مقاله:
آشنایی با بنای تاریخی سلطانیه و نگاهی بر مرمت این بنا
فهرست:
نگاهی بر تاریخ سلطانیه
انگیزه ساخت بنا
معنای اولجایتو
سنگ نوشته مکتوب در حین عملیات مرمت خوانده شد.
نبود حمایت از مرمت سلطانیه و کم شدن بازدیدکنندگان از این بنا
پایان کاشی کاری تا 2 سال دیگر
قابلیت های گردشگری سومین گنبد خشتی جهان فراموش شده است
منبع
همه چیز درباره گنبد سلطانیه
نگاهی بر تاریخ سلطانیه
گنبد سلطانیه، در نزدیکی زنجان، که اولین و عظیم ترین گنبد آجری جهان است، توسط سلطان محمد خدابنده یا اولجایتو* در طول سیزده سال بنا گردیده است. گنبد سلطانیه بنایی احداث شده در ارگ شهر یا کهن دژ سلطانیه پای تخت اولجایتو حاکم سلسله ی ایلخانان بوده است. مساحت این کهن دژ هجده هکتار بوده و توسط دیواری که مشخصه ی شهرهای قدیم بوده، احاطه می شده است.
جالب این که در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده است. بنای این گنبد که بعد از گنبدهای سانتامارینا و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست، شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت خانه و سردابه است.
انگیزه ساخت بنا
گویا انگیزه ی ساختن این گنبد در ابتدا برپا کردن مقبره ای جهت به خاک سپردن استخوان های حضرت علی و امام حسین بوده است. و اما در باره ی اولجایتو، سلطان ایلخانی، جالب است بدانید که وی ابتدا طبق اعتقادات نیاکان خود شمن پرست (جادوگری و ساحره گی) بوده که بعد به دین مسیحیت گریش پیدا کرده و مسیحی شده و نماینده ی پاپ می شود. بعد از آن توسط همسر خود به دین اسلام گرایش پیدا کرده و مسلمان سنی گردیده و نام محمد خدابنده را برمی گزیند. سر آخر شیعه شده و در این دوران پس از سفر به کربلا و نجف تصمیم می گیرد که مقبره ای در سلطانیه، پای تخت ایلخانان بسازد و استخوان های حضرت علی و امام حسین را در آن دفن کند، اما در نهایت این مقبره محلی برای دفن خود وی شد و آن مقاصدش عملی نگردید.
تزیینات و نحوه ی ساخت این مقبره در واقع نقطه ی عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به وجود آورده که از معماری زمان سلجوقیان منفک شده است. برای تزیین بنا در این دوران از کاشی به هم راه آجر و هم چنین برای اولین بار از آیات قرآن استفاده شده است. حکاکی هایی در آجرهای دیوارها و سقف های رنگین بنا نیز دیده می شود.
موضوع جالب توجهی که در این بنا وجود دارد، دالان های تودرتویی در سردابه ی آن است که حدس زده می شود برای اجرای مراسم خاصی به کار می رفته. حتا حدس می زنند که سلطان محمد خدابنده در نهایت دوباره به اصل خود برگشته و شمن پرست شده و این دالان ها و فضاها برای اجرای مراسم مذهبی خاص پس از مرگ وی بوده است. البته جسد وی نیز به جای دفن در سردابه، در کوه های اطراف دفن شده است.
معنای اولجایتو
* اولجایتو به معنی خوش بخت است. دلیل این نام گذاری این بوده که حین تولد وی، موقع کوچ قوم وی از صحرای خشک قره قروم که بی آبی آن خیلی از افراد را هلاک می کرده، آمدن باران باعث زنده ماندن اش شده و به همین خاطر نام اولجایتو را بر او گذاشتند.
سنگ نوشته مکتوب سلطانیه در حین عملیات مرمت این بنا خوانده شد.
سنگ نوشته مکشوفه گنبد سلطانیه که به خط ارمنی قدیمی نوشته شده، پس از گذشت سه سال از زمان کشف توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان که در حین عملیات مرمت کشف شده بود ، خوانده شد.
به گزارش ایرنا از روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، رئیس سازمان در زنجان با اعلام این مطلب افزود: مطالعه و مستندسازی آثار تاریخی موجود در این استان موضوع مهمی است که در اولویت برنامه های سازمان قرار داده شده و از جمله این برنامه ها مطالعه و مستندسازی سنگ نوشته های تاریخی استان است. "فرهنگ فرخی" افزود: با مطالعه و مستندسازی این آثار، پایه و اساس مواد فرهنگی موزه سنگ نوشته های استان که در آینده نزدیک راه اندازی می شود، غنی خواهد شد. مسئول پروژه های مطالعه سنگ نوشته های تاریخی زنجان نیز با اشاره به سنگ نوشته گنبد سلطانیه، گفت: بنا به اظهارات یکی از اهالی سلطانیه در تابستان ۱۳۸۳قطعه سنگ نوشته داری که در اراضی عباس آباد سلطانیه نمایان شده بود به مجموعه تاریخی سلطانیه انتقال یافت که این کتیبه سنگی به ابعاد ۸ ۴۷،و ۶۹سانتیمتر دارای پنج سطر نوشته و به صورت برجسته است. "پرستو قاسمی" افزود: اطلاعات جمع آوری شده از این سنگ در اختیار "هویک میناسیان" نویسنده، محقق و مترجم قرار داده شد که وی نیز در اعلام نتایج مطالعه خود اظهار داشت، سنگ نوشته مذکور سنگ مزاری است که به خط و زبان ارمنی قدیم و به نام گرابار نوشته شده و براساس تاریخ رمزی که با حروف تنظیم شده سال ۷۷۳از تقویم قدیم ارمنی را نشان می دهد، این تاریخ برابر با سال ۱۳۲۴میلادی و مربوط به دوره ایلخانی است. متن نوشته شده عبارتست از: "عیسی یگانه مولود از پدر، هنگامیکه زمانش فرا رسید و بازگشت فرمودی روح خفته مرحوم.. . را به یاد آور" قاسمی تاکید کرد: دراین سنگ نوشته ها تنها دو حرف نخست نام متونی (الف و خ) خوانا بوده و سایر حروف از بین رفته است. به گفته میناسیان، متن نوشته شده روی سنگ نخستین بار است که مشاهده شده و مشابه آن در هیچ جای دیگر دیده نشده است، بنابراین چنانچه احتمال می رود متوفی شخص خاصی بوده است. وی گفت: این سنگ نوشته به عنوان یکی از اسناد ارزشمند استان شناخته و در دفتر آثار تاریخی استان زنجان به ثبت خواهد رسید.
نبود حمایت از مرمت سلطانیه و کم شدن بازدیدکنندگان از این بنا
مدیرکل میراث فرهنگی زنجان اعلام کرد ؛ میانگین حضور در گنبد سلطانیه کمتر از یک ساعت!آیا مرمت بی تاثیر است؟
زنجان،خبرنگارقدس:میانگین حضور توریست در گنبد سلطانیه حتی به یک ساعت هم نمی رسد.ایشان از پی گیری نکردن مرمت این بنای با عظمت گلایه کردند و گفتند: با گذشت 60 سال از شروع مرمت هنوز این بنا آنطور که شایسته آن است مرمت نشده است و این جای بسی تاسف است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان در مصاحبه با خبرنگار ما گفت:هدف ما در سلطانیه افزایش توریست نیست، بلکه افزایش میزان ساعات حضور توریست می باشد.
مهندس رحمتی با اشاره به ثبت گنبد سلطانیه در فهرست جهانی یونسکو گفت:با ثبت این گنبد در شمار فهرست جهانی یونسکو، میزان گردشگران خارجی و داخلی افزایش چشمگیری خواهد یافت.
پایان کاشی کاری تا 2 سال دیگر
وی از سلطانیه به عنوان یک سایت تاریخی و طبیعی یاد کرد و افزود:این گنبد دارای موهبتهای طبیعی و تاریخی است و به دلیل مجاورت به آثار تاریخی دیگری چون چلپی اوغلی، تپه نور، چشمه شاه بلاغی بهانه توقف توریست را افزایش می دهد.
مهندس رحمتی از مکان تاریخی چلپی اوغلی به عنوان یک مکان اقامتی و پذیرایی در آینده نزدیک خبرداد و افزود:این طرح جزو طرحهای پردیسان می باشد که به دنبال جذب سرمایه گذار در بخش خصوصی هستیم. وی اضافه کرد:مرمت و تزیئنات داخلی گنبد سلطانیه با کیفیت بهتر انجام می شود و تا دو سال دیگر کاشی گنبد به پایان می رسد. تاکنون یک ششم تزئینات این بنا انجام شده است. مهندس رحمتی در ادامه از حضور در نمایشگاه صنایع جهانگردی ایتالیا در اسفندماه خبرداد. مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان با اشاره به اینکه محل نگهداری مردان نمکی چهره آباد بنا به دلایل امنیتی باید نامعلوم باشد، افزود:تاکنون ۳۰۰میلیون ریال برای کاوش و تحقیق در خصوص مردان نمکی اختصاص داده است.وی با اعلام اینکه کار مرمت بنای ذوالفقاریه آذرماه امسال به پایان می رسد گفت:با انجام عملیات مرمت، این بنا جزو موزه باستان شناسی استان خواهد شد.
پیگیری مرمت سلطانیه از سوی میراث جهانی
پیگیری مرمت بنا مر
به گزارش روابط عمومی مرکز هنر پژوهی نقش جهان وابسته به فرهنگستان هنر، در این نشست سیدمهدی موسوی ـ مدیر پایگاههای میراث فرهنگی و معاونت پژوهشی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ـ، فرهنگ فرخی ـ مدیر ادارهی میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان ـ، محمدحسن محبعلی ـ مدیر پایگاه میراث جهانی سلطانیه ـ و برخی پژوهشگران و محققان حضور خواهند داشت.
مدیر پایگاه میراث جهانی سلطانیه دربارهی ویژگیهای این منطقه و گنبد سلطانیه، گفت: سلطانیه مانند شاهنامه در زمان خودش یک نهضت است که پس از دوران مغول و تهاجم به ایران که بر اثر آن بسیاری از دانشمندان، آثار تاریخی و شهرها از بین رفتند، ساخته شده است.
محمدحسن محبعلی افزود: ایرانیان با ساختن گنبد سلطانیه فرهنگ و تمدن خود را نشان دادند. فرهنگی که متعلق به هزار سال پیش از حمله مغول بود و این نشاندهنده توان مردم ایران و علم آنها در شناخت مصالح، سازه و زمین بود.
عضو کمیته فنی معاونت میراث فرهنگی یادآور شد: مردم ایران با ساخت این بنای باشکوه نمایش فرهنگی دادند و فرهنگ آنها مغولها را شکست داد.
محبعلی بیان کرد: این بنا ویژگیهای خاصی دارد که یکی از برجسته ترین آنها ارتباط معماری و طبیعت در ساخت این بناست، زیرا در دشتی ساخته شده که بسیار سبز بوده و به سبب همین ویژگی به عنوان پایتخت دوم بعد از تبریز درنظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: با نگاه به این بنای زیبا به وضوح شاهد ارتباط معماری و تناسب هستیم، زیرا پشت زیبایی این بنای سه طبقه، یک سازه که به طور کامل فنی است، وجود دارد.
استاد دانشگاه علم و صنعت توضیح داد: تقسیم بار بنا به گونه فنی و علمی، منحنی رانش این نما را در معماری حل کرده و این نشان میدهد که فن و معماری به صورت مشترک در ساخت آن دخیل بوده و این یکی از ویژگیهای برجسته این نماست.
او اظهار داشت: نکته دیگر درباره بنای گنبد سلطانیه این است که در جایی ساخته شده که زمین مقاومت خوبی دارد. به همین سبب، پی آن 50 تا 60 سانتیمتر بیشتر نیست، زیرا آنها زمین را دست نزده و آنرا نشکسته اند، زیرا زمین شناسی را به طور دقیق می شناخته اند.
وی اضافه کرد: بناهایی از این دست، مدیریت مملکت و توانایی تولید ایرانیاناند، زیرا جنبه های مختلف معماری، فرهنگ و تمدن مردم ایران را نشان میدهند که گواهی میدهند، آنها از علوم شناخت کاشی، رنگ، کار، مصالح، معماری، زلزله و زمین شناسی آگاه بودهاند.
محبعلی وضعیت مرمت بنا را خوب توصیف و اضافه کرد: امیدوارم مرمت کاشی گنبد بنا تا امسال به پایان برسد و افزود: امیدواریم شیوه ساخت این بنا به عنوان زیربنای فکری و طراحی در دانشکده های معماری استفاده شود.
گنبد سلطانیه زنجان سومین بنای آجری جهان
گنبد سلطانیه زنجان ، بعد از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه استانبول ، سومین بنای عظیم آجری در جهان به شمار می رود.
به گزارش خبرنگار مهر ، نزدیکی های شهر زنجان ، دشت سرسبزی در میانه فلات ایران آرمیده است. سرزمینی که روزگاری قلمرو ساکاراتی های جنگاور بوده و در دوره های متفاوت تاریخی ، مورد توجه حکومت بوده است. 700 سال پیش ، ارون (از جانشینان هلاکوخان مغول) و فرزند او الجایتو (سلطان محمد خدابنده) ، رویای ایجاد شهری بزرگ در این دشت را تحقق می بخشد. ارگی باشکوه ، با آرامگاه رفیع که اکنون سومین گنبد بلند جهان است.
گنبد درخشان فیروزه ای رنگ سلطانیه بعد از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه استانبول ، سومین بنای عظیم آجری در جهان به شمار می رود که امروزبا گذشت 30 سال از آغاز مرمت و بازسازی آن ، هنوز در میان داربستهای فولادی محصور شده است.
این گنبد تجلی گاه هنر و معماری دوران ایلخانی است که در اواخر قرن هشتم به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شده است.
این بنای تاریخی که در ۳۰ کیلومتری شهر زنجان قرار دارد ، بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و از آجر کاری ، کاشی کاری و معماری منحصر به فرد برخوردار است.
گنبد 8 ضلعی سلطانیه با بیش از 54 متر ارتفاع سومین گنبد آجری جهان در بیست و نهمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر دوربان کشور آفریقای جنوبی در ۱۹ تیر 85 به عنوان هفتمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کمیته میراث جهانی بعد از ارائه گزارش کارشناس ایکوموس (شورای حفاظت از محوطه ها و بناهای تاریخی) ، با اکثریت آراء و بدون هیچ مخالفتی ، گنبد سلطانیه را در فهرست میراث جهانی به ثبت رساند.
قابلیت های گردشگری سومین گنبد خشتی جهان فراموش شده است
نماینده مردم ابهر و خرمدره در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از وضعیت حاکم بر فضای گنبد تاریخی سلطانیه ، از مسئولان میراث فرهنگی خواست جهت رونق بخشیدن بر صنعت گردشگری استان زنجان ، نسبت به برچیدن داربست های فلزی 30 ساله این بنا و به وجود آوردن زیرساختهای گردشگری در این شهر تلاش کنند.
احمد مهدوی در گفتگو با خبرنگار مهر در زنجان ، افزود: سال گذشته 500 میلیون تومان و امسال 200 میلیون تومان از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور ، برای ساخت و تکمیل مرمت بنای گنبد سلطانیه اعطا شد که باید با این اعتبار ، مرمت تمامی بناها و بازارچه به شکل معماری تاریخی ساخته شود تا به زیبایی و عظمت این بنا بیفزاید.
وی با عنوان این مطلب که گنبد سلطانیه به عنوان یکی از 7 اثر تاریخی ثبت شده از ایران در یونسکو محسوب می شود ، گفت: متاسفانه این بنای با ارزش تاریخی با همه عظمت وشکوه خود مورد بی مهری قرار گرفته و هیچ گاه زیرساختهای گردشگری در آن رعایت نشده است.
نماینده مردم ابهر و خرمدره در مجلس ، عدم دسترسی آسان به گنبد سلطانیه از طریق اتوبان زنجان – تهران را به عنوان مهم ترین معضل در عدم جذب گردشگر به این بنای تاریخی عنوان کرد.
وی با عنوان این مطلب که در کشور ما در خصوص بحث توسعه گردشگری و استفاده بهینه از آثار تاریخی و ارزشمند اراده قوی وجود ندارد ، افزود: برنامه ریزی درست مانند پلی است بین حال و آینده که باید با تلاش بسیار این پل را ساخته و عملیاتی کنیم که این کار به اراده قوی نیازمند است.
مهدوی تصریح کرد: با وجود اینکه در بخش گردشگری باید به بحث زیرساخت ها توجه نمود اما هنوز این کار عملی نشده و نمونه بارز آن گنبد سلطانیه است که پس از سالیان دراز برای مرمت و ترمیم این اثر با ارزش ، هنوز اقدامات اساسی صورت نگرفته است.
نماینده مردم ابهر و خرمدره در مجلس با عنوان این مطلب که تبلیغات و معرفی درستی در زمینه این بنای تاریخی حتی در خود شهر زنجان نیز صورت نگرفته است ، تصریح کرد: برای رسیدن به هدف مطلوب باید اراده ، پیگیری و باور سرلوحه کار قرار گیرد.
به گزارش مهر ، گنبد عظیم سلطانیه به عنوان سومین گنبد خشتی بزرگ جهان در نزدیکی شهرستان ابهر از توابع استان زنجان واقع است که قابلیت های فراوانی به لحاظ جذب گردشگر دارد و طی سال گذشته به عنوان یکی از 7 اثر ایرانی در میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
منابع:
www.mirasban.com
www.ghodsdaili.ir
www.hamshahri.com
1