اولین گزارش ملی تجارت الکترونیکی در ایران

معاونت برنامه ریزی و بررسی های اقتصادی

دفتر توسعه تجارت الکترونیکی شماره مرکز اسناد معاونت: 370/83
15/4/83

فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
پیش گفتار الف
1. مقدمه 1
2. تجارت الکترونیکی در جهان 4
3. راهبردهای تجارت الکترونیکی در ایران 5
4. عملکرد تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382 9
4-1- آگاه سازی، آموزش و تحصیل 9
الف- دوره های کاردانی و کارشناسی 9
ب – دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد) 10
ج – دوره های کوتاه مدت 11
د- نشست ها و همایش های علمی 13
هـ- پژوهش ها و نشریات علمی 14
و- اطلاع رسانی 14
ز – آموزش الکترونیکی 16
4-2- مسائل قانونی و مقرراتی 17
4-3- زیر ساخت های تجارت الکترونیکی 20
الف – مخابراتی 20
ب- علمی 25
ج- فنی 26
د- استانداردسازی 26
هـ- امنیتی 27
و- اطلاعاتی 27
4-4- مالیه الکترونیکی 29
4-4-1- بانکداری الکترونیکی 29
الف – خدمات الکترونیکی 29
ب- اطلاع رسانی 34
ج- سیستم مکانیزه 35
4-4-2- بیمه الکترونیکی 38
4-4-3- بورس الکترونیکی 38
4-5- دولت الکترونیکی 40
الف- خزانه داری الکترونیکی 40
ب – فراهم سازی الکترونیکی 41
ج – مالیات الکترونیکی 41
د- گمرک الکترونیکی 42
هـ- خدمات الکترونیکی 42
4-6- فعالیت های لجستیکی 43
الف- امور گمرکی 43
ب – حمل و نقل 44
ج – انرژی 46
د – شبکه پستی 46
4-7- فعالیت های تشویقی 48
5. خلاصه و نتیجه گیری 50

فهرست جداول

عنوان شماره صفحه

جدول (1) عناصر کلیدی راهبردهای ملی تجارت الکترونیکی کشورهای مختلف 3
جدول (2): تقسیم وظایف برای ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی در کشور براساس سیاست نامه تجارت الکترونیکی 7
جدول(3) : وضعیت شبکه مخابراتی در کل کشور در سال های مختلف 22
جدول (4): وضع موجود شماره های آنالوگ شبکه ثابت کشور از سال 1376 الی 1382 22
جدول (5): مشترکین خطوط پرسرعت دیتا 23
جدول (6): وضعیت ارتباطات بین الملل دیتا 23
جدول (7): نگاهی کلی به وضعیت بخش مخابرات در دوره های گذشته و همچنین هدف برنامه سوم توسعه و عملکرد چهار ساله اول برنامه 23
جدول (8): خلاصه عملکرد بانکهای کشور در سال 1382 37
جدول (9): فعالیت پروازی طی دوره 82- 1376 45
جدول (10): اطلاعات اساسی و پایه ای در کل شبکه پستی طی سال های مختلف 47

پیش گفتار

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات محور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای مختلف قرار گرفته است. تجارت الکترونیکی یکی از نمودهای عینی انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه های اقتصادی است. ظهور اینترنت و تجاری شدن آن در دهه های اخیر شیوه های سنتی تجارت را متحول نموده است. تجارت الکترونیکی انقلابی در شیوه ها و رویه های تجاری گذشته ایجاد کرده و سرعت و صرفه جویی را در بهترین وجه جامه عمل پوشانده است. در محیط الکترونیکی فاصله های جغرافیایی و محدودیت های زمانی و مکانی منتفی و مبادلات تجاری بر پایه اطلاعات الکترونیکی انجام می شود. تجارت الکترونیکی با رفع موانع فراروی تجارت بین الملل روند تجارت جهانی را تسریع می نماید. تجارت الکترونیکی از مزایا و پیامد های اقتصادی مهمی از قبیل گسترش بازار، کاهش قیمت منابع تولید، ارتقای بهره وری، کاهش هزینه های مبادلاتی، ایجاد اشتغال و کاهش تورم برخوردار بوده و در رشد درون زای اقتصادی نقش محوری دارد.
مزایای فراوان تجارت الکترونیکی سبب شده که نه تنها کشورهای توسعه یافته بلکه کشورهای در حال توسعه نیز از آن به عنوان ابزاری برای رقابت در عرصه داخلی و بین المللی استفاده نمایند. نبود راهبرد تجارت الکترونیکی نتیجه ای جز انزوا درعرصه اقتصاد جهانی بدنبال نخواهد داشت. گسترش روزافزون حجم تجارت الکترونیکی در جهان، بکارگیری آن توسط بنگاه های اقتصادی و پذیرش تدریجی آن از سوی مصرف کنندگان بیانگر مزایای بالقوه تجارت الکترونیکی در عرصه های اقتصادی و تجاری است. بنابراین راهی جز تلاش مستمر برای استفاده از آن در فعالیت های اقتصادی متصور نیست.
تحقیقات تجربی نشان می دهد که موفقیت تجارت الکترونیکی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیشرو بخاطر شرایط مناسب بسترهای الکترونیکی در این کشورها است. بسترهای الکترونیکی شامل فرصت های مبتنی بر اینترنت، کیفیت زیرساخت های فناوری اطلاعات، فعالیت های دولت و درجه تسهیل تجاری است. دسترسی افراد و تجار به ابزارهای ارتباطاتی با کیفیت برتر و هزینه های پایین، یکی از بسترهای مهم تجارت الکترونیکی است. رونق بکارگیری ابزارهای ارتباطات در عرصه اقتصادی در گرو محیط تجاری مناسب از قبیل ثبات سیاسی، مقررات مالیاتی، درجه بازبودن تجارت و سرمایه گذاری است. پذیرش تجار و مصرف کنندگان در کنار زیرساخت های اجتماعی و فرهنگی از قبیل نیروی انسانی ماهر و سواد الکترونیکی از سایر پیش شرط های گسترش تجارت الکترونیکی محسوب می شود. محیط قانونی و سیاسی شامل قوانین اینترنتی، آسان بودن ایجاد کسب و کارهای جدید، حمایت از دارائی های شخصی و مالکیت فکری و سرمایه گذاری و حمایت های دولت از زیرساخت های فناوری برای توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی حیاتی است.
بنابراین برای توسعه تجارت الکترونیکی به مجموعه اقدامات اساسی در زمینه های زیرساخت فنی، مسائل قانونی ومقرراتی، آگاه سازی و آموزش و تحصیل، حمایت از بخش خصوصی و حمایت های دولتی نیاز است تا شرایط برای فعالیت فعالان اقتصادی یعنی مصرف کنندگان و بنگاه ها که نقش محوری در بکارگیری تجارت الکترونیکی دارند، فراهم شود.
وزارت بازرگانی با توجه به مسئولیت راه اندازی تجارت الکترونیکی در کشور با تعامل و همکاری کامل با دستگا ه های اجرایی در زمینه های حقوقی، آموزشی و فنی در جهت توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی تلاش نموده است. همکاری در تدوین و تصویب قانونی تجارت الکترونیکی، حمایت های مالی از برگزاری دوره های کارشناسی ارشد و دکتری رشته های تجارت الکترونیکی با دانشگاه های کشور، برگزاری همایش های داخلی و بین المللی و اجرای طرح امکان سنجی تجارت الکترونیکی و طرح های مرتبط و همکاری و هم اندیشی با دستگاه های اجرائی از اهم فعالیت های صورت گرفته در زمینه تجارت الکترونیکی است.
بر اساس سیاست نامه تجارت الکترونیکی، دستگا ه های اجرایی دارای وظایف مشخص و معینی در زمینه تجارت الکترونیکی هستند. در این راستا، وزارت بازرگانی در نظر دارد گزارش عملکرد تجارت الکترونیکی کشور را هر سال تهیه ومنتشر نماید و دستگاه های اجرایی برتر را شناسایی و معرفی نماید. این گزارش بمنظور سنجش میزان فعالیت های دستگاه های اجرایی بر اساس گزارش های ارسالی دستگاه های یاد شده تدوین و تنظیم شده است.
لازم به ذکر است که چون این گزارش برای اولین بار در کشور تهیه و منتشر می شود لذا ممکن است با کاستی هایی مواجه باشد از این نظر، پیشنهادات و نقطه نظرات تمامی دستگاه های اجرائی، صاحبنظران و کارشناسان مربوط برای بهبود معیارهای ارزیابی تجارت الکترونیکی نقش کارسازی خواهد داشت.
در خاتمه ضروری است از همکاری تمامی دستگاه های اجرایی که در ارسال گزارش عملکرد متقبل زحمت شدند و نیز از جناب آقای دکتر محمودرضا هاشمی مشاور محترم معاونت و همچنین جناب آقای محمود محمودزاده تشکر شود. انتظار می رود دستگاه های اجرائی با پیشنهاد معیارهای سنجش تجارت الکترونیکی و تکمیل و ارائه اطلاعات برای سال های آتی در حرکت به سمت وضعیت مطلوب تجارت الکترونیکی تلاش نمایند.

فرهاد دژپسند
معاون برنامه ریزی و بررسی های اقتصادی
1. مقدمه
اندازه گیری و محاسبه میزان پیشرفت تجارت الکترونیکی برای رسیدن به وضعیت مطلوب بسیار ضروری بنظر می رسد و می تواند در شناسائی عوامل موثر بر توسعه و موانع فراروی تجارت الکترونیکی و هماهنگی دستگاه های اجرایی مربوطه و سرانجام رفع مسائل موجود بسیار موثر باشد.
هدف گزارش حاضر بررسی عملکرد تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال 1382 است. از آنجا که تا بحال عملکرد تجارت الکترونیکی در کشور تدوین نشده است لذا در این گزارش وضعیت فعلی تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382 بحث شده ولی لزوماً تمامی فعالیت ها در سال مزبور انجام نیافته است.
محورهای مورد بررسی در تهیه این گزارش بر اساس گزارشی است که آنکتاد در سال 2002 در رابطه با راهبردهای توسعه تجارت الکترونیکی تهیه کرده است. در این گزارش راهبردهای 37 کشور در حال توسعه و 14 کشور توسعه یافته مورد بررسی قرار گرفته است و محورهایی چون آگاه سازی، زیرساخت ها، مسائل قانونی، مالیه الکترونیکی، لجستیک، تسهیل تجاری، سیاست های تشویقی و دولت الکترونیکی بعنوان عنصر مشترک در بسیاری از این کشورها شناسایی شده است.
بنا بر این گزارش، از مجموع 51 کشور مورد مطالعه (شامل 14 کشور توسعه یافته و 37 کشور در حال توسعه) راهبردهای اتخاذ شده زیر از بالاترین اولویت برخوردار بوده اند.
1. آگاه سازی، آموزش و تحصیل.
2. دسترسی و زیرساختها.
3. مسائل قانونی و مقرراتی.
این راهبردها با سیاست های تشویقی، کسب و کار الکترونیکی، دولت الکترونیکی و تدوین استاندارد، تسهیل تجاری و تحقیق و توسعه در IT حمایت شده است. نتایج این مطالعه در جدول (1) ارائه شده است.
برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای تدوین این گزارش، مکاتباتی با وزارتخانه های ارتباطات و فناوری اطلاعات، جهاد کشاورزی، امور خارجه، امور اقتصادی و دارایی، راه و ترابری، صنایع و معادن، نیرو، علوم و تحقیقات و فن آوری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، بانک های دولتی و خصوصی، صدا و سیما، شورای عالی مناطق آزاد، گمرک و سازمان های بیمه دولتی و خصوصی بعمل آمد. گزارش حاضر بر اساس اطلاعاتی که توسط سازمانها در اختیار ما قرار گرفته است تهیه شده است.
شایان ذکر است که به علت نبود آمار مدون از فعالیت های بخش خصوصی در زمینه تجارت الکترونیکی، عملکرد این بخش در گزارش حاضر تحلیل نشده است. با این وجود وزارت بازرگانی از فعالیت های بخش خصوصی حمایت کرده و پروژه های برتر در زمینه تجارت الکترونیکی را مورد تشویق قرار داده است که جزئیات کامل آن در بخش فعالیت های تشویقی ارائه شده است.
سازماندهی این گزارش به صورت زیر می باشد.
پس از مقدمه، آمار تجارت الکترونیکی در جهان مورد بحث قرار گرفته و سپس به سیاست های راهبردی ایران اشاره می شود. در بخش بعدی عملکرد تجارت الکترونیکی در محورهای آگاه سازی، زیر ساخت ها، مسائل قانونی و مقرراتی، مالیه الکترونیکی، لجستیکی دولت الکترونیکی و فعالیت های تشویقی ارائه شده است.

جدول (1) عناصر کلیدی راهبردهای ملی تجارت الکترونیکی کشورهای مختلف
ردیف
عناصر راهبرد
کشورهای شامل عناصر

تعداد کشورها
درصد کشورهای در حال توسعه
درصد کشورهای توسعه یافته
1
آگاه سازی، آموزش و تحصیل
50
70
64

آموزش و تحصیل
27
54
50

آگاه سازی
23
51
29
2
زیرساختارها و دسترسی
41
68
39

زیرساختها
21
43
36

دسترسی
16
41
7

اصلاح بخش مخابرات
4
11
0
3
مسائل قانونی و مقرراتی
37
41
85

مسائل قانونی
29
46
85

مالیات بندی Taxation
8
5
43
4
حمایت از بخش خصوصی
21
41
43
5
سیاست های خاص بخشی
19
32
29

تجارت و سرمایه گذاری
9
19
14

توسعه IT و سایر بخش ها
10
19
21
6
دولت الکترونیکی
16
27
43
7
بانکداری و پرداخت Online
9
24
0
8
سایر
17
24
43

تسهیل تجاری و استانداردها
6
11
14

تحقیق
6
8
21

مشارکت بین المللی
5
11
7
کشورهای توسعه یافته= 14
کشورهای در حال توسعه= 37 Source: UNCTAD (2002).

2. تجارت الکترونیکی در جهان
تحولات اخیر در فناوری اطلاعات پیامدهای اقتصادی مهمی را بدنبال داشته است. تجارت الکترونیکی یکی از پیامدهای عینی فناوری اطلاعات است که از ویژگی های جهانی نمودن تجارت، برداشتن محدودیت های زمانی و مکانی، کاهش قیمت منابع جهت خرید، افزایش درصد فروش، دسترسی آسان به اطلاعات، کاهش چشمگیر هزینه های معاملاتی و کاهش زمانی معاملات برخوردار است. تعریف رایج تجارت الکترونیکی انجام فرآیندهای تجاری مربوط به مبادله کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های رایانه ای از جمله اینترنت می باشد البته ممکن است فقط بخشی از این فرآیند، بصورت الکترونیکی انجام شود.
بنابر گزارش آنکتاد در سال 2003، ارزش تجارت الکترونیکی جهان در سال 2003، بین 4/1 و 9/3 تریلیون دلار بوده است که پیش بینی می شود در خوش بینانه ترین حالت در سال 2006 به 8/12 تریلیون دلار برسد که بطور متوسط سالانه 6/48 درصد رشد خواهد داشت.
میزان پیشرفت تجارت الکترونیکی در کشورهای مختلف متفاوت است. آمریکا در تجارت الکترونیکی پیشتاز است. بنا بر گزارش Forrester در سال 2002، میزان تجارت الکترونیکی آمریکا در سال 2003، 96/0 تریلیون دلار پیش بینی شده است که انتظار می رود به 1/7 تریلیون دلار در سال 2006 برسد که از رشد سالانه 95 درصدی برخوردار خواهد بود.
پس از آمریکا کشورهای پیشرفته اروپایی با اختلاف زیاد در رده دوم قرار دارند و کشورهای در حال توسعه پیشرو نیز با اختلاف زیاد نسبت به کشورهای پیشرو اروپایی در رده سوم قرار دارند.
راهبرد تجارت الکترونیکی کشورهای پیشرو مبتنی بر تقویت بخش خصوصی، گسترش اینترنت، کمک به کسب وکارهای کوچک و متوسط و محدود کردن نقش دولت بوده است. این کشورها با ایجاد محیط رقابتی در تمامی عرصه ها از جمله ICT باعث ارتقای کیفیت فناوری و کاهش قیمت ها شده اند. در این کشورها وزارتخانه مشخصی از قبیل وزارت تجارت و صنعت، وزارت بازرگانی یا سازمان تجارت الکترونیکی مسئولیت گسترش تجارت الکترونیکی را عهده دار است، و بر برنامه ها و فعالیت های سایر نهادهای دولتی در زمینه تجارت الکترونیکی نظارت می کنند. سرمایه گذاری فراوان در زمینه آگاه سازی، زیرساخت های فنی و حقوقی و منابع انسانی در کنار توجه ویژه به تحقیق و توسعه در ارتقای جایگاه تجارت الکترونیکی این کشورها نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند.
در حال حاضر بنگاه ها بیش از خانوارها از تجارت الکترونیکی استقبال می کنند. به همین خاطر بیش از 95 درصد تجارت الکترونیکی مربوط به B2B است. این کشورها به منظور کسب اعتماد و اطمینان مصرف کنندگان، قوانین مناسبی را مورد تصویب قرار داده اند.
با وجود تمامی اقدامات بعمل آمده، هنوز تجارت الکترونیکی بیشتر در داخل کشورها رایج است و برای گسترش آن در سطح بین المللی به مالیه الکترونیکی مطمئن نیاز است که کشورها تلاش زیادی برای همگرایی در تدوین قوانین و مقررات بعمل آورده اند و انتظار می رود تجارت الکترونیکی بتدریج در تجارت خارجی نیز موثر عمل نماید.

3. راهبردهای تجارت الکترونیکی در ایران
اصول تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران در سیاست تجارت الکترونیکی مصوب هیات وزیران در سال 1381 به صورت زیر تبیین شده است.
1. فراهم نمودن زیرساخت های اصلی و زمینه های حقوقی و اجرایی مورد نیاز برای استفاده از تجارت الکترونیکی.
2. توسعه آموزش و ترویج فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکی.
3. حمایت از توسعه فعالیت های بخش غیر دولتی و جلوگیری از انحصار و ایجاد زمینه های رقابت.
4. رفع هر گونه محدودیت تبعیض آمیز در تجارت الکترونیکی.
5. گسترش استفاده از شبکه اینترنت برای انجام تجارت الکترونیکی در کشور و اتخاذ تدابیر لازم برای بهداشت محتوایی شبکه یاد شده.
در این مصوبه برای وزارت بازرگانی و سایر وزارتخانه های مربوط مثل وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی، علوم، تحقیقات و فناوری، امور خارجه، صنایع و معادن و ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، بانک مرکزی، شورای عالی اطلاع رسانی، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و سازمان صدا و سیما دارای وظایف مشخص و مدون می باشند.
مطالعات نظری و تجربی در سطح بین المللی و بر اساس تجارب کشورهای پیشرو در زمینه تجارت الکترونیکی نشان می دهد که برای ایجاد توسعه تجارت الکترونیکی، فراهم ساختن زیرساخت ها ضروری است. گستردگی زیر ساخت ها به نحوی است که اقدام جهت تامین و ایجاد زیرساخت ها اصولاً در شرح وظایف یک وزارتخانه یا دستگاه نبوده و برای ایجاد آنها علاوه بر اقدام هماهنگ کلیه دستگاه های دولتی مرتبط، لازم است بخش خصوصی نیز فعالیت نماید. وظایف دستگاه های اجرایی در چارچوب سیاست تجارت الکترونیکی در جدول (2) ارائه شده است.
در مجموع به منظور گسترش تجارت الکترونیکی سه راهبرد ایجاد آگاهی، فراهم کردن زیرساخت های فنی و ساختار قانونی و مقرراتی اتخاذ شده است و به موازات آن از سیاست های تشویقی کسب و کار الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تسهیل تجاری و مشارکت در فعالیت های سازمان های بین المللی در ترویج و توسعه تجارت الکترونیکی استفاده شده است.

جدول (2): تقسیم وظایف برای ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی در کشور براساس سیاست نامه تجارت الکترونیکی
نام وزارتخانه /سازمان
وظیفه محول شده
دستگاه همکار
وزارت ارتباطات و فناوری
اطلاعات
* تامــین و راه اندازی سخت افزار و نرم افزارهای مورد نیاز و برقراری خـطوط ارتباطی پرسرعت، مطمئن و ایمن به شبکه اینترنت و کاهش هزینه استـفاده از خطوط مزبــور ( تا پایان سال 81 )
___
وزارت امور اقتصادی و دارایی
* تهــیه و اجرای طرح جامع استفاده از سیستم انتقال الکترونیکی وجوه و همچنیــن استفاده از خدمات کارتهای اعتباری (مهرماه 81)
بانک مرکزی و
بانکهای کشور

وزارت بازرگانی
1ـ امکان سنجی طرح جامع تجارت الکترونیکی کشور و برنامه درازمدت توسعه ملی تجارت الکترونیکی در محدوده زمانی برنامه سوم
___

2ـ اجــرای پروژه پیشــگام تجارت الکتـرونیکی به عنــوان بازار نمونــه داد و ستــد الکترونیکی بــه منــظور تامیــن بستر ایمن لازم برای مبادلات الکترونیکی داخلــی و خارجی و ارایه خدمات جنبی مورد نیاز و حمایت از اجرای پروژه های مشابه توسـط بخش خصوصی

3ـ ایجـاد و مرجع صدور گــواهی دیجیتال نمونه به منظور کاربرد در حوزه تجــارت الکترونیکی با لحاظ سازمان اجرایی، سخت افزار و نرم افزار لازم با استفاده از خدمات و فناوری مقبول جهانی

4ـ برگزاری دوره های آموزش کوتاه مدت، تخصصی و عمومی و برگزاری همایشهای بین المللی و داخلی در زمینه تجارت الکترونیکی

5ـ جلب و تشویق سرمایه گذاری خصوصی داخــلی و خارجــی در چارچوب مقررات قانونی مرتبط در زمینه تجارت الکترونیکی

ادامه جدول (2): تقسیم وظایف برای ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی در کشور براساس سیاستنامه تجارت الکترونیکی
نام وزارتخانه /سازمان
وظیفه محول شده
دستگاه همکار
دبیرخانه شورایعالی اطلاع رسانی
1ـ تدوین نــظام ملی صــدور گواهی دیجیتال و تصویب آن توسط هیات دولــت
2ـ انجام اقدامات لازم برای تهیه طرح جامع حفظ ایمنی مبادلات الکترونیکی، محرمانه ماندن آمار و اطلاعات و رعایت سلامت محتوی متعلق به کاربران شبکه عمومــی انتقال اطلاعات در داخل کشور
وزارتخانه های بازرگانی/
ارتباطات و فناوری اطلاعات/ صنـــایع و معــادن /علــوم، تحقیقات وفناوری/ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
* ایجاد رشته ها و گرایشهای مرتبــط و نیز ارایه واحدهای درسی در زمینه های فنی و اقتصادی تجارت الکترونیکی
وزارتخانه های بازرگانی/ ارتباطات و فناوری اطلاعات/ و دبیرخانه شورایعالی اطلاع رسانی
سازمان صدا و سیما
* تهیه و پخش برنامه های آموزش و ترویجی در زمینه تجارت الکترونیکی
وزارت بازرگانی
وزارت امور خارجه
* هــمکاری در زمینه پیشبرد و تقویت فعالیتهای مربوط به تجارت الکترونیکی بیـــن ایران و دیگر کشورها از جمله: سازمان کنفرانس اسلامی ، گروه 77، اکو، طرح کلمبو و نهادهای بین المللی وابسته به سازمان ملل متحد
وزارت بازرگانی/ دبیرخانه
شورایعالی اطلاع رسانی
دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* ایجاد امکان پیاده سازی تجارت الکترونیکی حداقل در یکی از مناطق آزاد (تا پایان سال 81) و در یک منطقه دیگر (تا پایان سال 82)
کلیه دستگاههای اجرایی کشور
فعال در مناطق آزاد –
سازمان مدیریت و برنامه ریزی
* منــظورنمودن اعتـبارات مـورد نیاز برای راه انـدازی پــروژه های تجارت الکترونیکی و شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور در لایحه بودجه سالانه کل کشور
دستگاههای اجرایی ذیربط

4. عملکرد تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382
در این بخش از گزارش، عملکرد تجارت الکترونیکی ایران تا پایان سال 1382 در محورهای آگاه سازی، زیرساختها، مسائل قانونی و مقرراتی، مالیه الکترونیکی، دولت الکترونیکی و فعالیت های تشویقی مورد بحث قرار گرفته است.

4-1- آگاه سازی، آموزش و تحصیل
بر اساس گزارش آنکتاد در سال 2002، بیشتر سیاستگزاران معتقدند که اگر بازرگانان و مصرف کنندگان در زمینه فرصت ها و مزایای تجارت الکترونیکی آموزش نبینند و نحوه استفاده از اینترنت برای آنها آموزش داده نشود، تجارت الکترونیکی روند صعودی نخواهد داشت. اگرچه دسترسی به اینترنت و کامپیوتر یک شرط اساسی برای ایجاد تقاضا برای فناوری های جدید و تجارت الکترونیکی است ولی کافی نیست. آموزش یکی از چالش های اساسی کشورهای در حال توسعه در اقتصاد دیجیتالی است. از آنجا که نیروی انسانی با مهارت بالا در بخش های IT یکی از پیش نیازهای تجارت الکترونیکی محسوب می شود و کشورهای دارای نیروی انسانی با مهارت بالا از مزیت و پتانسیل خوبی برای گسترش تجارت الکترونیکی برخوردارند از این نظر در بخش آگاه سازی، آموزش و تحصیل به دانش آموختگان IT نیز توجه شده است.
در ادامه فعالیت های انجام شده در زمینه آگاه سازی، آموزش و تحصیل در 7 محور اصلی طبقه بندی شده اند.

الف- دوره های کاردانی و کارشناسی
* مجری: وزارت علوم تحقیقات و فناوری
* کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات با گرایش های تجارت الکترونیکی، امنیت اطلاعات، شبکه های کامپیوتری در دانشگاه های امیرکبیر و صنعتی شریف.
* کارشناسی تجارت الکترونیکی در صنعتی شریف با همکاری دانشگاه Royal Roads کانادا.
* مجری: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
مجموعاً 114 نفر در مقاطع کاردانی و کارشناسی پست، مخابرات و پست بانک در سال 1382 از دانشکده علمی- کاربردی پست- مخابرات فارغ التحصیل شده اند.

ب – دوره های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد)
* مجری: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
* تجارت الکترونیکی در دانشگاه های صنعتی امیرکبیر و علم و صنعت.
* سیستم های چند رسانه ای در دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
* امنیت اطلاعات در دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
* شبکه های کامپیوتری در دانشگاه های صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف.
* مدیریت سیستم های تکنولوژی اطلاعاتی در دانشگاه تربیت مدرس.
* مهندسی طراحی و تولید نرم افزار دانشگاه تهران.
* مهندسی مخابرات امن در دانشگاه علم و صنعت.
* اطلاعات الکترونیکی (محرمانه) در دانشکده اطلاعات.
* بازاریابی و تجارت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرس بصورت مشترک با دانشگاه تکنولوژی Lulea کشور سوئد.
* مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته و علوم کامپیوتر در دانشگاه صنعتی شریف.
* مدیریت فناوری اطلاعات در دانشگاه های الزهراء ، تربیت مدرس، تهران و علامه طباطبایی.
* مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* برنامه ریزی برای راه اندازی دوره مدیریت بازرگانی با گرایش تجارت الکترونیکی (کارشناسی ارشد) با همکاری دانشگاه های مالتی مدیا مالزی (MMU) .

* حامی: وزارت بازرگانی
وزارت بازرگانی در راستای سیاست های توسعه تجارت الکترونیکی به امر آموزش توجه خاصی داشته است و همواره از راه اندازی دوره های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه های داخلی با همکاری دانشگاه های کشورهای پیشرو در زمینه تجارت الکترونیکی جهت کسب تجربه های عملی حمایت مادی و فنی نموده است. در ادامه به چند نمونه اشاره شده است.
* برگزاری دوره کارشناسی ارشد و دکتری مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات با گرایش تجارت الکترونیکی در دانشگاه امیرکبیر با حمایت مالی وزارت بازرگانی.
* برگزاری دوره کارشناسی ارشد بازاریابی و تجارت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرس با همکاری دانشگاه Lulea سوئد با حمایت مالی وزارت بازرگانی.
* رایزنی با دانشگاه های تهران، علم و صنعت و شهید بهشتی برای برگزاری سایر دوره های تجارت الکترونیکی با حمایت مالی وزارت بازرگانی.

ج – دوره های کوتاه مدت
* مجری: وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری اطلاعات
 دوره های ICT با 4 گرایش در:
* موسسه غیر دولتی- غیر انتفاعی آموزش عالی جهاد دانشگاهی اصفهان- رشت- یزد- اهواز)
* موسسه غیردولتی- غیر انتفاعی آموزش عالی صدر المتالمین.
* موسسه غیر دولتی – غیر انتفاعی آموزش عالی طبرستان.
* مجری : وزارت بازرگانی
الف- دفتر توسعه تجارت الکترونیکی
* برگزاری کارگاه آموزشی "تجارت الکترونیکی، ضرورت ها و نیازها" در کیش برای شناسایی بازرگانان و کارشناسان با همکاری مرکز توسعه تجارت کیش.
ب – مرکز آموزش بازرگانی
* برگزاری دوره های عمومی و تخصصی در مورد موضوعات مربوط به تجارت الکترونیکی برای دستگا ه های دولتی و بخش خصوصی.
* مجری: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
* دوره های تعمیرات سیستم های مخابراتی، سوئیچ کم ظرفیت، دروس تخصصی فیبر نوری، آموزش IT، زبان برای فناوری اطلاعات، مدیریت دانش و تجارت الکترونیکی مجموعاً 632 نفر به میزان 255213 نفر ساعت در وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1382 آموزش دیده اند.
* مجری: وزارت صنایع و معادن
یکی از اولین قدمها برای عملیاتی کردن تجارت الکترونیکی در یک سازمان، الکترونیکی نمودن فرآیندهای داخلی آن سازمان می باشد. در همین راستا وزارت صنایع و معادن 563 نفر از کارشناسان خود را در زمینه گردش الکترونیکی مکاتبات، آموزش داده است.
* مجری: بانک توسعه صادرات ایران
* آموزش پرسنل کلیه شعب با بومی سازی و کاربری بومی شده بانکداری الکترونیکی.
* آشنا نمودن مشتریان به چگونگی استفاده از تجارت الکترونیکی و مسائل حقوقی آن.
* مجری: بانک ملت
* آموزش تعداد 1336 نفر از کارکنان شاغل در 42 شعبه و ستاد بانک در زمینه بانکداری الکترونیکی.
* مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* برگزاری دوره های تجارت الکترونیکی در دانشگاه چابهار.
* مجری: شرکت سهامی بیمه البرز
* آموزش کاربری رایانه در سطح مدیران،روسا و کارکنان.
* آموزش کارکنان مدیریت پردازش داده ها با فناوری روز برای همگرایی فعالیت های انفورماتیکی.
د- نشست ها و همایش های علمی
یکی از راه حل های میان مدت جهت فرهنگ سازی و ترویج فرهنگ تجارت الکترونیکی میان عموم مردم برگزاری همایشهای فراگیر می باشد. همچنین برای گسترش تحقیقات زیربنایی تجارت الکترونیکی در همه زمینه های مربوط برگزاری همایش های تخصصی محلی و نشست های علمی برای مبادله نظرات و ارائه محصولات علمی و عملی راهکار مناسبی است. در این زمینه فعالیت های زیر صورت پذیرفته است:
* مجری: وزارت بازرگانی
* برگزاری همایش تجارت الکترونیکی در تیرماه 1382.
حمایت از برگزاری دیگر همایش های مرتبط با تجارت الکترونیکی از جمله:
* همایش فناوری اطلاعات، دولت و دانشگاه در دانشگاه امیرکبیر.
* همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا در دانشگاه علم و صنعت.
* همایش امنیت الکترونیکی در انجمن رمز ایران.
* همایش فناوری اطلاعات و ارتباطات انجمن کامپیوتر ایران.
* همایش فناوری اطلاعات و دانش در دانشگاه امیرکبیر.
برگزاری نشست های ماهانه تجارت الکترونیکی با دستگاه های اجرایی مربوط و کارشناسان و صاحبنظران علمی به منظور بررسی مسائل موجود و ارائه راه حل از سایر اقدامات وزارت بازرگانی است. در این زمینه نشست های زیر در سال 1382 برگزار شده است.
* نشست زیرساخت های مخابراتی و ارتباطی تجارت الکترونیکی ایران
* نشست تبیین قانون تجارت الکترونیکی
* مجری: بیمه مرکزی
* برگزاری همایش صنعت بیمه و فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
* مجری: بانک توسعه صادرات ایران
* همایش بین المللی بانکداری الکترونیکی در تیرماه 1379.
هـ- پژوهش ها و نشریات علمی
* مجری: وزارت بازرگانی
وزارت بازرگانی به منظور ترویج فرهنگ تجارت الکترونیکی اقدام به اجرای طرح های تحقیقاتی در زمینه موضوعات مربوط به تجارت الکترونیکی نموده است اهم این طرح ها عبارتند از:
* آنچه مدیران در مورد تجارت الکترونیکی باید بدانند.
* نقل و انتقال الکترونیکی وجوه.
* بررسی موانع فرهنگی در استقرار تجارت الکترونیکی.
* بررسی مسائل و مشکلات بیمه ای و گمرکی در استقرار تجارت الکترونیکی ایران.
* ترجمه کتاب "کارت هوشمند و کاربردهای آن"

* مجری: بیمه مرکزی
* انتشار ویژه نامه با موضوع تجارت الکترونیکی و بیمه مرکزی ایران.
و- اطلاع رسانی
* مجری: صدا و سیما
* پخش برنامه به مدت 41 ساعت و 35 دقیقه از طریق معاونت سیما در زمینه معرفی خدمات مربوط به تجارت الکترونیکی در سال 1382 برای توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی.
* پخش گزارش به مدت 9:30 دقیقه
* پخش مصاحبه بمدت 9 دقیقه.
* اخبار مکتوب به مدت 15:30 دقیقه.
* ارتباط مستقیم به مدت 2 دقیقه.
* پخش برنامه به مدت 2 ساعت و 55 دقیقه از شبکه خبر در خصوص موضوعات مربوط به تجارت الکترونیکی.
* پخش برنامه به مدت 72 ساعت و 5 دقیقه از طریق معاونت صدا در خصوص موضوعات تجارت الکترونیکی.
* فعالیت گروه خبرنگاران برای پوشش موضوعات تجارت الکترونیکی.
* مجری: شرکت سهامی بیمه البرز
* ارائه اطلاعات لازم در خصوص خدمات بیمه ای از طریق سایت اطلاع رسانی www.alborzinsurance.ir .
* مجری: بیمه مرکزی
* انتشار اطلاعات و اخبار بیمه ای از طریق سایت اطلاع رسانی www.centinsur.ir .
* مجری: سازمان بنادر و کشتیرانی
* ارائه اطلاعات لازم در خصوص بنادر از طریق www.ir_pso.com .
* مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* ارائه اطلاعات لازم در خصوص تجارت الکترونیکی از طریق سایت اطلاع رسانی www.freezones.ir.
* پایگاه اطلاع رسانی بازرگانی مرکز توسعه تجارت کیش به آدرس www.kishtpc.com برای ارائه اطلاعات مورد نیاز بازرگانان و تجار داخلی از بازارهای بین المللی.
* دسترسی به اطلاعات تعرفه ها و ارزش کالاها از طریق سایت اطلاع رسانی www.qfzo.net در قشم.
* مجری: وزارت نیرو
وزارت نیرو با ایجاد وب سایت خدمات زیر را ارائه می کند:
* درج آگهی های مناقصه و مزایده
* اطلاعات مربوط به عقد قراردادها
* فروش انشعابات فاضلاب
* اطلاعات طرح های اجرایی آب کشور
* بازار الکترونیکی آب با هدف ارائه قیمت آب چاهها، چشمه ها، قنوات و آبهای سطحی
* مجری: شرکت ملی نفت ایران
* ارائه اطلاعات به مشتریان در خصوص وضعیت صورتحساب های گاز از طریق سایت www.nigc.ir .
* اطلاع رسانی مناقصات داخلی و خارجی در تمامی واحدهای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از طریق سایت www.nioc.com .
ز – آموزش الکترونیکی
* بانک کشاورزی
* دوره های بدو خدمت لیسانس، تبلیغات الکترونیکی، رایانه (سخت افزار- نرم افزار) و خدمات بانکی از طریق سایت http//elearning/ilearn در بانک کشاورزی.
* دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* ارائه خدمات آموزش الکترونیکی به 720 نفر از طریق مرکز فن آوری اطلاعات و ارتباطات کیش (برج IT کیش).
* اجرای کلاس های آموزشی از راه دور در دانشگاه کیش.

نتیجه گیری:
همانگونه که مشاهده می شود دستگاه های مختلف اجرایی برنامه های آموزشی مختلفی را برای ترویج و گسترش تجارت الکترونیکی اجرا نموده اند. با این وجود هنوز برای پرورش نیروی انسانی با مهارت بالا و کارآزموده به زمان و جدیت بیشتری نیاز است. تربیت نیروی انسانی متخصص باید از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دنبال شود ولی به طور همزمان نیز امر آموزش و آگاه سازی عمومی باید با همکاری تمامی دستگاه های متولی تجارت الکترونیکی صورت پذیرد. بر اساس گزارش آنکتاد در سال 2002، از 37 کشور در حال توسعه مورد بررسی، 70% آگاه سازی را در اولویت راهبردهای توسعه تجارت الکترونیکی خود قرار داده اند. در ایران نیز این موضوع مورد توجه قرار گرفته است و برای رسیدن به وضعیت مطلوب تلاش می نماید.

4-2- مسائل قانونی و مقرراتی
بر اساس گزارش آنکتاد، مسائل قانونی و مقرراتی پس از آگاه سازی و زیرساخت ها در رتبه سوم راهبردهای تجارت الکترونیکی کشور قرار گرفته اند و از 51 کشور مورد بررسی، 37 کشور به آن توجه داشته اند. نبود چارچوب قانونی مناسب در زمینه اطلاعات و امنیت زیرساختاری و جرائم کامپیوتری استفاده از فرصت های حاصل از تجارت الکترونیکی در کشورهای درحال توسعه را با چالشی جدی روبرو می سازد. بیشتر کشور های صنعتی در زمینه IT و جرائم کامپیوتری قوانین مناسبی را به تصویب رسانده اند. پذیرش قوانین و دستورات جهانی، می تواند راه مناسبی برای کشورهای در حال توسعه باشد.
ماهیت جهانی اینترنت مسایل جدی جدیدی را برای قوانینی که مبتنی بر منطقه و محدوده ملی است، ایجاد می کند. به علاوه مادام که پشتیبانی قانونی مناسبی برای مصرف کننده و تولیدکننده وجود نداشته باشد، هیچیک قادر به پذیرش ریسک های جدی ورود به فضای تجارت الکترونیکی نخواهند بود.
اهم اقدامات انجام یافته در راستای تهیه قوانین مرتبط با تجارت الکترونیکی عبارتند از:
* تصویب قانون تجارت الکترونیکی:
طرح قانون تجارت الکترونیکی توسط کمیته ملی ادیفاکت ایران تهیه و به منظور تسریع در تصویب آن از طریق نمایندگان و در قالب طرح در سال 1380 تقدیم مجلس گردید. کلیات طرح اولیه که اقتباسی از قانون نمونه آنسیترال مصوب 1996 بوده و به کمیسیون های فرعی اقتصاد و حقوقی و کمیسیون اصلی صنایع و معادن ارجاع شده بود، در شور اول مورخ 11/7/80 به تصویب رسید. مصوبات این شور مشتمل بر 17 فصل بود. طی تغییرات به عمل آمده در شور دوم تعداد فصول از 17 فصل به 27 فصل افزایش یافت و مسائل عدیده ای که در طرح مصوب شور اول مورد توجه قرار نگرفته بود مطرح و در تاریخ 26/9/81 به تصویب کمیسیون صنایع و معادن و در تاریخ 16/2/82 به تصویب مجلس رسید. همین مصوبه طی 3 مرحله به تاریخ های 5/5/82، 6/8/82 و 2/10/82 به شورای نگهبان فرستاده شد و هر بار به علت عدم تامین نظر آن مرجع اعاده گشت.
این قانون با حفظ همان سرفصل ها و چارچوبی که در طرح مصوب شور دوم پیش بینی شده بود در تاریخ 17/10/82 به تصویب مجلس شورای اسلامی و در تاریخ 24/10/82 به تائید نهایی شورای نگهبان رسید.
به موجب موادی از همین قانون وزارت بازرگانی به همراه سایر نهادهای مرتبط مسئول تدوین بسیاری از آئین نامه های اجرائی این قانون می باشد.
به موجب مواد 32، 48، 79 و 80 قانون تجارت الکترونیکی موضوع آئین نامه های در دست تهیه به شرح زیر می باشد.
الف) آئین نامه و ضوابط نظام تاسیس و شرح وظایف دفاتر خدمات صدور گواهی (ماده 32 قانون تجارت الکترونیکی).
ب ) آئین نامه و ضوابط فهرست مواردی که شرایط خاصی بر نوع کالا و خدمات حاکم بوده و حق انصراف مصرف کننده اعمال نخواهد شد (بند الف ماده 79 قانون تجارت الکترونیکی).
ج ) آئین نامه و ضوابط فهرست خدمات مالی که خارج از شمول قواعد حمایت از مصرف کننده می باشد (بند الف ماده 79 قانون تجارت الکترونیکی).
د ) آئین نامه در خصوص رویه حرفه ای که تامین کنندگان در تبلیغات ملزم به رعایت آن می باشند (بند ب ماده 79 قانون تجارت الکترونیکی).
هـ ) آئین نامه و قواعد تبلیغ و بازاریابی برای کودکان و نوجوانان زیر سن قانونی(بند ب ماده 79 قانون تجارت الکترونیکی).
و ) اساسنامه مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در راستای ایجاد مرکز در وزارت بازرگانی (ماده 80 قانون تجارت الکترونیکی).
* در خصوص اسناد تجاری الکترونیکی نیز وزارت بازرگانی اقدام به تهیه پیش نویس قانون اسناد تجاری الکترونیکی و تشکیل گروه کاری و برپایی جلسات جهت تبیین و تصویب قانون مزبور نموده است.
* اصلاح قانون تجارت: از آنجا که اسناد تجاری الکترونیکی ماهیتی مستقل از اسناد تجاری مرسوم ندارد و صرفاً وسیله ای برای ثبت، پردازش و نگهداری الکترونیکی اطلاعات هستند از این اسناد اصولاً برای استفاده از فضای الکترونیکی مطمئن مبتنی بر PKI جایگزین نسخ کاغذی می شوند و نیازی به خلق یک وسیله پرداخت جدید نیست. بنابراین قانون اسناد تجاری الکترونیکی در قانون جدید تجارت طرح و یکی از ابواب آن خواهد بود.
* امکان سنجی در خصوص مسائل حقوقی مترتب بر فروش الکترونیکی بیمه.

نتیجه گیری:
تصویب قانون تجارت الکترونیکی یکی از اقدامات اساسی است که زمینه را برای فعالیت فعالان اقتصادی در محیط تجارت الکترونیکی فراهم می کند. به نظر می رسد تصویب آئین نامه های مزبور وتوسعه زیرساخت های حقوقی تجارت الکترونیکی در ایجاد اطمینان و امنیت برای به کارگیری تجارت الکترونیکی از جانب مصرف کنندگان و تولید کنندگان نقش به سزایی داشته باشد. بر اساس گزارش آنکتاد، مسائل قانونی و مقرراتی یکی از محورهای اصلی راهبرد 85 درصد کشورهای توسعه یافته و 41 درصد کشورهای در حال توسعه بوده است که در ایران هم در راهبردهای سیاست تجارت الکترونیکی و هم در تدوین قوانین و مقررات مورد توجه قرار گرفته است. در راستای اجرای بند 3 ماده 69 از لایحه برنامه چهارم توسعه مبنی بر تاسیس دادگاه های ویژه تجارت الکترونیکی و اختصاص دادن شعبه یا شعبی از دادگاه ها برای بررسی جرائم الکترونیکی و جرائم مربوط به تجارت الکترونیکی و تجارت سیار، آموزش و تربیت حقوقی و فنی کادر قضائی متناسب با این گونه فعالیت ها، چشم انداز مناسبی از نظر مسائل قانونی و مقرراتی برای پرداخت الکترونیکی ایران نوید می دهد.

4-3- زیر ساخت های تجارت الکترونیکی
بر اساس گزارش آنکتاد در سال 2002، زیرساخت های فنی و دسترسی به اطلاعات یکی از راهبردهای کشورهای توسعه یافته محسوب می شود به گونه ای که از 51 کشور مورد بررسی 41 کشور به آن توجه داشته اند و دومین عنصر اساسی راهبرد تجارت الکترونیکی این کشورها بوده است. مساله مهم برای کشورهای در حال توسعه فراهم نمودن زمینه دسترسی به اینترنت پرسرعت، مطمئن و ارزان است. دسترسی به اینترنت، شرکتها را قادر می سازد که اطلاعات در مورد قیمت بازاری کالاها و خدمات کسب کنند و یا فرصت های جدیدی ایجاد می نمایند، آن همچنین دسترسی به آموزش، دانش و بهداشت را برای مردم تسهیل می کند. در این بخش از گزارش زیرساخت های تجارت الکترونیکی در 6 محور مخابراتی، علمی، امنیتی، فنی، استانداردسازی و اطلاعات بحث شده است.
الف – مخابراتی
در حالی که قیمت رایانه های شخصی در دهه اخیر بشدت کاهش یافته است با این وجود هنوز خیلی از مردم و SMEs به آن دسترسی ندارند. یکی از رویکرد های رایج افزایش دسترسی به فناوری، ایجاد مراکز ارتباطی (Telecenters) است . این مراکز می تواند توسط دولت، حمایت کنندگان ملی و NGO ها حمایت شوند. شایان ذکر است که گسترش شبکه اینترنت و زیرساخت های مخابراتی یکی از اصول پنج گانه سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران است.
ضریب نفوذ تلفن ثابت، تلفن همراه و تعداد کل کاربران اینترنتی از شاخص های مهم زیرساخت ها و دسترسی است. ضریب نفوذ تلفن ثابت در ایران در سال 1382، 06/23 است به عبارت دیگر از هر 100 نفر حدود 23 نفر به تلفن ثابت دسترسی دارند. ضریب نفوذ تلفن همراه در سال 1382، برابر با 19/5 است و بیش از 5/5 میلیون نفر به اینترنت دسترسی دارند.
با وجود پیشرفت در زیرساخت های فنی و دسترسی به فناوری نسبت به سال های گذشته، همچنان نسبت به متوسط جهانی و کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیشرو شکاف زیادی وجود دارد و برای رسیدن به وضعیت مطلوب ضریب نفوذ تلفن ثابت، همراه، رایانه های شخصی، تعداد میزبانان اینترنتی توجه جدی می طلبد. قابل ذکر است که زیرساخت های فنی دسترسی بر اساس مطالعات آنکتاد دومین محور راهبردهای کشورهای در حال توسعه است و کشورها نقش ویژه ای به آن قائل شده اند به گونه ای که از 37 کشور در حال توسعه مورد نظر آنکتاد، 30 کشور آن را در اولویت دوم مد نظر قرار داده اند. بنا به گزارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات وضعیت زیرساختهای ارتباطاتی کشور در جدول های 3 الی 7 ارائه شده است.

جدول(3) : وضعیت شبکه مخابراتی در کل کشور در سال های مختلف
ردیف
عنوان شاخص
سال 57
سال 67
سال 72
سال 73
سال 78
سال 79
سال 80
سال 81
سال 82
1
تلفن های ثابت منصوبه
1165677
2121812
4421817
5201935
9456491
10699408
12170431
14509016
17،664،640
2
تلفن های ثابت دایری
850800
1879682
3597900
4319900
8371167
9486260
10896572
12934416
15340805
3
ضریب نفوذ تلفن ثابت
34/2
4
26/6
09/7
34/13
9/14
87/16
73/19
06/23
4
ضریب نفوذ تلفن همراه
–
–
–
02/0
78/0
51/1
23/3
48/3
19/5
5
تعداد شهرهای تحت پوشش
–
–
–
1
217
337
493
594
708
6
ترانک بین شهری
5995
20596
62774
71922
280118
322980
376618
442853
507880
7
تعداد روستاهای دارای ارتباط
312
3220
6641
8741
23000
28062
31893
36020
40109
8
تعداد تلفن همراه
–
–
–
9200
490478
962595
2087353
2279143
3449876
9
فیبر نوری (خطوط اصلی)
–
–
–
–
5143
7205
9969
18469
26832
10
تعداد شهرهای تحت پوشش دیتا
–
0
–
1
121
129
160
293
331
11
تعداد کل کاربران اینترنتی
0
–
0
–
–
200،000
1،700،000
3،200،000
بیش از 5،500،000

جدول (4): وضع موجود شماره های آنالوگ شبکه ثابت کشور از سال 1376 الی 1382
سال
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
تعداد
652،713،2
783،660،2
898،608،2
981،274،2
184،035،2
560،587،1
706،840

جدول (5): مشترکین خطوط پرسرعت دیتا
سال
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
IP
5
12
36
98
265
1056
1652
P2P
0
0
0
3
8
49
156
VPN
0
0
0
0
10
145
685
P2MP

2348

جدول (6): وضعیت ارتباطات بین الملل دیتا
سال
1377
1378
1379
1380
1381
1382
ارسال(مگابیت بر ثانیه)
2
14
12
28
217
330
دریافت (مگابیت بر ثانیه)
2
14
54
87
242
414

جدول (7): نگاهی کلی به وضعیت بخش مخابرات در دوره های گذشته و همچنین هدف برنامه سوم توسعه و عملکرد چهار ساله اول برنامه

عنوان شاخص
پایان سال 1357
پایان سال 1378
هدف 5 ساله برنامه سوم
عملکرد چهارساله اول برنامه نسبت به هدف 5 ساله برنامه سوم
(برحسب درصد)
درصد تحقق چهار سال اول برنامه نسبت به هدف 5 ساله برنامه
(بر حسب درصد)
وضعیت موجود
29/12/82
سهم دوره 1/1/79 تا 29/12/82 از وضعیت موجود
(بر حسب درصد)
تلفن های ثابت منصوبه
1،165،677
9،456،491
8،106،937
8،208،149
25/101
17،664،640
42/48
تلفن های ثابت مشغول بکار
850،800
8،371،167
6،500،000
6،969،638
22/107
15،340،805
43/45
ضریب نفوذ تلفن ثابت
34/2
34/13
69/8
72/9
85/111
06/23
15/42
روستاهای دارای ارتباط
312
23000
15،785
17،109
39/108
40،109
66/42
تعداد کانال های انتقال
17158
348،252
680،000
283،637
71/41
631،889
89/44
دایری تلفن سیار
0
490،478
2،400،000
2،959،398
31/123
3،449،876
78/85
شهرهای تحت پوشش تلفن سیار
0
217
672
491
06/73
708
35/69
پروژه فیبر نوری
0
5143
15،442
21،689
45/140
26،832
83/80

ب- علمی
* مجری: وزارت بازرگانی
وزارت بازرگانی در راستای شناخت آثار، پیامدها و متدولوژی راه اندازی تجارت الکترونیکی، طرح امکان سنجی تجارت الکترونیکی را شروع نموده است.
* طرح مطالعه امکان سنجی تجارت الکترونیکی: این طرح به منظور تعیین وضعیت موجود و مطلوب، تجزیه و تحلیل شکاف و تعیین نقشه راه برای رسیدن به وضعیت مطلوب در تجارت الکترونیکی ایران است. این طرح اهداف زیر را دنبال می کند:
* شناسایی تجارب کشورهای موفق در پیاده سازی تجارت الکترونیکی در سطح بین المللی.
* شناسایی تجارب بنگاههای اقتصادی در بکارگیری تجارت الکترونیکی در سطح بین المللی.
* شناسایی تاثیر بکارگیری تجارت الکترونیکی بر متغیر های کلان اقتصادی.
* شناسایی تاثیر بکارگیری تجارت الکترونیکی بر فعالیت های بنگاه های اقتصادی.
* تنظیم راهکار آینده ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکی در کشور.
برای تحقق این اهداف، اقدامات زیر صورت گرفته و یا در حال انجام است:
* شناسایی دستگاههای اجرایی مربوط و شناخت ماموریت های هر یک.
* شناخت وضعیت جاری مشکلات توسعه در بخش بستر های قانونی، فرهنگی و فناوری.
* شناخت وضعیت جاری و مشکلات توسعه در بخش فعالیت بنگاه های اقتصادی.
* انجام مطالعات لازم بر روی ابتکارهای طرح در دیگر کشور.
* ترسیم وضعیت مطلوب قابل تحقق و چشم انداز طرح در کشور.
* انجام عملیات تحلیل شکاف.
* ارائه مجموع و جامع از ابتکار عمل ها برای توسعه تجارت الکترونیکی در سطح ملی.

ج- فنی
* مجری: وزارت بازرگانی
* طرح پیشگام تجارت الکترونیکی: هدف از اجرای این طرح، ایجاد یک نمونه عملیاتی تجارت الکترونیکی در کشور می باشد. این طرح زمینه ای برای راه اندازی کامل تجارت الکترونیکی در کشور خواهد بود. ایجاد بستر مناسب توسعه فرهنگی، تامین بستر ایمنی برای مبادلات الکترونیکی و اجرای عملیات واقعی تجارت الکترونیکی در محدوده کوچک شامل خرید، فروش، بانک، بیمه و حمل و نقل از اهداف عمده این طرح محسوب می شود. در این راستا اقدامات زیر انجام شده و یا در حال انجام است:
* تهیه مدل فرآیند و طرح تجاری برای ارائه خدمات.
* طراحی سیستم های عملیاتی و نرم افزارهای پایگاه اینترنتی.
* ایجاد فضای خدمات میزبانی تجارت الکترونیکی در سطوح میزبانی مشارکت کنندگان، عملیات فروش الکترونیکی، پرداخت الکترونیکی و خدمات پس از فروش.
* تدوین مجموعه قوانین حقوقی و جزایی.
* ارایه خدمات تجارت الکترونیکی به مشتریان خاص.

د- استانداردسازی
با عملیاتی شدن استانداردسازی، بنگاهها قادر به انجام داد و ستد الکترونیکی خواهند بود.
* مجری: وزات بازرگانی
* طرح کدینگ و استاندارد سازی کالا و خدمات: تسهیل تبادل اطلاعات، کالا وخدمات (ذخیره و بازیابی) با استفاده از کد های استاندارد و یکسان هدف اصلی این طرح است. یکنواخت سازی روش کدگذاری انواع کالا و خدمات در سطح کشور مطابق با استانداردهای کدگذاری کالا و خدمات بین المللی صورت خواهد گرفت. در این راستا، اقدامات مهمی از جمله بررسی نظام های داخلی و بین المللی کدگذاری، بومی سازی نظام های بین المللی، تعریف استانداردسازی کدها، طراحی نظام هماهنگ سازی تبدیل کدها، تعیین و تعریف روال ها و بروز آوری، ساخت سیستم های دریافت و کنترل اطلاعات و… انجام و یا در حال انجام است.

هـ- امنیتی
امنیت یکی از پیش نیازهای تجارت الکترونیکی است. لازمه اعتماد و اطمینان فعالان اقتصادی برای فعالیت در محیط الکترونیکی، امنیت الکترونیکی در سطح بالا است. امنیت الکترونیکی یکی از چالش های اساسی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محسوب می شود به همین خاطر این کشورها سعی دارند با همگرائی و هم اندیشی بیشتر برای انجام تجارت الکترونیکی در عرصه بین المللی کمک کنند.
وزارت بازرگانی با شروع طرح ایجاد مرکز صدور گواهی دیجیتال بدنبال ایجاد ایمنی در مبادلات الکترونیکی است.
* مجری وزارت بازرگانی
* ایجاد مرکز صدور گواهی دیجیتال: این طرح در جهت تولید، توزیع و مدیریت گواهی دیجیتال طبق استانداردهای معتبر بین المللی بمنظور ایجاد ایمنی در مبادلات الکترونیکی تلاش می نماید. هدف عمده این طرح ایجاد ایمنی در مبادلات الکترونیکی از طریق صدور گواهی دیجیتال، اشاعه فرهنگ بکارگیری ابزار ایمنی و پیشگیری از مشکلات کمک به رشد و توسعه تجارت الکترونیکی و تسریع در اجرای تشریفات در داد و ستد است که بخشی از کارهای طراحی، ساخت و پیاده سازی سیستم های نرم افزاری، تولید، توزیع و مدیریت گواهی دیجیتال براساس استاندارد های بین المللی و ارائه خدمات ایمنی به کاربران ایرانی در تعامل های بین المللی انجام شده و تکمیل آن در دستور کار قرار دارد.

و- اطلاعاتی
* مجری: وزارت بازرگانی
* توسعه و تکمیل نقطه تجاری ایران: این طرح مشتمل بر ارائه خدمات مشاوره ای و اطلاعاتی به شرکت های کوچک و متوسط و ایجاد شرایط لازم برای انجام تجارت بدون کاغذ است.
* شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور: این طرح درصدد تقویت توان رقابتی محصولات صادراتی کشور از طریق در اختیار قرار دادن اطلاعات اقتصادی و تمامی فعالان اقتصادی بازرگانی ایران و جهان برای تجار، صادرکنندگان، واردکنندگان است. اطلاعات نقش محوری در تجارت دارد. شبکه جامع اطلاع رسانی بدنبال ارائه جامع و کامل اطلاعات بازرگانی و اقتصادی واردکنندگان، صادرکنندگان، تجار داخلی و شرکای تجاری کشورهای خارجی است که تمامی کالاها و خدمات را پوشش می دهد.
* تامین، نصب و راه اندازی تجهیزات سخت افزاری، نرم افزاری و مخابراتی شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور.
* اقدام برای راه اندازی مرکز منطقه ای تجارت الکترونیکی طرح کلمبو در تهران.
* هماهنگی با دستگاه های مسئول و همکار در زمینه تجارت الکترونیکی.
* فعال کردن کمیسیون اطلاع رسانی بازرگانی، اقتصاد و تجار الکترونیکی در شورای عالی اطلاع رسانی.
* انجام طرح های مطالعاتی و امکان سنجی در زمینه فروش بیمه نامه های الکترونیکی.

نتیجه گیری
با وجود فعالیت های مناسبی که برای فراهم نمودن زیرساخت های مخابراتی انجام شده است با این وجود هنوز با معیارهای جهانی فاصله زیادی دارد. از نظر زیرساخت های فنی، امنیتی و اطلاعاتی، وزارت بازرگانی طرح های اساسی را شروع کرده است که با اجرای کامل این طرح ها، اطلاعات اقتصادی و بازرگانی در اختیار فعالان بازرگانی ایران و جهان، صادرکنندگان و واردکنندگان قرار خواهد گرفت. توجه به نقش محوری اطلاعات در تجارت، اطلاع رسانی جامع و کامل می تواند در تشویق تجارت و صادرات و ایجاد انگیزه برای تجار برای فعالیت در محیط تجارت الکترونیکی موثر باشد.

4-4- مالیه الکترونیکی
مالیه الکترونیکی یکی از نیازهای اساسی تجارت الکترونیکی است. کشور های توسعه یافته سرمایه گذاری های زیادی در زمینه پرداخت الکترونیکی،بانکداری الکترونیکی، بیمه الکترونیکی و بورس الکترونیکی به عمل آورده اند. بدون توجه به مالیه الکترونیکی، گسترش تجارت الکترونیکی میسر نخواهد بود.
اقدامات بانک ها در زمینه بانکداری الکترونیکی در سه محور مورد بررسی قرار گرفته است. آمار و اطلاعات ارائه شده بر اساس گزارش های ارسالی از بانکها می باشد.1
4-4-1- بانکداری الکترونیکی
در این بخش عملکرد بانک ها در سه محور خدمات الکترونیکی، اطلا ع رسانی و مکانیزاسیون ارائه شده است.
الف – خدمات الکترونیکی
بانک ملی
* ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک
* بانک ملی ایران بالغ بر 1،776،244 کارت در اختیار مشتریان قرار داده است.
* نصب و راه اندازی 538 دستگاه ATM توسط بانک ملی.
* تجهیز 832 شعبه بانک ملی به دستگاه Pin Pad .
* نصب 785 دستگاه POS در فروشگاه ها توسط بانک ملی.
* راه اندازی سیستم BBS جهت ارائه اطلاعات بانکی و ارائه صورتحساب مشتریان در بانک ملی.
* راه اندازی سیستم تلفن بانک به صورت متمرکز و غیر متمرکز در 828 شعبه در بانک ملی.
* بکارگیری از امکانات MICR جهت تسهیل و سرعت بخشیدن در انجام امور در بانک ملی.
* آماده نمودن سیستم دریافت قبوض خدماتی از طریق تلفنبانک در بانک ملی.
* ارائه صورتحساب موجودی از طریق اینترنت برای هر دو سیستم متمرکز و غیر متمرکز در بانک ملی.
* اتصال به طرح شتاب (امکان مراجعه دارندگان کارتهای مغناطیسی سایر بانک ها به بانک ملی و بالعکس).

بانک تجارت
* پیاده سازی نرم افزار سیستم جامع کارت و راه اندازی تعداد 301 دستگاه ATM که کلیه عملیات بانکی شامل دریافت، پرداخت، انتقال وجه از حساب کارت به یک شعبه بانک تجارت و تغییر رمز و گرفتن حساب از طریق ATM.
* راه اندازی سیستم تلفنبانک با 56 خط تلفن و ارائه اطلاعات لازم به مشتریان به صورت شبانه روزی.
* ارسال صورت حساب مشتریان از طریق e-mail و اینترانت.این سیستم گردش حساب، عملکرد حساب، تغییر رمز و اطلاعات مربوط به بانک را در اختیار مشتریان قرار می دهد.
* راه اندازی تعداد 2000 دستگاه POS در شعب بانک و فروشگاه ها.
* سیستم پرداخت قبوض از طریق دستگاه های ATM .
* سیستم پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفنبانک. این سیستم در حال حاضر در دو شهر یزد و کیش و در شعبی که دارای سیستم تلفنبانک هستند راه اندازی شده است. با استفاده از این سیستم از طریق تلفن، دستور پرداخت قبوض امکان پذیر است.

بانک توسعه صادرات
* تلفن چک: بوسیله این خدمت موجودی هر قطعه چک به طور شبانه روزی می تواند به نفع گیرنده چک مسدود شود و با کمک آن نیازی به حمل پول و چک مسافرتی نیست.
* اخذ صورتحساب از طریق اینترنت: دارندگان حساب می توانند در طول شبانه روز گردش حساب خود را تا یک ساعت قبل از طریق اینترنت مشاهده نمایند.
* خرید و فروش سهام از طریق اینترنت: امکان خرید و فروش سهام از طریق اینترنت ممکن بوده و نیازی به مراجعه حضوری به سالن های بورس نمی باشد.
* اجرای اولین مناقصه بین المللی سیستم بانکداری الکترونیکی.

بانک صادرات
* دارای 43 شعبه سوئیفتی.
* ارائه خدمات از طریق POS و ATM.
* دارای1118شعبه Online.
* سیستم متمرکز تلفن بانک سپهر.
* ارائه اطلاعات از طریق اینترنت.
* ارسال صورتحساب از طریق e-mail.
* ارسال صورتحساب از طریق SMS.
* ایجاد سیستم اینترانت بانک صادرات.
* ارائه کارت Debit و کارت اعتباری.
* اتصال به شبکه شتاب
* سیستم پرداخت قبوض برق از طریق تلفنبانک و از طریق ATM (در حال حاضر در خراسان و تبریز عملیاتی شده است).
* پرداخت حقوق بازنشستگان از طریق حسابهای یکپارچه سپهر (در تهران و خراسان عملیاتی شده است).
* قابلیت مشاهده 5 تراکنش آخر از طریق دستگاه های ATM.
بانک سپه
* ارائه خدمات SMS به کلیه سپرده گذاران در سطح کشور و ارسال خودکار مانده و گردش حساب ها به صورت روزانه و در صورت درخواست مشتریان در هر ساعت از روز.
* ارائه صورتحساب مشتریان سیستم عابربانک، جاری طلائی و سپرده های کلیه شعب بر روی سایت اینترنتی بانک سپه در تمامی نقاط جهان.
* اتصال ATMهای بانک سپه به بانک تجارت. مشتریان بانک سپه علاوه بر 390 دستگاه ATM بانک سپه می توانند از 250 دستگاه ATM بانک تجارت پول دریافت نمایند.
* اقدام به اتصال بانک سپه به شبکه شتاب به منظور سهولت در دسترسی مشتریان به حساب های خود.
* توسعه شبکه جاری طلائی به منظور فراهم ساختن دسترسی مشتریان به حساب Online.
* ارائه خدمات تلفنبانک در 1300 شعبه.
* پرداخت قبوض از طریق سیستم تلفنبانک و امکان برداشت وجه قبوض از حساب مشتریان بر اساس درخواست صاحب حساب.
* راه اندازی 390 دستگاه ATM برای ارائه خدمات پرداخت و دریافت وجه و پرداخت قبوض و قبول چک به حساب مشتریان عابر بانک و انتقال فوری وجه.
* راه اندازی 3500 دستگاه POS در شعب و فروشگاه ها.
* صدور یک میلیون کارت مغناطیسی(عابر بانک) و 40 هزار کارت هوشمند (سپه کارت).
بانک ملت:
* دارای سامانه حساب جاری الکترونیک ملت (جام). در این حساب واریز و برداشت از آن در تمامی شعب مجهز به این سامانه امکان پذیر است. ارائه صورتحساب جاری الکترونیک ملت از طریق اینترنت به مشتریان با ا ستفاده از شماره حساب و رمز مربوطه، ارائه مانده حساب و سه گردش آخر از طریق خدمات پیام کوتاه (SMS) پس از ثبت شماره تلفن همراه متقاضی در سیستم از اهم اقدامات این سامانه است.
* در حال حاضر سامانه جام در 200 شعبه تهران و 206 شعبه در شهرستان ها راه اندازی شده است.
* ارائه خدمات تلفنبانک به دارندگان حساب های جاری بانک ملت برای پرداخت قبوض برق و تلفن ثابت در تمامی اوقات شبانه روز حتی در ایام تعطیل. کسب اطلاع از آخرین مانده حساب های بانکی، سه گردش آخر حساب ها و اخذ صورتحساب از طریق دورنگار از سایر امکانات می باشد.
* بهره برداری از اینترانت برای دسترسی به بخشنامه ها و اطلاعیه ها با امکان جستجو از سال 1376 تا نیمه اول 1382.
* دارای 100 پایانه خودپرداز (ATM) در سراسر کشور برای خدمات به مشتریان دارنده کارت های حساب های هوشمند .
* دارای 400 پایانه POS در شعب و 1100 پایانه POS در فروشگاه ها.
بانک کشاورزی
* ارائه خدمات دریافت مانده، دریافت وجه، انتقال وجه، دریافت صورتحساب، واریز حساب از طریق دستگاه های ATM.
* ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک.
* ارائه خدمات به 2400 هزار نفر دارندگان کارت های بدهی از طریق شبکه شتاب.
* ارایه خدمات بانکی تلفنی توسط بانک کشاورزی.
* سرویس دهی به 300 هزار نفر دارندگان مهر کارت بانک کشاورزی.
* راه اندازی سیستم هوشمند رایانه ای (مهر) توسط بانک کشاورزی به منظور ارائه خدمات مهرکارت، حساب قرض الحسنه جاری مهر، کارت اعتباری مهر و شبکه تبادل اطلاعات بانکی (شتاب).
* راه اندازی سیستم های ارسال پیام کوتاه، ،ایستا بانک، اینترنت بانک، اتوماسیون اداری، اطلاعات مشتریان، تسهیلات شعبه، پذیرش هوشمند مشتریان و اتوماسیون جامع 900 شعبه – CRB 900.
* راه اندازی مرکز کارشناسی 24 ساعته بانکی (Call Center) در بانک کشاورزی.
* ارائه خدمات بانکداری بین المللی از قبیل حوالجات مشتریان، اعتبارات اسنادی و ضمانتنامه های ارزی، خرید و فروش ارز با بانک های خارجی، سپرده گذاری نزد بانک های خارجی، سپرده گذاری از بانک های خارجی و حسابداری حساب های بانک نزد بانک های کارگزار خارجی.
بانک مسکن
* ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک.
* ارائه صورتحساب مشتریان از طریق e-mail.
* پردازش چک های مسافرتی صادره بانک مسکن از طریق MICR .
بانک رفاه کارگران
* اطلاع رسانی خدمات بانکی از طریق تلفن و فاکس بانک و پست صوتی
* ارائه خدمات سیستم های کارت ATM شامل سیستم پرداخت الکترونیکی از طریق شبکه کارت هوشمند و مغناطیسی، دریافت و پرداخت وجوه نقد به صورت Online و Offline ،
* اتصال به مرکز شتاب و ارائه خدمات فروشگاهی از طریق سیستم POS .
بانک صنعت و معدن
* ارائه اطلاعات Online در مورد حساب ها و چک ها به مشتریان.

بانک سامان
* استفاده از اینترنت، ATM ، دستگاه پایانه فروش POS و نقل و انتقال الکترونیکی وجوه (EFT) از طریق تلفن و تلفن همراه در بانک سامان. بانک سامان مجموعاً دارای 23 مورد ATM است. تعداد کارت های بدهی این بانک در سال 1380، 683 عدد، در سال 1381، 1327 عدد و در سال 1382 ، 7534 عدد است.

بانک اقتصاد نوین
ارائه سرویس SMS به مشتریان بانک.
* ارائه صورتحساب مشتریان از طریق e-mail.
* اتصال به شبکه جهانی SWIFT جهت ارسال حوالجات بین المللی بین بانک ها.
* اتصال به شبکه شتاب.
* استفاده از اینترنت.
بانک کارآفرین
* ارائه برخی خدمات بانکی به طور Real Time Online با استفاده از پایگاه مرکزی داده ها (centralized) و بهره گیری از بستر مخابراتی (VSAT/X.25).

ب- اطلاع رسانی
بانک ملی
* راه اندازی سایت اینترنتی بانک ملی به نشانی www.bmi.ir .
بانک ملت
* راه اندازی سایت اینترنتی بانک ملت به نشانی www.bankmellat.ir .
بانک صادرات
* سایت آموزشی سپهر.
* وب سایت بانک صادرات ایران.

بانک مسکن
* راه اندازی وب سایت بانک مسکن به آدرس www.bank_maskan.ir
بانک رفاه کارگران
* ایجاد وب سایت بانک رفاه کارگران.

ج- سیستم مکانیزه
بانک ملی
* پیاده سازی شبکه ای به صورت Online Real Time جهت اتصال بیش از 1280 شعبه از مجموع 3200 شعبه بانک ملی در سراسر کشور.
بانک ملت
* بهره برداری از پروژه سامانه نرم افزاری جامع شعب (سنجش) برای تولید بسته نرم افزاری مربوط به فعالیت های درون شعب بانک ملت و در قالب طرح جامع اتوماسیون شعب. این طرح تا بحال در 206 شعبه تهران و کرج اجرا شده است.
* بهره برداری از پروژه سامانه حساب مرکز الکترونیکی برای حذف صدور فیزیکی اسناد بین واحد ها. انتقال سریع و اتوماتیک اسناد بصورت روزانه از واحدها و جلوگیری از ثبت مجدد و تکراری اسناد در واحدها.
بانک تجارت
* راه اندازی سیستم مکانیزه SGB در کلیه شعب بانک. از طریق این سیستم اطلاعات کلیه شعب از طریق خطوط ارتباطی در پایان هر روز کاری از سراسر کشور به مرکز انفورماتیک منتقل شده و فایل های سیستم مرکزی را بروز در می آورد.
* پیاده سازی و راه اندازی سیستم مکانیزه حوالجات، بروات، تسهیلات نمونه امضاء در شعب که صرفه جوئی زمانی و هزینه ای زیادی را بدنبال داشته است.
* سیستم مکانیزه رمزگیری و کشف رمز در کلیه شعب بانک. با استفاده از این سیستم رمزگیری و کشف رمز چک های بانکی، حوالجات، بروات، چک فاکس و حساب در گردش بصورت مکانیزه انجام می شود. مدت زمان لازم برای عمل رمزگیری را از 10-5 دقیقه به 30 ثانیه کاهش داده است.
بانک صادرات
* مجهز به سیستم مکانیزه
بانک مسکن
* ایجاد شبکه ارتباطی دیتا بین شعب و مرکز شامل X.25 ، X.28، MPLS/VPN و سایر امکانات مخابراتی موجود کشور.
* طراحی سیستم متمرکز بانکداری الکترونیکی شامل GL، CRM و Current Account
* RFP برای برگزاری مناقصه خرید ATM .
بانک سپه
* جمع آوری اطلاعات روزانه کلیه شعب برای به روز رسانی، پوانتاژ حساب های بین واحدها، حوالجات، سپه چک ایران چک و ارائه تراز کل بانک بصورت روزانه.
* استفاده از فناوری MICR برای ایجاد سهولت در خواندن اطلاعات چک ها و ایجاد سرعت در پردازش و تفکیک حجم فراوان چک ها و ارسال آن به اداره خزانه برای کلرینگ.
بانک توسعه صادرات ایران
* اجرای طرح امکان سنجی اجرای بانکداری الکترونیکی.
بانک کشاورزی
* سیستم انتقال پیام های الکترونیکی (ISO 85 83) و امکان اتصال و تبادل با هر نوع ابزار در محیط خارج از سیستم متمرکز این بانک و سوئیچ مرکز شتاب با سایر شبکه های پرداخت الکترونیکی.
بانک اقتصاد نوین
* ایجاد سیستم مکانیزه متمرکز اعتبارات اسنادی .
خلاصه عملکرد بانک ها در جدول (8) ارائه شده است.
جدول (8): خلاصه عملکرد بانکهای کشور در سال 1382
ردیف
شرح
بانکهای دولتی
بانکهای خصوصی

بانکهای تجاری
بانکهای تخصصی

بانک صادرات
بانک ملی
بانک ملت
بانک تجارت

بانک سپه

بانک مسکن
بانک کشاورزی
بانک صنعت و معدن
بانک رفاه کارگران
بانک توسعه صادرات
بانک سامان
بانک اقتصاد نوین
بانک کارآفرین
1
عضو مرکز شتاب
(
(
–
–
(
–
(
–
–
–
(
(
–
2
تعداد شعب مجهز به سیستم مکانیزه
3250
(
(
(
(
200
(
–
–
–
(
–
–
3
تعداد کارتهای صادره Debit
678081
1776244
(
(
1 میلیون عابر بانک و 40 هزار سپه کارت
–
300،000 مهرکارت
–
(
–
7534
(
–
4
تعداد کارتهای اعتباری
250
–
–
–
–
–
(
–
–
–
(
–
–
5
تعداد دستگاههای ATM
325
538
100
301
390
–
(
–
(
–
23
(
–
6
تعداد دستگاه های POS
107
785
1500
2000
3500
–
(
–
(
–
(
(
–
7
Pin Pad
1118
832
(
(
–
–
–
–
(
–
(
–
–
8
اینترنت
(
(
(
(
(
–
(
(
(
(
(
(
–
9
تلفنبانک
2457
828
(
(
1300
–
(
–
(
(
(
–
–
10
خدمات e-mail
(
–
–
(
–
(
–
–
–
–
(
(
–
11
خدمات موبایل(SMS)
1150
(
(
(
(
(
(
–
(
–
(
(
–
12
شعب سوئیفتی
43
(
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(
–
13
شعب Online
1118
(
(
(
(
–
(
(
(
–
–
–
–
14
وب سایت
(
Bmi.ir
Bankmellat.ir
(
(
bank_maskan.ir
(
–
(
–
(
–
(
15
پرداخت حقوق کارکنان با استفاده از کارت Debit
167217
–
–
–
–
–
ارائه خدمات به 2400 هزار نفر دارندگان کارت بدهی بانک های مختلف
–
–
–
–
–
–
16
اینترانت
(
(
(
–
(
(
(
–
–
–
–
–
–
– ارائه نشده است
( بانک ها دارای این شاخص ها بوده ولی آمار دقیق آن گزارش نشده است.
4-4-2- بیمه الکترونیکی
این طرح بدنبال ساماندهی سیستم های موجود، طراحی نرم افزارهای جدید، ایجاد زیرساخت ها و نوسازی سیستم های اطلاعاتی بیمه ایران است.
در زمینه بیمه الکترونیکی اقدامات زیر انجام یافته است.
* مجری: شرکت بیمه صادرات و سرمایه گذاری
* مکانیزاسیون بیمه آتش سوزی صدور و الحاقیه نامه و قراردادن فرم پیشنهاد بر روی Web.
* مکانیزاسیون بیمه باربری صدور و الحاقیه نامه و قراردادن فرم پیشنهاد بر روی Web.
* مکانیزاسیون بیمه مسئولیت صدور و الحاقیه نامه و قراردادن فرم پیشنهاد بر روی Web (در حال اجرا).
* مکانیزاسیون بیمه اعتباری صدور و الحاقیه نامه و قراردادن فرم پیشنهاد بر روی Web (در حال اجرا).
* مجری: شرکت سهامی بیمه البرز
* راه اندازی سیستم های نرم افزاری فروش بیمه نامه آتش سوزی منازل مسکونی و خودرو از طریق سایت اینترنتی شرکت.
* مجری وزارت امور اقتصادی و دارائی
پورتال الکترونیکی بیمه خودرو: هدف دسترسی به پایگاه اطلاعاتی بیمه نامه های خودرو، سوابق خسارت، تخلفات رانندگی به منظور تعیین مناسب تعرفه ها و مدیریت ریسک در بیمه خودرو است.
4-4-3- بورس الکترونیکی
هدف ایجاد امکانات لازم برای دسترسی مردم در سراسر کشور و در سطح بین المللی به بازار سرمایه با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است که توسط وزارت امور اقتصادی و دارائی در حال انجام می باشد.

نتیجه گیری:
همانگونه که ملاحظه می شود بانک های کشور خدماتی از قبیل ارائه سرویس SMS، ارائه صورتحساب از طریقe-mail مشتریان و تلفنبانک ارائه می دهند و تعدادی از آنها دارای دستگاه های ATM و POS در برخی شعب می باشند و شروع به مکانیزه کردن بانک ها نموده اند. بنظر می رسد برخی بانک ها از قبیل بانک صادرات، بانک تجارت، بانک ملی و بانک کشاورزی در مقایسه با بقیه بانک ها پیشرو هستند. با این وجود هنوز خدمات ارائه شده از طریق بانک ها چندان برای تجارت الکترونیکی مناسب نیست در حال حاضر هنوز دریچه های پرداخت (Payment Gateway) در بانکها راه اندازی نشده است. هیچ کارت اعتباری بین المللی وجود ندارد. برای تقویت شبکه بانکی به سیستم تسویه بین بانکی، سیستم مکانیزه مبادلات ارزی و اتصال به شبکه سویفت نیاز مبرم وجود دارد و باید شبکه شتاب تقویت و خدمات بانکی اینترنتی گسترش یابد. بنابراین یکی از الزامات گسترش تجارت الکترونیکی، تقویت بانکداری الکترونیکی است که به اقدامات اساسی در ایران نیاز است. همچنین از نظر بیمه الکترونیکی و بورس الکترونیکی فعالیت هایی شروع شده است ولی اقدامات جدی را می طلبد.

4-5- دولت الکترونیکی
هماهنگ کردن کارکردهای دولت الکترونیکی، مولفه مهم و اساسی در راهبرد تجارت الکترونیکی است. بر اساس گزارش آنکتاد در سال 2002 دولت ها می توانند دستیابی به راهبرد تجارت الکترونیکی را تسهیل نمایند و در توسعه اهداف زیر مشارکت داشته باشند:
کارایی: در فعالیت های اطلاعات بر، دولت می تواند از کارایی حاصل از اینترنت استفاده کند. با توجه به اهمیت بخش عمومی در اقتصاد و کمبود منابع، دولت می تواند این درآمدها را مدیریت کند که در کارایی اقتصادی بسیار حایز اهمیت است.
ایجاد رقابت: ارائه Online خدمات در بخش هایی از قبیل مالیات بندی، تامین اجتماعی، گمرک، رویه های واردات و صادرات هزینه شرکت هایی که با دولت معامله انجام می دهند را کاهش دهد.
شفافیت: افزایش شفافیت و حسابرسی در خدمات عمومی، فساد مالی را کاهش خواهد داد. شفافیت می تواند روش دیگری در دولت الکترونیکی باشد که رقابت کشور را افزایش و زمینه را برای سرمایه گذاری خارجی فراهم می کند.
تحصیل و آگاهی: با گسترش اینترنت، دولت می تواند نیازهای مورد نیاز برای تجارت الکترونیکی را تسهیل نمایند و آن را بین بخش خصوصی از جمله SMEs توزیع نماید. مشارکت گسترده دولت می تواند عرضه کنندگان و توزیع کنندگان را وادار به هماهنگ کردن با تجارت الکترونیکی کند. دولتها می توانند با ارائه مزایای بالقوه تجارت الکترونیکی به تشویق بخش خصوصی برای پذیرفتن تجارت الکترونیکی و همکاری با شرکتهای دولتی اقدام نمایند.
* مجری: وزارت امور اقتصادی و دارایی
در این راستا وزارت امور اقتصادی و دارائی شروع به اجرای طرح های زیر نموده است:
الف- خزانه داری الکترونیکی:
هدف این طرح مکانیزاسیون فرآیندهای عملیاتی معاونت هزینه و خزانه داری است که از مهرماه 1382 شروع شده است. اجرای این پروژه نتایج زیر را بدنبال خواهد داشت.
* ایجاد یک رویه یکپارچه مالی عمومی در سطح کشور.
* ارائه اطلاعات جهت تصمیم گیری های استراتژیک مالی.
* ایجاد شبکه اطلاع رسانی.
* تهیه صورتحساب عملکرد سالانه کل کشور.
* نظارت موثر بر اموال دولت.
* ارتقاء و بهره وری موثر ذیحسابان کل کشور.
* رشد درآمدهای دولت.
* نظارت و ایجاد هماهنگی و وحدت رویه در امور مالی.
* ایجاد ارتباط صحیح بین سازمان های دولتی.

ب – فراهم سازی الکترونیکی: فراهم سازی الکترونیکی یک ابزار تجاری برای موسسات و سازمان های دولتی محسوب می شود که با رفع موانع و با ایجاد زنجیره های تامین، خریداران و فروشندگان را در محیط های مجازی در کنار هم قرار داده و تسهیلات لازم را در امر خرید و فروش ایجاد می نماید. اجرای کامل نتایج زیر را در پی دارد.
* ایجاد رقابت سالم و هدفمند.
* فراهم نمودن اصل تساوی حقوق در بهره گیری از فرصت های ایجاد شده توسط دولت.
* افزایش بهره وری دارایی.

ج – مالیات الکترونیکی: مالیات الکترونیکی از مزایای زیر برخوردار است:
* ایجاد سهولت برای مودیان در تکمیل و ارسال اظهارنامه.
* ایجاد سهولت در پیگیری پرونده های مالیاتی.
* ایجاد سهولت در تبادل اسناد و مدارک بین مودی و کادر مالیاتی.
* ایجاد سهولت در پرداخت ها.
* فراهم سازی بستر برای مدیریت منابع مالی و مدیریت کادر مالیاتی.
تا بحال وضع موجود مطالعه شده و سیستم مالیاتی کشور ایرلند بررسی و از تجربیات کشورهای آلمان و فرانسه استفاده شده است.
د- گمرک الکترونیکی: هدف ساده سازی و مدرنیزه کردن رویه های گمرکی، محاسبه خودکار حقوق و عوارض، ارائه آمار بروز و دقیق، استاندارد نمودن رویه ها و تبادل الکترونیکی داده ها با سایر سازمان ها است.

هـ- خدمات الکترونیکی: بهبود و تقویت ارتباطات درون بخشی و برون بخشی از مزایا و پیامد های مهم دولت الکترونیکی است که علاوه بر افزایش کارایی بخش دولتی، در برآورده کردن انتظارات مردم بسیار موثر واقع می شود. در دولت الکترونیکی، از یک طرف تلاش می شود سیستم درونی و تعاملات بخش های مختلف دولت با استفاده از ابزارهای الکترونیکی بهبود یابد و از سوی دیگر سعی بر این است که دولت خدمات عمومی را به صورت مطلوب و در کوتاهترین زمان ممکن در اختیار عموم قرار دهد. اهم اقدامات انجام شده در این زمینه عبارتند از :
* مجری: شرکت ملی نفت ایران
* اجرای سیستم مزایده الکترونیکی برای فروش کالاهای مازاد در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از طریق اینترنت.
* فروش اینترنتی محصولات پتروشیمی از طریق سایت www.petrochem-ir.net .
* اقدام برای توزیع و فروش بنزین و فرآورده ها بصورت الکترونیکی برای دارندگان اتومبیل و موتورسیکلت در جایگاه های فروش بنزین.
* ارائه خدمات اینترنتی برای 35 هزار نفر از کارکنان صنایع نفت و گاز و پتروشیمی از طریق ISP های اختصاصی.
* اقدام برای ایجاد بورس معاملات نفت.
* مجری: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد
* پیاده سازی سیستم مکاتبات بدون کاغذ به نام شبکه نگار در کیش.

تحقق این طرح ها، دولت را در افزایش کارایی، ایجاد رقابت، شفافیت و تحصیل و آگاهی یاری خواهد کرد که نه تنها به تجارت الکترونیکی کمک می نماید بلکه بر هماهنگ کردن کارکردهای دولت الکترونیکی نیز نقش اساسی خواهد داشت.

4-6- فعالیت های لجستیکی
الف- امور گمرکی
* مجری: گمرک جمهوری اسلامی ایران
* پیاده سازی سیستم آسیکودا در 41 گمرک کشور. طرح آسیکودا در واردات 98 درصد، صادرات 90 درصد، خروج موقت 50 درصد، ورود موقت 60 درصد، ترانزیت 70 درصد و انتخاب مسیر اظهارنامه در گمرکات 80 درصد استفاده می شود. بکارگیری این سیستم باعث کاهش زمان ترخیص کالا در مسیر سبز حداکثر 2 ساعت، در مسیر زرد حداکثر 4 ساعت و در مسیر قرمز حداکثر 10 ساعت شده است.
* تجهیز بنادر عمده شمال و جنوب کشور به شبکه های فیبر نوری (بیش از 65 کیلومتر) و ارائه خدمات لازم برای 33000 کاربر خدمات بندری.
* طراحی و اجرای عملیات سیستم مناقصه گزاری الکترونیکی (ETS) در 150 نقطه مناقصه گزاری وزارت راه و ترابری و سازمانهای تابعه در سطح تهران و استانها.
* طراحی سیستم اطلاعات مسافری پیشرفته (APIS) در گمرک.
* طراحی سیستم وب بنیاد ارزش برای تعیین ارزش کالاها با دقت و سرعت لازم در گمرک.
* طراحی استفاده از کارت هوشمند در رویه های گمرکی برای ذخیره سازی و انتقال اطلاعات به عنوان جایگزین اسناد و مدارک گمرکی. این سیستم در حال حاضر در گمرک بندرعباس در دست پیاده سازی است.
* طرح ردیابی محموله های ترانزیت (GPS) و بهره برداری از دستگاه X-Ray برای بهینه سازی، کنترل و مانیتور حرکت ماشین ها در سطح جاده های کشور و مقابله با قاچاق کالا. در حال حاضر یک دستگاه X-Ray ، موبایل کانتینری در گمرک بندرعباس و یک دستگاه در گمرک دوغارون نصب شده است.
* اجرای مانیفیست الکترونیکی برای تسهیل تجاری ارسال اطلاعات مانیفیست وسایل حمل و نقل و بارنامه های مربوط به آدرس www.asycuda.ir به دو زبان فارسی و انگلیسی. در این سیستم امکان صدور ترخیصیه (حواله تحویل کالا) و چاپ آن نیز وجود دارد. در حال حاضر این پروژه در گمرکات بندر انزلی و بندر نوشهر (بنادر دریای خزر) و گمرک فرودگاه بین المللی مهرآباد تهران اجرا شده است و در فاز بعدی در گمرک بند امام خمینی و بندر شهید رجایی (بنادر خلیج فارس) عملیاتی خواهد شد.
* امکان ردیابی کالا و تبادل اطلاعات در سازمان بنادر و کشتیرانی
* شروع طرح Port Tracker با همکاری UNCTAD و UNDP برای یکپارچه سازی گردش کار و جمع آوری اطلاعات در کمرگ.
* افزایش پهنای باند و بهبود کیفیت ارتباطات بین بندری

ب – حمل و نقل
* مجری: وزارت راه و ترابری
* طراحی و اجرای آزمایشی فروش بلیط قطار بصورت اینترنتی با هماهنگی بانکهای عضو شبکه شتاب.
* طراحی سیستم اطلاع رسانی مشاورین و پیمانکاران (CCS) توسط وزارت راه و ترابری.
* اجرای آزمایشی سیستم صدور الکترونیکی با برنامه در شبکه سراسری راه آهن جمهوری اسلامی ایران در تهران و نواحی.
* اجرای آزمایشی سیستم فروش Online بلیط در شرکتهای مسافری جاده ای.
* مطالعات سیستم رزرو و فروش اینترنتی بلیط در خطوط هوایی.
* مطالعه تجارت سیار (m- Commerce) در حمل و نقل هوایی.
* مطالعه طرح افزایش ظرفیت حمل بار با استفاده از تجارت الکترونیکی بصورت Load Matching .
فعالیت های پروازی طی دوره 1382-1376 در جدول (9) ارائه شده است.



جدول (9): فعالیت پروازی طی دوره 82- 1376
شرح

سال
ساعت پرواز
سورتی پرواز

بار حمل شده به کیلو

مرسولات پستی
ترانزیت
صادره
وارده
مرجوعی
جمع کل بار حمل شده به کیلو
1376
08 840 2
1093
–
8567111
842200
708647
264804
10382762
1377
53: 10 23
855
13870
6327646
2034238
2231126
90936
10697814
1378
45: 1747
580
14185
7253685
1422916
399580
12308
9102674
1379
30 : 7 230
813
109248
7222348
4016333
471216
583
11819728
1380
690:48
288
103428
1154879
1450951
938941
7306
3655505
1381
778:25
396
63715
–
328690
1702075
11708
2106188
1382
5185:55
1701
3344183
220076
3264443
10347372
66506
17242580
جمع کل
15861:04
5726
3648629
30745745
13359771
16798957
454149
65008251

ج – انرژی
* مجری وزارت نیرو
* صدور الکترونیکی صورتحساب شامل بدهی، میزان مصرف و نوع مصرف در 4 شرکت برق منطقه ای
* راه اندازی بازار برق الکترونیکی با هدف تبادل اطلاعات تولید، مصرف، قیمت گذاری بین شرکت های برق منطقه ای و بازار برق:
 خرید برق از نیروگاه ها بالغ بر 36/8 میلیارد ریال
 فروش برق به برق های منطقه ای 920/13 میلیارد ریال
 خدمات انتقال 310/3 میلیارد ریال
د – شبکه پستی
* در سال 1382، 8794 واحد پستی در کشور وجود داشته است. سرانه مرسوله به ازای یک نفر کارمند 40806 بوده و برای هر 5485 نفر یک کارمند پستی وجود داشته است. جزئیات شبکه پستی در جدول (9) نشان داده شده است.
* شرکت پست پروژه پرداخت را از تیرماه 1381 از سوی شرکت اطلاع رسانی رهنما آغاز کرده است و دیماه همان سال فاز اول آن در اصفهان به بهره برداری رسیده است. این سیستم ها به گونه ای طراحی شده است که امکان اتصال به سیستم های الکترونیکی بانک ها و موسسات مالی و اعتباری را دارد و در کنار آن سیستم پرداخت هنگام تحویل نیز پیش بینی شده است.

نتیجه گیری:
از نظر لجستیکی فعالیت های مناسبی خصوصاً توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. طرح های در دست اجرای گمرک می تواند نقش بسیار مهمی در تسریع تجارت الکترونیکی داشته باشد، تجهیز بنادر کشور به سیستم آسیکودا در کنار سایر طرح ها از جمله سیستم وب بنیاد ارزش ، ردیابی محموله های ترانزیت و مانیفیست الکترونیکی با ایجاد رویه یکسان در امور گمرکی در تسریع ذخیره سازی، انتقال اطلاعات، فرآیند ترخیص و شناسایی در بسترسازی برای استفاده از تجارت الکترونیکی موثر خواهد بود.

جدول (10): اطلاعات اساسی و پایه ای در کل شبکه پستی طی سال های مختلف
عنوان
1357
پایان برنامه اول توسعه
1372
پایان برنامه دوم توسعه
1378
1379
1380
1381
1382
جمعیت به هزار
34736
57525
63656
63862
64907
65993
67079
واحدهای پستی(شهری، روستایی و دفاتر مترک خدمات پست و مخابرات)
2315
5939
10972
10657
10334
8372
8794
صندوق های پستی شهری و روستایی
13625
22619
18372
18618
19118
17102
16219
ترافیک به (هزار مرسوله)
75000
362654
306645
309572
352258
414549
499016
درآمد (به میلیون ریال)
1088
59180
245702
285320
340988
459434
675149
پوشش مساحتی به ازای هر واحد (کیلومتر مربع)
704
277
342
329
305
308
281
پوشش جمعیتی به ازای هر واحد (متر)
15005
9686
13275
12904
12164
12456
11589
سرانه مرسوله به ازای یک نفر کارمند
9106
23606
25991
25462
28555
33332
40806
سرانه جمعیت به ازای یک نفر کارمند
4218
3744
5395
5253
5262
5306
5485
سرانه ترافیک به ازای یک نفر جمعیت
16/2
3/6
8/4
8/4
5/4
3/6
5/7

4-7- فعالیت های تشویقی
وزارت بازرگانی بمنظور ترویج و توسعه تجارت الکترونیکی فعالیت های تشویقی را در خصوص مقالات برتر، روزنامه ها، سایت های اطلاع رسانی، پروژه های برتر تجارت الکترونیکی به عمل می آورد. اهم این اقدامات عبارتند از:
الف- اعطای جایزه نقدی و لوح تقدیر به پروژه های برتر در زمینه تجارت الکترونیکی و تسهیل تجاری و معرفی آنها به مسابقه e- Asia به شرح ذیل.
* مجری :گمرک جمهوری اسلامی ایران
* تقویت بخش مالی و تجاری از طریق بکارگیری گمرک الکترونیکی در گمرک جمهوری اسلامی ایران.

* مجری: سازمان بنادر و کشتیرانی
* بکارگیری Port Tracker of ACIS در بندرعباس.

* مجری: شرکت خدمات انفورماتیک راهبر
* نقطه تجاری ایران
* مجری: شرکت خدمات انفورماتیک
* اتوماسیون بانکی
* مجری: سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور
* سیستم صدور مجوز برای کالاهای وارداتی از طریق ابزارهای الکترونیکی
* مجری: شرکت عصر دانش افزار
* Gulf B2C.com
* مجری: دانشگاه صنعتی امیر کبیر
* فروشگاه الکترونیکی فارسی با استفاده از web2 fax gateway.

ب- اعطای جایزه
* به مقالات برتر در دومین همایش تجارت الکترونیکی در خرداد 1383.
* به روزنامه ابرار اقتصادی به عنوان فعال رسانه ای در زمینه تجارت الکترونیکی.
* به سایت های فعال در زمینه تجارت الکترونیکی
 مجتمع ارتباطات نسل نو www.20un.com

 شرکت تسهیل گستر www.wwwbazar.com
www.wwwbaazar.com
 فروشگاه اینترنتی پست www.poststore.com
* به بانک صادرات ایران، گمرک و وزارت راه و ترابری به عنوان دستگاه های فعال در زمینه تجارت الکترونیکی و تسهیل تجاری در سال 1382.
* به مولف فعال در زمینه تجارت الکترونیکی بدلیل انتشار کتاب تجارت الکترونیکی در هزاره سوم..
ج – حمایت از همایش های مرتبط با تجارت الکترونیکی توسط وزارت بازرگانی از جمله:
* همایش فناوری اطلاعات، دولت و دانشگاه در دانشگاه امیرکبیر.
* همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا در دانشگاه علم و صنعت.
* همایش فناوری اطلاعات و دانش در دانشگاه امیرکبیر.
* همایش امنیت الکترونیکی در انجمن رمز ایران.
* همایش فناوری اطلاعات و ارتباطات انجمن کامپیوتر ایران
د – معافیت مالیاتی
* بر اساس مصوبه سیاست تجارت الکترونیکی ایران، تمام هزینه هایی که برای توسعه EC صورت می گیرد به عنوان هزینه های قابل قبول مالیاتی تلقی می شود.
5.
خلاصه و نتیجه گیری
تجارت الکترونیکی یکی از مباحث مهم اقتصادی است که امروزه کشورها به آن توجه جدی نموده اند. ایران نیز در سیاست تجارت الکترونیکی بر رویکرد جدی دولت مبنی بر توسعه و گسترش تجارت الکترونیکی تاکید نموده است. در این گزارش عملکرد جمهوری اسلامی ایران در زمینه تجارت الکترونیکی تا پایان سال 1382 بررسی شده است.
آگاه سازی، زیرساخت ها، مسائل قانونی و مقرراتی، مالیه الکترونیکی، فعالیت های لجستیکی، دولت الکترونیکی و تسهیل تجاری از محورهای مورد بحث این گزارش بودند.
1. در راهبرد آگاه سازی، آموزش و تحصیل، برگزاری دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته های تجارت الکترونیکی، برگزاری همایش های تجارت الکترونیکی و دوره های کوتاه مدت آموزش، وب سایت های اطلاع رسانی و اعطای جوایز به پروژه های برتر از اهم اقدامات محسوب می شوند.
2. در راهبرد حقوقی، تصویب قانون تجارت الکترونیکی و تهیه پیش نویس آئین نامه دفاتر صدور گواهی الکترونیکی، اساسنامه مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، آئین نامه های مربوط به بندهای الف و ب ماده 79 قانون تجارت الکترونیکی و همچنین تهیه پیش نویس قانون اسناد تجاری الکترونیکی در ترویج تجارت الکترونیکی از اقدامات اساسی محسوب می شوند.
3. از نظر زیرساخت های تجارت الکترونیکی با وجود تلاش مضاعف، هنوز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی وجود دارد. در سال 1382 ضریب نفوذ تلفن ثابت و همراه در ایران به ترتیب 06/23 و 19/5 بوده است و 5/5 میلیون نفر به اینترنت دسترسی داشتند. از نظر فنی، امنیتی، اطلاعاتی نیز وزارت بازرگانی با شروع طرح های امکان سنجی و پیشگام تجارت الکترونیکی، کدینگ و استانداردسازی کالا و خدمات، مرکز صدور گواهی دیجیتال، نقطه تجاری و شبکه جامع اطلاع رسانی بستر مناسبی را بر فعالیت تجار و فعالان اقتصادی فراهم نموده است.
4. از نظر مالیه الکترونیکی نیز بانک ها خدمات الکترونیکی از قبیل ارائه سرویس SMS ، ارسال صورتحساب به e- mail مشتریان و راه اندازی دستگاه های ATM و POS ارائه می دهند. با این وجود هنوز به اقدام های اساسی برای ایجاد بستر مناسب برای تجارت الکترونیکی نیاز است. اقداماتی برای راه اندازی بیمه الکترونیکی و بورس الکترونیکی نیز انجام شده است.
5. در راستای دولت الکترونیکی، وزارت امور اقتصادی و دارایی اجرای طرح های خزانه داری الکترونیکی، فراهم سازی الکترونیکی، مالیات الکترونیکی، پورتال الکترونیکی و گمرک الکترونیکی شروع نموده است که می تواند بر هماهنگ کردن کارکردهای دولت الکترونیکی و تعامل با تجارت الکترونیکی موثر باشد.
6. در محور فعالیت های لجستیکی نیز اقدامات اساسی انجام داده است. پیاده سازی سیستم آسیکودا، تجهیز بنادر به فیبر نوری، طراحی سیستم اطلاعات مسافری پیشرفته، طراحی سیستم وب بنیاد ارزش، استفاده از کارت هوشمند در رویه های گمرکی، ردیابی محموله های ترانزیت و مانیفیست الکترونیکی از اهم اقدامات محسوب می شوند. در بخش های حمل و نقل، انرژی و شبکه پستی نیز برخی طرح ها در حال انجام است.
7. در محور فعالیت ها تشویقی اعطای جوایز به دستگاههای موفق، پروژه برتر در زمینه تجارت الکترونیکی و تسهیل تجاری، سایت های اطلاع رسانی، مقالات، کتب، رسانه ها و حمایت از همایش های داخلی و خارجی از مهمترین اقدامات بوده است.
با تشکر و قدردانی از همکاری تمامی دستگاه های اجرائی در ارائه گزارش عملکرد، انتظار می رود با نشر این گزارش، دستگاه های اجرایی با پیشنهاد معیارهای سنجش تجارت الکترونیکی بیش از پیش در ارائه اطلاعات دقیق کوشا بوده و فعالیت های خود در زمینه توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی را در قالب معیارهای مشخص برای سنجش و حرکت به سمت وضعیت مطلوب تجارت الکترونیکی ارسال نمایند.
1. نبود نام یک بانک یا فعالیتهای آن بعلت عدم گزارش آن می باشد.
—————

————————————————————

—————

————————————————————

ج

15