آزمایش روش آزمون ثبات رنگ منسوجات در برابر شستشوی خانگی و تجاری



4530

روش آزمون ثبات رنگ منسوجات در برابر شستشوی خانگی و تجاری

چاپ اول
دی ماه 1377

موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تنها سازمانی است در ایران که بر طبق قانون میتواند استاندارد رسمی فرآورده ها را تعیین و تدوین و اجرای آنها را با کسب موافقت شورایعالی استاندارد اجباری اعلام نماید. وظایف و هدفهای موسسه عبارتست از:
تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی – انجام تحقیقات به منظور تدوین استاندارد بالا بردن کیفیت کالاهای داخلی، کمک به بهبود روشهای تولید و افزایش کارآئی صنایع در جهت خودکفائی کشور ترویج استانداردهای ملی – نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری – کنترل کیفی کالاهای صادراتی مشمول استانداردهای اجباری و جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب به منظور فراهم نمودن امکانات رقابت با کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین المللی کنترل کیفی کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری به منظور حمایت ازمصرف کنندگان و تولیدکنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب خارجی راهنمائی علمی و فنی تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان – مطالعه و تحقیق درباره روشهای تولید، نگهداری، بسته بندی و ترابری کالاهای مختلف – ترویج سیستم متریک و کالیبراسیون وسایل سنجش – آزمایش و تطبیق نمونه کالاها با استانداردهای مربوط، اعلام مشخصات و اظهارنظر مقایسه ای و صدور گواهینامه های لازم.
موسسه استاندارد از اعضاء سازمان بین المللی استاندارد می باشد و لذا در اجرای وظایف خود هم از آخرین پیشرفتهای علمی و فنی و صنعتی جهان استفاده می نماید و هم شرایط کلی و نیازمندیهای خاص کشور را مورد توجه قرار می دهد.
اجرای استانداردهای ملی ایران به نفع تمام مردم و اقتصاد کشور است و باعث افزایش صادرات و فروش داخلی و تامین ایمنی و بهداشت مصرف کنندگان و صرفه جوئی در وقت و هزینه ها و در نتیجه موجب افزایش درآمد ملی و رفاه عمومی و کاهش قیمتها می شود.

کمیسیون استاندارد روش آزمون ثبات رنگ منسوجات
در برابر شستشوی خانگی و تجاری

رئیس
صدری- نسرین
مهندس نساجی
شرکت شوبات و مشاور موسسه استاندارد تحقیقات صنعتی

اعضاء
اطلسی- شهلا
لیسانس فیزیک
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی
پیغامی- فریبا
لیسانس فیزیک
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی
ثابت -مهرنوش
مهندس نساجی
شرکت مشاورین نیک تکس
دانایی- محمد
مهندس نساجی
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی
عقیلی- میترا
مهندس نساجی
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی
فلاحت پیشه-رحیم
مهندس نساجی
شرکت پارس لامع و مشاور موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی

دبیر
یحیی زاده-سودابه
مهندس نساجی
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی

فهرست مطالب

روش آزمون ثبات رنگ منسوجات در برابر شستشوی خانگی و تجاری
هدف و دامنه کاربرد
اصول
آزمونه‏ها
روش آزمون
گزارش آزمون

بسمه تعالی
پیشگفتار
استاندارد روش آزمون ثبات رنگ منسوجات در برابر شستشوی خانگی و تجاری که بوسیله کمیسیون فنی تهیه و تدوین شده و در شصت و هشتمین کمیته ملی استاندارد نساجی مورخ 76/11/27 مورد تایید قرار گرفته , اینک به استناد بند 1 ماده 3 قانون اصلاحی قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه 1371 بعنوان استاندارد رسمی ایران منتشر می‏گردد .
برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع و علوم , استانداردهای ایران در مواقع لزوم مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت و هر گونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استانداردها برسد در هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد .
بنابراین برای مراجعه به استاندارهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده نمود .
در تهیه و تدوین این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی‏المقدور بین استاندارد و استاندارد کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .
لذا با بررسی امکانات و مهارتهای موجود و اجرای آزمایشهای لازم این استاندارد با استفاده از منبع زیر تهیه گردیده است .

ISO: 105-CO6 1994

روش آزمون ثبات رنگ منسوجات در برابر شستشوی خانگی و تجاری
.1 هدف و دامنه کاربرد
1-1- هدف از تدوین این استاندارد تعیین روش اندازه‏گیری ثبات رنگ کلیه منسوجات در اشکال مختلف در برابر روشهای شستشوی خانگی و یا کارمزدی جهت مصرف خانگی می‏باشد .
منسوجات صنعتی و بیمارستانی , نیازمند روشهای خاص شستشو هستند که در برخی موارد ممکن است دقیق‏تر باشند .
1-2- اختلاف رنگ و لکه گذاری ناشی از عملیات سایش و یا جدا شدن رنگهای سطحی و یا هر دو در مورد یکبار شستشوی آزمونه (S) تقریبا مشابه نتایج حاصله از روشهای معمول یکبار شستشوی خانگی یا کارمزدی است و نتایج حاصله از چند بار شستشوی آزمونه (M) ممکن است در برخی موارد معادل نتایج حاصله بیش از پنج بار شستشوی خانگی و یا کارمزدی در دمای کمتر از 70 درجه سلسیوس باشد . لذا دقت آزمون گروهی (M) به دلیل افزایش عملیات مکانیکی , نسبت به آزمون یک عددی بیشتر می‏باشد .
1-3- این روشها اثر مواد سفیدکننده‏های نوری موجود در مواد شوینده تجاری را مورد بررسی قرار نمی‏دهد .
.2 اصول
آزمونه‏ای از منسوج با پارچه‏های همراه و همجنس را شسته , آبکشی و خشک می‏گردد . آزمونه‏ها تحت شرایط مناسب دما , درجه قلیایی سفیدگری و سایش ( در اثر گلوله‏های فلزی ) به گونه‏ای تحت شستشو قرار می‏گیرند که نتایج به راحتی در کوتاهترین زمان حاصل گردد . عمل سایش با استفاده از حجم کم حمام به وزن کالا و تعدادی گلوله فلزی مناسب کامل می‏شود . درجه تغییرات رنگ آزمونه و لکه گذاری روی پارچه همراه با معیارهای خاکستری ارزیابی می‏گردد .
.3 وسایل و مواد مورد نیاز
3-1- ابزار مکانیکی مناسب : حمام آب مجهز به یک محور چرخانه‏ای که بطور شعاعی محفظه‏های فولادی ضد زنگ با قطر 5 ± 75 میلیمتر و ارتفاع
10 ± 125 میلیمتر و با ظرفیت 50 ± 550 میلی لیتر را نگاه می‏دارد و کف محفظه‏ها از مرکز این محور 10 ± 45 میلیمتر فاصله دارد .
محور و محفظه بطور هماهنگ با تناوب 2 ± 40 دور در دقیقه می‏چرخند و دمای آب حمام توسط ترموستات به گونه‏ای کنترل می‏شود که با دمای تعیین شده 2 ± درجه سلسیوس تفاوت داشته باشد .
یادآوری 1 – ابزار مکانیکی دیگری نیز ممکن است جهت انجام این آزمون بکار رود , مشروط به اینکه نتایج مشابهی حاصل گردد .
3-2- گلوله‏های فلزی از جنس فولاد ضد زنگ و با قطر تقریبی 6 میلیمتر
3-3- پارچه‏های همراه ( مطابق استاندارد ملی ایران به شماره 175 و یا… )
3-3- 1 – پارچه‏های همراه چند جنسی ( مطابق استاندارد ملی ایران به شماره …) که بنابر دمای محیط یکی از دو نوع زیر خواهد بود :
– پارچه همراه چند جنسی (DW) شامل پشم و استات ( آزمون در 40 و 50 درجه سلسیوس و در موارد خاص در 60 درجه سلسیوس انجام می‏شود که الزاما در بیان نتایج ذکر می‏گردند .)
– پارچه همراه (TV) که فاقد پشم و استات می‏باشد ( آزمونهای خاص در 60 درجه سلسیوس و در کلیه آزمونهایی که در دمای 70 و 95 درجه سلسیوس انجام می‏شوند ) و یا :
3-3-2- دو پارچه همراه تک جنسی که یکی از آنها الزاما هم جنس آزمونه بوده و یا در مواردی که آزمونه مخلوط باشد , هم جنس جزء بیشتر ترکیب آزمونه می‏باشد و پارچه دوم مطابق جدول 1 می‏باشد .

3-3-3- در صورت لزوم , یک پارچه غیرقابل رنگرزی ( مانند پلی پروپیلن )
3-4 – شوینده بدون مواد سفید کننده نوری : جهت حصول همگونی در عملیات , باید حداقل یک لیتر شوینده بصورت محلول تهیه گردد و یکی از دو شوینده زیر ممکن است بکار رود :
الف ) شوینده‏ای با درجه صابونی پایین نوع WOB, ترکیبات سطح فعال شوینده , آنیونی همراه با ذرات غیریونی بوده و قابل تجزیه بیولوژیکی می‏باشند که خواص و ترکیبات زیر را دارا است :
ترکیبات
درصد وزنی
نمک آلکیل سولفات سدیم خطی LAS
0/02 ± 14
اتوکسیلات الکل
0/02 ± 2/3
صابون – با جرم مولکولی بالا
0/02 ± 2/5
تری پلی فسفات سدیم
0/02 ± 48
سلیکات سدیم (2/1=sio2/Na2o)
0/02 ± 9/7
سولفات سدیم
0/02 ± 15/4
کربوکسی متیل سلولز (CMC)
0/02 ± 0/25
آب
0/02 ± 7/85
100
ب ) در مواردیکه پربورات در شستشو مصرف می‏شود , از شوینده‏های فاقد سفید کننده نوری ( نوع ECE) جهت آزمونهای ثبات رنگ در برابر شستشو استفاده می‏شود .
ترکیبات این شوینده به شرح زیر می‏باشد .
ترکیبات
درصد وزنی
سدیم الکیل بنزن سولفات خطی
0/02 ± 8
( طول متوسط زنجیره مولکولی آلکانی با 11/5 کربن .) تالو الکل اتوکسیله
0/02 ± 2/9
صابون سدیم با زنجیر مولکولی
0/02 ± 3/5

C12- C16: %13 – %26
C18- C22: %74 – %87

تری پلی فسفات سدیم
0/02 ± 43/7
سیلیکات سدیم (sio2/Na2o=3.3/1)
0/2 ± 7/5
سیلیکات منیزیم
0/02 ± 1/9
کربوکسی متیل سلولز (CMC)
0/2 ± 1/2
نمک سدیم اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA)
0/02 ± 0/2
سولفات سدیم
0/02 ± 21/2
آب
0/02 ± 9/9
100
3-5- کربنات سدیم (Na2co3) در صورت لزوم
3-6- هیپوکلریت سدیم یا هیپوکلریت لیتیم : ارزش pH بسیاری از محلولهای هیپوکلریت سدیم (Naocl) بین 12/8-9/8 و مقدار کلر موجود بین 160-40 گرم در لیتر متفاوت می‏باشد . میزان واقعی کلر موجود بایستی قبل از استفاده مطابق روش زیر تعیین گردد :
یک میلی لیتر از محلول اولیه هیپوکلریت سدیم را در یک ارلن مایر ریخته و حجم را با آب درجه 3 به 100 میلی لیتر برسانید . سپس 20 میلی لیتر محلول اسید سولفوریک با غلظت 294 گرم در لیتر و 6 میلی لیتر محلول یدور پتاسیم با غلظت 120 گرم در لیتر به محلول بیفزایید و بعد با محلول تیوسولفات سدیم با حجم استاندارد (l/mol 0/1 =5H2o Na2s2o3 ,) تیتر نمایید .
درصد جرمی مقدار کلر موجود در محلول مطابق فرمول زیر محاسبه می‏شود :

که در آن :
V0 = حجم محلول هیپوکلریت سدیم بکار رفته شده بر حسب میلی لیتر
j0= دانسیته محلول هیپوکلریت سدیم ( بر حسب گرم بر میلی لیتر ) .
V = حجم تیوسولفات سدیم بکار رفته شده ( بر حسب میلی لیتر )
C = مقدار غلظت تیوسولفات سدیم ( بر حسب مول در لیتر )

3-7- تتراهیدرات پربورات سدیم (NaBo3.4H2O) در صورت لزوم .
3-8- آب درجه 3 ( مطابق استاندارد ملی ایران به شماره 1728) .
3-9- معیار خاکستری جهت تعیین درجه تغییر رنگ و لکه گذاری ( مطابق استاندارد ملی ایران به شماره .160)
3-10- محلول اسید استیک حاوی 0/2 گرم اسید استیک گلاسیال در لیتر , در صورتیکه عملیات خنثی کردن محیط مورد نظر باشد .
.4 آزمونه‏ها
4-1- در صورتیکه منسوج مورد آزمون بصورت پارچه باشد :
الف ) یک آزمونه 40*100 میلی‏متر مربع را به یک تکه پارچه همراه هم اندازه چند جنسی ( به بند 3-3-1 رجوع شود ) در جهت کوتاهترین ضلع آزمونه بدوزید , بطوریکه پارچه همراه بر سطح رویی آزمونه تماس داشته باشد .
ب ) یک آزمونه 40*100 میلی‏متر مربعی را در بین دو پارچه همراه تک جنسی ( به بند 3-3-2 رجوع شود ) قرار داده و در جهت کوتاهترین لبه آزمونه بدوزید .
4-2- نخها ممکن است بصورت پارچه حلقوی بافت بافته شده و مطابق روشهای فوق تحت آزمون قرار گیرند . در مواردی که نخ یا الیاف آزاد آزمون می‏شوند , آزمونه‏ای تقریبا معادل نصف وزن پارچه‏های همراه تهیه نمایید و :
الف ) آن را بین دو پارچه همراه چند جنسی ( به بند 3-3-1 رجوع شود ) 40*100 میلی متری و پارچه غیرقابل رنگرزی ( به بند 3-3-3 رجوع شود ) 40*100 میلی متری قرار داده و چهار لبه آن را بدوزید .
و یا :
ب ) آن را بین دو پارچه تک جنسی ( به بند 3-3-2 رجوع شود ) 40*100 میلی متری قرار داده و چهار لبه آن را بدوزید .
.5 روش آزمون
5-1- محلول شستشو را با حل کردن 4 گرم شوینده در یک لیتر آب ( به بند 3-8 رجوع شود ) تهیه نمایید . برای تمامی آزمونهای C و D یا E, pH را مطابق جدول 2 باافزودن 1 گرم در لیتر کربنات سدیم , تنظیم نمایید . بایستی قبل از اندازه‏گیری pH محلول را تا 20 درجه سلسیوس خنک نمایید . برای آزمونهای A و B تنظیم pH الزامی نیست .
5-2- برای آزمونهایی که در آنها پربورات بکار می‏رود ( به بند 3-7 رجوع شود ,) محلول شستشوی , حاوی پربورات را در موقع مصرف به مدت کمتر از 30 دقیقه تا دمای حداکثر 60 درجه سلسیوس حرارت دهید .
5-3- برای آزمونهای D3S و D3M, به محلول شستشو مقدار مناسب محلول هیپوکلریت سدیم ( به بند 3-6 رجوع شود ) یا محلول هیپوکلریت لیتیم بیفزایید تا غلظت کلر مورد نظر و مطابق با جدول 2 محلول را مهیا نماید .
5-4- در هر محفظه فولادی ضد زنگ ( به بند 3-1 رجوع شود ) ( مطابق جدول 2) حجم مورد نظری از محلول شستشو را بریزید . بجز آزمونهای D2S و E2S, دمای مناسب را با حد رواداری ±2 درجه سلسیوس تنظیم نموده , سپس آزمونه‏ها و تعداد مناسب گلوله فلزی ( به بند 3-2 رجوع شود ) را به مخزن اضافه کنید .
سپس درب محفظه را بسته و دستگاه را با دمای مورد نظر و زمان تعیین شده در جدول 2 بکار اندازید .
5-5- برای آزمونهای D2S و E2S, آزمونه‏ها را در دمای تقریبا 60 درجه سلسیوس در محفظه قرار دهید و درب مخزن را بسته و دما را در کمتر از 10 دقیقه با حد رواداری±2 درجه سلسیوس تا رسیدن به دمای مورد نظر افزایش دهید . زمان آزمون را به محض بستن درب محفظه در نظر بگیرید و دستگاه را در دما و زمان مطابق جدول 2 بکار اندازید .
5-6- برای تمام آزمونها , در انتهای عملیات شستشو کل آزمونه مرکب را از مخزن خارج کرده و به مدت 1 دقیقه در دمای 40 درجه سلسیوس در دو حمام جداگانه در دو مرحله حاوی 100 میلی لیتر آب ( به بند 3-8 رجوع شود ) آبکشی نمایید .
5-7- در مواردی که خنثی کردن محیط مورد نظر باشد , عملیات زیر می‏تواند انجام شود :
هر آزمونه مرکب را در 100 میلی لیتر محلول معرف اسید استیک ( به بند 3-10 رجوع شود ) در دمای 30 درجه سلسیوس به مدت یک دقیقه عمل نمایید . سپس هر آزمونه را در 100 میلی لیتر آب ( به بند 3-8 رجوع شود ) در دمای 30 درجه سلسیوس به مدت یک دقیقه آبکشی کنید .
5-8- برای تمامی روشها , آب اضافی را از آزمونه‏های مرکب خارج نمایید .
5-9- برای تمامی روشها , تمامی آزمونه‏ها را تحت دمای کمتر از 60 درجه سلسیوس در جهت اتصال آویزان و خشک کنید .
5-10- درجه تغییر رنگ و لکه گذاری را بر مبنای معیار خاکستری ارزیابی کنید .

(1) برای پارچه های ظریف و پشم یا ابریشم و یا ترکیباتی حاوی این دو، از گلوله های فلزی استفاده نمی شود.
استفاده از گلوله‏های فلزی را در گزارش آزمون ذکر نمایید .
.6 گزارش آزمون
گزارش آزمون بایستی حاوی اطلاعات زیر باشد :
الف ) ذکر شماره استاندارد
ب ) ذکر تمامی جزئیات و ویژگیهای نمونه مورد آزمون
ج ) ذکر درجه تغییر رنگ و لکه گذاری آزمونه در مقایسه با معیار خاکستری
د ) اگر پارچه همراه تک جنسی بکار رفته شده باشد , عدد درجه تغییر رنگ و لکه گذاری برای هر پارچه همراه باید ذکر گردد .
هـ) اگر پارچه همراه چند جنسی بکار رفته شده باشد , نوع پارچه همراه بکار رفته شده , و عدد درجه تغییر رنگ برای هر نوع لیف موجود در پارچه همراه چند جنسی باید ذکر شود .
و ) شماره روش آزمون انجام شده ( مطابق جدول 2)
ز ) ذکر بکار بردن یا عدم استفاده از گلوله‏های فلزی در برخی آزمونهای A یا B
ح ) ذکر انجام یا عدم انجام عملیات خنثی سازی با معرف اسید استیک مطابق بند5-7
ط ) ذکر استفاده و یا عدم استفاده از شوینده‏های WOB یا ECE بدون سفید کننده نوری جهت آزمون ثبات رنگ .

ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN

Institute of Standards and Industrial Research of Iran

ISIRI NUMBER

4530

COLOUR FASTNESS TO DOMESTIC AND COMMERCIAL
LAUNDERING

First Edition
December 1998