بررسی تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی



تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی

فهرست:
– تجزیه و تحلیل خطرات شغلی چیست؟
– فواید انجام تجزیه و تحلیل خطرات شغلی چیست؟
– 4 مرحله اولیه و اساسی کدامند ؟
– چرا انتخاب شغل از اهمیت خاصی برخوردار است ؟
– چگونه می توان 4 مرحله اولیه در هر شغل را شناسایی نمود ؟
– چگونه می توان مخاطرات بالقوه (پنهانی) را شناسایی نمود؟
– چگونه ارزیابی و محاسبات حفاظتی و پیشگیری انجام می گردد؟
– چگونه می توان اطلاعات حاصل از تجزیه و تحلیل خطرات شغلی را در دسترس دیگران قرارداد ؟
– پیوست A : فرم نمونه برگه های گزارش کار (Work Sheet) آنالیز مخاطرات شغلی
– پیوست B : فرم نمونه فهرست و سیاهه شغلی و بازرسی .

 تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی چیست؟
تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی روشی برای افزایش دانش و جلوگیری از مخاطرات در محیط کار می باشد . ارزیابی مخاطرات شغلی (JHA)1 روشی است که به ارائه اصول ایمنی و بهداشت پذیرفته شده در محیط کار با توجه به عملکرد ویژه خود می پردازد . در یک JHA مراحل اولیه کار جهت شناسایی مخاطرات بالقوه (پنهانی) و تعیین ایمن ترین روش انجام کار بررسی و امتحان می گردند . از موارد دیگری که مکمل این طرح هستند می توان تجزیه و تحلیل شغلی (JSA)2 و تحلیل مخاطرات شغلی را نام برد .
در برخی موارد ، تجزیه و تحلیل به تمامی امور مرتبط با کار و نه فقط ایمنی توسعه می یابد که این امر تجزیه و تحلیل شغلی نام می گیرد .
تجزیه و تحلیل شغلی یا تجزیه و تحلیل از لحاظ بازرسی و وظایف آن مبتنی بر این عقیده است که ایمنی بخش اصلی و مهم در هر شغلی است . عناوین شغلی و بازرسی به طور معمول عبارتست از ارزیابی کار به طور ویژه نظیر "آسیاب عملگر" "خاموش کننده تحت فشار" و یا "تعویض لاستیک پنچر" که تجزیه و تحلیل گرهای مخاطرات شغلی مانند موقعیت جک ماشین عمل می کنند .

 فواید انجام تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی چیست؟
مرحله مورد استفاده در این روش عبارت است از : نظارت بر کارگر هنگامیکه کار را اجرا می نماید و از مهمترین فواید این روش می توان سرعت بخشیدن به شناسایی مخاطرات را نام برد و همچنین این روش برای مشاغل جدید و یا مشاغلی که از نظر حرفه ای کمیاب هستند نیز اجرا می گردد . اما در مکانهایی که امکان مراقبت عملی امکان پذیر نمی باشد از یک گروه از کارگران ماهر و سرپرستان استفاده نموده و تجزیه و تحلیل بر روی آن گروه صورت می پذیرد . فایده روش فوق این است که :
اولاً افراد بیشتری مورد بررسی قرار گرفته و ثانیاً می توان از تجربیات بیشتری کمک گرفت و دستیابی به نتایج کار سریعتر امکان پذیر می شود . اعضای کمیته های حفاظت فنی و ایمنی نیز باید در اجرای این مرحله همکاری لازم را بنمایند .
فواید نخستین توسعه JHA بطور واضح و آشکار در راهکارهای مقدماتی خواهد آمد و مراحل تجزیه و تحلیل ممکن است به طور تصادقی مخاطرات ناشناخته را شناسایی نموده و همچنین باعث افزایش دانش شغلی نسبت به مخاطرات و افزایش آگاهی در مورد رعایت مسائل ایمنی و بهداشت گردد . همچنین ارتباط کارگران و سرپرستان بهتر شده و امکان انجام کار ایمن افزایش می یابد .
JHA می تواند بعنوان روشی برای تماس منظم و مرتب بین سرپرستان و کارگران به منظور رعایت مقررات بهداشت و ایمنی بوده و بعنوان یک هدف آموزشی برای آموزش اولیه و دستورالعمل و راهنمای توجیهی برای مشاغل غیرعادی نیز عمل نماید . همچنین می توان از آن بعنوان استانداردی برای بازرسی و مراقبت های ایمنی و بهداشتی به منظور جستجوی همه جانبه برای رسیدگی به حوادث جامع و فراگیر نام برد .

 4 مرحله اولیه و اساسی کدامند؟
الف) انتخاب شغل برای تجزیه و تحلیل بر روی آن
ب) تحلیل شغل با توجه به اصول و توالی شناخته شده
ج) شناسایی مخاطرات بالقوه (پنهانی)
د) انجام ارزیابی و محاسبات حفاظتی و پیشگیری به منظور غلبه بر این مخاطرات

 چرا انتخاب شغل از اهمیت خاصی برخوردار است ؟
تمامی مشاغل می توانند برای JHA طبقه بندی گردند اما در برخی موارد موانع عملی نظیر زمان و میزان تلاش مورد نیاز برای انجام یک JHA از انتخاب برخی مشاغل جلوگیری می نماید. از موارد دیگر می توان بررسی تجهیزات ، مواد اولیه، مراحل کار و یا تغییرات محیطی را نام برد . با توجه به دلایل فوق ، معمولاً مشاغلی خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و شناسایی می گردند . حتی اگر تجزیه و تحلیل همه مشاغل مد نظر باشد، این مرحله این اطمینان را می دهد که اغلب ، مشاغل بحرانی در ابتدا تست ، آزمایش و بازرسی می گردند .
عواملی که در تعیین تقدم تجزیه و تحلیل مشاغل مطرح می گردند عبارتند از :
الف) توالی حوادث: این گونه مشاغل در جایی که حوادث به طور متناوب اتفاق می افتد و یا جایی که حتی حوادث به ندرت اتفاق می افتد و دارای صدمات می باشند انجام می پذیرد.
ب) عامل بالقوه در ایجاد آسیب ها و بیماریهای شدید: نتایج یک حادثه و یا شرایط خطرناک و یا تماس با اشیاء خطرناک بالقوه (پنهانی) تعیین کننده میزان شدت بیماریها هستند .
ج) مشاغل تازه تاسیس شده: به سبب فقدان تجربه در این گونه مشاغل ، خطرات ممکن است آشکار نبوده و یا پیش بینی نگردد .
د) مشاغل تعدیل و یا اصلاح شده: مخاطرات جدید ممکن است با تغییر در انجام شغل در ارتباط باشد .
هـ) مشاغل کمیاب و نادر: کارگران وقتی که عهده دار مشاغل غیرعادی می شوند ممکن است در مواجهه با مخاطراتی وسیع تر بوده و یک JHA باید بررسی مخاطرات را بر روی آنها انجام دهد .

 چگونه می توان 4 مرحله اولیه را در هر شغل شناسایی نمود؟
پس از انتخاب شغل ، به منظور تجزیه و تحلیل ، قدم بعدی شناسایی مراحل می باشد . یک مرحله اولیه ، عملکرد لازم برای پیشرفت کار را تسریع می بخشد . بطور مثال : مراقبت و نظارت برای ساختن اصول اساسی معمولی بایستی صورت پذیرد چرا که در نتیجه فقدان آنها شاهد وجود مخاطرات خواهیم بود . یک اصل کوچک می گوید : حتی مهمترین مشاغل نیز در کمتر از 10 مرحله اولیه توصیف می گردند و اگر اصول بیشتری مورد نیاز باشد احتمال تقسیم مشاغل وجود خواهد داشت، مثلاً به دو بخش و هرکدام با JHA های جداگانه و یا در موارد دیگر می توانیم اصول را در هم ادغام نماییم . در صفحات بعد تعویض لاستیک پنچر بعنوان مثالی برای نمایش 4 مرحله اولیه معرفی خواهد شد . از نکات مهم در این امر می توان از انجام توالی صحیح مراحل نام برد که هر مرحله که خارج از قاعده معمول است می تواند باعث حذف مخاطرات بالقوه شده و یامخاطراتی را که واقعاً وجود ندارند ایجاد نماید .
هر مرحله ای که انجام می گردد را ثبت نمایید . لازم به ذکر است هر قسمت با یک فعل عملکردی آغاز می شود . به پیوست A یک برگه گزارش کار (Work Sheet) برای تهیه یک JHA را نشان می دهد که مراحل انجام کار در ستون سمت چپ ثبت می شود .

محاسبات و ارزیابی به منظور پیشگیری
مخاطرات بالقوه (پنهانی)
توالی مراحل

توقف و پارک وسیله نقلیه

برداشتن یدکی و جعبه ابزار

اهرم بلند کردن قالپاق و بازکردن پیچ و مهره

و بقیه …

این بخش از تجزیه و تحلیل معمولاً با بررسی کارگران در هنگام انجام کار تهیه می شود و بررسی کننده معمولاً سرپرست گروه بوده اما ترجیحاً یک عضو کمیته حفاظت فنی نیز در این امر مشارکت می نماید .
کارگران مورد بررسی بایستی با تجربه بوده و صلاحیت انجام کار را داشته باشند و برای جلب همکاری و مشارکت آنها بایستی دلیل انجام این بررسی به طور وضوح برای آنان توضیح داده شود . JHA نه یک مطالعه به منظور بررسی زمان و چگونگی حرکت در موقعیت های مبدل (ظاهر فریبانه) و نه تلاشی برای پوشاندن فعالیت و اعمال ناایمن ، بلکه مطالعه ای است برای ایمن تر کردن محیط کاری . کار باید در زمانها و موقعیت های عادی مورد بررسی قرار گیرد، به طور مثال اگر این شغل به طور مرتب و روزانه انجام می شود . JHA نیز باید در روز انجام شود و همچنین باید در هنگام بررسی از تجهیزات صحیح استفاده شود . تنها تفاوتی که در این فرایند وجود دارد این است که کارگران مورد نظارت قرار می گیرند . پس از تکمیل تجزیه و تحلیل ، مراحل باید بوسیله همه شرکا (شامل کارگران) به منظور بهبود آن برای انجام کار ایمن مورد بحث و بررسی قرار گیرد .

 چگونه می توان مخاطرات بالقوه (پنهانی) را شناسایی نمود ؟
یک اصل اولیه تحت این عنوان که خطرات بالقوه باید شناسایی شوند وجود دارد که این امر مبتنی بر بررسی ها و مراقبت های شغلی و روش تجزیه و تحلیل حوادث ، صدمات و تجربیات شخصی می باشد که می توان آن را با ثبت موارد اشتباه در هر مرحله آغاز نمود.
همچنین نظارت و مراقبت ثانویه نیز ممکن است مورد احتیاج واقع گردد و زمانی که مراحل اولیه ثبت شدند می توان بر روی خطرات بالقوه (پنهانی) تمرکز نمود . در این مرحله تلاشی برای حل مشکلات انجام نمی شود و تنها ممکن است راه حل هایی به کمک تحلیل گر شغلی بیاید . سئوالاتی نظیر لیست ذیل (لیست ذیل کامل نمی باشد) :
– آیا می توان از مراحل میانی در بین دو مرحله مفروض استفاده کرد؟
– آیا وسایل ، ماشین آلات و ابزار و تجهیزات مرتبط با تمامی مخاطرات هستند ؟
– آیا کارگران در معرض ابزارآلات و تجهیزات خطرناک می باشند ؟
– آیا کارگران ممکن است بلغزند و یا بیفتند ؟
– آیا کارگران می توانند مورد صدمات ناشی از برداشتن، هل دادن و یا کشیدن اشیاء قرار گیرند ؟
– آیا کارگران با گرما و یا سرمای خیلی زیاد در تماس هستند ؟
– آیا در محیط کار سروصدای زیاد و ارتعاش وجود دارد ؟
– آیا خطر سقوط وسایل وجود دارد ؟
– آیا مشکل نبود نور و روشنایی مناسب و کافی وجود دارد؟
– آیا شرایط آب و هوایی می تواند بر اصول ایمنی و حفاظتی موثر باشد؟
– آیا تشعشعات رادیویی مضر در محیط کار وجود دارد؟
– آیا تماس با گرما ، سموم و یا مواد سوزاننده و خورنده وجود دارد؟
– آیا ذرات معلق، فیوم ها ، گردو غبارهای اسیدی و یا بخارات در هوا وجود دارند؟
خطرات بالقوه در ستون میانی برگه های گزارش (Work Sheet) با الحاق به هر مرحله مرتبط با آن ثبت می شود به طور مثال:

ارزیابی و محاسبات حفاظتی و پیشگیری
حوادث و مخاطرات بالقوه(پنهانی)
توالی مراحل

1) وسیله در نزدیکی محل عبورو مرور است
2) وسیله روی سطح ناهموار و یا زمین مسطح قرار گرفته باشد .
3) وسیله ممکن است در حالت چرخش و برگشت باشد .
پارک و توقف وسیله نقلیه

حوادث ناشی ازفشاربلند کردن لاستیک یدک
برداشتن یدکی و جعبه ابزار

1) قالپاق ممکن است از کنترل خارج شده و به شما ضربه وارد کند
2) لغزیدن دسته آچار
اهرم بلند کردن قالپاق و بازکردن پیچ و مهره

و بقیه…
در مقابل تمامی مشارکت ها باید در بخش تجزیه وتحلیل واقع شود .

 چگونه ارزیابی و محاسبات حفاظتی و پیشگیری انجام می گردد ؟
مرحله آخر در یک JHA تعیین روش هایی برای حذف و یا کنترل مخاطرات شناسایی شده بوده و محاسبات و ارزیابی مورد انتظار به طور معمول شامل موارد ذیل می باشند:
1) حذف خطر
این مرحله مهمترین بخش ارزیابی و محاسبات مورد نظر بوده و تکنیک های ذیل به منظور حذف مخاطرات پیشنهاد می گردد:
– انتخاب یک مرحله مجزا و جدید
– اصلاح مرحله موجود
– جایگزینی با موارد کم خطرتر
– اصلاح و یا تغییر ابزار و تجهیزات
2) محتوی خطر
اگر نمی توان خطر موجود را حذف نمود ، تماس ممکن است با استفاده از گذاشتن حصار،حفاظ گذاری ماشین،استفاده ازوسایل حفاظت فردی ویا موارد مشابه محدود شود .
3) تجدید نظر در روش های انجام کار
می توان مراحل خطرناک را تغییر داده و اصلاح نمود و همچنین تغییر توالی در مراحل و یا افزودن مراحل اضافی(مثل حذف منابع انرژی ویامحدود نمودن آن) نیز امکان پذیر است.
4) کاهش تماس و مواجهه
محاسبات فوق فقط در صورتی امکان پذیر است که هیچ راه دیگری در دسترس نباشد . یک روش برای به حداقل رساندن تماس ، کاهش مدت زمان های مواجهه باخطر است نظیر اصلاح و یا تعمیر ماشین آلات خطرناک به طور مرتب و دوره ای و استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب که می تواند در کاهش شدت یک حادثه موثر باشد همچنین گاهی اوقات وجود امکاناتی نظیر ایستگاههای شستشوی چشم ضروری است . در هنگام ارزیابی حفاظتی و پیشگیری استفاده از جملاتی نظیر "مراقب باشید" یا "احتیاط شود" نیز باید مورد توجه قرار گیرد . همچنین مراحل فوق بایدنشان دهنده مقدار کار انجام یافته باشد.
محاسبات وارزیابی پیشنهادشده درستون سمت راست برگه گزارش کار (Work Sheet) آورده می شود که باید منطبق با خطرات وتوالی مراحل باشد . (به طور مثال):

ارزیابی و محاسبات حفاظتی و پیشگیری
حوادث و مخاطرات بالقوه(پنهانی)
توالی مراحل
1) علائم چشمک زن در هنگام خطر را روشن نموده و با دید کافی به محل خالی از ترافیک رانندگی کنید
2) سطح صاف و محکم را انتخاب نمایید
3) از ترمز استفاده نموده و یا پشت وعقب چرخ ماشین از بلوک آجری و یا وسیله محکم به منظور عدم حرکت وسیله نقلیه درجهت مقابل استفاده کنید .
1) وسیله در نزدیکی محل رفت و آمد و تردد واقع است
2) وسیله نقلیه روی سطح ناهموار و یا زمین مسطح قرار گرفته است .
3) وسیله ممکن است در حالت چرخش و برگشت باشد .
پارک و توقف وسیله نقلیه
یدک را به سمت بالا چرخانیده و با سطح اتکای پای خود که به صورت ایستاده قرار دارید یدک را از وسیله نقلیه بیرون بیاورید.
صدمات ناشی از بلند کردن یدک

برداشتن یدکی و جعبه ابزار
با استفاده از فشار به تکیه گاه قالپاق را بلند نمایید .
از دسته آچار مناسب استفاده نموده و به آرامی و با فشار به تکیه گاه عمل کنید.
1) قالپاق ممکن است از کنترل خارج شده و به شما ضربه بزند
2) لغزیدن دسته آچار
اهرم بلند کردن قالپاق و بازکردن پیچ و مهره
1) …
1) …
و بقیه

 چگونه می توان اطلاعات حاصل ازتجزیه و تحلیل شغلی را در دسترس دیگران قرارداد؟
JHA تکنیکی مفید برای شناسایی خطرات بوده تا بدانجا که محاسبات و ارزیابی ها می تواند برای حذف و یاکنترل آنها آورده شود. همچنین نتایج تجزیه و تحلیل باید مرتبط با تمامی کارگران بوده و برگه های JHA باید برای دریافت اهداف اطلاعاتی در زمینه ارزیابی و محاسبات مورد استفاده قرار گیرد .
1) متوقف نمودن وسیله نقلیه:
الف) پارک وسیله در جاده بطوریکه بخوبی از سایر وسایل نقلیه مجزا باشد و محل بدون ترافیک باشد ، همچنین چراغ های چشمک زن هشدار دهنده اضطراری را به منظور آگاه نمودن رانندگان عبوری جهت جلوگیری از برخورد به شما روشن نمایید .
ب) یک سطح محکم و ثابت را انتخاب نموده ، معمولاً سطوح صاف که جک زدن آسان بوده و امکان برگشت و چرخش وسیله وجود نداشته باشد مناسب می باشند.
ج) ار ترمز استفاده نموده و بلوک های آجری و سیمانی را در مقابل و پشت وسیله نقلیه به صورت مورب جهت جلوگیری از چرخش و حرکت وسیله نقلیه قرار دهید.
2) برداشتن یدکی و جعبه ابزار
لاستیک یدک را از جای خود برداشته و آن را به صورت صحیحی بر روی سطح صاف قرار دهید ، سپس لاستیک پنچر را خارج کرده و یدک راتعویض نمایید .
3) بلند کردن قالپاق و بستن پیچ و مهره
الف) قالپاق را به آرامی با فشار تکیه گاه بلند کنید ، مراقب باشید که از جای خود حرکت نکرده وبه شما ضربه نزند .
ب) با استفاده از دسته آچار به آرامی پیچ و مهره ها را بازکنید به طوریکه دسته آچار نلغزد و به انگشتان شما صدمه نزند .
4) و بقیه …

پیوست A : فرم نمونه برگه گزارش تجزیه و تحلیل خطرات
برگه گزارش تجزیه وتحلیل خطرات شغلی
شغل

تائید به وسیله :
بازنگری مجدد بوسیله:
تجزیه و تحلیل توسط:
تاریخ:
تاریخ:
تاریخ:
محاسبات وارزیابی حفاظتی و پیشگیری
مخاطرات و حوادث بالقوه (پنهانی)
توالی مراحل

پیوست B : فرم نمونه برای اموال و وظایف
عملکرد در هنگام تماس با مواد خطرناک و یا عوامل فیزیکی
تائید توسط :
بازنگری توسط:
تجزیه و تحلیل توسط:
تاریخ:
تاریخ:
تاریخ:
مکان :
عنوان مواد و عوامل فیزیکی
وظایف

لیست مخاطرات شیمیایی در محل کار
تائید توسط :
بازنگری توسط:
تجزیه و تحلیل توسط:
تاریخ:
تاریخ:
تاریخ:
کنترل ها
خط سیر ورود حالت فیزیکی مواد
نام ماده شیمیایی

از انتشارات: مرکز ایمنی و بهداشت حرفه ای کانادا
1- JHA= Job Hazard Analysis
2- JSA= Job Safety Analysis
—————

————————————————————

—————

————————————————————

19