موضوع: "تاثیر آموزش روش های مقابله با استرس بر بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی"
The Effect of Coping with Stress training techniques to improve the performance of the families of psychiatric patients
بیان مساله:
در حال حاضر اختلالات روانی و رفتاری عمده، 813 تا 823 میلیون نفر یعنی حدود 14% جمعیت جهان را گرفتار کرده است. سازمان بهداشت جهانی درصد به خطر افتادن سلامتی به دلیل اختلال روانی را در سال 1990 در حدود 5/10 درصد اعلام کرده است. بیماری روان، افراد را در کلیه سنین، فرهنگ ها و سطح تحصیلات یا درآمد می تواند تحت تاثیر قرار دهد. اتحادیه بیماری روانی و بهداشت روانی در کانادا اعلام کرده است حداقل 5 نفر در کانادا یک نفر در طول عمر به بیماری روانی مبتلا می شود (حجتی عابد، کربلایی نوری، رفیعی، و کریملو، 1389).
در میان بیماری های روانی، سایکوزها و در راس آن ها اسکیزوفرنیا از اهمیت بیشتری برخوردار است (بهمنی، زندی قشقایی، خسروی، 1393). اسکیزوفرنی یکی از شایع ترین اختلالات شدید روانی است که با آشفتگی در محتوای فکر، ادراک، عاطفه، درک خود، رفتار و کارایی میان فردی همراه است (هالجین1، 2010). در سطح جهانی بروز اسکیزوفرنی 01/0 جمعیت را شامل می شود ( الششتای2 و الزب3، 2011). در جهان هر سال 2 میلیون نفر به بیماری اسکیزوفرنی دچار می شوند (سادوک4 و سادوک5، 2010). و به طور تقریب در هر سال یک میلیون نفر در ایلات متحده به عنوان اسکیزوفرنی مورد درمان قرار گرفته اند. همچنین اسکیزوفرنی بیش از نیمی از تخت های موسساتی که برای اختلالات روانی و عقب ماندگی ذهنی فراهم شده اند را اشغال کرده و یک چهارم کل تخت های بیمارستانی را به خود اختصاص داده اند (آزاد، 1389).
در ایران آمار مبتلایان به بیماری های سایکوتیک، به ویژه اسکیزوفرنیا مانند سایر کشورها بوده و نزدیک به 1% جمعیت عمومی برآورد شده است، به طوری که اگر جمعیت کشور را 70 میلیون نفر در نظر بگیریم، حدود 700 هزار نفر نیاز به خدمات درمانی و توانبخشی جدی و حتی بستری دارند(رحمتی و همکاران، 1389).
فرایند بیماری اسکیزوفرنی به گونه ای است که بیماران را دچار آسیب های متعدد در زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی می نماید (نادم بوئینی و همکاران، 1392). این اختلالات تاثیر فراگیری را بر بسیاری از جنبه های عملکرد زندگی می گذارد (الششتای، 2011). علاوه بر آن، بیماری اسکیزوفرنیک تاثیر قابل توجهی بر خانواده این بیماران می گذارد. اما مطالعات بسیاری عمدتا بر این بیماران متمرکز شده است و کمتر بر عملکرد خانواده این بیماران تاکید داشته اند (اوسمان6، الیپا7، توتیریان8، انیشا9، 2010).
درهر بیماری دو جنبه خانوادگی وجود دارد. یکی به عنوان عامل مراقبت از عضو بیمار و دیگری نقش یا سهم خانواده در ایجاد بیماری (غفلت، انتقال اختلال یا قرار دادن بیمار در شرایط نامطلوب). بیماری های روان شناختی در خلا رخ نمی دهند؛ صرف نظر از نقش محیط، بیماران در معرض تاثیر متقابل (پاتولوژیک یا غیر پاتولوژیک) با اعضای خانواده نیز قرار دارند. بیماری مزمن، مقوله ای بین فردی، اجتماعی و فرهنگی است و نباید تنها داستان تجربیات بیمار تلقی شود. زمانی که بیماری شدیدی وارد خانواده می شود، مانند مهمان ناخوانده، تعادل حیاتی موجود در سیستم خانواده را در مرزها، نقش ها، انتظارات، آرزوها و امید ها بر هم می زند. بنابراین سیستم خانواده را در بیماری ها نمی توان نادیده گرفت؛ چرا که در آن صورت خانواده، علیه درمان و تیم درمانی، با انکارها، پیش داوری ها، شرم و دوسوگرایی اش مقابله خواهد کرد. بر این اساس درمان بایستی بر فرد و زمینه ای که در آن جای گرفته، یعنی خانواده تمرکز یابد. واکنش خانواده در مقابل بیماری یک عضو نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چنانچه اختلال، نوعی اختلال روان شناختی باشد که محتاج بستری شدن است، خانواده بنا به دلایلی باید مورد توجه قرار گیرد. از این دلایل، به سهم احتمالی خانواده در عود بیماری، بروز بحران به هنگام بستری شدن عضوی از خانواده و تاثیر نامطلوب بیمار بر خانواده در زمان بازگشت، می توان اشاره کرد (مجرد کاهانی و قنبری هاشم آبادی، 1390).
تحقیقات در رابطه با عملکرد خانواده بیمارن روانی نشان داده است که 3/83 درصد از خانواده های بیماران روانی و 45 درصد خانواده های سالم در حداقل یک حیطه عملکردی خانواده اختلال داشته اند و متوسط تعداد حیطه های مختل در خانواده بیماران روانی شدیدتر از گروه کنترل بوده است (فروزنده و همکاران، 1392).
بنابراین عملکرد خانواده در اصل اشاره به ویژگی های سیستمی خانواده دارد. به بیان دیگر عملکرد خانواده یعنی، توانایی خانواده در هماهنگی یا انطباق با تغییرات ایجاد شده در طول حیات، حل کردن تعارض ها، همبستگی میان اعضا و موفقیت در الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرز میان افراد و اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل نظام خانواده است (پورتس10 و هاول11، 1992؛ به نقل از مجردکاهانی و قنبری هاشم آبادی، 1390).
به نظر می رسد که تاثیر خانواده بر اعضا را می توان براساس مدل استرس-آسیب پذیری تبیین نمود به این صورت که احتمالا فرد دارای آسیب پذیری ارثی یا ژنتیکی است که وی را مستعد بیماری می نماید و در صورتی که با رخدادهای تنش زایی مثل رفتار های نامناسب والدینی، بدکارکردی های بین فردی و خانوادگی مواجه شود مبتلا به اختلال می گردد (فروزنده و همکاران، 1392).
در خانواده فرد مبتلا به اختلال روانی تغییراتی روی می دهد که سبب می شود سایر افراد خانواده نیز نتوانند به حداکثر توانایی خود در زمینه شغلی، اجتماعی یا فعالیت تفریحی دست یابند. این خانواده ها اغلب مجبورند که قسمت عمده ای از وقت خود را صرف مراقبت از عضو مبتلا کنند به علاوه در این خانواده ها واهمه همیشگی در مورد احتمال عود بیماری و ایجاد تغییرات ناگهانی و غیر قابل انتظار در زندگی اعضای خانواده وجود دارد. مراقبت از بیمار انرژی خانواده را تحلیل می برد و موجب یاس و استیصال، درماندگی، افسردگی، فرسایش و بروز یا تشدید اختلالات روان تنی در دیگر اعضای خانواده خصوصا والدین و همسر بیمار می گردد (شمسائی، محمد خان کرمانشاهی، و ونکی، 1389).
پژوهش ها نشان داده است که شیوع پریشانی روانی در بیماران اسکیزوفرنیک برابر 14% و شیوع افسردگی در این بیماران برابر با 6% بوده است(اوسمان و همکاران، 2010). علاوه بر آن نتایج پژوهش نویدیان و همکاران (1389) نشان داد که 4/26% مراقبین بیماران اسکیزوفرنیک دارای فشار روانی خفیف، 8/60% از مراقبان دارای فشار روانی متوسط و 8/12% دارای فشار روانی شدید بودند.
تاثیر عامل تنش زا بر افراد به ویژگی های آن عامل و نیز راهبردهای ارزیابی شناختی و شیوه های مقابله ای بستگی دارد که افراد در سازگاری با پیامدهای تنش زا به کار می گیرند. پس اگر راهبردهای مقابله ای و ارزیابی مناسب باشد، سازگاری فرد با شرایط تازه تسهیل شده و فرد با اوضاع جدید انطباق می یابد. اما اگر راهبردهای مقابله ای روان شناختی نامناسب یا ناکافی باشند، افراد برای کسب طرح تازه و مناسبی از موقعیت تنش زا بایستی منابع مقابله ای و حمایتی بیشتری جستجو کنند و این ممکن است در نهایت به واکنش های عدیده منجر شود (صادقی موحد و همکاران، 1389).
از طرفی بیماران اسکیزوفرنیک برای مقابله با استرس های حاد و مزمن مشکلاتی را گزارش می کنند (الششتای، 2011). بسیاری از بیماران اسکیزوفرنیک تمایل به استفاده از سبک های مقابله ای ناسازگارانه را دارند که این عامل موجب مشکلات شخصی و استرس می شود و استفاده از سبک های مقابله ای ناسازگارانه موجب تثبیت خلق منفی در این بیماراان می شود(اکسیو12 و همکاران، 2013). استفاده از راهبرد های مقابله ای حداقل تاثیر بیماری بر زندگی را جبران می کند (انگل برچت13 و همکاران، 2012). مقابله14 شامل تمام تلاش های شناختی و رفتاری است که برای مهار، کاهش و تحمل درخواست های درونی و بیرونی بکار گرفته می شود (خدایاری فرد و پرند، 1390). اگر چه بسیاری از مطالعات به چگونگی مقابله با علائم بیماری در این بیماران پرداخته اند (الششتای، 2011)؛ اما در مورد در مورد تاثیر این راهبردهای مقابله با استرس بر عملکرد خانواده این بیماران پرداخته نشده است.
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد آموزش خانواده ها و مراقبان بیماران روانی می تواند از استرس و فشار آنها بکاهد، بدین صورت که ترس مراقبت را با برطرف کردن افسانه ها و کج فهمی از بیماری کاهش می دهد، نشانه های شدید روان پزشکی را کاهش دهد، رفتارهای درد آور بیمار را با قابل فهم کردن نشانه های بیماری پیش بینی پذیر می کند، تحمل بیشتر و گرایش پذیرنده تری را نسبت به بیمار تشویق می کند و به مراقب کمک می نماید تا احساس کنترل بیشتری بر موقعیت داشته باشد (صولتی دهکردی و نیک فرجام، 1392).
برنامه های مداخله ای و آموزشی برای خانواده ها با شناسایی عوامل ایجاد کننده فرسودگی نزدیکان بیمار مثل اطلاعات درست درباره بیماری، بهبود راهبردهای مقابله ای، حمایت اجتماعی و رفع اضطراب، می توانند به رفع فرسودگی مراقبان کمک کنند (نویدیان و همکاران، 2012). به طوری که نتایج یکی از مطالعات در ژاپن نشان داده شده است که آموزش مقابله با استرس هم برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و هم برای مراقبان آنها با هیجانات بالا مفید می باشد (یاماگوسی، 2006؛ به نقل از خواجوی و همکاران، 1391).
بنابراین با توجه با آنچه که گفته شد، پژوهشگر از طریق اجرای آموزش مقابله با استرس به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا روش های مقابله با استرس بر بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی موثر است؟
اهمیت و ضرورت:
یکی از اهداف سازمان بهداشت جهانی در ارتقاء سلامت روان و درمان بیماری های روانی تا سال 2016، کاهش طول مدت بستری در بیمارستان و گسترش خدمات اجتماعی است که در این راستا به نقش خانواده در مراقبت از اختلالات روانی توجه زیادی شده است و برای این منظور آموزش های سیستماتیک خانواده ها در امر مراقبت از بیماران روانی شدید، مورد تاکید قرار گرفته است (مجردکاهانی و قنبری هاشم آبادی، 1390).
تحقیقات نشان داده است که عملکرد خانواده با سلامت روانی اعضا ارتباط دارد و در خانواده هایی که ارتباط میان اعضا و تعاملات داخل خانواده براساس نزدیکی و صمیمیت و تفاهم بین افراد استوار است، همه اعضا نسبتا علیه فشارهای زندگی مقاوم و مصون هستند. به علاوه عملکرد خانواده معیار پیش بینی کننده مناسب برای سلامت روان است (رحیمی نژاد و رحیمی نژاد، 1393) از طرفی دیگر شدت و تنوع مراقبت منجر به فشار روانی و فرسودگی در مراقبان می شود و موجب احساس غم، اندوه، خشم و سرخوردگی در اطرافیان می گردد و در صورتی که درمان نشود سلامت روانی و جسمانی مراقبان را کاهش می دهد (نویدیان و همکاران، 2012). همین عوامل لزوم مداخلات عملکرد خانواده بیماران روانی را بیشتر نمایان می سازد.
علاوه بر آن، در برنامه های ارائه خدمات روانپزشکی به بیماران روانی بررسی نیازهای بیماران و خانواده های آنان از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. زیرا بیماران روانی دارای نیازهای درمانی و مراقبتی متعددی می باشند که در فرایند درمان و کنترل بیماری نقش موثری ایفا می نماید (چراغی، شمسائی، و ریاضی، 1389).
با توجه به موارد بالا، ضرورت انجام این پژوهش به منظور بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی بیشتر احساس شده است. البته، در این راستا دیدگاههای مختلفی به ارائه الگوهای درمانی پرداخته اند، اما با بررسی های انجام شده در ایران، هیچ تحقیقی به طور مستقیم اثربخشی آموزش مقابله با استرس را بر بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی مخصوصا بیماران اسکیزوفرنیک انجام نداده است. لذا بررسی اثر بخشی این آموزش بر بهبود عملکرد خانواده ضرورت پیدا کرد. نتایج حاصل از این پژوهش، ضمن ایجاد چشم اندازی روشن و عملی برای مشاوران و روان درمانگران خصوصا خانواده درمانگران، می تواند راهنمای کاربردی و تجربی مطلوبی برای کاهش استرس، بهبود روابط در خانواده و کاهش تعارضات در موسسات مختلف آموزشی و درمانی از قبیل مراکز مشاوره در دانشگاهها، بهزیستی، کلنیک ها و غیره قرار گیرد. لذا بررسی و تحقیق این الگوی درمانی در بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی ضرورت پیدا نمود.
مروری بر مطالعات:
اوسمان و همکاران(2010) در مطالعه ای به بررسی اختلال افسردگی و عملکرد خانواده بیماره مبتلا به اسکیزوفرنیک پرداختند. از مجموع 234 مراقبان 232نفر از آنها که معیارهای ورود به مطالعه را دارا بودندپرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه عملکرد خانواده را تکمیل نمودند یافته ها نشان داد که شیوع پریشانی روانی در نمونه مطالعه 14% (33 نفر) و از اختلال افسردگی 6% بود (14 نفر). هیچ ارتباطی بین ویژگی های اجتماعی جمعیت شناختی بیماران و مراقبان با اختلال افسردگی وجود نداشت، اما اریتاط معناداری بین اختلالات افسردگی و ابعاد عملکرد خانواده از نظر ارتباطات و نقش وجود داشت.
کی پور، آرمان و مارسی (2011) به بررسی اثر بخشی آموزش مقابله با استرس عملکرد خانواده، سلامت روان افراد مبتلا به HIV پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که آموزش مقابله با استرس بر عملکرد خانواده موثر است. و بین گروه آزمایش و کنترل در مرحله بعد آموزش تفات معناداری وجود داشت و نتایج بعد از سه ماه گیگیری نیز حفظ شدند.
الششتای (2011) پژوهشی با هدف بررسی راهبردهای مقابله در برابر استرس های روزمره زندگی در بیماران اسکیزوفرنیک و تاثیر این راهبردها بر کیفیت زندگی این بیماران می پردازد. برای این منظور 75 بیمار اسکیزوفرنیک با استفاده از پرسشنامه های راهبرد مقابله ایف علائم مثبت و منی بیماری و پرسشنامه کیفیت زندگی برای اسکیزو فرنیک ها مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که شایع ترین راهبرد مقابله در این بیماران حواس پرتی و پذیرش بودند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که علائم منفی اسکیزوفرنیک بر روی کیفیت زندگی بیماران تاثیر می گذارند.
الششتای و الزب (2011) پژوهشی با هدف راهبردهای مقابله با استرس و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیک در عربستان صعودی و مصر انجام دادند. برای این منظور 140 بیمار اسکیزوفرنیک عربستان صعودی و 140 بیمار مصر را انتخاب کردند. و از پرسشنامه علائم مثبت و علائم منفی، و پرسشنامه کیفیت زندگی و راهبرد کنار آمدن برای جمع آوری اطلاعات استفاده نمودند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که که بیمارن عربستان صعودی بیشتر از راهبردهای مقابله حواس پرتی و پذیرش استفاده می کردند. و همچنین در بیماران مصری بین طول مدت بیماری و زیر مقیاس های انگیزش و انرژی رابطه مثبت معنادار پیدا کردند.
خواجوی و همکاران (1391) پژوهشی با هدف بررسی رابطه راهبردهای مقابله با استرس با فشار روانی مراقبان بماران مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی انجام دادند. برای این منظور 100 مراقب بیمار(50 مراقب بیمار اسکیزوفرنیک و 50 مراقب بیمار اختلال دو قطبی) را از بیمارستان رازی انتخاب کردند. و جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه راهبردهای مقابله با استرس و فرم مصاحبه با مراقبین بیمار استفاده نمودند. داده ها با استفاده از آزمون خی دو، ضریب همبستگی و آزمون t-tese به کار برده شد. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که میانگین فشار روانی مراقبین بیمارن مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی به طور معناداری بالاتر از مراقبین بیماران اختلال دوقطبی بود. همچنین نتایج نشان داد که بین فشار روانی مراقبان و راهبرد مقابله مساله مدار رابطه منفی وجود دارد. و بین راهبردهای مقابله هیجانی و اجتنابی با فشار روانی رابطه مثبت وجود داشت.
یزدانی، نویدیان، پهلوان زاده، (1389) پژوهشی با هدف تعیین اثربخشی آموزش خانواده بر میزان افسردگی، اضطراب و استرس مراقبین خانوادگی بیماران روانی بستری در بیمارستان نور شهر اصفهان انجام دادند.
مطالعه نوعی کارآزمایی بالینی تصادفی یک سوکور است که تاثیر یک برنامه آموزش روانی چهار هفته ای را برای یک دوره زمانی سه ماهه بر روی 100 نفر از مراقبین خانوادگی بیماران روانی بستری در بیمارستان نور شهر اصفهان بررسی نمود. افسردگی، اضطراب و استرس مراقبین با استفاده از پرسشنامه DASS (فرم 42 سوالی) تعیین شد. یافته ها نشان داد که میانگین نمره افسردگی، اضطراب و استرس در گروه آزمون به طور معناداری نسبت به گروه کنترل، در مراقبین خانوادگی بیماران مبتلا به اختلال اسکیزوفرنیا و اختلال خلقی کاهش یافت. در نتیجه برنامه آموزش خانواده به منظور کاهش افسردگی، اضطراب و استرس در مراقبین خانوادگی بیماران روانی موثر بوده و این امر می تواند کیفیت زندگی بیماران و مراقبین را به طور بالقوه ای بهبود و ارتقا بخشد.
چهارچوب پژوهش:
چارچوب پنداشتی این پژوهش بر پایه مفاهیم اسکیزوفرنیک، عملکرد خانواده بیماران اسکیزوفرنیک و آموزش راهبردهای مقابله با استرس استوار است که به ترتیب به آنها خواهیم پرداخت.
اسکیزوفرنی از گیج کننده ترین و ناتوان کننده ترین اختلال های روانی است. این اختلال یک سندرم بالینی است که بهترین تطابق را با مفاهیم عمومی دیوانگی و جنون دارد (آزاد، 1389). همچنانکه در DSM-5 آمده است، اختلال اسکیزوفرنیک با نابهنجاریهایی در یک یا چند مورد از پنج زمینه زیر مشخص شده اند: هذیان15، توهم16، تفکر آشفته، رفتار حرکتی بسیار آشفته یا نا بهنجار (ازجمله کاتاتونی) و نشانه های منفی.
– هذیان های عقاید ثابتی هستند که با وجود شواهد مغایر، پذیرای تغییر نیستند. محتوای آنها می تواند انواع موضوعات را در بر داشته باشد (مثل گزند و آسیب، ارجاعی، جسمانی، مذهبی، بزرگ منشی).
– توهمات تجربیات شبه ادراک هستند که بدون محرک بیرونی روی می دهند. آنها واضح روشن هستند، از نیرو و تاثیر ادراک های بهنجار برخوردارند، و تحت کنترل ارادی نیستند.
– تفکر آشفته معمولا از گفتار استنباط می شود. امکان دارد فرد از یک موضوع به موضوع دیگر جابجا شود. جواب ها به سوالات ممکن است به طور غیر مستقیم ربط داشته یا کاملا بی ربط باشد.
– رفتار حرکتی بسیار آشفته یا نا بهنجار می تواند خود را به شیوه های مختلف آشکار سازد که از حماقت بچگانه تا سراسیمگی غیر قابل پیش بینی گسترش دارد. مشکلات می توانند هر نوع رفتار هدفمند مورد توجه قرار گیرند که به مشکلاتی در انجام دادن فعالیت های روزمره منجر می شوند.
– نشانه های منفی17 بخش قابل ملاحظه ای از بیماری مرتبط با اسکیزوفرنی را توجیه می کنند، ولی در اختلالات روان پریشی دیگر کمتر برجسته هستند. دو نشانه منفی در اسکیزوفرنی برجسته اند: کاهش ابراز هیجانی و بی ارادگی18. کاهش ابراز هیجانی، کاهش هایی را در ابراز هیجانات در چهره، تماس چشمی، آهنگ صدا، و حرکات دست، سر، و صورت که معمولا تاکید هیجانی به گفتار می دهند، شامل می شود. بی ارادگی کاهش انگیزش در فعالیت های هدفمندی است که خود فرد آنها را آغاز می کند (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).
اسکیزوفرنی اختلالی است که تمام جنبه های زندگی فرد قربانی را در بر می گیرد (آزاد، 1389). بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی از لحاظ جسمی و عاطفی به اطرافیان خود وابسته هستند. اثر بیماری های روانی بر روی خانواده از طریق بار جسمی و روانی مشخص می شود. بار جسمی آن وظایف چند گانه مراقبان بیماران است که موجب اختلال در روند خانواده و انزوای اجتماعی آن می گردد. و بار روانی آن شامل ناراحتی عاطفی است که موجب سرخوردگی و انگ خوردن و عدم توانایی در تحقق طرح های شخصی می گردد (اوسمان و همکاران، 2010).
خانواده صرفا حضور تعدادی از افراد که در یک فضای فیزیکی و روان شناختی در کنار هم قرار دارند، نیست. خانواده به عنوان یک سیستم اجتماعی-فرهنگی تلقی می شود که در کنار همه ی خصوصیات دیگرش، دارای مجموعه ای از قواعد است و هر یک از اعضایش نیز نقش خاصی دارند. این سیستم دارای یک ساختار قدرت است که وسیله ی آن، اشکال مختلفی از ارتباط را بروز می کند. هر خانواده روش خاصی برای مواجهه با مشکلات دارد. اعضای این سیستم با هم رابطه ای عمیق و چند لایه ای دارند. همچنین اعضای خانواده تا حدود زیادی پیشینه ی مشترک، ادراکات درونی شده ی مشترک، مفروضات و دیدگاههای درباره ی دنیا و برداشت مشترکی از اهداف زندگی دارند (نظری، 1393).
بر همین اساس سه ویژگی ارتباط خانوادگی وجود دارد که به نظر می رسد با ایجاد اسکیزوفرنی ارتباط نزدیکی دارند. این ویژگی ها عبارتند از: هیجان ابرازی، سبک عاطفی، و انحراف ارتباط. هیجان ابرازی به نگرش های بدگمانی، خصومت، یا درگیری مضاعف اشاره دارد که یک خویشاوند مهم نسبت به شخص اسکیزوفرنیک ابراز می کند. سبک عاطفی رفتار هیجانی و کلامی خویشاوند را هنگام تعامل با شخص اسکیزوفرنیک توصیف می کند. انحراف ارتباط عبارت است از نامفهوم بودن مکالمات و پیام های آن خویشاوند، و زمانی پیش می آید که پدر و مادر نمی توانند در موضوع مورد توجه خاصی با کودک سهیم باشد و آن را حفظ کند. هیجانی که به شدت ابراز می شود با انحراف ارتباط همبسته است. در حقیقت هر سه ویژگی مربوط به هم بوده و هر سه در خانواده ها جریان دارند(روزنهان و سلیگمن؛ ترجمه سید محمدی، 1390).
با توجه به نظریه نقش، داشتن یک عضو خانواده با اسکیزوفرنی پویایی خانواده را دچار آشفتگی می نماید. نقش هریک از اعضا با مراقبت از بیمار تحت تاثیر قرار می گیرد. بسیاری از نقش های مراقبان لغو و بسیاری از مراقبان نمی توانند در خارج از خانه کار کنند و دوستان و شبکه اجتماعی خود را از دست می دهند (ککیو-یوریزار19، 2014).
نتایج پژوهش های مختلف نشان داده است که وجود فرد مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی موجب بار و فشار روانی بر روی مراقبین آنها می گردد (خواجوی و همکاران، 1391). عوامل فشار روانی را نمی توان کاملا از بین برد، بلکه می باید افراد را از درون مایه کوبی کرد و به آنها آموخت تا چگونه مسایل را تفسیر و از چه شیوه های کارآمدی برای رویارویی با مشکلات استفاده کنند. هنگامی که افراد با مشکل روبه رو می شوند، واکنش های مختلفی نشان می دهند که این واکنش ها جنبه هیجانی، شناختی و گاهی رفتاری دارند. گاهی اوقات ممکن است به حل مشکل بینجامد یا فرد را از آن دور کنند. این واکنش ها در قالب شیوه های مقابله قابل بررسی هستند.
مفهوم کلیدی مقابله توسط لازاروس و فولکمن ارائه شده است که یک مدل تراکنشی از مقابله و استرس را مطرح کرده اند. بر طبق این رویکرد استرس از یک رابطه خاص بین شخص و محیط ظاهر می شود که منابع فردی را بیش برآورد می کنند و سلامت روانی به خطر می افتد. به دنبال این ایده، تجربه استرس به ادراک اشخاص از آن موقعیت و منابع و یک راه حل در دسترس می باشد. هم ارزیابی و هم منابع در افراد مختلف متفاوت می باشد. از این رو در برخی از شرایط ممکن است کسی استرس را تجربه و دیگری نکند (انگل برچت20 و همکاران، 2012).
لازاروس21 و فولکمن22 (1986) مقابله را چنین تعریف کرده اند:
"تلاش های رفتاری و شناختی که به طور مداوم در حال تغییرند تا از عهده خواسته های خاص بیرونی یا درونی شخص که ورای منابع و توان وی ارزیابی می شوند بر آیند" بر اساس این تعریف، 1. مقابله فرایندی است که دائماً در حال تغییر است؛ 2. مقابله به طور خود کار انجام نمی شود، بلکه الگوی آموخته شده ای است برای پاسخگویی به موقعیت های تنش زا؛ و 3. مقابله نیازمند تلاش فرد برای مواجهه با استرس است.
لازاروس (1982) دو راهبرد را برای مقابله با استرس پیشنهاد کرد؛ مقابله متمرکز بر مسئله و مقابله متمرکز بر هیجان. راهبردهای مقابله ای هیجان مدار که شامل کوشش هایی جهت تنظیم پیامد های هیجانی واقعه تنش زاست و تعادل عاطفی و هیجانی را از طریق کنترل هیجانات حاصله از موقعیت تنش زا حفظ می کند و راهبرد مقابله ای مساله مدار که شامل اقدامات سازنده فرد در رابطه با شرایط تنش زاست و سعی دارد تا منبع تنیدگی را حذف کرده یا تغییر دهد(اتکینسون و همکاران، 2001؛ ترجمه براهنی و همکاران، 1389).
به نظر ایندلر و پارکر (1994) راهبردهای مقابله ای را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
* راهبرد تکلیف مدار: این راهبرد مستلزم حصول اطلاعات درباره موقعیت تنش زا و پیامدهای احتمالی آن است. افرادی که از این راهبرد استفاده می کنند، تلاش می کنند تا فعالیت های خود را با توجه به اهمیت آن اولویت بندی کنند و با مدیریت زمان به انجام به موقع فعالیت ها مباردت می ورزند.
* راهبرد هیجان مدار: این راهبرد مستلزم یافتن روش هایی برای کنترل هیجان ها و تلاش برای امیدوار بودن به هنگام مواجهه با موقعیت های تنش زاست. افرادی که از این راهبرد استفاده می کنند، ضمن اینکه بر هیجانات خود کنترل دارند، ممکن است احساساتی چون خشم یا نا امیدی را نشان دهند.
* راهبرد اجتناب مدار: این راهبرد مستلزم انکار یا کوچک شمردن موقعیت های تنش زاست. افرادی که از این روش استفاده می کنند، هشیارانه تفکرات تنش زا را واپس رانی کرده و تفکرات دیگری را جایگزین آن می کنند (خدایاری فرد و پرند، 1390).
پژوهش های مختلف نشان داده است که آموزش راهبردهای مقابله با استرس موجب افزایش سلامت روان می شود. به عنوان مثال حسینی، فرحبخش و عابدی (1391) در پژوهشی با بررسی تاثیر آموزش مقابله با استرس بر سلامت روان و بهزیستی روان شناختی نشان دادند که آموزش مقابله با استرس موجب افزایش سلامت روان و بهزیستی روان شناختی مادران کودکان اتیسم می گردد. همچنین پژوهش شریفی و کاوه (2013) نشان داد که آموزش مقابله با استرس موجب افزایش سلامت روان و کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش عملکرد اجتماعی می شود.
بنابراین تنوع روش های مقابله به نوعی منعکس کننده تنوع موقعیت های استرس زا و ویژگی عوامل و افرادی است که با دست به گریبان هستند. ضروری به نظر می رسد که کلیه مسئولان و دست اندرکاران مسائل بهداشتی توجه زیادی را به حصول اطمینان در راه رسیدن به این هدف معطوف نمایند به طوری که افراد مذکور بتوانند به موازات طولانی شدن عمر، از سطح بالایی از رفاه در خانواده و جامعه برخوردار باشند.
اهداف:
هدف کلی
– تاثیر آموزش روش های مقابله با استرس بر بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی.
اهداف جزیی
1. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس بر حل مساله بیماران روانی؛
2. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس بر ارتباط بیماران روانی؛
3. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس بر نقش ها بیماران روانی؛
4. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس بر پاسخدهی عاطفی بیماران روانی؛
5. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس آمیختگی عاطفی بیماران روانی؛
6. تعیین میزان اثر بخشی آموزش روش های مقابله با استرس بر کنترل رفتار بیماران روانی.
فرضیه ها:
فرضیه اصلی
– آموزش روش های مقابله با استرس موجب بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی می شود.
فرضیه جزیی
1. آموزش روش های مقابله با استرس بر حل مساله بیماران روانی موثر است.
2. آموزش روش های مقابله با استرس بر ارتباط بیماران روانی موثر است.
3. آموزش روش های مقابله با استرس بر نقش ها بیماران روانی موثر است.
4. آموزش روش های مقابله با استرس بر پاسخدهی عاطفی بیماران روانی موثر است.
5. آموزش روش های مقابله با استرس آمیختگی عاطفی بیماران روانی موثر است.
6. آموزش روش های مقابله با استرس بر کنترل رفتار بیماران روانی موثر است.
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
بیماران اسکیزوفرنیک
تعریف مفهومی:
ملاک های تشخیصی بیماری اسکیزوفرنیک براساس معیارهای DSM-5 عبارتند از:
A. دو ملاک زیر، هریک برای مدت زمان قابل ملاحظه از در طول دوره 1 ماهه وجود دارد. حداقل یکی از آنها باید (1)، (2) یا (3) باشد.
1. هذیان ها.
2. توهمات.
3. گفتار آشفته.
4. رفتار بسیار آشفته یا کاتاتونیک.
5. نشانه های منفی (یعنی کاهش ابراز هیجانی یا بی ارادگی)
B. برای مدت زمان قابل ملاحظه از از شروع اختلال، سطح عملکرد در یک یا چند زمینه عمده، مانند کار، روابط میان فردی، یا مراقبت شخصی به طور مشخصی زیر سطحی است که قبل از شروع حاصل شده است.
C. علایم مداوم اختلال حداقل به مدت 6 ماه ادامه می بابند.
D. اختلال اسکیزوافکتیو و اختلال افسردگی یا دو قطبی همراه با ویژگی های روان پریشی وجود نداشته باشد.
E. این اختلال ناشی از تاثیرات فیزیولوژیکی مواد نباشد.
تعریف عملیاتی:در پژوهش حاضر منظور افرادی است که پس از تشخیص روانپزشک و مصاحبه بالینی براساس معیارهای DSM-5 تشخیص اختلال اسکیزوفرنیک را گرفته باشد و به پژوهشگر معرفی گردند.
عملکرد خانواده
تعریف مفهومی: عملکرد خانواده یعنی، توانایی خانواده در هماهنگی یا انطباق با تغییرات ایجاد شده در طول حیات، حل کردن تعارض ها، همبستگی میان اعضا و موفقیت در الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرز میان افراد و اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل نظام خانواده است (پورتس و هاول، 1992؛ به نقل از مجردکاهانی و قنبری هاشم آبادی، 1390).
تعریف عملیاتی: در پژوهش حاضر منظور از عملکرد خانواده نمره ای است که فرد از ابزار سنجش عملکرد خانواده (FAD) کسب می کند.
مقابله با استرس
تعریف مفهومی: فولکمن و لازاروس (1985) مقابله را فرایندی پیچیده می دانند که با توجه به ارزیابی هایی که فرد از موقعیت های استرس زا و فشارهای آن موقعیت دارد، تغییر می کند و تلاش های رفتاری – شناختی فعال فرد را در بر می گیرد. در واقع راهبرد های مقابله ای مجموعه ای از تلاش های شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنش زا به کار می رود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن می شود (خدایاری فرد و پرند، 1390).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش مجموعه فعالیت ها و روش هایی مدنظر است که پژوهشگر براساس روش آموزش مقابله با استرس برای بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی به کار برده است. که اهم این روش ها می توان آموزش انواع مقابله، تمرین آرمیدگی، حل مساله، توقف فکر و خودگویی های مثبت و مواردی از این قبیل اشاره نمود.
پیش فرض های پژوهش:
1. اسکیزوفرنی یک اختلال شدید روانپزشکی و پنجمین عامل ناتوانی در سراسر جهان به شمار می آیند (درود و همکاران، 1390).
2. اختلال اسکیزوفرنی حوزه های وسیع عملکردی از جمله مهارت های زندگی مستقل، عملکرد اجتماعی، و نقش های تحصیلی و شغلی را دچار آسیب می سازد (ولیگان23، 2009).
3. اسکیزوفرنی یک اختلال روانی جدی است که نه تنها فرد مبتلا از آن رنج می برند خانواده ها را نیز متاثر می سازد (ککیو-یوریزار، 2014).
4. شواهد پژوهشی نشان می دهد که "چیزی" در تعامل خانواده وجود دارد که موجب عود بیماری در بیماران اسکیزوفرنیک می گردد(ویزمن24، 2010).
5. مقابله با فشار روانی مراقبان بیماران روانی مزمن یکی از اصول سلامت روان محسوب می شود (خواجوی و همکاران، 1391).
6. استفاده از راهبرد های مقابله ای حداقل تاثیر بیماری بر زندگی را جبران می کند (انگل برچت25 و همکاران، 2012).
7. آموزش خانواده ها و مراقبان بیماران روانی می تواند از استرس و فشار آنها بکاهد، نشانه های شدید روان پزشکی را کاهش دهد(صولتی دهکردی و نیک فرجام، 1392).
روش پژوهش
این قسمت مشتمل بر نوع پژوهش، محیط پژوهش، جامعه پژوهش، نمونه پژوهش، مشخصات واحدهای مورد پژوهش، روش نمونه گیری، روش و ابزار گردآوری داده ها، خصوصیات ابزار گردآوری داده ها، نحوه استفاده از ابزار گردآوری داده ها، نوع و مشخصات داده های پژوهش، روش تجزیه و تحلیل داده های پژوهش و ملاحظات اخلاقی می باشد.
نوع پژوهش
روش آزمایشی یکی از مجموعه روش های پژوهشی است که به منظور پیدا کردن روابط علت و معلولی بین دو یا چند متغیر به کار برده می شود (دلاور، 1389). پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. در این روش گروه آزمایش تحت آموزش روش های مقابله با استرس قرار می گیرند اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرند و هر دو گروه در زمان یکسان به پیش آزمون و پس آزمون پاسخ می دهند.
جدول 1. مدل اجرایی پژوهش
پس آزمون
متغیر مستقل
پیش آزمون
گمارش تصادفی
گروه ها
T2
x
T1
R
گروه آزمایشی
T2
–
T1
R
گروه کنترل
متغیر مستقل : آموزش روش های مقابله با استرس
متغیر وابسته: بهبود عملکرد خانواده بیماران روانی
محیط پژوهش
محیط پژوهش مکانی است که تحقیق باید در آن انجام شود (گال و همکاران، a 2001؛ ترجمه نصر و همکاران، 1389) محیط پژوهش مطالعه حاضر شامل بخش های …. بیمارستان های ….. می باشد که در آن بیماران اسکیزوفرنی بستری می باشند.
جامعه پژوهش
مقدار یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحد ها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر تحقیق ، جامعه مورد بررسی یک جامعه آماری است که تحقیق گر مایل است درباره صفت یا صفت های متغیر واحد های آن به مطالعه بپردازد (سرمد و همکاران، 1392).
جامعه آماری این پژوهش، شامل یکی از افراد خانواده بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیک می باشند که بیمارشان، آخرین بار در بیمارستان روانپزشکی ….بستری شده بودند. منظور از خانواده بیمار، پدر، مادر، همسر و یا خواهر و برادری است که با بیمار رابطه نزدیکی داشته، مراقب اصلی وی و نیز داوطلب شرکت در جلسات آموزشی بودند.
نمونه پژوهش و روش نمونه گیری
نمونه، گروهی از اعضای یک جامعه تعریف شده است که اطلاعات مورد نیاز پژوهشی به کمک آن حاصل می شود (دلاور، 1389). روش نمونه گیری در این پژوهش از نوع در دسترس می باشد. حجم نمونه در این پژوهش 20 نفر خواهد بود که به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی (10 نفر) و گواه (10 نفر) جایگزین می شوند. قبل از اجرای آموزش از هر دو گروه پیش آزمون گرفته خواهد شد. گروه آزمایش تحت آموزش مقابله با استرس قرار می گیرند و گروه کنترل به خاطر حفظ و رعایت مسائل اخلاقی تا پایان پژوهش در لیست انتظار باقی می مانند.
مشخصات واحدهای مورد پژوهش
1. یکی مراقبان اصلی بیماران اسکیزوفرنیک (والدین، خواهر، برادر، همسر) در برنامه آموزشی شرکت داشته باشند.
2. دامنه سنی 60-25 سال.
3. عدم وجود اختلال روانپزشکی و سابقه بستری.
4. داشتن رضایت برای شرکت در پژوهش.
معیارهای حذف نمونه ها
1. به موقع سر جلسات حاضر نشود.
2. غیبت بیش از دو جلسه.
3. پاسخ ندادن به پیش آزمون.
4. داشتن مشکلات روانی و جسمانی خاص.
گردآوری داده ها
روش گرد آوری داده ها:
مرحله گردآوری اطلاعات آغاز فرایندی است که طی آن پژوهشگر یافته های میدانی و کتابخانه ای را گرد آوری می کند و به روش استقرائی به فشرده سازی آنها از طریق طبقه بندی و سپس تجزیه و تحلیل می پردازد و فرضیه های تدوین شده خود را مورد ارزیابی قرار می دهد و در نهایت حکم صادر می کند و پاسخ مسئله پژوهش را به اتکای آنها می یابد (حافظ نیا، 1388).
جهت گردآوری داده ها در این پژوهش از پرسشنامه استفاده می گردد، که مشتمل بر دو بخش است. بخش اول آن پژوهشگر ساخته بوده و شامل ویژگی های دموگرافیک (سن، سطح تحصیلات، وضعیت تاهل ) و بخش دوم پرسش نامه سنجش عملکرد خانواده (FAD)، می باشد که به مراقبان بیماران اسکیزوفرنی در بخش….بیمارستان داده می شود تا تکمیل نمایند. در این پژوهش ابتدا نمونه ها به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده و سپس پرسشنامه ی محقق ساخته و پرسش نامه اختصاصی استاندارد شده سنجش عملکرد خانواده (FAD)، توسط مراقبان آن ها تکمیل می شود. سپس افراد گروه نمونه به صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل تقسیم می شوند. گروه ازمایشی 8 جلسه 5/1 ساعته تحت آموزش مقابله به استرس قرار می گیرند. اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرد و بعد از اتمام آموزش پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده (FAD)، در اختیار هر دو گروه قرار می گیرد تا تکمیل نمایند. و در نهایت داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا تاثیر آموزش مقابله مشخص گردد.
ابزار جمع آوری اطلاعات
چک لیست ویژگی های دموگرافیک
به منظور اخذ اطلاعات دموگرافیک نظیر سن، جنس، میزان تحصیلات افراد پرسشنامه ای تدوین می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.
پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
ابزار سنجش خانواده (FAD)، یک پرسشنامه 60 عبارتی است که برای سنجش کارکرد خانواده توسط اپشتاین، بالدوین و بیشاپ در سال 1983 بنابر الگوی مک مستر تدوین شده است. برای افزایش روایی 7 عبارت به سه مقیاس از نسخه 53 ماده ای اولیه آن اضافه شده است که برای اندازه گیری ابعاد مدل مک مستر از کارکرد خانواده یعنی حل مساله، ارتباط، نقش ها، پاسخ دهی عاطفی، آمیختگی عاطفی و کنترل رفتار ساخته شده است و یک ارزیابی از کارکرد کلی نیز به دست می دهد. بنابراین دارای 7 مقیاس زیر است.
مداخله آموزش مقابله با استرس
در پژوهش حاضر گروه آزمایش طی 8 جلسه5/ 1 ساعته تحت آموزش روش های مقابله با استرس قرار می گیرند. محتوا و ساختار جلسات به صورت زیر خواهد بود.
جدول1. محتوای جلسات آموزش روش های مقابله با استرس
جلسات
محتوای جلسات
اول
آشنایی و معرفی اولیه، بیان نکاتی درباره مهارت های مقابله با استرس، بیان اهداف و اجرای پیش ازمون.
دوم
آشنایی با مفهوم مقابله و تفکیک سه روش مقابله (مساله مدار، هیجانی و اجتنابی)
سوم
صحبت درباره پیامد های استرس، آموزش آرمیدگی
چهارم
بازسازی شناختی؛ توضیح نقش افکارو شناخت ها در بروز استرس، اموزش آرمیدگی
پنجم
بازسازی شناختی؛ شناسایی افکار خود آیند منفی و مبارزه با آنها.؛ تمرین آرمیدگی.
ششم
آموزش مساله گشایی، تمرین آرمیدگی.
هفتم
آموزش فنون حواس پرتی؛ فن توقف فکر، فن خودگویی مثبت، تمرین تصویر پردازی ذهن.
هشتم
جمع بندی فنون مختلف آموزش داده شده؛ بررسی میزان اثربخشی فنون و ارائه بازخورد تمرین تصویرپردازی ذهنی، اجرای پس آزمون.
خصوصیات ابزار گردآوری داده ها:
اعتبار علمی ابزار (روائی):
مهم ترین موضوع در ساختن آزمون، روایی آن است. روایی آنچه را که آزمون باید به دقت اندازه گیری کند، می سنجد (مارنات؛ ترجمه پاشا شریفی و نیکخو، 1392). برای سنجش روایی نمرات ابزار عملکرد خانواده دانشجویان کالج و کسانی که یکی از بستگان آنها در بیمارستان روانی بستری بود، به طور معنی دار از هم تفاوت داشت، که این مطلب نشان دهنده روائی افتراقی این پرسشنامه است. همچنین پژوهش دیگری بر روی بزرگسالان سالمند نشان داد که نمرات این آزمون با نمرات مقیاس سازگاری زناشویی لاک ولاس همبستگی معناداری دارد که این موضوع بیانگر روائی همزمان آزمون است (نادری و آزاد منش، 1391).
اعتماد علمی ابزار (پایائی):
اعتبار یک آزمون به درجه ثبات و پایایی، همسانی، پیش بینی پذیری و دقت آن گفته می شود. اعتبار نشان می دهد نمره ایی که یک شخص در آزمون به دست می آورد، اگر بار دیگر به وسیله همان ازمون در موقعیتی دیگر مورد ازمایش قرار گیرد تا چه اندازه یکسان می ماند (مارنات؛ ترجمه پاشا شریفی و نیکخو، 1392). ضریب پایایی مربوط به همسانی درونی شش زیر مقیاس ابزار سنجش کارکرد خانواده بین 72/0 تا 83/0 گزارش شده است که بیانگر پایایی مطلوب زیر مقیاس های این آمون است. همسانی درونی زیر مقیاس کارکرد کلی نیز 92/0 بوده است. این پرسشنامه در ایران توسط زاده محمدی و ملک خسروی هنجاریابی شده است. ضریب آلفای کرونباخ زیر مقیاس بدین شرح گزارش شده است: زیر مقیاس حل مساله 72/0، زیر مقیاس ارتباط 70/0، زیر مقیاس نقش ها 71/0، زیر مقیاس آمیختگی عاطفی 73/0، زیر مقیاس پاسخگویی عاطفی 71/0، زیر مقیاس کنترل رفتاری 66/0 و زیر مقیاس کارکرد کلی 82/0 (نادری و آزاد منش، 1391).
نحوه ی استفاده از ابزار گردآوری داده ها:
پژوهشگر پس از کسب مجوز از ریاست محترم دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران و پس از کسب اجازه از ریاست بیمارستان و مدیریت پرستاری بیمارستان های مذکور وارد محیط پژوهش می گردد. پس از انتخاب نمونه ها به روش ذکر شده و بعد از توضیح اهداف به واحدهای مورد پژوهش و کسب رضایت از آنها پرسشنامه ی حاوی اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه ی سنجش عملکرد خانواده (FAD)، در اختیار مراقبان این بیماران قرار می گیرد. قبل از انجام کار، در مورد هدف پژوهش و همچنین نحوه تکمیل پرسشنامه توضیح داده می شود. پس از جمع آوری پرسشنامه ها افراد گروه نمونه به صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل تقسیم می شوند. گروه ازمایشی 8 جلسه 5/1 ساعته تحت آموزش مقابله به استرس قرار می گیرند. اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرد و آموزشی دریافت نمی کنند و بعد از اتمام آموزش در گروه آزمایش، پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده (FAD)، در اختیار هر دو گروه قرار می گیرد تا تکمیل نمایند. و در نهایت داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا تاثیر آموزش مقابله با استرس مشخص گردد.
نوع و مشخصات داده های پژوهش:
در این پژوهش داده ها بر اساس نوع داده ها کمی (سن)، کیفی (میزان تحصیلات)، رتبه ای (سطح تحصیلات) و بر حسب مقیاس سنجش بصورت اسمی (جنس و وضعیت تاهل) و بر حسب تعداد متغیرها، چند متغیره (متغیر مستقل آموزش مقابله با استرس و متغیر وابسته عملکرد خانواده بیماران روانی) و بر حسب تعداد گروه ها، دو گروه (آزمایش و کنترل) می باشند.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
تجزیه و تحلیل عبارت است از روشی است که از طریق آن کل فرایند پژوهشی از انتخاب مساله تا دسترسی به یک نتیجه هدایت می شود. در تجزیه و تحلیل علیت، روابط علت و معلولی بین متغیرهای مستقل و وابسته مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و پژوهشگر با رد یا تایید فرضیه های آماری به تایید یا رد روابط علت و معلولی می پردازد (دلاور، 1389).
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده در پژوهش حاضر، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کوواریانس و آزمون t-test به کمک نرم افزار-22 spss استفاده خواهد شد.
محدودیت های پژوهش
در این قسمت، پژوهشگر کلیه عواملی را که ممکن است قابلیت تعمیم پذیری یافته های پژوهش را کاهش داده باشند، تفسیر و فهرست بندی می کند. محدودیت های تحقیق آن دسته از عواملی هستند که در مسیرجمع آوری اطلاعات و کسب نتایج مطلوب مانع ایجاد می کند (دلاور، 1389).
محدودیت های تحت کنترل
1. سر و صدای محیط آموزش و عدم تمرکز نمونه ها می تواند بر نحوه یادگیری و پاسخ دهی واحدهای مورد پژوهش موثر باشد. پژوهشگر سعی می نماید با ایجاد محیطی مناسب، آرام، کلاس ویا یک اتاق برنامه آموزشی را اجرا نماید.
2. میزان رابطه نزدیکی که بیمار مبتلا با اسکیزوفرنی با مراقب خود دارد بر نتایج اثر گذار است در اینجا محقق با بررسی هایی که انجام می دهد آن مراقبی که بیشترین رابطه را دارد انتخاب می نماید.
3. مدت زمان بیماری بر نتایج تاثیر داشته از این رو محقق با انتخاب آزمودنی هایی که حداکثر 1 سال از بیماری آنها گذشته باشد به عنوان افراد نمونه انتخاب می کنند.
محدودیت های خارج از کنترل
1. شناخت محدود برخی از پاسخ دهندگان در خصوص موضوعات مربوط به متغیر های پژوهش بر نتایج تاثیر داشته و در کنترل محقق نمی باشد.
2. صحت و دقت پاسخ های ارائه شده توسط پاسخ دهندگان بر نتایج تاثیر گذار است و پژوهشگر قادر به کنترل آنها نیست.
3. وضعیت روحی بیماران بر نحوه پاسخگویی به سوالات پژوهشگر و میزان آموزش پذیری و رعایت نکات آموزش داده شده تاثیر داشته که از نظر پژوهشگر قابل کنترل نیست.
4. تفاوت های فردی (تفاوت در میزان انگیزه، درک مطالب، علاقه به موضوع و بهره هوشی)، توانایی های ذاتی و تفاوت های اجتماعی و فرهنگی می تواند بر پاسخ گوئی واحدهای تحت پژوهش تاثیر بگذارد که پژوهشگر قادر به کنترل آن ها نیست.
ملاحظات اخلاقی پژوهش
ملاحظات اخلاقی به مجموعه قواعد و دستورالعمل هایی اطلاق می شود که به منظور جلوگیری از امکان بروز آسیب به دیگران باید مورد توجه قرار گیرد (گال و همکاران،b 2001؛ ترجمه نصر و همکاران، 1389). برخی از ملاحظات اخلاقی پژوهش عبارتند از:
– . تصویب پروپوزال پس از تائید کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران انجام خواهد پذیرفت.
– در صورت تشخیص دانشگاه نسبت به ارائه مدارک به شورای اخلاق، مدارک فوق به این شورا تحویل می گردد.
– پژوهشگر توسط نامه ای که به وسیله ریاست محترم دانشکده پرستاری و مامائی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران تایید خواهد شد به مراکز مربوط معرفی می شود.
– آزمودنی ها به صورت عادلانه انتخاب می شوند، به گونه ای که احتمال قرار گرفتن هریک از افراد جامعه در نمونه به یک نسبت می باشد.
– اخذ رضایت آگاهانه از آزمودنی هایی که در پژوهش شرکت کردند و اینکه در هر مرحله از پژوهش می توانند از ادامه آن انصراف دهند.
– تمامی افرادی که در پژوهش شرکت می کنند حق دارند که برای خود اسم مستعار انتخاب کنند تا شناخته نشوند.
– تضمین کردن اینکه اطلاعاتی که از آزمودنی ها بدست می آید به صورت محرمانه باقی بماند و منتشر نمی شود (حفظ حریم خصوصی و رازدار بودن).
– پژوهشگر به هر فرد درگیر در فرایند پژوهش به طور اخلاقی احترام می گذارد و از تبعیض اجتناب می کند.
منابع فارسی
اتکینسون، ریتا. ال؛ اتکینسون، ریچارد. سی؛ اسمیت، ادوارد. ای؛ بم، داریل. ج؛ و هوکسما، سوزان. نولن. (2001). زمینه روانشناسی هیلگارد. مترجمان محمد نقی براهنی، بهروز بیرشک، مهرداد بیک، رضا زمانی، سعید شاملو، مهرناز شهر آرای، یوسف کریمی، نیسان گاهان، مهدی محی الدین و کیانوش هاشمیان. (1389) ، چاپ ششم، تهران: انتشارات رشد.
انجمن روانپزشکی آمریکا .(2013). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-5). ترجمه یحیی سید محمدی (1393). تهران: نشر روان.
آزاد، حسین. (1389). آسیب شناسی روانی. جلد دوم، تهران: انتشارات بعثت.
بهمنی، نرگس؛ زندی قشقایی، کرامت اله؛ خسروی، صداله. (1393). مقایسه تاثیر سه نوع موسیقی بر عملکرد حافظه و نگهداری توجه در بیماران اسکیزوفرنی. دو ماهنامه طب جنوب، پژوهشکده زیست-پزشکی خلیج فارس، سال هفدهم، شماره 4: 715-706.
چراغی، فاطمه؛ شمسائی، فرشید؛ و ریاضی، هدیه. (1389). بررسی نیازهای درمانی و مراقبتی خانواده بیماران روانی پس از ترخیص از مرکز روانپزشکی فرشچیان شهر همدان. مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان، دوره هجدهم، شماره 2: 21-15.
حافظ نیا، محمد رضا. (1388). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
حجتی عابد، الهه؛ کربلایی نوری، اشرف؛ رفیعی، حسن؛ و کریملو، مسعود. (1389). تاثیر خدمات کار درمانی روانی-اجتماعی بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلال روانی مزمن. توانبخشی، دوره یازدهم، شماره اول: 28-23.
حسینی، سید محسن؛ فرحبخش، کیومرث و عابدی، حمد. (1391). بررسی تاثیر آموزش مهارت مقابله با استرس بر سلامت روان و بهزیستی روان شناختی مادران کودک اوتیسم شهر اصفهان. سومین همایش ملی مشاوره.
خدایاری فرد، محمد؛ و پرند، اکرم. (1390). استرس و روش های مقابله با آن. چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران.
خواجوی، محسن؛ اردشیر زاده، منصوره؛ و افقاح، ساسان، دولت شاهی، بهروز. (1391). تاثیر راهبردهای مقابله با استرس بر فشار روانی مراقبان بیماران اختلال اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی مزمن با. مجله توانبخشی، 9(14): 31-26.
درود، نسترن؛ فهیمی، ملاحت اکبر؛ عشایری، حسن؛ خلف بیگی، میترا. (1390). بررسی مقایسه ای فعالیت های کارساز روزمره زندگی در بیماران اسکیزوفرنی و افراد عادی همسان. مجله علمی پژوهشی توانبخشی نوین-دانشکده توانبخشی، دوره 5، شماره 3: 57-51.
دلاور، علی. (1389). روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: ویرایش.
رحمتی، محمود؛ فلاحی خشکناب، مسعود؛ رهگوی، ابولفضل؛ و رهگذر، مهدی. (1389). تاثیر گروه درمانی معنوی-مذهبی بر علایم روانی بیماران اسکیزوفرنیک. پژوهش پرستاری، دوره5، شماره 16: 20-13.
رحیمی نژاد، عباس و رحیمی نژاد، محسن. (1393). رابطه عملکرد خانواده و نیازهای روان شناختی با سلامت روانی نوجوانان. فصلنامه خانواده پژوهشی، دوره 10، شماره 37: 111-99.
روزنهان، دیوید و سلیگمن، مارتین ای. (1930). آسیب شناسی روانی. ترجمه یحیی سید محمدی (1390). جلد اول، چاپ سیزدهم، تهران:ساوالان.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ و حجازی، الهه. (1392). روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
شمسائی، فرشید؛ محمد خان کرمانشاهی؛ و ونکی، زهره. (1389). بررسی نیازهای خانواده های مراقبت کننده از بیماران با اختلال دو قطبی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان، دوره هفدهم، شماره3: 63-57.
صادقی موحد، فریبا؛ مولوی، پرویز؛ شرقی، افشان؛ نریمانی، محمد؛ محمد نیا، حسین؛ دیلمی، پروانه؛ رجبی، سوزان. (1389). بررسی ارتباط شیوه های مقابله با سلامت روانی در بیماران دیابتی. مجله اصول بهداشت روانی، سال 12 (2): 47-40.
صولتی دهکردی، کمال و نیک فرجام، مسعود. (1392). تاثیر آموزش روانی خانواده و درمان استاندارد پزشکی در سیر بهبودی و پیشگیری از عود علائم بیماران افسرده اساسی. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دوره پانزدهم، شماره3: 61-54.
گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ و گال، جویس. (a1942). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی، جلد دوم. ترجمه احمد رضا نصر، حمید رضا عریضی، محمود ابوالقاسمی، خسرو باقری، محمد حسین علامت ساز، محمد جعفر پاک سرشت، علی دلاور، علیرضا کیامنش، غلامرضا خوی نژاد، (1386)، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ و گال، جویس. (b1942). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی، جلد اول. ترجمه احمد رضا نصر، حمید رضا عریضی، محمود ابوالقاسمی، محمد جعفر پاک سرشت، علیرضا کیامنش، خسرو باقری، محمد خیر، منیجه شهنی ییلاق و زهره خسروی، (1387)، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
گلدنبرگ، ایرنه و گلدنبرگ، هربرت. (2000). خانواده درمانی. ترجمه حسین شاهی برواتی و سیامک نقش بندی(1392).چاپ سیزدهم، تهران: نشر روان.
مارنات، گری گراث. (1997). راهنمای سنجش روانی(برای روان شناسان بالینی، مشاوران و روان پزشکان)، (جلد اول). ترجمه حسن پاشا شریفی و محمد رضا نیک خو (1392)، تهران: سخن.
مجرد کاهانی، امیر حسین و قنبری هاشم آبادی، بهرامعلی. (1390). اثر بخشی مداخلات آموزشی روانی گروهی بر عملکرد خانواده بیماران مبتلا به اختلالات خلقی. فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواده، سال اول، شماره 3: 412-399.
نادری، فرح و آزاد منش، پونه. (1391). مقایسه دلزدگی زناشویی، عملکرد خانواده و صمیمیت کارکنان زن و مرد. یافته های نودر روان شناسی، سال هفتم، شماره 22:112-97.
نادم بوئینی، مهین؛ رمضانی، طاهره؛ خدادادی، نعیما؛ موسوی لطفی، سید محبوبه؛ حق دوست، علی اکبر؛ و یگانه، محمد رضا. (1392). نگرش مراقبین بیمار مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی در مورد نحوه مراقبت از بیمار خود در منزل. پرستاری و مامایی جامع نگر، سال 23، شماره 69: 62-54.
نظری، علی محمد. (1393). مبانی زوج درمانی و خانواده درمانی. چاپ سی یکم، تهران: علم.
نویدیان، علی؛ سالار، علیرضا؛ هاشمی نیا، علی؛ و کیخایی، اسدا… . (1389). فرسودگی و خستگی روانی مراقبین خانوادگی بیماران روانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، سال سوم، شماره 4: 38-33.
یزدانی، حسین؛ نویدیان، علی؛ پهلوان زاده، سعید. (1389). تاثیر آموزش روانی خانواده بر میزان افسردگی، اضطراب و استرس مراقبین خانوادگی بیماران روانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دوره 14، شماره 3: 236-228.
منابع لاتین
Caqueo-Urízar , A., Miranda-Castillo, C., Giráldez, S. L., Maturana, S ., L., Pérez, M., R., Tapia, F. M.(2014). An updated review on burden on caregivers of schizophrenia patients, psicothema, 26, 2: 235-243.
ElSheshtawy, E. A. (2011). Coping with stress and quality of life in schizophrenic patients. Asian J Psychiatr, 4(1):51-4
Elsheshtawy, E., & Elezb, W. A. (2011). Coping with stress and quality of life among patients with schizophrenia in Egypt and Saudi Arabia: effect of sociodemographic factors, Middle East Current Psychiatry , 18:72-77.
Englbrecht, M., Psych, D., Gossec, L., DeLongis, A., Scholte, M., Sokka, T., . Kvien ,T. K., & Schett, G.(2012). The Impact of Coping Strategies on Mental and Physical Well-Being in Patients with Rheumatoid Arthritis. Seminars in Arthritis and Rheumatism, 41(4), 545-555.
Halgin, R. (2010). Abnormal psychology, clinical perspectives on psychological disorders. 6th ed. New York: McGraw-Hill 2010;
Keypour, M., Arman, S., Maracy, M. R. (2011). The effectiveness of cognitive behavioral stress management training on mental health, social interaction and family function in adolescents of families with one Human Immunodeficiency Virus (HIV) positive member. JRMS; 16, 6: 749-741.
Navidian, A., Kermansaravi, F., Navabi Rigi, S. (2012). The effectiveness of a group psycho-educational program on family caregiver burden of patients with mental disorders. RESEARCH ARTICLE Open Access, 5: 399-406.
Osman, C. B., Alipah, B., Tutiiryani, M. D., & Ainsah, O. (2010). Depressive Disorders and Family Functioning Among the Caregivers of Patients with Schizophrenia, East Asian Arch Psychiatry;20:101-8 .
Sadock, B. J., Sadock, V. A. (2010). Kaplan & Sadock's pocket handbook of clinical psychiatry. 5th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 143.
Sharifi, M., & Kaveh, M.(2013). The Effect of Teaching Coping Strategies on the Mental Health of 13-17 Male Adolescents Living in Boarding Houses of Tehran. Procedia – Social and Behavioral Sciences, Volume 84, 9:514-519.
SHeshtawy, E.A. (2011). Coping with stress and quality of life in schizophrenic patients. Asian J Psychiatry; 4(1): 51-54.
Velligan, D.I., Alphs, L., Lancaste,r S., Morlock, R., Mintz, J. (2009). Association between changes on the Negative Symptom Assessment scale (NSA-16) and measures of functional outcome in schizophrenia. Psychiatry Res, 30;169(2):97-100.
Weisman, A. (2010). Integrating culturally based approaches with existing interventions for hispanic/latino families coping with schizophrenia. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 42(2), 178-197.
Xu, Z-Y., Zu, S., Xiang, Y., Wang, N., Guo, Z., Kilbourne, A., Brabban, A., Kingdon, D., Li, Z. (2013). Associations of self-esteem, dysfunctional beliefs and coping style with depression in patients with schizophrenia: A preliminary survey. Psychiatry Research, 209, 3 : 340-345.
1 Halgin, R
2 Elsheshtawy, E
3 Elezb, W. A
4 Sadock, B. J
5Sadock, V. A
6Osman, C. B
7Alipah, B
8Tutiiryani, M. D
9 Ainsah, O
10Portes
11 Hovel
12 Xu, Z-Y
13 Englbrecht, M
14Coping
15 delusions
16 Hallucinations
17 Negative symptoms
18 avolition
19 Caqueo-Urízar , A
20Englbrecht, M
21 Folkman, S
22 Lazarus, R. S
23 Velligan, D.I
24 Weisman, A
25 Englbrecht, M
—————
————————————————————
—————
————————————————————