بررسی رابطه عزت نفس، ابراز وجود و متغیرهای جمعیت شناختی با مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه علمی


بسمه تعالی

اداره کل زندانهای استان اذربایجان غربی
کانون اصلاح و تربیت

عنوان تحقیق:
بررسی رابطه عزت نفس، ابراز وجود و متغیرهای جمعیت شناختی با مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه علمی و کاربردی زندانهای ارومیه

محقق :
عماد جعفری

زمستان 92

عنوان صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق
چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2
بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………………………………3
فرضیه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….3
اهمیت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………3
اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………4
تعاریف اصلاحات و متغیرها………………………………………………………………………………………………………………………. 5
تعاریف عملیات…………………………………………………………………………………………………………………………………………….7

فصل دوم: ادبیات تحقیق و مروری بر تحقیقات گذشته

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9
سیگار………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14
عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..15
نحوه شکل گیری عزت نفس……………………………………………………………………………………………………………………..19
عزت نفس: ارزیابی……………………………………………………………………………………………………………………………………..20
مفهوم خود منفی و تصور بد از خود………………………………………………………………………………………………………….20 ضعف اعتماد به نفس…………………………………………………………………………………………………………………………………21
عوامل موثر بر عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………………………..22
صیانت نفس……………………………………………………………………………………………………………………………………………….22
عزت نفس جمعی……………………………………………………………………………………………………………………………………….23
همبستگی عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………………………..25
جنسیت و عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………………………………27
نظریه ها ودیدگاههای دیگران در مورد عزت نفس…………………………………………………………………………………..30
دیدگاه اسلام و قرآن………………………………………………………………………………………………………………………………….30
دیدگاه راجرز………………………………………………………………………………………………………………………………………………31
دیدگاه االیور رانسون …………………………………………………………………………………………………………………………………31
دیدگاه آلپورت……………………………………………………………………………………………………………………………………………32
دیدگاه مزلو………………………………………………………………………………………………………………………………………………..32
دیدگاه ویلیام جیمز……………………………………………………………………………………………………………………………………33
دیدگاه پمپ و همکاران……………………………………………………………………………………………………………………………..33
وجود نظریه ابراز وجود………………………………………………………………………………………………………………………………33
تاریخ تحول آموزش ابراز وجود………………………………………………………………………………………………………………….34
حقوق و مسئولیتهای ابراز وجود………………………………………………………………………………………………………………..39
روش کنونی ابراز وجود………………………………………………………………………………………………………………………………46
توتون وتنباکو……………………………………………………………………………………………………………………………………………..46
سیگار………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….47
همه گیری شناسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….48
شیوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48
گرایشها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..49
قرائن جمعیت شناسی……………………………………………………………………………………………………………………………….50
سایر ویژگیهای جمعیت شناختی………………………………………………………………………………………………………………51
نوروفار ماکولوژی………………………………………………………………………………………………………………………………………..52
وابستگی به نیکوتین…………………………………………………………………………………………………………………………………..53
فشار……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………53
آثار تنش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54
یکنواختی زندگی……………………………………………………………………………………………………………………………………….55
اثرات نامطلوب……………………………………………………………………………………………………………………………………………58
احساس حقارت و کشیدن سیگار………………………………………………………………………………………………………………61
ترکیبات شیمیایی دود سیگار……………………………………………………………………………………………………………………62
سیگار، خشت اول………………………………………………………………………………………………………………………………………65
اعتیاد اعضاء خانواده به سیگار……………………………………………………………………………………………………………………67
علل روانی اعتیاد به دخانیات…………………………………………………………………………………………………………………… 69
موثرترین روش مبارزه با اعتیاد به سیگار از دیدگاه دانشجویان……………………………………………………………….73
عوامل موثر در گرایش به مصرف سیگار و مواد مخدر ……………………………………………………………………………74
درمان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….75
مزایای بهداشتی قطع مصرف دخانیات……………………………………………………………………………………………………..76
قطع ناگهانی نیکوتین…………………………………………………………………………………………………………………………………77
پیشینه تاریخی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..77
پژوهشی در زمینه خانواده…………………………………………………………………………………………………………………………80

فصل سوم: روش تحقیق

توصیف دقیق آزمودنیها……………………………………………………………………………………………………………………………..87
روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….87
پرسشنامه ی ابراز وجود ASA………………………………………………………………………………………………………………88
روش اجرای………………………………………………………………………………………………………………………………………………..89
روش تحلیل آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………….89

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
الف: نتایج توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………………………..91
ب: نتایج استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………………………….95

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………….99
پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………….101

منابع
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….104

پیوست ها

آزمون عزت نفس کوپر اسمیت……………………………………………………………………………………………………………….107
تست ابراز وجود ASA…………………………………………………………………………………………………………………………..111
پرسشنامه وضعیت مصرف سیگار……………………………………………………………………………………………………………115

فصل اول
کلیات تحقیق

چکیده :
هدف از این پژوهش بررسی رابطه بین عزت نفس، ابزار وجود و متغیرهای جمعیت شناختی با مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه علمی وکاربردی زندانهای ارومیه در سال تحصیلی89-1388 بود. برای انجام این پژوهش تعداد 50 نفر از دانشجویان سیگاری و 50 نفر از دانشجویان غیرسیگاری به صورت داوطلبانه از جامعه تحقیق انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه عزت نفس کوپراسمیت، پرسشنامه ابزار وجود (ASA) و پرسشنامه جمع آوری اطلاعات فردی و جمعیت شناختی استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آماری رگرسیون استفاده شد و این نتیجه بدست آمد که متغیر ابزار وجود بهترین پیش بینی کننده برای مصرف سیگار است.

مقدمه :
امروزه مسئله اعتیاد به مواد مخدر و دارو و دخانیات و… بصورت یک مشکل جهانی و فراگیر در آمده است. آمارهای منتشر از سوی سازمانهای بین المللی به خصوص سازمان بهداشت جهانی، کمیته کنترل جهانی مواد مخدر و سازمان یونسکو حاکی از افزایش فزاینده مصرف این مواد در سطح جهان است. تنها تفاوت موجود بین کشورها و رده های سنتی مختلف، در الگوی مصرفی آنهاست. بر هیچ کس پوشیده نیست که گسترش این روند تیشه بر ریشه بنیادهای اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی یک جامعه می زند و آن را از درون دچار فساد می کند و در نهایت به انحطاط می کشد. این مشکل امروزه آن چنان خود نمایی می کند که هیچ کشوری نمی تواند خود را کاملاً مصون از آن بداند. آنچه مسلم است علاج واقعه قبل از وقوع کردن بیش از هر راه حل دیگر با عقل سلیم جور در می آید (فرانچ واگور1 ، 1998).
عزت نفس و اعتماد به نفس میزان ارزش و اعتباری است که یک فرد در زمینه های مختلف زندگی به ویژه در زندگی های خانوادگی، اجتماعی، تحصیلی، جسمانی و هوش برای خود قائل است. عزت نفس عبارت است از قضاوت و نگرشی که شخص بطور مداوم و پیوسته از ارزشهای خودش انجام داده و معمولاً حفظ می نماید. به اعتقاد کوپر، این نگرش معمولاً از دوران کودکی آغاز می شود و تحت تاثیر فرهنگ، جامعه و خانواده تقویت می شود. این احساس به ما توانایی می دهد که خود را علیرغم اشتباهات و شکستهایمان با اهمیت دانسته و مورد قبول و تایید قرار دهیم. (کوپر اسمیت2، 1993).
چرا به عزت نفس نیاز داریم؟ گرینبرگ3 در تبیین چرائی مسئله، نظریه ای بیان نموده است که بر اساس این نظریه چون عزت نفس ما را از اضطراب محافظت می نماید به آن نیاز داریم. گرینبرگ در توضیح نظریه خود می گوید: از بدو تولد تا اوایل کودکی تنها اساس علامت امنیت، مراقبتی است که از جانب والدین اعمال می شود. والدین نیازهای فرزندان را بر آورده ساخته و از اضطراب آنها می کاهند.(گرینبرگ، 1992).
از عزت نفس به عنوان یک سپر فرهنگی در مقابل اضطراب نام می برد، از آنها که عزت نفس زمینه را برای تجارب زندگی کودک و نوجوانان فراهم می کند، مثبت بودن آن ارزش ویژه ای دارد. ( فرنچ وارگو- 1998).
جسارت داشتن همچنین به معنی پذیرش مسئولیت زندگی و انتخاب های خود است، یعنی خودتان تصمیم بگیرید نه این که صرفاً دستخوش پیش آمدها شوید و یا تابع تصمیم دیگران باشید، همچنین افراد دیگر یا شرایط را به خاطر آن چه برایشان رخ می دهد، ملامت نکنید، اگر شما مسئولیت زندگی خود را بپذیرید آن گاه می توانید بخش هایی از زندگی خود را که دلخواه نیستند تغییر دهید. اگر شرایط بیرونی را مسئول زندگی خود بدانید، معنایش این است که از تغییر زندگی خود عاجزید، وقوف بر این نکته که افکار و اعمال ما سازنده ی زندگی ما هستند و اینکه ما مسئول رویدادهای زندگی خویش هستیم جالب و هیجان انگیز است( شهنی ییلاقی، 1379).
اگر بخواهید عملاً جسور باشید، می توانید این کار را با عشق و محبت به خود آغاز کنید اگر بر خلاف آن چه مرسوم است، در مورد خود قضاوت منفی نداشته باشید، می توانید خود را دوست بدارید. اما اگر خود را دوست نداشته باشیم چگونه می توانیم دیگران را دوست بداریم، و اگر خود را دوست نداشته باشیم چرا باید دیگران ما را دوست بدارند؟ بنابراین، نخست باید به نیازهای خود توجه کنیم، این به معنی نادیده گرفتن نیازها و خواسته های دیگران نیست. هم چنان که در موارد دیگر مصداق دارد، ابراز وجود در حیطه های دیگر زندگی است به یک معنی جسارت داشتن کار شاقی نیست، بلکه شیوه ی طبیعی زیستن است شیوه ای که حتی اگر سال ها آن را از دست داده باشیم اما می توانیم مجدداً آگاهانه با پذیرش آن چه اکنون هستیم و برداشتن گامهایی به طرف آن چه که می خواهیم در آینده بشویم، به آن دست یابیم(همان منبع 1379).
مطالعات جهانی نشان داده است که در پیشگیری اولیه آموزش همه جانبه نقش قطعی و تعیین کننده دارد و سرمایه گذاری در این بخش نتایج بلند مدت و دیرپایی حاصل می کند. یونسکو به سهم خود برنامه آموزشی و ارتباطی را برای پیشگیری از مصارف دخانیات و سوء مصرف دارویی آماده کرده است. نقش یونسکو در رابطه با مصرف مواد قانونی و غیر قانونی به مشکلاتی بر می گردد که در سال 1971، بعد از اتخاذ رای 202/1 بوسیله ششمین نشست کنفرانس عمومی یونسکو شروع شد و به یک جهت گیری کلی انجامید. این جهت گیری عبارتست از ایجاد برنامه ای برای بررسی و اقدام در سطوح ملی و بین المللی جهت ارتقا سطح تحقیقات علوم اجتماعی، تربیتی و رساله های گروهی و ارتباط جمعی و حل مشکلات سوء مصرف مواد. در حقیقت اعتیاد پدیده ای مصنوع دست بشر است که آدمی آن را برای خود به ارمغان آورده و مرز نابودی آن نیز در دست خودش است، ولی به هنگام مراجعه با این پدیده و کشف علت و علل آن گویی با کلاف سردرگمی برخورد می کنیم که چاره ای جز تسلیم و مشاهده عواقب سوء آن نداریم. مصرف مواد مخدر مسئله ای مرتبط با فرد، خانواده و اجتماع است که هر یک به نحوی از انحاء البته نه به صورت مجزا در گسترش آن سهیم اند. برخی آثار جسمی گرایش به مواد مخدر عبارتند از: ایدز، هپاتیت، فساد دندانها، رخوت و سستی، عوارض قلبی و ریوی و اختلالات مغزی و عصبی که موجبات انحطاط روحی و جسمی فرد را فراهم می کنند (همان منبع1379).
امروزه دیگر مصرف مواد مخدر بعنوان یک پدیده ی فردی تلقی نمی شود که بتوان راه حل فردی برای آن تجویز کرد بلکه مجموعه ای از علل پیچیده و تنیده در هم چون عدم کنترل اجتماعی و سیاسی، نبود شایسته سالاری، برآورده نشدن نیازها، فراهم نبودن فرصت های برابر، نادیده گرفتن منزلت اجتماعی افراد، عدم موفقیت در زندگی اجتماعی، نارسایی سیستم های آموزشی، رفاهی و کاریابی، فنی نبودن برنامه های صداوسیما در آگاه نمودن و پرکردن اوقات فراقت مردم بالاخص جوانان و نوجوانان، وجود خانواده های مسئله دار، نبود امکانات لازم برای شکوفایی استعداد های بالقوه افراد برای ابراز وجود و فاکتورهای دیگر موجبات احیای آن مهیا می کنند. بطوریکه هر چه میزان ناسازگاریها، نابرابریها و تبعیض ها بیشتر و دانش و آگاهی از مهارتهای زندگی اندک باشد، میزان گرایش و وابستگی به مواد مخدر شدید تر و نوع مواد مصرفی نیز خطرناکتر خواهند بود. پس لازم است که میزان توجه به مسائل خانوادگی و اجتماعی را بیشتر از مسائل شخصی داشته باشیم( نیازی، 1380، به نقل از بختیاری1376).
در مقوله ریشه کنی مواد مخدر، ایراد عمده ای که به ما وارد می آید این است که غالب تلاشها و سرمایه گذار های ما در بخش مبارزه با سوداگران و عاملهای توزیع و قاچاق این مواد بوده، در صورتیکه در بخش فرهنگی و انسانی سرمایه گذاریهای کمتری داشته ایم. یعنی اساساً بر روی انسانها که با دست خود، خویشتن را به هلاکت می رسانند، کمتر توجه کرده ایم. تلاشها و سرمایه گذاریهای دولت در بخش اجتماعی و کلان نیز چندان مثمر ثمر نبوده و در این زمینه بجای تامین نیازهای فرهنگی و اجتماعی ایجاد فرصتهای تامین امکانات و تاسیس موسسات شغلی آموزشی و تفریحی صرفاً به مبارزه قهری با این پدیده پرداخته ایم و کمتر در ابعاد فردی و خانوادگی به مطالعه و پژوهش دست زده ایم، یعنی اساساً به جای تامین و پاسخ به نیازها و تقاضاهای مردم صرفاً با عرضه مواد مبارزه کرده ایم که این بعدی از قضایاست( همان منبع 1380).
اعتقاد بر این است که سیگار بیش از دیگر مواد مخدر به مصرف کننده زیان وارد می سازد. طول عمر را کوتاه می کند، سبب ایجاد سرطان ریه و تنگی نفس می شود و احتمال بروز حمله قلبی را بالا می برد. شایعترین اختلالات جسمانی مربوط به این ماده عبارتند از: برونشیت، بیماری عروق کرونر، اختلالات عروقی محیطی و سرطانهای مختلف. شواهد مربوط به ارتباط بین کشیدن و مشکلات تندرستی روز به روز افزایش می یابد، هر روز بیش از گذشته توجه به این موضوع معطوف می شود که چرا بسیاری از معتادان به سیگار نمی توانند آنرا ترک کنند؟ به طبقه بندی (DSM-III) با نظامهای تشخیصی پیشین از این رو فرق دارد که طبقه بندی، اختلالات ناشی از مصرف توتون و قطع مصرف آن را در نظام طبقه بندی روانپزشکی گنجانیده است. رابطه ی بین سیگار کشیدن و ابتلا به دیگر مواد مخدر مشاهده شده است، کسی که سیگار می کشد احتمال بیشتری دارد که از دیگر مواد نظیر الکل، آرام بخش و محرک نیز استفاده کند. فرد سیگاری نه تنها سلامت خود را به خطر می اندازد بلکه بر زندگی و سلامت افراد خانواده تاثیر منفی می گذارد و آسایش و رفاه فردی را از اعضای خانواده سلب می کند، برای سازمان درمانی، آموزشی، سیاسی، اقتصادی، انتظامی مسئله بزرگ و پیچیده ای را ایجاد می کند و در تخریب و ضایع کردن نیروی انسانی و در اقتصاد اجتماع تاثیر عمیق می گذارد به پیشرفت صنعتی و آموزش و پرورش خانواده و همچنین مسائل روحی و روانی و اجتماعی فرزندان لطمه سنگین می زند و به همین دلیل مصرف مواد مخدر در بعضی از کشورها در راس برنامه های ملی و بهداشت همگانی قرار داده شده است. یکی از علل افزایش و شیوع مواد مخدر پیشرفت تکنولوژی، صنعت و گسترش زندگی ماشینی، ازدیاد و افزایش جمعیت، کمبود مسکن و مواد غذایی، بحران آموزش و بهداشت، بحران ترافیک، رشد بی حد و حصر شهرها، مهاجرت بی رویه روستائیان به شهرهای صنعتی بزرگ و عدم امکان تطبیق آنها به شهر و آپارتمان نشینی، نداشتن کار و حرفه ثابت و بیکاری، فقر اقتصادی و عواقب نامطلوب آن می باشد. پیشرفت و تکنولوژی، قدرت و ثروت را افزایش داده ولی امکان زندگی در آرامش و صلح و اطمینان را از انسان صلب کرده و در حقیقت(( کیفیت فدای کمیت شده و اعتدال و تناسب کنار رفته و بیماری های عصبی و روان تنی جانشین آن شده است)) ( نیازی،1380).

بیان مسئله تحقیق :
در این تحقیق به دنبال یافتن جواب به این سوال هستیم که آیا بین متغیرهای عزت نفس و ابراز وجود و متغیرهای جمعیت شناختی و مصرف سیگار دانشجویان دانشگاه علمی وکاربردی زندانهای ارومیه رابطه معنی داری وجود دارد یا خیر؟
فرضیه تحقیق :
متغیرهای عزت نفس، ابراز وجود و جمعیت شناختی درصدهای متفاوتی از متغیر سیگاری بودن یا نبودن را تبیین می کنند.
اهمیت تحقیق :
روانشناسان علاقمندند رفتار را مطالعه نمایند و مشخص کنند عوامل موثر بر آن کدامند؟ چه عواملی باعث متمایز شدن رفتار انسانها از یکدیگر می شود؟ و چه عواملی بر رفتار انسان تاثیر می گذارد و تمام جنبه های جسمانی و روحی آن را تحت شعاع قرار می دهد؟
سیگار نیز یکی از موادی است که همواره مد نظر پژوهشگران بوده و از جنبه های مختلف آن را مطالعه کرده اند. پیشرفت و ترقی هر کشور و جامعه ای بستگی به نیروهای سازنده و سالم آن دارد. جوانان و نوجوانان و دانشجویان باهوش و کارآمد سرمایه های اصلی هر کشور هستند که باید آنان را از گزند و آسیب حفظ نمود. سیگار از جامعه عوامل آسیب زا به نوجوانان است. پس لازم است در مرحله اول از عوامل ایجاد کننده این و معضل جلوگیری نمایند و اگر هم این مسئله برای نوجوانان بوجود بیاید باید آنان را شناسایی کرد و نزد مشاور یا روانشناس برده و آموزش های لازم را ببیند و امکانات مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادهایشان در نظر گرفته شود. در غیر این صورت انسان از رشد و کمال بازمانده و در نتیجه به سوی سیگار سوق داده می شود.
اهداف تحقیق :
در این تحقیق بر آن هستیم که با بررسی رابطه متغیرهای ابراز وجود، عزت نفس، و متغیرهای جمعیت شناختی به عنوان متغیر های پیش بینی با سیگاری بودن یا نبودن به عنوان متغیر ملاک دریابیم که کدامیک از متغیرهای مذکور پیش بینی کننده ی بهتری برای سیگاری بودن یا نبودن است.

تعاریف و اصطلاحات و متغیرها
تعاریف نظری
الف- تعریف عزت نفس4
عزت نفس عبارتست از: ارزشی که اطلاعات درون خود پنداره، برای فرد دارد و از اعتقادات فرد در مورد تمام صفات و ویژگی هایی که در اوست ناشی می شود (بیابانگرد، 1378).
برای عزت نفس تعاریف مختلفی ارائه شده است کالهون5، اورن6، کورفیس7 (1967)، معتقدند که عزت نفس عبارتست از خشنودی فرد نسبت به تصور از خود خویش. کوپر اسمیت8 تعریفی که از عزت نفس ارائه داده این است که عزت نفس عبارتست از یک قضاوت فردی از شایستگی که ویژگی عام شخصیت است، نه یک نگرش لحظه ای یا اختصاصی برای موقعیت های خاص. عزت نفس به توجه ارزشیابانه از خویشتن یا به قضاوت فرد درباره ارزشمندی خود گفته می شود. به عقیده لاپورت و سوگینی9 عزت نفس خوب داشتن یعنی: از توانایی ها و ضعف های خود آگاهی داشتن و خود را با آنها که شخصی تر و با ارزشتر است پذیرفتن. منظور این است که مسئولیت های خود را به عهده گرفتن، خود را تایید کردن، به نیازهای خود پاسخ دادن، هدف هایی داشتن و برای نیل به آنها راههایی برگزیدن خوب، یکپارچگی شخصی و توجه به دیگران را به همراه می آورد( وندر زندن10، 1996).
ب- ابراز وجود
رفتاری است که فرد را قادر می سازد که ضمن حفظ حرمت خود و دیگران احتمال بدست آوردن نتایج مطلوب را افزایش می دهد( وندر زندن، 1996).
ج- تعریف سیگار
سیگار ماده ی مخدری است که ماده موثر آن نیکوتین نام دارد. نیکوتین ماده ای شیمیایی است که از آن می توان به عنوان ضد خستگی، شل کننده اعصاب یا آرامش بخش استفاده کرد( شهنی ییلاق 1379 به نقل از بختیاری 1376).

تعاریف عملیاتی
الف- تعریف عزت نفس
تعریف عزت نفس نمره ای است که بوسیله تست عزت نفس کوپر اسمیت بدست می آید.
ب- تعریف ابراز وجود
نمره ای است که بوسیله تست ابراز وجود A S A بدست می آید.
ج- تعریف سیگاری و غیر سیگاری
در این تحقیق منظور از سیگاری با توجه به پرسش نامه، سیگاری به افرادی اطلاق می شود که در هر هفته بیش از ده نخ سیگار را استعمال کنند و غیر سیگاری به افرادی اطلاق می شود که در هر هفته چیزی کمتر از ده نخ را استعمال کنند.

فصل دوم
ادبیات تحقیق

سیگار:
اعتیاد در لغت به معنای خود را به عادتی نکوهیده وقف کردن است. به عبارت دیگر ابتلای اسارت آمیز به مواد مخدر و دخانیات که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور شمرده می شود اعتیاد نام دارد. معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم متکی و وابسته به مواد مخدر یا دخانیات شده باشد، اعتیاد مهمترین آسیب اجتماعی است که ریشه در عوامل اجتماعی و درونی دارد و متقابلاً بر روان فرد و بر اجتماع اثر می گذارد به عبارت دیگر رابطه ای سه جانبه بین اعتیاد، اجتماع و روان فرد وجود دارد. خوشبختانه بسیاری از تجربه های افراد با سیگار کوتاه و بدون پی آیند است. آنها از روی کنجکاوی میل به خطر پذیری یا به خاطر فشار گروه همسالان دست به مصرف مواد می زنند. ابتدا تفریحی است عوامل مختلف بسیار زیادی در تشریح گذر از مصرف گاه به گاه و تفریحی به سوی وابستگی مطرح شده است. کسی که وابسته به نوعی ماده است و در نتیجه ترکیب سه مجموع عامل به این وضع دچار می شود، عکس العملی شرطی به وجود می آید و شخص معتاد پس از صرف ناهار بلافاصله میل به کشیدن سیگار پیدا می کند. (شهنی ییلاقی 1379 به نقل از کربلایی، نیکوبخت، کمائی،1383).
عزت نفس :
عزت نفس11 از جمله مفاهیمی است که در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران قرار گرفته است. اما از نظر قدمت تاریخی، این موضوع در مباحثی که علما و فلافسه تعلیم و تربیت در گذشته داشته اند نیز به چشم می خورد. در طول هزاران سال گذشته، گزارشهای تاریخی نظریات فلاسفه و شاعران، داستانها و افسانه ها گواه بر این مطلب است که انسان دارای این نیاز است که خودش را خوب بشناسد و تمام کارکردهایش را اخلاقی و منطقی جلوه دهد در طول صد سال گذشته نیز بسیاری از روانشناسان این نظریه را پذیرفته اند که انسان دارای نیاز به عزت نفس است.
منظور از عزت نفس احساس و تصویری است که فرد به مرور زمان نسبت به خویشتن در ذهن می پروراند. به عبارت ساده تر، عزت نفس یعنی ارزیابی فرد از خودش. حال همه افراد صرف نظر از سن، جنسیت، زمینه فرهنگی، جهت و نوع کاری که در زندگی دارند، نیازمند عزت نفس هستند.(کلمز12، کلارک13، بین14، ترجمه، علی پورافکاری- 1373).
عزت نفس واقاً بر همه سطوح زندگی اثر می گذارد، در حقیقت بررسیهای گوناگون روانشناسی حاکی از آن است که چنانچه نیاز به عزت نفس ارضاء نشود، نیازهای گسترده تر نظیر نیاز به آفریدن، پیشرفت و یا درک استعداد بالقوه محدود می ماند. افرادی که احساس خوبی نسبت به خود دارند، معمولاً احساس خوبی نیز به زندگی دارند. آنها می توانند با اطمینان با مشکلات و مسئولیت های زندگی مواجه شوند و از عهده آنها برآیند.( همان منبع1373).
داشتن عزت نفس سالم یک نیاز اساسی انسان است. و چیزی است که ما پیوسته برای رسیدن به آن تلاش می کنیم. با این حال، بعضی از مردم هرگز به خود انگاره ای بتوانند با آن احساس راحتی کنند، نمی رسند و تا ابد زندگیشان بر اثر شکهایی که به خود دارند، دست خوش ناراحتی و عذاب می شود. بهترین سرمایه گذاری در زندگی ارتقاء عزت نفس است. عزت نفس ضعیف موجب می شود ما خود واقعیمان را با شرمندگی پنهان کنیم. ما جلوه های تدافعی از خود نشان می دهیم و مانع از خود شکوفایی تواناییمان می شویم. نظر فرد نسبت به خویشتن و حس عزت نفس به تدریج در طول زندگی تکامل پیدا می کند. این حس از کودکی آغاز می شود و طی مراحلی که بتدریج پیچیده تر می شود، پیشرفت می کند. فرد در هر یک از مراحل عقاید، احساسها و بالاخره افکار پیچیده جدیدی نسبت به خویشتن دارد و در مجموع همه اینها موجب می شود که وی به طور کلی خویش را موجودی ارزشمند یا بی کفایت بداند. کودک هیچ نظری در مورد خویشتن ندارد. وی صرفاً ( می آزماید) او دارای عواطف و احساسهای جسمانی و نوعی ((آگاهی)) پراکنده و مبهم، بر اساس همان احساس هاست. ( شیهان، 1378).
هنگامی که از او مراقبت می شود، یا پدر و مادر در آغوشش می گیرند، به او لبخند می زنند، جایش گرم و شکمش سیر است، احساس خوشی و راحتی می کند، زمانیکه نیازهای جسمانی اش برآورده می شود و در محیطی گرم و پر محبت پرورش می یابد، احساس رضایت می کند. لیکن هنگامی که به نیازهای جسمانی اساسی اش توجهی نشود، هنگام زمین خوردن با بی توجهی والدین روبرو شود و یا به طور کلی از نظر جسمی یا عاطفی توجه کافی نبیند، احساس درد و ناراحتی می کند. (همان منبع، 1378).
وقتی کودک بزرگتر می شود، یادگیری زبان را آغاز می کند، خود را در شرایط مختلف می آزماید و واکنش دیگران به ویژه پدر و مادر را نسبت به خود درک می کند، بتدریج حسی نسبت به خودش در او رشد می یابد. او در دو سالگی بیش از آنکه از پدر و مادر بداند، احساس استقلال وجود15 می کند و خود را موجودی جدا از پدر و مادر می داند. طی همین مراحل اولیه زندگی است که تحسین نظر به خویشتن در فرد شکل می گیرد. این نظر تقریباً فقط از طریق واکنشهای دیگران نسبت به کودک بوجود می آید. وقتی پدر و مادری به کودک می گوید: ( تو دختر خوبی هستی) کودک برداشتی حاکی از دختر خوب بودن را کسب می کند. هر چند که ممکن است چنین برداشتی صریح و روشن نباشد. کودک این واژه ها را به درون خویش می برد، یا به عبارت دیگر آنها را درونی می کند. ( کلمز، کلارک، بین،1373).
هنگامیکه والدین می گویند: (( تو قشنگ، دوست داشتنی، باهوش، شیرین)) و نظیر اینها هستی، کودک به تدریج این واژه ها را در درون خویش جمع می کند تا به همراه احساسات، تبسم های دریافتی، شور و گرمی لحن صداها، حرکات تاییدی سر و ابراز احساسات جسمانی نظیر در آغوش گرفتن، گرفتن دست، ناز و نوازش به هنگام آسیب دیدن، نخستین نظر نسبت به خویشتن را شکل دهد. نخستین نظر و احساسی که کودک نسبت به خویشتن پیدا می کند، برداشت پیچیده است که از واکنش های سایر افراد مهم ناشی شده است. در این هنگام اگر مادر حضور داشته باشد، معمولاً مهمترین نقش در زندگی کودک دارد. پس از او پدر و سایر بستگان بر حسب میزان تاثیری که بر کودک دارند، در این برداشت سهیمند. ( کلمز16، کلارک17، بین18،1373).

نحوه شکل گیری عزت نفس :
عزت نفس در هر فرد بر اساس ترکیبی از اطلاعات عینی در مورد خودش و ارزشهای ذهنی که برای آن اطلاعات قائل است بنا نهاده می شود. نحوه شکل گیری عزت نفس را از طریق تفکر در مورد(( خود ادراک شده19)) و (( خود ایده آل)) می توان بررسی کرد خود ادراک شده همان خود پندار می باشد؛ یعنی دیدگاه عینی فرد در مورد مهارتها صفات و ویژگی هایی که در خود می بیند یا فاقد آن است. خود ایده آل عبارت است از اینکه هر فرد دوست دارد خود داشته باشد زمانی که خود ادراک شده و خود ایده آل با هم همتراز باشند. فرد از عزت نفس بالایی برخوردار است(پپ20 و همکاران 1989).
وجود شکاف و فاصله بین خود ادراک شده و خود ایده آل عاملی است که مشکلات مربوط به عزت نفس را بوجود می آورد. خود پنداره و به تبع آن عزت نفس بر اساس ترکیبی از مسائل و موضوعاتی که در زندگی برای ما اهمیت دارند ساخته شده است. اگر فرد زمینه هایی را که در آنها فعالیت داشته است با ارزش بداند. عزت نفس کلی او بالا خواهد بود. در حالی که اگر وی آن زمینه ها را بی ارزش بداند عقاید منفی در مورد خودش خواهد داشت. نقش والدین در تحول عزت نفس در کودک بسیار مهم است همچنین میزان عزت نفس و شایستگی خود والدین حائز اهمیت است. چرا که کودکان نظاره گر و چگونگی درگیری رویارویی با دشواریها و میزان شایستگی آنها هستند.

عزت نفس: ارزیابی خود :
تحقیقات بسیاری در خصوص تفاوتهای فردی در خود پنداره و بر روی چگونگی ارزیابی افراد از خود( عزت نفس) انجام شده است. عزت نفس تا حدی بستگی به این دارد که تا چه حد ویژگیهای ادراک شده توسط فرد به مفهوم خود ایده آل از دیدگاه همان فرد نزدیک و جور باشد.( مورتی و هیگنیز،1990).
احتمالاً نگرش اصلی و مرکزی در مورد خود از تمام نگرشهایی که ما داریم مهمتر است. برای لحظه ای در نظر بگیرید که آیا نسبت به خودتان و اینکه چه کسی هستید احساس نسبتاً مثبتی دارید یا احساس شما تا حدی منفی است. در این حالت آیا خودتان را دوست دارید؟
مفهوم خود منفی (تصور بد از خود) :
بیمارانی که تصور بد از خود دارند معمولاً برداشت منفی از خود و دنیا دارند، محتوی فکر معمولاً به صورت نشخوار ذهنی و غیر هذیانی در مورد نیستی، گناه، خود کشی و مرگ است. بسیاری از بیماران قرائن کاهش سرعت و حجم کلام نشان داده و پرسشها با کلمات کوتاه و به کندی واکنش نشان می دهند. تقریباً 10 در صد بیماران افسرده علائم بارز اختلال تفکر معمولاً بصورت وقفه تکلم، فقر عمیق محتوی کلام یا حاشیه پردازی قابل توجه دارند( کاپلان سادوک -1373).
آنها خود را ناتوان تر از این می بینند که بر مشکلات فائق آیند، احساس حقارت خود را با ذکر این عبارت که من ناتوانم، قدرت انجام این کار را ندارم، این کار برای من سنگین است و…. بیان می کنند و در حال ناراحتند از اینکه نمی توانند بر اساس خود عمل کنند و به پیش روند، در برابر شکست زود مایوس و افسرده می شود. کسی که تصور بد از خود دارد احساس خستگی می کند، حتی اگر ساعتها خوابیده باشد باز هم بی حال و بدون انرژی است. هیچ چیز به نظرش جالب نیست و حالت بی تفاوتی دارد. اغلب آرزو می کند ای کاش می توانست چیزی پیدا کند که موجب به حرکت در آوردن و دمیدن روح زندگی او می شود ولی به نظر او هیچ چیز حتی ارزش امتحان کردن را هم ندارد. البته باید راهی برای حل این مشکل بزرگ در دانش آموزان پیدا کرد.( رضا زاده،1376).
ضعف اعتماد به نفس:
ضعف اعتماد به نفس ناشی از قضاوت بی رحمانه و سختگیرانه در مورد خودمان است فردی که فاقد اعتماد به نفس است، خود را انسانی نالایق، بی ارزش و غیر قابل تصور می نماید، هر چند که واقعاً چنین نباشد، او در زندگی متکی به قضاوت دیگران است و ضعف اعتماد به نفس ارتباطی با درجه موفقیت ندارد. چه بسا افرادی که به درجات عالی تر نایل می شوند ولی از عدم اعتماد به نفس در رنج و عذابند. دلیل این امر واضح است، چون اینگونه افراد برای بدست آوردن تایید و تمجید دیگران منتهای سعی و جدیت را بکار می برند و در نتیجه به موقعیت های شایان نایل می شوند. بدین ترتیب رفتار و کار عالی از طرف این گروه صرفاً رشوه ای به دنیا و درخواست و تقاضایی برای گرفتن تایید است. این تایید برای از هم پاشیدن احساس درونی، عدم اعتماد به نفس کافی نبوده و فقط داروی مسکن است در نتیجه شخص درمان نیافته و همچنان برای بدست آوردن تایید دیگران جان فشانی می کند. او با دریافت تایید از طرف دیگران فقط پرده ای درون ضعف اعتماد به نفس خود را می کشد که با کوچکترین نسیمی به کنار می رود. مشکل اعتماد به نفس با عدم شناخت فرد ارتباط مستقیم دارد. دخترانی که فاقد اعتماد به نفس هستند، در شرایطی هستند که وضع عادی از خود بروز نمی دهند، قادر به آن نیستند که سر پای خویش بایستند و برای خود شخصاً تصمیم بگیرند. شاید در این امر سرکوفتها، تحقیرها، ملامتها و شاید هم در مواردی عدم پذیرش از نظر جنسیت در این امر موثر باشد.(همان منبع ، 1376).
عوامل موثر بر عزت نفس:
علیرغم ثبات کلی عزت نفس، بسیاری از موقعیت ها می توانند باعث گردند که ما حداقل بطور موقت در مورد خودمان احساس بهتری پیدا کنیم (سلحشور، 1379).
در مطالعات میدانی، تجربیات موفقیت عزت نفس را بالا می برد، مثالهایی از این نوع شامل یادگیری شنا در یک اردوی تابستانی مورد ارزیابی مثبت قرار گرفتن توسط فردی از جنس مخالف بعد از اولین وعده ملاقات و… می باشد. (همان منبع،1379).
در یک موقعیت آزمایشی ارزیابی های خوب از عملکرد فردی باعث افزایش عزت نفس و ارزیابی بد باعث کاهش آن شد. در صورتی که آزمودنی مشروبات الکلی نوشیده باشد. عملکرد ضعیف و شکست را به آن نسبت می دهد.
یافته هایی که باعث می شود ما در خود امتیاز دهی متناسب داشته باشیم این است، که خلق منفی و افسرده نیز عزت نفس را متاثر می سازد و بوسیله یک خلق مثبت عزت نفس افزایش و توسط یک خلق منفی کاهش می یابد.(همان منبع-1379).
صیانت نفس:
جالب است که بدانیم اغلب مردم قادر هستند از خودشان در مقابل اطلاعات منفی با تعبیر اهمیتی که برای جنبه های مختلف تصور خودشان قائل هستند، محافظت نمایید. مثلاً اگر درباره ی بعضی از مهارتها و عملکرد های خود اطلاعات منفی دریافت کنند. آن مهارت را بی ارزش قلمداد می کنند تا اینکه شخص بتواند هم چنان احساس مثبتی در مورد خودش داشته باشد.( هیل اسمیت و لویکی،1989).
گزارش کردند مهارتهای کامپیوتر در دانش آموزانی که نمرات بالایی در دوره های مقدماتی کامپیوتر اخذ کرده بودند این موفقیت را به خود نسبت داده و مهارتهای کامپیوتری را دارای اهمیت اساسی دانستند در میان کسانی که نمرات پایین تری گرفته بودند کسب نمره پایین را کمتر به خود نسبت دادند( اسمیت و هیل21 1997).
عزت نفس جمعی:
علاوه بر عزت نفس فردی، مردم ارزیابی گروه هایی که بدان متعلق هستند نیز متفاوت است (عزت نفس جمعی) برای مثال آیا شما جنسیت، نژاد، مذهب، ملیت، دوستان همکلاسی خود را و…مثبت ارزیابی می کنید یا منفی؟
عزت نفس و هوش به عنوان تعیین کننده های جهت گیری و توجه نسبت به آینده در طی سالهای اول نوجوانی به منظور مطالعه چگونگی تاثیر تعامل کودک با والدین عزت نفس و هوش بر جهت گیری نسبت به آینده نوجوانان 57 نوجوان11 ساله و 56 نوجوان15 ساله، مورد مصاحبه قرار گرفتند تا در مورد امیدهایشان نسبت به آینده صحبت کنند محتوا و گستردگی هر امید، همانند سطوح درونی بودند، خوش بینی و واقع بینی و واقع گرایی از پاسخهای آنها به خوبی برآورده شود. نتایج نشان داد سطوح بالایی از مبحث های خانوادگی، علاقه به آینده خانواده را افزایش می دهد. اما تاثیرات کنترل والدین و بحث های خانوادگی به مرور که نوجوان بزرگتر می شد، تغییر یافت (عبداللهی1377، به نقل از جری اندرومی199722).
نوجوان 11 ساله کنترل والدین بیشتری را گزارش می کردند، خوش بینی کمتری نسبت به آینده داشتند. اما گامهای بیشتری در جهت واقعی نمودن و فهم امیدهایشان بر می داشتند از طرف دیگر، سطوح بالاتری از مباحث خانواده را نوجوانان 15 ساله گزارش می کردند، خوش بینی بیشتری داشتند و امیدها و آمال آنها را بیشتر می داند. نوجوانان دارای عزت نفس بالا در تفکراتشان درباره آینده از آنهایی که عزت نفس پایین تری داشتند، درونی بودند. علاوه بر خانواده عوامل مربوط به شخصیت، مثل عزت نفس و هوش نیز می تواند نقش مهم در جهت گیری نوجوان نسبت به آینده، بازی کنند. همانطوری که توسط مارش23 و دیگران نشان داده شده است که کودکانی که خودپنداره مثبتی دارند، احتمالاً مسئولیت موفقیت را درونی می کنند. به گونه ای مشابه درباره آینده نیز، نوجوانانی که خودپنداره مثبتی دارند و به توانایی های خودشان اعتقاد دارند، می توان انتظار داشت که در تفکراتشان نسبت به آینده بیشتر درونی باشند تا کسانی که خودپنداره منفی دارند. نتایجی که توسط پلانت24 به دست آمده است حاکی از این است که نوجوانانی که دارای عزت نفس بالاتری می باشند، در عقایدشان نسبت به آینده درونی تر هستند تا کسانی که عزت نفس پایینی دارند، در این مطلب نیز حمایتی را برای این فرضیه فراهم کرد ( جری اندرومی، پلانت، 1377).
در این تحقیق همانگونه که انتظار می رفت نوجوانان دارای عزت نفس بالا در تفکراتشان نسبت به آینده درونی تر بودند، نسبت به کسانی که عزت نفس پایینی داشتند و نتایجی مشابه با نتایج پلانت به دست آمده بنابراین به نظر می رسد که عزت نفس نه تنها اساسی برای عقاید درونی فراهم می کند مربوط به موقعیت های فعلی، همانگونه که مارش و سایرین نمایان ساختند، بلکه برای نگرش های درونی نسبت به آینده نیز پایه و اساسی می باشد.( همان منبع فوق ،1377).
همبستگی های عزت نفس :
عزت نفس یک شخص با عزت نفس و خصیصه های شخص دیگر همبسته است. همانطور که می توان انتظار داشت کسانی که عزت نفس پایین تری دارند، عواطف منفی را مثل افسردگی گزارش می کنند. (استرمن و هیگینز25 1375).
در مقابل کسانی که خود پذیرش بالاتری دارند اغلب از لحاظ علمی و تحصیلی عملکرد بهتری دارند ( که البته با توجه به سن و خواسته های تحصیلی شان اثری متفاوت دارند).
اسکالویک و هتوت26 معتقدند که کسانی که تلاش بیشتری را صرف می کنند بالاترین توانایی را دارند ( دیوید زولاتون271961). از شکست کمتر می هراسند ( اسمیت و تین281971) و از مرگ هم کمتر می ترسند (بوزانگار29 و دیگران1989). به موقع و به اندازه خشمگین می شوند ( ارچل301958) و به رفتار تعالی خود، اشتغال دارند، مثل ارزیابی مثبت کار گروه خودی ( براون31، کولینز32 و اسمیت331988) عزت نفس بالا، همچنین با تمایل به نسبت دادن شکست به علل بیرونی در مقایسه با علل درونی همراه است ( فیچ34،1970) و هم در موفقیتها و هم در شکستهای بعدی به عملکرد بهتری از خود نشان می دهند.(شروگر و روزنبرگ351970).
ارزیابی های مثبت و منفی اثرات متفاوتی بر کسانی که دارای عزت نفس بالا در مقابل عزت نفس پایین اطمینان کمتری به ارزش های خود دارند و بیشتر تحت تاثیر و توجه ارزیابی های اجتماعی هستند (همان منبع، 1970).
بامگاردنر، کافمن و لوی36 (1989) دریافتند که افراد دارای عزت نفس پایین در مقابل افراد با عزت نفس بالا می توانند با هر دو نوع بازخورد مواجه شوند و مهارت اجتماعی آنها بهتر است. ( همان منبع، 1970).
در نتیجه، آنها به خوبی آگاه هستند که نه از لحاظ اجتماعی مطلوب است که منبع باز خورد. از جمله نظراتی را که دیگران در گذشته به تصمیمات وی نداشته اند و آنها را پذیرفته است. مورد سوال را قرار می دهد در نتیجه، او ممکن است فردی سرکش شود و تمام ارزیابی های دیگران را رد کند. که البته این نشاندهنده تاثیر آنها بر اوست، یا ممکن است آنقدر دچار سردرگمی و عدم اطمینان نسبت به خود شود که مدام از دیگران بخواهد که او را تایید و یا در همه موارد راهنمایی کنند. مهم نیست که چگونه نیاز به کسب هویت در وی ایجاد می شود. او در هر حال مرحله ی بحرانی ساماندهی مجدد نگرش نسبت به خویش را که منجر به تغییراتی در عزت نفسش می شود، طی می کند ( کلمز و هریس37).
جنسیت و عزت نفس :
هنگامی که کودکی به دنیا می آید، بعد از آگاهی یافتن از سلامتی او، اولین سوالی که عنوان می شود این است، نوزاد دختر است یا پسر؟
به نوزادان دختر، لباس صورتی رنگ می پوشانند و اتاق او را رنگ ملایم و روشن تزئین می کنند. به نوزادان پسر لباس آبی رنگ می پوشانند و اتاق آنها معمولاً رنگهای روشن و تند دارند. معمولاً والدین رفتارهای فرزندانشان را به نوعی طبقه بندی می کرده و آنها را به انجام رفتارهای مناسب با جنس خود تشویق می کنند. در اغلب موارد نوزادان دختر لطیف تر و آسیب پذیرتر از نوزادان پسر تصور می شوند. زمانی که کودک خردسال فعالیتی متناسب با جنس خود انجام می دهد، بیشتر مورد توجه و حمایت پدر و مادر خود قرار می گیرد تا وقتی که کارها و رفتار جنس مخالف را تکرار می کند فاگوت38، ژاکلین و مک کوبی39 دریافتند کودکان هنگامی که با یک هم سال هم جنس خود هستند، رفتارهای اجتماعی مثبت بیشتری از خود نشان می دهند تا زمانی که با یک هم سال غیر هم جنس هستند پسران علاقه دارند در گروه های بزرگ و فضای باز به بازی بپردازند. در حالی که دختران تمایل دارند در محیط بسته و به صورت زوج بازی کنند. بطور کلی به نظر می رسد والدین در مورد تربیت فرزندان پسر خود بیشتر بر رقابت، پشتکار و حس استقلال طلبی تکیه دارند. در حالی که فرزندان دختر خود را برای حساس بودن، معتقد بودن، و نوع دوستی تشویق می کنند. پارسونز40 معتقد است که اعتقادات والدین بر تصور کودکان از توانایی هایشان تاثیر مستقیم دارد ( رینگولد و کوک41،1975).
برای بسیاری از نوجوانان، اعتماد به عزت نفس هم زمان با بلوغ جسمانی آغاز می شود. این موضوع بدان دلیل است که بدن و جسم در حدود 10 سالگی برای دختران و 12 سالگی برای پسران تغییرات چشمگیری می کند. سرعت تغییرات گاهی به اندازه ای است که یک جوان نمی تواند احساسات و افکار خود را با همان سرعت تغییر دهد و با آن سازگار کند و همین امر موجب نگرانی و آشفتگی ذهنی اغلب نوجوانان می شود. فرآیند بلوغ و معیارهای نوجوانان برای زشت و زیبا بودن بسیار حائز اهمیت است ( رینگولد و کوک). برای مثال، دختران زیبا نسبت به دخترانی که از جذابیت کمتری برخوردارند اعتماد به نفس بیشتری دارند. ( سیمونس42) پژوهشگران معتقدند این امر بدان دلیل است که جامعه به صراحت مسئله زیبایی را امتیاز ویژه ای می داند. عزت نفس و اعتماد به نفس در دختران ارتباط مستقیمی با درجه محبوبیت آنها دارد که آن هم به میزان زیادی به زیبایی و ظاهر آراسته آنها بستگی دارد.( سلحشور، 1379).

چهار شرط عزت نفس عبارتند از:
1- همبستگی
احساس همبستگی وقتی بوجود می آید که نوجوان از پیوندهایی که برای او مهم هستند و دیگران آنها را تایید می کنند راضی باشد. ( کلمز و هریس،1373).
2- بی همتایی
احساس بی همتایی وقتی بوجود می آید که نوجوان بتواند صفات و ویژگی هایی را که موجب تفاوت و تمایز او از دیگران می شود، بشناسد، به آنها احترام بگذارد و به سبب داشتن آن صفات مورد احترام و تایید دیگران قرار گیرد.
3- قدرت
احساس قدرت وقتی به وجود می آید که نوجوان بداند منابع، فرصت و قابلیت آن را دارد که به طرق عمده در شرایط زندگی خویش تاثیر بگذارد.
4- الگوها
نکات راهنمایی هستند که نوجوان به مدد آنها الگوهای انسانی، فلسفی و عملیات برای خویش فراهم می کند تا او را در استقرار ارزش های معنا دار، هدفها، آرمانها و معیارهای شخصی کمکم کند ( کلمز و هریس،1373).

نظریه ها و دیدگاه های دیگران در مورد عزت نفس
دیدگاه اسلام و قرآن:
از نظر اسلام، انسان موجودی شریف و با ارزش است. انسان جانشین خداوند در روی زمین است.
چنانچه در آیه شریفه سوره بقره آمده:
( انی جاعل فی الارض خلیفه فی ذل)
مردن با عزت از زندگی با ذلت بهتر است ( مطهری،1374).
علی (علیه السلام) در وصیتنامه ای که به فرزند بزرگوارش امام حسن مجتبی (ع) می نویسد، می فرماید: پسرکم! نفس خود را گرامی و محترم بدار از اینکه به پستی دچار بشود زیرا اگر از نفس خود چیزی را باختی و از دست دادی دیگر هیچ چیز نمی تواند جای آن را پر کند. نیز وقتی امام سجاد (ع) می پرسند: از همه مردم با اهمیت تر کیست؟ می فرمایند: کسی که در مقابل نفس خودش برای هیچ چیز اهمیت قائل نباشد و تمام دنیا را با خودش برابر نمی کند ( مطهری،1377).
همچنین در دعای ابو حمزه ثمالی که از امام سجاد (ع) وارد شده آمده است که:
(( الحمدالله الذی و کلنی الیه فاکرمنی و لم یکلنی الی الناس فیهینونی)) : ستایش خدا را که کار مرا به حضرتش واگذاشت و گرامی داشت و به غیر (مردم) وانگذاشت تا خوارم گرداند (هیئت تحریریه انتشارات نبوغ، 1378).

نظریه راجرز43 :
راجرز معتقد است که احساس عزت نفس در اثر (( نیاز به نظر مثبت44)) به خود بوجود می آید. نیاز به نظر مثبت دیگران شامل برخوردها، طرز برخورد گرم و محبت آمیز، احترام، صمیمیت، پذیرش و مهربانی از طرف محیط و بخصوص اولیاء کودک می شود. راجرز معتقد است که کودک از آغاز همان زندگی احتیاج به محبت و مهربانی دارد، لیکن اولیاء به کودک بطور مشروط مهر و محبت کنند و یا نظر مثبت بدهند، کودک تجربه هایی را با خود پنداریش هماهنگ نباشد طرد و انکار می کند (شاملو).
همچنین راجرز عقیده دارد که نیاز به قدردانی دیگران و نیاز به قدردانی خویشتن با شدتی که ممکن است داشته باشند سبب می شود که آدمی معتقد گردد به اینکه دارای ارزشی هست که او را در فراز و نشیب زندگی یاری می کند (شاملو، 1374).
دیدگاه الیور ارنسون45 :
افرادی که عزت نفس پایین دارند، اگر به نحوی ابلهانه و بی رحمانه رفتار کنند. بیشتر از دیگران احساس ناهماهنگی می کنند. اما اگر شخص عزت نفس اندکی داشته باشد چه پیش می آید؟ کسی که خود را شخص لاابالی بداند، انتظار دارد کارهای ناشایست هم انجام دهد. به سخن دیگر برای شخصی که عزت نفس پایین دارد خیلی مشکل نیست که مرتکب عملی غیر اخلاقی گردد، اگر شخصی عزت نفس بالایی داشته باشد احتمالاً بیشتر در برابر وسوسه ارتکاب یک عمل خلاف مقاومت می کند، چه رفتار خلاف ناهماهنگی بسیاری در او پدید می آورد.( دان متولتز46، 1381).
دیدگاه آلپورت47 :
آلپورت این نظریه را قبول کرد که هر مردی یک نوع حس جدایی از دیگران دارد که مربوط به عزت نفس و اعتماد به خود است که یک حس درونی است. همچنین او عقیده دارد که در طی 3 سال اول زندگی، کودک شروع به شکل دادن حس خود جسمانی48 حاکی از هویت خود49 در عزت نفس می باشد. آلپورت نیز یکی از صفات پخته نسبتاً کامل را چنین بیان می کند، بر نفس (تمایلات و هیجانات) خود مسلط باشد . خویشتن را آنچنانکه هست قبول داشته باشد (سیف1377).

نظریه مزلو50 :
عزت نفس یا احترام به خود، شامل احساس کسب توفیق و تایید، احساس شایستگی و احساس کفایت و مهارت، یعنی نیاز فرد به ایجاد تصور مثبتی در دیگران نسبت به خودش است (کریمی،1375).
همچنین مزلو می گوید: همه افراد جامعه به یک ارزشیابی ثابت و معمولاً عالی از خودشان (عزت نفس) نیاز دارند. همچنین او به اهمیت ارضای نیازهای پایه در دو سال اول زندگی اشاره می کند اگر شخص در این سالهای اولیه احساس امنیت و قوت کند، هنگام روبرو شدن با مسائل بزرگسالی نیز همین گونه خواهد بود. بدون محبت و احساس ایمنی کافی، و احساس حرمت در دوران کودکی، برای نفس دشوار است که در بزرگسالی تا درجه شکوفا شدن رشد و ترقی کند (همان منبع،1375).
نظریه ویلیام جیمز51 :
او می گوید: شکست و ناتوانی انسان فقط یک دلیل دارد، که آن هم ایمان نداشتن به واقعیت خود است ( شیهان،1378).
همچنین ویلیام جیمز، معتقد بود که تصور از خود در حین تعاملات اجتماعی یعنی زمانیکه فرد متولد شده و مورد شناسایی دیگران قرار می گیرد شکل می گیرد.
(رستمی،1375 به نقل از احمدی، نعمت زاده، هدایت،1378).

دیدگاه پپ52 و همکاران :
پپ و همکاران، معتقدند که عزت نفس به عنوان یک دیدگاه سالم از خود مورد بررسی قرار گرفته است. یعنی دیدگاهی که بطور واقع گرایانه کمبودها و نقاط ضعف را در برمی گیرد. ولی نه به آن شدتی که منجر به انتقاد شدید از خود شود. شخصی که از عزت نفس بالایی برخوردار است که نزد خود نیز به گونه ای نسبت به خود و دیگران نظری مثبت دارد (رستمی، 1375 به نقل از احمدی، نعمت زاده، هدایت،1378).
وجود نظریه ابراز وجود :
ابراز وجود رفتاری است که فرد را قادر می سازد که ضمن حفظ حرمت خود و دیگران احتمال به دست آوردن نتایج مطلوب را افزایش دهد. ابراز وجود یا جسارت دو اصطلاح مترادف هستند.
تاریخ تحول آموزش ابراز وجود:
تاریخ آموزش ابراز وجود، در روانشناسی رفتار گرایانه ریشه دارد، یعنی در کارهای پاولف53، سالتر54، ولپی55، و بعدها افرادی چون آلبرتی56، ایمونز57، لازاروس58،
فنسترهایم59، آن را توسعه دادند. این پدیده تازه، شامل مشاهده، جداسازی، تحلیل و طبقه بندی رفتارهای مبتنی بر ابراز وجود است. پس از آن فنون موثر آموزش این رفتارها، تکامل یافت. بدیهی است که رفتار مبتنی بر ابراز وجود را کسی ابداع نکرده است، بلکه بسیار پیش از آنکه این واژه به آن اطلاق شود، بخشی از رفتارهای انسان ها بوده است. برای درک تاریخچه و تحول آموزش ابراز وجود، نخست باید نظریه ی فیزیولوژیست روسی، آیوان پاولف (1939- 1849) را مورد توجه قرار داد. پاولف کسی است که آغازگر انجام تحقیقات گسترده در مورد ماهیت و عملکرد نظام عصبی است. او به عنوان زیست شناس، به شیوه هایی که موجود زنده را با محیط خود سازگار می کند علاقمند بود. در جانداران تکامل یافته تر، از جمله انسان، یکی از روشهای انجام این کار بوسیله نظام عصبی انجام می گیرد. همچنان که محیط تغییر می کند، فرد نیز باید تغییر کند، در غیر این صورت ممکن است با مشکلاتی مواجه شود.
در فعالیتهای عصبی، پاولف دو عنصر تهییج60 و بازداری61 را کشف و توصیف نمود. تهییج شامل فعالیت شدید، از جمله توانایی یادگیری پاسخ های جدید است. بازداری، فرآیندی است که هم فعالیت و هم توانایی یادگیری پاسخ جدید را کاهش می دهد (ریس شان، گراهان621998).
اندرو سالتر63 اثر کلاسیکی در مورد رفتار درمانی، تحت عنوان درمان از طریق بازتاب شرطی شده (1949) نوشت. سالتر از مفاهیم تهییج و بازداری پاولفی توام با وجود دیگر نظریه ی یادگیری برای توصیف درمان های موثر رفتاری انواع اختلالات استفاده نمود. هدف سالتر افزایش رفتار تهییج آمیز انسان است که او را قادر می سازد به طور موثرتری با محیط خود تعادل کند و شیوه های موثرتر تعادل را بیاموزد. همچنان که فرد، ابراز وجود بیشتری از خود نشان می دهد، افزایش رفتارهای تهییج آمیز، منجر به فزونی احساسات تهییج آمیز در وی می شود. اما سالتر در نظریه اش از اصطلاح ابراز وجود استفاده نکرد. (همان منبع 1379).
( جوزف والپی64-1958)، اولین کسی بود که اصطلاح ابراز وجود را در این رشته بکار برد والپی دریافت که فرد، نمی تواند دو حالت هیجانی متناقض را در یک زمان تجربه کند. از این رو نمی تواند همزمان، هم آرمیده و هم مضطراب باشد. به این اصل، بازداری دو جانبه می گویند. والپی مراجعان خود را تشویق به تن آرامی می نمود و به آنها راه های مواجه با محرک های اضطراب انگیز را نشان می داد.
مکشوف شد که اثر این کار خیلی بیشتر از روشی است که فرد فقط سعی می کند مضطرب نباشد. آسان تر است سعی کنیم چیزی باشیم، تا سعی نکنیم چیزی نباشیم. این فن رفتاری، حساسیت زدایی منظم65 نامیده می شود، که با اثر خاص خود در درمان های هراس آور مورد استفاده قرار می گیرد. به همین منوال والپی نشان داد که در شرایط اضطراب زا، جسورانه رفتار کردن، باعث بازداری اضطراب می شود. ضمناً درمان جو در می یابد که در چنین شرایطی، رفتار مبتنی بر ابراز وجود، آسانتر است. این شیوه ی رفتاری بسیار خلاقانه است ما با اضطراب نمی جنگیم، فقط جسورانه رفتار می کنیم و با کمال تعجب اضطراب از بین می رود. والپی و ایمونز66 تحت تاثیر رویکرد انسان گرایانه کارل راجرز67 و فنون رفتاری والپی قرار می گرفتند. آنها ممکن است مدعی باشند که جزو اولین کسانی هستند که ابراز وجود را به عنوان یک مفهوم رفتاری انسان گرایانه برای کمک به افراد در بدست آوردن حقوق خود، ارائه نموده اند.
آنان اهمیت رشد عزت نفس و همچنین گنجانیدن ابراز وجود مثبت را به عنوان قسمتی از آموزش ابراز وجود مورد تاکید قرار می دهند. آرنولد لازارروس، رفتار درمانی گسترده خود را که شامل رویکردهای انسان گرایانه و رفتاری است، ارائه نمود. وی ابراز وجود را فقط پافشاری برای احقاق حق می داند. ضمناً ابراز وجود محبت، احساسات، رضایت و سایر احساسات مثبت را نیز به عنوان بخشی از (آزادی هیجانی در ابراز احساسات) که می توانند آموخته شوند، می پذیرد. (همان منبع 1379).
بنابراین، در حال حاضر هیچ تعریفی از رفتارمبتنی بر ابراز وجود مورد توافق کلی باشد، وجود ندارد. از این رو انجام پژوهش هایی در خصوص اثر بخشی و مبانی نظری آموزش ابراز وجود کار دشواری است. در واقع، در عمل آموزشگران مختلف شیوه های بسیار متفاوتی را بکار می برند. صرف نظر از این تفاوت های نظری، حتی اگر توافق همگانی بر سر تعریف معیارهای رفتار مبتنی بر ابراز وجود حاصل می شد، باز هم نمی دانستیم که در یک موقعیت خاص چه رفتارهایی دارای این معیارها هستند از دیدگاه عمل گرایانه تر آموزشگران ابراز وجود، این ملاحظات نظری اهمیت کمتری دارند. اگر چه محدود کردن تعریف آموزش ابراز وجود می توانست مطلوب باشد، ولی در حال حاضر امکان پذیر نمی باشد. این مطلب که ابراز وجود هم قبول عام یافته و هم جنبه ی تبلیغاتی پیدا کرده و به عنوان پاسخ جدیدی به همه چیز مطرح گردیده، بر پیچیدگی موضوع افزوده است. این عمل بازار یابی، با ادعاهای مبالغه آمیز خود، هنگامی که آن انتظارات غیر واقعی بر آورده نمی شوند، منجر به نا امیدی می گردد. این که فرد درباره ی آنچه که خودش عرضه می کند، با اشتیاق دفاع می کند، امری طبیعی است. اما مبالغه در مورد هر نوع آموزش یا درمان، خصوصاً در رشته های روانشناسی، دور از اصول اخلاق است (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383 به نقل از شهنی ییلاقی1379).
جسارت داشتن ممکن است برای همه خوب باشد، اما برخی افراد قادر نیستند فنون ابراز وجود را بیاموزند. از این رو مهارتهای ارتباطی خاص و میزان معینی از اعتماد به نفس باید در مراجعان موجود باشد و اضطرابی نداشته باشند. تا بتوان آموزش را انجام داد. همچنین برخی از افراد ممکن است فنون ابراز وجود را بطور موفقیت آمیزی فرا گیرند. ولی نخواهند یا نتوانند آنها را خارج از محیط آموزشی بکار برند. نظر ما این است که این قبیل درمان جویان، مشکلاتی در ابراز وجود ندارند بلکه مشکلات آنها بیشتر روانشناختی است. آموزش ابراز وجود اغلب، همراه با آموزش فنون دیگر برای رشد فرد صورت می گیرد یا در پی آن می آید. برای مثال:
1- آگاهی از زبان بدنی که به استفاده از روشهای درمان مبتنی بر اشارات بدنی منتهی می شود.
2- فراگیری نقش بازی و سپس شرکت در پیسیکودرام.
3- آگاهی از ادراک سایر افراد و از آنجا شرکت در گروه های حساسیت و مواجه.
4- نگریستن به موقعیت هایی که فرد، در آن رفتار جسورانه داشته یا نداشته و سپس روان درمانی سنتی.
فنونی که در آموزش ابراز وجود تعلیم داده می شوند در زمینه برنامه های زیر است:
1- ارتباط کلامی.
2- ارتباط غیر کلامی.
3- کاهش و کنترل اضطراب.
4- کاهش، کنترل و تغییر جهت انرژی خشم.
5- افزایش عزت نفس.
6- آگاهی از خویشتن و دیگران در موقعیتهای اجتماعی.
7- آگاهی از هنجارهای اجتماعی و فرهنگی رفتار.
این فنون را می توان زیر نظر متخصصان مربوط یا به طور انفرادی یا در گروه های کوچک (آن طور که فکر می کنیم موثرتر است) آموزش داد (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).

حقوق و مسئولیت های ابراز وجود :
یاد دادن با یادگیری رفتار مبتنی بر ابراز وجود، بر آن دلالت دارد که ما حق انجام چنین کاری را داریم. ادعای این حرف، مبین موضوع اخلاقی دیدگاه ما نسبت به آزادی و حرمتی است که برای خود و دیگران قایلیم. حق ابراز وجود، یکی از حقوق اساسی بشر است. بطور طبیعی حق با مسئولیت توام است . همچنین می دانیم که دیدگاه ما از این حقوق اساسی بشر تا حدودی برخواسته از فرهنگمان است. ما مسئولیت دیدگاه های آزادمنشانه و انسان گرایانه خود را می پذیریم. یک تمرین مفید این است که انسان برای خودش، فهرستی از حقوق ابراز وجود تهیه کند. در برخی کتابهای آمریکایی، این فهرست به عنوان (اعلامیه ی) حقوق ارائه شده که مشابه است با همان اعلامیه حقوقی که در حقوق اساسی آمریکا مطرح است (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).
حقوق بشر برای ابراز وجود
1- حق انجام دادن هر کاری که ناقص حقوق دیگران نباشد.
2- حق ابراز و عدم ابراز وجود.
3- حق آزادی انتخاب.
4- حق تغییر کردن.
5- حق کنترل بدن، وقت و دارایی.
6- حق ابراز عقیده و نظر.
7- حق خوب اندیشیدن درباره خود.
8- حق مطرح کردن درخواست ها.
9- حق ابراز تمایلات جنسی.
10- حق داشتن نیازها و خواست ها.
11- حق خیالپردازی.
12- حق داشتن اطلاعات.
13- حق دریافت کالا با خدماتی که پول آنها پرداخت شده است.
14- حق مستقل بودن و بحال خود رها شدن.
15- حق ((نه)) گفتن.
16- حق اینکه با ما محترمانه رفتار شود، این حقوق ابراز وجود را بطور مفصل مورد توجه قرار می دهیم.
1- حق انجام دادن هر کاری که ناقص حقوق دیگران نباشد.
این یک حق اساسی است که چندین حق دیگر را در بر می گیرد. مشکل می توان باور کرد که ما حق داریم آنطور که دوست داریم، عمل کنیم . پیامدهای آن را بپذیریم، تا جایی که به حقوق دیگران لطمه ای وارد نشود. متاسفانه روشن نیست چه چیزی حقوق دیگران را نقض می کند، دیدگاه های کیفی افراد یک جامعه دائماً در حالت تغییر است، اما یک دیدگاه کلی چه وقتی برای انسان بوجود نمی آید؟ زمانی سیگار کشیدن در کشور انگلستان، بطور کلی رفتاری پذیرفته شده بود. حال به دلیل اینکه رفتار به حقوق دیگران لطمه می زند. کمتر قابل تحمل است. اگر اکنون این رفتار، ناقص حقوق دیگران است، پس در آن زمان هم این چنین بوده است. بنابراین چه چیزی تغییر نموده است؟
2- حق ابراز و عدم ابراز وجود
آموزش ابراز وجود، به شما این فرصت را می دهد که با محیط اطراف و دیگران به صورت متفاوت ارتباط برقرار کنید. ما فکر می کنیم این روش بهتری است. ((بهتر)) از آن جهت که زندگی را همانطور که می خواهید می سازند، به اهداف خود می رسیم و احترام شخص خود را افزایش می دهید. ما فقط به شما توصیه می کنیم که باید ی در کار نیست. حق شماست که در موقعیت های مختلف که انتخاب می کنید ابراز وجود کنید یا نکنید؟
3- حق آزادی انتخاب
وقتی همان کاری را که می خواهیم، انجام می دهیم عمل جسورانه ای انجام داده ایم. نحوه ادراک افراد درباره ی خودشان متفاوت است. برخی احساس می کند که بوسیله محیط، زندگی گذشته خود یا شرایط اقتصادی کنترل می شوند. همه ی اینها مهم هستند اما انتخاب نحو عمل بر عهده فرد است و افراد صبور، اینگونه هستند، اگر شما جسور باشید. شرایط را در نظر می گیرید، اما آنها را کنترل کننده نمی دانید و مسئولیت زندگی خود را به عهده می گیرید.
4- حق تغییر کردن
مردم اغلب ما را به تغییر ترغیب می کنند و خصوصاً به وجوهی بر رفتار اشاره دارند که آنها را دوست ندارند و به نظرشان قابل اصلاح است. اگر چه وقتی از طریق آموزش، انتخاب یک شغل جدید و تصمیم به تغییر محل زندگی، متحول شدیم. یا در اثر روان درمانی یا تمرین های روحانی، بینش پیدا کردیم، ممکن است با مقاومت قابل توجه از طرف همان افرادی که اول ما را تغییر می کردند، روبه رو شویم. مقاومت دیگران در مقابل تغییر یافتن ما، اغلب زمانی رخ می دهد که ما تحت آموزش ابراز وجود هستیم. دوستان و خویشان شما، ممکن است از(( شمای جدید)) انتقاد کنند و به شما بگویند که شخصیت جدید شما، مورد پسند آنها نیست، خوشبختانه، یکی از موضوع های خاص آموزش ابراز وجود یاددادن فنونی برای برخورد با این نوع منفی گرایی است (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).
5- حق کنترل بدن، وقت و دارایی
افراد در شکل و اندازه ی جسمانی، همچنین رنگ پوست و مو تفاوت زیادی با هم دارند. برخی از این ویژگی ها، مادرزادی هستند در حالی که برخی دیگر، بیانگر سبک زندگی ما می باشند. ما مطمئناً حق داریم مثلاً با سبک زندگی، رژیم غذایی و ورزش به دلخواه، جسم خود را تغییر دهیم. کنترل خودمان حق ماست نه دیگران. به همین نحو، بر خلاف نصیحت دوستان و به خویشاوندان که سفارش می کنند وقت خود را چگونه، بگذرانیم. ما حق داریم وقت خود را هر طور که دوست داریم بگذرانیم. کنترل دارایی، در نگاه اول، یک حق پذیرفته شده در یک جامعه ی مادی گراست. این تصور که وقتی دوستانمان بخواهند از ما، کتاب، نوار یا اتومبیل قرض بگیرند، یا وقتی خویشاوندان به بخشش، پولمان اعتراض می کنند، پولی که آنها احساس می کنند، اخلاقاً حق آنهاست عوض می شود.
6- حق ابراز عقیده و نظر
آیا وقتی که کودک بودید هرگز به شما گفته شد، ((نمی بایست آن حرف را جلو…)) یا ((اگر اینطور فکر می کنی احمقی؟))
ممکن است دیدگاه کودکانه ی ما، از نظر بزرگسالان خیلی ساده و یا در حد بسیار ناراحت کننده ای، صحیح بوده باشد. بسیاری از ما در زندگی بزرگسالی، هنوز آن پیامهای منفی را در ذهن نگه داشته ایم بنابراین از ابراز عقیده و نظر خود، در جایی که احمقانه جلوه می کنیم یا بیم داریم دیگران ما را دست کم بگیرند، وحشت داریم. حتی ممکن است نسبت به حق، که اصلاً می توانیم عقاید و نظرهایی داشته باشیم، شک کنیم. اما انسان بودن، به معنی داشتن عقیده و نظر است. به ادعای ما ابراز عقیده جزیی از ماهیت انسانی و حق مسلم انسانها است (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).
7- حق خوب اندیشیدن درباره خود
اگر درباره خودتان، خوب فکر نمی کنید چرا باید انتظار داشته باشید که دیگران درباره شما اینگونه بیندیشد؟
اغلب اوقات می خواهیم دیگران، اعمال یا نقطه نظرهای ما را تایید کنند قبل از اینکه خودمان این کار را بکنیم. خوب است بیاموزیم که ارزیابی خود از خویشتن ایمان داشته باشیم. با وجود پیامهای مخالفی که شاید در کودکی دریافت کرده ایم، در واقع این حق مسلم ماست که درباره خود خوب بیندیشیم.
8- حق مطرح کردن درخواستها
((افراد ترسو هرگز به هدف خود نمی رسند)) اگر آنچه را که می خواهید به زبان نیاوریم، پس شانس بدست آوردنش کم خواهد بود. منصفانه نیست که از دیگران توقع داشته باشیم فکر ما را بخوانند و نیز آنچه را که می خواهیم به ما بدهند. همانطور که ما نیز نمی توانیم فکر دیگران را بخوانیم- شاید آنها دوست داشته باشند خواسته ما را بر آورده کنند. اگر دارای عزت نفس پایینی باشیم و از تقاضا کردن بترسیم، رشد خود را فدای احساس امنیت خود کرده ایم. ما حق داریم آنچه را می خواهیم تقاضا کنیم. (همان منبع 1383).
9- حق ابراز تمایلات جنسی
هر کسی حق دارد بصورت معقول و مشروع، امیال جنسی خود را ارضاء کند.
10- حق داشتن نیازها و خواسته ها
این بدان معنی است که به خود اجازه دهیم، آنچه را که واقعاً دوست داریم. بخواهیم و آنچه را که نیاز داریم بپذیریم. اگر افرادی که معمولاً به خواست های دیگران اولویت می دهند، دریابند، که خودشان هم، نیازها و آرزوهایی دارند که به اندازه نیازها و خواست های دیگران، اهمیت دارند گام بزرگی در زمینه اکتساب آزادی فردی برداشته اند.
11- حق خیال پردازی
بسیاری از ما قادریم بین خیال و واقعیت تمایز قایل شویم. زندگی در دنیای خیال به معنی اجتناب از واقعیت و جایگزینی ساختن دنیای واقعی برای دنیای غیر واقعی است.
اما حذف خیال پردازی به معنی محروم کردن خویش از یک نیرو عظیم خلاق و یک لذت می باشد. ما حق لذت بردن از خیال پردازی را داریم.
12- حق داشتن اطلاعات
اخذ تصمیمات صحیح، برای خلق زندگی خود، نیاز به اطلاعات دارد. اطلاعات در مورد خودمان، ممکن است از گزارش پزشکی، اجتماعی، آموزشگاهی یا دانشگاهی یا از منابع استخدامی حاصل شود. این اطلاعات، اساساً مبتنی بر عقاید دیگران با درجات متفاوتی از تخصص و عینیت می باشد علاوه بر این، ما به اطلاعات دیگر از قبیل مسائل بهداشتی، اثرات و ایمنی داروها و جلوگیری از بارداری و نیز برای محصولات مصرفی و مواد غذایی نیاز داریم.
13- حق دریافت کالا یا خدماتی که پول آن پرداخت شده است.
این حق بدیهی به نظر می رسد، گر چه تجارب مصرف کنندگان، نشان می دهد که تعداد اندکی از تولیدکنندگان کالا و خدمات، واقعاً معتقدند نیستند که مشتریان آنها سزاوار دریافت آنچه بهایش را پرداخته اند، می باشند. بسیاری از افراد در زمینه ابراز وجود در این حیطه مشکل دارند. در نتیجه این یکی از موضوعاتی است که اغلب در دوره های آموزشی و ابراز وجود مطرح می شوند.
14- حق مستقل بودن و به حال خود رها شدن
این امر مستلزم آن است که انسان راه زندگی و شغل خود را به میل خویش انتخاب نماید و در انتخاب این که ازدواج کند یا نکند، آزاد باشد. این حق خصوصاً مستلزم حفظ فردیت خود، در مواجه شدن با فشار گروه برای هم نوایی است. همچنین فرد حق دارد صدای زنگ در یا تلفن را پاسخ ندهند.
بالاخره چنانچه بخواهند، حق دارد وقت خود را به تنها قدم زدن، نیایش و مراقبه بگذارند.
15- حق (( نه)) گفتن
ناتوانی در نه گفتن، یکی از رایج ترین مشکلاتی است که افراد فاقد جسارت با آن مواجه می شوند. نه گفتن به مردم، هنگامی که بخواهیم نه بگوییم، یک مهارت بسیار مثبت و ضروری است. اگر برای مدت مدیدی همیشه به جای نه گفتن، بله گفته ایم، خود و عزت نفس خود را دست کم گرفته ایم. تا جایی که حتی ممکن است از خود سوال کنیم آیا اصلاً حق داریم بگوییم نه؟ ولی اگر نه نگوییم، خود را درست به دیگران نشناسانده ایم. در نتیجه نادرستی کرده ایم و برای دیگران با خود حرمتی قائل نشده ایم.
16- حق اینکه با ما محترمانه رفتار شود.
این به معنی آن است که با ما مثل یک انسان رفتار شود نه یک شی، همه ما مستحق دریافت احترام از طرف دیگران هستیم.
اما گاهی لازم است آنها را از این حقیقت مطلع کنیم. معمولاً افراد همانطور که از آنها انتظار داریم، با ما رفتار می کنند. به عنوان یک فرد این حق ماست که صرف نظر از نژاد، جنسیت، تمایلات جنسی، طبقه اجتماعی، مذهب، حرفه، ثروت یا سایر عواملی که انسانها برای متمایز ساختن بوجود آورده اند، مورد احترام واقع شویم.
روش کنونی ابراز وجود :
معروفیت آموزش ابراز وجود در ده سال اخیر بسیار فزونی گرفته است. چرا؟
به نظر ما به دلیل زیر:
1- زیر سوال رفتن منابع اقتدار و سلطه گری
2- ظهور زن سالاری
3- تحولات اجتماعی که بر روابط بین زن و مرد تاثیر گذاشته است
4- ظهور نهضت مصرف کنندگان
5- محرومیت نسبی بر اثر رکود اقتصادی
6- اختلاط فرهنگ های مختلف و نیاز به ایجاد ارتباط کافی بین آنها(کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).
توتون و تنباکو
درDSM-III این ماده در طبقه بندی اختلالات روانی قرار گرفته است. نظر بر این است که سیگار بیش از دیگر مواد مخدر مصرف کننده زیان وارد می سازد. طول عمر را کوتاه می کند، سبب ایجاد سرطان ریه و تنگی نفس می شود و احتمال بروز حمله قلبی را بالا می برد. شایع ترین اختلالات جسمانی مربوط به این ماده عبارتند از:
برونشیت، بیماری عروق کرونر، اختلالات عروقی محیطی و سرطان های مختلف.
اگر زن حامله سیگار زیادی دود کند به احتمال بیشتر بچه او کمبود وزن پیدا می کند و احتمال تولد زودرس یا سقط جنین دو برابر می شود. مصرف سیگار با افزایش سن بیشتر می شود و در نیمه های بزرگسالی به حداکثر می رسد. رابطه بین سیگار کشیدن و ابتلا به دیگر مواد مخدر مشاهده شده است، کسی که سیگار می کشد احتمال بیشتری دارد که از دیگر موارد نظیر الکل، آرامبخش و محرک نیز استفاده کند. فرد سیگاری معتاد می شود. ماده موثر آن نیکوتین نام دارد. نیکوتین ماده ای شیمیایی است که از آن می توان به عنوان ضد خستگی، شل کننده اعصاب یا آرامش بخش استفاده کرد. بدن شخص سیگاری خیلی زود در مقابل نیکوتین مقاوم می شود و شخص مصرف آن را از روی چند عدد به یک بسته و بیشتر افزایش می دهد چون شواهد مربوط به ارتباط بین سیگار کشیدن و مشکلات تن درستی روز به روز افزایش می یابد، هر روز بیش از گذشته توجه به این موضوع معطوف می شود که چرا بسیاری از معتادان به سیگار نمی توانند آن را ترک کنند. به طبقه بندیDSM-III با نظامهای تشخیصی پیشین از این رو فرق دارد که طبقه بندی، اختلالات ناشی از مصرف توتون و قطع مصرف آن را در نظام طبقه بندی روانپزشکی گنجانیده است.
(کاپلان سادوک، 1992).
سیگار
در سال 1998، گزارش پزشکی ارشد خدمات بهداشتی عمومی آمریکا در مورد پیامدهای بهداشتی تدخین: اعتیاد به نیکوتین به چاپ رسید. در این گزارش به وضوح اعلام شد که نیکوتین یک ماده اعتیاد آور است، همانگونه که کوکائین و هروئین اعتیاد آورند. در نتیجه آن گزارش و سایر اطلاعات بهداشتی و عمومی در صد افرادی که در ایالات متحده سیگار می کشند از (44) در صد افرادی که در سال 1964 تقریباً به 27 درصد در سال 1991 کاهش یافت. این واقعیت که 027/0 درصد مردم آمریکا علیرغم انبوه داده ها که از خطرناک بودن این عادت به تندرستی آنها حکایت می کند خود گواه خواص اعتیاد آور قوی نیکوتین است. اثرات مضر سیگار کشیدن در تخمیین که 060/0 درصد هزینه های مراقبت بهداشتی مستقیم در ایالات متحده برای درمان بیماری های مربوط به توتون مصرف می شود و بر یک میلیارد دلار در روز بالغ می گردد، منعکس است.
همه گیری شناسی :
بطوری که فوقاً ذکر شد تعداد آمریکایی هایی که سیگار می کشند رو به کاهش است اما تخمین زده می شود که در سال 2000 هنوز هم 022/0 درصد آمریکایی ها سیگاری خواهند بود. سریعترین میزان ترک سیگار بین مردان سفید پوست تحصیل کرده بوده است و بین زنها، سیاه پوستان، نوجوانان و افراد کم سواد کندترین روند را داشته است. رایجترین فرم نیکوتین تنباکو است، که به صورت سیگار، سیگار برگ و پیپ تدخین می شود. تنباکو ممکن است به صورت انفیه و جویدنی هم مصرف شود. (که تنباکو بدون دود نامیده می شود) هر دو این فرم مصرف در آمریکا رواج فزاینده دارد. حدود 03/0 درصد مردم آمریکا مصرف کننده فعلی تنباکوی جویدنی و انفیه آنها هستند. معهذا 6درصد افراد 18تا 25ساله از این نوع تنباکو استفاده می کنند. داده های همه گیری شناسی زیر برای سال1991 از انستیتو ملی برای سوء مصرف دارو(NIDA) اخذ شده اند.
شیوع :
حدود073/0 درصد جمعیت 12 سال به بالا در ایالات متحده در طول عمر خود،32 درصد در یک سال قبل، و 027/0 درصد در یک ماه قبل سیگار کشیده اند.
این ارقام به این معنی است که 6/147میلیون نفر از جمعیت در طول عمر، 1/65میلیون در یک سال قبل، و 8/54 میلیون نفر در یک ماه قبل سیگار کشیده اند. حدود 071/0درصد جوانان (25-18)، 076/0درصد بالغین 26 ساله، و 078/0درصد افراد بالای 35 سال در طول عمر سیگار کشیده اند، در حالیکه این رقم در نوجوانان 12 تا 17 ساله حدود 038/0درصد بوده است. هر چند گروه سنی 18 تا 25 و 26 تا 34 از نظر میزان شیوع مصرف سیگار در ماه قبل تفاوت قابل ملاحظه با هم دارند. هر دو گروه تواماً بیشتر از گروههای سنی جوانتر و مسن تر در ماه گذشته اقدام به مصرف کرده اند، افراد مسن تر35 سال به بالا نیز به طور قابل ملاحظه ای بیشتر از نوجوانان احتمال داشته است که در ماه گذشته سیگار کشیده باشند. در سال 1991 حدود 011/0درصد نوجوانان، 022/0درصد جوانان 18 تا25 ساله، 035/0درصد جوانان 25تا 33 ساله و 027/0درصد بالغین مسن تر سیگار را در ماه قبل از مطالعه گزارش کرده اند.
گرایش ها :
درصد نوجوانان و جوانان 18تا 25 ساله که مصرف سیگار را در طول عمر گزارش کرده بودند برای سال 1979 بالاترین میزان بوده و کلاً پس از آن کاهش یافته است. میزان مشابه برای بالغین مسن تر از سال1979 به بعد نسبتاً ثابت بوده اند. مصرف فعلی سیگار در دهه 1970 در تمام گروه های سنی نسبت به دهه 1980 بالاتر بوده است. در دهه 1980 مصرف مسن تر سیگار در تمام گروه های سنی افراد بالغ کاهش پایدار نشان داد اما در نوجوانان گرایش ثابتی مشاهده نشد. بین سالهای 1990 و 1991 میزان شیوع مصرف سیگار بین آحاد جمعیت در طول عمرشان، در یک سال گذشته و در ماه قبل تغییر قابل ملاحظه در هیچ یک از گروههای سنی نشان نداد. اما وقتی نوجوانان 26 تا 34 ساله از بالغین دیگر تفکیک شوند. کاهش قابل ملاحظه بین سالهای 1990 و 1991 در مصرف سیگار در طول عمر، در سال قبل، و در ماه قبل در این افراد قابل مشاهده بوده است.
قرائن جمعیت شناسی :
جنس مردها بطور قابل ملاحظه بیش از زن ها احتمال داشته است که در ماه قبل سیگار کشیده باشند. نژاد و قومیت سیاه پوستان و سفید پوستان به طور قابل ملاحظه بیش از اسپانیائی تبارها احتمال داشته است که در ماه قبل سیگار کشیده باشند. تراکم جمعیت ساکنین مناطق غیر شهری احتمال بیشتری داشت که در مقایسه با ساکنین مناطق شهری بزرگ و کوچک مصرف کننده سیگار باشند. تفاوت بین ساکنین مناطق غیر شهری بزرگ از نظر آماری معنی دار است. منطقه بین چهار منطقه کشور (ایالات متحده) از نظر میزان مصرف سیگار تفاوت معنی داری وجود نداشت. مصرف فعلی سیگار گروه سنی بالغین 26 تا 33 ساله و بالاتر بیشتر احتمال داشته است که روزانه بیش از یک پاکت سیگار مصرف می کنند (یعنی 17درصد بالغین، در مقایسه با 012/0درصد جوانان 18 تا 25 ساله و 02/0درصد نوجوانان). تفاوت بین گروههای سنی از نظر مصرف افراطی سیگار (در یک بسته سیگار یا بیشتر از آن). به جز جوانان 26 تا 34 ساله در مقایسه با افراد مسن تر از نظر آماری قابل ملاحظه بود. نسبت افرادی که روزانه یک بسته یل بیشتر سیگار می کشیدند. با بالا رفتن سن افزایش مستمر نشان می دهد. حدود 016/0درصد نوجوانانی که در ماه قبل سیگار کشیده بودند میزان بالاتر از مصرف یک بسته در روز داشتند. در مقایسه با 065/0درصد افراد 35 سال به بالا که روزانه یک بسته یا بیشتر سیگار می کشیدند (کرطلایی، نیکوبخت،کمایی،1383به نقل از شهنی ییلاقی،1379).

سایر ویژگی های جمعیت شناختی :
حدود 017/0درصد مردها در مقایسه با 013/0درصد زن ها مصرف یک بسته سیگار یا بیشتر از آن را در ماه قبل گزارش کرده اند. هر چند سیاه پوستان و سفید پوستان در ماه قبل از مطالعه از نظر میزان مصرف سیگار وضع مشابه داشته اند (هر دو 027/0درصد)، سفید پوستان نسبت به سیاه پوستان در مصرف سیگار افراط بیشتری نشان می دادند (017/0درصد در مقایسه با 010/0درصد، به ترتیب). میزان مصرف افراطی سیگار بین اسپانیائی تبارها 7درصد بود، که بطور قابل ملاحظه در مقایسه با سفید پوستان و سیاه پوستان پایین تر است. میزان مصرف افراطی سیگار در نواحی شهری کوچک بطور قابل ملاحظه بالاتر از نواحی شهری بزرگ بود. بالاترین میزان مصرف افراطی مربوط به نواحی غیر شهری، و بطور قابل ملاحظه بالاتر از میزان مصرف افراطی سیگار در نواحی چهار گانه کشور ایالات متحده تفاوت اساسی نداشت. اما در ناحیه شمال مرکزی نسبت به شمال شرق یا غرب بالاتر بود (همان منبع،1383).
مصرف تنباکوی بدون دود
در سال 1991 تخمینا ً1/ 014/0درصد جمعیت 12 سال به بالا در ایالات متحده مصرف کننده تنباکوی بدون دود استفاده کرده اند. روانشناسان به دلیل میزان مصرف بالای سیگار بین بیماران روانی باید معلومات و توجه بیشتری در ارتباط با وابستگی به نیکوتین داشته باشند. حدود 050/0درصد کل بیماران روانی سر پائی، 070/0درصد بیماران سر پائی مبتلا به اختلال دو قطبی و تقریباً 090/0درصد بیماران سر پائی اسکیزوفرنیک سیگار می شکند. به علاوه داده ها حاکی است که بیماران مبتلا به اختلالات افسردگی و اختلالات اضطرابی در کوشش برای ترک سیگار بسیار کمتر از مردم عادی موفق هستند، این موضوع نشان می دهد که بخشی از رویکرد بهداشتی کل گرا برای چنین بیمارانی شامل کمک به آنها در توجه به عادات تدخینی، علاوه بر اختلال روانی اولیه آنان می گردد. تاثیر نامطلوب اولیه سیگار کشیدن مرگ است مصرف تنباکو تقریباً با000/400 مرگ زود رس در ایالات متحده که 025/0درصد کل مرگ ها را در کشور تشکیل می دهد، رابطه دارد. علل مرگ مشتمل است بر برونشیت مزمن و آمفیزم (000/51 مرگ، سرطان) برونکوژنیک (000/106 مرگ)، بیماری عروقی مغز، بیماری قلبی، عروقی، و تقریباً تمام موارد بیماری ریوی انسداد مزمن و سرطان ریه امروزه شایعترین علت مرگهای مربوط به سرطان در زن هاست و از سرطان پستان هم جلوتر زده است. رواج تنباکوی جویدنی و انفیه ای با افزایش سرطان دهان و حلق رابطه داشته است.
نوروفارماکولوژی :
جزء روانگردان توتون نیکوتین است، که تاثیر آگونیستی روی گیرنده های تیپ نیکوتینی استیل کولین بر سلسله اعصاب مرکزی (CNC) موثر واقع می گردد. حدود 025/0درصد نیکوتین با تدخین سیگار به خون می رسد، و به فاصله 15 ثانیه وارد مغز می گردد. نیمه عمر نیکوتین حدود دو ساعت است. تصور می شود نیکوتین خواص تقویت کننده مثبت و اعتیاد آور چون موجب فعال شدن راه های دوپامینرژیک از ناحیه تکمنتال بطنی به قشر مخ و سیستم پاداش دوپامینرژیک موجب افزایش غلظت نوراپینفرین جاری و افزایش آزاد شدن و ازوپرسین، بتاآندروفین، آدرنوکورتیکوتروپیک هورمون (ACTH) و کورتیزول می گردد. تصور بر این است که نیکوتین اثر خود را از طریق گیرنده های نیکوتینی CNSاعمال می کند. این گیرنده های طبقه ای فرعی از گیرنده های استیل کولینی هستند. نیکوتین ماده ای است شدیداً سمی و با 60میلی گرم آن نیز مسمومیت رخ می دهد. هر سیگاری روزانه بین 20 تا 30 عدد سیگار دود می کند. در هر سیگار نیز5/0 میلی گرم نیکوتین وجود دارد. آثار فیزیولوژیک نیکوتین را می توان به صورت زیر مطرح کرد:
انقباض عروق خون محیطی، افزایش حرکات دودی، افزایش بازده کاتکول آمین یا آزاد شدن اپی نفرین و نورانی نفرین، تحریک مرکز لذت هیپوتالامیک، کاهش عیار متابولیسم، تغییرات بات و لرزش ( کاپلان و سادوک،1991) .
وابستگی به نیکوتین :
وابستگی به نیکوتین سریعاً حاصل می شود، احتمالاً به دلیل فعال سازی سیستم دوپامنرژیک نواحی تگمنتال بطنی، همان سیستمی که تحت تاثیر کوکائین و آمفتامین هم قرار می گیرد. پیدایش وابستگی را عوامل اجتماعی قوی که تدخیت در بعضی موقعیتها را تشویق می کند و نیز اثرات قوی تبلیغات کارخانه های تولید توتون تقویت می کند. افرادی که والدین یا خواهر و برادرهای آنان سیگار می کشند و مدل نقش برای این افراد قرار می گیرند. احتمال بیشتری هست که سیگار بکشند.
چندین مطالعه جدید وجود استعداد ارثی نسبت به وابستگی به نیکوتین را مطرح کرده اند. اکثر کسانی که سیگار می کشند مایل به ترک آن هستند و بارها سعی کرده اند این کار را بکنند اما در تلاش خود ناموفق بوده اند ( همان منبع،1383).
فشار :
ظاهراً به نظر نمی رسد که زندگی امروزه فشار بیش از اندازه ای را بر ما وارد نماید. آنکه بخت به قدر کافی یارشان بوده تا در جهان غرب زندگی نمایند، معمولاً از غذای کافی برخوردار بوده و تقریباً بدون استثناء بر فراز سر خویش سقفی دارند. نیازهای اساسی ما معمولاً بخوبی برآورده می شود. و نگرانی ما در مقایسه با نیاکان و یا میلیونها انسانی که در بخش های کمتر توسعه یافته جهان زندگی می کنند، اندک است. انسان به عصر حجر روزهای خود را با نگرانی برای یافتن غذای کافی و سرپناهی که شب را در آن بسر سپری می نمود و ما آن مسایل بنیادی را براستی و بخوبی از میان برداشته ایم. معذالک شکی نیست که اکنون ما بیشتر بیش از نیاکان خود تنش داریم. افزودن به این شواهد نشان می دهد که اگر تنش طاعون جهان امروز است و بیماری ناشی از تنش تقریباً در تمام کشورها توسعه یافته بومی است، اما در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه این بیماری نسبتاً نادر است. اتکای زاید الوصف ما به مواد مخدر یکی دیگر از نتایج ناتوانی ما در رویارویی با تنش است که عامل مهمی در زندگی امروز می باشد.
آثار تنش :
نتایج این تنش ها و فشارها نیز گوناگون است و در بعضی افراد نیز اختلالات جسمانی پدید می آورد. اکنون مدارک بسیاری موجود است که نشانگر رابطه مستقیم تنش و فشار با ناراحتی های جسمانی مانند امراض قلبی، آسم، زخم معده و بی نظمیهای پوستی است. بیماری جسمی ناشی از تنش این روزها شدیداً متداول است و مسایل روانی ناشی از آن نیز درصد بیشتری از جامعه را تحت تاثیر قرار داده است. در میان هر گروه سنی، هر گروه اجتماعی، هر طبقه، هر حرفه و هر جنسیت، شمار زیادی از مردم از یکی از بی نظمی های رایج یعنی، اضطراب، افسردگی، عصبی بودن، بی خوابی و غیره رنج می بردند و این مشکلات عصبی و روانی است که غالباً به نوعی از اعتیاد منجر می شود. نوع ماده مخدری که مورد استفاده فرد تحت فشار قرار می گیرد به طبیعت محیط زندگی و نیز معاشرین نزدیک وی بستگی بسیار دارد (همان منبع،1383).
یک هنر پیشه بین المللی سینمایی احتمال دارد که به طرف کوکائین کشیده شود، یک معدن چی به سیگار و آبجو بگراید و یک زن خانه دار به یکی از ترکیبات دارویی بنز و دیازپام متوسل شود. نوع ماده مخدر انتخاب شده به سنتها و انتظارات محلی نیز بستگی دارد. در شرق طریق سنتی برای برخورد با فشار آرام کردن واکنش ها در مقابل تنش است. تریاک و هروئین برای اینگونه نیازها بسیار مناسب اند زیرا مصرف کننده را هم آرام و هم خشنود و راضی می سازد و انگیزه ها، خواستها و انتظارات وی را کاملاً از بین می برد اما در غرب مردم احساس می کنند که باید به راه خود ادامه دهند و بی پروا باقی بمانند و الکل که موانع را از میان بر می دارد ماده مخدر بسیار مناسب تری برای آنگونه واکنشهاست. بالاخره نوع ماده مخدری که افراد مصرف می نمایند به نوع مراقبتهای پزشکی موجود نیز بستگی دارد. در جائیکه پزشک فراوان است بسیاری از مردم به مصرف ترکیبات دارویی بنز و دیازپام روی می آورند (همان منبع، 1383).
یکنواختی زندگی :
یکنواختی یکی از فشارهایی است که در جامعه ما کمتر بدان توجه می گردد و ما معمولاً آنرا تنها یک حالت آزاد دهنده بی اهمیت و موقت تلقی می کنیم و معتقدیم که محرکی زودگذر است و یک کتاب خوب، یک مصاحبت جالب یا گردشی خوش آیند در خارج از شهر آن را برطرف می نماید. اما حقیقت چیز دیگری است زیرا شواهدی بسیار گواه بر این است که یکنواختی سبب اصلی تنش، اضطراب و افسردگی است. به اعتقاد، ورنان کلمن، پنج گروه از مردم احتمالاً از یکنواختی زندگی رنج می برند:
یکی از این گروهها میلیونها نفر بیکار است که برای یافتن کار حتی امیدی به آینده نیز ندارند. تعداد روز افزونی از زنان و مردان بسر می برند که می دانند هیچگاه موفق به یافتن کاری نخواهد بود. در حالی که این شرایط خود به اندازه کافی نا امید کننده است، جوانانی که مدرسه را قبل از پایان راه رها می کنند و در طول عمر خود بیکار خواهند ماند نیز زندگی وحشتناکی را می گذرانند. از سوی دیگر مکانیزه شدن کارخانه ها و سازمان یافتن ادارات نیز موجب شده است که نیاز به کارگران کارخانه ها و یا کارمندان ادارات روز به روز کاهش یابد. کاهش پی در پی کارگران و شاغلین در کارخانه ها و ادارات باعث کم شدن تقاضا برای صنایع خدماتی نیز می گردد. زیرا افزایش گرایش به کامپیوتر و تکنولوژی برتر ما را در این چرخش بی انتها گرفتار می نماید و سطح بیکاری افزایش خواهد یافت (همان منبع 1383).
از آنجا که جامعه ما گرایش به اشتغال دارد و در آن موقعیت و احترام بخود بسته به داشتن شغل و برخورداری از مقام و قدرت است، عدم اشتغال می تواند عوامل بسیار زیانباری را ایجاد نماید. فردیکه کار خود را از دست می دهد یا به هیچ وجه قادر به یافتن کاری نیست، بدون شک احساس گناه و یا عدم موفقیت می کند و روزهای بسیار خسته کننده و پی در پی را در پیش روی خواهد داشت. گروه دیگر افرادی هستند که تقاضاهایی برای آنان وجود دارد و اگر کاری داشته باشند بازدهی کافی ندارند و در نتیجه انگیزه ای به ایشان ایجاد نمی کند. تا چند سال پیش تقریباً تمام کارها نیاز به نوعی مهارت داشت. از یک صنعتگر انتظار می رفت که انگشتان چابک و دستهای ماهری داشته باشد. از یک کارمند انتظار می رفت که در بکار گیری لغات و محاسبه اعداد مهارت داشته باشد. اما امروزه در ادارات و کارگاهها میلیونها شاغلند که کار آنان بدون مسئولیت است. دستگاههای کامپیوتر و تبدیل لغاتی وجود دارد که نامه می نویسند و اعداد را با هم جمع کنند. دیکته لغات را تصحیح می کند. بایگانی را بسیار دقیق تر و سریعتر از هر کارمندی انجام می دهد. در کارخانجات هزاران نفر وجود دارند که کار آنان بیش از ایفای نقشی پرستارگونه برای ماشینهای پیچیده نیست (همان منبع 1383).
ماشینهایی که قادر است تعدادی بی نهایت از محصولات بی نقض را با آنچنان استانداردی تولید نماید که هیچ صنعتکاری هرگز نتواند با آن رقابت نماید. اکنون ماشین تقریباً در هر گونه ارتباط کاری عمل اصلی شناخته شده است. کار بجای آنکه ارضا کننده و غرور آفرین باشد برای مردانیکه می توانستند صنعتگرانی ماهر شناخته شوند، تنها به مراقبت از اندوه ماشین هایی که هیچگونه موقعیتی را برای نشان دادن استعداد، غرور و لذت آنان باقی نمی گذارد تبدیل گردیده است. گروه دیگر را مردان و زنانی تشکیل می دهد که بنا به تقاضای خود زودتر از موعد بازنشسته شده اند و در چند سال اخیر به گزارشاتی از مقالات اتحادیه های کارگری برخوردار داشته ایم که برای کسب بازنشستگی زودرس جهت اعضای خود مبارزه پر سر و صدایی به راه انداخته اند. با این حال بسیاری از زنان و مردان شکایت از بازنشستگی زودتر از موعد داشتند زیرا ساده ترین کارهایی که به مهارت کمی نیاز دارد. هنوز نوعی قدرت، مفهوم، هدف و تماس اجتماعی را به فرد ارائه می کنند. (همان منبع 1383)
انسان ممکن است راجع به کار، شرایط کار و کارفرمای خود شکوه نماید اما حداقل موضوعی برای شکوه کردن دارد فردی که زودتر از موعد بازنشسته شده حتی این لذت ساده و این دلگرمی ابتدایی را نیز ندارد. چهارمین گروه دانش آموزانی هستند که برای خود آینده ای جز سالهای بیکاری نمی بینند. بلاخره در میان زنان خانه دار افرادی هستند که شاید بیش از هر گروه دیگری در جامعه ما قربانی نظام یکنواختی عصر مدرن شده اند. اگر چه آنان ممکن است در خانه های راحت و در نواحی خوب شهر زندگی نمایند و با مردان مناسبی ازدواج کرده باشند که شغل آنان از بازنشستگی و امتیازات خاص برخوردار است، اما به علت اینکه زندگی آنها بر محور ماشینهایی ماشین رختشوئی، خشک کن، فریزر، فر برقی و توسترهای اتوماتیک (دستگاهی که نان را گرم می کند) برنامه ریزی شده است (همان منبع 1383).
اثرات نامطلوب :
نیکوتین یک ماده شیمیایی بسیار سمی است. دوز 60میلی گرمی آن موجب مرگ ثانوی بر تضعیف تنفسی یک شخص بالغ می گردد؛ با یک سیگار معمولی معمولاً 05/0میلی گرم نیکوتین وارد بدن می شود. علائم و نشانه های مسمومیت با دزوهای پائین نیکوتین مشتمل است بر تهوع، استفراغ، آبریزش از دهان، رنگ پریدگی (که از انقباض عروقی محیطی ناشی می شود) اسهال، سرگیجه، سر درد، افزایش فشار خون، تاکیکاردی، لرزش و عرق سرد، مسمومیت همچنین با ناتوانی برای تمرکز، کونفوزیون، و اختلالات حسی همراه است. نیکوتین همچنین با کاهش مقدار خواب(REM) مصرف کننده، رابطه دارد. مصرف توتون در ضمن حاملگی با افزایش میزان بروز نوزادان کم وزن رابطه داشته است. پژوهشگران دانشکده پزشکی بر ستون احتمال ابتلای فرزندان مادران سیگاری را به اسم در برابر مادرانی که طی دوران بارداری سیگار نمی کشند گزارش کرده اند و بروز حملات آسم حتی در نخستین سال تولد به مراقبت بیشتر و به همین احتیاج به داروها ضد آسم و بیماری ریوی در این کودکان نادر است. مرگ جنین و نوزادانی که مادرانشان در دوران بارداری روزانه بیش از 10سیگار می کشند028/0درصد بیشتر از مواردی است که مادران سیگار نمی کشند افرادیکه سیگار می کشند یا الکل مصرف می کنند اکثراً دچار اختلالات باعث کمبود ویتامین های بدن مادر می شود که خود در ایجاد عقب ماندگی کودک بی تاثیر نیست. از نظر آقای دکتر محمد حسین فرجاد، سیگار و توتون جزء مواد مجاز مخدر به حساب می آیند چون عوارض جسمی و روانی مساعدی داند. مطالعات مختلفی در مورد کودکانی که دارای مادران سیگاری و غیر سیگاری بودند انجام گردید و نشان داد. که با مرگ و میر کودکان مادران سیگاری از سایر کودکان شاهد بوده است و چنانچه کودک از بین فرد معمولاً نوزاد مادران سیگاری، علیل جسمی و روانی خواهد بود با مطالعاتی که اخیراً در این مورد انجام شده نشان داده شده است که پایین بودن وزن در نوزادان معمولاً کمتر از 5/2 کیلوگرم متولد شده از مادرانی که در دوران بارداری سیگار می کشیده اند به واسطه تاخیر افتادن میزان رشد داخل رحمی نوزاد به علت کمبود مزمن اکسیژن در دوران بارداری و بالا بودن میزان هموگلوبین در خون جنین است که به تعداد قابل ملاحظه ای در خون نوزادان مادران سیگاری بیش از نوزادان مادران غیر سیگاری وجود دارد از طرفی جذب اکسیژن در مادران سیگاری 33درصد کمتر از زنان غیر سیگاری است کشیدن سیگار توسط مادر همچنین ریسک فزاینده سندرم مرگ نوزاد را به همراه دارد. زیرا کشیدن سیگار به علت خاصیت تنگ کنندگی رگ های بند ناف و رحم که بوسیله نیکوتین اعمال می شود و وجود منواکسید کربن در سیگار که در اکسیژن دخالت می کنند و ایجاد کربوکسی هموگلوبین و تشدید فعالیت آنزیم های جفت می تواند عامل ایجاد نوزاد سبک وزن نارس و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد باشد. در مطالعاتی که در دانشگاه آکسفورد انگلیس در مورد اثرات سیگار در دوران بارداری بر جنین انجام شد مشخص گردید که مقدار منوکسیدکربن خون زن باردار در صورت استعمال حتی دو عدد سیگار پی در پی بالا می رود و در نتیجه از مقدار اکسیژنی که مادر به جنین می دهد، کاسته می گردد این مطالعات همچنین تعیین کرد که رابطه مستقیمی بین رسیدن اکسیژن و مرگ و میر نوزاد وجود دارد. در سال1987 در گزارشی که نتیجه بررسی های پزشکی در انگلستان و آمریکا منتشر شد. معلوم گردید در اثر جذب سموم دود سیگار در دوران بارداری مادران سیگاری که در سال بالغ 6هزار کودک مرده به دنیا می آید. همچنین طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی آمار منتشر شده در سال 1970 در انگلستان نشان داده شده است که کودکان مادرانی که در دوران بارداری زیاد سیگار می کشیده اند به نسبت از نظر قامت کوتاه و از نظر خواندن کم هوش تر از نظر رشد جسمی کوچکتر از مادران غیر سیگاری هستند. بطور کلی اثرات عمده سیگار کشیدن زنان باردار را روی جنین دکتر فرجاد اینگونه بیان می کند:
– تاخیر رشد طبیعی جنین
– ایجاد نواقص و ناهنجاریهای مادر زادی
– زایمان زود رس
– سقط جنین نوزادان نارس
– نوزادان سبک وزن
– افزایش خطر مرگ در دوره پی از تولید
– خطر عفونتهای تنفسی در سال اول زندگی (در صورت سیگاری بودن پدر و مادر)
اعتقاد بر این است که مصرف نیکوتین برای انسان خطرناک است و در این اعتقاد متخصصان یا بسیاری از خود افراد معتاد به نیکوتین توافق دارند. آنها دستخوش اندوه روانی به صورت اضطراب و احساس گناه می شوند. زیرا نمی توانند سیگار کشیدن را ترک کنند و مشکلی که بسیاری از افراد در ترک سیگار به مدت طولانی دارند ممکن است ناشی از ماهیت ناگوار تجربه قطع سیگار کشیدن، اهمیت نشانه های اجتماعی یا محیطی (یعنی هر نشانه ای که سیگار کشیدن را به یاد می آورد). و ماهیت آموختنی بودن عادت کسی که روزی یک پاکت سیگار می کشد تاثیرات نیکوتین در هر یک از75000 پک در سال عمل او را تقویت میکند) باشد. نشانگان قطع مصرف سیگار از قبیل آزردگی، اضطراب، دشواری، تمرکز حواس، سر درد و دیگر نشانگان در همه معتادان به سیگار ظاهر نمی شود. اما در بعضی از کسانی که سیگار زیاد می کشند، نشانگان مصرف از دو ساعت پس از کشیدن آخرین سیگار را می توان کشف کرد (احمدوند، به نقل از کرطلایی، نیکو بخت، کمایی 1383).
احساس حقارت و کشیدن سیگار :
بسیاری از روانشناسان از جمله روانکاران دلایل مستدل و قابل قبولی دارند که ریشه و علت بسیاری از سیگار کشیدنها و اعتیادها احساس حقارت بوده است. سیگار کشیدن و اعتیاد که در جامعه ما یک معظل است. بخصوص در دوره نوجوانی یک انحراف رفتاری و بزهکاری نامیده می شود. و یک نظر کلی هر حرکت و رفتاری که سلامت روانی و جسمانی ما را به خطر بیندازد و ما را از رفتارهای سالم دور نگه دارد رفتاری بزهکاری یا نابهنجار و انحراف از هنجارها نامیده می شود. بررسیهای روانشناسان نشان می دهد کسانی که روی به سیگار آورده اند و بعدها به آن معتاد شده و شاید هم در ادامه سر از مواد مخدر در آورده اند فرایند روانی و شخصیتی خاصی را پشت سر گذاشته و تجربه کرده اند.
در مورد سابقه کودکی افراد سیگاری این ویژگیهای روانی و شخصیتی شناسایی شده است.
1- تثبیت در مرحله دهانی، این افراد در دوره شیرخوارگی احتمالاً از شیر مادر محروم شده اند و یا در ارضاء بر آن زیاده روی شده است و اکنون ویژگی شخصیتی آنها حتی در مورد نوجوانی بر اساس مکیدن و چیزی در دهان گذاشتن شکل گرفته است، سیگار کشیدن بازگشت به دوره یک سالگی.
دهان را بستن و چیزی روی انگشتان گذاشتن و فشار دادن یک نوع تخلیه هیجانی را فراهم می کند که سیگار کشیدن برای این افراد یک نوع تخلیه روانی جهت کاهش اضطراب بکار برده می شود. (همان منبع 1383).
2- در خانواده افراد سیگاری احتمالاً هر زمان کودک اعتراضی کرده گریه کرده نق زده چیزی را در دهان کودک گذاشته اند تا خورده و اکنون فرد با خوردن و سیگار کشیدن خود را ارضاء میکند.
3- وقتی استقلال نوجوانان در خانواده پذیرفته نمی شود او را از طریق سیگار کشیدن و نمایش دادن آن، بالغ و بزرگ شدن خود را به صورت مبدل نشان می دهد و در ادامه آن به سیگار کشیدن عادت می کند او می خواهد از حقارت رهایی یابد.
4- بسنده کردن به فایده کم سیگار که اول کمی آرامش به او می دهد، اما بعداً عصبانیت و تحریک پذیری او را افزایش می دهد.
5- تقلید از دوستان به عنوان همانند سازی در نوجوان برای اینکه از احساس حقارت رهایی یابد می خواهد بگوید که من مثل شما بزرگ شده ام من هم می توانم.
6- الگو برداری از بزرگترها، پدر، عمو، دایی، معلم و کسانی که به آنها علاقه دارند سیگاری بودن آنها باعث تقلید نوجوان می شود.
7- ناتوانی در نه گفتن به تعارفات سیگار کشیدن از طرف دوستان در کودکان که جرات اعتراض و نظر دادن نداشتند و اطاعت پذیر محض بودند زود تسلیم تعارفات دوستان سیگاری خود می شوند.
8- دوست و همراه دانستن سیگار از سوی افراد سیگاری برای خود افرادی که مورد محبت قرار نمی گیرند و دوست داشته نمی شوند و تنها می مانند و کسی به درد دل آنها گوش نمی کند با سیگار خود حرف می زنند و آرامش به دست می آورند این هم یک نوع تخلیه روانی است. درباره افراد معتاد وضع از این بدتر است. فرایند روانی و شخصیتی نوجوانانی که معتاد شده بسیار مختل، گسیخته و بیمار گونه است به گفته همه روانشناسان و کسانی که درباره گذشته نوجوان معتاد اطلاعاتی انجام داده اند معتادین دوران کودکی سختی داشته اند. بی سرپرست بودند، اختلاف خانوادگی ، کتک کاریهای شدید از سوی پدر نسبت به فرزند فقدان محبت و عدم حضور پدر در خانواده در کنار فرزندان، تحقیر بیش از حد فرزند و داشتن یک من معیوب از عوامل مهمی بوده است که اعتیاد فرد را پیش آورده است.
آلفرد آدلر می گوید: همه معتادان یک من تقلید شده دارند او ریشه اعتیاد افراد را تحقیر در دوران کودکی و نوجوانی می داند.
زیگموند فروید معتقد بود که معتاد شدن فرد یک نوع مکانیسمی است برای سرکوبی تجربه های ناخوشایند و فرار از واقعیت ها.
سیگار به عنوان((درب وردوی اعتیاد)) تلقی می شود و موثرترین و نخستین گام برای سقوط به دام اعتیاد است.
((ترکیبات شیمیایی دود سیگار)):
ثابت شده است که 3ماده بر روی دستگاههای مختلف بدان اثرات سوئی بر جا می گذارند که عبارتند از: نیکوتین، اکسید کربن و آرستیک. نیکوتین ماده ای است فرار که به کمک حرارت قابل تبخیر بوده و از نظر ساختمانی از گروه آلکالوییدهای سمی خطرناک مانند مرفین و هرویین می باشد. مقدار نیکوتین بر حسب انواع مختلف برگ توتون در حدود یک الی دو درصد بوده و مقدار آن در دود یک عدد سیگار بسته به نوع آن از دو الی چهار میلی گرم فرق می کند، این ماده خطرناک به هیچ وجه با ساختمان محیط زنده سلولی تجانس نداشته و مورد استفاده قرار نمی گیرد. بدن برای تحمل این سم مهلک مقادیر زیادی نیرو مصرف می کند تا با آن سازگار شده و آثار سوء آن را خنثی نماید تا موقتاً تعادل خود را از دست ندهد.
اکسید کربن: این ماده یکی از سموم حاصل از تقطیر توتون است و از احتراق ناقص هر صد گرم توتون معادل 10/4سانتی متر معکب اکسید و کربن به هوا تصاعد می شود که مقادیر قابل توجهی از آن تدریجاً جذب خون می شود و تدریجی نیز ظاهر می گردد و موجب آن نارسایی در اکسیژنا سیون خون می شود. اثرات سویی که اکسید و کربن موجود در دود سیگار در بدن دارد از آن لحاظ اهمیت دارد که اثرات کمبود اکسیژن در بدن بیش از هر عاملی خود به تشکیل و حتی ازدیاد اکسید کربن کمک می کند بنابراین استعمال سیگار از مهمترین علل کمبود اکسیژن در بدن است و روشن است که کمبود اکسیژن تا چه میزان به سلامتی اعضا و نسوج و سلولهای مختلف بدن لطمه وارد می سازد.
آرسیینیک: یک عنصر ثابت مواد زنده است که به مقدار جزئی تبادل اعمال جلدی را تسریع می شود. نخست ویژگی و سوابق شخص فرد است. به معتادان به سیگار و معمولاً نوجوانان آسیب پذیر هستند که در کودکی اختلالات رفتاری و شخصیتی متعددی نشان داده اند در پیشینه این افراد حتماً ترک کاشانه، گسستگی روابط و یا وابستگی های هیجانی افراطی به چشم می خورد.
دوم: ماهیت محیط فرهنگی و اجتماعی مصرف کننده بطور عام و زمینه زندگی خانوادگی او به طور خاص.
سوم: خواص پویایی دارویی ماده مورد نظر از لحاظ مقدار مصرف، تعداد و عده های مصرف و روش استفاده انسان در طول زندگی زمانی دچار بحران می شود که تعادل بین میزان استرس ها و روش های مقابله و مقاومت در مقابل آن از بین رفته باشد. ایجاد تعادل میان استرس مهارتهای سازگاری، تلاش زیادی را مطلبد. علت رو آوردن به دخانیات در بعضی افراد ناتوانی آنها در رویارویی با سختی ها و مشکلات زندگی است این افراد در برخورد با فشارها و مشکلات زندگی از قدرت تصمیم گیری لازم برخوردار نیستند. برخی از نوجوانان که به مصرف دخانیات روی آورده اند، نمی شناخته اند. مهارت حل مسائل فرایند تفکر منطقی و منظمی است که به فرد کمک می کند تا هنگام رویارویی با مشکلات راه حل های متعددی جستجو کند و سپس بهترین راه حل را انتخاب نماید در این روش فرد یاد می گیرد که در شرایط سخت زندگی، به طور صحیح فکر کند همچنین وی را در افزایش سازگاری، عزت نفس، بهبود روابط اجتماعی با همسالان و بزرگ سالان، پیشگیری از اعتیاد خود کشی و پیشگیری از مشکلات بهداشت روانی مانند اضطراب و افسردگی و افزایش توانایی حل بحرانهای مختلف زندگی یاری می کند.
سیگار، خشت اول :
دانشمندان و نویسندگان درباره اعتیاد اعتیاد به دخانیات بسیار نوشته اند ولی آنچه عرضه شده، اغلب درباره عوارض فیزلوژیکی استعمال دخانیات بوده و کمتر به علل روانی این اعتیاد به خصوص در نزد جوانان و نوجوانان توجه شده است. این مسئله وقتی با اهمیت جلوه می کند که بدانیم اعتیاد از دوران بلوغ ظاهر می گردد و اعتیاد به دخانیات در نوجوانان در صورت عدم توجه والدین و فراهم بودن زمینه های اجتماعی آن به اعتیاد به مواد مخدر منجر می شود. در اغلب این تحقیقات معلوم شده است. سنی که جوانان به دخانیات معتاد می شوند حدود16-14 سالگی و گاهی سنین پایین تر می باشد. گاهی نوجوانان و حتی کودکان 10 ساله نیز سیگار می کشند آن ها نیز این عمل را برای ارضای حس کنجکاوی انجام می دهند زیرا می خواهند ببینند سیگار کشیدن یعنی چه؟ و چه نوع حالتی به آن دست می دهد؟
اگر از افراد معتاد به دخانیات سوال شود که چرا به دخانیات روی می آورند؟ پاسخ می دهند که ما احساس راحتی می کنیم و خوش هستیم، یا می گویند سیگار وسیله ای است برای وقت گذرانی در موقع بیکاری و یک نوع تفریح است. عده ای اظهار می دارند که وقتی سیگار می کشند به فکر فرو می روند موضوعی را که به آن علاقه دارند در ذهنشان نمایان و کشیدن سیگار باعث می شود که فقط به آن موضوع بیندیشند و یا در موقع کشیدن سیگار تمرکز حواس پیدا کنند. ایوان پترویچ پاولف، روانشناس و فیزیولوژیست بزرگ ثابت کرده است که تمام فعالیت های عصبی انسان و حیوان نتیجه واکنش های شرطی است که از ارتباط متقابل بدن با محیط خارجی ناشی می شود و سلسله اعصاب بوسیله فعالیت غیر اداری، مجموعه اعمال را اداره کرده و کار تمام اعضاء و جوانب را تنظیم می نماید. مطالعه و آموزش انعکاس غیر ارادی شرطی در توضیح و روشن کردن تاثیر دخانیات به ما کمک می کند. موقعی که انسان برای اولین بار شروع به کشیدن سیگار می کند فوراً انعکاس دفاعی در او بوجود می آمده و اعصاب حسی و حلق و حنجره تحریک شده و انعکاس به صورت سرفه ظاهر می شود. اعتیاد به دخانیات را می توان بر مبنای نظریات پاولوف از طریق عکس العمل های شرطی مورد بررسی قرار داد در شخص معتاد به دخانیات که همیشه بعد از خوردن نهار سیگار کشیده و در رشد گیاهان نیز موثر است در انسان به مقدار کافی در ناخن ها، موها، کبد، مغز و تیرویید یافت می شود. چنانچه آرستیک در احشا (کبد و روده ها) متمرکز شود ایجاد مسمومیت حاد می نماید و اگر در نسوخ (موها و ناخن) باشد مسمومیت نرمال می کند یا استعمال سیگار روزانه به مقدار زیادی از این ماده در بدن وارد می شود و موجب مسمومیت تدریجی می شود. علاوه بر سه ماده فوق زیان آوری که در بالا گفته شد، خود توتون و کاغذ پیچیده به آن مواد سمی دیگری نیز به وجود می آوردند که بوسیله دود سیگار از ریه ها وارد خون شده و اثرات سوء خود را به تمام اعضای مختلف بدن را می رساند. تنباکوی سیگاری حاوی4000 نوع ماده شیمیایی است که 200نوع آن سمی می باشد از قبیل دوت (DDT) آمونیاک- آرستیک و بنزن و منواکسیدکربن، مطالعات انجام شده نشان می دهد که دود سیگار نه تنها سیگاری که به همه اطرافیان صدمه می زند و تمام اعضای فامیل را در معرض خطرات سیگار قرار می دهد.
اعتیاد اعضای خانواده به سیگار:
طبق آمار بدست آمده4/ 059/0درصد از دانش آموزانی که اصلاً سیگار نکشیده اند اظهار نموده اند که هیچ کدام از اعضای خانواده آنها اعتیادی به مصرف سیگار ندارند در صورتی که این رقم برای عادت کرده ها،3/031/0درصد می باشد و این می رساند که اعتیاد اعضای خانواده به نحو قابل ملاحظه ای در تمایل دانش آموزان به مصرف سیگار موثر است. از طرف دیگر9/034/0درصد از دانش آموزان که اصلاً سیگار نمی کشند بیان داشته اند که یکی از اعضای خانواده ها ی آنها به مصرف سیگار اعتیاد پیدا کرده اند در صورتی که این برای کسانی که به مصرف سیگار عادت کرده اند در ضمن یکی از اعضای خانواده آنها مصرف سیگار اعتیاد پیدا کرده است به 41درصد افزایش می یابد اما آنچه که بیشتر قابل توجه است درصدهای مربوط به دانش آموزانی است که بیش از یک نفر از اعضای خانواده های آنها به استعمال سیگار اعتیاد دارند7/ 05/0درصد
از کسانی سیگار نمی کشند بیان نموده اند که بیش از یک نفر از اعضای خانواده آنها به مصرف سیگار عادت کرده اند در حالی که این رقم برای دانش آموزانی که به مصرف سیگار اعتیاد پیدا نموده اند به7/027/0درصد افزایش می یابد که به حدود 5برابر رقم قبلی است واقعیت این است که بین اعتیاد یا عدم اعتیاد اعضای خانواده دانش آموزان و میزان تمایل آنها به مصرف سیگار رابطه کاملاً معنی داری وجود دارد. در کل نتیجه می گیریم که وجود زمینه اعتیاد در اعضای خانواده، آسیب پذیری فرزندان را در مقابل ابتلا به سیگار شدت می بخشد و اگر هیچ کس در خانواده به مصرف سیگار عادت نکرده باشد فرزندان نیز مصونیت بیشتری در برابر اعتیاد به سیگار پیدا می کنند. طبق محاسبات، رفتار محبت آمیز، صمیمانه و جدی پدر به عنوان یک عامل بازدارنده در تمایل جوانان به مصرف سیگار ایفای نقش ی نماید در حالی که بی توجهی پدر به سرنوشت فرزند خود و همچنین برخورد خشن و سخت گیرانه او زمینه ساز بسیاری از رفتارهای ناهنجار و از آن جمله گرایش جوانان به مصرف سیگار است. تاثیر رفتار صمیمانه م جدی مادر در کاهش ابتلا به سیگار بسیار مهم است. سخت گیری ها و خشونت مادران، بیشتر دانش آموزان را به سوی سیگار سوق می دهد همچنین کم توجهی و بی تفاوتی مادران نسبت به فرزندان، آسیب پذیری آنها را نسبت به مصرف سیگار افزایش می دهد. بین نحوه کنترل ایام رفت و برگشت دانش آموزان توسط والدین و گرایش آنها به مصرف سیگار رابطه معتبر و معنادار ی وجود دارد هر چند قدرت کنترل والدین در مورد فرزندان کمتر باشد ابتلای فرزندان به سیگار رشد صعودی پیدا می کند. اعتیاد دوستان دانش آموزان به مصرف سیگار در میزان گرایش او به سیگار موثر است عقب انداختن کارها یکی از ویژگی های افرادی است که قدرت تصمیم گیری انتخاب ندارند و عدم اعتماد به نفس و ضعف اراده دانش آموزان یکی از علایم بارز افراد سیگاری است. کسانی که اصلاً سیگار نمی کشند 6/05/0درصد همیشه در انجام کار خود سهل انگاری می کنند و این نسبت در میان دانش آموزان سیگاری به 5/018/0درصد می رسد. یعنی درصد دانش آموزان سیگاری که خود را همیشه عقب می اندازند ، سه برابر دانش آموزان غیر سیگاری است. ان دسته از دانش آموزانی که زندگی را سراسر شادی و خوشی می بینند فقط3/01/0درصدشان به سیگار کشیدن عادت کرده اند. در حالی که از بین آن دسته از دانش آموزان که زندگی را سراسر غم و ناراحتی می پندارند تعداد بیشتری9/04/0درصد به مصرف سیگار عادت کرده اند. بدین ترتیب می توان گفت که آسیب پذیری دانش آموزانی که به زندگی بدبین اند حدود چهار برابر دانش آموزانی است که زندگی را سراسر شادی می بینند و این مسئله تاثیر نگرش فرد نسبت به زندگی میزان ابتلای او به سیگار را نشان می دهد.
علل روانی اعتیاد به دخانیات :
عللی که سبب عادت به مصرف دخانیات می گردد بسیار پیچیده است و در این مورد عقاید ضد و نقیضی وجود دارد در حالی که اختلاف شخصیت اساسی بین معتادین و غیر معتادین وجود ندارد ولی به عقیده بعضی از روانشناسان، کسانی که سیگار می کشند برون گرا می باشند این نوع افراد سختگیر نیستند و افرادی ظاهربین بوده و کار مفید آنها کمتر از معمول است و مستعد به یاغی گری می باشند. یکی از علل دیگر برای کشیدن سیگار و عادت به آن در بین نوجوانان شاید به خاطر دوست یابی و روشی برای گرفتن دوست جدید است. همین تفکر است که نوجوان را فریفته و به تدریج او را معتاد می سازد گاهی هم جوانان با کشیدن سیگار می خواهند خود را روشنفکر جلوه داده و آن را یک مد می دانند به عقیده عده ای از محققان دیگر این است که مخفی نگه داشتن پاکت سیگار از دید جوانان و ایجاد محدودیت های شدید، سبب تحریک حس کنجکاوی نوجوان و جذب بیشتر آنها به مصرف دخانیات می گردد. بعضی ها تصور می کنند که لذت حاصل کشیدن پیپ و قلیان، ناشی از حرکات منظم دهان و دیدن دود و استشمام عطر آن و آرام کردن اعصاب می باشد. چنان که لذت جویدن آدامس و عدم لذت سیگار کشیدن در تاریکی ونیز در افراد نابینا مثال مناسبی در همین مورد است. عامل دیگر این است که جوانان در رابطه پدیده همانند شدن به مصرف دخانیات رو می آورند زیرا آنها در اجتماع، مشاهده می کنند که افراد صاحب مقام و یا دارای مقام علمی مانند استاد، معلم، پزشک، و یا اشخاص مسن سیگار می کشند. جوان بطور ناخود آگاه از طریق همین پدیده می خواهد خود را هم سطح آنها جلوه داده و یا به پایه آنها برسد بنابراین در این گونه محافل سیگار می کشند و باری زنده نگه داشتن این احساس در خدمت جمع به مصرف دخانیات اقدام می کند. عده ای از روانشناسان معتقدند که اعتیاد به مصرف سیگار به علت شباهت آن به نوک پستان مادر و پستانک لاستیکی است. عده ای نیز اعتقاد دارند که آتش سیگار سمبلی است از روشنایی و حرارت و مشخصات دیگر آتش بنابراین بطور ناخود آگاه ممکن است شخص به یاد طفولیت یا به عنوان سمبل نور، گرما، سوختن و غیره به دنبال سیگار کشیدن برود. گاهی سیگار کشیدن در نوجوانان جنبه ی تقلید کورکورانه دارد زیرا آنها می خواهند شبیه دیگران عمل کنند آنها می خواهند همرنگ جماعت باشند و شبیه به افراد جامعه عمل کنند گاهی هم با مصرف دخانیات می خواهند خود را اجتماعی جلوه داده و خویشتن را اجتماعی تر از دیگران به اجتماع معرفی کنند. ازنقطه قطر روانی، پسرها بعد از سن 14سالگی معمولاً از کارهای پدر تقلید میکند کسی که پدر او معتاد به سیگار است زمینه تقلید از رفتار و گرایش به دخانیات را دارد.
مدیر دبیرستان پسرانه ای در ایلام که به دنبال مشاهده چند تن از دانش آموزان در حال کشیدن سیگار در آموزشگاه مدرسه آنها را تا هنگام رسیدگی به وضعشان از مدرسه اخراج کرد و این بار می گوید: رواج اعتیاد و مواد مخدر در بین دانش آموزان یک معضل جدی است و متاسفانه طی سالهای گذشته این معضل به دیگر معضلات اضافه شده و هنوز هم هیچ راهکار درستی برای از بین بردن آن در نظر گرفته نشده است. بعضی ها گمان می کنند با پنهان کردن مشکل می توان از اشاعه آن جلوگیری کرد ولی مصرف دخانیات در میان دانش آموزان دختر و پسر باید به عنوان یک معضل جدی مطرح و پیشگیری شود. وی به علاوه نوجوانان به خصوص پسران به بزرگنمایی اشاره می کند و می گوید: خیلی از آنها برای اینکه در جمع دوستانشان کم نیارند و نشان می دهند بزرگ شده اند سیگار می کشند همین امر باعث می شود برای به دام افتادن جوانان و نوجوانانی که قرار است آینده سازان این جامعه باشند البته این تنها دلیل نیست. از هم پاشیدگی خانواده ها نیز دلیل دیگرروی آوردن بچه ها به سیگار است. البته ناگفته نماند که متاسفانه تهیه آسان سیگار نیز دلیل دیگری است بر به دام افتادن جوانان و نوجوانان و در نتیجه روی آوردن آنها به استفاده از مواد مخدر (میلانی فر-1374).
البته برخورد قهر آمیز با دانش آموزان راه حل درستی نیست اما برای اینکه درس عبرتی برای دیگران باشد مدتی آنها را از مدرسه اخراج کردم. البته در این بین نباید از بی توجهی والدین، بی بند و باری خانواده ها و جدایی پدر و مادر ها غافل ماند مثلاً یکی از اخراج شدگان بهترین دانش آموز من بود که به دلیل جدایی پدر و مادرش نه تنها افت تحصیلی شدیدی پیدا کرد بلکه به مصرف سیگار روی آورد. خانواده زارع، ناظم دبیرستان دخترانه در این مورد می گوید: ما باید کنترل را از خانه ها شروع کنیم متاسفانه مشکلات اقتصادی باعث شده که پدر و مادر هر دو بیرون از خانه مشغول کار شوند و این امر آزادی بیش از حد نوجوانان را در پی دارد در واقع بچه ها در زمانی که نیازمند مراقبت بیشتری هستند به دلیل مشغله زیاد والدین به حال خود رها می شوند و متاسفانه این تنهایی ها عواقب چندان خوشایندی را در پی ندارد البته دختران بیش از پسران در معرض خطرهای مختلف قرار دارند. مدرسه تا جایی که امکان داشته باشد، بچه ها را کنترل می کند اما قبول کنید کنترل700 تا 800 دانش آموز در روز کار چندان آسانی نیست، پس در بسیاری مواقع خطاهای دانش اموزان از نگاه اولیای مدرسه دور می ماند متاسفانه معضل اعتیاد و مصرف دخانیات طی سالهای گذشته به مدارس هم رسوخ کرده و همانطور که گفتیم کنترل دانش آموزان باید از خانه آغاز شود، پدر و مادر باید رفت و آمد بچه ها را کنترل کرده و تغییر حالات و رفتار آنها را نادیده نگیرد مسلماً کنترل آنها می تواند خیلی دقیق تر باشد تا کنترل در مدرسه. در نظر بگیرید اگر هر روز بخواهیم به تک تک بچه ها توجه کنیم و تغییرات ظاهری و روحی آنها را مورد بررسی قرار دهیم دیگر زمانی برای آموزش نخواهیم داشت. ولی عده ای دلیل روی آوردن دختران جوان و نوجوان به مواد مخدر را محدودیت هایی که خانواده برای آنها در نظر می گیرد می دانند و می گویند دختر نوجوان در محیط بیرون از خانه قرار می گیرد مسلماً محدودیت هایی که خانواده در مورد او اعملا می شود حتی اگر این محیط مدرسه باشد او تحت تاثیر دوستان و اطرافیان برای گرفتن انتقام از پدر و مادری که او را از حداقل آزادیی ها هم محروم کرده اند ممکن است دست به هر کار ناشایستی بزند. دختری که حق ندارد در منزل با تلفن صحبت کند یا برای خرید شخصی از خانه خارج شود و یا برای چند دقیقه تاخیر هنگام رسیدن به خانه ساعتها مواخذه شود آمادگی از راه به در شدن را بسیار دارد. البته لازم به ذکر است که رواج گروههای مختلف در بین جوانان باعث شده تا آنها برای این که خود عضو یک گروه مثلاً(Heavy) بدانند ناخواسته و ناآگاه به آداب و رسوم آن گروه روی بیاورند.
گروههایی که اغلب از مواد مختلفی مانند حشیش، گراس و…. استفاده می کنند. پدر و مادرانی که فرزند جوان یا نوجوان دارند باید به خاطر داشته باشند از تغییرات روحی و روانی فرزندان خود براحتی در نگذرند. آنها باید با کنترل نامحسوس خود قبل از اینکه خیلی دیر شود جلوی وقوع حوادث را بگیرند. والدین می توانند با اندک دقت و توجه به رفتارهای نوجوان و یا جوان خود و البته در صورت مشاهده رفتارهای غیر عادی قبل از هر گونه قضاوت با مراجعه به دکتر از سلامت فرزند خود مطمئن شوند.
موثرترین روش مبارزه با اعتیاد به سیگار از دیدگاه دانشجویان :
1- ترک کردن سیگار
ترک کردن سیگار، مبارزه با سیگار مانند مبارزه ای که با مواد مخدر می شود، کاهش دادن مرغوبیت سیگار، کم کردن نیکوتین سیگار و وارد نکردن سیگار از خارج، از بین بردن تجملات پاکت سیگار، جیره بندی سیگار، جمع آوری از طرف خود دولت، کم کردن تدریجی سیگار، جلوگیری از خوشبو کردن سیگارها، صرف نظر کردن دولت از درآمدی که از طریق فروش سیگار بدست می آید، عدم فروش سیگار به جوانان و ممنوعیت کشت توتون.
2- تبلیغ مضرات سیگار با فعالیتهای فرهنگی
این عوامل شامل تحریم سیگار از طرف مراجع، توضیح دادن مضرات سیگار از طریق رسانه های گروهی و مطبوعات، بالا بردن سطح آموزش و فرهنگ. تحقیر افراد سیگاری و نشان دادن عاقبت سوء آنان، عمل کردن به تذکراتی که روی پاکت سیگار نوشته شده، ذکر مضرات سیگار و راهنمایی توسط معلمان، والدین و اولیای مدرسه، عمل کردن خود مبلغین به ترک سیگار، جلوگیری از تشویق و تبلیغ سیگار کشیدن.
3- اقدامات اجتماعی
شامل ایجاد کار و جلوگیری از بیکاری جوانان، برنامه ریزی صحیح برای آینده جوانان مجازات جوانان سیگاری، ارزش دادن به نیروی خلاق جوانان، اصلاح افراد سیگاری با تشکیل اردوگاهها، عدم استفاده از افراد سیگاری در مشاغل، معرفی الگوهای خوبی که سیگار نمی کشند در جوانان، تعیین جایزه برای ترک کنندگان سیگار، کم توجهی به جوانان سیگاری و ارزش ندادن به آنان و…
4- ایجاد مراکز تفریحی ورزشی شامل: ایجاد ورزشگاه و فضاهای ورزشی، فراهم کردن امکانات ورزشی ایجاد تفریحات سالم و….
5- مراقبت های خانوادگی شامل: جلوگیری والدین فرزندان سیگاری آنها، ترک سیگار از سوی خود والدین، تشکیل خانواده، کنترل معاشرت.
6- اقدامات و فعالیت های شخصی شامل: اقدام خود جوانان، ایجاد اعتماد به نفس و داشتن هدف، تقویت اراده و خودشناسی جوانان، جدی بودن برای ترک سیگار و…
عوامل موثر در گرایش به مصرف سیگار و مواد مخدر:
1- در نزد مبتلایان به اعتیاد بیگانگی به حد اعلای خود می رسد. نظارت خانواده کاهش می یابد. همبستگی های اجتماعی متزلزل و سست می شود. فرد این شرایط را پذیرا شده و انفعالی می گردد.
2- مسائل دوره جوانی یا دوره ای که زمان بحران و شورش است جوان با دارا بودن ویژگی های خاص خود به دنبال هیجان است و در این راه اغلب به بیراهه کشیده می شود.
طبق یک آمار افراد سن15 الی19 سال بیشترین معتادین را تشکیل می دهند.
3- دوستان ناباب و نادرست عامل دیگری است که نوجوان را به سوی اعتیاد می کشاند برخی از افراد سست عنصر و بی اراده وقتی می بینند که دوستانشان با مصرف مواد مخدر نگرانیها و گرافتاریهای روحی خود را فراموش کرده و حالت آرامش به دست می آورند آنها نیز از روی کنجکاوی ترغیب شده با چند بار مصرف حالتی مانند آنها احساس کرده و ادامه آن اعتیاد را بدنبال دارد.
4- فشارهای عصبی را استرسها فشارهای محیطی و بر آورده شدن نیازهای عاطفی و روانی.
5- نابسامانی های زندگی بیکاری فرار از مشکلات عدم توانایی فرد از رو به رو شدن با مسائل اجتماعی.
6- تنهایی احساس بی پناهی، نداشتن دوست خوب مشکلات خانوادگی، شکستهای اجتماعی، احساس ناکامی، درماندگی و برای جبران این فشارها به مواد مخدر پناه می برند.
7- هر آنچه گفته شد دلیل بر این است که در بوجود آوردن رفتارهای انحرافی، بزهکاری، دزدی و اعتیاد مشروب خواری تجاوز به ناموس مردم و خودکشی دیگرکشی و فرار از منزل فرار از مدرسه و پیوستن به گروههای بزهکار و غیره در نتیجه یک عامل بوجود نمی آیند بلکه چند عامل دست به دست هم می دهند و یک رفتار نابهنجار و بزه را بوجود می آورند.
درمان :
استفاده توام از تجویز نیکوتین از طریق پوست (چسب نیکوتینی) و مشاوره رفتاری در 060/0درصد مطالعات بخوبی کنترل شده بر ترک سیگار انجامیده است. این رقم بسیار بالاتر از رقم 010/0درصد موفقیت در ترک سیگار توسط افرادی است که کمک درمانی خاص دریافت نمی کنند. موثرترین برنامه های حمایتی رفتاری به مسائلی از قبیل چگونگی انجام دادن فعالیت های روزمره (مثلاً خوردن، رانندگی کردن و معاشرت) بودن کشیدن سیگار و مقابله با خلق ملا انگیز و نیز افزایش وزن پس از ترک سیگار می پردازد. یک مزیت دیگر تجویز نیکوتین از راه پوست این است که دوز نیکوتین را می توان بطور انفرادی نسبت به نیاز بیمار و وجود علائم ترک نیکوتین تنظیم کرد. انواعی از مواد داروئی با درجاتی از موفقیت برای دوام پرهیز از نیکوتین مورد استفاده قرار گرفته اند. این فرآورده ها و داردها مشتملند بر آدامس های حاوی نیکوتین، لوبلین (یک داروی متجانس نیکوتین)، کلونیدین، ضدافسردگی ها، مخصوصاً فلئوکزتین و با سپیرون به علاوه کسانی که در ترک سیگار موفق بوده اند معمولاً فردی نزدیک به آنان (مثلاً همسر یا فرزند) مشوق آنها بوده است.
از اثرات مضر سیگار کشیدن می ترسیده اند، و به گروههای سیگاری قبلی پیوسته بودند. تشویق یک پزشک غیر سیگاری نیز رابطه بالایی با پرهیز بیمار از سیگار کشیدن دارد.
مزایای بهداشتی قطع مصرف دخانیات :
1- قطع مصرف دخانیات منافع فوری و عمده برای مردم در هر سنی دارد. چه بیماریهای مربرط به تدخین داشته باشند و یا خیر.
2- کسانی که دخانیات را ترک می کنند نسبت به آنهایی که به مصرف آن ادامه می دهند عمر طولانی تری دارند.
3- قطع مصرف دخانیات خطر سرطان ریه و سایر اعضاء، حمله قلبی و سکته مغزی و بیماری مزمن ریوی را کمتر می کند.
4- مادرانی که قبل از باداری یا در 3 الی 4 ماه اول حاملگی مصرف دخانیات را قطع می کنند از خطر عارضه پایین بودن وزن فرزند نوزاد خود می کاهند.
5- منابع حاصل از قطع سیگار به مراتب بیشتر از خطر افزایش وزن مختصر به عوارض نامطلوب احتمالی روانشناختی قطع مصرف دخانیات است.

قطع ناگهانی نیکوتین :
به نوشته کاپلان و سادوک، سندرم ترک نیکوتین به فاصله 90 تا 120 دقیقه پس از مصرف آخرین سیگار شروع شده و ظرف 24 ساعت به اوج می رسد. در بعضی افراد این سندرم هفته ها یا ماهها طول می کشد. علامت عمده ولع شدید برای کشیدن سیگار همراه با حالت تنش و تحریک پذیری است (کاپلان و سادوک، 1991).
شخص معمولاً احساس خشم و ناکامی، بیقراری، اضطراب، اشکال در تمرکز و خواب آلودگی پیدا کرده اما خوابش نمی برد. کاهش تعداد ضربان قلب و فشار خون، کاهش عملکرد حرکتی، افزایش انقباض عضلانی و آهستگی ریتم در الکترونسفالوگرافی ظاهر می گردد. از افراد سیگاری سابق گزارش می کنند که ولع مصرف دخانیات حتی پس از 10 سال در آنها وجود داشته است بی آنکه علایم دیگر ترک باقی مانده باشد (احمدوند، 1379).
پیشینه تاریخی :
زاکرمن در پژوهشی گزارش کرد که 86% از دانشجویان دختر هیجان خواه بالا و 42% دانشجو دختر هیجان خواه پایین، تجربه سیگار کشیدن داشتند. همچنین وی در پژوهشی دیگر در سال 1986 مشاهده کرد که هیجان خواه های بالا در برابر هیجان خواه های پایین (2% در برابر 9%) بیشتر سیگار می کشیدند. در میان سانی که در گذشته سیگار می کشیدند هیجان خواه های بالا تقریباً دو برابر هیجان خواههای پایین بودند (23%در برابر 12%) حدود 78% هیجان خواههای پایین هرگز سیگار نکشیده بودند در حالیکه این نسبت برای هیجان خواه های بالا 5% بود، رولان و همکاران (1994) دریافتند که سیگاریهای مرد و زن ثمرات بالاتری نسبت به گروه به گروه کنترل در استرس داشتند. نمرات آنها در تجربه جوئی و عدم بازداری به گروه کنترل بالاتر بود. اخیراً ذاکر من- ارتباط مقیاس هیجان خواه را با کشیدن سیگار و برنامه های ترک سیگار بررسی کرده است افرادی که روی ایم مقیاس نمره بالایی می آورند ترک سیگار برای آنها دشوار است و احتمالاً نیاز به تحریک نیکوتین دارند (کریمی، 1378).
در تحقیقی که توسط کارتن با عنوان استرس، وابستگی به نیکوتن و انگیزش و هیجان سیگار کشیدن در سیگاریهای زن و مرد انجام شد نمرات هیجان خواهی در 36 زن و 60 مرد سیگاری با یک گروه کنترل از 23 زن و 45 مرد مورد مقایسه قرار گرفت. بافته ها نشان می دهد که سیگاریها از هر دو جنس نمرات بالاتری نسبت به غیر سیگاری های گروه کنترل در مقیاس استرس و هیجان خواهی داشتند. آنها نمرات بیشتری در عدم بازداری، تجربه خواهی و اجتناب از کسل شدن به دست آوردند. ارتباط بین اجزاء هیجان خواهی، وابستگی به نیکوتین و انگیزش مصرف سیگارها مورد ارزیابی قرار گرفت تجربه خواهی و عدم بازداری همبستگی به نیکوتین در زنان کمتر است و مردان سیگاری نسبت به زنان سیگاری نمرات بالاتری را در مقیاس عدم بازداری و رفتاری ماجراجویانه به دست آوردند. در پژوهشی که تحت عنوان مصرف شاهدانه و جهت گیری هیجان خواهی توسط کی استایندر وپال الکساندر68 صورت گرفت، مصرف شاهدانه و ارتباط با جهت گیری استرس در 48 دانشجوی لیسانس مورد بررسی قرار گرفت. مصرف کنندگان شاهدانه نمرات بالاتری را در استرس به دست آوردند. کوباس با استفاده از جایگاه کنترل راتر به مفهوم کنترل دست یافت افراد برخورد از جایگاه کنترل درونی تقویت را در مرحله اول ناشی از تلاش ها و ویژگی های خود می دانند در صورتیکه افراد برخوردار از جایگاه کنترل بیرونی اعتقاد دارند نیروهایی ب آنها غلبه دارند به این ترتیب افراد برخوردار از جایگاه کنترل درونی خود پنداره ای از توانایی خود دارند که منجر به احساس کنترل بر وقایع استرس آور زندگی و توانایی تعدیل آن می شود در مقابل افراد و با جهت گیری کنترل بیرونی در برابر وقایع استرس آور احساس ضعف و ناتوانی می کنند و بعد کنترل با نظریه هستی گرایی کنترل و تقسیم گیری فردی هماهنگ است. الویس 69 تراکم و تعداد زیاد افراد هنگامی که مانع رسیدن فرد به اهداف شخصی خود شود احساسات منفی را بدنبال دارد و یا موجب از دست دادن اطلاعات ارزشمند می شود و یا باعث احساس ضعف کنترل شخصی می گردد، بر اساس نظر لفکورت وکاتز70 افراد درونی نسبت به افراد بیرونی از هوشیاری بیشتری برخوردارند و به نحو مناسب تری نسبت به تجارب پرفشار واکنش نشان میدهند. در مقابل افراد بیرونی آمادگی دارند که به نحو نامناسب تری رفتار نموده، رفتارهای اجتنابی بیشتر و سازگاری کمتری نشان دهند. در تحقیقی که توسط میلر71- لفکورت، هولنر72 در سال 1980 برروی 88 زوج زن و شوهر در خصوص رابطه مرکز کنترلو فرآیندهای سازشی انجام گردید مشخص شد که افراد درون گرا در مقایسه با افراد بیرونگرا از هوشیاری بیشتری برخوردار بوده و به هنگام گرفتاری و درگیری به نحو مطلوبتری مشکلات خود را حل می نمایند. از سوی دیگر افراد درونگرا نسبت به افراد بیرونگرا به علت سازگاری متمرکز بر شکل آمادگی بیشتری برای فهم و درک همسر و رفع مشکلات اساسی او برخوردار می باشند ( کریمی، 1378).

پژوهشی در زمینه خانواده
در یک بررسی که در زمینه مقایسه عوامل موجود بین گذشته خانوادگی معتادان و غیر معتادان بعمل آمده است. نتایجی به دست آمده است که در جدول 1-2 آمده است.
مقایسه عزت نفس دانشجویان سیگاری و دانشجویان غیرسیگاری
ردیف
عوامل و موارد

1
رابطه بین پدر و فرزند بسیار ضعیف بوده است
88
25
2
پسر خانواده مدت طولانی از وجود پدر و مادر محروم بوده است
48
17
3
رابطه پدر و پسر بسیار خشک بوده است.
52
13
4
رفتار پدر سرمشق بدآموزی اخلاقی بوده است.
23
–
5
پدر فردی عصبی بوده و بر احساسات و رفتار خود تسلط نداشته است.
26
–
6
عدم برخورداری پدر از شغل ثابت در دوران کودکی شخص معتاد وجود داشته است.
43
–
7
پدر بسیار بدبین بوده است.
47
11
8
رابطه صمیمی بین پدر و مادر وجود نداشته است.
97
47
9
مادر رفتاری سلطه جویانه با کودک داشته است.
73
41
10
بعضی از مادرها سرد و بی تفاوت و نامهربان بوده اند.
23
–
11
بعضی از مادرها به شدت پرخاشگر بوده اند.
37
3
12
رابطه پسرها با مادرها بسیار ضعیف بوده است.
40
7
13
مادر به دیگران اعتماد نداشته است.
38
10
14
مادر بسیار بدبین بوده است.
31
7
15
در تربیت کودک هیچ طرح مشخصی وجود نداشته است.
23
–
16
معیار اولیه برای رفتار کودک مهم و غیر مستمر بوده است.
63
–
17
خواسته های کودک یا شدیداً ارضاء یا سرکوب شده است.
70
10

در تحقیقی که توسط دابویس73 و همکاران در رابطه با تاثیرات محیط خانواده و ارتباط با فرزندان – والدین در سازگاری با مدرسه در اثنای گذر از ابتدائی به نوجوانی مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش یک مطالعه طولانی دو ساله در میان 159 دانش آموز کلاسهای چهارم تا ششم بود. ارزیابی های خانوادگی شامل ادراک از حمایت های اجتماعی از طرف اعضای خانواده، ابعاد مختلف محیط خانواده و رابطه میان هر یک از والدین با یکدیگر و فرزندان بود. ارزیابی سازگاری آموزشگاهی عبارت بود از نمرات، میزان غیبت از مدرسه و مقیاس خود گزارش دهی خود پنداره. در این پژوهش رابطه معنی داری میان ساختار خانواده ارتباط والدین و فرزندان و تاثیر آن در ارتباط با سازگاری با مدرسه مشخص شد که نشان دهنده هماهنگی مهم تجارب خانوادگی و سازگاری در ابتدای نوجوانی است. ویکو74 پژوهشی در مورد ارتباط والدین – فرزندان سازگاری روانشناختی و طفره رفتن با این فرض که بروز طفره، نتیجه عملکرد الگوهای خانوادگی و وجود جدایی روانی کودکان و والدین از یکدیگر می باشد انجام داد. وی دریافت که طفره رفتن (عمومی) در دختران با کنترل بیش از حد والدین مربوط می باشد (نراقی به نقل از نیکو بخت،1383).
شدت طفره از انجام تکالیف آموزشگاهی با طرد از طرف مادر و مراقبت پدری مرتبط است، همچنین میزان بالای طفره از انجام تکالیف در آموزشگاه با وابستگی کامل دختران به پدرانشان می باشد. تحقیق منو نشان می دهد که علت بسیاری از ناسازگاریهای اجتماعی کودکان را باید در نارسایی رابطه عاطفی کودک با مادر یا جانشین او جستجو کرد. این پژوهش از تحقیق خود در مورد 839 کودک که دارای دشواریهای رفتاری یا خلق و خوی نامناسب بودند نتیجه گرفت که 66% این کودکان از خانواده های از هم گسیخته هستند (نراقی، 1374).

سیزر75، موسن76 ودیستلر77، باندوراووالتر78 طی تحقیقات خود دریافتند که عواقب ناشی از رشد خانواده های سرد و خشن در همان سال اول زندگی ظاهر می شود و تا بزرگسالی پابرجا می ماند. از جمله این عواقب مشکلات تغذیه کودک، آزمندی تکامل رفتار متناسب با سن و جنس و پرخاشگری غیر عادی را می توان نام برد ( رضوی،1351).
مندورا و والتر به بررسی اثرات گوناگون سردی پدر و مادر پرداختند. آنان دریافتند که بین گرمی مناسبات به خصوص با پدر و بهتر ضبط کردن رفتار رابطه استواری وجود دارد. پسران پرخاشگر احساس می کردند که رانده پدر و مادر هستند و در نتیجه از آنان دوری می جستند و هر گاه پدر و مادر به یاری آنان ابراز تمایل می کردند آنها از قبول کمک امتناع می ورزیدند. در نتیجه پدر و مادر نیز دشمنی با پسران را در خود احساس می کردند و روشی به مراتب خشن تر در پیش می گرفتند. روت چائو79 طی تحقیقات خود به این نتیجه رسید که افت تحصیلی کودکان چینی در مقایسه با کودکان اروپایی- آمریکایی بیشتر است و علت آن کنترل بیش از حد و شیوه تربیتی آمرانه والدین چینی است که طبیعتاً با طرد و عدم پذیرش کودک همراه است.
چرین80 در سونگو آفریقای جنوبی تحقیقی به منظور بررسی رابطه میان اشتیاق والدین و پیشرفت تحصیلی در کودکان در خانواده های شکست خورده و سالم انجام داد. نتیجه بیانگر رابطه معنی دار اشتیاق والدین در مورد تحصیل کودکانشان و پیشرفت تحصیلی آنها در هر دو نوع خانواده بود. تحقیق دیگری که توسط همین محقق در زمینه تنبیه بدنی فرزندان توسط والدین انجام شد این نتایج بدست آمد که رابطه معنی داری و منفی میان تنبیه والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان وجود دارد.
هاگمن81 تحقیقی در زمینه وضوح گرمی ارتباط والدین با بچه ها پیشرفت تحصیلی کودکان و عملکرد روانشناختی آفریقایی- آمریکایی انجام داده است. این مطالعه به بررسی این فرضیه می پردازد که میان ارتباط خوب کودکان آفریقایی- آمریکایی و والدینشان با پیشرفت تحصیلی بالاتر و احساس روانی خوب آنها رابطه وجود دارد.
نتایج همبستگی معنی دار میان ارتباط خوب والدین با فرزندان و پیشرفت اجتماعی از طرف اعضای خانواده، ابعاد مختلف محیط خانواده و رابطه میان هر یک از والدین با یکدیگر و فرزندان بود. ارزیابی سازگاری آموزشگاهی عبارت بود نمرات، میزان غیبت از مدرسه و مقیاس خود گزارش دهی خود پنداره. در این پژوهش رابطه معنا داری میان ساختار خانواده ارتباط والدین و فرزندان و تاثیر آن در رابطه با سازگاری با مدرسه مشخص شد که نشان دهنده هماهنگی مهم تجارب خانوادگی و سازگاری در ابتدای نوجوانی است.
احدی در سال 1370پژوهشی با عنوان عوامل درونی- اجتماعی موثر در اختلالات رفتاری دانش آموزان همدان با هدف بازنگری نسبت به پدیده آسیب زای اختلالات رفتاری انجام داد. در این تحقیق از بین جرائم دانش آموزان عامل دزدی و انحرافات جنسی مواد مخدر مورد پژوهش قرار گرفته و ریشه های گوناگون اقتصادی اجتماعی ، فرهنگی و آموزشی بزهکاری نیز بازشناخته شده است. در نتایج مشخص گردید که بزهکاری در دامنه سنی 12 سال قرار دارد و 13% از دانش آموزان بزهکار در مقابل 2% دانش آموزان عادی، پدرانشان در قید حیات نبوده اند. همچنین بین کاهش درآمد پدران دانش آموزان و افزایش میزان بزهکاری ارتباط مستقیم وجود دارد. بطور کلی وضع رفتاری والدین اثر تردید ناپذیری در رفتار دانش آموزان داشته و آنها را بزهکار نشان داده اند که در خانواده از سازگاری همفکری و احترام متقابل نسبت به یکدیگر برخوردار نیستند.
بر طبق گزارش انستمن82 جوانان بزهکار3% همه کودکان 17-10 ساله کشور آمریکا را تشکیل می دهند و متاسفانه بر اثر گذشت زمان نوجوانان بیشتر به اعمال بزهکاری دست می زنند. از سال 1952 تا سال 1957 دستگیری نوجوانان کمتر از 18 سال 55% افزایش یافت. در واقع در سال 1952 سن متوسط نوجوانانی که برای اولین بار به دادگاه احضار شدند بین 13 و 15 سال بود. ولی مطمئناً این رقم کاهش یافته است. طبق تحقیقاتی که روی کودکان ناسازگار ( نوجوانان بزهکار کانون دادگستری) در دانشگاه تهران صورت گرفته است همه نشان داده اند که این نوجوانان و جوانان ناراحتی های گوناگونی در خانواده داشته اند. در تمام این خانواده روابط سردی بین اعضای خانواده با هم، عدم مهر و محبت و عدم توجهات بین اعضای خانواده با هم، لازم به کودک و احتیاجات او وجود داشته است ( نوابی نژاد ، کرطلایی به نقل از نیکو بخت، کمایی 1383).

فصل سوم
روش تحقیق

توصیف دقیق آزمودنیها
جامعه آماری
شامل کلیه دانشجویان دانشگاه علمی و کاربردی زندانهای ارومیه تمامی رشته ها در سال 89-88 می باشد.
نمونه آماری و روش نمونه گیری:
شامل 50 نفر از دانشجویان سیگاری و 50 نفر از دانشجویان غیرسیگاری در سال تحصیلی 89-88 می باشد.
روش نمونه گیری:
روش نمونه گیری در این پژوهش عبارتست از: روش نمونه گیری داوطلبانه می باشد. به این ترتیب که از بین دانشجویان سیگاری کلیه رشته ها تعداد 50 نفر به صورت داوطلبانه انتخاب شدند و 50 نفر از دانشجویان غیر سیگاری نیز به صورت داوطلبانه انتخاب شده و آزمون در اختیار آنان قرار گرفت.
روش تحقیق :
ابزار اندازه گیری
در این پژوهش از آزمون عزت نفس کوپر اسمیت و ابراز وجود (ASA) و پرسشنامه وضعیت مصرف سیگار استفاده شده است. کوپر اسمیت مقیاس عزت نفس خود را بر اساس تجدید نظری که بر روی مقیاس راجرز و دیاموند، انجام داد تهیه و تدوین کرد. این مقیاس دارای 58 ماده است. 8 ماده آن یعنی شماره های 6-13-20-27-34-41-48-55 دروغ سنج است. در مجموع 50 ماده آن به 4 خرده مقیاس عزت نفس کلی و عزت نفس تقسیم شده است. در ایران ضرایب پایانی و ثبات درونی مقیاس مزبور توسط خانم صغری ابراهی قوام،1369 بروی یک نمونه از دانشجویان و یک نمونه از دانش آموزان محاسبه گردیده ضریب پایانی محاسبه حدود 92% می باشد که نشان دهنده ثبات و تکرارپذیری و دقت مقیاس مزبور می باشد( توکلی، صالح،1374).
پرسشنامه ابراز وجود ASA
این مقیاس در سال توسط دانگل یولی، ارنست تی هالبرگ، آلن جی سلمون،و ریچارد اف هاس، تدوین شده و توسط منیژه شهنی ییلاق و فریبا منصور، ترجمه و تعیین اعتبار گردید. این پرسشنامه (33) ماده ای می باشد که در واقع (33) موقعیت میان فردی را توصیف می کند و آن چه را که معمولا پاسخ دهنده، در هر موقعیت انجام می دهد با 3 گزینه معین می سازد . در هر کدام از موقعیتها صرفاً یکی از گزینه ها، به عنوان پاسخ مبتنی بر ابراز وجود معین شده است. نمرات با هم جمع شده و یک نمره کلی ابراز وجود فراهم می سازد که می تواند دامنه ای بین 0 تا 33 را در بر داشته باشد (بنابراین نمرات بالاتر، منعکس کننده ابراز وجود بیشتر است) سوالاتی که گزینه (الف) آن ها بیانگر ابراز وجود است عبارتند از :
(6، 10،14، 20، 21، 23، 26، 28، 29، 31، 32) و پرسشهایی که گزینه ب آنها حاکی از ابراز وجود است عبارتند از:
(1، 7، 9، 12، 15، 18، 19، 22، 27، 30، 33) و بالاخره سوالاتی که گزینه ج آن ها بیانگر ابراز وجود است عبارتند از:
(2، 3، 4، 5، 8، 11، 13، 16، 17، 24)

روش اجرا
بعد از پرسش شدن گروه نمونه(100نفری) آزمون عزت نفس کوپر اسمیت و تست و پرسشنامه ابراز وجود ASA مصرف سیگاری و از اطلاعات فردی در اختیار آنان قرار گرفت.
قبل از پاسخگویی برای آنان توضیح داده شد که جملات را به دقت بخوانند و سپس گزینه ای را که بیانگر احساس فعلی شان است برگزینند و با زدن ضربدر مشخص نمایند. بدین ترتیب داده ها جمع آوری شدند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
روش تحلیل آماری
روش آماری مورد استفاده در این پژوهش خطی رگرسیون می باشد.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها

در این فصل داده های بدست آمده از پرسشنامه ها را به صورت جداول نمودارهایی نمایش داده شده است.
الف) نتایج توصیفی:
جدول شماره (1-4) شاخص های توصیفی متغیر ابراز وجود:
انحراف استاندارد
میانگین
تعداد
سیگاری بودن یا غیر سیگاری بودن
3837/2
82850/2
4600/10
8600/11
50
50
سیگاری
غیرسیگاری
ابراز وجود

مطابق جدول فوق میانگین، انحراف استاندارد و تعداد اعضای گروه سیگاری متغیر ابراز وجود برابر با 4600/10 و 3837/2 و 50 بوده و همچنین میانگین و انحراف استاندارد و تعداد اعضای گروه غیرسیگاری ابراز وجود برابر با 8600/11 و 82850/2 و 50 می باشد.
جدول شماره (2-4) شاخص توصیفی متغیر عزت نفس:
انحراف استاندارد
میانگین
تعداد
سیگاری بودن یا غیر سیگاری بودن
95156/4
56553/5
1800/27
6200/25
50
50
سیگاری
غیرسیگاری
عزت نفس

مطابق جدول فوق میانگین، انحراف استاندارد و تعداد اعضای سیگاری متغیر عزت نفس برابر با 1800/27 و 95156/4 و 50 بوده و همچنین میانگین و انحراف استاندارد و تعداد اعضای گروه غیرسیگاری عزت برابر با 6200/25 و 56553/5 و 50 می باشد.

نمودار شماره 3-4 درصد دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری

مطابق نمودار بالا درصد دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری بصورت 50% سیگاری و 50% غیرسیگاری از نمونه کل تحقیق می باشد.

نمودار شماره 4-4 درصد بومی و غیربومی دانشجویان
با توجه به جدول نمودار فوق درصد دانشجویان بومی و غیربومی نمونه کل نمونه تحقیق به ترتیب 55% و 45% می باشند.

نمودار شماره 5-4 درصد وضعیت مجرد و متاهل بودن دانشجویان
مطابق نمودار فوق درصد دانشجویان مجرد و متاهل نمونه تحقیق به ترتیب 87% و 12% می باشد.
نمودار شماره 6-4 هیستوگرام سن دانشجویان
مطابق جدول فوق هیستوگرام دامنه سنی دانشجویان را نشان می دهد. که با توجه به منحنی بیشترین سن دانشجویان شرکت کننده سن 22 سال را نشان می دهد و کمترین سن را 17 سال و سن 32 سال می باشد.

نمودار شماره 7-4 هیستوگرام ابراز وجود
مطابق جدول فوق دامنه هیستوگرام ابراز وجود را نشان می دهد، که بیشترین دامنه ابراز وجود 16/11 و کمترین 5 و بالاترین 20 می باشد.

نمودار شماره 8-4 هیستوگرام عزت نفس
مطابق جدول فوق هیستوگرام عزت نفس را نشان می دهد که بالاترین و میانیگن آن 40/26 و کنترل کمترین آن 15 و بیشترین آن 45 نشان می دهد.
ب) نتایج استنباطی
فرضیه تحقیق: متغیرهای عزت نفس، ابراز وجود و جمعیت شناختی درصدهای متفاوتی از سیگاری بودن یا نبودن را تبیین می کنند.
نتیجه: متغیر ابراز وجود پیش بینی کننده برای مصرف سیگار است.
نتیجه: متغیر ابراز وجود بهترین پیش بینی کننده برای سیگار است.
یک تحلیل رگرسیون لوجیستک اجرا شد که در آن متغیر سیگاری بودن یا نبودن به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای سن، بومی یا غیربومی، وضعیت تاهل، ابراز وجود، عزت نفس به عنوان متغیرهای پیش بین انتخاب شدند در کل 100 نفر در تحلیل وارد شدند.
جدول شماره 9-4: آزمون هاسمرلمه شو
خی دو
درجه آزادی
معنی داری
026/7
8
0534

مطابق جدول شماره 9-4 آزمون هاسمرلمر نشان داد که 87/5= x2 که با 8= df دارای مقدار 53/0= p است. که نشان دهنده مناسب بودن مدل می باشد.
جدول شماره 10-4: خلاصه مدل
قدم
مجذور آرکاکس و اسنل
مجذور آرنگل کرک
1
097/0
129/0

مطابق جدول شماره 10-4 این مدل بین 7/9% درصد تا 9/12% از واریانس را در موقعیت غیرسیگاری بودن را تبیین می کند. میزان پیش بینی درست درمورد افراد سیگاری 3/58% درصد در مورد افراد غیرسیگاری 3/58% درصد در مورد افراد غیرسیگاری 3/63% درصد بود در کل 8/60 % درصد از پیش بینی درست بود.

جدول 12-4 طبقه بندی
پیش بینی شده
مشاهده شده
درصد صحیح
سیگار

بله
خیر

100%
100%
50
50
50
50
بله سیگار
خیر

با توجه به جدول فوق متغیرهای وابسته موجود در جدول درصد افراد سیگاری 50 با غیرسیگاری 50 را نشان داده است.

متغیرهای موجود
B
S.E
Wald
درجه آزادی
سیگاری
Exp (B)
سن
بومی
تاهل
ابراز وجود
عزت نفس
370/0
618/0
629/-
051/0
222/-
162/0
849/0
131/1
187/0
104/0
196/5
529/0
309/0
75/0
559/4
1
1
1
1
1
023/0
467/0
578/0
784/0
033/0
448/1
855/1
533/0
053/1
801/0

با توجه به جدول فوق مقادیر پیش بین موجود سن، بومی، تاهل، ابراز وجود، عزت نفس و مقادیر متغیر وابسته ما سیگاری بودن یا نبودن را نشان می دهد.

فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری:
این تحقیق بروی 100 نفر دانشجویان پسر سیگاری دانشگاه علمی و کاربردی زندانهای ارومیه در سال تحصیلی 89-88 انجام گرفت. ابراز مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از آزمون (عزت نفس کوپراسمیت و ابراز وجود ASA) می باشد.
تحقیق حاضر در رابطه با بررسی عزت نفس ابراز وجود و وضعیت مصرف سیگار دانشجویان پسر سیگاری و غیرسیگاری می باشد که نتیجه بدست آمده است که متغیر ابراز وجود با اطمینان 95% پیش بینی کننده سیگاری بودن یا نبودن است رابطه معناداری وجود دارد و بقیه متغیرها (بومی، سن، تاهل) رابطه معناداری با سیگاری بودن و غیرسیگاری ندارد. فرضیه تحقیق عبارت بود از اینکه: بین عزت نفس، ابراز وجود، و متغیرهای جمعیت شناختی دانشجویان پسر سیگاری و غیرسیگاری رابطه معناداری وجود دارد. یافته های پژوهش از جهات مختلف قابل بررسی و تبیین است:
نوجوان به علت پایگاه مبهم خویش که نه کودک است نه بزرگسال، خود را با والدین معلمان و دیگر اعضای جامعه در تعارض عاطفی می بیند او می خواهد دیگران بدانند که بزرگ شده است ولی احساس می کند که دیگران او را کاملاً درک نمی کنند و حتی مسئولیت کافی به او نمی دهند این احساس در بین پسرها از قوت بیشتری برخوردار است در دوران بلوغ نیازهایی در نوجوان شکل می گیرد که اولیای مدرسه و خانواده ها باید به آن توجه کنند و تا حد معقول آنها را برآورده سازند. نیازهایی همچون شناخت خود و توانایی های آن بسیار مهم و اساسی اند. برآورده شدن این نیازها مستلزم انجام یک سری رفتارها از سوی نوجوان است که اگر در عرصه هایی سازنده و مقبول جامعه و با نظارت صحیح خانواده و اولیاء مدرسه صورت نگیرد. نوجوان خود به دنبال راههای برای ارضای این نیازها که لزوماً با هنجارهای جامعه تطابقی نخواهد داشت، خواهد رفت. ما باید سعی کنیم که با شناخت روحیات جوانان و نوجوانان و اینکه آنان نیازمند تفریح و سرگرمی اند، محیطی را برای آنان فراهم کنیم که انرژی های نهفته خود را طور صحیح و مطابق با هنجارهای جامعه و در جهت مثبت تخلیه نمایند. ما باید با ارائه الگوهای درست و پرهیز از الگوهای نادرست شوند نه با گفتن بایدها و نبایدها بلکه با احترام گذاشتن به خواسته های نوجوان و جوانان و راهنمایی های آنان و آگاهی دادن آن هم از طریق درست و منطقی در جهت هدایت اندیشه ها و انرژی های جسمی، روانی و اجتماعی از انحراف آنها جلوگیری به عمل آوریم. ما نباید از یاد ببریم که سنین نوجوانی و جوانی سنین تجربه و کنجکاوی است. جوانان یا نوجوانانی که در دام اعتیاد اسیرند. وقتی مخاطب قرار می گیرند هنوز باور ندارند که معتاد و یا سیگاری شده اند آنها می گویند ما فقط تجربه کنیم الان هم اگر اراده کنیم ترک کردن ساده است بسیاری از نوجوانان در پاسخ به این سئوال که چرا سیگار می کشید؟
می گویند: با کشیدن سیگار احساس بزرگی می کنیم. فکر می کنیم بزرگ شده ایم و کاری از دستمان برمی آید. جدا از این مساله سیگار کشیدن توسط پدر خانواده باعث این بدآموزی می شود توجه نکردن به نیازهای نوجوانان و جدی نگرفتن آنها و ندادن مسئولیت به آنها عامل بروز چنین رفتارهایی هست. در گذشته سیگار کشیدن یک نوجوان ناهنجاری تلقی می شد اما امروزه متاسفانه وجود مواد مخدر و قرار گرفتن راحت این مواد در دسترس نوجوانان و جوانان، آنها را برای اثبات بزرگی خود به این مواد روی می آورند.

پیشنهادات :
– پذیرش جوان به عنوان فردی ارزشمند، دوست داشتنی و شایسته.
– ایجاد محیطی سرشار از اعتقاد، امنیت و محبت بی قید و شرط، احساس تعلق و توجه یکی از موثرترین روش های پرورش جوانان و دلگرم کردن آنان است. دلگرمی به جوانان کمک می کند تا نسبت به خود و توانایی هایشان اعتقاد پیدا کرده و جرات کاستی های خود را بپذیرند.
– رعایت احترامات متقابل: سعی کنید با رفتارهای خود نشان دهید که هر فردی در خانواده دارای ارزش و احترام مخصوص به خود است رعایت عدل و انصاف بین فرزندان.
– باورها و اعتقادات نادرست، جوانان خود را شناخته که آنها را بازسازی کنیم.
– نسبت به فرزندان خود مخصوصاً جوانان مهربان و صبور باشیم، عشق و محبت شما می تواند تا حد زیادی موجب تقویت عزت نفس در فرزندانتان شود.
– با توجه به اینکه در نزد مبتلایان به اعتیاد بیگانگی به حد اعلای خود می رسد پس نظارت خانواده باید افزایش یابد.
– مسائل دوره جوانی یا دوره ای که زمان بحران و شورش است جوان با دارابودن ویژگی های خاص خود دنبال هیجان است و در این راه اغلب به بیراه کشیده می شود پس باید والدین تا آنجایی که می توانند برای نوجوان و جوان خود وسایل تفریح سالم را فراهم کرده و نظارت کافی را اعمال نمایند.
– دوستان ناباب و نادرست عامل دیگری است که نوجوانان را به سوی اعتیاد می کشاند. برخی از افراد سست عنصر و یا بی اراده وقتی می بینند که دوستانشان با مصرف مواد مخدر نگرانی های روحی خود را فراموش کرده و حالت آرامش بدست می آورند آنها نیز از روی کنجکاوی تعقیب شده با چند بار مصرف حالتی مانند آنها احساس کرده و ادامه آن اعتیاد را به دنبال می آورد. پس در اینجا باید والدین محترم به این مساله توجه داشته باشند که بر روی انتخاب دوست خود نظارت داشته باشند و اجازه ندهد که فرزندانشان با هر کسی رابطه دوستی برقرار نماید.
– تنهایی احساس بی پناهی، نداشتن دوست خوب، مشکلات خانوادگی، شکستهای اجتماعی، احساس ناکامی، درماندگی و برای جبران این فشارها به مواد مخدر پناه می برند.
– هر آنچه گفته شد دلیل بر این است که در به وجودآوردن رفتارهای انحرافی، بزهکاری، دزدی و اعتیاد، مشروب خواری، تجاوز به ناموس مردم و خودکشی، دیگر کشی و فرار از منزل و مدرسه و پیوستن به گروههای بزهکار و غیره در نتیجه یک عامل به وجود نمی آیند. بلکه چند عامل دست به دست هم می دهند و یک رفتار نابهنجار و بزه را به وجود می آورد.

منابع

منابع فارسی :
1- احمدی، نادیا، نعمت زاده، هدایت، شیرین (1387) بررسی رابطه بین عزت نفس و رضایت شغلی در رضایت در ماشین نویسان تولید مناطق خشکی اهواز، پایان نامه کارشناسی روانشناسی عمومی دانشگاه اهواز.
2- براتی بختیاری، سیامک (1376) بررسی رابطه ساده و چندگانه متغیرهای خود اثربخشی، عزت نفس و خودیابی با عملکرد تحصیلی و دانش آموزان سال سوم راهنمایی سوم نظام وظیفه جدید متوسطه شهرستان اهواز، پایان نامه کارشناسی رشد روانشناسی تربیتی
3- شیهان، ایلین- (1378)، عزت نفس- ترجمه مهدی گنجی، نشر ویرایش
4- کلمز، هریس، کلارک، امینه، بین رینولد (1373) روشهای تقویت عزت نفس در نوجوانان ترجمه پروین، فاطمه، علی پور- موسسه چاپ و انتشار قدس رضوی چاپ اول
5- کربلایی محمدرضا لالائی، فیروزه، (1378)، بررسی تاثیر اشتغال مادران بر عزت نفس کودکان 9 تا 11 سال- پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره دانشگاه الزهرا
6- کاپلان سادوک، خلاصه روانپزشکی- ترجمه پورافکاری- (1373) انتشارات شهر آب
7- سلحشور- ماندانا (1379)، پرورش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان، انتشارات واژه آرا چاپ اول
8- رضازاده- حمیدرضا- (1376)- درآمدی بر روانشناسی خود- چاپ اول
9- عبداللهی سکینه (1373)، بررسی رابطه خوب اجتماعی با عزت نفس و مقایسه عزت نفس افراد مبتلا و عادی- پایان نامه کارشناسی رشد بالینی دانشگاه فردوسی مشهد
10- شهید مطهری، مرتضی (1374)، تعلیم و تربیت در اسلام انتشارات صدرا- چاپ بیست و ششم
11- هیئت تحریره انتشارات نبوغ (1377)، دعای ابوحمزه ثمالی- چاپ اول
12- شاملو- سعید (1374) مکتب 5 و نظریه ها در روانشناسی شخصیت- انتشارات رشد- چاپ پنجم
13- عباسی، مینا- لرکی، مینا- نعمتی، افسانه (1377) مقایسه عزت نفس و پیشرفت تحصیلی سوادآموزان دوره پایانی پنجم نهضت سوادآموزی شهرستان اهواز- پایان نامه و تست روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
14- سیاسی، علی اکبر (1377)، نظریه های شخصیت یا مکاتب روانشناسی- چاپ انتشارات دانشگاه تهران- چاپ هفتم
15- کریمی- یوسف (1375)- روانشناسی شخصیت، انتشارات نشر ویرایش، چاپ دوم
16- ریس شان- گراهان، رودریک (1998)- آموزش ابراز وجود- ترجمه شهنی ییلاقی تهران- انتشارات رشد (1377)
17- محمدی کرطلایی، مریم- کمایی، مژگان- نیکوبخت، ندا (1383) مقایسه ابراز وجود دانش آموزان پسر سیگاری و غیرسیگاری مقطع راهنمایی شهرستان اهواز- پایان نامه کارشناسی رشته روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی اهواز
18- میلانی فر، بهروز (1374)- بهداشت روانی- انتشارات اریبان- چاپ ششم
19- نراقی، نادر (1374) اختلالات یادگیری- چاپ اول
20- راس، آلن (1376)- روانشناسی شخصیت (نظریه ها و فرآیندها)- ترجمه سیاوش جمالفر- انتشارات بعثت، چاپ اول
21- سیف- علی اکبر، روانشناسی پژوهشی (یادگیری و آموزش)، انتشارات آگاه- ویراست پنج- چاپ اول

پیوست ها :
1- آزمون عزت نفس کوپراسمیت
2- تست ابراز وجود ASA
3- پرسش نامه وضعیت مصرف سیگار

بسمه تعالی
دانشجویان عزیز: جملات زیر را به دقت خوانده و در صورتیکه هر یک از آنها با وضعیت فعلی شما مطابقت دارد جواب بلی و در غیر اینصورت جواب خیر را بدهید.
(آزمون عزت نفس کوپراسمیت)
1- بیشتر اوقاتم به خیالپردازی می گذرد.
2- از خود نسبتاً مطمئن هستم.
3- اغلب آرزو می کردم کاش فرد دیگری بودم.
4- من دوست داشتنی هستم.
5- با والدینم اوقات خوشی را می گذرانم.
6- هیچوقت درباره چیزی نگران نمی شوم.
7- صحبت کردن در مقابل کلاس برایم سخت است.
8- آرزو می کنم ایکاش جوانتر بودم.
9- چیزهای زیادی در من وجود دارد که در صورت امکان دوست دارم آنها را تغییر دهم.
10- بدون دردسر می توانم تصمیم بگیرم.
11- دیگران از بودن با من لذت می برند.
12- در خانه زود ناراحت می شوم.
13- همیشه کارهای مثبت و صمیمی انجام می دهم.
14- از عملکرد تحصیلی خودم بسیار رضایت مندم.
15- انتظار دارم همیشه کسی به من بگوید چه کاری را انجام دهم.
16- به کارهای جدید دیر عادت می کنم.
17- اغلب از آنچه انجام دادم متاسفم.
18- در بین همسالانم طرفداران زیادی دارم.
19- والدینم معمولاً به احساساتم توجه می کنند.
20- هرگز غمگین و ناراحت نمی شوم.
21- تا آنجا که بتوانم هر کاری را به نحو احسن انجام می دهم.
22- من براحتی تسلیم می شوم.
23- من می توانم از خود مراقبت کنم.
24- من تقریباً خرسند و شادمان هستم.
25- من ترجیح می دهم با افراد کوچکتر از خود همبازی شوم.
26- والدینم انتظارات بیش از حد از من دارند.
27- تمام کسانی را که می شناسم دوست دارم.
28- دوست دارم استادم در کلاس از من بپرسد.
29- من خود را درک می کنم.
30- کسی نمی تواند مثل زندگی سخت مرا تحمل کند.
31- زندگی من پر از نابسامانی و آشفتگی است.
32- همسالانم معمولاً نظرات من را می پذیرند.
33- هیچکس در خانه به من توجه نمی کند.
34- هرگز سرزنش نمی شوم آنطور که دوست دارم نمی توانم واحدهای انتخابیم را انجام دهم.
35- می توانم تصمیم بگیرم و بر آن پافشاری کنم.
36- من جنسیت خود را دوست ندارم.
37- من خود را دست کم می گیرم.
38- دوست ندارم با دیگران باشم.
39- خیلی وقتها دوست دارم خانه را ترک کنم.
40- من هیچ وقت شرمگین و خجالت زده نیستم.
41- من اغلب اوقات در دانشگاه احساس درماندگی می کنم.
42- من اغلب از خود شرمنده ام.
43- من به خوشتیپی دیگران نیستم.
44- اگر حرفی برای زدن داشته باشم، معمولاً ساکت نمی شینم.
45- دوستان اغلب از من عیب جویی می کنند.
46- والدینم مرا درک نمی کنند.
47- آدم صریح و رکی هستم.
48- استادم احساس بی کفایتی را در من بوجود می آورد.
49- برایم مهم نیست چه سرنوشتی خواهم داشت.
50- من فردی شکست خورده هستم.
51- هنگام سرزنش شدن به آسانی ناراحت می شوم.
52- مردم دیگران را بیشتر از من دوست دارند.
53- همیشه حرفی برای گفتن به مردم دارم.
54- همیشه می دانم به مردم چه بگویم.
55- اغلب در دانشگاه دلسرد می شوم.
56- معمولاً چیزی مرا آزار نمی دهد.
57- فرد قابل اعتمادی نیستم.
58- همیشه می دانم به مردم چه بگویم.

بنام خدا
(تست ابراز وجود ASA)
سئوالات را با دقت بخوایند و یکی از سئوالات که بیانگر احساس شماست را با علامت (ضربدر) تعیین کنید.
1- آیا اگر کسی رفتار به شدت غیرمنصفانه داشته باشد موضوع را با او در میان می گذارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
2- آیا تصمیم گیری برای شما دشوار است؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
3- آیا آشکارا از عقاید و نقطه نظرهای گوناگون انتقاد می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
4- آیا اگر کسی در صف از شما جلو زد و جلوتر از شما ایستاد به او اعتراض می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
5- آیا اغلب از اشخاص یا موقعیت ها به دلیل ترس از آبروریزی حذر می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
6- آیا معمولاً به قضاوت خود اطمینان دارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
7- آیا از همسر یا هم اتاقی تان می خواهید که در کارهای منزل مشارکت کند؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
8- وقتی فروشنده ای برای فروش کالایش پافشاری می کند آیا حتی اگر کالای پیشنهادی او را بپسندید اعتراض می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
9- وقتی در رستوران کسی بعد از شما از راه رسد و گارسون به او سریعتر رسیدگی اعتراض می کنید؟
10- آیا از شرکت جستن در بحث و گفت و گو واهمه دارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
11- اگر کسی از شما پولی قرض گرفته باشد و آن را به موقع برایتان پی نیاورد موضوع را با او درمیان می گذارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
12- آیا وقتی در جریان یک مشاجره شخص رو در روی شما لب از سخن فرو بسته همچنان به صحبت ادامه می دهید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
13- آیا معمولاً احساس خود را بیان می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
14- آیا اگر کسی شما را در حال کارکردن تماشا کند راحت می شوید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
15- در سینما نشسته اید و کسی که پشت سر شما نشسته با پاهایش به صندلی شما فشار می آورد آیا به او اعتراض می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
16- آیا از برقراری تماس چشمی با افراد دشواری دارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
17- در رستوران خوبی نشسته اید سفارش غذا می دهید، وقتی غذا را می خورید احساس می کنید که مطابق میل شما نیست آیا گارسون را صدا می زنید تا با او موضوع را در میان بگذارید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
18- کالایی می خرید و بعد متوجه می شوید که کالای شما معیوب است آیا آن را به فروشنده مرجوع می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
19- آیا خشم خود را با ناسزا گویی بروز می دهید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
20- آیا در موقعیت های اجتماعی سعی می کنید که چون بخشی از مبلمان منزل به حساب آیید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
21- آیا اصرار دارید که مکانیک یا تعمیرگاه با توجه به مسئولیت خود دستگاه شما را تنظیم یا قطعه خراب شده را مطابق مسئولیتی که قبول کرده تعمیر یا جایگزین نمایید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
22- آیا معمولاً برای دیگران تصمیم گیری می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
23- آیا می توانید عشق و محبت خود را ابراز کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
24- آیا می توانید از دوستتان درخواستی بکنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
25- آیا فکر می کنید همیشه جواب درست را می دانید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
26- آیا وقتی با یکی از عزیزان خود اختلاف پیدا می کنید می توانید نقطه نظرتان را با او بازگو کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
27- آیا در تعریف کردن دیگران با دشواری روبرو هستید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
28- آیا می توانید تقاضای بی اساس دوستتان را بپذیرید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
29- آیا وقتی که کسی نزدیک شما نشسته و سیگار می کشد و شما را ناراحت می کند موضوع را به راحتی با در میان می گذاری؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
30- آیا برای اینکه دیگران را به انجام کاری مطابق میل خود وادار کنید داد می کشید و زورگویی می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
31- آیا شما جملات دیگران را به جای آنها تمام می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
32- آیا با دیگران بخصوص غریبه ها کتک کاری می کنید؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
33- وقتی با غریبه ای ملاقات می کنید شما نخستین کسی هستید که خود را معرفی می کند و سرگرم صحبت می شوی؟
بله ( خیر ( تا حدودی (
پرسش مربوط به وضعیت سیگار:
شما در هفته چند نخ سیگار می کشید؟
5 نخ ( 5 تا 10 نخ ( 10 نخ به بالا ( سیگار نمی کشم (

با تشکر
1. franch wargu
2- cooper smeet
3 . grinberg
4 . self estcem
2. Calhoun
3 . warne
4. kurfiss
5. cooper smeeth
6. sogani

10- wndrzndn
11 . self – esteem
12 . klamz
2. klark
3. bein

1. Autonomy
16 . klamz
2. klark
3. bein

19 . Internalize
2. peap

21 . esmeet – heill
22 . gree androme
23- marsh
24- Plant
25- Stroman & Higens
26 . Sklvik a Htoot 2. Deived & Zolanton 3. Smit & Teen 4. Bozangar 5. Archel 6. brown
7. colins 8. smeet 9. fiech
10. Shorger & Rozenberg

36- Bamgardner & Kafman & looey
37 . Kalems & haris
38- Fagot
39- Gaklin & Maccoby
40 . Parsons
4. Rheinglod & Cook

42- Simmons
43 . Ragers
2. Need for Positivr Regard
3. Oliver arenson

46- dan metolts
47 . Allport
3. Bodity self
4. Self Identity

50- . Maslow
51- james
52 . Pep
53 . Pavolov
3. Salter
4. Wolpe
5. Alberti
6. Emmondos
6. Lazarus
7. Fensterheim

60 . Excitaion 2. Inhibition 3. ricshan & graham 4. salter

64 . gousef valepe
65- Sustematic desensitization
66- alberti & eimons
67- ragers
68. Kayesteinder & pall elecsander
2.alowiss
3. lekfert & kates

71 . miller
2. holner

73 . dabowis
2. veko

1. sears
2. musn
3. distler
4. bandurra & walter

79- root chauo
80- Cherian
81 . Hagman
82 . Anestmen
—————

————————————————————

—————

————————————————————

20