اصول استریلیزاسیون و ضدعفونی در اتاق عمل

اصول استریلیزاسیون و ضدعفونی در اتاق عمل
1

2

منابع ایجاد آلودگی
قبل از اینکه بخواهیم با روشهای آلودگی زدایی آشنا شویم باید انواع آلودگی و منابع ایجاد کننده آنها را بشناسید.
به طور کلی میتوان این منابع را به پنج دسته تقسیم نمود
1. کلیه کارکنان اتاق عمل شامل تیم جراحی تیم بیهوشی دانشجویان منشی خدمات و …..
2. افراد غیر پرسنل که برای انجام مشاوره بازدید انجام تعمیرات و … به اتاق عمل می آیند
3. خود بیمار که به اتاق عمل می آید میکروارگانیسم ها از نقطه ای از بدن او به زخم وارد می شود.
4. وسایل و ابزار جراحی که به نحو صحیح استریل نشده باشند.
5. آلودگی موجود بر روی کف در دیوار و هوای اتاق عمل که در اثر نظافت غلط بر روی سطوح باقی می ماند.

3

اصول نظافت و ضدعفونی سطوح
اگرچه از نظر میکروبیولوژی سطوح آلوده منبع مناسبی برای پاتوژنها محسوب میشوند اما این سطوح به طور مستقیم عامل انتقال آلودگی به کارکنان و بیماران نیستند. انتقال عمده میکروارگانیسمها از سطوح محیطی به بیماران از طریق تماس دست کارکنان با این سطوح است. هر چند نظافت و شستشوی دست عامل مهمی در جهت به حداقل رساندن فرایند انتقال آلودگی است ولی نظافت و ضدعفونی سطوح محیطی به منظور کاهش شیوع و انتشار عفونتهای ناشی از مراکز بهداشتی درمانی یا همان عفونتهای بیمارستانی از عوامل کلیدی محسوب می گردد.
اولین گام جهت شروع فرآیند ضد عفونی انجام نظافت است نظافت شکلی از آلودگی زدایی است که باعث زدودن آلودگیهای قابل رویت از سطوح میشود انجام عمل نظافت به کمک آب و یا سایر شوینده ها منجر به کاهش یا حذف تعدادی از میکروارگانیسم ها از روی سطوح می شود اگر عملیات نظافت و آلودگی زدایی قبل از شروع فرایند ضدعفونی به درستی انجام نشده باشد تضمینی بر صحت و دقت فرایند ضد عفونی وجود ندارد.
سطوح موجود در بخشهای مختلف بیمارستان با توجه به میزان تماس دست کارکنان و بیماران با آنها نیاز متفاوتی به ضد عفونی کردن دارند؛ مثلاً سطوحی نظیر دستگیره دربها نرده های تختها کلیدهای برق سطح روی تخت جراحی چراغ سیالیتیک ترالی های میز های جراحی دستگاه بیهوشی در اتاق عمل نیاز به دقت بیشتری در امر نظافت دارند. اما سطوحی مانند کف دیوار و سقف در اکثر بخشها به دلیل داشتن کمترین تماس دست حداقل میزان آلودگی را داشته و از این رو نیاز به برنامه نظافتی محدودتری دارند
4

اصول نظافت و ضدعفونی سطوح
جهت موفقیت در برنامه نظافت توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:
از وسایل و ابزار نظافتی تمیز و بهداشتی استفاده شود
از محلول ها و شویندههای تمیز و غیر آلوده استفاده شود.
دستمالها گردگیرها و سرتیهای زمین شوی باید بعد از استفاده شسته شود و قبل از استفاده مجدد خشک شود که این اعمال به کاهش آلودگی کمک می کند.
پس از هر بار مصرف ماده ضد عفونی کننده و پاک کننده در سطل دور ریخته شود و با محلول تمیز دیگر جایگزین شود.
پس از هربار استفاده از وسایل گردگیری لازم است پارچه و سرچوب های گردگیری کثیف تعویض شود.
بهتر است محلولهای ضدعفونی کننده به طور روزانه و تازه تهیه شوند و از استفاده محلولهای تهیه شده قدیمی اجتناب شود. باسیلهای گرم منفی از جمله گونه های پسودوموناس در بعضی از محلولهای ضدعفونی کننده از جمله فنلیک ها و ترکیبات چهارگانه آمونیوم مانند هایژن یافت می شود.
5

اصول نظافت و ضدعفونی سطوح
اگرچه از نظر میکروبیولوژی سطوح آلوده منبع مناسبی برای پاتوژنها محسوب میشوند اما این سطوح به طور مستقیم عامل انتقال آلودگی به کارکنان و بیماران نیستند. انتقال عمده میکروارگانیسمها از سطوح محیطی به بیماران از طریق تماس دست کارکنان با این سطوح است. هر چند نظافت و شستشوی دست عامل مهمی در جهت به حداقل رساندن فرایند انتقال آلودگی است ولی نظافت و ضدعفونی سطوح محیطی به منظور کاهش شیوع و انتشار عفونتهای ناشی از مراکز بهداشتی درمانی یا همان عفونت های بیمارستانی از عوامل کلیدی محسوب می گردد.

6

اولین گام جهت شروع فرآیند ضدعفونی انجام نظافت است. نظافت شکلی از آلودگی زدایی است که باعث زدودن آلودگی های قابل رویت از سطوح میشود. انجام عمل نظافت به کمک آب و یا سایر شوینده ها منجر به کاهش یا حذف تعدادی از میکروارگانیسم ها از روی سطوح می شود. اگر عملیات نظافت و آلودگی زدایی قبل از شروع فرایند ضدعفونی به درستی انجام نشده باشد تضمینی بر صحت و دقت فرایند ضد عفونی وجود ندارد.
سطوح موجود در بخشهای مختلف بیمارستان با توجه به میزان تماس دست کارکنان و بیماران با آنها نیاز متفاوتی به ضدعفونی کردن دارند؛ مثلا سطوحی نظیر دستگیره دربها نرده های تختها کلیدهای برق سطح روی تخت جراحی چراغ سیالیتیک ترالی های میز های جراحی دستگاه بیهوشی در اتاق عمل نیاز به دقت بیشتری در امر نظافت دارند. اما سطوحی مانند کف دیوار و سقف در اکثر بخشها به دلیل داشتن کمترین تماس دست حداقل میزان آلودگی را داشته و از این رو نیاز به برنامه نظافتی محدودتری دارند.

7

نظافت اتاق عمل
نظافت روزانه الف – قبل از اولین عمل

هر روز صبح ۳۰ دقیقه قبل از عمل جراحی باید نظافت انجام گیرد. باید با پارچه های حاوی محلول ضدعفونی اتاق عمل را ضد عفونی و گردگیری کرد
تجهیزات غیر ضروری از اتاق خارج شود وسایل داخل اتاق مرتب شود به نحوی کهترافیک و شلوغی وجود نداشته باشد.
گرد و غبار روی چراغ عمل اسباب و اثاثیه و تمام سطوح صاف و حاشیه ها لبه درگاه ها و …. گرفته شود.
هیچگاه نباید گردگیری و نظافت در اتاق عمل به روش خشک انجام شود و بدین منظور باید از دستمالهای مرطوب به الکل ۷۰ درجه استفاده کرد.
هر گردگیری را باید از سطوح بالا شروع کرده و به سمت پایین و از مرکز به اطراف انجام داد.
نظافت از چراغ سیالیتیک شروع میشود و بعد میزهای جراحی تخت عمل دستگاه ها و نهایتا ساکشن تمیز و ضدعفونی میشوند.
ضمن نظافت صحت کار دستگاهها نیز کنترل میشود و دستگاه های خراب کنار گذاشته میشوند.
پس از گردگیری و نظافت دستگاههای فوق از خدمه میخواهیم کف اتاق عمل را با محلول ضدعفونی تی بکشند.
 

8

نظافت اتاق عمل
نظافت روزانه ب – بین دو عمل
بعد از اتمام هر عمل جراحی وقبل از تحویل بیمار دیگر بلافاصله باید تمام وسایل مصرفی آلوده ازاتاق عمل خارج شده تجهیزات اتاق عمل ازقبیل ساکشن کوتر چراغ سیالیتیک میزهای ،جراحی تخت جراحی ودستگاه بیهوشی ووسایل مربوطه کف اتاق محیط اطراف با پوشیدن دستکش تمیز بامحلول گندزدا تمیز وضدعفونی شود.
بعد از شروع عمل و در پایان مجدداً باید اتاق تمیز شود.
کلیه وسایلی که استفاده شده باید خارج شده وهمه آنها شسته خشک شده به پکینگ وسپس برای استریل شدن مجدد فرستاده شود.
کلیه گازها ووسایل یکبار مصرف باید در کیسه های مخصوص ریخته شده و از اتاق عمل خارج شود وسایل پارچه ای باید به طور مجزا به رختشویخانه برود.
ساکشن اتاق عمل باید تخلیه و شسته شده و با محلول مناسب ضدعفونی گردد.
تمام دستگاهها یا جاهای آغشته به خون یا ترشحات لازم است با دستمال آغشته به محلول ضدعفونی تمیز شود.
کف اتاق عمل با محلول ضد عفونی تی کشیده شده و اتاق برای عمل بعدی آماده گردد.
 

9

نظافت اتاق عمل
نظافت هفتگی
معمولاً در پایان هفته که عموماً اتاق عمل تنها پذیرای جراحی های اورژانسی میباشد سقف، دیوارها و درب تمام قسمتهای اتاق عمل باید شسته شود.
همه وسایل و دستگاهها باید ضدعفونی شوند.
میزها برانکاردها تخت ،عمل وسایلی که نیاز به تعمیر دارند باید از اتاق عمل خارج شده و میزهای چرخدار باید روغن کاری گردند.
صافی های تهویه اتاق عمل باید مرتب عوض شوند.
نسبت به رنگ زدن وسایل زنگ زده یا آبکاری وسایل استیل نیز باید اقدام نمود.
هر ماه لازم است جهت ردیابی میکروبهای مولد عفونت در اتاق عمل از محیط و تجهیزات اتاق عمل کشته تهیه شود.
10

نظافت در اتاق عمل نظافت در موارد خاص
پذیرش بیماران با جراحی هایی که به طور ذاتی ماهیت عفونی دارند مانند جراحی روده عمل جراحی استئومیلیت کیست هیداتیک با شرایط خاصی باید صورت بپذیرد که در زیر به آنها اشاره شده است
اتاق عملی که به بیماران عفونی اختصاص داده میشود باید دارای فشار هوای منفی نسبت به بقیه بخش ها باشد.
تعدادی روپوش یا گان تمیز و کاور کفش یا دمپایی جدا باید بیرون درب آماده باشد تا کسانی که میخواهند وارد اتاق عمل شوند از آنها استفاده کنند و هنگام خروج آنها را درآورده و داخل اتاق بگذارند.
به جز موارد ضروری ورود و خروج پرسنل باید ممنوع باشد. تمام درخواستها و ارتباط با محیط خارج از اتاق به وسیله یک نیروی ثالث و رابط که پشت درب اتاق عمل ایستاده انجام می شود.

11

راه کارهای نظافت ترشحات خونی و سایر مایعات بدن
اگرچه ویروس بیماریهایی هم چون HCV HIV و HBV از طریق سطوح خدماتی همانند کف اتاق ،دیوارها سقف انتقال نمی یابند؛ و لیکن نظافت و ضدعفونی کردن صحیح و سریع سطوح آلوده به خون و یا ترشحات بدنی در کنترل عفونت تاثیر مثبتی دارد.
تحقیقات نشان میدهند که HIV به سرعت بعد از مواجهه با محلولهای ضد عفونی کننده عادی با غلظتی کمتر از حد معمول غیر فعال می شود.
HBV نیز در مواجهه با انواع گوناگونی از ژرمیسیدها از جمله ترکیبات چهارتایی آمونیوم غیر فعال می شود.
هیپوکلریت سدیم محلولی کم هزینه است و جزء محلولهای ضدعفونی کننده موثر با طیف وسیع طبقه بندی میشود که برای ضدعفونی این سطوح کاربرد فراوان دارد. هنگامی که لکه های بزرگ خون و یا مایعات بدن وجود داشته باشد ابتدا کارکنان باید ماده قابل رویت را با مواد جاذب نظیر پارچه های تنظیف یا حوله های کاغذی غیر قابل نشت برطرف ساخته و سپس ناحیه را نظافت و ضد عفونی کنند. اگر سطح صاف باشد باید از محلول هیپوکلریت سدیم با رقت مناسب یک به ازای ۱۰۰ فرم خانگی برای رفع آلودگی استفاده شود.
12

پیشگیری از آلودگیHCV ، HIV و HBV
بر اساس توصیه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای عفونی پرسنل اتاق عمل باید تمام بیماران پذیرش شده در اتاق عمل را آلوده فرض کنند مگر اینکه با شواهد مستند از جمله نتایج آزمایشگاهی عکس آن ثابت شود. لذا تمامی پرسنل اتاق عمل موظف به رعایت احتیاطات استاندارد تدوین شده در این زمینه می باشند که مهمترین آنها عبارتند از:
پوشیدن دو جفت دستکش حین انجام وظیفه به عنوان اسکراب و کمک جراح
استفاده از عینک و شیلد مناسب صورت و محافظت چشمان
استفاده از گان و پیش بند نایلونی
استفاده از کفش جلو بسته و ترجیحا چکمه
انجام واکسیناسیون کامل و داشتن تیتر آنتی بادی بالای ۱۰
دقت در به کارگیری صحیح ابزار نوک تیز بالاخص سوزن ها و تیغ ها

13

پیشگیری از آلودگیHCV ، HIV و HBV
اقدامات لازم در صورت آسیب دیدن با سوزن مشکوک به ویروس HIV HBV و HCV عبارتند از :

فرض بر آلودگی نهاده و دستها را با آب فراوان بشویید.
هرگز سعی نکنید خونریزی را در لحظات اول بند بیاورید و زخم را فشار هم ندهید.
بعد از شستشوی فراوان با آب ناحیه را با الکل ۷۰ درصد و یا بتادین بشویید.
از بیمار مشکوک ۳ تا ۵ سی سی خون گرفته و جهت بررسی وجود HIV ، HCV و HBV به آزمایشگاه ارسال نمایید.
سوپروایزر آموزشی و یا پرستار کنترل عفونت را مطلع نمایید.
در صورتی که تیتر آنتی بادی HB ab شما کمتر از ۱۰ باشد، لازم است یک دوز واکسن هپاتیت و ۳ سی سی ایمونوگلوبولین دریافت نمایند.
در صورتی که بیمار آلوده به HIV باشد لازم است با یک متخصص عفونی جهت پیگیری درمانهای پروفیلاکسی با آنتی ویرالهای مناسب و مراقبتهای بعدی مشورت نمایید.

14

اهمیت پاکسازی قبل از استریلیزاسیون
آلودگی های موجود بر روی وسایل جراحی استفاده شده
معمولاً در پایان جراحی و پس از استفاده از وسایل و ابزار جراحی، مقداری از خون ترشحات و بافت به آنها می چسبد. ضمنا بعضی از ابزار در اثر تماس با محلول های ضدعفونی کننده آلوده می شوند.
قسمت عمده آلودگیها را پروتئینها شامل میشوند که معمولاً باقیمانده بافتها و خون هستند هنگامی که دما بالاتر از ۵۰ درجه باشد پروتئینها شروع به چسبیدن به یکدیگر میکنند و اصطلاحاً منعقد میشوند در فرایند ضدعفونی با آب گرم و یا به دنبال آن در طول استریلیزاسیون با بخار این مواد پروتئینی در معرض درجه حرارت خیلی بالا قرار گرفته و این اقدامات باعث میشود رسوب پروتئینها که به طور محکم به هم چسبیده اند روی وسایل و مواد باقی بمانند بنابراین لازم است که :
همه این آلودگیها قبل از انجام ضد عفونی و یا استریلیزاسیون زدوده شوند.
درجه حرارت آب مورد استفاده در فرایند نظافت مقدماتی بیشتر از ۵۰ درجه نباشد.

15

اهمیت پاکسازی قبل از استریلیزاسیون
اهمیت پاکسازی سریع وسایل بعد از استفاده
هنگامی که آلودگیهای آلی مانند خون و بافتها رها شوند خشک شده و محکم به سطح وسیله خواهند چسبید و پس از گذشت زمان نیز زدودن آنها بسیار مشکل تر از قبل خواهد شد در برخی کشورها وسایل بلافاصله بعد از استفاده در یک محلول ضدعفونی کننده غوطه ور میشوند. این مورد اگرچه می تواند راه حل مناسبی برای خشک نشدن وسایل باشد ولی مواد ضدعفونی کننده به کار رفته برای این منظور باعث زنگ زدگی وسایل می شوند.

16

اهمیت پاکسازی قبل از استریلیزاسیون
اهمیت پاکسازی سریع وسایل بعد از استفاده به طور کلی با توجه به دلایل زیر انجام پاکسازی قبل از استریلیزاسیون ضروری است
زدودن خون بافت باقی مانده چرک و نیز ذرات خارجی قابل رویت مادامی که وسایل و ابزار جراحی آغشته به چرک و مواد اضافی از جمله بقایای بافت بدن و باشند نفوذ بخار به سطح زیر قسمت آلوده امکان پذیر نبوده و فرایند استریلیزاسیون به درستی انجام نخواهد شد.

کاهش بیوبوردنها ( Bioburden) موجودات ریز زنده موجود بر روی سطوح از طریق پاکسازی آن تعداد از جمعیت میکروارگانیسم ها که روی وسایل قرار دارند قبل از مراحل ضدعفونی و استریلیزولاسیون به طور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا میکنند به طوری که این روش نسبت به زمانی که میکروارگانیسم ها فقط کشته می شدند موثر تر است علاوه بر این چون هر گونه آلودگی باقی مانده شامل غذا خون چرک و … از روی این وسایل زدوده میشود در نتیجه میکروارگانیسم های باقیمانده شانس کمتری برای تکثیر دارند اجزای میکروارگانیسمهای مرده در صورت وارد شدن در خون می توانند باعث ایجاد تب شوند که به آنها عوامل تب را گفته می شود.

17

اهمیت پاکسازی قبل از استریلیزاسیون
3. اهمیت پاکسازی سریع وسایل بعد از استفاده حفاظت از وسایل در برابر خوردگی ابزار جراحی عمدتا وسایل ظریف و گرانی هستند که در اثر رسوب مواد باقی مانده به دنبال هر بار استفاده از این ابزار زنگ زده و خراب میشوند. لذا . لذا لازم است بعد از هر بار استفاده از این ابزار به طور کامل و با استفاده از پمپ هوا تمیز شده و اجرام روی آنها به طور کامل برداشته شود. استفاده از رطوبت و درجه حرارت بالا برای انجام فرایند های استریلیزاسیون به ویژه زمانی که از بخار برای این منظور استفاده می شود باعث زنگ زدگی شدید و وسیع شده و میتواند به وسایل خسارت جدی وارد کند سلامت بیمار را مخاطره اندازد و یا موجب غیر قابل استفاده شدن وسایل شود.

4. حصول اطمینان از جابجایی ایمن تجهیزات و مواد حین و بعد از انجام پاکسازی وسایل باید به خوبی مورد بازرسی قرار گرفته و سپس مجموعه های آنها جمع آوری و برای استریل سازی بسته بندی میشوند و این مستلزم یک کنترل دقیق و حساب شده است پاکسازی و معمولا ضد عفونی بعد از آن فرصتی را فراهم میکند تا این اقدامات در مورد وسایل و مواد به شکل بسیار ایمن و مطلوب تر انجام شود.

18

روشهای پاکسازی در بخش استریلیزاسیون مرکزی
پاکسازی با ماشینهای خودکار
در این روش ابزار و وسایل جراحی در قفسهای مختلف ماشین شستشو قرار داده میشوند و عمل شستشو در دمایی کمتر از ۵۰ درجه به طور خودکار در مدت زمان مشخص صورت می پذیرد. نکته ای که هنگام کاربرد این روش باید مورد توجه قرار گیرد این است که دهانه پنس ها کاملا باز شده و قسمتهای مختلف ابزار از هم جدا شوند تا تمام قسمت های ابزار تحت فشار آب و تماس با دترجنتهای موجود در ماشین شسته شوند.
وسایل و ابزار آلات پزشکی باید طبق راهنمای عملی ارائه شده به وسیله انجمن در سینی ها یا سبدهای ابزار چیده شوند. بر اساس و لوازم پزشکی ارتقای وسایل این راهنما
قطعات وسایل دارای قسمتهای جدا شدنی باید از هم جدا شوند مگر این که تولید کننده وسیله یا منابع معتبر دستور العملهای خاصی بر خلاف آن ارائه کنند.
وسایلی که ساختار پیچیده دارند باید بر طبق دستورات کارخانه سازنده و یا منابع معتبر بسته بندی شوند.
نحوه قرارگیری دستگاههای دارای سطوح مقعر باید به گونه ای باشد که خروج آب از آنها تسهیل می شود.
اقلام سنگین باید به گونه ای قرار داده شوند که به وسایل ظریف آسیب نرسانند.
19

روشهای پاکسازی در بخش استریلیزاسیون مرکزی
پاکسازی به روش التراسونیک
برای انجام پاکسازی مناسب ابتدا باید به وسیله عمل مکانیکی لایه آلوده از هم متلاشی شود و سپس عامل پاک کننده به سطوح آلوده رخنه کرده و در نهایت آن را با حالت سوسپانسیون در میآورد در پاکسازی معمولی در مورد ابزار ظریف یا پر پیچ و خم به وسیله برسها و شستشو با فشار آب قادر نیست به تمام سطوح آلوده برسد ولی به وسیله دستگاه التراسونیک آب میتواند با سرعتی بالاتر از صوت مرتعش شود ارتعاش حاصل از امواج اولتراسوند اجرام آلودگی را بر روی سطوح می لغزاند و از سطح جدا میکند این موجهای اولتراسونیک باعث می شوند فشار در مایع خیلی سریع کاهش و افزایش پیدا کند کاهش ناگهانی باعث میشود دیگر آب به حالت سیال وجود نداشته باشد و حبابهای گاز تشکیل شوند. در افزایش های بعدی فشار حبابهای گاز بیشتر از قبل از هم پاشیده می شوند. این فرآیند ایجاد حبابهای ریز یا حفره ها در آب حفره زایی نامیده میشود. این عمل مانند برس کشیدن است و مزیت آن این است که عمل پاکسازی می تواند در سطح وسایل یا درون آنها به خوبی انجام گیرد.

20

رعایت بهداشت فردی کارکنان و بیماران
همان طور که پیشتر هم اشاره شد یکی دیگر از منابع مولد و انتقال آلودگی بیماران و کارکنان میباشند این آلودگی به اشکال مختلف انتقال می یابد. پوست اعضای تیم جراحی و بیماران منبع میکروبی مهمی را تشکیل می دهد. تعدادی میکروارگانیسم هم در غدد چربی و عرق دهان حلق و بینی وجود دارند که جز فلور طبیعی آن بخشها محسوب میشوند اگر این میکروارگانیسم ها در بدن فردی که دچار نقص سیستم ایمنی است وارد شوند میتوانند تغییر ماهیت داده و بیماری زا شوند بیماران تحت جراحی مستعد فعالیت بیماری زایی توسط فلور طبیعی خود و دیگران هستند لذا در اتاق عمل یکی از توجهات خاص و مراقبت های قبل از عمل برای بیماران توجه به بهداشت آنهاست. حفظ بهداشت فردی دراتاق عمل از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است پیش از انجام وظایف پرسنل اتاق عمل موظفند دستهای خود را به طور کامل شسته و کلاه جراحی به سر کنند. این کلاه باید طوری بر روی سر قرار گیرد که مانع از ریزش موی سر و یا شوره روی پوست گردد چرا که این امر سبب آلودگی فضای استریل می شود. ضروری است تا تکنسین اتاق عمل پیش از ورود به بخش ویژه جراحی مطابق با دستورالعملهای استاندارد از ماسک مخصوص جراحی استفاده کنند. این ماسک مانع از آن میشود که عوامل بیماری زا وباکتریهایی که در بازدم پرسنل اتاق عمل وجود دارد سبب آلودگی محیط گردد.

21

روشهای ضدعفونی
اهداف آموزشی این فصل
در پایان این فصل انتظار میرود فراگیر قادر باشد
تاریخچه کاربرد فرآیند ضدعفونی در بیمارستان و مراکز درمانی را توضیح دهد.
اساس تقسیم بندی وسایل بیمارستانی را شرح دهد.
روشهای ضدعفونی در ۳ سطح بالا متوسط و پایین را با یکدیگر مقایسه نماید.
عوامل تاثیر گذار در انتخاب روش ضدعفونی سطوح محیطی را نام ببرد.
عوامل موثر بر اثر بخشی فرایند ضدعفونی را بیان نماید.
محلولهای رایج در ضدعفونی سطوح و وسایل بیمارستانی را با یکدیگر مقایسه نماید.
ویژگیهای یک ماده ضد عفونی کننده خوب را بیان نماید.
روشهای ضدعفونی هوا را با یکدیگر مقایسه نماید.
22

تاریخچه کاربرد فرآیند ضد عفونی در بیمارستان و مراکز درمانی
در زمان بقراط با شراب و آب جوشیده زخمها را شستشو میدادند سپس دانشمندی به نام گالن راجع به تکنیک استریل تحقیق زیادی کرد ودستور داد که کلیه وسایل جراحی جوشانده شوند اسمل وایس که یک کالبد شناس آمریکایی بود استفاده از ترکیبات کلردار شستن دست وعبور از حوضچه های محتوی آب آهک هنگام ورود به اتاق عمل را برای پزشکان و دانشجویان در سال ۱۸۴۷ اجباری کرد او همچنین تاکید کرد در فاصله بین عمل ها باید دستها با آب وصابون شسته شوند.
لویی پاستور به نظریه پروفیلاکسی و کنترل بیماریها و استفاده از روشهای از بین بردن میکروب ها با شیوه پاستوریزاسیون اشاره نمود.بعد از اسمل وایس لیستر در اسکاتلند با استفاده از شستشوی دست با فنل یا کربلیک اسید و همچنین شستن زخم با فنل موفق به کنترل رشد و حیات بسیاری از میکروارگانیسم ها شد.در تاریخ علم جراحی از لیستر به عنوان اولین فرد استفاده کننده از روشهای ضدعفونی نام برده شده است.
استفاده موثر ازمواد ضد عفونی کننده نقش مهمی درجلوگیری ازعفونت های بیمارستانی دارد. نیاز به ضدعفونی کننده ها در بیمارستان در دو جنبه بررسی میشود اول ضد عفونی سطوح بیمارستانی همانند کف اتاقها دیوارها و سقفها و جنبه دوم ضدعفونی نمودن وسایل و تجهیزات بیمارستانی
تجهیزات بیمارستانی بر اساس نوع تماسی که با بدن بیمار دارند به سه سطح بحرانی نیمه بحرانی وغیر بحرانی تقسیم می شوند.

23

هفت دلیل استفاده از مواد ضد عفونی کننده
۱. سطح کف تمام بخشهای کلینیکی و پاراکلینیکی بیمارستانها و یا مراکز درمانی به وسیله میکروارگانیسم های معلق در هوا از طریق تماس با کفشها چرخ ترالی ها و تخت ها و ریختن مستقیم ترشحات عفونی آلوده به انواع میکروارگانیسم ها میشود از بین بردن این میکروارگانیسمها جزئی از برنامه کنترل عفونت در مراکز بهداشتی درمانی است.
2. شوینده های به کار گرفته شده در بیمارستانها به دلیل استفاده نادرست توسط خدمات آموزش ندیده خود یکی از عوامل بروز عفونت در سطوح بیمارستانی بوده و لزوم استفاده از ضدعفونی کننده ها را مطرح می نماید.
3. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای واگیردار در راهنمای عملی ایزولاسیون در مورد بیماران جداسازی شده چنین توصیه میکند که سطوح و تجهیزات غیر بحرانی آلوده شده با خون مایعات و ترشحات بدن بعد از استفاده پاکسازی و ضدعفونی شوند راهنمای مشابهی توصیه میکند که علاوه بر نظافت انجام ضد عفونی تجهیزات کنار تخت و سطوح پیرامون شامل نرده های کنار تخت میزهای کنار تخت ترالی ها کمدها دستگیره درب و شیر آب برای پاتوژنهای خاصی که میتواند در محیط بی جان برای مدتهای طولانی زنده بمانند، بسیار مناسب است.

24

4. هرچند در موارد زیادی تحقیقات موید عدم وجود تفاوت اثر استفاده از شوینده ها در مقابل ضد عفونی کننده ها در بیمارستانها میباشد ولیکن وجود میکروب های مهمی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین و انتروکوکسی مقاوم به ونکومایسین در سطوح مجاور بیماران عفونی بستری شده در بیمارستان لزوم استفاده از مواد ضدعفونی کننده بعد از شستشو و نظافت را بر اساس یک برنامه مدون مطرح می کند.
ضدعفونی لکه های آلوده موجود بر روی وسایل پارچه ای نظیر پاراوانها که در اتاق ها باقی می مانند در زمان جابجایی و ترخیص بیماران باید مورد توجه قرار بگیرد. هر چند بعضی از سطوح مانند نرده های تخت نزدیک بیمار با دفعات تماس زیاد نیاز به ضد عفونی مکرر دارند. به منظور فراهم آوردن محیطی دلپذیر و زیبا و جلوگیری از انتشار آلودگی ها هنگامی که سطوح محیطی آلوده و کثیف میشوند نظافت آنها باید به صورت مرتب انجام پذیرد. آلودگی میکروبی بسیار زیاد تیهای مرطوب و پارچه های تنظیف و احتمال انتقال عفونت ها به وسیله چندین محقق تایید شده است. آنها نشان داده اند که پاک کردن سطوح سخت با پارچه های آلوده ممکن است به آلودگی دستها تجهیزات و دیگر سطوح منجر شود.
5. ضدعفونی نمودن سطوح آلوده به خون و ترشحات بیماران الزامی است.
6. مواد ضد عفونی کننده جدید فعالیت ضد میکروبی پایدارتری دارند.
7. فواید استفاده از مواد ضدعفونی کننده سطح پایین برای آلودگی زدایی سطوح و تجهیزات غیر بحرانی مورد تایید است.
25

ضد عفونی سطح بالا
این سطح از ضدعفونی به عنوان استاندارد مناسب برای آماده سازی ابزار پزشکی و وسایل نیمه بحرانی حساس به گرما ) از جمله آندوسکوپی های فایبراپتیک و قابل انعطاف پذیرفته شده است با استفاده از این ضد عفونی کننده ها تمامی باکتریها ویروسها قارچ ها و اسپورهای باکتری غیر فعال میشوند گلوتار آلدئید پراستیک اسید پراکسید هیدروژن جز این دسته از ضد عفونی کننده ها هستند که به آنها مواد شیمیایی استریل کننده اتلاق میشود و برای استریل کردن ابزار جراحی و وسایل پزشکی حساس به گرما که نمی توان آنها را با اتوکلاو استریل نمود استفاده میشود. این مواد بسیار سمی هستند و صرفاً به دلیل نبود جایگزین مناسب در ضد عفونی و استریلیزاسیون ابزار و وسایل به کار میروند و نباید جهت نظافت سطوح به کار گرفته شوند.

26

ضد عفونی سطح متوسط
این سطح از ضدعفونی باعث از بین بردن اسپورهای باکتری نمی شود اما باعث غیر فعال شدن مایکوباکتریوم توبرکلوزیس میشود که نسبت به مواد شیمیایی مقاوم تر از باکتری های معمولی قارچها و ویروسهای متوسط تا کوچک هستند.
محلول های شیمیایی با قابلیت ضدعفونی کنندگی سطح متوسط شامل ترکیبات حاوی کلر از جمله هایپوکلریت سدیم الکلها بعضی از ترکیبات فنلی و یدوفورها است.

27

ضد عفونی سطح پایین
این سطح از مواد ضد عفونی کننده باعث غیر فعال شدن اکثر باکتری ها قارچ ویروسهای پوشش دار از جمله ویروس نقص ایمنی انسانی ویروس آنفولانزا می شود. مواد ضدعفونی کننده سطح پایین شامل ترکیبات چهارگانه آمونیوم مثل هایژن برخی از فنلیکها و بعضی از یدوفورها هستند.
انتخاب و استفاده از محلولهای شیمیایی به طور عمده برمبنای راهنمایی ها مقررات و اطلاعات مندرج در دستورالعمل برچسب محصول است.

28

عوامل موثر بر اثر بخشی فرآیند ضدعفونی
فعالیت مواد ضد عفونی کننده در مقابل میکروارگانیسم ها به چندین عامل بستگی دارد که از یک سو به ویژگیهای ذاتی میکروارگانیسم ها و از سوی دیگر به محیط فیزیکی خارجی و ماده شیمیایی وابسته است.
1. تعداد و محل میکروارگانیسم ها
۲. مقاومت ذاتی میکروارگانیسم ها
3. غلظت و میزان توانایی مواد ضد عفونی کننده
4. عوامل فیزیکی و شیمیایی
5. مواد آلی و معدنی
6. طول دوره تماس
7. بیوفیلم ها

29

1. تعداد و محل میکروارگانیسم ها
در صورت ثبات سایر شرایط هر چه تعداد میکروبهای موجود بر روی وسایل استفاده شده بیشتر باشد زمان بیشتری برای تخریب همه آنها به وسیله عامل ضد عفونی کننده صرف میشود این ارتباط به وسیله اسپالدینگ، زمانی که با به کار بستن شرایط آزمایش یکسان نشان داد که برای از بین بردن ۱۰ اسپور باسیلوس سوبتیلیس ۳۰ دقیقه زمان لازم است ولی نابودی ۱۰۰ هزار اسپور باسیلوس سوبتیلیس سه ساعت وقت میگیرد به نمایش درآمد.
هر چه تعداد میکروارگانیسمهایی که باید غیر فعال شوند کاهش یابد زمان تماس مورد نیاز برای از بین بردن تمام بار میکروبی به طور متناسب کوتاه می شود.
مکان استقرار میکروارگانیسم ها نیز باید به هنگام بررسی عوامل موثر بر اثر بخشی ژمیسیدها مورد توجه قرار گیرد. اجزای وسایل پزشکی چند قطعه ای باید از هم جدا شوند و تجهیزاتی از قبیل آندوسکوپها که دارای شکاف اتصالات و کانال هستند برای ضد عفونی بسیار مشکل تر از تجهیزات با سطوح صاف هستند؛ زیرا نفوذ ماده ضد عفونی کننده در همه قسمت های تجهیزات بسیار مشکل است برای اینکه تنها سطوحی ضد عفونی میشوند که در تماس مستقیم با ژرمیسید هستند بنابراین نباید هیچ گونه حباب هوا تشکیل شود و تجهیزات باید به طور کامل در تمام طول مدت زمان تماس در ماده ضد عفونی کننده غوطه ور شوند تولید کنندگان باید به تولید تجهیزاتی تشویق شوند که به گونه ای طراحی شده اند که پاکسازی و ضدعفونی آنها به آسانی انجام پذیر است.

30

۲. مقاومت ذاتی میکروارگانیسم ها
میکروارگانیسم ها از نظر میزان مقاومت شان به ژرمیسیدهای شیمیایی و فرایندهای استریلیزاسیون بسیار متفاوت هستند به عنوان مثال اسپورها بعد از پریونها نسبت به مواد ضد عفونی کننده مقاوم هستند زیرا پوشش و غشای اسپور به صورت یک سد عمل می کند. مایکوباکتریوم ها دیواره سلولی مومی شکلی دارند که از ورود ماده ضدعفونی کننده جلوگیری کرده و باکتریهای گرم منفی غشای خارجی دارند در برابر جذب مواد ضدعفونی کننده مانند سد عمل میکند که در میان آنها سودوموناسها مقاومت ذاتی بیشتری از خود نشان دادند. نکته مهم در همه راه کارهای ضدعفونی این است که مقاوم ترین گونه های میکروبی زمان استریلیزاسیون و ضد عفونی را تعیین می کند.
31

3. غلظت و میزان توانایی مواد ضد عفونی کننده
در صورت ثبات سایر متغیرها و به استثنای یدوفورها هر چه غلظت ماده ضدعفونی کننده بیشتر باشد تاثیر آن نیز بیشتر است و زمان لازم برای نابود سازی میکروب ها کوتاه تر می شود. هر چند آنچه که به طور معمول تشخیص داده نمی شود این است که همه مواد ضد عفونی کننده به یک اندازه تحت تاثیر تنظیمات میزان غلظت نیستند؛ به عنوان مثال ترکیبات چهارگانه آمونیوم و محلول فنل به ترتیب غلظتهای پایه ۱ و ۶ دارند؛ بنابراین نصف کردن غلظت ترکیب چهارگانه آمونیوم نیازمند دو برابر کردن زمان ضد عفونی است اما در صورت نصب کردن غلظت محلول فنل باید زمان لازم برای ضدعفونی نمودن را ۲۶ برابر نمود.

32

4. عوامل فیزیکی و شیمیایی
عوامل فیزیکی و شیمیایی متعددی نیز بر روشهای ضد عفونی تاثیر دارند که شامل درجه حرارت ph رطوبت نسبی و سختی آب هستند به عنوان مثال فعالیت اغلب مواد ضد عفونی کننده با افزایش درجه حرارت افزایش می یابد؛ به جز موارد استثنایی مانند هیدروکسید سدیم که خاصیت به عکس دارد علاوه بر این افزایش بسیار زیاد دما نیز باعث کاهش اثر ماده ضد عفونی کننده خواهد شد.

افزایش میزان ph محیط فعالیت ضد میکروبی برخی از مواد ضد عفونی کننده مانند گلوتار آلدئید و ترکیبات چهارگانه آمونیوم را بهبود میبخشد اما فعالیت ضد میکروبی بعضی دیگر مانند قتلها هیپوکلریتها و ید را کاهش می دهد.

رطوبت نسبی مهمترین عامل تاثیرگذار بر فعالیت مواد ضد عفونی کننده گازی اتیلن اکساید و فرمالدئید است. سختی آب مانند غلظت بالای کاتیونهای دو ظرفیتی میزان کشندگی مواد ضد عفونی کننده خاصی را کاهش میدهد. این رویداد به این علت است که کاتیونهای دو ظرفیتی مانند منیزیم و کلسیم با صابون واکنش میدهند و رسوبات غیر قابل حل تشکیل می شود.

33

5. مواد آلی و معدنی
مواد آلی به شکل سرم خون چرک مدفوع یا مواد روغنی ممکن است با فعالیت ضد میکروبی مواد میکروب کش حداقل به دو صورت تداخل داشته باشند. به طور معمول تداخل به واسطه واکنش شیمیایی بین این ماده و مواد آلی اتفاق می افتد که به تشکیل کمپلکسی منجر میشود که خاصیت میکروب کشی مواد ضدعفونی کننده را می کاهد و یا حتی از بین می برد. به خصوص مواد ضد عفونی کننده دارای کلر و ید مستعد چنین واکنشهایی هستند از طرف دیگر مواد آلی ممکن است از حمله به میکروارگانیسم ها به صورت ایجاد یک سد فیزیکی محافظت کنند.

34

6. طول دوره تماس
وسایل به منظور ،ضدعفونی باید برای مدت زمان تماس مشخصی در معرض ماده ضدعفونی مناسبی قرار بگیرند همه لوله ها و کانالهای وسایل آندوسکوپی باید در معرض تماس با ماده ضد عفونی کننده قرار بگیرند حبابهای هوا در فرایند ضد عفونی تداخل ایجاد میکنند و مانع از ضد عفونی شدن وسایل خواهند شد. ماده ضدعفونی کننده باید به طور کامل به درون کانال های داخلی وسیله وارد شود زمانهای دقیق برای ضدعفونی وسایل پزشکی به علت تاخیر عوامل فوق ذکر بر اثر بخشی ضد عفونی تا حدی گمراه کننده هستند.

35

7. بیوفیلم ها
میکروارگانیسم ها ممکن است در اثر ایجاد توده های ضخیم سلولی و مواد خارج سلولی یا بیوفیلم ها در تماس با مواد ضد عفونی کننده قرار نگیرند بیوفیلم ها توده های میکروبی چسبیده به سطوحی بوده که در مایعات غوطه ور هستند با تشکیل این توده ها مواد ضد عفونی کننده قبل ازاین که بتوانند میکروارگانیسمهای درون بیوفیلم ها را از بین ببرند باید آنها را اشباع کنند ویا درآنها نفوذ کنند ازمنابع وجود بیوفیلم ها میتوان به لوله های آب یونیت دندانپزشکی و تجهیزات و ابزار پزشکی مانند لنزهای تماسی پیس میکرها کانترهای ادراری کانترهای وریدی مرکزی اشاره نمود شستشوی سریع وصحیح ابزاربلافاصله بعد ازاستفاده وکاربرد آنزیم های حلال موثر در از بین بردن روند تشکیل این توده های متراکم میکروبی توصیه می شود.

36

روش های ضد عفونی و گندزدایی
عوامل گندزدایی طبیعی ( هوا – خورشید)
پرتوهای فرابنفش نور خورشید برای باکتریها و ویروس ها مرگبار هستند و هوا نیز به علت تبخیر رطوبت بر بسیاری از باکتریها اثر کشنده دارد. لذا میتوان لوازمی نظیر رختخواب مبلمان و اثاثیه منزل و مطب را چند ساعت در معرض نور خورشید و هوا قرار داد و آنها را گندزدایی نمود.

37

روش های ضد عفونی و گندزدایی
اشعه ماورای بنفش
اشعه ماورا بنفش (UV) از پرتوهای غیر یون ساز است که میتوان در گندزدایی محیط از آن استفاده کرد. پرتوی فرابنفش را از نظر طول موج و عملکرد به سه دسته تقسیم می کنند
UV.C با طول موج بین ۲۰۰ تا ۲۹۰ نانومتر که طیف میکرو پیشین پرتو است طول موج ۲۶۵ نانومتر بیشترین قدرت ضد میکروبی را دارد.
UV.B با طول موج بین ۲۹۰ تا ۳۹۰ طیف تولید ویتامین D است.
UV.A با طول موج بین ۳۲۰ تا ۴۰۰ نانومتر طول موج خورشیدی است.
38

از طول موج V.C. در لامپهای ژرمیسید استفاده میشود این لامپها به صورت دیواری سقفی، قابل حمل و یا قابل نصب در داخل کانال هواکش ساخته شده اند و آن را برای پاک سازی هوا و عفونت زدایی سطوح محیطی به کار میبرند عملکرد این لامپها بسته به کارخانه سازنده می تواند متفاوت باشد.
لامپ های فرابنفش عمر محدودی دارند لذا باید زمان کارکرد آن را یادداشت کنیم به دلیل اینکه این لامپ ها به غبار حساس اند باید به طور منظم سطح آن را با الکل تمیز کنیم زیرا ممکن است بدون آنکه در نور آن تغییری ایجاد شود اثر ضد میکروبی آن با غبار کاهش یابد در موقع استفاده از لامپ باید پنجره و شیشه ها را پوشانده محل را تاریک نماییم زیرا نور مرئی اثر باکتری کشی آن را به میزان زیادی کاهش میدهد.
چون این پرتو ممکن است موجب سوختگی پوست و قرنیه شود و یا ایجاد آب مروارید یا حتی سرطان پوست گردد، افراد بایستی در صورت تماس مستقیم با این پرتو از لباسهای محافظ و عینک استفاده نمایند.

39

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
الکل ها
دکوسپت
povidone lodine ( یدوفورها، بتادین)
پرکلرین
آب ژاول ( هیپوکلریت سدیم)
فنل ها
آلدئیدها
فرمالدئید
گلوتار آلدئید ( ۱ و ۵ پنتان دی آل)

40

Glyoxal ( دکونکس)
Microzed Ultra
Microzed ID-MAX
 Microzed HD
عوامل اکسید کننده( پراکسید هیدروژن پر منگنات پتاسیم)
پراکسید هیدروژن
پر استیک اسید
سورفکتانهای کاتیونی بنزوالکونیم کلراید ۱۰ هایژن)

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
الکل ها
ویژگی ها
فعالیت میکروب کشی وسیعی دارند فاقد خاصیت خورندگی بوده ولی قابل اشتعال هستند.
به دلیل وجود ویژگی تبخیر فعالیت پس مانده های آن ها محدود میباشد.
در صورت وجود مواد آلی فعالیت محدودی دارند.
علیه اسپور قارچها فعالیت چشمگیری ندارند.
برای ضد عفونی کردن وسایل و سایر ملزومات کوچک ماده بسیار مناسبی می باشند.
برای اینکه موثر واقع شوند باید با غلظت ۷۰ تا ۹۵ درصد استفاده شوند.
انواع
اتانول ۶۰ تا ۹۰ درصد
پروپانول ۶۰ تا ۷۰ درصد
پروپانول یا ایزوپروپانول ۷۰ تا ۸۰ درصد

41

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
الکل اتیلیک ۷۰
اگرچه الکلها دارای طیف وسیعی از فعالیتهای ضدعفونی میباشند ولی فاقد خاصیت کشندگی اسپور هستند به همین دلیل موارد استفاده آن محدودتر از سایر مایعات ضدعفونی می باشد. بهترین غلظت مورد استفاده جهت عمل ضد عفونی ۷۰ درصد بوده و غلظت های بیشتر از ۹۰ درصد و کمتر از ۵۰ درصد به طور قابل توجهی فاقد اثر ضد عفونی کننده می باشد. به دلیل تبخیر آسان این مایع استفاده از آن در ضدعفونی تجهیزات مورد نظر قرار گرفته است. الکل با تخریب ساختارهای پروتئینی میکروارگانیسمها باعث غیر فعال شدن آنها می شود. برای ضدعفونی پوست هنگام تزریق وسایل و تجهیزات از قبیل مانیتور دستگاه ECG دستگاه الکتروشوک و سایر وسایلی که نیاز به ضد عفونی داشته و حتی الامکان نباید خیس شوند مورد استفاده قرار میگیرد؛ الکل با تخریب ساختارهای پروتئینی میکروارگانیسم ها باعث غیر فعال شدن آنها می شود.
دکوسپت
محلول ضدعفونی کننده و پاک کننده دست است که ساختمان الکلی داشته و بکارگیری آن در بخش های بالینی به میزان ۲ تا ۳ سی سی برای ۳۰ ثانیه و اسکراب جراحی در عمل های دوم به بعد برای سه دقیقه و هر بار با ۳ تا ۵ سی سی توصیه می شود.

42

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
povidone lodine ( یدوفورها، بتادین)
ترکیبی است یدوفوره که محلول ۱۰ درصد آن به عنوان آنتی سپتیک محلول ۷/۵ آن به عنوان اسکراب جهت شستشوی دستها قبل از عمل جراحی و یا پرپ موضع جراحی به کار میرود همچنین به عنوان ماده گندزدا در ضدعفونی دماسنج ها به کار برده میشود کلا یدوفورها ممکن است اثر خورندگی داشته باشند از خود باقی مانده بر جای گذارند و در حضور مواد آلی غیر فعال شوند.
این محلولها برای ضدعفونی کردن سطح دچار بریدگی خراشیدگی زخم های سطحی زخم بستر و همچنین ضد عفونی نمودن پوست و موضع عمل قبل و بعد از عمل جراحی هنگام تزریق برای پیشگیری از عفونت در پانسمانها و برخی ها و در درمان برفک و عفونتهای باکتریایی و قارچی پوست به کار می رود.

43

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
پرکلرین
پرکلرین گردی است سفید رنگ و ارزان که به عنوان ماده گندزدا به کار برده می شود. همچنین در سالم سازی آب با مقدار ۲ تا ۸ ppm، سبزی ها و میوه های زمینی با مقدار ۵ گرم در ۱۰ لیتر آب و عفونت زدایی فاضلابها به مقدار ۲۰ گرم در ۱۰ لیتر آب کاربرد دارد موجب زنگ زدگی فلزات میشود و برای عفونت زدایی وسایل وسایل فلزی مناسب نیست پرکلرین به عنوان سفید کننده و رنگ بر بلیچ) نیز کاربرد دارد.

44

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
آب ژاول ( هیپوکلریت سدیم)
ماده اصلی موجود در آب ژاول هیپوکلریت سدیم است و ترکیبی فوق العاده قوی است که درصد خیلی کم از آن ۵) درصد را در آب حل میکنند و با نام های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه میکنند و برای ضدعفونی سرویس بهداشتی و آشپزخانه و نیز در ضدعفونی آزمایشگاههایی که در معرض ویروس هپاتیت قرار دارند ) بخش همودیالیز استفاده میشود محلول آب ژاول تمام میکروب ها اعم از قارچ ویروس و باکتری را نابود می کند. آب ژاول را باید در ظروف مات و سر بسته نگهداری کرد و از به کار بردن آن به همراه جوهر نمک جدا خودداری کرد. چون این ماده موجب خوردگی فلزات میشود برای وسایل فلزی مناسب نیست. غلظتهای مورد استفاده این ماده برای کاربردهای مختلف گندزدایی عبارتند از:
ترشحات خونی غلظت یک پنجم (۱۰۰۰۰ PPM)
ظروف آزمایشگاه غلظت یک بیستم (PPM۲۵۰۰)
محیط غلظت یک پنجاهم (۱۰۰۰ PPM)
وسایل تمیز یک صدم (PPM۵۰۰)
لوازم مورد استفاده در تغذیه نوزادان و تجهیزات لازم برای تهیه و تدارک غذا یک چهار صدم (PPM۱۲۵)

45

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
فنل ها
ویژگی ها
ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
محدوده میکروب کشی وسیعی دارند ولی هاگ کش نیستند.
سمیت و خاصیت خورندگی کمی دارند.
در صورت وجود مواد آلی بسیار فعال می باشند.
فعالیت پس مانده هایشان مطلوب می باشد.
هزینه کم تا متوسطی دارند.
فنل در غلظت ۲ درصد اکثر میکروبها را از بین میبرد در بیمارستانها برای ضدعفونی سطوح و ظروف آزمایشگاهی استفاده میشود و نیز در صابون ها و شامپوها به عنوان ماده محافظ به کار میرود فنل یک ضدعفونی کننده مناسب برای مدفوع است لذا از محلول ۵۰ درصد آن در برخی از صابونهای دستشویی نیز استفاده می شود. انواع آن شامل دتول ،کروزول رزورسینول کلرهگزیدین و هگزا کلروفن میباشد.
46

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
آلدئیدها
ویژگی ها
فعالیت میکروب کش هاگ کش و قارچ کشی وسیعی دارند.
در صورت وجود مواد آلی فعالیت خفیف تا متوسط دارند.
فعالیت پس مانده های آنها ضعیف می باشد.
نسبتا سمی می باشند.
هزینه مناسبی دارند.
انواع
فرمالدئید (فرمالین)
گلوتار آلدئید
دکونکس

47

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
فرمالدئید
فرمالدئید گازی با بوی تند است. این ترکیب ساده ترین عضو گروه آلدئید ها بوده فرمول شیمیایی آن HCHO است. این گاز به آسانی از احتراق ناقص ترکیبات حاوی کربن ایجاد می شود. فرمالدئید با اینکه در دمای اتاق به صورت گاز است اما در آب به خوبی حل میشود.
فرمالدئید معمولاً به صورت محلول آبی ۳۷ درصد به نام فرمالین عرضه میشود. به عنوان عامل ضد عفونی کننده وسیع الطیف شناخته شده و تمام باکتری ها ویروس ها اسپورها و قارچ ها را غیر فعال میکند از فرمالدئید به علت از بین بردن بیشتر باکتری ها به عنوان محلول ضدعفونی کننده استفاده میشود همچنین برای نگهداری از نمونه های بیولوژیکی مورد استفاده قرار میگیرد به خاطر حساسیت آلدئیدها به ph زمان لازم برای عملکرد موثر روی میکروارگانیسمها محدود میباشد یعنی با تغییر مختصر ph زمان لازم برای کشتن میکروارگانیسمها تا ساعتها افزایش می یابد و بالعکس در محیط قلیایی سریع اثر میکند و به سرعت تاثیر خود را از دست میدهد در دمای کم عملکرد مناسبی ندارد. در مورد مبارزه با مایکوباکتریوم فعالیت آنها در ۲۰ درجه سانتی گراد صد بار کمتر از دمای ۲۵ درجه سانتی گراد میباشد با توجه به این نکات فرمالین در حضور پروتئین ها و مواد آلی تاثیر کمتری دارد به علاوه یک ماده سرطان زای شناخته شده میباشد که دیگر شرکتهای تولید کننده مواد بهداشتی تمایلی برای استفاده از آن در ترکیبات خود و مواجهه با خطرات احتمالی استفاده طولانی مدت آن را ندارند.

48

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
گلوتار آلدئید ( ۱ و ۵ پنتان دی آل)
استفاده از گلوتار آلدئید نیز در بخش پزشکی خطر جدی برای سلامت افرادی که مدام با آن کار میکنند محسوب میشود گزارشات مختلفی مبنی بر ایجاد بیماریهایی مثل درماتیت ،آلرژیک ،رینیت کونژنکتیویت و آسم در افرادی که در معرض این مواد بوده اند وجود دارد گاهی پرستاران شغل خود را به خاطر حساسیت به گلوتار آلدئید از دست داده اند کارگرانی که مشغول جمع آوری تخم مرغ ضدعفونی شده با مواد آلدئیدی بودند دچار تحریکات پوستی در صورت و دستگاه تنفسی شده اند و این در حالی بود که میزان گلوتار آلدئید بکار رفته فقط ۳ درصد بوده است.

گلوتار الدئید (سایدکس گلوتارال محلولی است که ظرف ۲۰ تا ۹۰ دقیقه وسایل حساس به حرارت را در حد بالا (H.L.D) گندزدایی میکند و ظرف ۶ تا ۱۰ ساعت آن ها را سترون می نماید رایج ترین مورد استفاده از گلوتار آلدئید، گندزدایی آندوسکوپها ،آسپیراتورها لوازم بی هوشی لوازم تنفسی و جراحی است. این محلول با یک محلول فعال کننده حاوی نیتریت سدیم فعال میشود و پس از فعال شدن رنگ گل بهی آن سبز رنگ میشود محلول فعال شده تا ۲۸ روز قابل استفاده است. نیتریت برای جلوگیری از خورندگی فلزات است لذا گلوتار آلدئید فعال شده برای گندزدایی لوازم فلزی ماده مناسبی است.

49

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
Glyoxal( دکونکس)
گلی اکسال یا دکونکس نوعی آلدئید بوده که جهت ضدعفونی سطوح در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.
ویژگی ها
میکروب کش قوی
فاقد خاصیت خورندگی و ضد چسبندگی سطوح
انواع
دکونکس ۵۳ پلاس
دکونکس ۵۰ AF
موارد استفاده دکونکس ۵۳ پلاس عبارتند از:
ضد عفونی انواع آندوسکوپهای قابل انعطاف و غیر قابل انعطاف قطعات پلاستیکی و لاستیکی
ضد عفونی کلیه وسایل آلوده ویروس HIV و HBV
ضد عفونی دستگاه ساکشن
ضد عفونی وسایل بیهوشی

50

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
روش استفاده از دکونکس ۵۳ پلاس
به صورت رقیق شده ۲ درصد و بنا به نیاز ،بخش ابزار و وسایل داخل محلول قرار داده می شوند ) دقت شود که وسایل کاملاً از هم مجزا باشند تا از ایجاد حباب جلوگیری شود بعد از ۱۵ دقیقه وسایل را بیرون آورده و آبکشی می شوند.

موارد استفاده از 50 AF عبارتند از:
ضدعفونی سطوح از قبیل ،تخت ترالی اتاقهای ایزوله عفونی کابینت و ICU

روش استفاده از 50 AF عبارتند از:
محلول را به صورت حل شده یک درصد از داروخانه تهیه و با دستمال یا پارچه تمیز آغشته به محلول سطوح مورد نظر را پاک و ضدعفونی کنید.

51

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
Microzed Ultra
میکروز د اولترا محصول دیگری از ترکیبات گلوتار آلدئید است که به واسطه ترکیبات چهارتایی امونیوم بر کلیه میکروارگانیسم ها موثر است. این ترکیب برخلاف سایدکس نیاز به فعال کننده ندارد و با واسطه داشتن EDTA در آبهای با سختی بالا نیز کاربرد مناسب دارد. می توان از غلظت ۵ درصد این ترکیب در مدت ۲۰ دقیقه برای ضد عفونی سطح بالا از جمله ضد عفونی ابزار لاپاراسکوپی و آرتروسکوپی استفاده نمود.
Microzed ID-MAX
این ترکیب فاقد فنل و آلدئید بوده و به واسطه نسل جدید ترکیبات چهارتایی آمونیوم همراه با الکل و عوامل کمپلکس دهنده اثر ضدعفونی کنندگی سطح متوسط دارد. این ترکیب به دلیل داشتن پلیمرهای ویژه اثر خورندگی روی سطوح فلزی ندارد که از مزایای آن به شمار می رود. از محلول دو یا سه درصد این ترکیب طی ۲۰ دقیقه میتوان برای ضدعفونی سطوح و متوسط استفاده نمود.
 Microzed HD
میکروزد HD از ترکیبات الکل دار همراه با ترکیبات چهارتایی آمونیوم است که در اسکراب دست از از آن ار استفاده میشود. این ترکیب حاوی دو نوع الکل جهت افزایش اثر بخشی به همراه ترکیبات ۴ تایی آمونیوم با اثر طولانی مدت است و جایگزین مناسبی برای شستشوی دست محسوب می شود.

52

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
عوامل اکسید کننده( پراکسید هیدروژن پر منگنات پتاسیم)
ویژگی ها
فعالیت میکروب کشی وسیع تا متوسطی را دارند ولی هاگ کش نیستند.
در صورت وجود مواد آلی غیر فعال می شوند.
نسبتاً خاصیت خورندگی داشته و سمیت محدودی دارند.
فعالیت پس مانده های آنها ضعیف و محدود میباشد.
به عنوان یک عامل بو زدا و تمیز کننده بسیار ارزشمند می باشند.
هزینه مناسبی دارند.

53

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
پراکسید هیدروژن
ماده غلیظ 30% است و در رقتهای ۱ تا ۲ درصد استفاده بالینی دارد.6%آن به عنوان گندزدا سطح بالا و ۷.۵ درصد آن به عنوان سترون کننده به کار می رود.
موارد مصرف آن عبارتند از:
از بین بردن بوی نامطبوع دهان در استوماتیتها دهان شویه (۱%)
زخم هایی که گرایش عفونتهای بی هوازی دارند (محلول (۲۱)
عفونت زدایی آندوسکوپها و عدسی های تماسی (محلول (۶)
سترون سازی وسایل غیر فلزی محلول (۷۵)
هیدروژن پروکساید میتواند بر روی فلزات آلومینیوم مس برنج و روی اثر خورندگی داشته باشد. پس از سترون سازی با این ماده بایستی وسایل را ابتدا با آب استریل شستشو نموده و سپس مورد استفاده قرار دهیم پراکسید هیدروژن در غلظتهای شش درصد به صورت محلول جهت شستشوی زخم ها استفاده میگردد ) توجه مصرف طولانی مدت ممنوع

54

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها

پر استیک اسید
این ماده در غلظتهای پایین PPM۵۰) در لنژریها به عنوان گندزدا و در غلظت های ۱ برای یک ساعت حتی به عنوان یک ماده سترون کننده به کار میرود برای وسایل حساس به حرارت مفید و برای وسایل فلزی اثر خورندگی دارد.

55

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
سورفکتانهای کاتیونی بنزوالکونیم کلراید (۱۰ هایژن)
محلول ضدعفونی کننده بسیار قوی با کاربرد وسیع و متنوع برای مصارف مراکز درمانی عمومی صنعتی باکتری ،کش ویروس کش ضدعفونی کننده و بوبر موارد مصرف آن عبارتند از:

ضد عفونی بیمارستانها کلینیکها مراکز دندانپزشکی آزمایشگاه های تشخیص طبی مراکز انتقال خون رستورانها فروشگاه ها هتل ها
شیرخوارگاه ها و آزمایشگاه ها
ضد عفونی اتاق عمل محیط و کلیه سطوح بیمارستانی و مراکز درمانی
سترون نگهداشتن وسایل پزشکی و لوازم دندانپزشکی و بیمارستانی
ضدعفونی ملحفه حوله و البسه آلوده
ضدعفونی سرویسهای بهداشتی کف اتاقها سالن ها و راهروها و …..

56

ترکیبات شیمیایی ضد عفونی کننده ها
به طور خلاصه ویژگیهای مطلوب ترکیبات ضدعفونی کننده عبارتند از:
قابلیت انحلال در آب
فاقد اثر سوء بر روی محیط و ابزار
فاقد اثر سمیت بالا
فاقد اثر خورندگی
فاقد اثر محرک پوستی و تنفسی
دارای اثر پاک کنندگی خوب
بدون بو یا دارای بوی مطبوع
پایدار در هر دو حالت کنسانتره و رقیق شده
باقی گذاشتن یک لایه باکتریو استاتیک بر روی سطوح مانند سطح میز وزمین

57

روشهای ضد عفونی نمودن هوا
آلودگی هوا شامل گرد و خاک موجود در هوا ذرات جامد یا مایع معلق در هوا مانده باکتری ویروس و همچنین گازهای آلی و معدنی است. روشهای مختلفی جهت ضدعفونی هوای اتاق بخش های مختلف بیمارستانی و بالاخص اتاق عمل به کار گرفته شده است یکی از روشهایی که در گذشته به کار گرفته می شد اسپری کردن مواد ضدعفونی کننده در هوای اتاقهای آلوده بود. استفاده از روش ضد عفونی اسپری – مه یک روش غیر قابل قبول برای کاهش میکروبی اتاقهای بیمارستان است. این روش شامل اسپری کردن مواد ضد عفونی کننده برای کاهش آلودگی هوا و سطوح است که در برخی از مراکز درمانی کشور آمریکا انجام شده است و برای کنترل عمومی عفونت در اتاق های عمومی یا معمولی بیمار توصیه نمی شود. به طور کلی هنگامی که سخن از کنترل عفونتهای منتقله از طریق هوا به میان می آید در صورت نیاز به تصفیه اثر بخش و قابل اطمینان هوای مراکز بهداشتی درمانی از فیلترهای هپا به همراه ایجاد فشار مثبت یا منفی بسته به بخشهایی که عمل تصفیه هوا در آنها انجام میگیرد، استفاده می شود. این فیلترها قابلیت جذب %۹۹.۹۷ از ذرات با قطر بزرگ تر یا مساوی ۰.۳ میکرون را دارا هستند و برای جلوگیری از انتقال مایکوباکتریوم توبرکلوزیس و ایفای نقش حیاتی محدود کردن میزان پاتوژن های عفونت زای منتقله از طریق هوا به کار میروند استفاده از این گونه فیلترها هیچگونه محدودیت یا احتیاط خاصی را در بر ندارد و در صورت نصب نگهداری و به کارگیری صحیح آن رطوبت سرما گرما و مواجهه اجزای تشکیل دهنده هیچ نقشی در میزان اثر بخشی آن ندارد.

58

روشهای ضد عفونی نمودن هوا
اگر این گونه فیلترها در مسیر دریچه های ورودی سیستمهای تهویه نصب شوند هوای ورودی باید دارای فشار مثبت باشد تا ضمن تصفیه هوا از ورود هوای خارج به داخل بخش یا اتاق مورد نظر جلوگیری کرد فضاهایی که در آنها فشار مثبت مورد نیاز است شامل اتاق های عمل بخشهای مراقبت ویژه نظیر ، ,NICU, ICU, PACU اتاق ریکاوری و اتاق تروما ، اتاق زایمان شیرخوارگاه ، داروخانه و اتاق نسخه پیچی ، اتاق آماده سازی محیط کشت در آزمایشگاه و بالاخره انبارهای استریل و نگهداری ملحفه تمیز هستند از سوی دیگر اتاق بیماران عفونی واگیردار کریدور بخشها اتاق و انبار ملحفه کثیف و شوتینگ زباله اتاق آلودگی زدایی اتاق استقرار دستگاههای استریل توالت و حمام ،رختکن اتاق اتوپسی اتاق تاریک فضای عمومی آزمایشگاه واحد رختشویخانه و اتاق فلوروسکوپی با اشعه ایکس فضاهایی هستند که به دلیل آلوده بودن باید فشار هوای آنها منفی باشد.

برای حذف و تصفیه آلاینده های گازی شکل و بو مانند گاز بیهوشی و یا بوی مواد شیمیایی آزمایشگاهی میتوان از فیلتر کربن فعال شده استفاده کرد امروزه دستگاه های تصفیه هوای قابل حمل که علاوه بر فیلترهای هپا دارای سایر انواع فیلتر نیز هستند و یا حتی دستگاه هایی که تلفیقی از مکانیسمهای تصفیه هوا به وسیله فیلتر و اشعه ماورا بنفش را به کار میبرند که تحت عنوان UVGI در دسترس است.

59

روشهای ضد عفونی نمودن هوا
به طور کلی موثر بودن سیستمهای قابل حمل به عوامل زیر بستگی دارد
۱. ساختار ،اتاق درها و منافذ ورودی و خروجی
2. تعداد و حجم وسایل موجود در اتاق
3. محل نصب دستگاه هوا ساز
4. محل نصب ورودیهای هوا و هواکش

ازن
یکی از روشهای موثر در ضدعفونی هوا استفاده از گاز ازن است اما بر اساس توصیه CDC و WHO در موارد خاصی مانند بیماری سل بهترین روش استفاده از فیلترهای هپا است و استفاده از ازن توصیه نمیشود ضمنا بر اساس نظر آژانس حفاظت محیطی آمریکا ازن باعث ایجاد ناراحتی ریوی و بیماریهای مزمن تنفسی میشود.

60

روشهای ضد عفونی نمودن هوا
یونیزه کردن
در این روش از خاصیت باردار کردن ذرات موجود در هوا استفاده می شود. با توجه به این نکته که ذرات باردار میتوانند به سطوح بچسبند و به محض از دست دادن بار دوباره معلق شوند نمیتوان از این سیستم برای از بین بردن ترکیبات شیمیایی و بو استفاده نمود.

تصفیه کننده های الکترواستاتیک
بیشترین میزان بازدهی این فیلترها ۹۵ درصد است و در مدت کوتاهی به ۲۰ درصد می رسد و در عین این که گاز و بو را حذف نمی کند برای ذرات بزرگ نیز مناسب نیستند.

61

موضوع : استریلیزاسیون

تعریف استریل شدن طبق استاندارد
sterility استریلیتی عبارت است از عدم وجود میکروارگانیسم زنده در بسته استریل شده
طبق تعریف منظور از sterilization استریلیزاسیون رسیدن به سطح تضمین استریلیتی است.
طبق استاندارد اروپایی 556 EN حداکثر سطح تضمین استریلیتی
↓
از یک میلیون بسته استریل شده یک بسته غیر استریل باشد.

62

عوامل موثر در فرایند استریلیزاسیون
پاکسازی
تعداد میکروارگانیسم ها
پروتئین
نمک
تجمع بیوفیلم
ماهیت و شکل وسیله ای که قرار است استریل شود

63

روش های فیزیکی عبارتند از گرما، اشعه فیلتراسیون و امواج فرکانس رادیویی
روش های فیزیکی (گرما)
گرمای خشک (فور) دستگاههای استریل کننده با حرارت خشک
این روش تنها باید برای موادی که ممکن است در اثر استفاده از حرارت مرطوب خراب شده و یا نسبت به آن نفوذ ناپذیر هستند
مزایای استفاده از حرارت خشک عبارت از این است که غیر سمی است و به محیط آسیب نمی رساند نصب دستگاه آسان بوده و هزینه های عملیاتی نسبتاً کمی دارد؛ به درون مواد نفوذ میکند و برای فلزات و ابزارهای تیز خورندگی ندارد
معایب حرارت خشک آن است که در آن سرعت نفوذ گرما کم و برای تخریب میکروبی زمان بر بوده و در ضمن درجه حرارت بالا برای اغلب مواد مناسب نیست.
معمولترین نسبتهای زمان – درجه حرارت ۱۷۰ درجه سانتیگراد به مدت ۶۰ دقیقه ۱۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۱۲۰ دقیقه ۱۵۰ درجه سانتی گراد به مدت ۱۵۰ دقیقه است.
64

روش های فیزیکی عبارتند از گرما، اشعه فیلتراسیون و امواج فرکانس رادیویی
روش های فیزیکی (گرما)
گرمای مرطوب (اتوکلاو) دستگاههای استریل کننده با بخار
از میان همه روشهای موجود برای استریلیزاسیون حرارت مرطوب به شکل بخار تحت فشار پرکاربردترین و قابل اعتماد ترین روش است.
استریلیزاسیون بخار غیر سمی ارزان دارای خواص میکروب کشی و اسپوریسیدال سریع بوده و بسته های حاوی وسایل پزشکی را به سرعت گرم کرده و در آنها نفوذ میکند.
۴ پارامتر اصلی استریلیزاسیون بخار عبارتند
۱. بخار
2. فشار
3. درجه حرارت
4. مدت زمان تماس
65

روش های فیزیکی عبارتند از گرما، اشعه فیلتراسیون و امواج فرکانس رادیویی
روش های فیزیکی (گرما)

استریلیزاسیون بخار سریع
درجه حرارت ۱۳۲ درجه سانتیگراد به مدت سه دقیقه در ۲۷ و ۲۸ پوند فشار در یک اتوکلاو گراویتی تعریف شده است.
استریلیزاسیون سریع شکل تغییر یافته ای از استریلیزاسیون بخار مرسوم است که در آن وسایل تحت استریل در یک سینی روباز قرار داده شده تا اجازه نفوذ سریع بخار را بدهد.
66

روش های فیزیکی عبارتند از گرما، اشعه فیلتراسیون و امواج فرکانس رادیویی
روش های غیر حرارتی
در مواردی که استفاده بخار و گرما منجر به تخریب زنگ زدگی و پوسیدگی ابزار جراحی مانند لنزها و اسکوپ ها می گردد
روشهای جایگزین با بخار استفاده می شود
اشعه گاما
اشعه ایکس
مایکروویو
67

روش های فیزیکی عبارتند از گرما، اشعه فیلتراسیون و امواج فرکانس رادیویی
روش های غیر حرارتی
اشعه گاما
استریلیزاسیون از طریق پرتوتابی یونیزه کننده که عمدتاً با استفاده از اشعه های گامای کبالت ۶۰
به علت هزینه های بالای استریلیزاسیون این روش جایگزین در مراکز بهداشتی و درمانی نبوده اما برای استریلیزاسیون در مقیاس زیاد روش مطلوب است.
از اثرات زیان بار ناشی از اشعه گاما بر روی تجهیزات پزشکی می توان به اکسیداسیون محصولات پلی اتیلنی اشاره کرد.

 اشعه ایکس با توجه به اثبات عوارض کشنده این اشعه از این روش کمتر استفاده می شود.

مایکروویو مایکروویو در پزشکی برای ضدعفونی لنزهای تماسی نرم، وسایل دندانپزشکی دندانسازی کانترهای ادراری مورد استفاده در عمل سوند گذاری به کار برده شده است.
عموماً مایکروویوها میکروب کشهای موثری هستند باعث غیر فعال سازی کامل محیط های کشت باکتریایی مایکوباکتریومها ویروسها و اسپورها می شود
68

روشهای شیمیایی: گازها و مایعات
روش های شیمیایی (گازها)
استریلیزاسیون گاز اتیلن اکساید اتیلن اکساید گاز بی رنگی است که قابل اشتعال و انفجار است
مزیت آن عبارت است از:روش مناسبی برای استریلیزاسیون ابزار و وسایلی است که تحمل رطوبت و دمای بالا را ندارند.
معایب آن عبارتند از:
طولانی بودن سیکل فرایند استریلیزاسیون
بالا بودن هزینه انجام کار
تهدید سلامت کارکنان به دلیل خطر آتش سوزی
سمی بودن گاز و تهدید کارکنان جهت ابتلاء به انواع بیماریهای پوستی و تنفسی
  به طور کلی فرایند استریلیزاسیون با اتیلن اکساید شامل پنج مرحله است
آماده سازی و رطوبت زایی
ورود گاز
تماس
تخلیه
شستشو
  در نهایت یک چرخه کامل استریلیزاسیون حدود ۱۲ تا ۱۶ ساعت به طول می انجامد.

69

روش های شیمیایی (گازها)
بخار فرمالدئید بخار فرمالدئید به عنوان یک روش استریلیزاسیون با درجه حرارت پایین در بسیاری از کشورها خصوصاً اسکاندیناوی، آلمان و انگلستان استفاده میشود فرایند شامل استفاده از فرمالین است که به گاز فرمالدئید تبخیر شده و سپس وارد محفظه می شود.
این سیستم دارای مزایای چند است از جمله اینکه زمان سیکل برای گاز فرمالدئید سریع تر از اتیلن اکساید است و هزینه به ازای هر سیکل به طور نسبی کمتر است با وجود این اتیلن اکساید قدرت نفوذ بسیار بیشتری دارد و در مقایسه با سیستم بخار فرمالدئید در درجه حرارت پایین تری عمل می کند.
پراکسید هیدروژن
در دستگاههای دندانپزشکی و آندوسکوپی استفاده می شود.
ویژگی های مناسب پراکسید هیدروژن عبارتند از زمان سیکل سریع (۴۵-۳۰ دقیقه ) درجه حرارت پایین محصولات فرعی ایمن برای محیط
( H2O, اکسیژن) سازگاری خوب با مواد راحتی کاربری نصب

70

روش های شیمیایی (گازها)
O2—O :O3 ازن
این اتم اکسیژن اضافی ازن را تبدیل یک عامل اکسید کننده بسیار قوی می کند که قادر به تخریب میکروارگانیسم ها بوده ولی در عین حال بسیار ناپایدار است ( یعنی نیمه عمر ۲۲ دقیقه ای در درجه حرارت اتاق دارد)
کل سیکل زمانی سیستم ۳ تا ۴ ساعت است و مراحل چرخه فرایند عبارتند از:
خلاء
رطوبت زایی
تزریق ازن
تهویه
در یک چرخه از فرآیند این سیکل چهار مرحله ای دوبار تکرار می شود.

71

روش های شیمیایی ( مایعات)
پراستیک اسید Peracetic acid یک اکسید کننده با خاصیت بسیار بالاست که اثر خود را در حضور مواد آلی حفظ می کند
از آنجا که این سیستم یک سیستم مایع است بنابراین فقط برای وسایلی که امکان غوطه ور سازی آنها وجود دارد بدون هیچ گونه بسته بندی کاربرد دارد.
اسید پراستیک رقیق شده درون محفظه دستگاه به گردش درآمده و برای ۱۲ دقیقه به داخل کانالهای آندوسکوپ پمپ شده و با سطوح خارجی لوله ها و ملزومات مواجهه یافته و آنها را ضد عفونی می کند. نکته قابل ذکر این که کل زمان چرخه ۳۰ تا ۴۰ دقیقه است.

72

روش های شیمیایی ( مایعات)
73
استریلیزاسیون با گلوتار آلدئید
استفاده از گلوتار آلدئید در بخش پزشکی خطر جدی برای سلامت افرادی که مدام با آن کار میکنند محسوب میشود گزارشات مختلفی مبنی بر ایجاد بیماریهایی مثل درماتیت آلرژیک ،رینیت کونژنکتیویت و آسم در افرادی که در معرض این مواد بوده اند وجود دارد.
اسید پرفورمیک این فرایند به منظور فراهم کردن استریلیزاسیون شیمیایی سریع و اتوماتیک برای آندوسکوپهای قابل انعطاف طراحی شده است
این ماده استریل کننده در مقابل باکتریهای اسپوردار بسیار سریع عمل می کند و در مدت ۱۰ دقیقه تماس با اسید پرفورمیک آنها را نابود میکند.
روش های ترکیبی
از گاز پلاسمای هیدروژن پراکسید یا آب اکسیژنه (H2O2) و ایجاد امواج رادیویی در مخازن مخصوص استفاده میشود.

روش های کنترل فرایند استریلیزاسیون
معتبرسازی سیکل استریلیزاسیون
یک فرایند استریلیزاسیون باید قبل از این که به صورت روتین مورد استفاده قرار گیرد مورد تایید قرار گیرد معتبرسازی دلیلی است که نشان می دهد یک فرایند خاص که با ظرفیت تعریف شده ای هدایت میشود به تولید محصولات بر مبنای مشخصات از پیش تعیین شده می انجامد.
فاکتورهای کلیدی که نمایانگر اعتبار فرایند استریلیزاسیون انجام شده در واقع نشانگرهایی هستند که نشان میدهند وسایل واقعا استریل هستند و دستگاه استریل کننده بدون ایجاد خطر برای بیمار و یا کاربر کار می کند. عموماً تولید کنندگان وسایل و تجهیزات پزشکی راهنماهای عملی فراوانی دارند که به توسعه برنامه های استریلیزاسیون و پایش عملکرد آن ها کمک می کند.
 
پایش اثر بخشی فرآیند استریلیزاسیون
یکی از دغدغه های مدیران بیمارستانها و مراکز استریل اطمینان از صحت عملکرد دستگاههای استریل کننده است. چرا که کوچکترین خطای احتمالی مستقیماً با جان بیماران و عوامل درمانی در ارتباط خواهد بود. برای کالیبراسیون کیفی دستگاههای اتوکلاو روشها و استانداردهای مختلفی وجود دارد.

74

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای مکانیکی
فرایند استریلیزاسیون باید به طور روتین به منظور ارزشیابی شرایط استریل سازی و به طور غیر مستقیم جهت بررسی وضعیت میکروبیولوژیک وسایل پردازش شده با به کارگیری ترکیبی از اندیکاتورهای مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مورد پایش قرار گیرد.
پایشگرهای مکانیکی که امروزه اغلب دستگاههای استریل کننده به آنها مجهزند شامل دستگاهها و عقربه های ثبت و اندازه گیری کننده میزان درجه حرارت فشار و مدت زمان چرخه استریلیزاسیون هستند که ارزیابی روزانه زمان سیکل و درجه حرارت برای استریلیزاسیون بخار از طریق بررسی چارت سابقه درجه حرارت یا پرینت کامپیوتری و ارزیابی فشار به وسیله عقربه اندازه گیری فشار است.
پایشگرهای مکانیکی برای اتیلن اکساید شامل ،زمان درجه حرارت و فشار هستند که ارائه اطلاعات به وسیله آنها از طریق پرینتهای کامپیوتری عقربه اندازه گیری و یا صفحه نمایشگر است.

75

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای شیمیایی
اندیکاتورهای شیمیایی نقش بسیار مهمی را در تضمین کیفیت هر وسیله استریل شده دارد.
چراکه استفاده از این اندیکاتورها راحت و ارزان بوده و علاوه بر شناسایی مسائل و مشکلات مرتبط با فرآیند استریلیزاسیون مانند بسته بندی یا بارگیری اشتباه کایی اشتباه بد کار کردن یا خرابی دستگاه را نیز نشان می دهند.
این اندیکاتورها میتوانند همراه با اندیکاتورهای بیولوژیکی به کار روند اما به دو علت نباید جایگزین آنها شوند اول اینکه آنها استریلیزاسیون را در زمان های کم نشان میدهند و دوم اینکه فقط اندیکاتورهای بیولوژیکی دارای اسپورهای مقاومی هستند که میتواند قدرت تخریب میکروبی فرآیند استریلیزاسیون را اندازه گیری کند.
اندیکاتورهای شیمیایی تنها برای این بر روی هر بسته قرار گرفته تا نشان دهنده که بسته در سیکل استریلیزاسیون پردازش شده ولی از آنجا که تست استریلیتی نیستند بنابراین دستیابی به استریلیزاسیون را ثابت نمی کنند. ترجیحاً یک اندیکاتور شیمیایی نیز باید درون هر بسته قرار گیرد تا نفوذ بخار را تایید کند.

76

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای شیمیایی سازمان جهانی غذا و دارو اندیکاتورهای شیمیایی را بر اساس نحوه عملکرد آنها به پنج دسته تقسیم کرده است.
اندیکاتورهای کلاس I
تایید بر انجام استریلیزاسیون است نه صحت آن
در خارج از بسته های استریل به کار میرود.
تغییر رنگ این اندیکاتورها نشانگر صحت عملکرد استریلیزاسیون نبوده و فقط برای فهمیدن این که پگ داخل دستگاه استریل وارد شده است.

77

انواع اندیکاتورها
2. اندیکاتورهای کلاس II
در اتوکلاوهای بخار پیش خلا جهت تست پمپ خلا و میزان فشار دستگاه و غلظت بخار موجود در محفظه
برای آزمون Bowie-dick برای تعیین کیفیت و قابلیت نفوذ بخار به داخل بسته ها در دستگاههای اتوکلاو مجهز به پمپ وکیوم

78

انواع اندیکاتورها
3. اندیکاتورهای کلاس III Single Parameter Indicator
اندیکاتورهایی هستند که امکان بررسی پارامترهای واحد را دارند و تنها میتوانند یک پارامتر از پارامترهای فرآیند استریلیزاسیون را اندازه گیری کنند (مثلاً تنها مناسب بودن دما، یا فشار و پلاسما سرب را نشان می دهد.)
4. اندیکاتورهای کلاس IV Multiparameter Indicator
نسبت به دو یا چند شاخص موثر در استریلیزاسیون حساسیت نشان میدهد.
در اتوکلاوهای بخار : دما ، زمان و فشار بخار
تمامی اندیکاتورهای این کلاس و کلاسهای بالاتر تغییرات رنگ ناگهانی دارند.

79

انواع اندیکاتورها
5. اندیکاتورهای کلاس ۷ به عنوان مکمل های شیمیایی شناخته می شوند.
این اندیکاتورها برای واکنش دادن با همه پارامترهای بحرانی در طول محدوده مشخصی از چرخه های استریلیزاسیون طراحی شده اند و عملکرد آنها با عملکرد تست بیولوژیکی که از نظر شرایط استفاده با آن مطابق است کاملاً شبیه است.
این دسته از اندیکاتورهای شیمیایی به علت نداشتن اسپور نمی توانند جایگزین تست های بیولوژیک شوند.
 در حالی که سازمان غذا و داروی جهانی دسته بندی پنج گانه فوق را برای اندیکاتورهای شیمیایی انجام داده
اندیکاتورها بر اساس استاندارد ایزو به ۶ کلاس دسته بندی شده اند که ساده ترین آنها تست های کلاس۱ (چسب اتوکلاو) و دقیق ترین آنها تستهای کلاس ۵ و ۶ تست (OK) هستند.

80

انواع اندیکاتورها
6. نشانگرهای سازگار (با حساسیت بالا)
جهت اطمینان از عملکرد صحیح کلیه پارامترهای موثر در استریلیزاسیون و سیکلهای تنظیمی دستگاه به کار میروند.
حداقل به ۲ شاخص حساس است.

کنترل کیفی اتوکلاو از نظر میزان استریل کردن
1. استفاده از نوار چسبهای مخصوص اتوکلاو که دارای معرف رنگی باشد و درجه حرارت بالای ۱۲۱ درجه تغییر رنگ می دهد.
۲. آمپول های حاوی اسپور باسیلوس استئار ترموفیلوس
3. کشت از محیطهای کشت تلقیح شده

81

انواع تست های شیمیایی اتوکلاو
شامل تست های کلاس ۱، ۲، ۴، ۵ و ۶ و تست های روزانه و تست های کنترلی می باشد.
عملکرد اتوکلاو را میتوان با بررسی حرارت سنج با ترمومتر شاهد، وزن کردن بسته ها قبل و بعد از فرآیند ارزیابی نمود.
 انواع اندیکاتورها
تست خروج هوای دینامیک ( بووی – دیک)
استفاده از این تست به صورت روزانه و برای همه اتوکلاوهای پیش خلاء الزامی است. این تست نیز تست استریلیتی نبود و تنها توانایی سیستم خروج هوای مکانیکی دستگاه استریل کننده را در خروج هوا از محفظه دستگاه آزمایش می کند.
اگر دستگاه در شب خاموش است تست باید در اولین سیکل روزانه و در صورتی که اتوکلاو ۲۴ ساعته مشغول به کار است باید هر روز در زمان مشابهی انجام گیرد. برای انجام تست استفاده از بسته شاهد ۷ کیلوگرمی آزمایش ضروری است ولی به دلیل معایب این روش مانند اتلاف ،وقت تاثیر گذاری نوع پارچه مواد شوینده و فشردگی بسته بر روی نتایج و …. امروزه بعضی از مراکز بهداشتی درمانی از تستهای اماده تولید شده به وسیله کمپانیهای معتبر برای این منظور استفاده می کنند.
پیشنهاد میشود تست به مدت ۳/۵ دقیقه بدون احتساب زمان خشک کردن در نقطه کور یا خنک ترین قسمت دستگاه که معمولاً پایین محفظه دستگاه و نزدیک به درب خروجی بخار آن است قرار داده شده و در خلال انجام آن نباید هیچ تست دیگری انجام شود.

82

انواع اندیکاتورها
تست خروج هوای دینامیک ( بووی – دیک)
در پایان سیکل برگه اندیکاتور مورد بازبینی قرار می گیرد. در این حالت باید تغییر رنگ کامل و یکنواختی در سرتاسر برگه ایجاد شده باشد.
در صورت مشاهده نتیجه نامطلوب تست باید با به کارگیری برگه تست جدید تکرار شود و اگر برای دومین مرتبه نیز نتیجه همانند مرتبه اول باشد، علامت خرابی دستگاه بوده و باید برای کالیبراسیون و تعمیر دستگاه اقدام نمود.

83

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای بیولوژیکی
پایشگرهای بیولوژیک شامل اندیکاتورهای بیولوژیکی معمولاً به شکل ویال و بسته های تست بیولوژیکی که هم اکنون از آنها با عنوان ابزار چالش فرایند یاد میشود هستند.
اندیکاتورهای بیولوژیک به وسیله اغلب صاحب نظران به عنوان ایده آل ترین پایشگرها فرایند استریلیزاسیون را به طور مستقیم با استفاده از مقاوم ترین میکروارگانیسم ها و نه صرفاً با آزمایش شرایط فیزیکی و شیمیایی لازم برای استریلیزاسیون مورد ارزیابی قرار میدهند.
از آن جایی که اسپورهای باسیلوس به کار گرفته شده در اندیکاتورهای بیولوژیکی بسیار مقاوم بوده و تعداد آنها نسبت به آلوده کننده های میکروبی معمول که در تجهیزات مراقبت از بیمار یافت میشوند بیشتر است نشان دادن این مسئله که اندیکاتور بیولوژیکی به طور کامل غیر فعال شده است دلالت بر آن دارد که دیگر پاتوژنهای احتمالی نیز از بین رفته اند.
 یک اندیکاتور بیولوژیکی ایده آل فرایند استریلیزاسیون باید دارای این ویژگی ها باشد:
استفاده از آن آسان بوده ارزان باشد
در معرض آلودگی بیرونی نبوده
بلافاصله بعد از سیکل ، نتایج مثبت را ارائه کرده تا اقدام اصلاحی انجام پذیرد و تنها زمانی که پارامترهای استریلیزاسیون برای از بین بردن آلوده کننده های میکروبی کافی نباشد نتیجه آن مثبت می شود.

84

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای بیولوژیکی
اندیکاتورهای بیولوژیکی تنها اندیکاتورهای هستند که به طور مستقیم قابلیت کشندگی فرایند استریلیزاسیون مورد استفاده را پایش می کنند. اسپورهای که از آنها برای پایش فرایند استریلیزاسیون استفاده می شود نسبت به عامل استریل کننده مقاوم بوده و بسیار مقاوم تر از بیو بوردن یافت شده بر روی وسایل پزشکی هستند.
اتوکلاوهای بخار و استریل کنندههای با درجه حرارت پایین مانند اتیلن اکسید باید حداقل به صورت هفتگی با اسپورهای تجاری مناسب پایش شوند.
اگر یک اتوکلاو به صورت مکرر مورد استفاده قرار گیرد استفاده روزانه از اندیکاتورهای بیولوژیکی عملکرد بد تجهیزات یا خطاهای فرآیند را نشان داده و بنابراین میزان مراقبت از بیمار و موارد مثبت نتیجه اندیکاتور بیولوژیک که منجر به استریلیزاسیون مجدد محصول میشود را کاهش می دهد.

85

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای بیولوژیکی
نسل بعدی اندیکاتور بیولوژیکی به شکل خود محتوی است یعنی اندیکاتور بیولوژیک به شکل پلاستیکی در درون خود یک نوار کاغذی آغشته به اسپور و یک محیط کشت درون آمپول شیشه ای شکستنی دارد. سرپوش این ویال پلاستیکی به گونه ای طراحی شده که نفوذ ماده استریل کننده به سهولت صورت میگیرد ویالها باید در مناطقی از دستگاه استریل کننده که تراکم زیاد وسایل و مواد وجود دارد قرار گیرند همچنین می توان آنها را در درون بسته ها یا وسایلی که قرار است استریل شوند گذاشت. پس از اتمام چرخه ویال ها از داخل اتوکلاو خارج درب آنها بسته و در دمای اتاق خنک شده و با وارد آوردن فشار به بدنه ویال کپسول شیشه ای داخل آن را شکسته تا محیط کشت حاوی اندیکاتور با صفحه یا همان نوار حاوی اسپور مخلوط و ویال فعال شود.

86

انواع اندیکاتورها
اندیکاتورهای بیولوژیکی
 پس از فعال سازی ویالها جهت اطمینان از موفقیت فرایند اینکوبه شده و جهت رشد روزانه و از نظر تغییر رنگ مورد بررسی قرار میگیرند.
زمان اینکوبه کردن این اندیکاتور حداکثر ۴۸ ساعت است
تغییر رنگ ایجاد شده در طی دو روز نشان دهنده غیر قابل قبول بودن تست و عدم نابودی میکروارگانیسم شاخص موجود بر روی نوار اسپور و عدم موفقیت فرایند است.
در صورت عدم مشاهده تغییر رنگ پس از گذشت دو روز و منفی بودن نتیجه تست صحت فرایند تایید میشود جهت اطمینان خاطر حداقل باید ۵ عدد از این ویال ها در هر چرخه است استریلیزاسیون استفاده شود و البته این تعداد بسته به حجم دستگاه تغییر می کند.

87

منابع

نسایی ح محمد علی طایفه الف تجهیزات الکتریکی اتاق عمل و واحد استریلیزاسیون ، تهران ، جامعه نگر
منتصری م ع ، شادفر ز تقی زادگان زادهم معارفی ف ، پیشگیر از بررسی میزان رعایت اصول جراحی ایمن بر طبق چک لیست سازمان جهانی بهداشت در اتاق عمل
 
Meeker MH, Rothrock JC.Alexander care of the patient in surgery 2011
Philips N.Berry & Kohn operating room technique:Elsevier Health Sciences

88

فایل Word این فایل با عنوان اصول استریلیزاسیون و ضدعفونی در اتاق عمل در سایت https://farafile.ir موجود هست.
89