عنوان گزارش تخصصی :
علاقه مند نمودن دانش آموزان به درس زبان و ادبیات فارسی بوسیله آموزشهای دانش آموز محور و مدرسه محور
مقدمه کوتاه
مدیریت مدرسه محور یا تصمیم گیری مشارکتی از ویژگی های بارز نظام های آموزشی در دهه اخیر به شمار می رود. این مهم، به ویژه در کشورهای پیشرفته جهان به دگرگونی های مهمی در روش های اداره و راهبری مراکز آموزشی و آموزشگاهی به وجود آورده است. آشنایی با این شیوه ها، رهبران آموزشی و آموزشگاهی را قادر می سازد تا تب رهبری سازمان خود را بسنجند و به عنوان قلب نمای علمی، حرکت خود را از برنامه روزی به برنامه ریزی تغییر داده، هم چنین به رفع ابهامات عملکردی بپردازند؛ در نتیجه اهداف و رسالت های مدارس را محقق سازند. مدرسه محوری به این امر اشاره دارد که در فرآیند تصمیم گیری جامع و فراگیر، همه اعضای گروه به طور برابر شرکت داشته باشند.
مشکلاتی که امروزه در دانش آموزان مقطع متوسطه اول در افت تحصیلیشان مشاهده می کنیم همگی به وسیله راهکار های مدرسه محور قابل حل هستند . همانطور که می دانیم، ادبیات فارسی درسی آسان قلمداد می شود که هر دبیر غیر متخصص و کم سوادی می تواند از عهده ی تدریس آن برآید و چنان شد که خود به خود و از آغاز نیز گروه کم سوادان به سوی رشته ی ادبیات کشیده شدند. اکنون نیز اگر به نحوه ی هدایت تحصیلی دانش آموزان گذری بیندازیم، متوجه این قضیه خواهیم شد . دانش آموزانی که حتی رشته ی ادبیات را کسب نکرده اند نیز، با تشکیل کمیسیون خاص در ادارات آموزش و پرورش به سوی این رشته گسیل داده می شوند . رشته ای که خود دانش آموز به رفتن و ادامه ی تحصیل در آن راغب نیست و حتی با توجه به سوابق موجود استعداد راه یابی بدان رشته را ندارد . این است حال و روز رشته ی ادبیات در این روزگار .به همین دلیل بنده در این طرح سعی بر این دارم که بوسیله راهکار های مدرسه محور درس ادبیات و زبان فارسی را در کلاسم جذاب نموده و به دانش آموزم دانش آموزان کمک کنم تا در رویارویی با مشکلات فرارویش در این درس موفق شود.
بیان وضعیت موجود:
اینجانب ….. هستم. و مدت 10 سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم. در پایه اول این آموزشگاه در سال تحصیلی اخیر یک کلاس 25 نفری در پایه نهم داشتم که علاقه ای به درس زبان و ادبیات فارسی نداشتند و با این درس مثل دروس حفظی و شب امتحانی برخورد می کردند. پس از گذشت چند هفته متوجه گردیدم که چندی از این دانش آموزان با ورود به مقطع بالاتر دچار افت تحصیلی شده اند. بنا بر این تصمیم گرفتم با راهکار ها و متد مدرسه محور و…. در سدد این موضوع بر آیم که افت تحصیلی را در این دانش آموزان کاهش دهم. با توجه به این که ادبیات و زبان فارسی از دروس مهم و پایه است و هر دانش آموزی برای موفقیت در سال های آتی ، باید این درس را فرا بگیرد ، بر آن شدم تا در مورد این درس با دانش آموزان بیشتر کار کنم .و از طرفی چون علائم موفقیت یک معلم ، عملکرد کلاس ، در درسی است که او تدریس می کند خود به خود اهمیت و ضرورت تحقیق برای من بارزتر می شد
شناسایی مسئله:
یکی از روش ها ی پیشگیری از افت تحصیلی در مقطع متوسطه اول روش و راهکار های مدرسه محور می باشد. نظام مدیریتی به عنوان یک نظام مطلوب وکارآمد ازلحاظ نظری و عملی، آزمونهای خود را با موفقیت طی نموده و هم اکنون درکشور های پیشرفته و نیز درکشورهای درحال توسعه کاملا" مورد استفاده بوده و ازجایگاه مناسبی برخوردار است. نظام موصوف ، صاحبان اندیشه های سازنده را بدون درنظرگرفتن شغل و مقام آنها بطوریکسان پذیرا میباشد وعلاوه براین که قدرت تصمیم گیری و مسئولیت مدیریت را به هیچ وجه تضعیف ویا مخدوش نمی کند ، زمینه های لازم برای تشویق مادی ومعنوی پرسنل را درقبال عرضه اندیشه های سازنده فراهم می نماید ، تا ازخلاقیت و پویایی تفکر انسانها برای رشد و توسعه استفاده مطلوب به عمل آید.
مدیریت مشارکتی برگسترده کردن دامنه درگیری ذهنی و فکری کارکنان دراموری که به سرنوشت آنان ارتباط مستقیمی دارد تاکید می کند وشمار بسیاری ازپرسنل را در فراگیر دادوستد اندیشه و تجزیه و تحلیل قرار می دهد وازتوانمندیهای ذهنی و فکری آنان درجهت بهبود امور بهره می گیرد.
مدیریت مشارکتی شامل یک تغییر ازسبک کنترل گرا (Control oriented) به مشارکت گرا( involvement oriented) است.
مدیریت مشارکتی رهیافتی جامع برای جلب مشارکت فردی و گروهی کارکنان در جهت حل مسائل سازمان و بهبود مستمر در تمامی ابعاد است. مدیریت مشارکتی، ارتباط دائم، متقابل و نزدیک بین مدیریت ارشد و کارکنان است . مشارکت کارکنان در کارهایی که به خود آنها مربوط می شود ، مشارکتی داوطلبانه ، ارادی و آگاهانه خواهد بود. این درگیری ، شخص را تشویق می کند که به تحقق هدف های سازمان کمک کند و در مسئولیت ها و پیامدهای آن سهیم شود
در نظام مدیریت مشارکتی مدیران و کارکنان به تبادل نظر با یکدیگر می پردازند و همین امر موجب ایجاد محیطی دوستانه و توام با اعتماد و اطمینان متقابل در سازمان می شود. کارکنان با مشارکت در کارها ،خود را در سود و زیان سازمان سهیم می دانند و همه تلاش خود را با کمک مدیران در جهت افزایش کارایی و اثر بخشی سازمان به کار می گیرند
اهمیت و ضرورت طرح :
یکی از مشکلات شایع نظام آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان از کشورهای پیشرفته گرفته تا کشورهای عقب مانده یا در حال رشد پدیده شکست تحصیلی است که به صورت مردودی ، تجدیدی یا ترک تحصیلی داوطلبانه یا اجباری ظاهر می شود .
این پدیده یکی از مشکلات دیرینه آموزشی نسل جوان به ویژه اقلیت ها ، دانش آموزان روستا نشین یا دانش آموزانی است که در شهر های کوچک سکونت دارند .نگرانی وعلاقه نسبت به مطالعه این پدیده و کشف علل و عوامل آن شتاب فزاینده ای دارد بخش اظم این توجه ناشی از زیان های مالی ، اقتصادی ، فرهنگی و علمی است که متوجه دولت ها و خانواده ها می شود این مشکل از دیرباز گریبان گیر نظام آموزشی کشور ما نیز بوده است اما مسولین نظام آموزشی کنونی در حل این مشکل نه تنها توفیقی نداشته اند بلکه نرخ شکست تحصیلی افزایش هم داشته است .(پولادی 1375)
باشد که یافته های این پژوهش بتواند راهبردهای علمی و عملی بر کاهش میزان افت تحصیلی درمقع متوسطه اول در اختیار مسولین و برنامه ریزان نظام آموزشی و دبیران محترم قرار دهد
همانطور که می دانیم زبان و ادبیات هر ملت نماد هویت آن سرزمین محسوب و به سان آئینه ای است که چون در آن نیک بنگریم می توانیم چهره روح حاکم و فرهنگ کلی و صبغه و سابقه آن ملت را در آن بنگریم. تاریخ، فرهنگ و تمدن غنی کهن، دین الهی توحیدی و زبان بومی- ملی از نشانه های مباهات ما در عرصه تاریخ است که کثرت آثار ارزش مند و شاعران و گویندگان و نویسندگان نامدار و جهانی نشان از قدمت و دیرینگی فرهنگ و تمدن ما و موید این موضوع است. اما زبان فارسی ما که دارای چنین پیشینه ای است متاسفانه امروزه از جوانب متعدده مورد هجمه قرارگرفته که نیازمند مراقبت و صیانتی ویژه است که از یکسو همت متولیان و دست اندرکاران و دل سوختگان و صاحب نظران وادی ادبیات و از سوی دیگر تاثیرگزاران بر این عرصه عظیم و رفیع را می طلبد تا نه تنها آن را از آسیب دور نگه داریم بلکه زمینه تقویت و غنی سازی آن را نیز فراهم نماییم.زبان مادری فارسی، شناسنامه شریف و نشان شخصیت اصیل در جغرافیای زیستی ما است که بیان گر فخر و یگانگی، تجمیع دل بستگی، پویایی و فرهیختگی ادبیات و ادبیان و تمدن و سابقه کهن ما در فراخنای تاریخ است، که با خون دل ها و تحمل سختی ها و مصائب و تلاش های جان فرسای پیشکسوتان و پیشقراولان عرصه ادب همچون مولانا، سعدی، حافظ، نظامی و خاقانی به عنوان میراث و ودیعه ای گران سنگ به ما سپرده شده که ما نیز وظیفه داریم این امانت مرواریدگونه را با حفظ ماهیت و اصالت و به گونه ای مطلوب به آیندگان بسپاریم و آنان را در خصوص پاسداشت و صیانت از این میراث جاودان آگاه سازیم.
پیشینه ی تحقیق درباره زبان و ادبیات فارسی
تحقیقات و مقالاتی که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته اند که بعضی از آنها عبارتند از :
1- کتاب ادبیات و زبان فارسی حسن انوری و احمدی گیوی مورد مطالعه قرار گرفت تا آموزش ادبیات و از طرق مختلف انجام گیرد.
2- برای یاد آوری مراحل اقدام پژوهی و اجرای آن به مقالات متعددی از قاسمی پویا، حنا فریس ، منوچهر همایون فر و صفورا یزد چی مراجعه شد.
3- از اینترنت نیز مقالات مختلفی در مورد ادبیات و زبان فارسی و آموزش آن مطالعه گردید.
پیشینه ی تحقیق درباره افت تحصیلی:
افت تحصیلی به طور عام عبارت است از جنبه ها ی مختلف شکست تحصیلی که شامل غیبت مطلق از مدرسه ، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر و تکرار پایه است .(پولادی 1375)
افت تحصیلی یک مفهوم کلی است و باید به بخش های مختلف تقسیم شود :الا به مدرسه نیامدن ،رد شدن ، عدم رغبت و بی میلی به مدرسه و مواد درسی ،غیبت های متوالی ، ترک تحصیل و کیفیت ناموغوب تعلیم و تربیت . افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیل زود رس و تکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش کشور .
لذا بر اساس این تعریف دانش اموزان تیز هوش نیز ممکن است دچار فت تحصیلی وکم اموزی بشوند .لذا افت تحصیلی مسئله ی است عام و نسبی.
کاربرد دقیق صطلاح افت یا اتلاف در اموزش وپرورش از زبان اقتصا ددانان گر فته شده واموزش رابه صنعتی تشبیه می کند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه ای را که باید به محصول نهایی تبدیل می شد تلف نمود و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را ه بار نیاورده است شاید این تشبیه چندان خوشایند نباشد و اصطلاح شکست تحصیلی و وا ماندگی از تحصیل مطلوب تر باشد. با وجود این اگر از نقطه نظر منابع و مخارجی که دولت در اختیار نهاد تعلیم و تربیت قرار می دهد به آموزش و پرورش بنگریم بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین مشاغل اقتصادر جهان می باشد .لذا می توان اصطالح افت یا اتلاف را در مورد این نهاد نیز به کار برد یعنی در حقیقت در فرایند تعلیم و تربیت افت شامل اتلاف در پرورش و یادگیری انسانها ، تاسیسات ساختمانی و تجهیزات مدارس و موسسات آموزشی و ارزش کار معلمان و اوقات دانش آموزان به وجود می آید . اگر فرض کنیم که هدف همه دانش آموزانی که واردیک مرحله از مقطع تحصیلی میشوند ، گذراندان موفقیت آمیز آن دوره یا مقطع باشد بنابر این ، هم تکرار پایه های تحصیلی یک دوره و هم ترک تحصیل پیش از پایان دوره را نیز می توان به عنوان افت تحصیلی تلقی کرد.
تکرار پایه تحصیلی به معنی تکرار یک کلاس برای دانش آموزی که در سال قبل در هان پایه مشغول به تحصیل بوده است .تکرار پایه تحصیلی از این جهت افت تحصیلی محاصبه می گردد که موجب کاهش ظرفیت ثبت نام در پایه تکرار شده می گردد و از پذیرش دیگر دانش آموزان در آن پایه جلوگیری به عمل می آورد و باعث به وجود آمدن تراکم دانش اموزان در آن پایه می گردد .این موضوع هم باعث تحمیل هزینه های بیشتری به نظام آموزش و پرورش می شود و هم به عنوان یک عامل شدید افت تحصیلی مضاعف می شود که باعث ترک پیش از پایان سال دوره آموزشی که در آن ثبت نام کرده و در حقیقت به هدف های آن دوره دست پیدا نمیکند .امادر اهداف تعلیم و تر بیت این گونه عنوان شده است که هدف تعلیم و تربیت اجباری کردن آموزش تاپایان دوره متوسطه اول است اگر چنانچه فردی تا پایان دوره متوسطه اول ترک تحصیل نماید آن راجزء افت تحصیلی محسوب می کنند اما بعد از دوره متوسطه اول چون ایناحتمال پیش بینی شده است که فقط بخشی از قبول شدگان دوره متوسطه اول وارد مقطع متوسطه دوم شوند .بنابراین ترک تحصیل قبول شدگان دوره دبیرستان افت محسوب نمیگردد بلکه به عنوان فارغ التحصیل تلقی می شود بنابراین باتوجه به مسائل مطح شده در فوق افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیل زود رس وتکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور .البته قابل ذکر است که این تعریف تاحدودی محدود است زیرا انواع افت را نادیده گرفته و نتایج آموزشی و پرورشی ترک تحصیل زود رس یا مزیتهای راکه ممکن است تکرار پایه تحصیلی در بر داشته باشد در نظر نمی گیرد .به هر حال حدود ترک تحصیل و تکرار پایه تحصیل به ساخت نظام اموزشی و هدف های این نظا بستگی دارد .
جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات
هنگامی که به طور قطع و یقین مشکل را احساس کردم پرسش و پاسخهایی در کلاس با دانش آموزان انجام دادم.برای تهیه وتکمیل اسناد و شواهد خود از دانش آموزان امتحان گرفته شد ونمرات دانش آموزان برای نمونه تنظیم گردید.
مسئله ی ضعف دانش آموزان، در درس ادبیات و زبان فارسی را با جمعی از همکاران با سابقه در میان گذاشته و با هم به بحث و گفتگو پرداختیم .همه ی همکاران با علاقه ی بسیار در بحث شرکت کردند و نظرات مفیدی ارایه نمودند.مصاحبه ای نیز با دبیران ادبیات سایر مدارس داشتم ..با مراجعه به مقالات، کتاب ها و نشریات گوناگون هم به مطالب جالب و قابل توجه در این زمینه دست یافتم پس از گفتگو های بسیار در زمینه ی علل ضعف و مشکلات درس ادبیات و ، مطالب جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . مشکلاتی که در این باره وجود داشت ،نظیر روش تدریس معلم ،تفاوت های فردی دانش آموزان ، کم بودن ساعت درسی ادبیات و نسبت به حجم کتاب و … فهرست گردید . تحقیقات و مقالاتی که در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت عبارتند از :
1- کتاب ادبیات و زبان فارسی حسن انوری و احمدی گیوی مورد مطالعه قرار گرفت تا آموزش ادبیات و از طرق مختلف انجام گیرد.
2- برای یاد آوری مراحل اقدام پژوهی و اجرای آن به مقالات متعددی از قاسمی پویا، حنا فریس ، منوچهر همایون فر و صفورا یزد چی مراجعه شد.
مشاهده
3- از اینترنت نیز مقالات مختلفی در مورد ادبیات و زبان زبان فارسی و آموزش آن مطالعه گردید.
علل گوناگونی، زمینه ساز افت تحصیلی و احیانا" توقف در یک پایه تحصیلی می شوند . در کل نمی توان علل ثابتی را عامل موفقیت یا شکست تحصیلی را در دو طبقه درون سازمانی و برون سازمانی قرار می دهند . از عوامل بیرونی به تعدد زبان ، نابرابری ،امکانات آموزشی درشهر و روستا ، محدودیت برخی از گروهها مانند غیر بومیان ،مهاجرین ، دختران و محدودیتهای مالی کشورها ، عوامل شخصی مانند هوش و استعداد ، امور عاطفی و نتایج تحصیلی اشاره نوده و از عوامل درونی نظام آموزش و پرورش کیفیت معلمان ، برنامه های آموزشی ، تقویم و ساعت آموزشی را می توان نام برد .
در یک تقسیم بندی مشابه نیز می توان عوامل زیر را در افت تحصیلی دخیل دانست :
علل داخلی که متوجه نظام آموزش و مدرسه می باشد .
2- علل خارجی که خود به دو دسته تقسیم می شود :
الف) علل اجتماعی و خانوادگی
ب) علل فردی
این دسته بندی دارای مرز مشخصی نیست و می توانند در یکدیگر تداخل داشته باشند ، چرا که نظام آموزشی نمی تواند از اجتماع جدا باشد و خود متاثر از آن است . همچنین عوامل فردی بی تاثیر از اجتماع و خانواده نمی باشد .این دسته بندی فقط برای شهولت مطالعه و تحقیق می باشد که در زیر به تفصیل بیان می شود .
علل داخلی
مدرسه به عنوان دومین کانون که در رشد و تحویل کودک سهم بسزای داردمی تواند نقش خود را به طور سازنده و یا بعضا" به شکل مخرب ایفا کند .اولین تجارب آموزشی و اجتماعی در محیط مدرسه و کلاس درس ، روابط با همسالان و مشکلات ناشی از نظام آموزشی با افت تحصیلی دانش آموزان در ارتباط است .
روانشناسان انسانگرا بر این باورند که عواملی چون نگرش مثبت به خود ، آموزشگاه و دیگران ، میزان همدلی ، احترام بی قید و شرط یکرنگی و در نظر گرفتن تفاوت های فردی می تواندعوامل مهمی در مسائل انطباقی ، سلامت جسمانی ، میزان توجه و حتی تغییر در بهره هوشی و رشد شناختی باشد . از دیدگاه انسانگرایانه ، یادگیری می بایست در محطی با روابط انسانی خوب تحقق یابد . در واقع تجربه یادگیری متاثر از دیدگاه یادگیری است و از این رو یادگیری تا حد امکان باید فردی و در زمان حال صورت پذیرد .
آموزش انسانگرایانه با کل وجود انسان در ارتباط است . بنابراین با کل مسائل آموزشی و هم مسائل عاطفی به موازات هم می بایست در آموزشگاه مورد توجه قرار گیرد .
مهمرین علل آموزشگاهی که باعث افت تحصیلی می شود عبارتند از :
1- نامتناسب بودن هدفها و محتوای برنامه ها با نیازها ، استعداد و علاقه دانش آموزی .
اگر دانش اموزان برنامه درسی را نامربوط تشخیص دهند و آنها را متناسب با اهداف خود نداند آن گاه است که افت تحصیلی افزایش می یابد .از آناجائیکه در نظام آموزشی ما هدف ، نخبه پرور ی و طرح تعلیم و تربیت بر مبنای تشکیل ذهن و ذخیره هر چه بیشتر دانش آموزی می باشد . کمبود و کم کاری در برقراری هدفها برنامه هایی که با نیازها ی رشد، تکامل ، علایق و انگیزه های فردمتنایب و هماهنگ نباشد بر جریان تعلیم و تربیت تاثیر نامناسبی بر جای گذارده و باعث افت تحصیلی می شود .
2- نامتناسب بودن روش ها و امکانات آموزشی با محتوای برنامه ها :
در نظام آموزشی ما روشهای تدریس و یادگیری بر اساس گوش دادن و بیان لفظی و حفظ مطالب درسی استوار است و تاکید بر روشهای غیر فعال است به دلیل گمبود بودجه آموزش و پرورش وسایل کمک آموزشی جایی در سیستم آموزشی ندارد این در حالی است که آزمایشگاههای مناسب سایت های اینترنتی و بازدید های علمی تاثیری به سزادر یادگیری و پیشرفت و ایجاد علاقه در دانش آموزان دارند . در نتیجه ذوق وخلاقیت و ابتکار دانش آموزان نادیده گرفته می شود و انگیزه و علایق آنان برای آموختن از بین می رود و در نتیجه افت تحصیلی نمایان می شود .
3- نامتناسب بوده معلمان از نظر صلاحیت ها و شایستگی ها و تعداد با نیازهای برنامه :آموزان آاآاآآآااااا
کمبود معلم مخصوصا" در کشورهای در حال توسعه به دلیل کاهش جاذبه برای شغل معلمی ، یکی از دلایل شلوغی کلاسها و عدم توجه مناسب به پرورش و شکوفای استعدادها دانش آموزان می باشدکه این امر باعث مردودی و یا ترک تحصیل آنان گردیده و یکی از هنر مملکت داری و همر تعلیم و تربیت از مابقی دیگر مشکل تر است یک معلم خوب برای اداره کردن به دو ویژگی نیاز دارد .اشراف بر کلاس یعنی توانایی معلم در کنترل کلاس و حضور ذهن یعنی توامای معلم برای انجام دادن دو یا چند عمل در یک زمان . معلم همیشه در یک کلاس با دو موقعیت روبروست . موقعیت های مقرر یا پیش بینی شده و موقعت های اضطراری ه از قبل قابل پیش بینی نمی باشند . کلاسهای شلوغ به علت کمبود معلم و فضا ودر نتیجه عدم توجه مناسب به پرورش و شکوفای استعدادها یدانش آموزان و تدریس معلمان به شیوه قدیمی به صورت غیر فعال و پذیرنده کاهش جاذبه برای شغل معلمی به خاطر حقوق ناکافی و عدم رفاه و در نتیجه عدم جذب نیروهای مفید و کار آمد از جمله مواردی است که در نهایت افت تحصیلی و تکرار پایه تحصیلی زا به دنبال دارد .
4- نامتناسب بودن مقررات و شرایط و فضای مدرسه و کلاس با نیازها و شرایط اجتماعی :
مقرراتی که در اکثر مدارس حاکم است با وضعیت معلمین و دانش آموزان متناسب نیست و در این شرایط به استعدادها ، علائق و مشکلات دانش آموزان و تفاوت های فردی آنان توجهی نمی شود .در این شرایط تعلیم و تربیت تحمیل شده ، تهدید ، توبیخ جنبه رسمی به خود می گیرد و این باعث بی علاقگی و عدم پرورش استعدادها شده و افت تحصیلی را به دنبال دارد همچنین مقررات و شرایط نامناسب مدرسه ، کلاس و محیط داخلی مدرسهو جریانهای اجتماعی آن ممکن است به طور کلی با نیازهای کودکان و جامعه ای که آنها را در بر گرفته است بیگانه و ناهماهنگ باشد از جمله ساختمان مدارس ، تجهیزات ، کتابها و برنامه های درسی ممکن است از عوامل این بیگانگی به شمار آیند از عوامل موثر دیگر در این ارتباط می توان از مدت زمان و تعداد جلسات کلاس در هر روز ، مدت زمانی که برای انجام تکالیف در منزل تعیین می شود و تعداد روزهای حضور در مدرسه در هر هفته و همچنین چگونگی روابط معلمان و مسولان مدرسه با دانش آموزان و اولیا ء آنان نیز نام برد .
5- نامتناسب بودن روشهای ارزشیابی و سنجش یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و تاکید زیاد بر امتحانات :
از آنجا که آموزش و پرورش عمومی حق همه افراد جامعه است پس باید افراد جامعه به اهداف و نتایج پیش بینی شده برای این سطح آموزش و پرورش برسند . در نتیجه افت تحصیلی در آن بی معنا خواهد بود نظر به اینکه یاگیری فرایندی پویا و ممتد است نه ثابت و مقطعی ، بنابراین تقسیم بندی تغییر و تحولات مداومی که فرد در جریان یادگیری با آنها روبروست به مراحل دلخواه تحصیلی و ارائه آزمونهایی برای اندازه گیری یادگیری او در خلال یا در پایان هر یک از مراحل به منظور تعیین سرنوشت او نمی تواند توجیه پذیر باشد .
زیرا نمرات امتحانی به شخصی که امتحانات را تصحیح می کند وابستگی دارد و شایستگی معلمان در تدریس از یک موضوع درسی به موضوع درسی دیگر متفاوت است پس ارزش نمرات امتحانی متفاوت است . و تاکید زیاد بر نمرات امتحانی هدفهای اصلی آموزش و پرورش را به مخاطره می اندازد و نمره به صورت هدف در می آید و به جای تاکید بر پرورش قدرت خلاقیت و ابتکار و جرات و جسارت ، بر حفظ و ذخیره دانشهای ساخته و پرداخته کنونی در ذهن تاکید می کند .
دانش آموزان به طور کلی درفعالیت های اولیه تحصیلی شان تقریبا" یاد می گیرند که به نظام نمره گذاری و ارتقاء گواهینامه گزارش های تحصیلی اهمیت قائل شوند امتحانات در صورتی توجیه پذیرند که نقاط قوت و ضعف دانش آموزان را نشان داده و زمینه پیشرفت آنان را فراهم نماید
مشکلات ادبیات و زبان فارسی
مشکل اصلی، ضعف در ماده ی درسی ادبیات و زبان فارسی می باشد که ازعلل اصلی آن می توان به نکات زیر اشاه نمود .
عوامل موثر بر ناکار آمدر دانش آموزان در درس ادبیات و زبان فارسی و افت تحصیلی در این درس
* آسان قبول شدن دانش آموزان
* همکاری کمتر اولیا در امر آموزش
* کم بودن ساعت درسی نسبت به حجم دروس
* اهمیت ندادن بعضی از همکاران به ادبیات و زبان فارسی
* مستقل نبودن این درس در دوره ی متوسطه دوم
اگر سعی شود این مشکلات برداشته می شود .اگرتلاش وکوشـش دبیر ودانش آموزان به طور مستمر ادامه یابدو دبیر با استفاده از شیوه های جدید ، حل این مشکل اگرچه کاملا و صد در صد برطرف نشود ولی انشاء الله درصد بیشتری از این مشکل حل می شود .
طرح/ابتکار به کار گرفته شده و ویژگی آن
1- ارتقاء سطح خلاقیت ونوآوری: این نظام به جهت ویژگیهای خاص خود بستر مناسبی را برای شکوفائی استعدادها و پرورش تواناییهای بالقوه فراهم می سازد.
2- ایجاد روحیه کار گروهی : مشارکت درتصمیم سازیها و تصمیم گیریها به پرسنل می آموزد که به نظردیگران احترام گذاشته و در تکمیل آنها بکوشند.
3- خودباوری : مشارکت خودباوری واطمینان به نفس را افزایش می دهد.
4- ارتقاء سطح انگیزش شغلی کارکنان : هنگامی که کارکنان خود را در تدوین و تصویب برنامه های کاری و تصمیم گیریها شریک می بینند، سطح انگیزش شغلی آنها افزایش می یابد.
5- توسعه مهارت ها وافزایش سطح دانش واطلاعات : حل مشکلات به توسعه مهارت ها کمک میکندوباعث انگیزشوسوقدهیافراد به سمت یادگیری بیشتروارتقاء سطح دانش شغلی میگردد.
6- بهبود کیفیت خدمات: وقتی کارکنان ، خود درتصمیمات شریک باشند و با انگیزه بیشتر برای نیل به نتایج مطلوب فعالیت نمایند، بستر فرهنگی مدیریت کیفیت فراگیر فراهم گشته و کیفیت خدمات بهبود می یابد.
7- ارتقاء سطح بهره وری: مشارکت باعث بهبود کیفیت، کاهش ضایعات ، حذف دوباره کاریها می شود و با افزایش کمی وکیفی خروجی ها ارتقاء سطح بهره وری را ممکن می سازد.
8- کاهش نظارت مدیران سطوح بالاتر: باگسترش روحیه خود مدیریتی وبسط توسعه مهارت ها نیازمندی به نظارت سطوح بالاتر کاهش می یابد.
9- افزایش سطح رضایت شغلی: مشارکت در امور سازمان و بهره مندی از مزایای پیش گفته ، باعث رضایت شغلی در کارکنان از لحاظ درونی و بیرونی و نیز مادی و معنوی می شود.
10- کاهش تنش ها: رضایت کارکنان وتوسعه فرهنگ ارتباطات موجب کاهش جدی تنش درسطوح مختلف می شود.
راه حل های پیشنهادی در جلوگیری از افت تحصیلی در درس ادبیات و زبان فارسی
* اهمیت دادن به این درس .
* تشویق وترغیب.
* دادن مسوولیت به دانش آموزان
* استفاده از شیوه های متعدد توسط دبیر
* بیشترکار کردن ادبیات و درکلاس درس به خصوص از دانش آموزان در پای تخته
* امتحان کتبی بیشتر از کل دانش آموزان
* یاد آوری ادبیات و پایه های قبل و پرسش آنها
چگونگی اجرا
اسکینر در کتاب نظریه های یادگیری معتقد است یادگیری در صورتی به بهترین وجه انجام می گیردکه
الف ) اطلاعاتی که قرار است آموخته شوند در گام های کوچک ارائه گردد.
.ب ) به یادگیرندگان درباره ی یادگیریشان بازخورد فوری داده شود. یعنی بلافاصله پس از یک تجربه یادگیری به آنان گفته شود که اطلاعات مورد نظر را درست یادگرفته اند یا از آن لحاظ اشکالاتی دارند.
ج) یادگیرندگان بتوانند با سرعت متناسب خود یاد بگیرند.
من نیز سعی نمودم باصبر و حوصله به دانش آموزان کمک کنم . در مرحله ی اول از اولیای دانش آموز دعوت کردم و در مورد وضعیت فرزندشان با آنها به گفت و گو نشستم و از آنها خواستم تا حد امکان مرا در این مورد یاری نمایند ودر منزل نیز به درس فرزندخود اهمیت بیشتری دهند ؛ چون اکثر اولیا درسهایی مانند درس ریاضی و فیزیک و… را در دوره ی متوسطه دوم مهم می دانند .
استفاده از تشویق های بجا ، یکی از کارساز ترین عوامل پیشرفت دانش آموزان می باشد. من نیز متذکر شدم در صورت پیشرفت ، جوایزی هرچند کوچک اهدا خواهم کرد .از شیوه های متعدد دیگری همچون ؛کار کردن در منزل به این صورت که افعال و کلماتی می نوشتم و برای جلسه ی بعد از او می خواستم که آنهارا بنویسد..
ادبیات و زبان درسی است که در صورت یاد گرفتن دانش آموز دوست دارد به تکرار از این مسائل حل کند؛ بنابراین چند روش را برایشان یاد دادم تا برایشان مشکلی نباشد. در ضمن در مورد مشکلاتی که در بحث های قبل ذکر کردم با مدیر مدرسه و مسئو لین اداره صحبت کردم.
نتایج حاصله
پس از انجام اقدامات فوق در جهت بهبود روش تدریس و اقدامات مدرسه محورانه متوجه گردیدم که دانش آموزان علاقه خاصی به دروس مقطع جدید و به خصوص درس زبان و ادبیات فارسی پیدا کردند. و دیگر از کسالت و خستگی در بین آنها خبری نبود .و این نکته از امتحاناتی که برگزار می کردم کاملا مشهود بود.
از میان انواع مشکلات اجرایی که ظاهراً موجب تضعیف توان بالقوه مدیریت مبتنی بر مدرسه می شوند، عبارتند از: اجرای ضعیف، مقاومت، فقدان حمایت و محیط کار محدودکننده.
▪ اجرای ضعیف:
بی گمان، یکی از مشکلات اساسی جنبش مدیریت مبتنی بر مدرسه این است که بسیاری از نوآوری ها به صورت جزیی و ناقص اجرا شده اند. شماری از بازنگری های عمده درباره تصمیم گیری مشارکتی به این نتیجه رسیده اند که تمرکز زدایی آموزشی اغلب جزیی و ناکامل است. تعدادی از محققان به درجات آزادی بسیار محدود و دامنه محدود اقتدار تصمیم گیری مشارکتی اشاره کرده اند و به این واقعیت پی برده اند که مدیریت مبتنی بر مدرسه در عمل، غالباً با تعاریض که حامیان آن ارائه کرده اند، مطابقت نمی کند، لذا ممکن است تصمیم گیری مشارکتی در این موارد موثر نباشد، زیرا هرگز و واقعاً برای تحقق آن تلاش نشده است. یکی از شاخص های اجرای ضعیف این است که اجتماعات پیرامون مدرسه به جای برخورداری از اقتدار ضروری باید بر تقاضاها و چشم پوشی های نواحی آموزشی و خط مشی های اتحادیه های مختلف برای اجرای تغییرات تکیه کنند.
▪ مقاومت:
آشکار است که در تعیین و اجرای سیاست تفویض اختیارات، قدرت موضوع مهمی تلقی می شود. این اعتقاد قوی وجود دارد که صاحبان قدرتمند منافع، آماده واژگون کردن خط مشی و برنامه ریزی در همه سطوح هستند، زیرا ممکن است خط مشی ها و برنامه ها، روابط موجود قدرت که در حال حاضر، از منافع گروه های مزبور حمایت می کند را تهدید کند.
اگر اختیارات بیشتری به مدارس به منظور طراحی دوره های درسی شان داده شود، لازم است موسساتی که قبلاً این کار را برای مدارس انجام می دادند، حذف شوند. در حاشیه نگه داشتن آنها- تجدیدنظر دررسالت آن ها- نوعی طفره است. اگر رسالت های جدید ناشی از قدرت جدید باشد، به آن ها اجازه می دهد که به شکلی نوین عمل کنند، اما اگر از مراکز پیشین قدرت بخواهیم که قدرت و راه و رسم های متعلق به آن را رها کنند و کار دیگری انجام دهند، بیهوده است، زیرا آنها قدرت را رها نخواهند کرد.
▪ فقدان حمایت:
مدیریت محلی فرصتی برای خلاقیت و حل مسایل فراهم می کند، اما مسئولیت ها و فشارهای مرتبط با آن را نیز تحمیل می کند، هر چند اکثر مردم خواهان کنترل بیشتری بر سرنوشت خود هستند، اما ممکن است بهای آن برای بسیاری از آن ها خیلی بالا باشد.
تقریبا دلایلی وجود دارد که نشان می دهد هزینه های بالای مدیریت مبتنی بر مدرسه ممکن است حتی اجرای پرشورترین و قوی ترین تلاش های اصلاحی را نیز محدود کند. با وجود این به نظر می رسد با توجه به ممانعت یا حمایت بالفعل از مدیریت مشارکتی چهار موضوع مهمتر از سایر موارد است که عبارتند از:
الف) تقاضای مربوط به کار اضافی
ب) هزینه های فرصت مشارکت
ج) محیط کار محدودکننده و…
● اقدامات آموزش و پرورش ایران در راستای سیاست مدرسه محوری
وزارت آموزش و پرورش ایران برای تحقق این سیاست و همراه با آن برخلاف آن چه منعکس می شود، گام های عملی بزرگی برداشته است که می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
▪ توسعه و تقویت شوراهای آموزش و پرورش استان در کلیه استان ها و حدود ۴۰۰ شهرستان و مناطق کشور.
▪ تقویت اختیارات شوراها با تقویت آئین نامه اجرایی ماده ۱۳ قانون شوراها.
▪ افزایش درآمد شوراها از ۱% به ۲% و افزایش کالاهای مشمول عوارض از ۱۳ قلم کالا به ۱۷۰ قلم.
▪ تشکیل کمیته نظارت و کنترل بر صدور بخشنامه که موجب کاهش ۵۷% بخشنامه نسبت به سال های قبل شده و همچنین این وزارت در تفویض اختیار به مدارس نیز اقدامات قابل توجهی انجام داده است که ذیلا به برخی از آنها اشاره می شود:
۱) اصلاح آئین نامه اجرایی مدارس براساس سیاست مدرسه محوری.
۲) پیش بینی شورای تصمیم گیری برای مدارس، مرکب از مدیر، معاون، نمایندگان اولیاء، معلمان و دانش آموزان برحسب مورد.
۳) واگذاری تصمیم گیری در مورد آئین نامه انضباطی.
۴) تصمیم گیری در مورد پوشش و لباس دانش آموزان.
۵) تصمیم گیری در مورد تخلفات امتحانات داخلی.
۶) تصمیم گیری در مورد برگزاری اردوهای درون شهری.
۷) حذف امتحانات هماهنگ پایه های داخلی و حذف حوزه بندی امتحان نهایی پنجم دبستان.
۸) راه اندازی شورای دانش آموزی و ایجاد زمینه مشارکت آنان در امور داخلی مدارس.
۹) گنجاندن دو ساعت دروس اختیاری در مدارس و حذف پیک شادی و واگذاری آن به مدارس.
۱۰) حذف قبوض ۲۰۲۰ و حذف سهم مناطق و استان از جذب کمک های مردمی مدارس.
۱۱) تصمیم گیری در مورد واریز بیش از ۷۰% سرانه مدارس به مدارس و کاهش سهم اعتبارات متمرکز.
محدودیت ها
۱) بینش تمرکزگرایانه برخی از مدیران و عادت داشتن آنها به دریافت بخشنامه از ادارات آموزش و پرورش برای اخذ هر تصمیمی.
۲) سیستم تصمیم گیری فعلی در مدارس به نحوی است که هرگونه خلاقیت و نوآوری را در مدارس غیرممکن می سازد، چون نگاه مدیران موجود به ادارات و مناطق دوخته شده است تا چه دستور و بخشنامه ای می رسد.
۳) ساختار تمرکزگرایانه آموزش و پرورش.
۴) عدم برابری زمینه ها و امکانات مراکز آموزشی از نظر مکان، نیرو و امکانات و بافت دانش آموزی.
۵) تفاوت در قدرت اجرایی مدیران مدارس.
۶) فقدان انگیزه در مدیران و معلمان برای ایجاد پویایی در مدارس.
۷) فقدان مکانیزم نظارت ارزشیابی صحیح از مدیران برای تشویق مدیران شایسته و رسیدگی به تخلفات مدیران خودسر.
۸) ضعف روحیه مشارکت پذیری و مشارکت جویی در مردم و عوامل مدرسه.
۹) غالب مدیران مدارس از نقش رهبری خود در مسایل تعلیم و تربیت غافل هستند و بیشتر به مسائل جزیی و اجرایی می پردازند.
۱۰) عدم مسئولیت پذیری مبنی بر این که یافته های پژوهشی درخصوص محدودیت های مدرسه محوری گویای این مطلب است که اغلب پیام های دریافت شده، مخلوط و مرکبی از سیاست های ملی، مرکزی، منطقه ای و محلی است. این مهم منجر به تناقضی می شود که از سطوح متفاوت مدیریت ایجاد می گردد و اهداف مبهم و فاقد مسئولیت پذیری را ایجاد می کند.
۱۱) عدم منابع لازم برای تصمیم گیری و تغییرات اساسی باعث می شود شرکت کنندگان در مدیریت مدرسه محوری اغلب برای به چالش طلبیدن هنجارها و نقش های پایدار موجود، مردد باشند، زیرا آن ها از رده های بالا دستور می گیرند و فاقط منابع لازم برای تصمیم گیری و تغییرات اساسی هستند.
۱۲) مدیریت مدرسه محور، وقت گیر است، نیاز به مدت زمان طولانی دارد، اغلب گیج کننده است و درنهایت به گونه ای اساسی منجر به حل مسائل نمی شود.
۱۳) عدم مسئولیت پذیری مدارس برای اجرای برنامه ها و نیل به هدف ها باعث می شود تصمیمات درخصوص بودجه، کارمندان، برنامه های آموزشی، برنامه های درسی، تکنولوژی و عملکردها از مدیریت مرکزی جداناپذیر باشد. برخی از پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که مسئول نبودن مدارس برای اجرای برنامه ها و رسیدن به هدف ها می تواند از اجرای مدرسه محوری جلوگیری کند.
منابع و مآخذ
1.انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. ادبیات و زبان فارسی 2. انتشارات فاطمی. چاپ پنجم. سال 1370
2.قاسمی پویا ،اقبال .راهنمای عملی پژوهش درعمل .انتشارات پژوهشکده تعلیم وتربیت .سال 1381.
3. فریس ، حنا ، گزارشی از نشست اقدام پژوهی در رشدحرفه ای دبیران و اعضای هیات علمی ،
4. همایون پور، منوچهر، اقدام پژوهی" چیست و چه کاربردی در تحقیقات سازمان و مدیریت دارد؟ 1386 (اینترنت )
5. یزدچی ، صفورا ، نقش اقدام پژوهی در افزایش کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی
22