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد . در این رویکرد ‏، تفکر به معنای مکتب و ایدئولوژی میز به کار می رود ، تفکر در معانی ایدئولوژی به مجموعه ای از روشها ، بایدها و نبایدها ، خوب و بد ها ، هدفها و
وسیله ها و… مسئولیت ها و تکلیف ها تعریف شده است این نوع تفکر ، هسته و مبنای اصلی فرهنگ را شکل می دهد .

مفهوم بسیج
پس ار تعریف مختصری که از فرهنگ و تفکر ارائه شد ، به تعریف بسیج می پردازیم .
مفهوم بسیج بر اساس آنچه امروز مد نظر ماست ، منحصر به انقلاب اسلامی ایران است و معانی و تعابیر از بسیج بطور کلی با آنچه در جامعه امروز ایران ما مصطلح است تفاوت اساسی دارد .
در بسیج شناسی ایران اسلامی و تعریف آن باید بین درک ساده و عامیانه و شناخت علمی و اسلامی آن تفکیک قائل شد . در شناخت بسیج دقیقا" باید از مبانی و منابع ایجاد کننده آن یعنی فرهنگ و متون اسلامی استفاده برد . در غیر این صورت کمتر کسی می تواند ادعا کند که بسیج را به خوبی شناخته و در این شناخت از انحراف مصون مانده است . اگر به تعاریفی که برای کلمه بسیج در فرهنگ های فارسی ارائه شده توجه شود ، ملاحظه خواهد شد که تعاریف مذکور نمی تواند به خوبی مفهوم بسیج انقلاب اسلامی ایران را به ذهن متبادر سازد . برای نمونه به برخی از تعاریف موجود در ذیل اشاره می شود :
تعریف لغوی
در فرهنگ معین در تعریف بسیج آمده است :
بسیج یعنی :1- سامان 2- سلاح ، ساز جنگ 3- رخت سفر
4- آماده ساختن نیروی نظامی و تمامی ساز سفر و جنگ .
بسیجی ، قابل تجهیز ، بسیجیدن ، پوشیدن ساز جنگ
در برهان قاطع ، اثر محمد بن خلف تبریزی آمده است : بسیج ، به معنی ساختگی کارها و کارسازی ها و ساخته شدن و آماده گردیدن می باشد خصوصا" ساختگی و کارسازی سفر .
بسیجید ، بسیجنده ، بسیجیدن ، بسیجی از مشتقات (بسیج ) محسوب می گردد .
در لغت نامه دهخدا آمده است :
بسیج داشتن ، مجهز و آماده داشتن :
سپه را چو داری به چیزی بسیج رسانشان بزودی و مفزهای هیچ
تعریف اصطلاحی
از دیدگاه جامعه شناختی ، (بسیج ) به جنبش در آوردن توده ها و گروه های گوناگون اجتماعی در سطوح متفاوت، برای مسلط شدن به منابع و رسیدن به اهداف خاص تعریف شده است .
به طور کلی در فرهنگهای لغت بسیج به معنای جنبش ، تغییر و تحرک و آمادگی است و به تعبیر بهتر بهعنوان کارسازی ها و ساخته شدن وقابلیت تجهیر برای جنگ تعریف شده است و اصطلاح mobile و مشتقات آن در زبان انگلیسی و فرانسه نیز به معنای فوق آمده و در فرهنگ علوم اجتماعی نیز به معنای (محرک و متحرک) یعنی چیزی که تحت نیرویی حرکت می کند و یا نیروهایی که در جهت خاص به کار
می روند آمده است . به اعتقاد نگارنده ، تعاریف پیش گفته نمی توانند مفهوم واقعی انقلاب اسلامی را در اذهان روشن و تبیین نمایند .
تعریف بسیج در انقلاب اسلامی ایران
بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در دی ماه 1359 که در آن تشکیا بسیج مستضعفین به سپاه پاداران انقلاب اسلامی محول گردید .
در اساسنامه بسیج مستضعفین ، آمده است :
بسیج نهادی است تحت فرماندهی مقام معظم رهبری که هدف آن نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن در جهاد در راه خدا و گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت کامل بنیه ی دفاعی از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و همچنین کمک به مردم ، هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه می باشد .
در تعاریف دیگر این گونه آمده است که :
بسیج بستر سازماندهی ، انجام آموزش و پشتیبانی همه ی نیروها وامکانان مردمی در مقابله با هر گونه تهدید نسبت به اهداف و منافع ملی است .
بسیج سازمانی است مردمی ، فراگیر ، منعطف و گسترده در تابعیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تحت امر فرمانده معظم کل قوا که به منظور جذب ،آموزش،
سازماندهی ، حفظ انسجام و تجهیز و به کارگیری آحاد مردم در عرصه های مختلف مورد نیاز کشور ، اعم از نظامی ، امنیتی ، فرهنگی ،اجتماعی ، امدادی و… در جهت دفاع همه جانبه از منافع و ارزشهای اسلامی و ملی ایجاد شده است .
در کتاب درآمدی بر شناخت بسیج آمده است :
بسیج یعنی آمادگی نیروهای مردمی و داوطلب که با بهره گیری از امکانات و تجهیزات ملی ، حرکت جمعی خود جوش ومنطقی نظامی ، فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی را به طور سازمان یافته برای حفظ دستاوردهای اسلامی به وجود می آورد .
تعریف فرهنگ و تفکر بسیج
فرهنگ و تفکر بسیج حقیقتی است که در آن بالاترین ارزشهای انسانی رشد و تکامل یافته مملو از شایستگی و بایستگی است . حیات معقول وتکامل بخش انسان را فراهم آورده ، پیشرو ، هدفدار ، اصیل و متاثر از اصول ثابت معقولی است که بر دریافتهای عالی انسانی متکی است . بستر حرکت عمومی جامعه ، آرامان گرا ، ظلم ستیز ،. متاثر از ارزشهای اسلامی واجد عناصر ، معنویت ، شهادت، شجاعت ، غیرت و حریت است دارای ابعاد مادی و معنوی است که در آن اولویت به حفظ ارزشهاست و حساسیتهای اعتقادی و سیاسی دارد و برای کل بشریت پیام دوستی ، طلح ، استقلال پیشرفت و تکامل را به ارمغان می آورد .

فصل دوم
رویکردها ویژگی ها
فرهنگ و تفکر بسیج در متون اسلامی
فرهنگ و تفکر بسیج دارای ابعاد و ویژگی های اسلامی ، انقلابی و ایرانی است که برای هر بعدی از ابعاد این فرهنگ و تفکر می توانیم شاخص ها و ویژگی های متعددی را بشناسیم .در این فصل این ویژگی ها از رویکردهای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته شده است .

هدف و فلسفه بسیج
هدف و فلسفه بسیج در اسلام همان استقرار صلح وآرامش و اصلاح واقعی زندگی انسانهاست و از همین رو "جهاد " را با هدف فی سبیل ا… و برقراری حکومت ا… مقرر فرموده و مورد تاکید فراوان قرار داده ، نه برای حاکمیت قومی و نژادی ونه بررای استثمار ویغما گری در جهت منافع فردی یا طبقاتی ، بلکه برای نفی هر گونه سلطه غیر الهی بر انسانهاست .
برای آشنایی بیشتربا بسیج و فلسفه آن به آیه 41 توبه اشاره می نمائیم: "همگی سبک بارو سنگین بار به سوی جبهه بسیج شوید و با اموال و جانهایتان در خداوند به جهاد بپردازید که این به سود شماست چنانچه بدانید . "
خفاف و ثقال جمع خفیف و ثقیل است . مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر این آیه در المیزان می فرماید : (این دو واژه عبارت از دو حالت مختلف در انسان است و کنایه از این است که هیچ چیز نباید عذر و بهانه ای برای عدم حرکت و بسیج به سوی جبهه جنگ شود مانند فقر وثروت ، کثرت مشاغل زندگی و … همان گونه که خداوند در جهان طبیعت برای هر چیز اسباب و علل قرار داده است ، دفاع از دین خویش را نیز تحت عنوان جهاد یا بسیج به عهده مردان متعهد و مومن به اسلام قرار داده است . )
در چنین شرایطی است که بسیج و جهاد و پیکار از نظر اسلام ضرورت پیدا
می کند و فرمان بسیج صادر می گردد تا زورگویان مجرم و شیطان صفتی که زندگی بشر را به بازی می گرفتند و به خون ریزی و پایمال کردن حقوق ناتوان و سلطه بر آنها اقدام می نمایند را به عقب راند واز طرفی اسلام برای حفظ ناموس بشریت واضمحلال و انحطاط جنگ ومبارزه را در پیش می گیرد و مردم را به میدان رزم وقتال بسیج می کند تا تجاوزگران به حقوق و آزادی انسانها را سر جای خود بنشاند و آن را مبارزه در راه خدا ، احیای دین وآئین الهی به شمار می آورد مبارزه ای که عدالت و انصاف را در میان مردم برقرار می گرداند وراه سعادت و خوشبختی در آرمانهای والای انسانی را در زندگی هموار و آسان می سازد .
مفهوم بسیج و تفکر بسیجی در روح تعالیم الهی مکتب اسلام نهفته شده است و امام راحل (ره) نیز با الهام از این معارف بلند اسلامی بود که در سال 1358 فرمان تاسیس بسیج را صادر فرمودند . بسیجی که عبارت بود از نیروهای مردمی و مجاهدین فی سبیل ا… که برای حفظ و موجودیت انقلاب اسلامی از جان ومال خویش می گذشتند . (مجاهدین) نیز در قرآن انسانهایی مومن و مخلصی تعریف شده اند که برای برپایی دین و فرمان خدا در سخت ترین شرایط ایستادگی می نمایند . برای مثال در آیه 71 سوره مبارکه نساء می فرماید : "ای کسانی که ایمان آورده اید آمادگی خود را در برابر دشمن حفظ کنید و در دسته های متعدد یا به صورت های واحد (طبق شرایط زمان ومکان) به سوی دشمن حرکت نمایید "
چنانچه ملاحظه می شود ، این آیه شریفه ، دو دستور را به عموم افرادی که ایمان آورده اند تا موقعیت اجتماعی خودرا حفظ نمایند .
اولاً : در تمام جنبه های اقتصادی ، فرهنگی و نظامی ، بیدار مراقب باشید تا غافل گیر نشوید .
ثانیاً: از موقعیت دشمنان ، نوع صلاح و روش جنگی آنان ، میزان آمادگی و توان جسمانی ، روانی واقتصادی ایشان با خبر باشید و رد مقابله با آنها براساس متضیات زمانی و مکانی ،روشهای مختلفی را به کار گرفته و به صورت دسته ای و اجتماعی به دشمن حمله کنید .
در آیه 122 سوره توبه می فرماید : "چرا (هنگامی که هنوز بسیج عمومی اعلام نشده) از هر طایفه ای جنگی برای جنگ و گروه دیگر از رسول (ص) برای آموختن علم محیا نباشند تا آن علمی را آموختند را پس از بازگشت به قوم خود بیاموزند که شاید قومشان نیز خدا ترش شده و از نافرمانی حذر کنند."
این مسئله یعنی مقابله با فتنه و دشمنان اسلام به قدری حائز اهمیت است که خداوند درآیات 38تا 40 سوره حج نیز می فرماید:
"خدااز اهل ایمان دفاع می کند و خداوند خیانتکارهای کافر دوست نمی دارد اجازه داده شد به کسانی (مسلمانان) که دیگران (کافران) به جنگ آنان آمده اند بجنگند و خداوند برای یاری کردن آنها توانا است. "
کسانی که آنها را از شهر و دیار شان به ناحق بیرون کرده اند درحالی که جرمی نداشتند جز اینکه می گفتند پروردگار ما خداوند متعال است واگر خدا به وسیله گروهی جلوی تهاجم گروه دیگر را که صعومعه ها و عبادتگاه ها و مساجد مسلمانها که در آنها بسیار ذکر خدا می شود ، از بین می برند و هر که خداوند را یاری کند خداوند او را یاری خواهد کرد که او در منتهای قدرت و توانایی است .
در آیه 193 سوره بقره نیز آمده است که :
"و با کافران نبرد کنید تا فتنه و تباهی از روی زمین بر طرف شود و همه را آیئین دین خدا باشد و اگر از فتنه و نبرد دست کشیدند (با آنها عدالت کنید ) که ستم جز بر ستمکاران روا نیست ."
قرآن برای این مبارزه یعنی جنگ با کفار و ظالمان و بدکاران ، مومنین را ابتدا به ایجاد آمادگی و تجهیز برای جلو گیری از بروز تهدید و سپس مقابله با کفر و تجاوز آنان توصیه نموده و در آیه 60 سوره انفال می فرماید :
"شما ای مومنان در مقام مبارزه با آنها (جنایتکاران ) خودرا مهیا کنید و تا آن حد که می توانید از آذوقه و آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید دشمنان خدا ودشمنان خود فراهم سازید و بر قوم دیگری که شما بر دشمنی آنان آگاه نیستید و خدا به آنها آگاه است نیز مهیا باشید و آنچه در راه خدا صرف می کنید خدا به شما عوض آن را خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد . "
در تفسیر این آیه شریفه در کتاب خلاصه تفاسیر قرآن مجید آمده است که :
"مومنین هر چیزی را که به کار جنگ و دفاع می آید باید فراهم سازند و نباید منتظر حمله باشند چون همواره امکان برخورد منافع وجود دارد ، لذا وقوع جنگ با مومنین گریز ناپذیر است به همبن دلیل باید همیشه در آمادگی رزمی باشند و هر چه می توانند از اسلحه ، مردان جنگی با تجربه ، تشکیلات مناسب نظامی و قدرت سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و روانی را محیا سازند . "
آیه از اسبهای ورزیده نام می برد که شاید اشاره به نقش دستگاههای ارتباطی و ماشینهای نظامی داشته باشند . اما هدف از آمادگی رزمی این نیست که مردم سرکوب شوند یا آبادیها ویران گردنند و سرزمینهاو اموال به تصرف در آیند بلکه هدف ترساندن دشمنان خدا و زهر چشم گرفتن از آنهاست زیرا غالب دشمنان دین ، گوششان به حرف حساب بدهکار نیست اما منطق زور را خوب می فهمند . جالب این است که این آیه ، دشمنان دین را دشمنان خداو مسلمین خواند ، تا واقعیت را بیان کند و هم مسلمانان را تحریک کرده باشد .
علاوه بر دشمنانی که می شناسید دشمنان دیگری نیز وجود دارند که آنها را نمی شناسید همان منافقینی که در صفوف مسلمین و به صورت ناشناس حاضرند لذا باید آمادگی رزمی در حدی باشد که اینها را نیز ناامید سازد . البته تهیه نیرو و تجهیزات کافی محتاج سرمایه مادی و معنوی است ، بنابراین باید به همکاری عمومی (مردم)،این سرمایه از طریق انفاق تامین شود .
باید بدانند آنچه اتفاق می افتد به خودشان باز می گردد زیرا یک ملت قوی از آرامش و امنیت و استقلال برخوردار است که این مهم بر ثروت آن جامعه خواهد افزود و نفعش به همه میرسد به علاوه چیزی از دید خدا پنهان نیست پس انفاق کننده ها در جوار رحمت حق بالاترین سود را به پاداش انفاقشان به دست می آورند.
به عبارت دیگر می توان از این آیه چنین اسنتنباط نمود که ایجاد آمادگی و افزایش توان رزمی باعث ارتقاء توان بازدارندگی خواهد شد و توجه به این نکته صلح و آرامش را به همراه خواهد داشت . درواقع به جای آنکه هزینه های هنگفت صرف جنگهای ناشی از ضعف رزمی و باز سازی خرابیهای پس از آن شود می توان از این طریق با صرف هزینه های به مراتب کمتر ، از بروز ناامنی و جنگ جلوگیری کرد .
بدیهی است این نوع عملکرد نه تنها از وقوع جنگ جلوگیری خواهد نمود بلکه مانع از ایجاد آثار نامطلوب ناشی از جنگ بر روی سایر مولفها از جمله آسیبهای روانی ، اقتصادی ، بهداشتی ، علمی ، آموزشی و عمرانی زندگی اجتماعی نیز می گردد .
ویژگی ها
چنانکه قبلاگفته شد ، پیشینه فرهنگ وتفکر بسیج در متون و ادبیات اسلامی بسیار گسترده است و بر این اساس بسیج "کسی است که برای دفاع از دین خدا از مال و جان خویش گذشته و تحت هر شرایطی در این راه به مبارزه خویش ادامه می دهد ." زمینه یابی ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج در متون اسلامی ما را به شاخصهایی به شرح ذیل رسانید .
– تجهیز مادی معنوی
از ذیدگاه اسلام عوامل پیرزوی در صحنه نبرد دو نیروی عمده میباشد :
الف) نیروی مادی ب) نیروی ایمان
درباره نیروی مادی با لحنی صریح در آیه 57 سوره انفال فرمان می دهد :
"و شما برای مبارزه با آنها خود را مهیا کنید و تا آن حد که می توانید آذوقه آلات جنگی و اسبان سواری برای تهدید دشمن خداوند و دشمنان خود فراهم آورید ."
عامل دومی را که قرآن یکی از اص.ل اساسی بسیج می داند این است که عامل ایمان به خدا موجب پیروزی جهاد گران مسلمان است . در مورد عامل دوم قرآن کریم در آیه 15 سوره حجرات می فرماید :
"… تا بدانید که فتح و پیروزی تنها به آلات و تجهیزات ظاهری نیست بلکه به نیروی ایمان است که خداوند آن را به دوستان خود می بخشد و دلهایشان را بدان محکم
می سازد و عزم و استقامت آنا را افزون می گرداند ."
"منحصراً مومنان (واقعی ) آن کسانی هستند که به خدا و رسول ایمان آورند و هیچ رعب و شکی به دل راه ندهند و با مال و جان خود در راه خدا جهاد کنند و خدا به احوال متقیان آگاه است."
– شهادت طلبی
قرآن کریم در آیات متعهدی درباره فضیلت "شهادت" و عشق به شهادت و شهادت طلبی مجاهدان اسلام ذکر فرموده است که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم :
درسوره بقره آیه 154 می فرماید :
"کسی را که درراه خداکشته شد مرده مپندارید بلکه او زنده است وجاوید است و لیکن شما این حقیقت را در نخواهید یافت . "
در آیه مزبور سه نکته یاد آوری شده است :
1- عدم استفاده از واژه مرگ درباره شهدا چه در گفتار و چه در پندار .
2- حکم صریح و قاطع به حیات شهیدان بعد از شهادت
3- عدم درک نحوه حیات و زندگی شهیدان بعد از شهادت برای بازماندگان آنان .
بر اساس مفاد آیه شریفه خداوند "شهدا" را از میان مجاهدان فی سبیل ا… (بسیجیان) انتخاب می کند و آنان را برای تقرب به درگاهش خالص می گرداند و همین شهدا را نیز شاهد و حجت بر حقانیت آیین خود در میان مردم قرار می دهد و از آنان طلب می کند که بر حقانیت آیین او ادای شهائت کنند و گواهی خواستن خداوند از شهدا همین جهائ و کشته شدن در راه اوست . سپس به صفات مخصوص و پسندیده مومنین پرداخته است .
در سوره آل عمران آیه 169 می گوید :
"مپندارید که شهیدان درراه خدا مرده اند ، بلکه زنده به حیات ابدی شدند و در نزد پروردگار شان متنعم خواهند بود ."
"آنان به فضل در جهتی که از خدا نصیبشان گردیده ، شادمانند و به آن مومنان که هنوز به آن ها نپیوسته اند و درپی آن ها به راه آخرت خواهند شتافت ، مژده دهند که از مردن هیچ نترسند و از فوت متاع دنیا هیچ غم نخورید و آن ها را به فضل و نعمت خدا بشارت می دهند و این که خداوند اجرا اهل ایمان را ضایع نگذارد ."
– صبر و استقامت
صبرو تحمل ، نیرویی معنوی و حالتی است نفسانی که تحمل مشقت ها و سختی ها را آسان و هموار می گرداند و ام الفضائل است . یعنی همه فضیلت ها و کمال مادی و معنوی در پرتو صبر به دست می آید .در قرآن بیش از هفتاد مورد تز صبر سخن به میان آمده که برخی از آنها ذکر خواهد شد.
در سوره بقره آیه153و154می فرماید:
"ای اهل ایمان در پیشرفت کار خود صبر و مقاومت پیشه کنیدو به ذکر خداوند توسل جوئیدکه خدا یاور بردباران است و البته شمارا به سختیها چون ترس و گرسنگی ونقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماوئیم و بشارت و مژده آسایش از آن سختی ها برای صابران است."
در سوره فصلت می فرماید:
"کسانی که گفتند پروردگار ما را خداست و به دنبال آن استقامت کردند فرشتگان بر آنان نازل می شوند که نترسند و خوف و اندوه به خود راه ندهید."
و نیز در آیه 45سوره انفال می فرماید:
"هان ای مومنان آنگاه که در گروهی از دشمنان روبرو می شوید گام استوار و پایدار و مقاوم باشید خدا را زیاد یاد کنید به امید آنکه رستگار شوید."
-شجاعت
از صفات یک بسیجی مجاهد نترسیدن از دشمن و بی اعتنایی به قدرت دشمنان است .خداوند متعال در سوره انفال آیه 15و 16 می فرماید:
"هان ای مومنان ‎؛ شما ای لشکر اسلام گاهی که در مصاف با انبوه کافران و رویاروی کفر قرار می گیرید به آن ها پشت نکرده و فرا نکنید آن کس که چنین کند و هنگام رزم و پیکار و نبرد روی از جنگ برتافته و پشت به دشمن نماید مگر هدفش یافتن موقعیت بهتر و یا پیوستن به گروهی از مجاهدان باشد چنین کسی دچار خشم و غضب خدا شده و در دوزخ جایگزین گردد و این بد منزلگاهی است . "
– انضباط و هماهنگی
نظم و انضباط یکی دیگر از اصولی است که مجاهدان و رزمندگان باید به آن پایبند باشند قرآن کریم و منافع اسلامی نیز تاکیدات فراوانی راجع به این مساله داشته اند :
قرآن کریم در سوره انفال آیه 46 می فرماید :
"اختلاف ننموده و درگیر نشوید که نیروهای شما تجزیه ، کشته و تحلیل می روند و در نتیجه سست شده و دولت و صولت شما خنثی می شود."
در سوره نساء میفرماید :
"ای اهل ایمان فرمان خدا و فرمان رسول و فرمانروایان (از طرف خدا و رسول) را اطاعت کنید و چون در چیزی کارتان به گفتگو و نزاع بکشد به حکم خدا و رسول باز گردید . اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید این کار برای شما بهتر و خوش عاقبت تر خواهد بود ."
در سوره توبه علاوه بر تاکید بر حفظ نظم ووحدت به مومنان می فرماید:
"باید مواظب باشید تا جاسوسان و منافقان در لشکر شما رخنه نکنند و موجبات پراکندگی در شما فراهم نسازند ."
– رضای حضرت حق تعالی
هدف از جنگ و کار زار در اسلام باید رضای حق و نزدیکی به او باشد .
خداوند متعال در سوره بقره می فرماید :
"بعضی مردانند که از جان خود در راه رضای حق در گذرند و خدا دوستدار چنین بندگان است ."
در قسمتی دیگر از این سوره مبارکه می فرماید :
"کار دین به اجبار نیست . راه هدایت و ضلالت بر هر کسی روشن گردیده پس هر کسی ازراه کفر و اطاعت طاغوت برگردد و به راه ایمان و پرسش خدا گراید ، بررشته محکم و استواری چنگ زده که هرگز نخواهد گسست و خداوند به گفتار و کردار خلق شنوا و داناست ."
– عدم سازش با کفار
سازش ناپذیری نسبت به نظام کفر و انعطاف پذیری در قبال مومنین اساس اسلام بر تعادل استوار است . افراط و تفریط اساسا در اسلام مطرود است و به همین خاطر خداوند متعادل در قرآن کریم می فرماید :"و جعلنا کم امتاًو سطاً"در نتیجه یکی از ویژگی های مجاهدین عدم سازش با کفر و ظلم و در عین حال انعطاف پذیر ی در فبال مومنین است . درباره عدم سازش با کفار ، آیات متعددی درقرآان کریم وجوددارد . برای نمونه آیه 74 سوره اسراء نقل می شود .
"و اگر ما تو را ثابت قدم نمی گردانیدیم ، نزدیک بود که به آن مشرکان اندک تمایل و اعتقاد پیدا کنی."
– اتکال به ذات حق تعالی
خداوند در سوره آل عمران آیه 139 می فرماید :
"شما مسلمانان نه هرگز در کار دین سستی کنید و نه از قوت غنیمت و متاع دنیا اندوهناک باشید حتما پیروزمندترین و بلند مرتبه ترین ملل دنیا هستید ، اگر در ایمان استوار باشید ."
در نتیجه رمز موفقیت و پیروزی مسلمانان و مجاهدان فی سبیل ا… در درجه ی اول ایمان و اعتقاد آنان به ذات مقدس احدیت است .
در آیه 159 در همین سوره مبارکه می فرماید :
"ای پیامبر ، رحمت خدا تو را با خلق مهربان و خوش خو می گردانید ، اگر تند خو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرق می شدند و اگر به نادانی بر تو بد کنند از آنان در گذر و از خداوند بر آنهاطلب آمرزش کن و برای دلجویی آنها در کار جنگ با آنها مشورت کن ولیکن آنچه خود تصمیم گرفتی با توکل بر خدا انجام ده که خدا آنان را که بر او اعتقاد کنند دوست دارد و یاری می کند ."
و در آیه ای دیگر خطاب به مومنان می فرماید :
"غم مخوریدچراکه خداوند یار و یاور شماست و او بهترین مدد کنندگان است ."
و در سوره انفال ، آیه 40 می فرماید :
"و اگر آن کافران به دین خدا پشت کردند پس شما مومنان غم مخورید و بدانید که البته یار شماست که بهترین یارو نیکوترین یاور است ."

– تولی و تبری
یکی از ویژگی های اساسی در بسیج با مجاهدان فی سبیل ا… توجه به اصل تولی و تبری است . در این ارتباط در قرآن علاوه بر داشتن اتحاد وحدت و یکپارچگی ، مورد دیگر تبری و دوری جستن از دشمنان خدا و رسول او (ص) و اهل بیت پیامبر (ع) است.چرا که مجاهدان واقعی ، خداوند متعال رابه عنوان قدرت لایزال دانسته و هیچگاه خود را وابسته و متکی به غیر نمی نمایند .
در سوره مائده می فرمایند :
"ای اهل ایمان ، با آن گروه از کافران که دین شما را به بازیچه گرفتند دوستی می کنید و کفار را به سرپرستی و دوستی می گیرید و بترسید از خدا اگر به او ایمان آورده اید ."
و در مورد ابزار دوستی ئ نزدیکی می فرماید :
"ولی امر و یاور شما تنها خدا و رسول او و آن مومنان خواهند بود که نماز به پای داشته و به فقیران در حا رکوع زکات می دهند ."
– داشتن روحیه و جنگ روانی
اسلام علاوه بر عواملی همچون ؛"توکل بر خدا ، تاکتیک در رزم ،تجهیرات نظامی" در پیروزی مسلمانان بر عامل روحی و روانی دشمنان نیز تاکید دارد و یکی از خصوصیات مجاهدان این است که باید توجه به وضعیت روحی و روانی دشمنان داشته و در فکر ایجاد عواملی در از بین بردن روحیه آنان باشند .
در سوره آل عمران آیه 175 چنین آمده است .
"در این سخنان شیطان است که با آنها ، دوستنارانش را می ترساند . شما مسلمانان از آن بیم نکنید و از من بترسید اگر اهل ایمان هستید ."
در سوره انفال آیه 120 می فرمایند :
"(ای رسول) یاد آور ، آنگاه که پروردگار تو به فرشتگان وحی کرد کخ من با شمایم و مومنان را ثابت قدم بدارید که همانا من ترس در دل کافران می افکنم تا گردن هایشان را بزنید و همه انگشتانشان را قطع کنید ."
و درسوره انفال آیه 44 می فرمایند :
"و یاد آور زمانی که خدا دشمنان را هنگامی که با آنها مقابل شدید در چشم شما کم نمودار کرد (تا قویدل شوید) و شما را نیز در چشم دشمن گم نمود (تا تجهیز کامل در تهیه مهمات جنگ نکنند ) تا خدا آن کاری را که شدنی و مقدور فرموده اجرا فرماید و به سوی اوست بازگشت امور ."
– فرمانبرداری و اطاعت پذیری
یکی دیگر از اصولی که قرآن برای مجاهدان بسیجی نام برده اطاعت محض و بی چون و چرا از رهبری و فرماندهی است بطوری که تخطی از این اصل را موجب شکست دانسته است .
و در سوره آل عمران آیه 152 یکی از دلایل اصلی شکست مسلمانان در جنگ حد را تخلف از فرمان پیامبر (ص) دانسته است :
"و به حقیقت صدق وعده خدا را که شما را بر دشمنان غالب گردانید آنگاه که دریافتید ،غلبه کردید و به فرمان خدا کافران را به خاک هلاک افکندید تا وقتی در کار جنگ احد سستی کرده و اختلاف انگیختید و نا فرمانی حکم پیامبر نمودید و برخی از شما برای دنیا و برخی هم برای آخرت می کوشید و سپس از پیشرفت و غلبه ، شما را بازداشت تا شما را بیازماید ، و به حقیقت خدا از تقصیر شما در گذشت که خدا با اهل ایمان با عنایت و رحمت است . "
در سوره انفال آیه 45 می فرمایند :
"و همه با روح وحدت و ایمان ، پیرو فرمان خدا و رسول باشید و هرگز راه اختلاف و تنازع نپوشید بلکه همه با هم یکدل ، پایدار و صبور باشید که خدا با صابران است ."
فرهنگ و تفکر بسیج در وصایای شهیدان
تامل و ژرف نگر یدر همه جلوه ها ، یادها و یادگارهای دفاع مقدس از جمله وصیت نامه ها ، سروده ها، نوشته ها ، خاطرات ، مزار نوشته ها ، تابلوهای جبهه ، نوحه ها ، نام لشگرها ، گردان ها ، گروهان ها ، نام عملیات ، فرمایشات حضرت امام و مقام معظم رهبری و همه آداب و رسومی که رزمندگان ما با انجام آنها روز و شب های زیادی را در جبهه ها سپری می کردند ، منبعی برای شناخت فرهنگ و تفکر بسیج است که ما به بخشی از آنها پرداخته ایم .
یکی از منابع شناخت و تبیین ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج ‏ وصیت نامه های شهدای بسیج ، دست نوشته ها و خاطرات آنها است . که پیرامون موضوعات اساسی خصوصاً عزت و افتخار حسینی ، عشق به انقلاب اسلامی ، عشق به شهادت ، علاقه به امام خمینی (ره) از جمله آن است .دراین بررسی به دو منبع اشاره می شود .
ظهور تجلی ولایت و محبت به ائمه اطهار (ع)
بسیجیان با اعمال ، گفتار ووصیت نامه هایشان نشان داده اند که تنها راه نجات و سعادت در گرو محبت به ائمه اطهار (ع) است .
آرزو دارم در شب اول قبر کسی جز حسین (ع) ، علی (ع) و یا اهل بیت (ع) به سراغ من نیایند . ای عزیزان من خدا نکند روزی برسد که با اهل بیت پیامبر (ص) متارکه کنید .
رشد فضایل و محو رذایل اخلاقی
صبر و استقامت ، خخخخلوص نیت ، اجتناب از غیبت و تهمت و… برادران سعی کنید که همیشه با هوای نفسانی خود مبارزه کنید . این کار سه شرط دارد :
اتصال با روحانیت ، داشتن اراده و پشتکار برای ترک گناه و شهوات و داشتن دوست حقیقی. پس همیشه به تزکیه نفس پرداخته و زبانتان را از دروغ و شوخی و بالاخص غیبت و تهمت و از ریا و نفاق پاک کنید .
شهید احسان آقائی
جهاد مقدمه و یکی از وسایلی است که پروردگار متعال برای تقرب عبد به سویش به او عنایت فرموده و این جهاد نصیب همه اشخاص نمی شود .
شهید احمد مفید
عشق و علاقه به امامت (قدس سره) و اطاعت از ایشان
امام را تنها نگذارید که مثل اهل کوفه ، ذلت دنیا و عقبی نصیبتان نشود .
شهید محمد تقی زمانزاده
حرف ما حرف امام است ما غیر از آن چیزی را نمی خواهیم .
شهید سید مصطفی موسوی
بار خدایا به این ملت مسلمانان بصیرت و آگاهی عطا کن تا ولایت فقیه را درک کنند و پشتیبان باشند ، چون نجات یک ملت در رهبری ولی فقیه است .
شهید محمد قدیری
من افتخار دارم که اگر در جبهه کربلا نبودم و حسین را یاری نکردم امروز هستم تا خمینی فرزند حسین (ع) را یاری نمایم .
شهید علی زارعی
به شما افتخار می کنم که چگونه زیستن را از حضرت فاطمه آموختید و به ندای حسین زمان لبیک گفته و فرزندت را برای استقراریافتن اسلام در جهان قربانی دادی .
شهید محمود سمولی
اگر جنازه ام آمد ، بدانید که آمده ام به امام عزیز بگویم که ای ولی من !من آنچه را که گفتم عمل کردم . تا آخرین قطره خونم چنانکه می بینی برای تحقق بخشیدن به فرمایشات شما ، که همان گفته قرآن است ، ایستادگی کردم و برای قائم ماندن اسلام از پای افتادم .
شهید رضا مظفری
تنها پیام من این است که همیشه او (امام ره) را از جان و دل فر مانبرداری کنید .
امام و یا بعد از او هر ولی فقیه که صالحین اطاعت می کنند اطاعت کنید ، که این اطاعت لازم ووواجب است و اطاعت ولی فقیه اطاعت رسول خدا است ، اطاعت رسول ا… است .
شهید محمود اکبری آلاشتی
عرفان و معنویت
یکی دیگر از برکات و تحولات ونعمت های جهاد ، گرایش جهادگران به سوی خدا، به سوی معنویت ، به سوی مبدا رشد دهنده و تعالی بخش انسان می باشد . یک جهادگر بسیجی آن چنان معنوی گرا می شود که زیباترین جلوه های مادی در نظر او خوار و ذلیل می گردد . او واقعاً احساس می کند که در محضر خدا ایستاده است و عالم را محضر خدا می بیند .
آری در دزفول نکته دانان عشق در قلب همه عارفان و عاشقان ، در نقطه ای که قلب قیامت است . بر روی سنگ قبر شهید (محمد جواد درولی) چنین می خوانند:
قبرم را ساده و همسطح زمین درست کنید و با اندکی سیمان روی آن را بپوشانید و فقط با انگشت روی آن بنویسید : پر کاهی تقدیم به آستان قدس الهی.
افتخار به امام حسین (ع)
مطالعه وصیت نامه نشان می دهد که یکی از محورهای مهم و اساسی نوشته های شهیدان است این است که امام حسین (ع) محور حرکت و جهاد و شهادت خویش قرار دهند از جمله مواردی که به آن تاکید شده است عبارت از :
الف) ما متهم به پیروی از امام حسین (ع) هستیم و ما را به خاطر این که ذلت و خواری برای زندگی چند روزه دنیا را نزد ابر قدرتان جنایت کار شرق و غرب نمی پذیریم و می خواهیم سر افرازانه و آزادانه زندگی کنیم ، به خاک و خون می کشد .
شهید فریبرز گیتی حاجی زاده
مادر مهربانم افتخار کن فرزندت در زاه خدا به این مقام بزرگ رسید ، ای پدر ارجمندم افتخار کن که فرزندت ، این راه را انتخاب کرده و این افتخار را برای تو آفریده که پیش امام حسین (ع) سر بلندی باشی .
شهید عبدالحسین حاجی نژاد
زهد ، ایثار و از خود گذشتگی
جلوه های زهد و ایثار و از خود گذشتگی در کردار ، گفتار وصیت نامه بسیجیان عزیز ، آن چنان متجلی است که به هیچ شرحی نیاز نیست .
تذکری که به شما دارم این است که زیاد مشغول دنیا نباشید و از غافلان روزگار نباشید ، بلکه سعی و کوشش شما در شناخت خدا باشد … والاهر چه باشد ، چند لقمه نانی خواهد رسید و هیچ کس گرسنه نخواهد ماند .
شهید همت آقائی
با وجود این که می دانم این دنیا دوست داشتنی است و زیبااست ، این مطلب را تا کنون دریافته ایم که زیبایی دنیا همچون حباب و سرابی است فریبنده . گر چه این دنیاست زیباست ، لیکن ماندنی نیست ، آنچه می ماند آخرت است و زندگانی در آن سراست .
شهید علی اصغر جمالی
اتحادووحدت کلمه
اتحاد و یگانگی یک محور از توصیه های قرآن کریم و رمز پیروزی مسلمین می باشد . تجلی گاه اصلی وحدت را درنظم هستی ، در دین حنیف اسلام متوان یافت ، زیرا تمام حرکات و سکنات عبادی در دین اسلام آهنگ وحدت دارد .
شما ای ملت شهید پرور از اما خمینی اطاعت کنید و از اختلافات بپرهیزید دیگران را به وحدت دعوت کنید و در مقابل دشمنان ، اسلام و قرآن را مراقبت کنید .
شهید محمد قدیری
رشداعتقادات اسلام
رشد و باورهای در بسیجیان و راهیان نور علیه ظلمت بسی شگرف و شگفت انگیز می نماید . آن چنان این باورها عمیق است که جوان سیزده ساله نارنجک بر خود بسته و زیر تانک می رود . برای درک بهتر این مفهوم و دریافت صحیح از اسلام ناب محمدی (ص) و اثرات آن بر فطرتهای پاک .
تنها مکتب اسلام است که می تواند جوابگوی تمام نیازها باشد … فراموش نکنید امام زمان را ، گرفتاری ها و مشکلات خود را به واسطه آن حضرت حل کنید . مادر جان تو می دانستی شهادت آرزوی من بود .
شهید سید مجید حسین زاده
خدایا اگر چه من نه ایمان و نه تقوا داشتم تا بگویم در مسیرت قرار گرفته ام ، لکن آن قدر در خود احساس مسئولیت می کردم که واقعیت و حقیقتهای اجتماعی و جریانات جامعه و شناخت حق را بیابم تا مسیر واقعی را پیدا کرده و در مقابل ظلم ایستادگی کنم و در حق پایداری باشم .
شهید عباس سلیمانی
براردان ! همیشه استغفار و دعا را از یاد نبرید ؟، که بهترین درمان برای تسکین دردهاست و با خدا باشید و برای او قدم بردارید … برادران ! بدانید که شهید عزاداری نمی خواهد ، بلکه پیرو می خواهد .
شهید عباس هاشمی

آگاهی و ایمان به حقانیت انقلاب و شهادت
در آثار به جای مانده از شهدا ، وصینامه های ارزشمند آنان ، به مطالب بسیار بر انگیزه اننده ای بر میخوریم .
قدر انقلابمان را بدانید و آن را تا آخرین قطره خون نگهدارید قدر امام را بدانید و از پیروی او یک دم از پا ننشینید . دعا کنیدکه خداوند مرا به عنوان شهید قبول کند .
شهید محمد علی تکه اکبر آبادی
افتخار به جان باختن در راه انقلاب اسلامی وصیت دیگر شهیدان است که شهید محمد حسین معراجی می نویسد : پدرم با افتخار بگو فرزندم در راه انقلاب جان باخت راه ما جز ادامه راه حسین بن علی (ع) نیست .
شهادت زیباست ، آنقدر زیباست که من هرگز به خود جرات نمی دهم که با قلم ناتوان خود درصدد توصیف آن برآیم .
شهید بهروز امین
و چه زیباست آگاهانه به پیشوا شهادت رفتن ، چه شیرین است جان دادن درراه خدا ، چه عارفانه است ناله آخرین را سردادن ، چه پویاست راه حسینیان ، چه با طراوت است عطر خون شهیدان و… .
شهید علی حجت دوست
من برای اسلام ، برای دینم و برای اینکه بتوانم فریاد اسلام را یه جهان برسانم به جبهه آمدم .
شهید عباس هاشمی
فقط به مردم انقلابی توصیه می کنم ، تا خون در رگ آنهاست پشت سر رهبر حرکت کرده ، دولت انقلابی را تقویت کنند و امیدوارم که شهادت من ناقابل بتواند هر چه سریعتر پیروزی جنگ و به دنبال آن رشد و شکوفائی انقلابمان را به ارمغان بیاورد .
شهید حسین باقریان
شهیدی ، شهادت را عروس خویش می خواند .
عروسی من در جبهه و عروس من شهادت است . صدای غرش گلوله ، توپ و خمپاره عقد مرا می خوانند و با پوششی از خون گرم و سرخ ، خودرا برای معشوقه آرایش خواهم کرد .
شهید عباس خوارزمی
بابررسی زمینه های فرهنگ و تفکر بسیج در متون و معارف اسلامی ووصایای شهیدان انقلاب اسلامی تا حدودی شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج روشن شد اما مناسب است تا جلوه های فرهنگ و تفکر بسیج در جبهه های جنگ حق علیه باطل نیز مورد بررسی قرار گیرد .
شهداو بسیج
یکی از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیجی در منظر شهیدان این است که در وصیت نامه خویش بر قداست و حفاظت بسیج و قدردانی از بسیجیان تاکید می کنند .
به بسیجیان به پیوندید و این عزیزان را یاری فرمائید .
شهید رضا حسنی
بسیج را در امور مالی و جانی یاری دهید .
شهید سعید مهری
از افتخاراتم این است که در میان عزیزان عاشق بسیجی هستم . عزیزانی که همه چیزشان را رها کردند و فقط رضای خدا را درنظر دارند .
شهید شاپور شجاعیان
ای مردم ، ای برادران ، به بسیج روی آورید .
شهید علی اکبری
ای بسیجی ها ، قدر خود را بدانید خاک زیر پای شما ، شفای امراض است ووجوتان صفای انصار ، سلاحتان همان شمشیر علی (ع) و نگاهتان همان نگاه حسین (ع) است .
شهید محمد آقا جانی
پدر ومادر عزیزم ، سعی کن در بسیج شرکت کنی تا اگر روزی پسرت به شهادت رسید بتوانی ادامه دهنده راهش باشی.
شهید سعید ا … رضائی
فرهنگ و تفکر بسیج در جبهه ها
جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و هشت سال دفاع مقدس ، جایگاهی بود که فرهنگ و تفکر بسیج در آن به منصه ظهور رسید ، بخشی ار این فرهنگ ، آداب و رسومی بود که بسیجیان در جبهه ها با آنها زندگی می کردند که تحت عنوان فرهنگ جبهه موسوم است . در ادامه به بیان برخی از آنها می پردازیم .
آداب امر به معروف و نهی ازمنکر
حفظ شرایط وجوب
مزید علم و اطلاع ، درک و دریافت درست و دقیق آنچه معروف و آنچه منکر است و از شرایط وجوب برای قیام کردن به آن جو جبهه و محیط معطر آن جایی برای قول بی عمل باقی نمی گذاشت و برادران اگر خود عامل به معروفی نبودند هرگز آن را به دیگران توصیه نمی کردند . از آن جمله بودند فرماندهی که به دقت نهی نیروهای خود از آنچه دون شان جبهه است یا امر وتشویق به آنچه مصلحت مومنین و مجاهدین است می گفتند : به خاطر خدا فلان کار را دیگر نکنید . و اگر از ایشان می پرسیدند که چرا این اوامر و نواهی را از موضع مسئولیت فرماندهی ابلاغ نمی کنید ، در کمال تواضع پاسخ می داند : چون خودم به طور مرتب و علی الدوام عامل به آنچه می گویم نیستم .
سایر رزمندگان نیز اگر می خواستند یکدیگر را از امر نهی کنند ، نخست در وجود خود به جست و جو می پرداختند و اگر خویشتن را مبرای از آن می یافتند سراغ سایرین می فتند ،آن هم به هزار تامل و تمهید ، به نحوی که غالباً بپذیرند و خشنود باشند بر این تنبیه و تنبه .
شاگردان مکتب حسین (ع) در دوران اسارت به امام خویش اقتدار می کردند و امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نمی کردند . در ایام عزاداری مخصوصاً در تاسوعا و عاشورا که حرکتی از سوی بچه ها انجام می گرفت ، بیشتر مورد تنبیه واقع می شویم و عراقی ها ضمن بستن درهای ورودی ، آب و برق نیز قطع
می کردند .
مدتی منوال گذشت تا حدود یکسال بعد تصمیم گرفتیم نگهبانان عراقی را نیز از خوردن روزه تا افطار منع کگنیم و هشداری نیز به آنها دادیم تا از روزه خواری ، خوداری ورزند و تهدید کردیم در غیر این صورت ، دست به اغتشاش می زنیم . تهدید موثر افتاد و آنها از آن پس از روزه خواری ئست کشیدند .
اعزام انفرادی و امربه معروف و نهی از منکر
بین راه ، بر خلاف وسایل نقلیه ارگانی یا اجاره ای ، که با هماهنگی های قبلی بالطبع راننده های مناسب و سر به راه داشتند . درمیان اتوبوس های شخصی ، در آن بحبوحه جنگ و شهادت ، کم نبودند رانندگان سر به هوا که در عوالم خودشان ، طول راه سفر را می خواستند با نوارهای کاست مبتذل پر کنند . در چنین مواقعی با به صدا در آمدن ضبط صوت ، بچه ها اول خیلی مودبانه شروع می کردند به سرفه کردن و اگر راننده متبه نمی شد برادری بر می خاست و یکی از نوارهای قرآن ، دعا سخنرانی و اشعار مناسب را (که عموماً همراه داشتند) می آورد و بعد از اسلام و احوالپرسی به او می داد ، تا آزآن استفاده کند و چنانچه اعتنایی نمی کرد و از پخش نوار خبری نمیشد . نم نم یکی از خودشان که صدای دلنشینی داشت شروع می کرد به خواندن (البته با اجازه و عذر خواهی از مسافرینی که تعدادششان نسبت به بچه ها چندان هم زیاد نبود )، زمزمه شعر و سرود یا نوحه و مراثی ، از زبانی که یکپارچه شعله آتش دل بود . تا همه یکی یکی به جمع سوختگان بسیجی می پیوستند و برای راننده جز شرمندگی (بعد از کم کردن صدا) ، باقی نمی ماند .
آداب برادری و تعاون
طرز آشنایی
وقتی برادری برای اولین بار وارد چادر می شد و به جمع نیروهای قدیمی می پیوست و مظلومانه از سر کم رویی و خجلت به گوشه ای م نشست ، بچه ها برای زود خودمانی شدن او شروع می کردند به سئوال کردن : بچه کجایی ؟ کدام محل ؟ چند ساله آنجا هستید ؟ خیابان … ؟ و به همین ترتیب تا آخر ، که حتی اگر سی – چهل کیلو متر هم با خانه و زندگی آنها فاصله داشت می گفتند : پس بچه محل هستیم ؟ و همه می خندیدند و قضیه ختم به خیر می شد . یا بالعکس همه شروع می کردند خودشان یا بغل دستیشان را معرفی می کردند . البته بعضاً آمیخته به شوخی و نقل کم و زیاد واقع امر و بدین وسیله خودشان را به او می شناساندند و دست آخر ، او هم لابد باید شرح خود را می گفت تا معارفه کامل بشود .
آداب بیماری و مداوا
حکمت های کتمان بیماری
اصل حفظ صحت و سلامتی در توجه به تغذیه ، بهداشت و آنچه عافیت عمومی بدن را به مخاطره می اندازد ؟، یا پنهان داشتن درد و زخم و زجر و احیاناً بیماری مزمن ، همه وهمه برای باقی ماندن در منطقه و شرکت در عملیات و به تبع آن همجواری و مباشرت با عزیزان و همسنگران رزمنده بود که گویی حس می کردند دیر یا زود برای همیشه دستشان از این خوان نعمت کوتاه می شود . بنابراین اگر مدت مدیدی در جبهه بوده و در عملیات های مکرری هم مشارکت داشتند حاضر نبودند از خیر همان یکی که البته آخری هم نبود بگذرند .
بیشترین پنهان کاری و خوداری در بیماری و ابراز نکردن کسالت وقتی بود که گردان و لشکر خودش را جمع و جور می کرد برای عملیات ، البته با تدارک مختصری غذا و دوای مناسب تا بتواند در راهپیماییها خودشان را به بقیه برسانند رو نشود ، چون در غیر این صورت یعنی را نیافتن به خطر ، تصور می کردند خدا دارد آنها را به واسطه جرم و گناهی که احتمالا مرتکب شده اند تنبیه می کند و حاد شدن بیماریشان بهانه ای بیش نیست . با چنین درک و دریافتی بود که اگر در جایی می ماندند با مشایعت همرزمان سخت می گریستند و بی تابی می کردند .
عیادت و پرستاری
عیادت از بیمار در جبهه محدود به حدودی نبود . کافی بود بچه ها بفهمند دوستی ،. برادری ، بچه محلی حالش خوش نیست و مدتی است که بینار است . بلند می شدند چند نفری از یگان خود را می افتادند و می آمدند سراغش طول راه و زمان رفت و برگشت هم در شرایط عادی مساله ای نبود پیش می آمد که بچه ها از اهواز به اندیمشک می آمدند تا محل و مقر مریض را پیدا کنند این طرف و آن طرف می زدند بچه هایی که گاهی نمی توانستند برای برادر بیمارشان چیزی هدیه بیاورند جز سهمیه کمپوت خود که جلوجلو از تدارکات می گرفتند . اگز دستشان خالی بود دلشان لبریز عشق و ارادت بود همان هایی که فاصله سنگر تا بهداری ، عزیزشان را با اندک کسالتی که پیدا می کردند چنانچه حتی وسیله فوقانی نبود به دوش
می گرفتند و در طول راه بدست می نمودند و بببه پشت امداد می رساند ند و اگر نوبت پست و نگهبانی مریض بود اوقات آن را بین خود تقسیم می نمودند .
آداب فرماندهی و فرمانبری
اخلاق فرماندهی
از مسئولین دسته ها شروع کنیم و نیروهایی که با آااانها سروکار داشتند تکلیف آن ها به بچه ها و بالعکس .
الف)قدم اول بعد از گرفتن نیرو و تدارک جا و مکان توزیع برگه ای بود بین امام برادران و سوالاتی که باید به آن پاسخ می دادند . بین آنها حداقل 5تا 10 نیروی قدیمی یعنی (شناسنامه گردان)وجود داشت کسانی که جواب سوالشان از پیش معلوم بود ، نام : عبدا… نام خانوادگی : عاصی ، تاریخ تولد : 1357 تحصیلات : ابتدایی ، شغل : بیابانگردی ، عاشقی و بندگی ، سابقه جبهه ، گفتند نگویید عملیاتها و پدافند هایی که شرکت داشته اید با ذکر رسته : مبارزه بانفس با رمز یا ا… و بالاخره سوال حالا می خواهید در چه رسته ای خدمت کنید : کفشداری رزمندگان اسلام !
پس از جمع آوری برگه ها معمولا وضعیت بچه ها دست مسئول دسته می آمد و اگر تردید ی بود با اصرار و الحاح و خواهش و تمنا از آن ها می خواستند که اطلاعات مربوط به منطقه شان را بالا غیرتاً درست بنویسد و به اصطلاح (سکسته بندی )نکنند.
نحوه برخورد فرمانده دسته با نیروهای جدید و قدیم چنان بود که در روزهاو هفته های اول به ندرت می شد آنها را از یکدیگر شناخت و همین امر باعث می شد تا کسی احساس غربت و نا آشنایی نکند . در خلال این مدت بود که خلق خوی همدیگر دستشان می آمد و معلوم می شد کی به درد چه کاری می خورد .
ب) سعی همه فرماندهان بر این بود تا حتی امکان از دوستان و برادران و بستگانشان کسی تحت مسئولیت شان نباشد و البته اگر بود با او مثل سایرین و حتی شاید اندکی سردتر و غیر صمیمی تر برخورد می کردند و پیوسته نگران بودند که نکند تحت تاثیر عواطف و روابط خاصی که بین آنهاست قرار بگیرد. برای همین اگر برادری در جمع بچه ها داشتند ترتیبی می دادند که کمتر او را ببینند و در حضور دیگران با او خداحافظی نکنند . یا او را در امور حمل مجروح تدارکات و نظایر آن به کار می گماشتند تا خدای نکرده کسی تصور نکند او را به خاطر نسبتش تحویل می گیرند . کنایه از اینکه سایر فامیل و دوستان حساب کار خودشان را بکنند و این کم لطفی و بی توجهی به قدری قطعی و غیر قابل تغییر بود که هر کس به نحوی با این فرماندهان در دره های مختلف وابسته بود ترجیح می داد به گردان دیگری برود و اگر ناچار در همان گردان می ماند ند راهی برای مسئول گردان باقی نمی ماند جز اینکه آنها را کمتر ببیند آن هم در خفا و دور از چشم دیگران .
ج)برخورد فرماندهان ومسئولین گردان با نیروهای تحصیلکرده نسبت به برخوردشان با بقیه تفاوت می کرد ، البته اگر قضیه لو می رفت چون خودشان همه تلاششان را می کردند که شناخته نشوند یکی از آن جهت که می دیدند دانش الکترونیک ، تاریخ و فلسفه اشان و … ربطی به جنگ ندارد ، خصوصاً در اوایل و از طرفی چون عموماً نیروی رزمی به معنی خاص نظامی آن نبودند میل داشتند خود را بزنند به کارهای بسیار ساده نظیر نظافت مقر، سنگر سازی ، شست و شوی ظروف و امور تدارکاتی حتی نظافت دستشویی ها می دانستند هم که اگر بو ببرند آ"ها سواد دارند هرچه ریسیده اند پنبه می شود و با مشارکت دادنشان در تصمیم گیری ها واگذاری مسئولیت و منع از کارهایی که احیاناً دیگران هم می توانستند انجام بدهند ، از آنچه دوست داشتند منع می شدند و همین اندازه فاصله با نیروهای عادی تر برای آنها قابل قبول نبود و برخودشان نمی پسندید ند .
د) نیروهایی که در دسته ها و گروه هان ها ، تقسیم و توزیع می شدند ، قبل از اینکه به محل خود برای استراحت راهنمایی و اعزام بشوند ، به وسیله مسئولین برای طرح و توجیه نوع رابطه ای که از آن پس داشتند به گوشه دنج و خلوتی برده می شدند .
مثل همه صحبت ها ، نخست فضا آکنده می شد از عطر یاد شهدا و برای خشنودی آقا و سلامتی و طول عمر نایب ایشان و توفیق روز افزون رزمندگان صلواتی می فرستادند . بعد نوبت معرفی فرمانده با تغبیر : من کوچک و خدمتگزار شما هستم ، خوشحالم که می توانم از وجود شما فیض ببرم ، بود . تذکراتی نظیر : ما حالا یک خانواده سی – چهل نفره هستیم ، با احیاناً روحیات و خلقیات مختلف مسلماً نمی توانیم هر کدام عادت و اخلاق خاص خودمان را که در محیط خانه داشته ایم اینجا حفظ کنیم ناگزیریم در این زندگی جمعی به تفاهم برسیم ، با مراعات کردن و ملاحظه یکدیگر ، تا در ورزها و دیگران مرتب آنچه شایسته ماست تذکر بدهیم تا خدای نکرده حرف و حرکتی به دل گرفته نشود . با اخلاص و تواضع بیشتر با گذشت و بردباری … معلوم نیست همیشه این چنین در کنار هم باشیم ، شرایطی که در پیش است خواه ناخواه مارا ازهم جدا می کند و ما تاهستیم می خواهیم قدر هم را بدانیم … و عباراتی نظیر آن .
عشق و علاقه متقابل
سر میل و محبتی که طرفین به داشتند ، راه تقرب به خدا ، خدمت به بنده های مخلص او بود که هر کسی خود را درمرتبه ای دون مرتبه دیگری می دید وواقعاً طمع داشتند به این ارادات ها و اخلاص ها چنانکه بعضی می گفتند و ناگفته معلوم بود که مسئولیت را بهانه می کنند برای برداشتن بار بیشتر از دوش جنگ و اینکه خدا به واسطه مرارت های آن از تقصیر اتشان بگذرد . اگر ابزار می کردند : خاک پای شما هستیم ، مخلص شماییم . واقعاً درک و احساسشان را می گفتند .
این ادب فرماندهانی است که اگر از برادران سپاهی بودند در لبای بسیجی ظاهر می شدندتا نیروهایشان نسبت به آنها احساس خودی تری داشته باشند و برای اکرام و استقبالشان کمتر به زحمت بیفتند . بعضی که چون پدر و مادر برای نیروها غذا تهیه و تقسیم می کدرند .
آداب قرآن
سمت و سوی دفاع در جانبداری از حق تعالی و تلاش برای رسیدن به غایت بندگی و تسلیم و رضا ، جز به آویز جان کردن آیات مقدور نبود . قرآن این حقیقت نازله به تمامه قبله اقبال به دین بود آن که اول و آخر و ظاهر و باطن هر رطب و یا بسی را بچه ها از آن سراغ می گرفتند محرم همه ناگفته ها و ناشنیده ها آشنایی سابق و لاحق ، مبنا ومنطق همه حب و بغض ها و جاذبه ها و دافعه ها ، هر کس پایش به جبهه می رسید در ساکش را که می گشود ، اول از همه این قرآن بود که برداشته و بوسیده و در دسترس قرار می داد همان که تا کسی غیبتش می زد ، ردش را که می گرفتی ، می دیدی با اوست ، در نقطه ای خلوت ، چنان به هم پیچیده و در هم تافته که گویی آیات بر اونازل می شود همان که حتی خانه قبر را بعضی بی او نمی خواستند و وصیت می کردند که یار و غمخوار ومونس شب های تار و تنها رازدارشان یعنی قرآنشان را بالای سر و بر مزارشان قرار بدهند قرآنی که پس از شهادت از جست و چجو در جیبهایشان به دست می آمد و بعضاً تیر و ترکش خورده و آغشته به خاک و خون بود همان قرآن های جیبی ترجمه مرحوم استاد قمشه ای کیفی و زیپدار را که در جیب لباس های خاکیشان جای می گرفت یا به هر نحوی جایش می دادند ، با همان حروف بغایت ریز و کوچک قرآن هایی که گاهی یک گردان از یک نوعش را داشتند . در نذری که به طمع عملیاتی یا توفیقی ، برادری کرده بود و بعد بچه ها تو خوجش انداخته بودند .
آداب میمهانی و معاشرت
دیدو بازدید
پس از فراغت از کار روزانه ، از جمله برنامه های بچه ها در منطقه ، دیدو بازدید یکدیگر بود . گروهانی جمع می شدند و شبانه پای پیاده را می افتادند به سمت قرار گاه ها و گردان های همجوار که بعضاً کیلومتر ها با یگانشان فاصله داشت . برای سرکشی و پرس و جو از حال ووضع برادران هم رزم خود شام شب و پذیرایی گپ و گفتگو و بحث و احیاناً بازی ، از ملزومات این دید و بازدیدها بود و بخشی از گذران فراغت در جبهه محسوب می شد . بعضی وقت برا اینکه صاحبخانه و میزبان به اصطلاح توی خرج نیفتد میهمان هر چه داشت از میوه و شرینی و تنقلات با خودش می برد تا بعد از شام با هم صرف کنند و اگر نیاز به خریدن اقلام و اجناسی بود قبلاً وجهش را از برادران شرکت کننده در میهمانی تهیه می کردند .
آداب خوردن و آشامیدن
سر سفره نشستن
از جمله آداب خوردن و آشامیدن ، عادت خوب نشستن سر سفره بود که به ندرت ترک می شد . غذا هر چه می خواست باشد کم یا زیاد سرد یا گرم اینها را می شد نادیده گرفت و به حساب شرایط جنگ و جبهه گذاشت .
اینکه همین غذا را کسی ایستاده و به هیئت حیوان و یا نشسته و بدون سفره بخورد – جز در مواقعی خاص ، کمتر از فردی سر می زد حالا سفره چه باشدمهم نبود . می توانست چفیه ای ، قطعه پارچه ی پلاکاردی ، پرچمی ، صفحه روزنامه ای تکه کاغذ یا مشمعی ، درب جعبه مهماتی و حتی تخته سنگ مسطح و تمیزی باشد , سفره پلاستیکی بود ، یعنی همان مشمع های مخصوص سنگر که قسمتی از آن را می بریدند ، و آن چه را از هدایای مردمی رسیده با بچه ها از منزل آورده بودند ، مرتب شسته و پاکیزه استفاده می کردند .
به این نحو که سفره را روی تانکر آب پهن کرده پودر زده و آب می گرفتند و بعد در آفتاب خشک می کردند .

شهرداری یا خادم الحسینی
تهیه غذا و مخلفات آن به عهده شهردار وقت یا خادم الحسین بود . که حداقل به مدت 24 ساعت همه میهمان او بودند و نیز انداختن و جمع کردن سفره نشستن ظروف صبحانه و نهار و شام که به شیفت شهردار نوبت بعد می افتاد و معمولا همان شبانه می شستند و برای صبح نمی گذاشتند . البته غذا که می دادند این طور نبود که بچه ها از آن جهت که نوبتشان نیست دست روی دست بگذارند و مثل میهمان بنشینند بخورید و بروند پی کارشان ، بلکه در پهن کردن سفره ، چیدن لوازم ، آوردن خوارکی ها و جمع کردن و نظافت وسایل همه کمک می کردند و نیز وقتی قرار بود خودشان غذا درست کنند . مثل وقتی که در عملیات به سنگرهای پر از آذوقه بعثیان مزدور می رسیدند گویی آمده اند سفر و صفا یکی رو می کرد به بقیه (برادران چه میل دارند ؟ ) و اگر بنا می شد ناهار سبزی پلو داشته باشند با ماهی ، کارشناسان سبزی بیابانی به سراغ سبریش می رفتند . یکی – دو تا سراغ هیزم و آشپز و همدستان پخت و پز را تهیه و تدارک می دیدند و الی آخر .
چنانچه شهرداری در نوبت وظیفه اش خوب عمل می کرد و سلیقه به خرج می داد و سنگ تمام می گذاشت مرتب بعضی برای سلامتیش صلوات می دادند و برای اینکه او را تشویق کرده باشند از او می خواستند که در پستش ! باقی بماند . گاهی این رفتار را با برادری می کردند که به نظر آن ها از عهده مسئولیتش خوب بر نیامده بود و لابد باید یک نوبت دیگر همان کارها را بکند تا استاد بشود و گاهی سر به سرش می گذاشتند که : ننه چرا غذا سرد است ؟ کم نمک است و از این حرف ها .

ادعیه قبل و بعد طعام
بر آن چه در باب دعاهای مخصوص سفره غذا و سوابق آن ذکر شد می توان این را افزود . پیش از دست بردن به سوی طعام ، تا جایی که بسیاری از برادران ، لقمه به دهان برده را نگه دارند یاقاشق پر از غذا به ظرف برگردانند دعا و ثنا و استعانه مخصوص طعامشان ترک نمیشد . دعاهای قبل از غذا بیشتر همان عبارت مذکور معروف بود . چون : اللهم ارزقنا رزقنا حلاً الا طیباً واسعا و نظیر آن گاهی جملات کوتاهی چون وزوجنا من الحور العین را بدان می افزودند و به شوخی و جدی یکپارچه با صدای بلند تکرار می کردند و با آنچه در نیات ئ اغراضشان بود و بعضی اظهار می کردند ، از جمله اینکه : خدایا به قوت و غذا برای بنیه دفاعی داشتن و حفاظت از حریم و حدود تو روی می آوریم ، عمده دعا در انتهای غذا بود ، به شکرانه نعمت های غیر قابل شمارش رب ، ذکر و یاد شهدا ، پاره های تن دوستان که بینشان با هم به اندازه قیامتی بعد از آن همه خلوت و جلوت داشتن فاصله افتاده بود به بهانه صلواتی که تک تک بچه ها با بر زبان جاری کردن نام آنها از جمع می گرفتند .

آدای دعا و مناجات
جبهه به عشق دعا
از همین روی در جبهه و فرهنگ و آداب آن دعا و زبان حال داریم ، نه دعای صرف که یک نفر ولو با دمی مسیحایی می خواند و بقیه هم گوش می دهند و حواسشان احیاناً جای دیگر است ! در جلسات اجتماعی دعا هم بنابراین بود که عبارات را چند بخش کنند و هر قسمتش را یکی از برادران بخواند کمترین نتیجه اش اینکه بالا خره در میان چند نفر یک دل شکسته و سر سوداییو زبان بی تکلف پیدا می شد که خرمن ارادت و اخلاص را بسوزد گر چه هر کس برای خودش عوالمی داشت به بیان موسی چنان با معبود خویش تکلم می کرد که نگهبان سر پست به همه دیده ها و شنیده ها یش تا کور مال کور مال نمی رفت و او را نمی یافت و چشم در چشمش نمی دوخت باورش نمی شد او تنها باشد و بی کس : همو که داشت می گفت : مگر خودت قول نداده بودی منو به حال خودم وانگذاری ؟ پس چرا من … و بلند بلند گریستن .
آداب سخن و سکوت
راستی و درستی درسخن
سادگی، صداقت و صمیمیت که در رگ حیات و زندگی جبهه و جنگ جریان داشت بیش از هر چیز موجب پاکیزگی زبان و صفای سخن بود و آن همه حکمت و رحمتی که جایی برای لغو و از آن جمله حرف نادرست و ناصواب باقی نمی گذاشت مزید بر حدی از هوشیاری که هر قول راستی را نیز نقل نکنند . از حیث اخلاقی ، اطلاعاتی و موقع شناسی ، چنانکه به اختصار و اندکی مزاح در پاسخ سوال از جراحتشان می گفتند : ضرب خورده یا : به آهن خورده به جای توضیح تیر و ترکش و نوع آسیب دیدگی و جزئیات حادثه . نحوه رد گم کردن و در عین حال متوسل به دروغ نشدن چون تکیه کلام "گفتند نگویید" که درست تر و راست تر آن نگفتند بگویید بود . کنایه از اینکه گوینده خبر به من نگفته است که مطلب را برای شما بازگو کنم و به این ترتیب طفره رفتن از بیان آنچه نباید به زبان می آمد و صداقت که غایت راستی و درستی بود .
نسبت نیکو دادن به هم
از بهترین الفاظ و القاب این بود که کسی را بگو یند "بسیجی است . خیلی بسیجی است . " واقعاً لذت می بردند و به خودشان می بالیدند و این غیر از تعابیر عامی بود که بعضی براردران یکدیگر رابه آن می خواندند ، نظیر : "مخلص" در جمله کجاست ؟ " که لابد جواب می شنیدند "حسینه "، "سرپرست " و امثال آن . پیران را "پدر" و ج.انان و همسن و سالان را " برادر" خطاب می کردند و فرماندهان را "حاجی" و نامشان را که بدان می افزودند ، جون حسن و حسین در حاج حسن و حاج حسین و سادات را که "آقا سید " صدا میزدند و از نام خصوصی خانوادگی در کلام به شدت گریزان بودند. "او" جلو علا جایی برای من و ما باقی نگذاشته بود .

تکیه کلام ها
تکیه کلام هایشان به دور بود از بیهودگی و بی پروایی ، به علاوه ، آن قدر دستشان بسته نبود که به دامان مهملات و بعضی کلمات بی بو و خاصیت پشت جبهه بیاویزند . کمتر کسی بر خود می پسندید که در تشکر و قدردانی و ابراز ارادت و دعا به جان دوستان ، به جای "خدا خیرت بده " یا "اجرت با امام حسین (ع) " عبارت سست "دمت گرم " را به زبان بیاورد . تعابیر "خدا قوت"که جوابش "نصر من ا… و فتح قریب " بود و "انقلاب اسلامی شاء ا… " و "به امید خدا" همواره به کار می برد و تعابیر دیگری به کار نمی برد .
زبان سکوت
سکوت کردن برای همه مرجع بود ، خصوصاً در میان جمع ، که سکوت را جمال مومن می دانستند و اگر بنا بود باب سخن باز بشود ، این حق ریش سفیدان و بزرگترها بود ، هر چند احساس احترام ایشان نسبت به جوانان بسیجی مانع از آن می شد تا از این فرصت استفاده کنند . البته در صورت اصرار ، از پند و اندرز و توصیه دریغ نداشتند . اصل مسلم آن بود که سوالی نشود جوابی ندهند و سخنگوی جلسه نباشند .
قسم یاد نکردن
حساسیت نسبت به بر زبان آوردن نام مقدس حق تعالی و ائمه هدی ، آن هم برای پیش پا افتاده ترین مسائل و از جهتی شاید عادت به این امر در پشت جبهه ناخود آگاه آنها را به این وضع وا می داشت و چاره اش چیزی نیود جز جایگرینی عباراتی (البته همچنان با چاشنی مزاح ) چون : جان دلاک و "جان ملا" به جای "جان مولا" ، "ملاوکیلی" به جای "خدا وکیلی "، "جان مرتضی عقیلی " به جای " جان مرتضی علی (ع) " ، " ارواح خاک فرشامون" و نظیر آنها ، در مواقعی که عادتاً ناچار می شدند قسم بخورند برای اثبات مدعایشان .
ذکر خوش صلوات
صلوات ، مکررترین ، همه جایی ترین و همگانی ترین ذکری است که بعد از یاد و نام خدا در جبهه گفته و شنیده شد ، درر نج و راحت ، جمع و خلوت ، پیشروی و عقب نشینی ، عید وعزا ، سفر و حضر و پنهان و آشکار ، در آن مقیاس و میزان پایبندی که شاید بشود
گفت کسی ندیده و نشنیده که اسم محمد (ص) بر زبان جاری شده و به روان قدسیش درود و تحیت نفرستاده باشند ، چنانکه جان نثارانش در لشگری (لشگر 27 حضرت محمد رسول ا… (ص)) که به نام حضرتش متبرک بود ، نام لشگر را به صورت " حضرت رسول" می گفتند تا خود و شنونده احیاناً از روی سهو و نیسان ، با نفرستادن صلوات به ساحت پیامبر ائمه بی ادبی نکرده باشند .
ماندن و مقاومت کردن
در پافشاری بر ماندن و مقاومت کردن ، حد ، از پا افتادن بود . گویی کسر شان خود می دانستند که با خوردن یکی ، دو تا تیر ئ ترکش ، در حالی که هنوز رمقی از حیات داشتند به عقب بروند . استثنا ء نبودند برادرانی که با پنجاه تا شصت در صد مجروحیت و سالها معالجه و مداوا دوباره به جبهه می آمدند و آن قدر می ماندند تا با شهادت شفا می گرفتند .
رزمندگان همه گاه و همه جا را هنگام و جایگاه مبارزه و مجاهده می دیدند . مبارزه جغرافیا نمی شناخت . آزادگان در اسارت ، تونلها مرگ و اردوگاهها ی وحشت را تحمل می کردند و گاه شاهد پیکری بی جان همرزمان خود پس از شکنجه بودند و با این همه دست از آرمان و ایمان و پیمان خویش بر نمی داشتند . هر خطر را به جان پذیرا بودند تا بتوانند از حریم ارزش ها و باورها ی خویش دفاع کنند .
آداب عبادت
اذان
با داخل شدن وقت نماز در هر کجا قرار ومدارگرفته بودند بانک بر می داشتند و به وحدانیت معبود و مقصود شان گواهی می دادند . هیچ کس هم خود را ازاین اعلان و ابلاغ و اضهار حق با حضور دیگری بی نیاز نمی دانست . از این روی بود که به هنگام طلوع فجر ، یکپارچه از تمام سنگرهای نگهبانی حتی در خط ، طنین روح فزای تکبیر جان ها های شیفته را فرا می خواند .
وضو
به هنگام وضو گرفتن و زمزمه اذکار ، اگر کسی حرف می زد ، به شوخی و جدی می گفتند : برادر ، اول وضو بعداً بگو ! شیر و ظرف آب را به اندازه رفع حاجت باز و سرازیر می کردند و مصر بودند تا چیزی حیف و میل نشود . بعضی که برای هر امری به صورت دسته جمعی عمل می کردند ‏ وقتی برای وضو راهی رودخانه حوالی مقر می شدند با هم عبارت : "من یخرج من بیته مهاجرا … " را می خواندند .
نماز
چه بسیار برادران شهیدی که در حال حرکت به سمت خط مقدم و توپخانه دشمن با شنیدن سوت خمپاره و انفجار گلوله توپ و آرپی جی خودشان را به زمین می انداختند و در همان اثنا تیمم می کردند و به نماز مشغول می شدند ، نمازهای بعضاً بی رکوع و سجود ، نظیر نمازهای خطوط پدافند که جای سالمش فقط اذکار و عباراتش بود . بقیه را آتش خباثت خصم مانع از انجام میشد . اصل برای همه جمع بین سرکوبی دشمن بود و حفظ ارتباط با دوست و قضا نشدن نماز صبحی که غالباً د راین نقطه زمانی با هم تلاقی می کردند . همان نمازهایی که در شرایط عادی عقبه یا در خطوط دوو سه که امنیت بیشتری داشت ، بعضی از مخلصین آن قدر در سجده اش می ماندند که غذا و خواب از ایشان فوت می شد و گاه در همان حال از فرط خستگی و کوبیدگی از خود بی خود می شدند . یا بعد از نماز مغرب، خواندن دو رکعت نماز نشسته که دیگر معمول شده بود .
از جمله آداب و عادات مستحسن د راین باب ، حساسیت فوق العاده ای که خیلی ها نسبت به جهت یابی و تعیین قبله داشتند . این وسواس باعث شده بود که همیشه با خودشان قطب نما داشته باشند و کم اهمیت ترها که سر به سر آنها می گذاشتند : "بابا سخت نگیر ! نهایتش این که نماز ما کمی کوشه اش را می ساید و رد می شود !"
و دیگر اعتنا به ردا واداشتن تحت الحنک در نماز ، ولو با چفیه ای به دوش یا سر کشیدن .
آنچه از نماز رزمندگان ثبت شده و بازتاب یافته است ، نشان می دهد که آنان در سختی های نبرد ، حقیقتاً به نماز پناه می بردند و با آن در یاد خدا مستغرق
می شدندو روح خویش را پر توان تر و استوار تر می کردند .
آزادگان هشت سال دفاع مقدس ، نماز جماعت را چون جان گرامی می داشتند . نماز جماعت آزادگان را حراست می کرد و آزادگان نماز را پاس می داشتند .
یادم نمی رود که یک روز ، در یکی از آسایشگاهها ، نماز جماعت برقرار بود ، سرباز نگهبان آمد و امام جماعت را دستگیر کرد و برد . بلافاصله یکی از بچه هایی که درصف اول ایستاده بود ، جای امام جماعت را پر کرد . او را نیز دستگیر کردند و نفر سوم جایش را گررفت وو این کار تا دستگیری هفت – هشت نفر ادامه پیدا کرد . بچه ها نگذاشتند نماز شکسته شود .
شهادت طلبی
یکی از شاخصهای فرهنگ بسیجی در هشت سال دفاع مقدس عشق و شوق به شهادت و شوق به شرکت در عملیات هاست .
رزمندگان اسلام دفاع در برابر تهاجم بعثیان را مقدس و فی سبیل ا…
می دانستند و کشته شدن در این راه را برای خود مرگی سعادت آفرین و افتخار آمیز ارزیابی می کردند . نه تنها از دادن جان دریغ نمی ورزیدند که شیفته آن بودند . بنابراین یکی از عوامل موثر فرهنگی و معنوی دفاع مقدس ، روحیه شهادت طلبی رزمندگان بوده که امام خمینی (ره) این روحیه را ستودند و از عوامل مهم پیروزی ملت ایران در برابر دشمنان دانستند . شرافتمندانه ترین مرگ ، سلاح قوی و کوبنده ، زیباترین صورت مرگ ، هدیه ای الهی ، تجلی ظهور حقیقت ، حرکتی شتابدار به سوی معشوق ، نذری الهی ، بهترین راه رسیدن به خداوند ، حد نهایی تکامل ، خورشیدی در ظلمت و شیرین تر از عسل بیشترین تعابیری است که شهیدان بدان ها ستوده اند .
آداب رفتار با عراقی
رهبری امام خمینی (ره) و توصیه ایشان به رزمندگان دفاع مقدس این بود که ما باید روی قواعد اسلامی عمل کنیم و کشود ما متعهد به اسلام است و ارتش ما متعهد به اسلام است و ارتشی است که از بالای سر شهرهای بزرگ عراق می گذرد و در آخرین نقطه عراق ، در مرز اردن می کوبد مراکز نظامی عراق را و یک بمب در شهرهای عراق نمی اندازد .
ودر جای دیگر امام خمینی (ره) فرمودند ، میل نداریم که آن جاهایی که مراکز اقتصاد آنهاست ، مراکز جمعیت عراق است ، ابداً میل نداریم که یک صدمه ضعیفی ببینند .
هنگامی که فرماندهان سپاه و ارتش طرح انهدام سد در بند یخان عراق را برای تضعیف توان اقتصادی این کشور تهیه می کردند ، به حضور امام رسیدند تا ازایشان کسب تکلیف کنند ، حضرت امام به این دلیل که آب مصرفی مردم عراق از این سد تامین می شد با انجام این طرح مخالفت نمود .
بعد از عملیات های بزرگ و سرنوشت ساز ، تعداد بسیاری از نیروهای دشمن به اسارت در می آمدند . حضرت امام به رزمندگان سفارش می نمود ، وقتی که اسرا را می گیرید ، اسرای مجروح را می گیرید یا اسرای سالم را می گیرید ، توجه بکنید که این ها اسیر شما هستند . این ها امروز تحت سلطه شما هستند و شما با اسرار باید رفتارتان ، رفار اسلامی و انسانی باشد و دستور می دادند با اسرا باید مداوا کنید ، به او آب و غذا بدهید و از اذیت و آزار خودداری نمائید ، هر چند گناهکارند ، دلجویی کنید ، با آنان چون نزدیکان و برادران خود رفتار نمائید و تلخی آسیب و اسارت را با رفتار اسلام خود از ذائقه آنان کاهش دهید .
فرهنگ و تفکر بسیج از نگاه جامعه شناسی
پس از مروری که بر ادبیات فرهنگ و تفکر بسیج در متون اسلام داشتیم ، مناسب است که در این خصوص به رویکرد های معاصر نیز نیم نگاهی بیافکنیم .
برخی از صاحب نظران حوزه جامعه شناسی به تبیین ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج پرداخته اند و آن را واجد ویژگی های زیر دانسته اند :
1- فرهنگ بسیجی با صفت دینی تعریف می شود وجه دینی آن نسبت به وجه علمی ، فنی و تکنیکی برتری دارد .
2- فرهنگ بسیجی ویژگی عام گرایی و مردمی دارد ، وجه مشترک همه نیروهای درگیر در بسیج و حرکت های بسیجی ، مردمی بودن آن است ، لذا گرایشات خاصی چون علم گرایی ، فن گرایی ، تخصص گرایی و یا تمایل به یکی از رفتارهای خاص احتمالی صفت مشخصه بسیج نیست ، د رمقابل وجه مشترک همه گروه ها و سازمان های بسیجی روحیه جمعی و تمایل به حرکت های جمعی و عمومی است .
3- فرهنگ بسیجی با اینکه جنبه های آرمانی دارد ، تمایل به واقعیت گرایی و عینیت گرایی دارد . به عنوان مثال مفهوم خدا ، امام زمان (عج) ، شجاعت ، فداکاری ، شهادت ، مفاهیم و عناصر اساسی تفکر او هستند یعنی مفاهیمی که دور از ذهن و انتزاعینیستند و برای بیان آنها بسیجی نمودهای عینی بسیار ی را می تواند ارائه نماید .
4- فرهنگ بسیجی مرتبط با زمان و مکان است ، زیرا یک فرد بسیجی با درک دقیق از زمان و مکان زندگی می کند .
5- فرهنگ بسیجی با زبان خاص قابل تعریف است . مفاهیمی که در نزد بسیجی به کا رمی رود و در مراودات روزمره از آنها استفاده می کند ، بسیار متفاوت از آنچه دیگران استفاده می کنند ، میباشد.
6- فرهنک بسیجی با ارزشمند ساختن برخی از گروه های مرجع نسبت به دیگران قابل تعریف است ، مثلاً کروه دوستان و همرزمان ، اهمیت بیشتری نسبت به گروه های شغلی و یا هم محلی دارند .
7- ترکیب خاص عناصری مادی و معنوی فرهنگ نیز صفت دیگر فرهنگ بسیجی است . عناصر معنوی فرهنگ اهمیت بیشتری را درنزد بسیجیان پیدا می کند . این عناصر بر نقش و اهمیت عناصر مادی نیز اثر می گذارند .
8- تحول پذیری ، ویژگی دیگر فرهنگ بسیجی است . در صورتی کهبس و نیروی آن ، از لحاظ شکل و صورت خارجی ، موقتی و گذرا دانسته شود ، تحول پذیری فرهنگ بسیجی معنا نمی یابد . اگر بسیج و بسیجی یکی از عناصر اصلی جامعه ایده آل دانسته شود ، فرهنگ آن نیز بخشی از فرهنگ جامعه خواهد بود به نظر می آید که این طرز تلقی صادق تر است . از این روست که هر نوع اتفاق و حادثه ای که در مورد فرهنگ کلی جامعه و یا فرهنگ بسیج حاصل شود ، دیگر عناصر فرهنگ را تحت تاثیر قرار می دهند . در تبیین مفاهیم فوق در مباحث بعد توضیحات بیشتری ارایه خواهد شد .
آنچه به اشاره از آن گذشتیم نمونه ها و ویژگی هایی از فرهنگ و تفکر بسیج بود که از منابع مختلف جمع آوری و با عنوان شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج از آن نام برده شد . در ادامه فرمایشات حضرت امام (قدس سره) و مقام معظم رهبری (مد ظله) در خصوص فرهنگ و تفکر بسیج را مرور می کنیم .
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت امام(قدس سره)
حضرت امام خمینی (ره) در تبیین فرهنگ و تفکر بسیج می فرمایند :
"بسیج شجره طیبه و درخت تناور پر ثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد ."
بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن ، اذان شهادت و رشادت سر داده اند .
بسیج میقات پا برهنگان و معراج اندیشه پاک اسلام است که ترتیب یافتگان آن ، نام و نشانی در گمنامی و بی نشانی گرفته اند .
رحمت و برکات خداوند بزرگ بر بسیج مستضعفان که به حق پشتوانه انقلاب اسلامی است و به کوشش ارزنده خود ادامه داده و بحمدا… تعالی ، با همت جوانان برومند و داوطلبان ، گروه میلیونی رزمنده تربیت ، و امید آنکه با شرکت فعال قشرهای معظم ملت و شور و شعفی که در جوانان عزیز از برکت اسلام مشاهده می شود ، ارتش بیست میلیونی که نگهبان جمهوری اسلام و کشور عزیز از شر جهان خواران متجاوز است تحقق یابد شما عزیزان و جوانان بزرگوار باید بدانید که حفظ و حراست اسلام و کشور اسلامی و دین حق از بزرگترین طاعاتی است که از صدر اسلام تا کنون انبیاء بزرگ صلوات ا… علیهم اجمعین در آاان را کوشش جان فرسا نموده و از هیچ فدارکاری دریغ ننموده اند و تربیت و تعلیم و تعلم فنون نظامی در این راه و هدف ارزنده ترین ارزش هاست و تا شما جوانان بیدار و سایر قشرهای ملت بزرگ با این شور و شعف در صحنه ها حاضرید ، به کشور و جمهوری اسلامی آسیبی نخواهد رسید .
تکلیف بسیج همان صدور انقلاب و زمینه سازی عملی حکومت جهانی است .
حقیقتاً اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار ، خلوص ، فداکاذی و عشق به ذات مقدس حق اسلام ارایه دهیم چه کسی سزاوارتر از بسیج بسیجیان خواهند بود ."
من همواره به خلوص و صفای بسیجیان عبطه می خورم و از خدای
می خواهم تامرابا بسیجیان محشور گرداند ، چرا که در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجی ام .
تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران یقیناً از برکات و الطاف جلیه خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد .
خداوند تبارک و تعالی به داد ما رسید ، به داد کشور ما رسید ، به داد ملت ما رسید و شما جوانان را بسیج کر د ، بسیج الهی شما را کرد که حفظ کنید این کشور را و دست رد به سینه شیاطین و قدرتمندان بزنید و شما پیروز هستید .
من امیداوارم که این بسیج عمومی اسلام الگو برای تمام مستضعفین جهان و ملت های مسلمان عالم باشد .
از فرمایشات حضرت امام که در مناسبات های مختلفی به تبیین فرهنگ و تفکر بسیج پرداخته اند می توانیم عناصر فکری و ویژگی های فرهنگی بسیج را به شرح ذیل خلاصه کنیم :
عناصر فکری و ویژگی های فرهنگی بسیج ، از دیدگاه حضرت امام خمینی (قدس سره)
1- تفکر اسلام ناب محمدی (ص) است .
2- اندیشه مبارزه بی امان علیه سرمایه داری غرب و کمونیسم متجاوز شرق است .
3- تفکر ائمه هدی (ع) و تفکر تازیانه خوردگان تاریخ است .
4- تفکر منزه از ریا ، خدعه و فریب است .
5- تفکر مبارزه با مقدس نماهای متحجر و سرمایه داران خدانشناس و مرفهین بی درد است .
6- تفکر ضدیت و مبارزه با رفاه طلبی و تجمل پرستی است .
7- تفکر پا برهنگان و محرمان است
8- تفکر عارفانه مبارزه جو و علماء متعهد و در د آشنایی و مومنین بی بضاعت است .
9- تفکر صدور انقلاب و ایجاد حکومت بزرگ اسلامی در جهان است .
10-تفکر زندگی عارفانه و بی آلایش است .
11- تفکر عدم سازش با شرق و غرب است
12- تفکر یکی بودن سیاست و دیانت است
13- تفکر وحدت و یکپارچگی بین حوزه ودانشگاه است .
14- تفکر وقوف و حساسیت به جریانات سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی است .
15- تفکر و اندیشه ناب اسلامی است .
16- تفکر ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام است .
17- تفکر تکیه بر ایمان به جای سلاح است .
18- تفکر پیروزی خون بر شمشیر است .
19- تفکر عشق به شهادت است
20- تفکر زجر کشیده ها و جبهه رفته ها و شهدا و اسیر و مفقود و مجروح داده هاست .
21- تفکر آمادگی کامل در مقابل توطئه های دشمنان است .
22- تفکر دفاع از مستضعفان و محرومیت زدایی است .
23- تفکر پیروزی و اطاعت از مقام معظم ولایت فقیه است.
24- تفکر مردمی بودن حکومت اسلامی است .
25- تفکر خدمتگزار بودن است به جای حاکم بودن .
26- تفکر شجاعت و عدم ترس از دشمن است .
27- تفکر صبر و استقامت است .
28- تفکر نظم و انضباط و هماهنگی است .
تحقیق که از سوی آقای محمد پیرامون بررسی و تحلیل بسیج مردمی از دیدگاه امام خمینی (ره)انجام گرفته است . بخش هفتم آن مربوط به فرهنگ و تفکر بسیجی است که ویژگی های فرهنگی بسیج دارای سه شاخصه اصلی : الف) مقام و منزلت بسیجیان ب) تفکر بسیجی و پ) اوصاف بسیجی است که از مجموع 160 مورد 63/90 درصد آن مربوط به تفکر بسیجی ، 65/5 درصد پیرامون اوصاف بسیجی و 75/3 درصد در مقام و منزلت بسیجیان می باشد .
شاخصهای تفکر بسیجی در جدول زیر نشان داده می شود .
درصد
فراوانی
شاخص ها
82/4
21/6
69/0
69/0
07/2
72/31
27/8
38/1
38/1
21/6
96/8
69/0
38/1
76/2
38/1
69/0
38/1
24/17
69/0
38/1
7
9
1
1
3
46
12
2
2
9
13
1
2
4
2
1
2
25
1
2
ایمان به خدا
اخلاص
خادم محرومان بودن
انتظار فرج
مهیای دفاع
شهادت طلبی
مخالفت ظلم و استکبار
مخالف پول پرستی
مخالف تحجر گرایی
نترسیدن از غیر خدا
جهاد فی سبیل ا…
بصیرت و آگاهی
جهاد با نفس
شجاعت و شهامت
نیایش و تضرع
تقوا و پرهیز
توکل به خدا
وحدت و انسجام
عدالت خواهی
ادای تکلیف

100
145
جمع

عشق به شهادت ، 46 مورد از 145 مور تفکر بسیجی را در بر گفته که 72/31 درصد می باشد .وحدت و انسجام همبستگی یکی دیگر از شاخصهای تفکر بسیجی است که در بیانات حضرت امام خمینی (ره) بیش از سایر شاخصها مطرح است . جهاد فی سبیل ا… با 96/8 درصد و مخالفت با ظلم و استکبار با 27/8 درصد به ترتیب سومین و چهرامین شاخص را از نظر بیشترین میزان به خود اختصاص داده اند .
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت آیت ا… خامنه ای (دام ظله )
ایشان در فرمایشات خود (آذرماه 1374 ) به مناسبت گرامیداشت هفته بسیج ، بطود مبسوطی به تبیین و تعریف فرهنگ و تفکر بسیجی پرداخته اند که به شرح زیر ارائه می گردد .
در حقیقت بسیج یک فرهنگ و یک حرکت فرهنگی است … و درادامه می فرمایند :
بسیجی معتقد به خدا و خاضع و خاشع در مقابل پروردگار عالمیان است در دل مشتاق صلاح است و می خواهد صالح و پاک باشد و از رزایل اخلاقی دور بماند ، می خواهد روز به روز انس خود را به خدا بیشتر کند و بنده او باشد و بر طبق فرمان او زندگی کند ، بسیجی این راه را راه سعادت می داند … .
بسیجی سعادت را در شهوات زود گذر زندگی و پوشیدن زندگی و پوشیدن لباس الوان و رنگارنگ و قرار گرفتن در معرض دید این و آن به خاطر ارضای یک ساعته ، نمی داند . بی با چیزهای کوچک و حقیر ، ارضا نمی شود ، روح او با معارف الهی
می گردد … .
بسیجی بلند همت است ، خواسته های او بزرگ و در حد اعتلای کشور می باشد ، او نجات همه آحاد بشر و رفع فساد و فقر و تبعیض و بی عدالتی و سلطه دشمن است … .
فرهنگ بسیجی ، یعنی چیزی که ما برای هر یک از آحاد جامعه اسلامی ، آن را آرزو می کنیم . همه باید بسیجی باشند … .
بسیج یک سازمان مشخص رزمی ، مثل دیگر سازمان ها نیست . بسیج یعنی متن ملت و همه آحاد مومن و یک حقیقت گسترده گسترده در تمام زوایای جامعه که در موضع گیری مردم ، عامل بسیج تعیین کننده است .
خیال نکنید که بسیج ، یییک امر احساسی است ، بسیج یک ام رمنطقی و فکری و ریشه دار عمیق است و کسانی که در این حقیقت بزرگ شرکت دارند ، همه آحاد ملتند . هرکس که بسیجی است ، باید به بسیجی بودن خود افتخار کند ، بسیجی بودن مایه سرافرازی و سربلندی پیش پروردگار است .
فرهنگ بسیج ، فرهنگ معنویت ، شجاعت ، غیرت و استقلال و اسیر خواست های حقیر نشدن است . خواست های زندگی ، برای همه مهم است . اما آن چه که مهم تر است ، آرمان و ارزش ها و هدف هاست . آنها را باید مقدم داشت . این راه شماست .
با توجه به تعاریفی که در ارتباط با فرهنگ بسیجی بیان شد، می توانیم شاخص های زیر را از آن استنباط کنیم :
1- فرهنگ و تفکر بسیجی امری منطقی و عقلانی است . این ویژگی تفکر بسیجی ا ست که آن را با مفهومی که از ایدئولوژی در جامعه شناسی لحاظ می شود ، متمایز می کند . در جامعه شناسی اعتقاد بر آن است که ایدئو لوژی بر عکس نظریه فلسفی که درپی انگیزش فرد به تعقل است ، می کوشد تا احساس او را بر انگیزاند ، در صورتی که تفکر بسیجی ، فرآیندی است معقول و منطقی که منجر به اعمالی می شود که "خدا محوری" است .
2- فرهنگ و تفکر بسیج مردمی و همگامی است . اینکه فکر می شود فرهنگ بسیجی متعلق به افرادی است که از کارهای دیگر بازمانده اند و یا تخصص و تجربه ای ندارند این ندانستن حقیقت و کوته فکری توده ای بدون فرهنگ است . بسیجی به معنی آن است که این فرهنگ متن ملت و همه آحاد مومن و یک حقیقت گسترده در تمام زوایای جامعه است .
3- فرهنگ بسیج ، بستر حرکت عمومی جامعه محسوب می گردد و متن حرکت نظام است .
4- فرهنگ بسیجی ، فرهنگ برتر و مطلوب جامعه است . فرهنگ بسیجی ، یعنی چیزی که ما برای هر یک از آحاد جامعه اسلامی آن را آرزو می کنیم .
5- فرهنگ بسیج آرمانگر ا و ظلم ستیز است و در حد اعتلای کشور و نجات همه آحاد بشر و رفع فساد و تبعیض و بی عدالتی و سلطه دشمن است .
6- فرهنگ بسیجی متاثر از ارزشهای اسلامی است . راه سعادت را در بندگی مخلصانه و انس با خداوند و دوری از رذائل اخلاقی می داند .
7- فرهنگ بسیج ، فرهنگ شهامت ، شجاعت ، غیرت و حریت است .
8- در فرهنگ بسیج جنبه های مادی و معنوی هر دو اهمیت دارد .
خواست های زندگی لحاظ می شود و مهم است ، اما آنچه مهم تر است آرمان ها ، ارزش ها و هدف هاست .
9- در فرهنگ بسیج ،اندیشه، تفکر و حساسیت های اعتقادی وسیاسی رکن اساسی محسوب می شود .
10-فرهنگ بسیج ، فرهنگی است که رشد و تکامل والاترین ارزش های معنوی انسانی در آن تحقق می یابد .
11-فرهنگ بسیج ، فرهنگ پیشرو ، هدفدار ، اصیل متاثر از اصول ثابت معقول که با دریافت های عالی انسان متکی است .
12-فرهنگ بسیج مملو از شایستگی و بایستگی هایی است که موجبات حیات معقول و تکامل انسان را فراهم می آورد .
13- فرهنگ بسیج فرهنگی است جهان شمول که برای کل بشریت پیام دوستی ، صلح ، استقلال ، پیشرفت و تکامل را به ارمغان می آورد .
تحقیقی که از سوی آقای محمد فرهادی پیرامون بررسی و تحلیل بسیج مردمی از دیدگاه آیت ا… خامنه ای انجام گرفته است ، بخششش نهم آن مربوط به فرهنگ و تفکر بسیجی است که ویژگی های فرهنگ بسیج دارای سه شاخصه اصلی : الف) مقام و منزلت بسیجیان ، ب) تفکر بسیجی و پ) اوصاف بسیجی است که از مجموع 948 مورد ، 7/86 درصد آن مربوط به تفکر بسیجی ، 6/9 در صد در خصوص مقام و منزلت بسیجیان و 7/3 درصد پیرامون اوصاف بسیجی است .
شاخصهای تفکر بسیجی در جداول زیر نشان داده می شود .
درصد
فراوانی
شاخص
3/12
4/6
7/3
5/0
3/3
4/4
2/6
3/2
1/0
7/1
4/3
2/13
6/2
9/2
5/1
4/3
4/2
4
1/1
9/4
6/1
9/
2/7
7/5
8/1
4/1
7/0
2/0
2/0
100
52
30
4
27
36
50
19
1
14
28
108
21
24
12
28
20
33
9
40
13
7
59
47
15
11
6
2
2
ایمان به خدا
اخلاص
خادم محرومان بودن
انتظار فرج
مهیای دفاع
شهادت طلبی
مخالفت ظلم و استکبار
مخالف پول پرستی
مخالف تحجر گرایی
نترسیدن از غیر خدا
جهاد فی سبیل ا…
بصیرت و آگاهی
جهاد با نفس
شجاعت و شهامت
نیایش و تضرع
تقوا و پرهیز
توکل به خدا
وحدت و انسجام
عدالت خواهی
ادای تکلیف
محبت به اهل بیت
داشتن تولی وتبری
التزام عملی به ولایت فقیه
صبر واستقامت
انس با قرآن
قاطعیت و صلابت
مدارا کردن با مردم
امربه معروف ونهی از منکر
توبه و استغفار

100
818
جمع
بصیرت و آگاهی با 2/13 در صد بیشترین میزان فراوانی را از مجموع 818 مورد بخود اختصاص داده است . پس از آن ایمان داشتن در مقام دوم قرار دارد که با 3/12 درصد ، 100فراوانی را شامل می شود .
التزام علمی به ولایت فقیه با 2/7 درصد و پس از آن داشتن اخلاص با 4/6 درصد و مخالفت با ظلم و استکبار با 2/6 درصد در رتبه بعدی قرا دراند .
تحلیل محتوای بیانات و پیامهای حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیت ا… خامنه ای نشان می دهد شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیجی در هر دو دیدگاه دارای وجوه مشترک زیادی است . یعنی شاخصهای بیان شده در تحلیل بیانات امام خمینی (ره ) در بیانان حضرت آیت ا… خامنه ای ملاحظه می شود و در تحلیل بیانات حضرت آیت ا… خامنه ای به موارد بیشتری اشاره شده است . مقایسه شاخصهای کمی تفکر بسیجی نشان می دهد فراوانی بیانات مقام معظم رهبری (حضرت آیت ا… خامنه ای ) بیش از بیانات امام خمینی (ره) است و از نظر اهمیت شاخصهای تفاوت بین دو دیدگاه بچشم می خورد که دارای علل زیادی است از جمله اینکه شرایط بسیج در زمان امام خمینی (ره) شرایط حضور بسیجیان در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است و شرایط بسیج در زمان آیت ا… خامنه ای ، شرایط پس از جنگ است .

فصل سوم
خاستگاه و ریشه ها
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج
در فصل دوم ،ویژگی و رویکرد های فرهنگ و تفکر بسیج بیان شد ، در این فصل ، ریشه و زیر ساخت های نظری آن از زوایای مختلف مورد بحث قرار می گیرد .
خاستگاه جامعه شناسی
از دیگاه جامعه شناسی بسیج یک مقوله اجتماعی است . بسیج شناسی اجتماعی یا جامعه شناسی بسیج یکی از حوزه های نو ظهور در جامعه شناسی ایران می باشد که با پیدایش این پدیده اجتماعی به تریج در همه سطوح فردی و اجتماعی جامعه توسعه یافته است .
جامعه شناسی بسیج تنها به منزله شناخت نیروهای در گیر بسیجی نیست ، بلکه به شناختی اطلاق می گردد که در آن وجود نیروها ، تحریک و جنبش اجتماعی ، ارائه تیپولوژی های متفاوت از بسیج ، سازگاری و انسجام اجتماعی حاصل از فرآیند حرکت بسیجی ، پیدایش قدرت اجتماعی جدید ، شبکه ارتباطی حاصل از حضور بسیج و یگر نیروهای اجتماعی و … دیده می شود .
در شناخت بسیج در جامعه ایران ، نظرات متعددی مطرح گردیده است ، عده ای به لحاظ تعلق به دیدگاه تضاد و تقابل بسیج را زاییده رقابت های درون سیستمی تلقی نموده اند , مدافعین نظریه سیستمی ، آن را بخش غیر خودکار در نظام اجتماعی دانسته اند . معتقدین به دیدگاه کارکردی انسجامی حیات و کارکرد بسیج را درحالت ایستا بررسی نموده و آن را شرط بقای نظام اجتماعی در شرایط خاص دانسته اند . معتقدین به تئوری انقلاب اسلامی با تاکید بر فرهنگ و رابطه آن با سیاست ، اقتصاد و نظام اجتماعی بسیج را پدیده ای درونی و مفید و در حال تحول دانسته و در بررسی آان به طرح اهداف ووظایف متعددی پرداخته اند . برای روشن شدن مطالب فوق لازم است تا پدیده بسیج را از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار دهیم .
بدین منظور در ادامه بحث ابتدا به ابعاد و ریشه های بسیج نیروهای مردمی از دیدگاه جامعه شناسی پرداخته می شود و سپس مبانی بسیج اسلامی ایران در معارف و فرهنگ اسلامی بیان می شود .
رویکرد جامعه شناسی پزوتیویسمی از بسیج
دیدگاه جامعه شناسی متاثر از پوز یتویسم ، بسیج را همانند سایر مقولات اجتماعی با نگرشی مادی و محسوس مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و از توجه به عوامل غیر مادی در تشکیل یا تحول پدیده های اجتماعی که موضوع این عمل محسوب می شود ، اجتناب می ورزد ، از این دیدگاه "بسیج " روندی است که در آن یک واحد اجتماعی بسرعت بر مبابعی که بیشتر بر آنها کنترل نداشته کنترل پیدا
می کند .
وقتی بسیج از حد سازمان فراتر رود و بخشی از جمعیت را برای دستیابی به هدف مطلوب بر انگیزاند ، جنبش پدید می آید . جنبشش اجتماعی عبارت از گروهی است که نسبت به عقاید و اهدافی وفاداری داشته است .
برای بسیج در شکل اجتماعی آن ، ابعادی را بر شمرده اند که برای شناخت آن باید به آنها توجه داشت .
شرایط اجتماعی بسیج
یکی از شرایطی که جامعه شناسان در تشکیل بسیج مورد توجه قرار داده اند ، شرایط اجتماعی است . جامعه شناسانی که جامعه توده ای را زمینه پیدایش جنبش های بسیج می دانند . پیروان نگرش "دورکهایمی" محسوب می شوند (دورکیم ، گسستگی اجتماعی و تنهایی و سرگشتگی فرد را زمینه مساعدی برای رفتار جمعی محسوب می کند ) معتقدند که "بسیج پذیری توده ها بستگی به این دارد که تاچه اندازه اعضای جامعه فاقد تعلق به گروه های مستقل ، جماعات محلی ، جمعیت ها و انجمن های آزاد و گروههای شغلی باشند ."
به اعتقاد آنها طبقات اجتماعی که از جنبش های توده ای سخت حمایت می کنند ، طبقاتی هستند که دارای کمترین روابط اجتماعی در میان اعضای خود می باشند و این از همه در مورد طبقات پایین صادق است .
در جامعه مدنی ، امکان بسیج وجود ندارد زیرا به علت تعلقات و همبستگی متقابل گروه ها جامعه دو قطبی نمی شود . قدرت آزادانه دست به دست می گردد و میان ساختار قدرت جامعه مدنی رابطه اندام وار وجود دارد . در جامعه گسسته و چند پاره هر چه شمار سازمان های گروهی بیشتر و مشارکت در آنها زیادتر باشد ،احتمال زیادتر باشد ، احتمال بسیج سریعتر بیشتر است . زیرا وجود سازمان های گوناگون پیشاپیش خود به معنی وجود شبکه ارتباطی و بسیج بخشی از منافع و نیروها ووجود رهبران است . بسیج سریع انقلابی توده های بی سازمان و پراکنده ناممکن است به تعبیری دیگر بدون نهادها و سازمانهایی که از قبل موجود بوده باشند ، بسیج ممکن نمی گردد .
شرایط اقتصادی
به اعتقاد جامعه شناسان ، شرایط اقتصادی بسیج انقلاب شرایطی است که زمینه تغییر سریع در وفاداری جمعیت نسبت به حکومت را در کوتاه مدت فراهم
می آورد و به نارضایی عمومی یا بخش های عمده ای از جمعیت می انجامد اصولاً شرایط بحران اقتصادی که بر عامه مردم تاثیر بگذارد زمینه بسیج را گسترش
می بخشد .
سازمان و ایدئولوژی انقلابی ممکن است سال ها منتظر پیدایش شرایط اقتصادی مناسب باشند تا بتوانند حمایت لازم رابدست آورند . هر چه بحران عمومی تر باشد ایدئولوژی بسیج رادیکال تر می شود و زمینه اجتماعی بسیج گسترش
می یابدبر اساس یک پژوهش "عوامل اقتصادی " مانند کمبودهای ناگهانی ، بیکاری ، افزایش قیمتها و کاهش دستمزدها با وقع خشونت سیاسی در زمینه های بسیار متفاوتی چون انقلاب فرانسه ، شورش های طبقات پایین در مکزیک قرن هفدم و انگلستان قرن هفدهم شورش های غذایی در انگلستان قرن هیجدهم ، خشونت "ماشین شکنان" در انگلستان قرن نوزدهم آشوبها ی کارگری آمریکا در قرنهای نوزدهم و بیست جنبش های بومی آمریکا و قیامهای دهقانی در ژاپن در پایان دوران نوکاکاوا ، سخت پیوند داشته است .
شرایط سیاسی
شرایط سیاسی مربوط به فرصت عمل گروه بسیج گراست ، صاحب نظران در زمینه علو اجتماعی معتقدند این فرصت عمل در ساختاری سیاسی جامعه متفاوت است در یک ساخت سیاسی دمکراتیک احتمال بسیج انقلای بسیار کم است . زیرا قدرت میان گروهها و احزاب افراطی به جای بسیج انلابی به بسیج انتخاباتی دست می زنند . در ساخت سیاسی توتالیتر که در آان جامعه مدنی ویران می گردد و سلطه دولت به زوایای زندگی عامه رخنه می کند دولت توتالیتر نیازمند جامعه توده ایدئولوژی است و عملاً آن را ایجاد می کند تا ساخت سیاسی اقتدار طلبانه که در آان جامعه مدنی کم و بیش محفوظ است و به منافع عامه می بخشد . چون دولت های اقتدار طلب دارای ایدئولوژی منسجم و انعطاف ناپذیر نیستند . چرخش در ایدئولوژی آنها و تفائت سیاستهای سرکوب گرانه و تساهل گرانه فرصت تحمل بیشتری برای بسیج فراهم می آورد .

نقد مبانی بسیج شناسی در جهان معاصر
ملاک های از قبل تعریف شده
در پاسخ به این سوال که آیا بسیج شناسی ، ملهم از رویکرد پزوتیویسمی غرب قادر به تبیین و تحلیل پدیده "بسیج " در جامعه اسلامی هست یا خیر ؟ باید به مطالبی اشاره شود که مقدمات آن در سطور اخیر آمد و خواننده متوجه گردید که با رویکرد فوق ، بسیج چگونه پدیده اجتماعی خواهد شد و رهبران آن و بسیج گران آن چگونه افرادی و با چه انگیزش های روانی و اجتماعی ، ارزیابی می شوند تحلیلی که از مبانی جامعه شناسی غربی و یا ملهم از غرب به دست می آید ، تحلیلی خواهد بود که مارار به انحراف می کشاند و با واقعیت فاصله بسیاری می گیرد علت این انحراف ودوری از واقعیت چیست ؟
دکتر علی شریعتی در این باره می گوید :
"من با ایمان به وجود علمی بنام تاریخ و جامعه شناسی یعنی اصول ثابت و کلی بشری که بر اساس آم زندگی تحول می یابد ، معتقدم که تاویل آنها یعنی تحلیل این قوانین و ملاکهای کلی پیش ساخته ولو علمی ، به یک جامعه در یک حالت جزئی ، با مسائل اجتماعی یک دوره تاریخی در یک جامعه مشخص موجب می شود که هیچ گاه به نقص یا بطلان آنچهخ فلسفه تاریخ یا علم شنماسی می نامیم ، پی نبریم (زیرا آنها را اصل ثابت گرفته ایم و ملاک قطعی و حقایق وواقعیات را بر آنها می گذاریم و می سنجیم نه آنها را به حقایق وواقعیات) و هم هیچ گاه به کشف تازه و استخراج اصل یا استناج بدیعی که در آان قوانین و قالبهای قلبی می گنجد برسیم و هر وقت در برابر یک پدیده کاملا بدیع و بی سابقه قرار بگیریم آن را به گونه ایدئولوژی توجیه و تحریف می کنیم تا با موازی قبلی اعتقادیمان قابل تحلیل و تطبیق باشد . "
به نظر میرسد اگر بخواهیم با توجه صرف به علوم اجتماعی ملهم از غرب به تبیین پدیده های فردی و اجتماعی انقلاب اسلامی ایران بپردازیم در قبال این پدیده کاملاً بدیع و دستاوردهای آن مجبور به تحریف آنها بشویم . همان گونه که بسیاری از نظریه پردازان و صاحب نظران ، در شرایط فعلی خودآگاه یا ناخود آگاه با چنین نگرشهایی به تحلیل پدیده های انقلاب پرداخته اند و از ردک حقیقت آن عاجز مانده و منحرف شده اند .
عامل دیگری که باعث تحلیل های ناصواب از پدیده هایی همچون تفکر و فرهنگ بسیجی می گردد . تعریف تک ساحتی از ماهیت انسات و جامعه است .
محور قرار گرفتن انسان مادی ومعنودی درعلوم اجتماعی غرب
اصولاً محور مباحث علوم اجتماعی انسان و خصلت های انسانی است . انسانی که فراتر از عالم مادی است ،انسانی که فطرتاموجودی خداجوست و بدنبال کمالات روحی است و برتر از عریزه های مادی عمل می کند و با کل هستی ارتباط است و به مقتضای توسعه روحی ، استعدادهای او از حد عالم ماده می گذرد . بطور کلی در علوم انسانی غرب این ویژگی انسان مورد کم توجهی قرار گرفته است و موجب ارائه تحلیل های جهت دار در علوم انسانی شده است و مکاتب مختلف جامعه شناسی و روانشناسی با درنظر گرفتن تنها بعد مادی انسان ، نگرش ناقص و بعضا؛ اشتباه از او ارائه کرده اند که ثمره آن انحرافات اخلاقی و اجتماعی است که امروز ئنیای غرب را فرا گرفته است از نمونه های بارز برجسته چنین تفکراتی مارکسیسم ، فاشیسم ، نازیسم و دهها ایسم دیگ راست که باارائه تفسیر مادی از انسان موجب انحراف و پذیرش نگرشی تک بعدی از انسان شده است که تنها نیمی از وجود انسان را لحاظ کرده و از نیمه دیگر چشم پوشی کرده است بدون توجه به سایر ویژگی های انسان (فطرت ) نمی توان به تحلیل صحیحی از رفتارهای فردی و اجتماعی آن نائل آمد این ویژگی علوم اجتماعی از عوامل اصولی است که ما را در تحلیل تفکرو فرهنگ بسیج و پدیده هایی که جنبه های معنوی دارند دچار انحراف می کند . در این رابطه مارتین ایندیک مشاور رئیس جمهور آمریکا می گوید :
"هر قدر هم کوشش شود که منطق درونی این جریانها کشف گردد به هر حال دانشمندان بررسی کننده تحت تاثیر جهان بینی ناقدسی و دنیاگرا توان درون فهمی آن را ندارند ."
آنها مصداق این گفته اسپوزیتو هستند :
"دانشوران بسیاری که اهل تفکر و تعمیق هم هستند نمی فهمند که تحلیل آنها از جوامع مسلمانان به دلیل جهان بینی غیر دینی و دنیا گرا اگر تحریف هم نشده باشد به شدت تحت تاثیر آن قرار گرفته است از آنجا که تحقیقات آنها دارای تعصبات دنیا گرانه است ، آنان قادر نخواهند بود که سرنوشت و انگیزه جنبش ها و چالش های آنها را نسبت به جهان بینی ها و پیش فرض های ما بفهمند."
همچنین مشاور امنیتی جورج دبلیو بوش خانم کان زالیزا رایس به دستگاه مشورتی ریاست جمهوری آمریکا دستور می دهد که بررسی کنند که "پیش بینی های مانسبت به جمهوری اسلامی ایران همواره غلط بوده است ؟ "
این برداشت ها و تحلیل های غلط ناشی از نوع هستی شناسی و انسان شناسی پزوتیویسمی و مادیگرانه ایدئولوژی است که نظام فکری غرب را شکل داده است . از این رو قادر به تحلیل رخدادهایی همچون انقلاب اسلامی و شجره طیبه آن یعنی بسیج انقلاب اسلامی ایران که مبتنی بر هستی شناسی و انسان شناسی الهی است ، نخواهد بود .
عدم توجه به اراده الهی در تحقق پدیده های اجتماعی
در نگرش غربی بسیج سازمانی فرض می شود که در یک مقطع زمانی در واکنش به ضرورت های اجتماعی ، اقتصادی و یا سیاسی جامعه پا به عرصه وجود نهاده است . بنابراین ، طبیعی است که انتظار داشته باشیم با بر طرف شدن شرایط ایجاد کننده آن ، دیگر جایی برای دوام و بقاء آن باقی نماند به تعبیری دیگر در تحلیل غرب ، بسیج متاثر از یک سری شرایط اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی تشکیل می گردد و بسیج تنها پاسخگوی به این قبیل نیازهاست . در اینجا این سوال مطرح می شود که چرا علی رغم تغییرات جدی که در شرایط اقتصادی سیاسی اجتماعی ایران درطی دوران جنگ و بعد از آان ایجاد شده است . بسیج هم چنان با قدرت و صلابت در تمام عرصهای نظام حضور دارد و نیاز به وجود آن محسوس است و بسیجی خود را ملزم می داند که در حفظ ارزش ها همچنان در صحنه های مختلف انقلاب حضور داشته باشد ؟ در پاسخ به این سئوال می خواهیم بگوییم که بسیج در ایران بر اساس یک نیاز دائمی و پایدار بوجود آمده است که شرایط اقتصادی در ایران بر اسا س یک نیاز دائمی و پایدار بوجود آمده است که شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی در به منصه ظهور رساندن آن عوامل آشکار ساز بوده اند و نه عوامل ایجاد کننده و زمینه ساز . اصولاً بسیج در ایران اسلامی متاثر از یک سری نیازهای دائمی و اصیل و انگیزش های الهی بوچجود آمده است و تداوم آن نیز به نیازهای دائمی و باورهای و ارزش های اصیل اسلامی باز می گردد . در جامعه شناسی این قبیل نیازها یا کلاً انکار شده است یا به علت ضعف در روش شناسی مورد توجه قرار نگرفته است .
بنا بر آنچه گردید به نظر می آید شناخت بسیج اسلامی ایران و مبانی تفکر و فرهنگ آن به عنوان یک نهاد اسلامی ، انقلابی و ملی تنها در صورتی ممکن خواهد بود که نیازهای دائمی ، باورها و ارزش های اصیلی که مبنای تولد آن بوده است به روشنی تعریف شوند . آنچه در سطور بعد به آن پرداخته شده است .
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج در معارف و متون اسلامی
در برسی روایات و احادیث اسلامی بااین مساله روبرو می شویم و بوضوح میبینیم که پیامبر اکرم و ائمه معصومین سلام ا… علیهم در بیانات مقدس خود تا چه درجه برای آنچه به شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج نام برده ایم، ارزش قائل شده و به آن اهمیت و بها داده اند . تا جایی که در فضیلت مجاهد و جهاد ، همه خوبی ها درشمشیر و بهشت را درسایه سلاح مجاهدین دانسته و اساسا شمشیر را کلید های بهشت و دوزخ (بسته به اینکه در راه خدا و اسلام به حرکت و جولان در می آید یا در غیر آن )معرفی کرده اند .
امام صادق (ع) به نقل از پیامبر (ص ) فرمودند :
"تمام نیکی ها در شمشیر (که سلاح جهاد ووسیله ایدئولوژی برای کسب و حفظ قدرت جامعه اسلامی است ) جمع شده و مجموعه خوبی ها در زیر سایه شمشیر جهاد گران اسلام آرمیده است .مردم به عدل و داد بر نمی خیزند و نمی گرایند مگر به قدرت شمشیر و شمشیرها "اگر در راه خدا بکار روند " کلیدهای بهشت و " اگر جز این باشد " کلیدهای دوزخند."
دربی در بهشت ، مخصوص مجاهدین را خدا
پیامبر (ص) فرمود :
" بهشت را دری است که آن را "باب مجاهدین" (دری که مخصوص جهادگران است) گویند . آن درب به روی ایشان باز است و آنها از آن در عبور می کنند ، در حالی که شمشیرهایشان آویخته است و همه مردمی که در صحنه محشر گرد آمده اند و فرشتگان بر آنها آفرین می گویند ."
سپس پیامبر (ص) فرمود : "هرکس که جهاد را ترک کند ، خداوند متعال لباس ذلت و خواری بر او می پوشاند . زندگی اش به تنگنای فقر و پریشانی می افتد و دینش دچار زوال می شود بدرستی که خداوند امت مرا بوسیله نیزه ها و اسب هایش از همه چیز دنیا بی نیاز و مستغنی (بوسیله پیروزی های نظامی که بدست می آورند ) , همگی را عزیز و گرامی کرده است . "
ارزش قطره ای از خون مجاهد
پیغمبر اکرم (ص) می فرماید : "هیچ نظری در پیشگاه خداوند متعال محبوب تر و گرامی تر از قطره خونی که در راه خدا ریخته شود ، وجود ندارد."
فضیلت شمشیر مجاهد
درباره ارزش و فضیلت شمشیری که مجاهدین را خدا به جولان در می آورند حضرت صادق (ع) فرمود : "خداوند متعال پیامکبرش را ده سال به رسالت برانگیخت و به میان مردم فرستاده ولی مردم رسالتش را نپذیرفتند و به آن حضرت و آیین مقدسش ایمان نیاوردند تا اینکه از سوی خداوند دستور جهاد آمد و قدرت شمشیر ، دشمنان را مرعوب ساخت و باعث تقویت مسلمین و گسترش اسلام گردید . بنابراین نیکی در شمشیر نهفته و در زیر سایه آن قرار گرفته است و امر اسلام آخر الامر نیز به همان ترتیب که بود بر خواهد گشت . "
فضیلت جهاد
حضرت امیر مومنان فرض وواجب نموده و آن را امری بزگ و ارزنده شمرده و برای اسلام و جامعه مسلمین یار و یاور قرار داده است . به خدا سوگند که دنیا و دین مردم اصلاح نمی شود مگر به جهاد در راه خدا باید روح جهادگری همیشه در جامعه اسلامی باشد ."
پیغمبر اکرم (ص) فرمود :
"کسی که از دنیا می رود اگر به جهاد نرفته و یا خود را برای جهاد رفتن آماده نکرده باشد باقسمتی از نفاق از دنیا رفته است ."
سرزنش سهل انگاری در جنگ و جهاد
حضرت علی (ع) می فرمایند "ایدئولوژی مردم که درظاهر و بر حسب بدن ها و پیکری هایی که از شما دیده می شود ، در کنار یکیگر و مجتمع و به هم پیوسته ، اما از دوران وبه لحاظ افکار و عقاید و آرزوها و آمالتان ، سبی دور از هم و "مختلف الجهت هستید !" "
چقدر میان سخن و ظاهر با عم و باطنتان تفاوت وجود دارد … در ظاهر از جنگ و پیکار سخن می گویید ورجز میخوانید . سخنان شما و آن همه لاف و گزافی که به کار می برید چنان است که دیگران را می ترساند و سنگ های سخت را نرم می کند اما عمل و رفتار شما که نگام جنگ در خانه می نشینید وحاضر به گام نهائن در میدان جنگ نمی شوید ، دشمن را شادمان می کند و در شما به طمع می اندازد که به سوی شما هجوم آورد ، بر شما غلبه یابد و آنچه را که دارید به تصرف در آورد ."
مفهوم رهبری
یکی از ارکان اساسی فرهنگ و تفکر بسیج مفهوم رهبر ی آن است . رهبری در بسیج یک مفهوم عمیق اعتقادی و اسلامی و ملی است و تنها بعد سیاسی ندارد که با ترفند های سیاسی اعمال گردد . رهبری در بسیج به حکومت اسلامی و حاکم اسلامی ارتباط پیدا می کند . برای درک "رهبر" در فرهنگ و تفکر بسیج باید مبنای فکری حکومت و حاکم اسلامی به خوبی درک شود . رهبری در حکومت اسلامی ایران استمرار حکومت انبیاء(ص) و ائمه معصومین (ع) است که به اختصار به آن
می پردازیم .
مفهوم حکوکت و حاکمیت
یکی از اصول حکومت اسلامی ، حاکمیت خداوند و ضرورت پیروزی از اوست همچنین یکی از شئون و مراتب توحید "عبودیت مطلق خداوند" است ، یعنی خداوند پرورش دهنده و تدبیر کننده تمام شئون موجودات هستی و از جمله انسان بوده و علاوه بر آفرینش آنها اداره امور و رساندن هر موجود به کمال مطلوب او نیز بر عهده دارد . بنابراین ، انسن موحد علاوه بر اعتقاد به آفریدگار یکتاربوبیت تکوینی جهان را نیز از آن او می داند . یعنی فقط باید از خدا ی متعال اطاعات کرده تنها تسلیم او باشد و حق امر و نهی را مخصوص او بداند یا کسانی که از طرف او تعیین شده و دستورهای آنان به اذن او منتهی شود و گرنه کسی بطور مستقل حق امرو نهی به بندگان خدا را ندارد ، قرآن کریم در سوره انعام ، آیه 164 می فرماید :
"بگو آیا جز خدا ، پروردگاری جوییم ، در حالی که او پروردگارهرچیزی است ."
درسوره مومن ، آیه 66 می فرماید :
"بگو مرا از پرسش معبودهای باطلی که شما به جای خدا می پرستید ، نهی
کرده اند ، چرا که برای من از جانب پروردگارم دلایل روشنی آمده است و بر من فرمان داده اند که در برابرپروردگار جهانیان تسلیم باشیم ."
اصولاً حق حاکمیت و حکومت در انحصار خداوند است و پیروی از دستورات غیر خدا مشروط به این است که اگر از طرف باری تعالی تعیین شده از سوی او مجوز فرمان دادن داشته باشد و این امر مختص به پیامبران بوده است .
انبیاء کسانی هستند که رسالت آنها با تحدی و اعجاز از طرف خداوند اثبات شده و به پیروی از آنها فرمان داده شده است ، چون آنان بیانگر و اجرا کننده احکام خدا هستند ، اطاعت از آنها در واقع به اطاعت از خدا بر می گردد .
قرآن کریم در سوره نساء آیهع 64 در این زمینه می فرماید :
"هیچ پیامبری نفرستادیم مگر اینگه به اذن خدا اطاعت شود ."
و در همین سوره آیه 105 می فرماید :
"ما کتاب (قرآن ) را به حق به تو نازل کردیم تا به آنچه خدا به تو نمایانده است در میان مردم داوری کنی ."
بدین ترتیب ملاحظه می شود که حق حاکمیت و رهبری ئ اسلام به اذن پروردگار به پیامبران الهی تفویض گردیده است .
بنا براعتقاد شیعه پس از پیامبر (ص) ائمه معصومین (ع) عهدار حکومت وولایت هستند و این مقام از سوی خداوند برای آنان ثابت است و اطاعت از آنان به حکم خدا و رسول واجب است .
قرآن کریم در سوره مائده می فرماید :
"همانا ولی امر شما تنها خدا ورسول او و مومنانی هستند که نماز به پا داشتند و در حال رکوع زکات می دهند."
از معصوم (ع) نقل است که می فرمایند :
"ما گروهی هستیم که خداوند عزوجل اطاعت مارا واجب کرده است ."
بدین ترتیب ، حق حاکمیت بر مسلمین پس از پیامبر ارکرم به معصومین (ع) تعویض گردید و امت اسلامی ، پس از گذشت دوران پر بر کت دوران پربرکت زندگی پیامبر (ص) از حکومت کوتاه مدت حضرت علی (ع) و رهبری سیاسی امامان معصوم (ع) (علیرغم آن که از حکومت اجتماعی محروم بودند ) برخودار بودهاند . این رهبران در سراسر عمر خود لحظه ایدئولوژی در دفاع از حق مظلومان ، مبارزه با ظالمان درنگ نکردهاند ، تا آنجا که با تحمل زجر ، تبعید و زندان سرانجام با شمسیر یا به زهر به شهادت رسیدند . دوران غیبت و در حجاب قرار گرفتن چهره نورانی و خورشید درخشان امام معصوم (ع) در اواسط قرن سوم هجری آغاز شد و امت اسلامی به دلایلی از تماس و ارتباط ظاهری با آن بزرگوار محروم شد . هر چند فیض وجود آن حضرت ، از پس پرده غیبت در جهان گسترش داشته و تمام ما سوی ا… به برکت وجود او پا برجاست .
مفهوم ولایت فقیه
در زمان غیبت امام معصوم (ع) فقهای واجد شرایط ، به نصب عام ، بر ولایت منصوب شده اند و هر فقه واجد شرایط می تواند تصدی شئون حکومت اسلامی را بر عهده بگیرد و بر مردم هم واجب است که از ویژگی های اطاعت کنند ، حتی آنها که مقلد ویژگی های نیستند.
بر این اساس همانگونه که ائمه معصومین (ع) از جانب خداوند با پیامبر اکرم (ص)منصوب هستند و همانگونه که پیامبر اکرم (ص)منصوب هستند و همانگونه که پیامبر اکرم (ص) از جانب خداوند منصوب است ، فقها نیز به نصب عام ، به صورت بالفعل به ولایت منصوب هستند . زیرا همه ولایت ها باید به خدا منتهی گردد و برای کسی که ولایت ویژگی های به خدا منتهی نگردد ، ولایتی نیست .
مختصراً اینکه مقام ولایت ورهبری در بسیج نظام اسلامی مراحلی را تا ولایت الهی طی می کند . مقام ولایت فقیه به ولایت معصوم (ع) و آنها به ولایت پیامبر (ص) و از آن به حاکمیت خداوند متعال بر می گردد . بدین طریق است بسیجیان در پیروی از رهبر خود آن گونه عاشقانه ، جان می بازند ، این ایثار با هیچ منطق و دانش بشری قابل درک و فهم نیست مگر اینکه بتوانیم مبانی فکری آن را از مناشی واقعی آن بشناسیم ، امیدواریم از این مطلب جایگاه رهبرری در فرهنگ و تفکر بسیج مشخص شده باشد .
قانون اساسی
رهبری در ساختار نظام اسلامی علاوه بر ریشه اعتقادی آن در ساختار قوانین نیز لحاظ شده و جز اصول قانون اساسی نظام اسلامی ایران محسوب می گردد . در اصل پنجم قانون اساسی آمده است .
در زمان غیبت ولی عصر (عج) در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت بر عهده فقیه عادل و باتقوا ب زمان ، شجاع ، مدیر و مدبر است که طبق اصل یکصد و نهم عهده دار آن است .
شرایط و صفات رهبر
اصل یکصد و نهم شرایط صفات رهبر را این گونه بر می شمارد :
1- صلاحیت علمی لازم برای افتاء در ابواب مختلف فقه
2- عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلامی
3- بینش صحیح سیاسی و اجتماعی ، تدبیر ، شجاعت ، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری
در بین فقهایی که واجد شرایط هستند، در عمل فقط آن فقیهی عهدار امور ولایت و رهبری می شود که خبرگان منتخب مردم او را به رهبری انتخاب کنند .

وظایف و اختیار رهبر
اصل یکصد و دهم وظایف و اختیارات رهبر را آورده است که بند "5" این اصل "اعلان جنگ و صلح و بسیج نیروها" است و این وظیفه ایدئولوژی است که رهبر امت اسلامی و بسیجیان نیز خود را ملزم به اطاعت از مقام ولایت
می دانند .
بر این اساس بسیج شناسی در جامعه اسلامی باید متاثر از اصولی باشد که مبتنی بر عقاید و فرهنگ اسلامی قرار بگیرد . این گونه بسیج شناسی است که می تواند مارا به تحلیل صحیح و منطقی از "بسیج " در نظام جمهوری اسلامی رهنمون نماید تحلیلی که قدرت آسیب شناسی اجتماعی و روانی داشته باشد و بتواند بر اساس این آسیب شناسی رهنودها و راه کارهای عملی و موثری را ارائه نماید.
ما با چنین رویکردی قادی خواهیم بود که با شرایط اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی اعلام بسیج برسیم و یا بتوانیم به آسیب هایی که بر پیکره بسیج وارد شده پی ببریم و راهکار مناسبی را ارائه دهیم .
در ادامه مطلب از کلام حضرت امام خمینی (قدس) و حضرت آیت ا… خامنه ای (دام ظله) به تبیین ریشه های تفکرو فرهنگ بسیجی می پردازیم .

خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه ولایت رهبری
فرهنگ و تفکر بسیج در ایران اسلامی ، ریشه در مبانی فرهنگی و اعتقادی سیاسی و اجتماعی مردم اسلامی ایران دارد ، که در تبیین آن از فرمایشات حضرت امام (قدس سره) و مقام معظم رهبری (مد ظله) در این رابطه به شرح ذیل مطالبی استنباط شده است .
حضرت آیت ا… خامنه ایدئولوژی می فرماید :
"مطلب اساسی این است که بسیج ما یک حرکت بی ریشه و سطحی و صرفاً از روی احساسات نیست بلکه یک حرکت منطقی و عمیق و اسلامی و منطق بر نیازهای امروز دنیای اسلام و … به طریق اولی جامعه اسلامی است ."
ایشان د ر ادامه می فرمایند :
قرآن کریم می فرماید :"هو الذی ایدک بنصره و بالمومنین" ایدئولوژی پیامبر خدای متعال تو را هم به وسیله نصرت خودش و هم از طریق مومنین ، موید قرار داد و کمک کرده است . خیل عظیم مومنینی که در این جا مورد اشاره آیه قرآن قرار گرفته اند ، عبارت دیگری است از آن چه امروز به نام "بسیج " در جامعه ما وجود دارد . آیات دیگر قرآن هم ، آن جا که اشاره به مردم و آحائ مومن و انسان های با اخلاص می کند ، بسیج عزیز کم نظیر زمان ما را که محصول فکر و درایت امام بزرگوار است ، نشانه می گیرد .
آیت ا… خامنه ای در زمینه ریشه های "بسیج " در ادامه می فرمایند :
""بسیج از طرفی به معنای حرکت خود جوش مرئمی است ." مردمی که خودشان را صاحب مملکت خویش می دانند ، مردمی که به خصوص جوان هایش با معنویت هستند و دلشان با خدا آشناست. "
از گزیده بیانات امام (قدس سره)و حضرت آیت ا…خامنه ای (مدظله) در رابطه با ریشه های بسیج می توان نتیجه گرفت که :
فرهنگ و تفکر بسیجی متناسب با نیاز دنیای اسلام شکل گرفت .
فرهنگ و تفکر بسیجی متناسب نیاز انقلاب به دفاع از دستاوردهای آن ضرورتاً با تدبیر خرئمندانه حضرت امام خمینی (ره) تجلی یافت .
فرهنگ و تفکر بسیجی امداد حضرت حق تعالی بود تا از طریق آن نصرتش را نصیب مومنین و جامعه اسلامی بنماید .
فرهنگ و تفکر بسیجی ریشه در حرکت خود جوش مردمی دارد .
در ادامه با تفصیل بیشتر به پایگاه فرهنگ و تفکر بسیجی می پردازیم :
خاستگاه بسیج در دنیای اسلام
با مرور تحلیلی تاریخ صدی اخیر جهان اسلام و ایران روشن خواهد شد که پیدایش فرهنگ و تفکر بسیجی یک ضرورت برای جهان وخصوصاً جهان اسلام بوده است . مردم مظلوم جهان سالها بوده است که یا تحت سلطه شرق قرار داشتند با تحت سلطه غرب ، کشورهایی هم که داعیه ظلم ستیزی داشتند ، بعدازمدتی به دامن شرق روی می آورند و آنهاییم که قدرت مبارزه نداشتند خود را به غرب به ارزانترین قیمتها می فروختند و راهی که بتواند آنها را نجات دهد نمی شناختند .
مسلمانان و کشورهای اسلامی نیز که عدالت خواه و ظلم ستیز بودند به علت نداشتن یک نظام فکری مناسب یا به بلوک شرق و سوسیالیسم می پیوستند و یا اسلام آمریکایی را می پذیرفتند ، امام راحل در این ارتباط چنین فرموده اند :
دول استکباری شرق و غرب خصوصاً آمریکا وشوروی عملاً جهان را به دو بخش آزاد و قرنطینه سیاسی تقسیم کردهاند در بخش آزاد جهان ، این ابرقدرتها هستند که هیچ مرزو حدود قانونی نمی شناسند و تجاوز به منافع دیگران و استعمارواستثمار و بردگی ملتها را امری ضروری و کاملاً توجیه شده و منطقی و منطبق با اصول و موازی خود ساخته بین المللی می دانند. اما در بخش قرنطینه سیاسی که متاسفانه اکثر ملل ضعیف عالم خصوصاً مسلمانان در آن محصور و زندانی شده اند هیچ حق حیات و اظهار نظری وجود ندارد . همه قوانین ومقرارت و فرمولها همان قوانین دیکته شده و دلخواه نظامهای دست نشاندگان و در برگیرنده منافع مستکبران خواهد بود .
امام خمینی تنها راه نجات از بلوک شرق و غرب را تفکرو عمل بسیجی می دانند و اینجاست که صراحتاً می توان نیاز دنیای اسلام را به تفکر بسیجی احساس کرد .
امام می فرمایند .
"ضرورت فرهنگ و تفکر بسیجی به عنوان تجلی خط سرخ علوی و اسلام ناب محمدی (ص) از این بابت است که امروز کفر وشرک نیز با تمام موجودیت خود پای در میدان گذاشته و جز تفکر بسیجی چیزی را توان مقابله با آن نیست و آنها نیز با مانع جدی غیر از این تفکر و فرهنگ روبرو نیستند ."
حضرت امام در فریاد براعت خود می فرمایند :
"اعلان براعت مرحله اول مبارزه و ادامه آن مراحل دیگر وظیفه ماست و در هر عصر وزمانی جلوه ها و ستیزه ها و برنامه های متناسب خود را می طلبد و باید دید که در عصری همانند امروز که سران کفر شرک همه موجودیت توحید را به خطر انداخته اند وتمامی مظاهر ملی و فرهنگی و دینی و سیاسی ملتها را بازیچه هوسها و شهوتها نموده اند چه باید کرد . "
حضرت آیت ا…خامنه ای راه نجات را اینگونه ترسیم می کند :
"امروز همه مردم دنیا و همه دو لتها و شخصیتهای سیاسی شاهدند که نظام مقدس جمهوری اسلامی در مقابل خواسته و تحمیلها و تقاضاهای آمریکا نه می گویند و جنایتها و فاجعه آفرینی های آمریکا و استکبار زایده های او از جمله رژیم صهیونیستی را امضاء نمی کند این موضوع شجاعانه و برجسته ای است و کار کوچکی هم نیست . کسانی که در دنیا مسائل را می فهمند از جمله روسا برخی از کشوها و مسولان بزرگ سیاسی و شخصیتهای مصلح ، در مقابل این موضوع ، سر تسلیم فرود نمی آوردند. این به یمن همین پیوند وبه برکت بسیجی بودن وحضور بسیج در سطح ایران وبر همه زوایای کشور است ."
چنانچه ملاحظه شد یکی از عوامل ایجاد و بقای بسیج ، شرایط نابهنجار سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی حاکم بر جهان اسلام بوده است و تشکیل بسیج جهان اسلام به عنوان تنها راه نجات مسلمین از استثمار شرق وغرب به جهان اسلام معرفی شد .
خاستگاه بسیج در انقلاب اسلامی
با فاصله کوتاهی ، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، خط مشی حکومت اسلامی برای استکبار جهانی روشن گردید و درپی آن تحریکات و توطئه های امپریالیسم جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران به طور منسجمی آغاز شد .
علت العلل این توطئه ها که به اشکال مختلف سیاسی ، دیپلماسی و محاصره اقتصادی از یک سوو ایجاد درگیریهای داخلی و بروز جنگ در مرزهای کشور و نهایتاً تهاجم همه جانبه نظامی از دیگر سوی شکل گرفت ،همانا تصمیم استکبار به نابودی اصولی بوده و هست که از سوی رهبر معظم و مسئولین انقلاب مطرح و مرحله عمل در آمده بود . این اصول که بر یک ایدئولوژی و فراگیر استوار بود و به الطبع به جهت وجود جهان دو قطبی دردست آمریکا وشوروی ، نمی توانست با آنها هماهنگ و هم ساز باشد . بنابراین ظهور انقلاب اسلامی موجب تا ابر قدرتها علی رغم جنگ سرد تضادهای موجود را در مسئله انقلاب اسلامی ایران که متعارض با سیاستهای آنها بود را به کناری بگذارند و به یک نقطه مشترک رسیده انقلاب اسلامی را به عنوان رقیب جدیدی به حساب آوردند .از این رو سیاست حذف جمهوری اسلامی به طو ر همه جانبه دردستورکار سران شرق و غرب قرار گرفت .
لیکن رهبری پیامبر گونه حضرت امام خمینی (ره) و هشیاری و پایداری امت اسلامی این توطئه فراگیر را خنثی ساخت .
جنگ گزینه دوم استکباری بود . عراق از همان ابتدای پیروزی انقلاب ، سازماندهی آموزش و تهیه مقدمات یک تهاجم همه جانبه را مهیا کرده بود .
در مقابل وضعیت نیروهای خودی قابل تصوراست که در چه شرایطی بوده اند ارتش جمهوری اسلامی به علت قطع وابستگی ها و همچنین تصفیه عمرای خائن ، نوعی از هم گسیختگی در مجموعه این تشکیلات به وجود آمده بود . از طرف دیگر سپاه نیز مداوماً در گیر ضد انقلاب بود و فرست مناسبی برای برپایی یک تشکیلات و سازمانی که بتواند جلوی تهاجمی همچون تهاجم ارتش عراق را بگیرد پیدا نکرده بود و حضور خطوط و افکار لیبرالیستی در کشور هم مشکل را مضاعف کرده بود . این همه تهاجم نیاز به یک سد دفاعی عظیم و استوار داشت و با تدبیر پیامبر گونه حضرت امام (قدس سره)و با درایت خاص در آذر ماه سال 58 طی پیامی فرمان تشکیل بسیج مستضعفین را صادر کردند و برکات این شجره طیبه و عطر دلاویز شکوفه های آن در طی سالهای جنگ تحمیلی و بعد از آن سراسر فضای مملکت اسلامی یمان را پوشاند و جنگ را به نفع اسلام و مسلمین رسانید . نیاز به تشکیل بسیج متناسب با ضرورتهای انقلاب اسلامی و مسلمین در کلمات امام راحل مستتر است .
"خدای تبارک و تعالی به داد ما رسید ، به داد کشور ما رسید . به دادملت مارسید و شما جوانها را بسیج کرد . بسیج الهی شمار اکر که حفظ کنید این کشور را و دست رد بر سینه تمام شیاطین وقدرتمندان بزنید و شما پیروز هستید . ان شاءا… یک نظام بیست میلیونی ، شما داشته باشید تا بتوانید از این توطئه ها که الان برای مملکت ما در کار است جلوگیری بکنید ."
خاستگاه بسیج در اراده الهی
این مبحث را نمی توان در قید قلم و کاغذ آورد یا به تعبیری آنچه اندر وصف ناید را نتوان وصفی نمود مگر به جرات تکلیف بر ابلاغ پیام و با اذعان به عجز و ناتوانی خویش ، حضرت امام می فرمایند :"تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران از برکات و الطاف جلیه خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد ."
حضرت آیت ا…العظمی خامنه ای در یک موجز می فرمایند :
"به اعتقاد من ، امام عزیز ما با الهامی که پروردگار متعال به قلب آن بزرگوار کرد و او را هدایت نمود ، با این حرکت عظیم بسیج ، فتنه ها راد کشور ما ریشه کن کرد ."
بدین معنی بسیج نه تنها یک مقوله اجتماعی و انقلابی است بلکه امدادی الهی است به مومنینی که مترصدند تا از کلمه حق دفاع کنند .
خاستگاه بسیج در اراده مردمی مقام معظم رهبری در فرمایشات خود بسیج این گونه در نظر می گیرند : "بسیج از طرفی به معنای حرکت خودجوش مردمی است ، مردمی که خودسان را صاحب مملکت خویش می دانند ، مردمی که بخصوص جوانهایش با معنویت هستند و دلشان با خدا آشناست .
بسیج یک سازمان مشخص رزمی ، مثل دیگر سازمانه نیست .بسیج یعنی متن ملت و همه آحاد مومن و یک حقیقت گسترده در تمام زوایای جامعه در موضع گیری مردم ، این عامل ، عامل تعیین کننده است لذا شما می بینید هفده سال بعداز پیروزی انقلاب و بعد از این فشار و تبلیغات و این همه موزی گری و جنایتی که دشمنان از خارج و ایادی آنها در داخل انجام می دهند ، وقتی زمان حضور مردم در بیست دوم بهمن و روز قدس ، ایام انتخابات و اعلام موضع عمومی فرا می رسد ، مردم مثل کوه استوار می ایستند . این از برکات بسیج است . "
در بررسی علت حضور گسترده و خودجوش نیروهای مردمی در بسیج از یک دیدگاه باید به تاریخ چند هزار ساله ایران توجه کرد .
در سرزمین ایران ، تا قبل از اسلام ، سلسله های حکومت داشته اند که رد تاریخ مدون ایران قدیم ، از آنها نام برده شده مانند سلسله ماد ، هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان که نظام حکومت آنها همه استبداد شدید ستم شاهی بوده است .
پس از ورد اسلام به ایران ، تحول عمیقی در همه ابعاد در این کشور پدید آمد و شعارعظمت وشکوه اسلام فراگیر شد ، اما این دوران سالهای زیادی را به خود ندید و سلطه ستم شاهی دوباره به ایران بازگشت و با سلطه یافتن حکام ستمگر بنی امیه و بنی عباس و بعد ، شاهان سامانی ، غزنوی ، سلجوقی ، به جای شیوه حکومت اسلامی همان شیوه ستم شاهان ساسانی با جلوه های اسلامی بر پا شد و این سلسله ها از افشار تا قاجر … تا پهلوی ادامه یافت و مردم ما این همه ظلم ستم را سینه به سینه ، نسلها با خود همراه کردند تمام تلاشهایی را که برای کسب آزادی ناکام مانده بود غصه آن را در دل پرورانده بودند ، از انقلاب سربه داران تا نهضت مشروطه و از نهضتهای ملی شدن نفت تا قیام مسجدگوهر شاد و سی تیر ، تا اینکه انقلاب شکوهمند اسلامی ایران به ثمر نشست و تمام آرزوهای این مردم به بار نشست . اما طولی نکشید انقلاب مردم ایران مورد هجوم دشمنان قرار گرفت واز هر سوو کنار برای نابودی آن ، حمله ور شدند . دراین جا بود که مردم ، وظیفه ملی و مذهبی خود می دانستند که از انقلاب خود سرسختانه و شجاعانه دفاع کنند و در این راستا بسیج به صورت خودجوش و مردمی و با درایت حضرت امام (قدس سره) شکل گرفت و دفاع از انقلاب را بر خود واجی دانست .ایت دفاع سر سختانه زمان ومکان نداشته و نمی شناسد . چنانچه علی رغم گذشت بیست و پنج بهار از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، نیروهای بسیج با صلابت و پر امید برای دفاع هم جانبه از آن در همه صحنه ها حاضر شدند .
فصل چهارم
چشم انداز ها و عرصه ها

بر اساس ویژگی ها و شاخص هایی که از فرهنگ و تفکر بسیج بیانشد و همچنین پایگاه اجتماعی بسیج به لحاظ اسلامی ، انقلابی و ایران بودن آن انتظار
می رودکه فرهنگ و تفکر بسیج بتواند در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی ایفای نقش نماید . در این فصل عرصه های فرهنگ و تفکر بسیج و چشم انداز آینده بیان شده است.
عرصه های اجتماعی
سقوط حاکمیت ظاغوت در ایران اولین قدم در راه مبارزه با نظام استکبار جهانی بود اما قطعاً آخرین قدم نخواهد بود چراکه نظام استکبار جهانی ، به تعبیر حضرت امام ‎؛تحمل دوام استقبال یک کشور اسلامی را نخواهد داشت و به همین دلیل است که حضرت امام خطاب به بسیجیان سراسر جهان دورنمای وسیعی را درمبارزه با کفر جهانی ترسیم می نمایند و خواستار تشکیل حکومت بزرگ جهانی اسلامی می گردند . روشن است که تحققچنین هدفی از اهمیت فراوانی برخوردار است که می تواند قدرت مسلمین جهان را در برابر جهان خواران روز افزون نماید . در این ارتباط عرصه های مختلفی است که باید مورد دقت بسیجیان قرار گیرد تا راه را برای رسیدن به این اهداف در آینده همواره گردانند . ابتدا ابعاد حضور فرهنگ و تفکر بسیج در عرصه های اجتماعی در حوزه سیاست ، فرهنگ و اقتصاد مورد بررسی قرار می گیرد .
عرصه سیاست
وقتی از عرصه های سیاسی ، فرهنگ و تفکر بسیج می شود ، منظور حضور این فرهنگ و تفکر در تمامی اجزاء و ارکان سیاسی کشور است . سیاست هایی که در شوراها و مجامع ملی و کلان کشور رقم می خورد ، ساست هایی که اجزای روابط مارا در سطوح ملی و بین المللی مشخص می کند .
حضرت آیت ا… خامنه ای می فرمایند :
"ما انتظار نداریم که دشمن در جامعه و داخل کشور ما ، جاسوس ، سرانگشت ، ایادی و انسانهای خبیث خود فروخته و منافق نداشته باشد . خبر .امروز هم هستند . چه کسی در مقابل آنها می ایستد ؟ طبیعی است که عناصر "بسیج " یعنی نیروی عظیم خروشان و زبده ملت مومن ، دررررر مقابل دشمن و ایادی او می ایستد ."
ایستادگی در مقابل دشمنان این مرز و بوم در عرصه های مختلف سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی از ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیجی است ، لذا این ایستادگی و جنگندگی نیاز به شناخت و تحلیل سیاسی صحیح از پدیده ها دارد .
مقام معظم رهبری در ادامه می فرمایند :
"کسی که نسبت به مسائل و جریان کل کشور خود و به دشمنی که از هر طرف به او حمله می کند ، چه نظامی و چه فرهنگی ، حساس است ، این فرد نمی تواند به سمت فساد برود و
فرصت اندیشیدن به خواسته های فاسد و مفسدی که دشمنان در جامعه القاء می کنند را ندارد ."
آن روزی که امام (ره) فرمودند ارتش بیست میلیونی در ایران تشکیل شود ، کشور ما چهل میلیون جمعیت داشت و همه دارای خصوصیات دارند ، نسبت به مسائل محیط و جامعه و نظام خودی ، بی تفاوت نیستند .
امروز به هر بسیجی فرض است نسبت به رخدادهای اطراف خود حساس باشد و با تحلیل صحیح سیاسی بتواند به نفع نظام مقدس جمهوری اسلامی موضع گیری کند ."
مقام معظم رهبر ی در این رابطه می فرمایند :
"شما بسیج را این گونه در نظر بگیرید … مردمی که اولاً از هر گونه انحراف در مشی کلی کشورشان آگاه می شوند . ثانیاً از آن رنج می برند و ثالثاً در مقابل آن انحراف می ایستند . این معنای بسیج است ."
از بیانات ایشان می توان نتیجه گرفت که حضور بسیج و تفکر بسیجی در سیاست مستلزم حداقل سه فرآییند است .
آگاهی و شناخت
هر بسیجی از اطلاعات و قدرت تحلیل بسیار مطلوبی برخودار باشد در غیر این صورت نمی تواند مراحل بعد را با صحت و سلامت و خالی از اشکال طی نماید و در خط مبارزه و جهاد حرکت کند .
مقام معظم رهبری می فرمایند :
"مگر یک کشوری که جوان های آن سیاسی نیستند ، مسائل سیاسی و جریان های سیاسی دینیا را نمیفهمند و تحلیل درست ندارند می توانند با تکیه بر ملت و حکومت ، حرکت ، مبارزه و جهاد کنند ؟"
آنچه معروف سیاست و حضور فرهنگ و تفکر بسیجی در امور سیاسی است به واقع تحلیلی علمی صحیح داشتن از حرکت ها و موضع گیری انقلاب است .
اهمیت ارائه تحلیل های علمی صحیح از مواضع استراتژیک انقلاب کمتر از همت گماشتن به امر جنگ و مقابله نظامی با متجاوزین نیست .
اگر تحلیلی های سیاسی هم سوو هم جهت با سیر رشد و توسعه انقلاب و جهت گیری مقام معظم رهبری نباشد ، این ناهماهنگی در موضع گیری های سیاسی انقلاب رفته رفته موجبات تضعیف جایگاه ولی فقیه را فراهم می آورد ، زیرا عدم تحلیل صحیح موجب شیوع تحلیل های غلط در اذهان جامعه شده و زمینه ایجاد اختلافات و درگیری ها و جناح بندی ها و تضعیف بنیه انقلاب را فراهم می آورد . آن چنان که رهبر معظم انقلاب به این نکته اشاراتی داشته و علت اصلی شکست امام دوم شیعیان امام حسن مجتبی (ع) (در صورت ظاهر) و صلح ایشان را با منافقین ، عدم تحلیل صحیح از موضع گیریهای امام (ع) وو شیوع تحلیل های انحرافی در بین لشکریان ایشان دانستند ،حضور فرهنگ و تفکر بسیجی در عرصه سیاست با تبعیت از مقام ولایت ،عاملی است که نمی گذارد جامعه ما دچار سر درگمی و تحلیل ناصحیح از مواضع بحق انقلاب شود .
احساس مسئولیت
قدم دوم پس از بدست آوردن آگاهی و شناخت ، داشتن احساس درد و مسئولیت پذیری است . اگر انسان تحلیل و شناختی عمیق از مسائل داشته باشد ، اما از کنار مسائل و مشکلات ، بی تفاوت بگذرد ، نیز کار بجائی نبرده اسن . بایستی دلسوز و نسبت به مشکلات حساس بود .
مقام معظم رهبری می فرمایند :
"بسیجی برای کشور دل می سوزاند ، برای آبادانی کشور تلاش می کند و از جان خود هم می گذرد ."
ایستادگی و مقاومت
بنا بر فرمایشات مقام معظم رهبری فرض است که ارگ احساس کنیم دشمن می خواهد از روزنه ای چه اقتصادی و سیاسی و فرهنگی در داخل کشور نفوذ کند ، در مقابل او بایستیم و با مشت بر صورتش بزنیم .
افق این مقاومت را امام اینگونه ترسیم کرده اند :
"اگر بندبند استخوانهایمان را جدا سازند اگر سرمان را بالای دار برند اگر زنده زنده در شعله های آتشمان بسوزانند اگر زن و فرزندان و هستی مان را در جلو دیدگانمان به اسارت غارت برند هرگز امان نامه کفر و شرک را امضا نمی کنیم ."
لذا می توان این گونه خلاصه کرد که فرهنگ و تفکر بسیج در عرصه سیاست ، یعنی شناخت صحیح و علمی پدیده ها و حساسیت داشتن نسبت به پدیده هایی که به هر شکل ارزش ها و مبانی اعتقادی و انقلابی نظام جمهوری اسلامی را تهدید می کند و نشان دادن واکنش های منطقی و اصولی همراه با استقامتی امام گونه.
عرصه فرهنگ
عرصه فرهنگی ، فرهنگ و تفکر بسیج به این معنی است که مجموعه فرهنگ که مشتمل بر مجموعه ای از دانش ، هنر ، افکار ، عقاید، اخلاقیات ، آداب و رسوم و سایر آموزه ها و عناصر فرهنگی و فرهنگ ساز جامعه است ، تحت تاثیر فرهنگ و تفکر بسیج متحول شده و ارتقاء یابند . عرصه فرهنگ از مهم ترین عرصه های فرهنگ و تفکر بسیج به شمار می رود.
امام راحل دراین زمینه می فرمایند :
"بی شک بالترین ووالاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد فرهنگ آن جامعه است . اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آان جامعه راتشکیل می دهد و با انحراف فرهنگ ، هر چند جامعه در بعدهای اقتصادی ، سیاسی ، صنعتی و نظامی قدرتمند و قوی باشد ولی پوچ و پوک و میان تهی است ."
تهاجم فرهنگی
در ابتدای پیروزی انقلاب ، دشمن با این تحلیل که گردانندگان انقلاب به دلیل عدم برخورداری از تجزیه لازم در مدیریت کشور قادر به اداره جامعه نخواهند بود و الزاماً به عناصر شناخته شده و عمدتاً تربیت شده در غرب روی خواهند آورد و دل به این عناصر دست پرورده خوش کرده بودند . با کوتاه شدن دست عناصر وابسته به شرق و غرب از مدیریت انقلاب ، دشمنان همچون مارزخم خورده ای ، تهاجم نظامی را در مرزها آغاز کردند ، شکست تهاجم نظامی دشمن به بهای شهادت بسیاری از کارآمدترین نیروهای انقلاب بدست آمد . یاس دشمن از تهاجم فرهنگی با بروز آثار شکست تهاجم نظامی شکا گرفت .
محمد امینی که از نویسندگان نظام گذشته است در مصاحبه با رادیو آمریکا
می گوید :
به طور کلی کسانی که با قلم و اندیشه ارتباط دارند نسبت به این موضوع کم تر توجه دارند که حکومت ایران بر اساس یک کودتاه با یک توطئه برسر کار نیامده که با یک فشار ساده از میدان به در رود .
این عنصر فرهنگی وابسته بااشاره به اینکه مقابله با جمهوری اسلامی تنها از طریق فرهنگی امکان پذیر است ‏، می افزاید :
آنچه که در این سال ها فراموش شده اتفاقاً دامن زدن و ایجاد یک جنبش بزرگ فرهنگی و رد کنار آن یک حرکت نیرومند سیاسی متکی به این جنبش فکری و فرهنگی است که در مقابل اندیشه های سنتی و عقب گرایی که در این جامعه دارد رواج پیدا می کند و دارد تشکل و سازمان پیدا می کند و دارد تشکل و سازمان پیدا می کند ، نو آوری کند ، تجدد خواه باشد ، حرف جدید بزند و… آنچه که اپوزیسیون نام گرفته . درتمام این سال ها به تکرار حرفهای گذشته مشغول بوده و به طرح مسائل جدیدی که واقعاً وجود داشته نپرداخته است .
این خط فکر تایید اکثر طراحان قرار گرفت . بعد از این مرحله حتی جریان هایی که خط مشی مسلحانه را علیه نظام جمهوری اسلامی دنبال می کردند ، به تلاش جهت ضربه زدن به فرهنگ انقلاب پرداختند .
امروز بحث تهاجم فرهنگی بیشترین حجم برنامه ها و معادلات نظام استکباری را برعلیه نظام جمهوری اسلامی داراست که پرداختن به آن در این مقوله نمی گنجد .
به دنبال تذکرات مهم امام راحل (ره) و تاکیدات مقام معظم رهبری در مورد خطر تهاجم فرهنگی نظام استکباری ، وظیفه سنگینی متوجه آحاد مردم خصوصاً دو مرکز عمده فرهنگی حوزه و دانشگاه خواهد بود .
یک شیوه موثر در مقابله با تهاجم فرهنگی حضور تفکر و فرهنگ بسیجی در مراکز فرهنگی عملی و هنری است .
مقابله با تهاجم وسیع و همه جانبه فرهنگی معاندین و مخالفین جمهوری اسلامی ، متاسفانه نیروهای معتقد ، کمتر تمایل برای روی آوردن به آموزش رشته های هنری از خود نشان داده اند ، به شکلی که هنوز عناصر وابسته به فرهنگ غرب در عرصه هنری یکه تازه هستند ، در موسسات فرهنگی و عملی نیز زمانی می توان مستقل از فرهنگ غرب و شرق عمل کرد و تنها از فرهنگ اصیل ناب محمدی (ص) استفاده کرد که فرهنگ و تفکر بسیجی در آنجا حاکم باشد .
حضرت امام (ره)در پیام هشدار دهنده خود در این باره چنین می فرمایند :
"اگر فرهنگ جامعه ای وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می کند و بالاخره در آن مستهلک می شود و موجودیت خود را در تمام ابعاد از دستمی دهد . استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشات می گیرد و ساده اندیشی است که گمان شود با وابستگی استقلال در ابعاد دیگر یکی از آنها امکان پذیر است ."
در این ارتباط امام خمینی(ره)ضرورت حضور بسیج را در محافل فرهنگی و عملی همیشه مورد تاکید قرار داده اند :
"امروز یکی از ضروری ترین تشکل ها ، بسیج دانشجو و طلبه است و فرزندان بسیجی ام در این دو مرکز ، پاسدار اصول تغییر ناپذیر "نه شرقی ونه غربی "باشد."
فرزندان انقلاب به هیچ وجه نگذارند ایادی آمریکا و شوروی د ر آن دو محل حساس نفوذ کنند ، تنها با بسیج است که این هم انجام می پذیرد .
حوزه علمیه و دانشگاه ، باید چهار چوب های اصیل اسلام ناب محمدی (ص)را در اختیار تمامی اعضاء بسیج قرار دهند .
حضور تفکر و فرهنگ بسیج در محافل علمی ، فرهنگی و هنری می تواند معضلات بسیاری را در نظام حل نماید . در دانشگاه ها می توان با مطالعه ابعاد و زوایای گو ناگون آن زمینه اسلامی شدن محتوای دروس آنها را بررسی کرد . در این رابطه مقام معظم رهبری می فرمایند :
"ما مشاهده می کنیم که در فرهنگ برخی از مردم ما ، در میدان هایی جای تلاش و ت به آب و آتش زدن هست ، اما در میدان علم به چنین تلاشی معتقد نیستند ، این نمی شود ، در میدان علم باید تن به آب و آتش زد و کار کرد . این یکی از مظاهر بسیج علمی است ."
تولید دانش
حضور به خصوص بسیجیان دانشجویی ، بسیج اساتید ، بسیج متخصصین و صاحبان اندیشه هنر و خرد در عرصه فرهنگی و تولید علم یکی از ضروری ترین موضوعاتی است که امروز می تواند خلاء مباحث نظری و نقصان را در فناوری و دانش تجربی بر طرف نماید .
بیانات رهبر فرزانه انقلاب د ر پاسخ به نامه جمعی از فرهیختگات حوزه و دانشگاه در خصوص ایجاد نهضت تولید نرم افزار علمی ، دینی مسئولیتی بزرگ بر دوش همه دست اندرکاران حوزه علم و دین بود ، معهذا این مسئولیت برای بسیجیان حوره و دانشگاه از اهمیت بیشتری برخوردار است و بر بسیجیان فرهنگی است که در عرصه علم و هنر بر تلاش خود بیافزایند و در بسیج توان علمی کشور برای ایجاد یک جنبش نرم افزاری تلاش نمایند .
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی ) در مورخ 8/8/82 در دیدار اساتید و فرهیختگان دانشگاه ها ، تولید علم و نو آوری های علمی را هدف اصلی ایجاد جنبش نرم افزاری خواندند و فرموند :
"در علم و تحقیق به ترجمه و فراگیری اکتفا نکنید و در مراکز علمی تولید دانش را هدف اساسی خود قرار دهید ."
رهبر معظم انقلاب با ابزار خرسندی از تاکید استادان و دانشجویان بر لزوم ایجاد جنبش نرم افزاری فرمودند :
"این جلوه های امید وار کننده نشان می دهد که بر خلاف تلاش های بیگانگان برای القا ی حس نا توانی در ملت ایران ، احساس توانایی ، اعتقاد به نفس و اتکای به خود در ملت ایران د رحال شکل گیری و تعمیق است ."
رهبر معظم انقلاب مساله تولید علم را شامل همه علوم از جمله علوم انسانی دانستند و افزودند :
"بر خلاف انتظار ، در مورد تولید نظریه و نوآوری علمی در علو انسانی ، حرکت مناسبی در کشور صورت نگرفته است ."
ایشان با انتقاد از برخورد منفعل با نظریه های غربی در مورد اقتصاد ، جامعه شناسی، روان شناسی و علو سیاسی خاطر نشان کردند :
"مفاهیم و مبانی اساسی حقوق ، سیاست ، اقتصاد و سایر علوم انسانی در اسلام وجود دارد و استادان متعهد دانشگاه ها و علمای حوزه ها می توانند با نظریه پردازی و نو آوری علمی در این عرصه ها به حرکت عمومی در کشور کمک کنند ."
پرداختن به مدل تولید دانش با نگرشی نو ، ضرورتی است که دیر یا زود باید به آن دست یازیم و اگر چه رهبر معظم انقلاب در سال ها یاخیر در مجامع علمی به کرات به آان اشاره و بر آن تاکید فرموده اند ، اما برای بسیاری ، هنوز این مهم باور کردنی نیست و همین ناباوری و عدم اعتماد به نفس باعث شده تا هم چنان مراکز علمی و تحقیقاتی ما درسیطره و محاصره مدل تولید دانش غربی باشند و به تعبیر مقام معظم رهبری ،برخی مجبور باشند مداوم خود را تکرار کنند و این در حالی است که به دلیل شرایط رو و خامت و حتی بر آورده نشدن حداقل نیازهای اساسی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ، پیروزی از الگو های غربی مورد تردید جدی واقع شده و طی چند دهه اخیر پرداختن به مدل تولید دانش با نگرش نو با شتاب بیشتری دنبال می شود .
افت بازده تحقیق و ارایه طرح های تحقیقاتی نه چندان نوید بخش و غیر اثر بخش ، این ضرورت را بر همگان فرض کرده است که باید به مدل تولید دانش ، نگرشی نو انداخت .
سبرای اینکه سازمانی بخواهد قدرتمند باقی بماند و در عرصه های مختلف سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی پیشرو باشد . باید مولد علم و مهارت های مورد نیاز خود باشد یا در تعبیر دیگر برای اینکه سازمانی بخواهد از لحاظ رقابتی قدرتمند باقی بماند ، باید دانش و مهارت خود را ایجاد کند ، جذب کند ،. برداشت کند ، با دیگران شریک شود و به کار ببرد .
طبیعی است که ارایه چنین الگوی جامع و مانعی در تولید دانش ، بیش از هر چیز دیگر ، به همدلی ، همفکری و همکاری تحقیقاتی فیمابین پژوهشگران و سازمان های پژوهشی و ایجاد ابتکار و بستر سازی مناسب در جامعه برای بروز و ظهور استعدارها و خلاقیت ها نیاز دارد . ازمجموعه ی مراکز تحقیقاتی , فرهنگی و آموزشی بسیج و به خصوص ، فرهیختگان و متخصصین بسیجی این انتظار وجود دارد که در این عرصه پیش تاز باشند .
هنر از جایگاه مهمی برای تحریک انگیزه های الهی در رشد تعلقات دینی و مذهبی مردم در جهت حفظ و تحقق اصول انقلاب اسلامی برخوردار است بایستی حضور تفکر بسیجی را در عرصه هنر بیش از این پر رنگ ساخت .
عرصه اقتصاد
با پرهیز از مباحث پیچیده اقتصادی اشاره می داریم که فرهنگ و تفکر بسیجی حداقل در سه سطح توسعه ، کلان و خرد در عرصه اقتصاد قابل بررسی است .
سطح توسعه
برنامه ریزی اقتصاد و خط مشی توسعه فراگیر و همه جانبه در ارکان اصلی نظام تهیه و تنظیم می شوند و پس از تایید مقام معظم رهبری به دولت و دستگاه های ذیربط ابلاغ می شوند . این برنامه ریزی های در ابتدا در چند برنامه پنج ساله تنظیم شد و اخیراً اولین برنامه بیست ساله نظام جمهوری اسلامی از طرف مجمعتشخیص مصلحت نظام و یا تایید مقام معظم رهبری جهت اجرا به دولت و دستگاه های ذیربط ابلاغ شده است .
سطح کلان
امادرسطح کلان که هدف آن برنامه ریزیدر سطح اجرائی است ، به دست دولت مردان نظام مقدس جمهوری اسلامی طراحی می شود . زمانی که سیاست های توسعه در عرصه های اقتصادی مطرح می گردد ، بایستی مسئولین قوای سه گانه و دستگاه های ذیربط و زیر مجموعه های آنها بتوانند برنامه هایی در جهت جاری ساختن آاان سیاست ها در تمامی شئونات اجتماعی و فردی جامعه طراحی نمایند و این مقدور خواهد بود که مسئولین و دولت مردان ما دارای تفکر و فرهنگ بسیجی باشد .
در استراتژی اقتصادی ، توجه به اصول زیر که متاثر از فرهنگ و تفکر بسیجی است و بارها توسط حصرت امام( قدس سره) و مقام معظم رهبری (مدظله ) مورد تاکید قرار گرفته اند ، ضروری است .
1- برنامه ریزی در جهت رفاه متناسب با وضع عامه مردم ، توام با حفظ شعائر و ارزش های اسلامی و پرهیز از تنگ نظری ها و افراط گرایی ها.
2- مبارزه با فرهنگ غربی وواردات که بزرگترین آفت یک جامعه مستقل وانقلابی است .
3- تشویق به تولیدات داخلی و برنامه ریزی در جهت توسعه صادرات و گسترش مبادی صدور و خروج از تکیه به صادرات نفت .
4- آزادی صادرات و واردات و به طور کلی تجارت بر اساس قانون و نظارت دولت .
5- بازسازی ساختارهای اقتصادی با استفاده از نیروهای مومن و متعهد به نظام و ایران اسلامی .
سطح خرد
حضور فرهنگ و تفکر بسیجی در سطح اقتصاد خرد نیز هر چند منک از سطوح قبل آن یعنی توسه و کلان نیست اما خود بخش مهمی از اقتصاد و شرایط فعلی نظام جمهوری اسلامی است . نظام تولید ، توزیع و مصرف ، متاثر از فرهنگ و تفکر بسیجی در سطح خرد بایستی به شکلی باشد که هماهنگ با سطح توسعه ، یعنی سیاست های عالی نظام و سطح کلان یعنی برنامه ریزی هایی که توسط مسئولین نظام جمهوری اسلامی طراحی و به اجرا گذاشته می شود ، هماهنگ و مرتبط باشد .
افراد برخوردار از فرهنگ و تفکر بسیجی در عرصه اقتصاد ، تولید اتشان متناسب با نیاز جامعه اسلامی است ، توزیع شان برخوردار از عدالت اجتماعی و الگوی مصرفشان متناسب با توانمندیهای اقتصادی نظام مقدس جمهور اسلامی و به دور از اسراف و تبذیر رقم می خورد .
فرهنگ و تفکر بسیج همچنان در صحنه های سیاسی و دفاعی تحقق یافته است در عرصه های فرهنگی و اقتصادی نیز بایستی جریان یابد .
عرصه های فردی
همان گونه که فرهنگ و تفکر بسیج در عرصه های اجتماع دارای نقش و کارکردهای گوناگونی دارد که در نظام گرایشی ، بینشی و کنشی جلوه گر می شود .
نظام گرایشی
مقام معظم رهبری در این رابطه میفرمایند :
"چیزی که در امر بسیج خیلی باید مورد توجه قرار گیرد ، این است که این انگیزه های دنیا طلبی و پول پرستی و مقام پرستی ، آفت خیلی بدی است . نگذارید در بدنه اداره کنندگان بسیج ، این افت وارد بشود ، اینها حقیقتاً دست و پا گیر و ضایع کننده است ، مثل این می ماند که به پرونده بلند پروازی یک وزنه چند کیلویی متصل کنند ، معلوم است که نمی تواند پرواز کند ."
مقام معظم رهبری در ضرورت توجه به ابعاد درونی و فردی می فرمایند :
"هر کدام از شما به تنهایی یک سرمایه اید ، عزیزان من ، این سرمایه را حفظ کنید . "
عناصر بسیجی در هر کجا هستید ، باید درست توجه کنند که دشمن ، آنها را هم به عنوان شخص و هم به عنوان بسیجی هدف گرفته است .
عزیزان من ، قبل از آن که دیگران بخواهند مارا بسازند ، خودمان باید خود را مستحکم کنیم و ازدرون بسازیم . هر انسانی مسئول دل و فکر و احساسات وانگیزه های خود در مقابل خداست .
یقیناً شما جوان ها ‏ بااین شور و این ایمان و این احساسات پاک خواهید توانست خودتتان را مصداق این آیه ی شریفه قرار دهید: (من المومنین رجال صدقوا ماعاهد وا…) صدق عهد و ایمان با خدای این است . این عهد و پیمان را مستحکم کنید و پاس بدارید . ارتباط خود را با خدا روز به روز مستحکم تر کنید و پیوند با مناجات را ازدست ندهید . این پیوند ی است که دل های شما را روشن و منور خواهد ساخت ."
اگر به ابعاد درونی انسان توجه کنیم ملاحظه می شود که بخشی از آن را نظام حساسیت ها و تمایلات وبه تعبیر دیگر گرایشات و علایق ها تشکیل می دهد . نظام گرایشی یا نظام انگیزشی افرادی که از فرهنگ و تفکر بسیج برخوردار ند ، نظامی ارزشی و متمایل به صفات نیکو و پسندیده است که در فصول قبل به شرح نمودهای عینی آن پرداختیم .
نظام بینشی
بینش به نظام افکار و اندیشه فرداطلاق می شود و می تواند تمامی عواملی که ظرفیت فکری و قوای ذهنی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد ، را شامل شود.
یک فرد ممکن است گرایش های مثبت و مطلوبی داشته باشد ، اما این گرایش ها مبتنی بر بینش و آگاهی لازم نباشد . طبیعی است که پس از مدتی به خاموشی می گراید یا توان انگیزشی آن کاسته خواهد شد و چه بسا که به تدریج به انحراف کشانیده شود . پرورش گرایش بدون توجه به پرورش افکار و اندیشه نمی تواند به هدف مطلوب منجر شود .
حضرت آیت ا…خامنه ای د راین رابطه می فرمایند :
"هیچ لشکری به این ترتیب که سرش بیاندازد و تفنگ ها را بگیرد و مرتب شلیک کند و جلو برود ، به جایی نمیرسد . همه شان را درو می کنند ، لذا باید نقشه بکشد ، باید دشمن را دور بزند ، باید ازغفلت دشمن استفاده کند … ."
تدبیر ، آگاهی ، هوشیاری ، خبرگی و حسابگری دقیق بر اساس اصول لازم است وو شما این کارها را بکنید ."
در واقع بینش همان بصیرت و روشن بینی است که ثمره دانش و علم است .
مقام معظم رهبری می فرمایند :
"خودتان را باید مجهز کنید ، هم به علم ، هم به ایمان ، هم به عمل صالح ، هم به پاکدامنی.
خودسازی لازم است و بصیرت را هم باید روز به روز بیشتر کنید . وقتی بصیرت انسان زیاد باشد . استقامت و پایداری هرگز تمام نمی شود و وسوسه ی ، وسوسه کنندگان و شکلک در آوردن دشمن عاجز ، انسان را از میدان خارج نمی کند ."
دانش و بینش باعث می شود که گرایش های فرد بر اساس تعقل و استدلال عمیق و منطقیپایدار باشد و نه بر اساس احساسات و عواطف سطحی و کم عمق وگذرا باشد .
حضرت آیت ا…خامنه ای می فرمایند :
"بسیج منطقی است ، باید منطقی بیندیشد و منطقی عمل کند کسب علم و فرا گرفتن فنون و مهارت ها ، توجه به دانش و دانشوری ، فراگرفتن هنر و ترکیب کردن روح با شعر و ادبیات به تکامل انسان و خرد ورزی او کمک می کند ، بسیجی د راین راه پیشگام است . "
نظام رفتاری
بعد سوم از ابعاد درونی انسان که می تواند متاثر از فرهنگ و تفکر بسیجی باشد ، کنش یا نظام رفتاری است . نظام رفتاری به تمامی عواملی که در یک فرد به نحوی به بروز یک رفتار آشکار یا پنهان می گردد ، اطلاق می شود .

توازون در ابعاد درونی وبیرونی
تمامی عوامل فوق با یکدیگر ارتباط متقابل دارند . نظام گرایشی و بینشی و رفتاری در یکئیگر تاثیر متقابل دارند و ابعاد درونی فرد را تشکیل می دهند ، یک فرد زمانی می تواند از ساختار درونی متوازن و متعادلی برخوردار باشد که در ابعاد درونی اش به یک هماهنگی و توازون و توسعه همه جانبه رسیده باشد .. به این معنی که فرد با توجه به سطح انگیزش و گرایشی که دارد ، ارتباطی آگاهی و پشتوانه فکری و نظری لازم برخودار باشد و درنهایت بتواند متناسب با گرایشاتی که در حالات روحی خود ایجاد کرده و همچنین علم و آگاهی که کسب کرده است ، الکگوهای رفتاری مناسب را در خود ایجاد نماید . اگر هر گونه افراط و تفریط در هر کدام از این ابعاد بدون توجه به سایر ابعاد درونی ایجاد شود ، به ناهماهنگی و ناموزونی در ابعاد درونی منجر خواهد شد و نخواهد توانست ازیک الگوی رفتاری و رفتار مطلوب و قابل قبولی برخودار شود .
طبعاً در چنین مواقعی که نتوانسته در ابعاد درونی خویش توازون و تعادلی ایجاد کند ، نمی توان عملکرد مثبتی را در حوزه های اجتماعی که همان سیاست ، فرهنگ و اقتصاد است را از او انتظار داشت .
حضرت آیت ا…خامنه ای دراین رابطه می فرمایند:
"این مجموعه ی انسانی شماست که می تواند به عنوان یک لشکر در مقابل دشمن فرهنگی به حساب آید ، در برابر چنین جبهه ای قرار دارد ، خودتان را باید مجهز کنید ، هم به علم ، همبه ایمان ، هم بهعمل صالح و هم به پاکدامنی ، برادران عزیز ، من تاکید می کنم که در برخورد با کسانی که تصور می کنید موافق روش و راه شما نیستند ، از روش های منطقی استفاده کنید ،
بحث کردن ، سخن گفتن ، استدلال و نصیحت کردن ، خیلی ها در این کشور دوست می دارند به گونه ای عمل شود تا بتوانند بگویند بسیج اهل مواجهه ی با حرف حساب نیست ، بلکه با روش های خشونت آمیز رفتار می کند . یعنی هم بسیج را در جای خود مظلوم کنند ، هم مظلومیت را به هر روشی که می توانند ، بر جوان حزب الهی متدین تحمیا کنند . که در بعضی جاها متاسفانه این کار
می شود و هم تهمت بزنند که بسیج از خشونت استفاده می کند . من تاکید
می کنم ، نگذارید این طور وانمود کنند که نیروهای مومن و حزب الهی و بسیجی ، هر جایی که در می مانند ، از مشت استفاده می کنند ، نه ، ما به مشت احتیاجی نداریم . البته از مشت و بالاتر از مشت هم استفاده می کنیم ، اما در مقابل آمریکا و اسرائیل و دشمن حقیقی و آن کسیکه احیاناً در فهم موقعیت سیاسی کشور اشتباه می کند ، ما حتی با کسی که با عقیده ی دینی ما مخالف است البته تعرضی هم نم کند ، باید بارفتار مهربانه و بزرگوارنه برخورد کنیم. "

فصل پنجم
مقیاس فرهنگ و تفکر بسیج

در فصول قبل این نوشتار ، خاستگاه فلسفی و مبانی نظری شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج به بحث گذارده شد . در این فصل ، مقیاس فرهنگ و تفکر بسیج که مبتنی بر بنیادها نظری پیشگفته و یک پژوهش میدانی است ، معرفی می گردد .
مطالعه این پرسشنامه به همراه روش اجرایی و تفسیر نمرات آن ، به صورت خود گزارشی این امکان را برای خواننده محترم فراهم می کند تا با اجرای ساده یک آزمون ، کاغذ – مدادی ، شاخص های فرهنگ و تفکر بسیجی را به طور نسبی در خود بیازماید .
کلیات مقیاس
الف) شاخص های دهگانه
پرسشنامه فرهنگ و تفکر بسیج دارای ده شاخصه است که عبارتند از :
1- عمل صالح
2- ایثار و استقامت
3- نیایش و خودسازی
4- محبت و احسان
5- اعتقاد به حکومت اسلامی
6- حریت و شهامت
7- مردمی بودن
8- علم و آگاهی
9- نظم و آمادگی رزمی
10-هویت ملی و فرهنگ پذیری
شاخصهای دهگانه فرهنگ و تفکر بسیج هر کدام حاوی خصوصیات متعددی است که به صورت عملیاتی ، در این پژوهش به رفتارهای عینی و برداشت های معین تعریف شده است.
1- عمل صالح و پرهیزکاری :
عمل صالح و پرهیزکاری در رفتار و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- امر به معروف و نهی از منکر
2- عفاف و پاکدامنی
3- انصاف
4- عدالت
5- عمل و تکلیف
6- عف و بخشش
7- اکرام و احترام
8- توکل به خدا
9- حفظ بیت المال
10-صله رحم
11-حجاب
12- باورهای دینی
13- وفای به عهد
14- متانت ووقار
15- آرامش و تانی
16- دوری از تهمت و افترا
17- دوری از بخل و حسد
18- دوری از معاصی
2- ایثار و استقامت
این مورد به وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- شهادت طلبی
2- ازجان گذشتگی
3- از خود گذشتگی در انجام وظیفه
4- صبر در مقابل معصیت
5- استقامت در اعمال خیر و نیکو
6- صبر در معصیت و سختی ها
7- فداکاری در راه نظام و انقلاب
3- نیایش و خودسازی
این مورد وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- توجه به خداوند
2- قرائت قرآن
3- نماز
4- تهجید و شب زنده داری
5- اعتکاف
6- توسل به معصومین (ع)
7- قرائت ادعیه و زیارات معصومین (ع)
8- قرائت سخنان معصومین (ع)
9- انجام واجبات و مستحبات
10-مراقبت از رفتار
11-محاسبه نفس
12- توجه به معنویت و پرهیز از معاصی
13- تعهد به انجام اعمال خیر
14- پرهیز از دنیا طلبی
15- اصلاح رفتار فردی و اجتماعی
محبت و احسان :
این مورد به وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- محبت به اولیاء الهی
2- احسان به دیگران
3- اکرام بزرگان
4- احترام بلاشرط
5- عطوفت و مهربانی
6- عشق به ولایت و معصومین (ع)
7- دوری از منافقین
8- نرمی وملاطفت با خانواده
4- اعتقاد به حکومت اسلامی:
به رفتارهای و خصوصیات زیر تعریف شده است .
1- اعتقاد به نقش و جایگاه روحانیت ئر نظام
2- اعتقاد به ولایت مطلقه
3- اعتقاد به جامعیت نظام حکومت اسلامی
4- اعتقاد بع تقابل نظام اسلامی با نظام استکباری
5- ترجیح منافع نظام بر منافع شخصی
6- اعتقاد به جهانی بودن حکومت اسلامی
7- تقید به حفظ نظام
8- اطاعت پذیری از رهبری
9- عشق به رهبری
10-اعتقاد به معنویت مداری نظام اسلامی
5- حریت وشهامت:
این موارد به وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- صراحت در گفتار و رفتار
2- اعتماد به نفس
3- قدرت اظهار وجود
4- واقع گرایی
5- آزاد اندیشی
6- پرهیز از انحصار طلبی
7- پرهیز از زور گویی و قدرت
8- انتقاد پذیری
9- احترام به نظرات دیگران
10-استقبال از خطرات
11-جسارت و شهامت
6- مردمی بودن:
این موارد وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- ارتباط با محرومین
2- اعتماد به مردم
3- مسئولیت پذیری
4- ساده زیستی
5- مردم داری
6- مهرورزی
7- گرایش به کار گروهی (جمع گرایی)
8- پرهیز از خود محوری
9- کم توقعی
10-خدمت گذاری

7- علم وآگاهی :
این شاخص به وسیله رفتار ها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- پیگیری اخبار و رویدادهای سیاسی – اجتماعی در داخل و خارج
2- آشنایی با گرایش و عقاید جناح های سیاسی کشور
3- گرایش به علم و دانش اندوزی
4- گرایش به کسب مهارت و فن آوری
5- گرایش به پرورش فکرو اندیشه
6- گرایش به علم و عمل
7- مشورت خواهی
8- یکی دانستن سیاست و دیانت
9- آگاهی از مواضع سیاسی – اجتماعی
10-داشتن قدرت تجزیه و تحلیل سیاسی و اجتماعی
9-نظم و آمادگی رزمی:
این مورد به وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- توانایی ایفای نقش رزمی
2- گرایش به کارهای نظامی
3- تبعیت پذیری
4- نظم پذیری
5- آمادگی جسمانی
6- داشتن سرعت عمل در موقعیت بحرانی (مقابله با بحران)

10-هویت ملی و فرهنگ پذیری :
این موارد به وسیله رفتارها و خصوصیات زیر تعریف شده است :
1- احترام به آداب و رسوم ملی(اقوام و ادیان ایران زمین )
2- علاقه به ادبیات و هنر ایران
3- توجه به آثار باستانی
4- فرهنگ پذیری
5- انطباق ارزشهای اسلامی و سنتهای ملی
6- پذیرش صنایع و تولیدات ملی
7- پاسداری از مرز و بوم ایران
ب) آزمودنی ها
1-)متغریهای جمعیتی:
شامل سن ، جنس ، تحصیلات ، سابقه حضور در بسیج ، سابقه حضور در جبهه (جنگ) ، اقشار بسیج (نوع عضویت بسیجیان در اقشار مختلف نیروی مقاومت بسیج ).
2- جامعه مور مطالعه :
اقشار بسیج دانش آموزان ، دانشجویی ، کارگری و در ادارات شهر تهران

3-جمعیت نمونه
نمونهمورد مطالعه در این پژوهش مجموعاً 1000 نفر از بسیجیان عضو بسیج دانش آموزان ، دانشجویی و کارگری و ادارات است که پس از جمع آوری اطلاعات در کل 957 پرسشنامه مربوط به فرهنگ و تفکر بسیج در بسیج اقشار مذکور مورد ارزیابی قرار گرفتند .
4-روش نمونه گیری:
در این پژوهش به علت محدودیت های اطلاعاتی از جمله عدم دستیابی به مشخصات آزمودنی ها روش نمونه گیری تصادفی میسر نگردید و.واز روش نمونه گیری چند مرحله ای اتفاقی به شرح زیر استفاده شد :
بسیجیان مورد نمونه گیری در این طرح از میان بسیجیان اقشار بسیج دانش آموزان مناطق شهری شمال ، غرب ، جنوب ، مرکزی و شرق انتخاب شدند . همچنین بسیجیان مربوط به بسیج دانشجویی از چهار دانشگاه شامل : تهران ، شهید بهشتی ، صنعتی شریف و آزاد اسلامی انتخاب شدند و بسیجیان مربوط به بسیج کاگری و ادرات شامل : بسیج وزارت جهاد کشاورزی ، وزارت نیرو و وزارت کار و امور اجتماعی گردیدند .
5-روش جمع آوری اطلاعات :
برای جمع آوری اطلاعات ابتدا تقویم زمانی تنظیم ششد و به اطلاع سازمان تحقیقات و مطالعات بسیج رسانیده شد . سپس تیم های پژوهشی مشخص گردید و برای مسئول تیم ها احکام پژوهشی توسط رئیس سازمان سازمان صادر گردید . سپس با مسئولین اقشار بسیج گروه نمونه هماهنگی به عمل آمد و پژوهشگران به واحدهای از قبل تعیین شده مراجعه نمودند و پرسشنامه ها را در اختیار افراد بسیجی قرار دادند . در جلسه اجرای پژوهش ، پژوهشگران با توجه آموزش های قبلی ، اطلاعات لازم را درجهت ایجاد انگیزه و همکاری در اختیار افراد نمونه قرار دادند . بسیجیان پاسخ های خود را در پرسشنامه ها با گذاردن علامت در گزینه های مورد نظر مشخص نمودند.
ج) ابزار پژوهش
1- پرسشنامه:
ابزار پژوهش در این طرح ، پرسشنامه محقق ساخته است که به منظور سنجش شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج برای اولین بار در این پژوهش طراحی و تدوین شده است . این پرسشنامه در فرم نهایی آن شامل 116 سئوال است که در مجموع 10 شاخص پیش گفته از فرهنگ و تفکر بسیج را مورد سنجش قرار می دهد . علاوه بر شاخص های ده گانه مذکور یک شاخص هماهنگی نیز در پرسشنامه لحاظ شده است . این شاخص به منظور سنجش میزان دقت و همکاری آزمودنی ها در پرسشنامه درج گردیده است .
2- مراحل تنظیم پرسشنامه
الف)بررسی نظریه ها ئتحقیقات انجام شده :
1- بررسی نتایج تحقیقات میدانی و مرور مطالعات کتابخانه ای در خصوص فرهنگ و تفکر بسیج .
2- بررسی مباحث جامعه شناسی در خصوص فرهنگ و تفکر بسیج .
3- بررسی بیانات حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیت ا… خامنه ای (مدظله) در خصوص شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج .
ب)تنظیم مدل:
مدب مطلوب از فرهنگ و تفکر بسیج با توجه به زمینه های تحقیقاتی مذکور در بند الف تنظیم گردید و در آن سه بعد اسلامی ، انقلابی و ایرانی فرهنگ و تفکر بسیج مشخص و سپس برای هر کدام شاخصه هایی تعریف شد .
ج)تهیه گویه های مناسب برای شاخصه :
برای هر شاخصه از فرهنگ و تفکر بسیج گویه های متعددی تهیه شد .در ابتدا فهرستی شامل 500 گویه فراهم آمد که در مرحله اول آن 500 گویه به 207 گویه تقلیل پیدا کرد و پس از چندین مرحله کارشناسی به 116 گویه کاهش و فرم نهایی آن تنظیم شد .
د) تعدیل گویه ها و تهیه پرسشنامه نهایی:
در این مرحله سئوالات به نظر متخصصین علمی شامل روان شناسی و جامعه شناسی و علوم حوزوی رسانیده شد و سئوالات نامناسب و مشابه حذف و تغییر یافت و پس از انجام آزمایشی طرح در نهایت 10 شاخصه از فرهنگ و تفکر بسیج و یک شاخص هماهنگی 116 گویه در تنظیم نهایی پرسشنامه منظور گردید .

3-نمره گذاری پرسشنامه :
در نمره گذاری پرسشنامه از روش لیکرت استفاده شد . بدین صورت که برای هر گویه پنج گزینه به ترتیب خیلی زیاد ، زیاد ، تا حدودی ، کم و خیلی کم منظور گردید که بار ارزشی هر کدام از گویه ها به ترتیب 5،4،3،2و 1 مشخص شدند .
به منظور تفسیر نمره آزمون در هر پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرن ، مجموع نمره آزمونی با "میانگین مقیاس" مقایسه می شود . چنانچه نمره بالتر از متوسط باشد ، (زیاد و خیلی زیاد ) مثبت و مطلوب ارزیابی می شود . اگر پایین تر از متوسط باشد ، (کم وخیلی کم ) منفی و نامطلوب ارزیابی می شود .

4-نحوه نمره گذاری و تعیین شاخص هماهنگی پرسشنامه :
به منظور تعیین میزان همکاری ، دقت و صداقت آزمودنی در پاسخ گویی به سئوالات ، در پرسشنامه یک شاخص هماهنگی منظور گردید . همانگونه که پیش گفته شد شاخص هماهنگی در این پرسشنامه با ده گویه تکراری سنجیده می شود .نحوه نمره گذاری و ارزیابی شاخص هماهنگی به صورت زیر محاسبه شده است .
فردی که هر ده گویه را بادقت کامل و مشابه یکدیگر زده باشد حداکثر نمره هماهنگی را از تفاضل گویه تکراری به دست خواهد آورد و نمره صفر برای ویژگی های منظور می شود . در مقابل فردی که هر ده گویه را بدون دقت و مخالف یکدیگر زده باشد ، حداقل نمره هماهنگی را به دست خواهد آورد که نمره 410 برای ویژگی های منظور می گردد .
5-روایی پرسشنامه :
روایی پرسشنامه از نوع روایی محتوایی است (دراینجا قابل ذکر است ، به دلیل این که پرسشنامه فرهنگ و تفکر بسیج اولین ابزاری است که در این رابطه تدوین شده است . به همین سبب ، ملاک خارجی قابل اعتمادی که بتوان در محاسبه روایی "از نوع ملاکی " از آن استفاده کرد ، در دست قرار نداشت ) . بدین ترتیب چند مرحله کار کارشناسی در تدوین پرسشنامه صورت پذیرفت . نخست این که مدلی از حیطه های مختلف فرهنگ و تفکر بسیج تدوین گردید (مبانی مدل فرمایشات حضرت امام و مقام معظم رهبری در خصوص شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج قرار گرفت وار نظریاتو تحقیقات ارائه شده د راین خصوص نیز استفاده گردید ) سپس برای هر حیطه سوال های متعددی طراحی شد و پس از تعدیل سوال ها ، فهرست اولیه پرسشنامه تهیه شد و در اختیار اساتید حوزوی – دانشگاهی و بسیجی قرار گرفت و در چندین نوبت با اعمال اظهار نظر متخصصین ، سوالهایی که به لحاظ صوری و محتوایی مناسب تشخیص داده نشده بودند حذف گردیدند و سوالات مناسب جایگزین شد . در نهایت پرسشنامه ای حاوی116 سوال تهیه شده و برای سنجش اعتبار مورد ارزیابی قرار گرفت .
6-اعتبار پرسشنامه :
تعیین اعتبار پرسشنامه از طریق محاسبه آلفای کرنباخ صورت پذیرفته است . ضریب آلفای کرنباخ ، یک ارزش اعتباریابی است که همسانی دورنی آزمودنی را ارزشیابی می کند و نشان می دهد که سوال های آزمون تا چه اندازه توانایی دارد تا خصیصه واحدی را اندازه گیری نماید . ضریب آلافا معمولا در مورد آزمون هایی مانند آزمونهایی شخصیت و یا مقیاس های نگرش سنج که برای سوال آزمون پاسخ درست یا غلط وجود ندارد و پاسخ درست یا غلط وجود ندارد و پاسخ آزمودنی ها بر ویژگی های پیوستاری از موافقت کامل تا مخالفت کامل قرا ر می کیرد ، مورد استفادده قرار می گیرد . کربناخ برای برآورد همسانی درونی این نوع آزمون ها یا مقیاس هایی که پاسخ های درست یا غلط ندارند ، بر اساس روش کودر ریجاردسون فرمولی را پیشنهاد کرد که از طریق آن ضریب آلفای کرنباخ محاسبه می شود و در این پژوهش برای تعیین اعتبار از آن استفاده شده است . سایر روش های اعتباریابی به خصوص باز آزمایی به دلیل اینکه در اجرا تشخیص داده شد کهممکن دست یابی مجدد به آزمودنی ها ممکن نشود و همچنین سایر محدویت هایی که به لحاظ روش اعتباریابی وجود داشت ، محاسبه از طریق ضریب آلفای کرنباخ ارجح دانسته شد و اعتبار پرسشنامه ازاین روش محاسبه شد . ضریب اعتبار بین 70/0 تا 80/0 کافی به نظر می رسد.

د) اجرا و تفسیر نمرات
1- نحوه تکمیل پرسشنامه :
عبارت پرسشنامه را به دقت مطالعه خود را به درج علامت در گزینه های مربوط به هر عبارت مشخص می نمایید . برای هر عبارت پنج گزینه تعریف شده که شما تنها یک گزینه را انتخاب می کنید . در اضهار نظر از هر گونه شکسته نفسی و یا اغراق جدا پرهیز می کنید و سعی می کنید با توجه به وضعیت فعلی خود پاسخ هر گویه را مشخص نمایید .
2- نحوه نمره گذلری و تفسیر:
هر گویه از پرسشنامه ها ناظر به یکی از شاخصه های فرهنگ و تفکر بسیج است . برای هر گویه پنج گزینه به ترتیب خیلی زیاد ، زیاد . تا حدودی ، کم و خیلی کم منظور گردیده است که بار ارزشی هر کدام از گویه ها به ترتیب 5،4،3،2،1 مشخص شده است .
به منظور بدست آرئن نمره هر شاخص در پرسشنامه کافی است مجموع نمرات هر گویه تقسیم بر تعداد گویه های هر شاخص گردد که میانگین نمره شاخص را به دست می دهد . بدین ترتیب ، میانگین نمره فرد با "میانگین مقیاس" قابل مقایسه خواهد بود . چنانچه نمره بالاتر از متوسط باشد (میانگین 3 تا 5 ) ارزیابی شاخص مثبت و مطلوب ارزیابی می شود . اگر پایین تر از متوسط باشد ( میانگین 1تا 3) ارزیابی از شاخص منفی و ضعیف ارزیابی می شود . برخی گویه ها که بار ارزش منفی دارد نمرات آنها بر عکس داده می شود . یعنی برا ی خیلی زیاد 1 ، زیاد 2، تا حدودی 3 ، کم 4 و خیلی کم 5 نمره داده می شود و محاسبه صورت می پذیرد .
از آنجایی که برخی از گویه ها وضعیت ایده آل را مشخص می کند ، این آزمون بر روی 1000 نفر از بسیجیان تهران اجرا شده است که میانگین و انحراف معیار هر گونه در جداول صفحات بعد ارایه شده است . شما می توانید میانگین نمرات خود را علاوه بر مقایسه با "میانگین مقیاس " با میانگین جامعه نیز محاسبه نمائید ووضعیت خود را با بسیجیان که دراین پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته اند مقایسه نمایید .

ه) میانگین و انحراف معیار شاخص های ده گانه در اقشار بسیج تهران
57
در انجام کارها تنها به خدا توکل می کنم و به غیر او امیدی ندارم
39/4
57/0
934
48
وقتی میبینم دیگران وظیفه خود را به خوبی انجام نمی دهند ، بی تفائت شده و یا اصلاً کار را رها می کنم .(مثبت)
16/3
22/1
918
20
با خدای خود عهد کرده ام که در همه حال عمل صالح را سر لوحه کارم قرار دهم و تا به حال نیز آن وفادار بوده ام
87/3
93/0
936
جدول شماره (1) میانگین و انحراف معیار شاخص عمل صالح
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف
تعداد
98
حجاب کامل را برای زنان ، چادر می دانم
02/4
20/1
895
107
برای اینکه دیگران را ناراحت نکنم می توانم اندوههای خود را پنهان کنم
68/3
01/1
902
71
از اینکه افرادی که مرا اذیت کرده اند ، ببخشمک ، احساس رضایت می کنم
03/4
99/0
934
111
سعی می کنم از راههایی که شبهناک است امرار معاش نکنم
88/3
35/1
893
92
از امکانات دولتی و بیت المال برای انجام کارهای شخصی ام استفاده نمی کنم
43/3
52/1
881

ضریب آلفای کرنباخ شاخص عمل صلاح 68/0 و میانگین شاخص (83/3 x=)
جدول شماره (1) میانگین و انحراف معیار گویه های مربوط به شاخص های عمل صالح را به تفکیک نشان می دهد . براساس نتایج مندرج در جدول فوق حجاب با (02/4 x=) بخشش با (03/4 x=) و توکل با (39/4 x=) بیشترین نمرات را در حد بسیار زیاد به خود اختصاص داده اند و سایر ویژگی های فرهنگ و تفکر بسیج از جمله ، حفظ بیت المال ، رزق حلال ، وفای به عهده و… بالاتر از حد متوسط و در حد زیاد بوده است .
جدول شماره (2) میانگین و انحراف معیار شاخص ایثار
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
80
نسبت به ایثارگری خود احساس افتخار می کنم.
62/6
23/1
788
53
برای انجام کاری که به من سپرده می شود نهایت تلاش خود را می کنم
31/4
84/0
932
105
برای رسیدن به اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی بازهم حاضر به فداکاری هستم .
16/4
93/0
920
100
در دعایم شهادت را آرزو می کنم
94/3
13/1
902
77
احساس می کنم اگر مصیبت و سختیی بر من وارد شود ، توانایی تحمل آن را دارم.
62/3
03/1
919
99
بدون توجه به میزان حقوقی که دریافت میکنم ، وظیفه خود را انجام می دهم .
98/3
10/1
880
70
موقعی که مسئولیت انجام کاری را پذیرفتم آن را به انجام می رسانم
26/4
79/0
929
79
در مقابل وسوسه ها و معاصی توانسته ام مقاومت کنم.
61/3
69/0
917
33
به دنبال صبر و تحمل دشواری ها ، انتظار فرج و گشایش کار را دارم .
37/4
84/0
940
97
به خاطر حفظ ارزشها از جان خود نیز گذشته ام .
56/3
14/1
887
81
تحمل سختی ها و کارستی ها مرا ناامید کرده است (مثبت).
60/3
26/1
895
39
نمی توانم بخاطر دیگران از حقوق خود بگذرم (مثبت).
10/3
20/1
916
119
در موقع سختی و ناکامی به همه چیز بدبین می شوم (مثبت).
55/3
24/1
89

ضریب آلفای کرنباخ شاخص ایثار و استقامت 76/0 و میانگین شاخص (91/3 x=)
جدول شماره 2 میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص ایثار و استقامت را به تفکیک هر گویه نشان می دهد . بر اساس نتایج مندرج در جدول فوق مسئولیت پذیری با (31/4 x=) ، فداکاری (16/4 x=) و صبرو تحمل (37/4 x=) در حد بسیار خوب و سایر موارد زیاد مشخص شده اند .
جدول شماره (3) میانگین و انحراف معیار شاخص نیایش و خودسازی
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
16
قرآن قرائت می کنم
55/3
96/0
943
19
مقید به خواندن نماز اول وقت
01/4
95/0
936
58
با ثبت اعمال و رفتار روزانه ، نفس خود را به محاسبه کشیده و از رفتار خود مراقبت می کنم
48/3
18/1
924
59
اهل شب زنده داری و اقامه نماز شب هستم .
49/2
26/1
906
60
روزه های مستحبی و سایر اعمال مستحب را به جا می آورم
98/2
19/1
929
63
قرائت دعای کمیل و توسل جزء برنامه های هنگفتی ام می باشد .
13/3
19/1
929
9
نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را مطالعه کرده ام
73/2
13/1
923
12
از خوش گذرانی پرهیز می کنم.
34/3
15/1
932
35
معتقدم که منتظران حضرت مهدی (عج) از میان صالحین هستند لذا به اصلاح و تربیت خود و دیگران می پردازیم.
33/4
85/0
940
11
مقید هستم به موقع و سر وقت واجباتم (نماز و روزه و … را به جای آورم.)
12/4
97/0
945
85
در نماز جمعه شرکت می کنم .
85/2
24/1
917
49
زندگی دنیوی برایم جذاب و لذت بخش است (مثبت).
66/2
27/1
923
64
احساس می کنم برای انجام واجبات علاقه ئ حوصله زیادی ندارم (مثبت).
70/3
30/1
902

ضریب آلفای کرنباخ شاخص نیایش و خودسازی 75/0 و میانگین شاخص (24/3 x= )
جدول شماره 3 میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص نیایش و خودسازی را به تفکیک هر گونه نشان می دهد . بر اساس نتایج مندرج در جدول فوق نماز (01/4 x=)انتظار (33/4x=) و عمل به واجبات (12/4x=) در حد بسیار زیاد و سایر موضوعات در حد زیاد بوده است .
جدول شماره (4) میانگین و انحراف معیار شاخص محبت و احسان
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف
تعداد
72
وقتی از کسی احسانی ببینم ، خود را ملزم می دانم که من نیز به او احسان کنم.
55/3
96/0
943
36
معتقد هستم بیشتر مردم خوب و مهربان هستند.
1/4
95/0
936
88
احترام به بزرگترها ووالدین را بر خود ضروری می دانم
48//3
18/1
924
84
با اعضاء خانواده با نرمی و ملاطفت رفتار می کنم
49/2
26/1
906
38
سعی میکنم ارتباط صمیمانه خودرا با دیگران حفظ کنم .
98/2
119/1
929
31
بخاطر حل مشکلات زندگی ام با افرادی ارتباط دارم که صالح نیستند (مثبت).
14/3
19/1
929
29
احساس می کنم نمی توانم دیگران رابه طور واقعیت دوست داشته باشم .
73/2
13/1
923
74
به هرحال بدی را نمی توان با خوبی جواب داد (مثبت).
34/3
15/1
932

ضریب آلفای کرنباخ شاخص محبت و احسان 71/0 و میانگین شاخص
(71/0 x=)
جدول شماره (4) میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص محبت و احسان را به تفکیک هر گویه نشان می دهد. بر اسا نتایج مندرج در جدول فوق احسان (36/4 x=)، احترام به بزرگترها ووالدین (46/4 x=) و ارتباط صمیمانه (28/4 x=) در حد بسیار زیاد و سایر موضوعات در حد زیاد بوده است .
جدول شماره (5) میانگین و انحراف معیارگویه های شاخص اعتقاد به حکمت اسلامی
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
7
حافظ و مدافع احساسات و شعارهای انقلابی علیه نظام استکباری هستم.
18/4
97/0
936
8
معنویت و عدالت را پایه و اساس حکومت اسلامی ایران می دانم
38/4
91/0
937
90
اطاعت از رهبری را در هر شرایطی بر خود واجب می دانم .
42/2
97/0
920
94
عشق رهبری را عشق به خدا و پیامبر (ص) و امامان(ع) می دانم
37/4
96/0
915
95
معتقد به ولایت مطلقه فقیه در تمامی شئونات زندگی جامعه هستم.
32/4
01/1
905
103
نظام ولایت فقیه را دریک نظام حکومتی جامع می دانم .
36/4
96/0
914
106
برای به اجرا گذراندن فرمایشات رهبری تمام تلاش خود را به کار می گیریم
22/4
094/0
923
4
دلیل پیروزی انقلاب اسلامی ایران را پیروی مردم از روحیات متعد می دانم.
28/4
92/0
941
5
معتقدم برای حفظ و توسعه نظام جمهوری اسلامی باید تلاش کرد.
68/4
71/0
939
112
باید اعتراف کنم مواردی بوده است که منافع شخصی ام را به منافع نظام و انقلاب ترجیح داده ام .
30/3
34/1
877
ضریب آلفای کرنباخ شاخص حکومت اسلامی 80/0 و میانگین (30/4 x=)
جدول شماره (5) میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص اعتقاد به حکومت اسلامی را به تفکیک هر گویه نشان می دهد . بر اساس نتایج مندرج در جدول فوق استکبار ستیزی (18/4 x=) ، عدالت خواهی (38/4 x= )اطاعت از رهبری(42/4 x=) ، ولایت مطلقه(32/4 x=)و حفظ نظام جمهوری اسلامی
(68/4 x=) در حد بسیار زیاد بوده اند و تنها یک شاخصه درحد زیاد ارزیابی شده است .
جدول شماره (6) میانگین و انحراف معیار گویه های شاخص حریت و شهامت
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف
تعداد
73
شهامت لازم را برای شروع یک کار مهم دارم
05/4
92/0
925
22
در خانواده ما ، همه افراد حق اظهار نظر دارند هر چند که مورد رضایت من نباشد
04/4
00/1
948
61
عقاید سیاسی خود را صریح و روشن بیان می کنم.
37/3
13/1
938
68
در اظهار نظر قاطع و صریح هستم
75/3
08/1
937
32
انتقاد دیگران را می پذیریم.
78/3
00/1
941
65
به طور کلی از شکست می ترسم (مثبت).
02/3
21/1
916
66
برای نشان دادن شجاعت خود کارهای نسنجیده ای کرده ام (مثبت).
60/3
24/1
908
67
جرات اظهار نظر ات شخصی ام را ندارم (مثبت).
68/3
26/1
917
52
به رغم مشاهده یک رفتار و عمل خلاف ، به خاطر پرهیز از مخاطرات ، از آن چشم پوشی کرده ام (مثبت).
92/2
14/1
901
102
در لحظه های حساس که احساس خطر کرده ام به نحوی از صحنه خارج شده ام (مثبت)
68/3
25/1
873

ضریب آلفای کرنباخ شاخص حریت و شهامت 68/0 و میانگین شاخص
(66/3 x=)
جدول شماره (6)میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص حریت و شهامت اسلامی را به تفکیک هر گونه نشان می دهد . بر اساس نتایج مندرج فوق ، شهامت اجتماعی (05/4 x=) و احترام به نظرات مخالف (04/4 x=) در حد بسیار زیاد و سایر خصوصیات در حد زیاد بوده است .
جدول شماره (7) میانگین و انحراف معیار گویه های شاخص مردمی بودن
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
55
به مردم اعتماد دارم .
55/3
04/1
921
56
با اقشار محروم و مستضعف جامعه ارتباط و حشر و نشر دارم .
42/3
07/1
928
69
وظیفه ام در قبال دیگران انجام می دهم .
07/4
83/0
936
14
دوست دارم همانند اقشار متوسط جامعه زندگی کنم و از تجمل گرایی و رفاه طلبی پرهیز کنم.
79/3
10/1
936
15
اظهار و اکنش هایی که مورد پسند مردم نیست تا حد ممکن دوری می کنم.
54/3
09/1
9225
54
از پذیرش کارهایی که با مردم و مشکلات آنها ارتباط مستقیم دارد ، استقبال می کنم .
05/4
93/0
930
34
برای ارائه خدمت خود به مردم ، اقشار محروم جامعه را ترجیح می دهم
27/4
88/0
926
47
وقتی میبینم دیگران وظیفه خود را به خوبی انجام نمی دهند ،بی تفاوت شده و یا اصلاً کار را رها می کنم (مثبت)
73/3
28/1
907
50
به سختی می توانم نظرات خود را با نظرات دیگران هماهنگ کنم (مثبت).
26/3
15/1
919
51
معتقدم بیشتر مردم یک رگ شرور دارند که اگر فرصت پیدا کنند آن را بروز می دهند (مثبت)
99/2
30/1
919

ضریب آلفای کرنباخ شاخص مردمی بودن 61/0 و میانگین (72/3 x=)
جدول شماره (7 ) مینگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص مردمی بودن را به تفکیک هر گویه نشان می دهد .بر اساس نتایج مندرج در جدول فوق ، وظیفه شناسی (07/4 x=) گرایش مردم (05/4 x=)و گرایش به محرومین (27/4 x=) و سایر متغیر ها در حد زیاد بوده اند .
جدول شماره (8) میانگین و انحراف معیار گویه های شاخص علم و آگاهی
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
87
اخبار مربوط به تحولات سیاسی و اجتماعی جهان را دنبال می کنم.
41/3
12/1
917
24
با نگرش ها و روزنامه های متعلق به جناح های سیاسی کشور آشنایی دارم.
06/3
24/1
936
78
دوست دارم در شغل و یا رشته تحصیلی ام صاحب نظر شوم.
19/4
95/0
917
82
در صحنه های سیاسی کشور (انتخابات ، راهپیمایی و…) به عنوان یک تکلیف سیاسی – عبادی فعالانه شرکت می کنم.
88/3
16/1
920
108
می توانم شرایط و تحولات سیاسی ، اجتماعی کشور را درک کنم و از مواضع نظام آگاهانه حمایت کنم.
67/3
98/0
897
83
قبل از تصمیم گیری مهم ، با افراد خبره و آگاه مشورت می کنم .
94/3
94/0
926
18
عناوین و تیترهای اصلی و روزنامه ها را مطالعه می کنم.
78/3
10/1
938
28
به بحث ها و مسایل سیاسی علاقه ای ندارم (مثبت).
41/3
29/1
918
16
احساس می کنم د رحال حاضر بسیاری از رخدادهای سیاسی اجتماعی جامعه برای من قابل تحمل و درک نیستند (مثبت).
89/2
14/1
921
10
دربحث و جدال فکری ، دیگران بر من غلبه می کنند (مثبت)
41/3
13/1
917

ضریب اعتبار کرنباخ شاخص علم وآگاهیی 81/0 و میانگین شاخص (63/3 x=)
جدول شماره (8) میانگین و انحراف معیارمربوط گویه های شاخص علم و آگاهی را به تفکیک هر گویه نشان می دهد . بر اساس نتایج در جدول فوق ، کسب مهارت در شغل و رشته تحصیلی با (19/4 x= ) در حد بسیار زیاد و سایر خصوصیات در حد زیاد بوده اند .

جدول شماره (9) میانگین و انحراف معیار گویه های شاخص نظم و آمادگی رزمی
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
40
دوست دارم از مقرارت پیروی کرده و به وظایف خود عمل کنم.
18/4
91/0
936
44
توان انجام ماموریت های فوری و حضور در بحران را دارم
65/3
11/1
934
45
برای ایفای نقش رزمی محدودیتی ندارم
41/3
28/1
915
75
از آموزشهای نظامی برای افزایش توانمندی های رزمی خود استقبال می کنم.
91/3
11/1
920
86
روحیه تبعیت پذیری و اجرای فرامین نظامی ، از سوی مسئولین مافوق رادارم.
84/3
04/1
911
104
ورزش و تمرین های بدن سازی انجام می دهم .
16/3
28/1
931
42
در صورت وقوع جنگ حاضرم بجنگم.
12/4
09/1
926
93
به کارهای نظامی علاقمند هستم.
67/3
22/1
903
41
تحمل زندگی در شرایط عملیات رزمی را دارم
72/3
11/1
922
43
از شنیئن صدای تیر و انفجار دچار وحشت می شوم (مثبت).
58/3
33/1
929
46
از پذیرش کارهایی که نیاز به هماهنگی و اطاعت از مافوق دارم ، بیزارم (مثبت)
53/3
31/1
911
ضریب اعتبار کرنباخ شاخص نظم و آمادگی رزمی 83/0 ومیانگین شاخص
(75/3 x=)
جدول شماره (9) میانگین و انحراف معیار مربط به گویه های شاخص نظم وآمادگی رزمی به تفکیک هر گویه نشان می دهد . بر اساس نتایج مندرج در جدول فوق ، پیروی از مقررات با (18/4x=) ، آمادگی برای رزم (12/4 x=) در حد بسیار زیاد و سایر خصوصیات در حد زیادو سایر حصوصیات در حد زیاد بوده اند .

جدول شماره (10) میانگین و انحراف معیار گویه های شاخص هویت ملی و فرهنگ پذیری
شماره گویه
گویه
میانگین
انحراف معیار
تعداد
3
آداب و رسوم مردمی که با آنها پیوند ملی و قومی دارم ، برایم محترم است.
23/4
83/0
936
96
مشاهده آثار فرهنگی ، هنری و چشم انداز های طبیعی کشورم ، برایم لذت بخش است .
34/4
87/0
917
115
از آثار باستانی کشور مانند تخت جمشید ، حمام گنجعلی خان ، سیاسی وسه پل و… بازدید داشته ام .
70/2
42/1
876
106
کتاب بوستان و گلستان سعدی را مطالعه کرده ام .
71/2
21/1
901
113
یک اثر هنری ئ علمی مربوط به کشورم نظرم را به خود جلب می کند .

80/3
09/1
899
91
کتاب شاهنامه فردوسی را مطالعه کرده ام .
49/2
31/1
878
27
دیوان اشعار حافظ را مطالعه کرده ام .
08/3
28/1
924
25
موسیقی سنتی ایران را به موسیقی غربی ترجیح می دهم .
3/4
19/1
919
110
از اینکه یک ایرانی هستم افتخار می کنم .
50/4
90/0
911
101
دفاع از مرزو بوم کشورم را در هر شرایطی بر خود واجب می دانم .
41/4
86/0
918
23
معتقد به توسعه فرهنگ و هنر اصیل ایرانی هستم که منطبق با ارزش های اسلامی باشد .
28/4
91/0
942
17
از وسائل و امکاناتی استفاده می کنم که به نحوی به فرهنگ ومردم کشورم ، تعلق دارد .
80/3
030/1
929
1
همنشینی و انس با اقوام کشور را دوست دارم .
08/4
00/1
940

ضریب اعتبار کرنباخ شاخص هویت ملی و فرهنگ پذیری 66/0 و میانگین شاخص (73/3( .
جدول شماره (10 ) میانگین و انحراف معیار مربوط به گویه های شاخص هویت و فرهنگ پذیر ی را به تفکیک هر گونه نشان می دهد . بر اساس نتایج در جدول فوق ، پیوند قومی (23/4 ) ، آثار طبیعی (34/4 ) علاقه به موسیقی سنتی (03/4 )هویت ایرانی (50/4 ).
مرزوو بوم کشور (12/4 ) ، هنر ایرانی (28/4 ) علاقه به اقوام و قومیت(08/4 ) ، در حد بسیار زیاد و خصوصیاتی مانند آثار هنری
(80/4 ) توجه به ادبیات (08/3 ) ، تولیدات ایرانی (80/3 ) در حد زیاد و توجه به آثار باستانی (70/2 ) دیوان اشعر ، کتاب بوستان و گلستان (71/2 ) وکتاب شاهنامه (9/2 ) در حد متوسط (تا حدودی) بوده اند.
ضریب اعتبار کرنباخکل پرسشنامه فرهنگ و تفکر بسیج 92/0 و میانگین کل شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج (76/3 )است
جدول شماره (11)نتایج آزمون T در مورد تفاوت میانگین ها در میان زنان و مردان
ردیف
شا خص
گروه
فراوانی
میانگین
انحراف معیار
اختلاف میانگین ها
مقدار T
درجه آزادی
سطح معنی داری
1
عمل صالح
زن
مرد
206
345
78/3
85/3

2

زن
مرد
170
232
85/3
93/3

3

زن
مرد
204
346
18/3
27/3

4

زن
مرد
229
359
01/4
4

5

زن
مرد
214
369
26/4
32/4

6

زن
مرد
216
358
63/3
69/3

7

زن
مرد
222
346
65/3
76/3

8

زن
مرد
208
366
50/3
70/3

9

زن
مرد
210
357
62/3
83/3

10

زن
مرد
199
350
74/3
72/3

11

زن
مرد
92
183
70/3
79/3

12

زن
مرد499
274
62/5
54/5

* تفائت معنی داری بین دو گروه مردان و زنان بسیجی مشاهده نشد .
چکیده پژوهش
یافته های این پژوهش نشان می دهد 65 درصد پاسخ دهندگان در سنین 16 تا 25 سال قرار دارند .
همچنین 61 درصد مذکر ، 39 درصد مونث هستند .
58 درصد در مقطع تحصیلی دیپلم ، 2/11 درصد فوق دیپلم ، 6/14 در صد لیسانس و 1/6 در صد فوق لیسانس و بالاتر هستند .
میانگین شاخص های ده گانه فرهنگ و تفکر بسیج د رکل از 5 نمره عمل صالح
(83/3 x= ، 55/0 SD=) ، ایثار و استقامت (91/3 x= ،49/0 SD=) ، نیایش و خود سازی (24/3 x= ،54/0 SD=) ، محبت و احسان (003/4 x= ، 63/0 SD=) ، اعتقاد به حکومت اسلامی (30/4 x= ، 63/0 SD=) ، حریت و شهامت (66/3x= ، 52/0 SD=)، مردمی بودن (72/3 x= ، 47/0 SD=) ، علم وآگاهی (63/3 x=، 56/0 SD=)، نظم و آمادگی رزمی (75/3 x=، 64/0 SD=) و هویت و فرهنگی پذیری (73/3 x= ، 49/0 SD=) است .
شاخص اعتقاد به حکومت اسلامی با میانگین 30/4 بالاترین نمره ها را آورده است .
این یافته ها نشان می دهد که میانگین نمرات بسیجیان در هشت شاخص
فوق الذکر در حد زیادو در دو شاخص اعتقاد به حکومت اسلامی محبت و احسان در حد خیلی زیاد بوده است .
داده های به دست آمده با استفاده از آزمون های آماری t ، تحلیل و اریانس یک طرفه و آزمون توکلی و ضریب همبستگی پیرسون مورد محاسبه قرار گرفتند ، نتایج به دست آمده بیانگر آن است که :
متغیرهای جنس و تحصیلات ارتباط معنی داری با شاخص های فرهنگ و تفکر بسیجی ندارند .
تفاوت معنی داری میان اقشار مختلف در شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج تنها در بسیج کارگری وادرات د رشا ایثار و استقامت با سایر اقشار بسیج مشاهده و همچنین دربس دانشجویی در شاخص علم و آگاهی تفادت معنی داری با سایر اقشار بسیج مشاهده شد .
یافته های این پژوهش تایید می کند شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج در اقشار بسیج در حد قابل قبول (زیاد) قرار دارند و شاخص اعتقاد به حکومت اسلامی و شاخص محبت و احسان در حد مطلوب (بسیار زیاد) قرار دارند .
بین سن و شاخصه های فرهنگ و تفکر بسیج رابطه معنی داری وجو دارد .
سابقه حضور در جبهه با شاخص در فرهنگ و تفکر بسیج رابطه معنی داری ندارد .
به طور کلی نمرات مردان بیشتر از زنان است اما تفاوت معنی داری مشاهده نشد و در شاخص محبت و احسان و هویت ملی و فرهنگ پذیری نمرات زنان بیشتر از مردان است .
میزان تحصیلات بر وری شاخص های فرهنگ و تفکر بسیج موثر است ، اما معنی دار نیست .
لازم به ذکر ایت مبسوط یافته های این پژوهش در مرکز تحقیقات ارتش بیست میلیونی وجود دارد.

پرسشنامه

هدف
این پرسشنامه به شما می گوید که به چه میزان ارتباطی شاخص های ده گانه فرهنگ و تفکر بسیجی برخوردار هستید .

نحوه تکمیل :
شما می توانید ، عبارت آن را با دقت مطالعه نمایید و نظر خودرا بادرج علامت (*) در گزینه های مربوط به هر عبارت مشخص نمایید .
امتیاز بندی :
هر عبارت به یکی ارتباطی شاخص های فرهنگ و تفکر بسیجی مربوط می شود که در پنج گزینه خیلی زیاد 5 ، زیاد 4، متوسط 3، کم 2 و خیلی کم واصلاً 1، هر شاخه را مورد ارزیابی قرار می دهد و در مواردی که گوییه ها بار منفی دارد ، ارزش گذاری گزینه ها معکوس می شود .
نحوه نمره گذاری و تفسیر نمرات این پرسشنامه در ابتدای همین فصل آمده است .

دریف
سوال
جواب

خیلی زیاد
زیاد
متوسط
کم
خیلی کم (اصلاً)
1
همنشینی و انس با اقوام کشورم را دوست دارم

2
برای انجام کاری که به من سپرده می شود ، نهایت تلاش خود را کار می گیرم.

3
آداب رسوم مردمی که با آنها پیوند ملی و قومی دارم برایم محترم است .

4
دلیل پیروزی انقلاب اسلامی را پیروی مردم از روحانیت متعهد می دانم .

5
معتقدم برای حفظ و توسعه نظام جمهوری اسلامی باید تلاش کرد .

6
برای اینکه دیگران را ناراحت نکنم می توانم اندو ه های خود را پنهان کنم.

7
حافظ و مدافع احساسات و شعارهای انقلابی علیه نظام استکباری هستم.

8
معنویت و عدالت را پایه و اساس حکومت اسلامی ایران می دانم.

9
نهج ابلاغه و صحیفه سجادیه را مطالعه کرده ام .

10
در بحث و جدال فکری ، دیگران بر من غلبه می کنند.

11
مقید هستم به موقع و سر وقت واجباتم (نماز ، روزه و … ) را به جای آورم.

12
از خوش گذرانی پرهیز می کنم

13
دوست دارم به نظرات مخالف خود در جمع حمله کنم.

14
دوست دارم همانند اقشار متوسط جامعه زندگی کنم واز تجمل گرایی و رفاه طلبی پرهیز کنم.

15
از اظهار واکنش هایی که مورد پسند مردم نیست تا حد ممکن خودداری می کنم.

16
قرائت قرآن می کنم

17
از وسایل و امکاناتی استفاده می کنم که به نحوی به فرهنگ و مردم و کشور م تعلق دارد .

18
عناوین و تیترهای اصلی روزنامه ها را مطالعه می کنم .

19
مقید به خواندن نماز در اول وقت هستم .

20
با خدای خود عهد کرده ام که درهمه حال عمل صالح را سرلوحه کارم قرار دهم و تا به حال نیز به آن وفادار بوده ام .

21
در نماز جمعه شرکت می کنم.

22
در خانواده ما، همه افراد حق اظهار نظر دارند ، هر چند که مورد رضایت من نباشد .

23
معتقد به توسعه فرهنگ و هنر ایرانی هستم کخ منطبق با ارزش های اسلامی باشد .

24
با نگرش ها و روزنامه های متعلق به جناح های سیاسی کشور آشنایی دارم.

25
موسیقی سنتی ایرانرا به موسیقی های غرب ترجیح می دهم.

26
احساس می کنم در حال حاضر بسیاری از رخدادهای سیاسی و اجتماعی جامعه برای من قابل تحلیل و درک نیستند .

27
دیوان اشعار حافظ را مطالعه کرده ام .

28
به بحث ها و مسایل سیاسی علاقه ندارم

29
احساس می کنم نمی توانم دیگران را به طور واقعی دوست داشته باشم.

30
نسبت به ایثارگری خود احساس افتخاری می کنم.

31
بخاطر حل مشکلات زندگی ام با افرادی ارتباط دارم که صالح نیستند .

32
انتقاد دیگران را می پذیرم.

33
به دنبال صبر وتحمل دشواری ها ، انتظار فرج و گشایش در کار را دارم .

34
برای ارایه خدمات خود به مردم ، اقشار محروم جامعه را ترجیح می دهم .

35
معتقدم که منتظران حضرت مهدی (عج) از میان صالحین هستند ، لذا به اصلاح و ترتیب خود و دیگران می پردازم .

36
معتقد هستم بیشتر مردم خوب و مهربان هستند .

37
حجاب کامل رابرای زنام را چادر می دانم.

38
سعی می کنم ارتباط صمیمانه خود را با ذیگران حفظ کنم.

39
نمی توانم بخاطر دیگران از حقوق خود بگذرم .

40
دوست دارم از مقرارت پیروی کرده و به وظایف خود عمل کنم .

41
تحمل زندگی در شرایط عملیات رزمی را دارم.

42
در صورت وقوع جنگ حاضرم بجنگم .

43
از شنیدن صدای تیر و انفجار دچار وحشت می شوم.

44
توان انجام ماموریت های فوری و حضور در بحران را دارم .

45
برای ایفای نقش رزمی محدودیتی ندارم.

46
از پذیرش کارهایی که نیاز به هماهنگی و اطاعت از مافوق داشته باشد ، بیزارم .

47
وقتی میبینم دیگران وظیفه خود را به خوبی انجام نمی دهند ، بی تفائت شده و یا اصلاً کار را رها می کنم.

48
وقتی در جامعه بی عفتی می بینم ، تذکر می دهم.

49
زندگی دنیوی برایم جذاب و لذت بخش است .

50
به سختی می توانم نظرات خودرا با نظرات دیگران هماهنگ کنم.

51
معتقدم مردم بیشتر مردم یک رگ شرورانه دارند که ارگ فرصت پیدا کنند آن را بروز می دهند .

52
به رغم مشاهده یک رفتار و عمل خلاف به خاطر پرهیز از مخاطرات از آن چشم پوشی کرده ام .

53
برای انجام کاری که به من سپرده می شود نهایت تلاش خود را
می کنم .

54
از پذیرش کارهایی که با مردم و مشکلات آنها ارتباط مستقیم دارد استقبال می کنم.

55
به مردم اعتماد دارم

56
با اقشار محروم و مستضعف جامعه ارتباط و حشر ونشر دارم .

57
در انجام کارها تنها به خدا توکل می کنم و به غیر او امیدی ندارم .

58
با ثبت اعمال و رفتار روزانه ، نفس خود را به محاسبه کشده و بر رفتار خود مراقبت می کنم .

59
اهل شب زنده داری و اقامه نماز شب هستم.
5
4
3
2
1
60
روزه های مستحبی و سایر اعمال مستحب را به جای می آورم .
5
4
3
2
1
61
عقاید سیاسی خود را صریح و روشن بیان می کنم.
5
4
3
2
1
62
تحمل زندگی در شرایط مشکل عملیات رزمی را دارم.
5
4
3
2
1
63
قرائت دعای کمیل و توسل جزء برنامه های هفتگی ام می باشد .
5
4
3
2
1
64
احساس می کنم برای انجام واجبات علاقه و حوصله زیادی ندارم .
5
4
3
2
1
65
به طور کلی از شکست می ترسم .
5
4
3
2
1
66
برای نشان دادن شجاعت خود ، کارهای نسنجیده ای کرده ام .
5
4
3
2
1
67
جرات اظهار نظرات شخصی ام را ندارم.
5
4
3
2
1
68
در اظهار نظر ، صریح و قاطع هستم .

69
وظیفه ام را درقبال دیگران انجام می دهم .

70
موقعی که مسئولیت انجام کاری را پذیرفتم آن را به انجام می رسانم .

71
از اینکه افرادی که مرا اذیت کرده اند ، ببیخشم ، احساس رضایت می کنم

72
وقتی از کسی ببینم ، خود را ملزم می دانم که من نیز به او احساس کنم.

73
شهامت لازم را برای شروع یک کار مهم دارم .

74
به هر حال بدی را نمی توان با خوبی جواب داد.

75
از آموزش های نظامی برای افزایش توانمندی نای رزمی خود استقبال می کنم .

76
با خدای خود عهد بسته ام که در همه حال عمل صالح را سرلوحه کار خود قرار دهم و تا به حالا نیز به آن وفا کرده ام .

77
احساس می کنم اگر معصیت و سختی ای بر من وارد شود ،توانایی تحمل آن را دارم .

78
دوست دارم در شغل و یا رشته تحصیلی ام صاحب نظر شوم.

79
در مقابل وسوسه ه و معاصی توانسته ام مقاومت کنم .

80
نسبت به ایثارگری خود احساس افتخار می کنم .

81
تحمل سختی ها وکاستی ها مرا ناامید کرده است .

82
در صحنه های سیاسی – عبادی فعالانه شرکت می کنم.

83
قبل از تصمیم گیری های مهم ، با افراد خبره و آگاه مشورت می کنم .

84
بااعضاء خانواده با نرمی و ملاطفت رفتار می کنم .
5
4
3
2
1
85
در نماز جمعه شرکت میکنم
5
4
3
2
1
86
روحیه تبعیت پذیری و اجرای فرامین نظامی از سوی مسئولین مافوق را دارم .
5
4
3
2
1
87
اخبار مربوط به تحولات سیاسی و اجتماعی جهان را دنبال می کنم .
5
4
3
2
1
88
احترام به والدین و بزرگترها را بر خود ضروری می دانم.
5
4
3
2
1
89
عناوین و تیترهای اصلی روزنامه ها را مطالعه می کنم .
5
4
3
2
1
90
اطاعت از رهبری را درهر شرایطی بر خود واجب می دانم
5
4
3
2
1
91
کتاب شاهنامه فردوسی را مطالعه کرده ام
5
4
3
2
1
92
از امکانات دولتی و بیت المال برای انجام کارهای شخصی ام استفاده نمی کنم .
5
4
3
2
1
93
به کارهای نظامی علاقه مند هستم .
5
4
3
2
1
94
عشق به رهبری را عشق به خدا و پیامبر (ص) و امامان (ع) می دانم.
5
4
3
2
1
95
معتقد به ولایت مطلقه ولی فقیه در تمامی شئونات جامعه هستم.
5
4
3
2
1
96
مشاهده آثار فرهنگی ، هنری و چشم انداز های طبیعی کشورم برایم لذت بخش است.
5
4
3
2
1
97
به خاطر حفظ ارزش ها از جان خود نیز گذشته ام
5
4
3
2
1
98
حجاب کامل برای زنان چادر می دانم
5
4
3
2
1
99
بدون توجه به میزان حقوقی که دریافت می کنم، وظیفه خود را انجام می دهم .
5
4
3
2
1
100
در دعایم شهادت را آرزو می کنم.

101
دفاع از مرز و بوم کشورم را درهر شرایطی بر خود واجب می دانم.

102
در لحظه های حساس که احساس خطر کرده ام به نحوی از صحنه خارج شده ام .

103
نظام ولایت فقیخ را دریک نظام حکومتی جامع و کامل می دانم .

104
ورزش و تمرین بدن سازی انجام می دهم.

105
برای رسیدن به اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی باز هم حاضر به فداکاری هستم .

106
برای اجرا گذاردن فرمایشات رهبری تمام تلاش خود را به کار می گیرم .

107
برای اینکه دیگران را ناراحت نکنم می توانم اندوه های خود را پنهان کنم

108
می توانم شرایط و تحولات سیاسی ، اجتماعی کشور را درک کنم و
از مواضع نظام آگاهانه حمایت کنم.

109
کتاب بوستان و گلستان سعدی را مطالعه کرده ام .

110
از اینکه یک ایرانی هستم افتخار می کنم.

111
سعی می کنم از راه های شبه ناک امرار معاش نکنم

112
باید اعتراف کنم مواردی بوده است که منافع شخصی ام را به منافع نظام و انقلاب ترجیح داده ام

113
یک اثر هنری و علمی مربوط به کشورم نظرم را به خود جلب می کند .

114
زندگی دنیوی برایم جذاب و لذت بخش است .

115
از آثار باستانی کشور مانند تخت جمشید ، حمام گنجعلی خان ، سیوسه پل و… بازدید داشته ام .

116
در مواقع سختی و ناکامی به همه چیز بدبین می شوم
5
4
3
2
1

1

1