به نام خدا
نمونه پروپوزال رشته مشاوره مدرسه
عنوان:
اثربخشی آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر سلامت روان مادران و نشانگان اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی در کودکان
مقدمه
اختلال بیش فعالی- نارسایی1 توجه یکی از شایع ترین علل مراجعه به روانپزشک و روانشناس است. این اختلال در بر گیرنده نشانههای تحولی نامناسب از جمله: بیشفعالی، بیتوجهی و زودانگیختگی میباشد (سادوک و سادوک، 2005). این احتمال وجود دارد که در صورت همبودی با سایر اختلالات همچون اختلال سلوک و اختلال یادگیری بر روابط والد – کودک تاثیر گذارد (بهپژوه، متوالیپور، فرزاد، رستمی، حبیبی عسکرآباد، 2010).
هنری ماسن، پاول، کیگان، جروم، هوستون، آلتاکارول، وی کانجر، جان جین (2003، به نقل از یاسایی، 1377) معتقدند والدین و کودکان با یکدیگر کنش متقابل دارند، به سخن دیگر بر یکدیگر تاثیر دوسویه میگذارند. بررسی تعاملهای کودکان دارای اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی نشان دهنده آن است که رفتار کودک، به عنوان محرک تنشزا عمل میکند و به نوبه خود بر رفتا ر والد و تعامل میان والد به ویژه مادر و کودک موثر است (یوسفی، سلطانیفر و تیموری، 2009). کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه-بیشفعالی در مقایسه با کودکان عادی، رفتارهای نامناسب بیشتری نشان میدهند؛ کمتر تبعیت میکنند و والدین آنها بیشتر منفیگرا هستند و کمتر در فعالیتهای اجتماعی شرکت میکنند (مک بارنت و پیفیفنر، 2008). این روابط نامناسب و تنیدگیزا بین والد و کودک بیش فعال، در یک چرخه معیوب قرار میگیرد (لیفور، هارلود و چاپار2 ،2008). بنابراین، اشکال در روابط والد- کودک در خانوادههای دارای فرزند مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی از ویژگیهای این قبیل خانوادهها به شمار میرود (متولیپور و رشیدی، 2009).
چنان که کیمیایی و بیگی(2010) بعد از سال ها کار با خانوادهها، موفق به شناسایی چرخه معیوب در روابط والد- کودک در خانوادههایی با کودک مشکلدار (همچون کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی) شدند و آن را " چرخه معیوب رفتار ناسازگار" نامیدند. بر اساس این چرخه، رفتار ناسازگارانه کودک، احساس نامناسبی در والدین به وجود می آورد و بر نحوه واکنش و رفتار آنها با کودکان تاثیر میگذارد. بدین ترتیب در بسیاری از موارد، میتوان برخورد نادرست والدین را به عنوان عامل اصلی در افزایش مشکلات رفتاری کودکان در نظر گرفت.
جانستون3 ( 1996) نیز در تحقیقی تعامل بین والدین و کودکان با اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی را مورد بررسی قرار داد و مشاهده کرد که والدین این گروه از کودکان، واکنشهای منفیتری در برخورد با کودکان نشان میدادند و کمتر از شیوههای مثبت استفاده می کردند. به طور کلی ، نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که تعاملات درون خانوادگی در خانواده های دارای فرزند مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی، با سطوح بالایی از ناسازگاری و ناهماهنگی همراه است. زیرا این کودکا ن، از دستورات والدین و سایر اعضا خانواده پیروی نمی کنند، تکالیف را انجام نمی دهند و رفتارهای منفی بیشتری نسبت به همسالان خود دارند.
در مجموع، چنین شرایطی، موجب بی کفایتی در کارکردهای خانوادگی خواهد شد. در تعامل والد- کودک اختلال ایجاد می کند و اضطراب والدین را افزایش میدهد (بور، ساندرز، مارکی-دادز4، 2002)، اضطراب والدین، نیز به نوبه خود، بر روشهای تنبیهی آنها تاثیر میگذارد، و مستقیماً موجب افزایش رفتارهای منفی در کودک میشود. با توجه به مطالبی که ذکر آن رفت، منطقی به نظر میرسد که مداخلات درمانی موثر برای کاهش آثار تعاملهای نامناسب والد- کودک مورد نیاز است در این میان نقش اصلی جلوگیری از چنین شرایطی و برقراری مجدد تعادل در خانواده بر عهده والدین به ویژه، مادران می باشد که به عنوان پایه های اصلی خانواده در نظر گرفته میشوند
یکی از موثرترین راهبردهای درمانی کودکان با اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی مداخله رفتاری در خانواده و آموزش والدین است .برنامه های آموزش والدین بر پایه اصول یادگیری اجتماعی بنا شده اند و به والدین یاد می دهد که چگونه میتوانند تعامل مثبتری با کودکان برقرار کنند و میزان رفتارهای ، منفی و تعارضهای درونی خانواده را کاهش دهند (کازدین، 2000).
برنامههای آموزش والدین مبتنی بر این دیدگاه هستند که اختلالات رفتاری کودکان در نتیجه تعامل نادرست بین کودک و والد (به ویژه مادر) ایجاد می شود و تداوم مییابد، ذکر این نکته ضروری است که در درمان این گروه از اختلالات رفتاری می بایستی، این تعامل ها بازنگری و اصلاح شوند به همین دلیل توجه به آموزش مادران در درمان این کودکان، در دهه های اخیر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. در همین راستا، برنامههای متنوع آموزش مادران، با تاکید بر کل نظام خانواده به وجود آمده اند. در این برنامهها نگرانیهای مادران در مورد سبب شناسی، درمان و پیش آگهی اختلال فرزندان در جلسات گروهی مورد بحث قرار داده می شوند و مادران می توانند به اطلاعات لازم و حمایت حاضرین در جلسه دست یابند .همچنین، مادران در پرتو دستیابی به اطلاعات جدید، می توانند مشکلات کودکان را بهتر بفهمند و از طریق دریافت آموزشهای لازم، به مهارتهای مدیریت رفتار تجهیز گردند و متعاقب آن، احساس خود – کارآمدی در آنها افزایش یابد.
بیان مساله
اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی5 یکی از رایجترین اختلالات رفتاری در بین دانشآموزان اکثر کشورها است. براساس گزارشی در ایالات متحده حدود 3 الی 5 درصد دانشآموزان به این اختلال مبتلا هستند (فولی6 و همکاران، 2008). شکل مزمن این اختلال به شدت کارکرد افراد را در خانه و مدرسه مختل میکند (فایندلینگ7 2008). اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی مجموعه نشانگانی است با محدودیت میدان توجه، که با سطح رشد فرد ناهماهنگ است و به ضعف تمرکز و رفتار ناگهانی و بیش فعالی منجر میشود. به عبارت دیگر، مشخصه اصلی این اختلال وجود الگوی ناپایدار توجه و یا بیش فعالی و تکانشگری است. تربیت کودکی که دارای فعالیت مفرط و تحریکپذیری و حرف شنوی اندک بوده و از دستورها پیروی نمیکند، کاری دشوار و خستهکننده است. برای این دسته از کودکان روشهای معمول تربیت از قبیل استدلال و آگاهسازی اغلب کارساز نیست. به همین علت والدین آنها احساس ناتوانی کرده و ممکن است به تنبیه و تمسخر کودک اقدام نمایند. بروز این واکنشها از سوی والدین باعث آشفتگی و اضطراب اعضای خانواده میشود (گرجی،1383). از آنجا که کنترل این گروه از کودکان در مقایسه با همسالان دشوارتر است با مشکلات رفتاری بیشتری مواجه میشوند (محمد اسماعیل، 1383). در واقع به علت تکانشگری و نداشتن توجه به پیامدهای اعمال خود، رابطه این کودکان با والدین تیره شده و تضاد میان کودک و مادر در سنین پیشدبستانی بیشتر میشود و تا دوران نوجوانی ادامه مییابد (کرونیس8 و همکاران، 2004). شواهد حاکی از آن است که در این اختلال هم عوامل محیطی و هم عوامل ژنتیکی نقش دارد. مطالعات روی دوقلوها درارتباط با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی از سهم قوی ژنتیک در شکل گیری این اختلال حمایت می کند (برگر ، کافمن، آویشای9، 2007). به نظر میرسد عوامل محیطی هم سهم قابل توجهی در بروز این اختلال دارند. نتایج مطالعات حاکی از آن است که نوع روابط خانوادگی، تعامل کودک- والد و فقر خانوادگی با رشد و شدت این اختلال در ارتباط است. در این اختلال تعاملات کودک – والد به طور وسیعی تحت تاثیر نشانگان کودک مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی میباشد. این کودکان اغلب در برابر درخواستهای والدین نافرمان تر هستند و در شروع کردن و دنبال کردن فعالیتها شکست میخورند و زود دست میکشند و نسبت به کودکان غیر بیمار بیشتر از آنها تقاضا میشود تا توجه کنند. چنین رفتارهایی برای والدین و مراقبان استرس واقعی ایجاد میکند (بارکلی10، دوپوآل، مک موری،1990). در شرایطی که والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی باید تکالیف تعیین شدهای را به کار میبردند، کودکان آنها فرمانبرداری کمتری نشان داده و در حفظ و تداوم فرمانبرداری نیز مشکل داشته و نسبت به کودکان غیر بیمار لجبازی بیشتری داشتند. این در حالی است که والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی رهنمودها و در خواستهای بیشتری ارائه میدادند و در بیشتر موارد این درخواستها منفیتر بوده و کمتر به تعاملات مثبتی که بوسیله فرزندشان آغاز شده بود پاسخ می دادند (بارکلی، 2002). موریسون (1971، به نقل از لهنر و دوآ11، 2001) در بررسی شیوع آسیب شناسی روانی در بین خویشاوندان کودکان بیش فعال گزارش مینماید که یک سوم والدین کودکان بیش فعال یک تشخیص روانپزشکی دریافت کرده بودند و بسیاری از والدین کودکان بیش فعال ملاک های تشخیصی لازم برای الکلیسم، انحراف اجتماعی و هیستریا را داشتند. نشانگان هیستری در میان مادران شایعتر بود، در حالی که شاخص های الکلیسم و رفتار ضد اجتماعی در پدرها شایعتر بوده است. کانینگهام و همکاران (1988) دریافتند که والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی سطح بالاتری از افسردگی را نسبت به گروه کنترل نشان میدهند، این والدین مصرف بیشتر الکل را نسبت به والدین گروه عادی گزارش کردند.
مروری بر روشهای مورد استفاده در درمان اختلال نقص توجه – بیش فعالی نشان میدهد که از دهه 1960 با شروع درمان بوسیله داروهای محرک بررسیها در باره اثر بخشی روش های درمانی اهمیت بیشتری یافته است. اگرچه برخی محققین هم اکنون معتقدند که دارو درمانی موفق ترین درمان این اختلال است (لهنر-دوا، 2001). محدودیت های دارو درمانی از جمله عوارض جانبی منفی نهفته در دارو درمانی، عدم پایداری تغییرات درمان پس از قطع دارو درمانی و عدم پاسخ 20 تا 30 درصد کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی به دارو درمانی (لهنر-دوا، 2001) سبب شده است تعداد قابل توجهی از پژوهشها به درمانگریهای روانشناختی در مورد این کودکان اختصاص یابد (جانستون12 و همکاران، 2008). شواهدی بسیاری نشان میدهد که تعاملات والد و کودک و به سبب آن سلامت روان والدین و به خصوص مادران وقتی که کودک دارای اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی تحت درمانهای مختلف قرار می گیرد بهبود می یابد. دانفورث13 و همکاران(2006) دریافتند که روشهای مختلف درمانی از جمله دارو درمانی و آموزش والدین چون از طریق کاهش میزان پایه رفتارهای آزارنده منجر به قطع تعاملات قهری میشود، میتوانند بر بهبود سلامت روان مادران موثر باشند. مداخلات درمانی از جمله آموزش رفتاری مادران، خود آموزی کلامی به کودکان و دارو درمانی اگر چه تاکنون در درمان کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی مورد استفاده قرار گرفته است اما به تاثیر هر کدام از روشهای فوق الذکر در سلامت روان مادران این کودکان کمتر توجه شده است. بنابراین، مطالعه حاضر به تاثیر روش آموزش رفتاری مادران بر کاهش سه نشانه از نشانههای اختلال (بیتوجهی، بیشفعالی و تکانشگری) و نیز تاثیر آن بر سلامت روان مادران پرداخته است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی از جمله اختلالات رشدی است که از دیرباز توجه روانشناسان و روانپزشکان را به خود مشغول کرده است. مروری بر تاریخچه درمانگریهای این اختلال، نشان میدهد که تا سال 1960 اقدامات جدی در مورد آن انجام نشده بود و تنها بعد از این سال است که تلاشهای درمانی درحوزه مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان، رو به فزونی گذاشته است (سافر، 1973). دردهه 1960 با شروع درمان این اختلال با داروهای روان گردان، بررسیهای بیشتری در خصوص این گروه از کودکان به عمل آمد. علی رغم این تلاشها، هنوز امیدواری زیادی در خصوص اثربخشی پایدار درمانهای دارویی به وجود نیامده است. برهمین اساس، این اختلال به مثابه معضلی لاینحل برای روانشناسان، والدین و معلمان در آمده است، زیرا ویژگیهای اصلی این اختلال، یعنی ناتوانی درمهار رفتار حرکتی، نارسایی توجه، ناتوانی یادگیری و پرخاشگری، برای والدین، معلمان و همسالان تحمل پذیر نیست، از طرفی این اختلال موجب آسیب دیدن فرایندهای شناختی، مهارتهای اجتماعی و هیجانی کودکان میشود، به نحوی که فراوانی مشکلات تحصیلی، هوشی، رفتاری، شخصیتی و شغلی در این گروه ازافراد، بیش از جمعیت عادی است، (هچمن، 1978،وندر، 1981 و مک گی، 1984). از آنجا که تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان، دارای این اختلال هستند، در طول سه دهه اخیر حجم چشمگیری از فرضیهپردازیها، ابداع روشهای درمانی و پژوهشها به این حوزه اختصاص یافته است تا راهبردهای کنترل و درمان بهینه آن، ابداع و از این طریق از گسترش عوارض آن جلوگیری شود.
با توجه به شیوع نسبتا زیاد این اختلال و همراه بودن آن با مشکلاتی برای والدین، کودکان، مدرسه و جامعه استفاده از این روش در درمان مشکلات رفتاری کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
برنامههای آموزش والدین مبتنی بر این دیدگاه هستند که اختلالات رفتاری کودکان در نتیجه تعامل نادرست بین کودک و والد (به ویژه مادر) ایجاد می شود و تداوم مییابد، ذکر این نکته ضروری است که در درمان این گروه از اختلالات رفتاری می بایستی، این تعامل ها بازنگری و اصلاح شوند به همین دلیل توجه به آموزش مادران در درمان این کودکان، در دهه های اخیر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. در همین راستا، برنامههای متنوع آموزش مادران، با تاکید بر کل نظام خانواده به وجود آمده اند. در این برنامهها نگرانیهای مادران در مورد سبب شناسی، درمان و پیش آگهی اختلال فرزندان در جلسات گروهی مورد بحث قرار داده می شوند و مادران می توانند به اطلاعات لازم و حمایت حاضرین در جلسه دست یابند .همچنین، مادران در پرتو دستیابی به اطلاعات جدید، می توانند مشکلات کودکان را بهتر بفهمند و از طریق دریافت آموزشهای لازم، به مهارتهای مدیریت رفتار تجهیز گردند و متعاقب آن، احساس خود کارآمدی در آنها افزایش یابد.
اهداف پژوهش
اهداف کلی پژوهش
تبیین اثربخشی آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر سلامت روان مادران و نشانگان اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی در کودکان
اهداف جزیی پژوهش
تبیین اثربخشی آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر ابعاد (جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی، افسردگی ) سلامت روان مادران
تبیین اثربخشی آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر نشانگان (بیتوجهی، بیشفعالی، تکانشگری ) اختلال نارسایی توجه- بیشفعالی
فرضیههای تحقیق
فرضیه اصلی پژوهش
آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر سلامت روان مادران و نشانگان اختلال نارسایی توجه – بیشفعالی در کودکان تاثیر معنیداری دارد.
فرضیههای جانبی
آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر ابعاد سلامت روان (نشانگان جسمانی، اضطراب، افسردگی و اختلال در کارکرد اجتماعی) مادران تاثیر معناداری دارد.
آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر نشانگان اختلال نارسایی توجه- بیشفعالی (بیتوجهی، بیشفعالی و تکانشگری) کودکان تاثیر معناداری دارد.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش
تعاریف نظری
آموزش مدیریت رفتاری: برنامه آموزش مدیریت رفتاری والدین شکلی از مداخلات رفتاری به خانواده است که بر اساس اصول یادگیری اجتماعی و برنامه آموزش رفتاری بارکلی ( 1990) طراحی شده است و به عنوان یکی از قدرتمندترین انواع مداخلات در یاری رساندن به کودکان دچار مشکلات رفتاری و سلوک شناخته می شود.
سلامت روان: سازمان بهداشت جهانی (2004) سلامت روانی را به عنوان حالتی از بهزیستی که در آن فرد توانمندی خود را شناخته از آنها به نحو موثر و مولد استفاده کرده و برای اجتماع خویش مفید است تعریف می کند. به طور کلی بهداشت روانی ایجاد سلامت روان به وسیله پیشگیری از ابتلا به بیماری های روانی، کنترل عوامل موثر بروز آن، تشخیص زودرس، پیشگیری از عوامل ناشی از برگشت بیماریهای روانی و ایجاد محیط سالم در برقراری روابط صحیح انسانی است(میلانی فرد، 1386).
اختلال نارسایی توجه- بیشفعالی: اختلال کمبود توجه- بیش فعالی14 یک نشانگان اولیه ظاهر شده در کودکان است که به وسیله سطحی نابهنجار از بیتوجهای، بیش فعالی و یا هردو مشخص است( بارکلی15، 1990؛ به نقل از رایت16، 2002).
تعاریف عملیاتی
آموزش مدیریت رفتاری: در طراحی برنامه آموزش مدیریت رفتاری مادران از برنامه آموزش رفتاری والدین استفاده میشود. گامهای اساسی این بسته آموزشی عبارتند از: تشریح اختلال نارسایی توجه-بیشفعالی، شکلدهی رفتارهای مثبت از طریق عدم تقویت رفتارهای نامطلوب، آموزش یک نظام رسمی از امتیازها و ژتونها به منظور شرطی کردن اطاعت کودک، آموزش والدین در بکارگیری روش محرومسازی، مداخله آموزشی در این گروه به مدت 8 هفته به صورت گروهی و در قالب 8 جلسه آموزشی 90 دقیقهای اجرا میشود.
سلامت روان: منظور نمرهای است که فرد از مقیاس 28سوالی سلامت عمومی (GHQ که دارای 4 خرده مقیاس علائم جسمانی، علائم اضطرابی، اختلال درکارکرد اجتماعی و علائم افسردگی، که توسط گلدبرگ و هیلر ارائه شده است بدست میآورد. خرده مقیاس نشانههای جسمانی: نمرهای که از اجرای پرسشنامه سلامت عمومی از سوال( 1-7 ) به دست میآید. خرده مقیاس اضطراب: نمرهای که از اجرای پرسشنامه سلامت عمومی از سوال (8-14) به دست میآید. خرده مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی: نمرهای که از اجرای پرسشنامه سلامت عمومی از سوال (15-21 ) به دست میآید. خرده مقیاس افسردگی: نمرهای که از اجرای پرسشنامه سلامت عمومی از سوال ( 22-28 ) به دست میآید.
اختلال نارسایی توجه- بیشفعالی: نمرهای است که آزمودنی از فهرست نشانه مرضی کودک (CSI-4) بدست میآورد.
روش پژوهش
طرح کلی پژوهش با توجه به موضوع و هدف پژوهش طرح آزمایشی بوده است و از طرح تصادفی دو گروهی آزمایش و کنترل با انجام پیشآزمون و پسآزمون استفاده شده است. طرح این تحقیق به صورت زیر است:
جدول 3-1. طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل
گروه
انتخاب نمونه
پیشآزمون
متغیر مستقل
پسآزمون
آزمایش
R
T1
X
T2
کنترل
R
T1
—
T2
جامعه آماری:
جامعه آماری پژوهش کلیه مادران کودکان دبستانی مبتلا به اختلال نارسایی توجه- بیشفعالی ADHD بودند که از آبان 1391 تا اسفند 1392 به مراکز اختلالات رفتاری نواحی چهارگانه آموزش و پرورش شیراز و کلینیک مشاوره همیار مراجعه کرده بودند.
نمونه و روش نمونهگیری
برای انتخاب آزمودنیهای این پژوهش، 100 نفر از مادران کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی- کمبود توجه مراجعهکننده به مراکز اختلالات رفتاری نواحی چهارگانه شیراز و کلینیک مشاوره همیار به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. پس از مصاحبه بالینی و تائید اختلال در کودکان توسط روانشناس بالینی، پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) تکمیل کردند. لازم به ذکر است که فرزندان مادران یادشده تنها تشخیص اختلال بیشفعالی- کمبود توجه داشته، تشخیص همراه دیگری نداشتند. پس از جمعآوری نتایج پرسشنامه، مادرانی که بیشترین میزان نمره از پرسشنامه سلامت عمومی را داشتند به عنوان افراد مورد مطالعه انتخاب شدند. بدین صورت که ابتدا اسامی 34 نفر مورد اشاره براساس نمراتی که در پیشآزمون به دست آوردند از کم به زیاد مرتب شد، آنگاه نام آنها به صورت یک در میان در دو دسته قرارگرفت تا به روش انتساب تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل قرارگیرند، همچنین متغیرهایی مانند سن مادر، سن فرزند مبتلا به اختلال بیشفعالی- کمبود توجه، تعداد فرزندان، ترتیب تولد فرزندان مبتلا به اختلال بیشفعالی- کمبود توجه، شغل مادر، سطح تحصیلات مادر، سطح درآمد خانواده برای همتاسازی دو گروه مورد توجه قرارگرفت.
ابزارهای پژوهش
جهت تحقق اهداف پژوهش آزمودنیها دو ابزار به شرح زیر تکمیل کردند.
فهرست نشانه مرضی کودک (CSI-4): این فهرست یک ابزار درجهبندی رفتار است که نخستین فرم آن در سال 1984 توسط گدو و اسپرافکین (1999) بر اساس طبقهبندی DSM-III به منظور غربال 18 اختلال رفتاری و هیجانی کودکان 5 تا 12 سال طراحی شد و بعدها بارها مورد تجدیدنظر قرار گرفت و در سال 1994 مطابق با DSM-IV تغیرات اندکی در آن به وجود آمد و با نام CSI-4 منتشر شد. CSI-4 دارای دو فرم والد و معلم است، فرم والدین 112 گزاره دارد که به منظور غربال 18 اختلال رفتاری و هیجانی تنظیم شده و فرم معلم که حاوی اطلاعاتی از محیط تحصیلی و عملکرد آموزشی کودک است 79 گزاره را در بر میگیرد و برای غربال 9 اختلال رفتاری و هیجانی طراحی شده است (در پژوهش حاضر از فرم والدین برای اندازهگیری علائم اختلال نارسایی توجه بیشفعالی استفاده خواهد شد. روش نمرهگذاری بصورت لیکرت در دامنهای از 0 = هیچ، تا شدید= 4 درجهبندی میشود.).
این ابزار در داخل کشور، به کرات توسط پژوهشگران مختلف مورد استفاده قرار گرفته و دارای اعتبار ثابت شده و حساسیت آن برای اختلال نقص توجه- بیش فعالی 77/0 و ثبات داخلی آن بوسیله آلفای کرونباخ 92/0گزارش شده است (محمد اسماعیل، 1383). در پژوهش حاضر نیز پایایی ابزار با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 90/0 برآورد گردید.
پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ). به منظور اندازهگیری سلامت روانی آزمودنیها در این پژوهش از پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) فرم 28 سوالی که توسط گلدبرگ و هیلر17 (1979) ارائه شده استفاده خواهد گردید. این پرسشنامه از چهار مقیاس تشکیل شده و هر کدام از آنها دارای 7سوال میباشد. سوالهای هر مقیاس به ترتیب پشت سر هم آمدهاند به گونهای که ازسوال 1 تا 7 مربوط به مقیاس نشانههای جسمانی، از سوال 8 تا 14 مربوط به مقیاس اضطراب، از سوال 15 تا 21 مربوط به مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی و از سوال 22 تا 28 مربوط به مقیاس افسردگی میباشد. روایی و پایایی آن توسط تقوی (1380) مورد بررسی قرار گرفته است. وی در نمونهای از دانشجویان دانشگاه شیراز، پایایی پرسشنامه را با استفاده از روشهای باز آزمایی، تنصیف، آلفای کرونباخ به ترتیب برابر70/0، 97/0، و90/0 و روایی آن را در همین نمونه در حد مطلوب گزارش کرده است. نمرهگذاری پرسشنامه به صورت لیکرت (0.1.2.3) می باشد. نمره کل پرسشنامه بعد از جمع نمرات تمام گزینهها بدست میآید. هر چقدر نمره فرد در این آزمون کمتر باشد نشانه سلامت فرد میباشد. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه و زیر مقیاسهای جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی به ترتیب برابر 96/0، 94/0، 91/0، 95/0 و 90/0 بود.
شیوهی اجرا
برای اجرای طرح پژوهشی، پس از انتخاب مراکز مورد نظر و هماهنگی با مدیران مراکز در جلسهای مطالب لازم در باره تحقیق و ویژگیهای کودکان مورد بررسی، به مادران ارائه و از آنان دعوت به همکاری جهت تکمیل پرسشنامهها خواهد شد. پس از جمعآوری پرسشنامهها و همتاسازی بر اساس ملاکهای تعیین شده، تعدادی از مادران کودکانی که دارای نمره برابر یا بالاتر از نمره برش 30 نفر انتخاب و بطور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش جایگزین شدند. سپس مادران گروه آزمایش در جلسههای مورد نظر شرکت داده میشوند. جلسهها شامل 10 جلسه آموزشی بود که هفتهای یکبار به مدت 90 دقیقه به اجرا در آمد. نحوه کار بدین صورت بود که در ابتدا با مادران ارتباط برقرار میشد و با زبانی ساده اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی و علل آن، اهداف جلسات و ضرورت موضوع برای آنان بازگو شد. در طراحی برنامه آموزش رفتاری مادران از برنامه آموزش رفتاری والدین بارکلی استفاده خواهد شد. گامهای درمانی این بسته آموزشی عبارتند از: تشریح اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی، شکلدهی رفتارهای مثبت از طریق تقویت، عدم تقویت رفتارهای نامطلوب، آموزش یک نظام رسمی از امتیازها و ژتونها به منظور شرطی کردن اطاعت کودک، آموزش والدین در بکارگیری روش محرومسازی، آموزش روش اجرای کارت گزارش رفتار کودک در مدرسه، پیشبینی بد رفتاری کودکان در اماکن عمومی. در جدول 3-2 ساختار جلسات آموزشی ارائه شده است.
جدول 3-2- ساختار جلسات آموزش مادران
جلسه اول
عنوان: معرفی اختلال نارسایی توجه/بیشفعالی
دستور جلسه: آشنایی مادران با ماهیت، شیوع، سببشناسی و درمان کارآمد
جلسه دوم
عنوان: اصول کلی مدیریت رفتار
دستور جلسه: آشنایی با انواع روشهای تقویت شامل تقویت مثبت، تقویت تفکیکی و..
جلسه سوم
عنوان: نقش و توجه والدین بر رفتارهای کودک
دستور جلسه: آموزش روشهای کارآمد توجه به رفتارهای کودکان، تکنیکهای کلامی و اصول توجه به رفتار مثبت و نادیدهانگاری رفتارهای نامناسب
جلسه چهارم
عنوان: بسط آموزشهای جلسه سوم
دستور جلسه: توجه مثبت به فرمانبرداری از دستور والدین و نیز پیروی از مقررات خانواده
جلسه پنجم
عنوان: تدوین برنامه اقتصاد ژتونی در خانواده
دستور جلسه: برای تدوین این برنامه والدین فهرستی از مسئولیتها و تکالیف کودک را مشخص میکنندو برای هر کدام از آنها ارزش و امتیاز تعیین میکنند.
جلسه ششم
عنوان: آموزش روشهای تنبیه
دستور جلسه: آموزش روش استفاده از جریمه و محرومسازی
جلسه هفتم
عنوان: مدیریت رفتار در موقعیتهای عمومی
دستور جلسه: آموزش مدیریت رفتار در موقعیتهای عمومی
جلسه هشتم
عنوان: بهبود رفتار کودک در مدرسه
دستور جلسه: آموزش بهبود رفتار کودک در مدرسه از سوی خانه
جلسه نهم
عنوان: آموزش مدیریت رفتارهای آینده
دستور جلسه: مروری کوتاه از آموختههای آنها از کل برنامه، نظر آنها در مورد مشکلات آینده و چگونگی برخورد با آنها
جلسه دهم
عنوان: یادآوری و پیگیری
دستور جلسه: مرور و یادآوری آموختههای والدین در طول 9 جلسه قبل، اجرای پرسشنامهها
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و تحلیل کواریانس چند متغیری استفاده گردید.
منابع و ماخذ
منابع فارسی
آزاد حسین (1378). سلامت روان ازدیدگاه الیس. فصلنامه اصول بهداشت روانی،شماره چهارم.
آذربایجانی، مسعود. (1388). روانشناسی دین. ماهنامه اطلاعرسانی معارف، شماره 66، صص 10-6.
احمدی، محمدرضا؛ گلزاری، محمود؛ شاملی، عباسعلی؛ رسولزاده طباطبایی، سیدکاظم. (1387). بررسی ابعاد روانشناختی مناسک حج و تاثیر آن بر سطح دینداری. فصلنامه علمی- تخصصی روانشناسی و دین، سال اول، شماره 4، صص 43-4
احمدی، علیاصغر. (1368). روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی. تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول. 1368.
ابراهیم زاده، احمد.(1384). نقش ویتامین ها در تقویت حافظه و سلامت کودکان و نوجوانان. پیوند، 311 310 309.
ابراهیمی عطری، احمد. (1372). بررسی و مقایسه صدمات ورزشی در معلولین ورزشکار با ویلچر و بدون ویلچر. تهران : انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
ابراهیمی، ابوالفضل. (1387). باورهای آخرت نگرانه و رابطه آنها با سلامت روان. فصلنامه علمی- تخصصی روانشناسی و دین، سال اول، شماره سوم، صص 107-125.
اتکینسون، ریتا ال و همکاران. (1387). ترجمه محمدتقی براهنی و همکاران، زمینه روان شناسی هیلگارد، جلد اول، تهران: انتشارات رشد، چاپ سیزدهم، ص 743.
الیری، دانیال. رفتار درمانی : کاربرد و بازده. ترجمه علی اکبر سیف. (1377). تهران : انتشارات فردوس.
اسدالهی، ق و شیدایی، م و یعقوبی، محمد. (1370). میزان شدت افسردگی در مجروحین قطع نخاعی که درصد از کارافتادگی آنها از 70% بالاتر است. اصفهان : انتشارت دانشگاه علوم پزشکی.
ایمان زاده، حمیرا.(77 1376)، مقایسه ویژگیهای شخصیتی مادران پسران بیش فعال و مادران پسران عادی مقطع ابتدایی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی کودکان استثنایی،دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
بارکلی، راسل .(2002). اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی، فعالیتهای زندگی و پیامدهای تندرستی. ترجمه منوچهر علی یارزنجانی.(1386). تعلیم و تربیت استثنایی، 66، خرداد ماه.
بختیاری، پروین،(1379)،بررسی وضعیت بهداشت روان معلمان استان اصفهان،فصلنامه دانشگاه ازاد اسلامی اصفهان.
بنی جمال واحدی شکوه السات،احدی حسن،(1370)،بهداشت روانی و عقب ماندگی ذهنی،تهران،نشر نی.
بهرامی احسان هادی،(1381)،بهداشت روانی در قرن بیست ویکم و چالشهای پیشرو، مجله روانشناسی وعلوم تربیتی دانشگاه تهران،سال سی و دوم،شماره1،ص181-199 .
برهانی ، حسین. (1376). بهداشت خانواده. پیام زن، دوره6، شماره 68 ،آبان ماه .
بک، آرون تی. شناخت درمانی و مشکلات روانی. ترجمه مهدی قراچه داغی .(1369). چاپ اول، تهران : نشر ویس.
بلوم کویست، مایکل، ال . مهارتهای سازگار با کودکان ناسازگاری. ترجمه جواد علاقبند راد . (1383). چاپ اول، تهران : نشر سینا.
بیرو، آلن. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. (1366). تهران : انتشارات موسسه کیهان.
پورافکاری، نصرت ا… (1373). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی و زمینه های وابسته. جلد اول و دوم، تهران : انتشارات فرهنگ معاصر.
پورسلطانی زرندی، حسین. (1380 ) مقایسه سلامت عمومی جانبازان و معلولین جسمی ورزشکار و غیر ورزشکار ایرانی، دکتری رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی، تهران : انتشارات دانشگاه تربیت معلم.
تقدیسی، محمد حسین. (1365). مطالعه چگونگی سازگاری اجتماعی معلولین مرکز توانبخشی جانبازان انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) و ارائه پیشنهادات جهت بهبود وضع آن. تهران : انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
تقوی، محمدرضا. (1380). بررسی روایی و اعتبار پرسشنامه سلامت عمومی، مجله روانشناسی، جلد 5، شماره 4.
تهرانیدوست، م، ز.. شهریور و محمودی، ج (1387). بررسی تاثیر آموزش تربیت سازنده روی والدین کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی- کمبود توجه. مجله روانشناسی؛ سال چهاردهم، ش4.
حسینی، سید ابوالقاسم. (1364). بررسی مقدماتی اصول روانشناسی اسلامی. جلد اول، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ص 18.
حسینی، سید علیاکبر. (1364). نقش اخلاق و مذهب در تحکیم مبانی بهداشت روانی، مجله علوم اجتماعی و انسانی، صص 111-99.
خدایاری فرد، محمد؛ غباری نباب، باقر؛ شکوهی یکتا، محسن. (1380). گستره پژوهشهای روان شناختی در حوزه دین، فصلنامه اندیشه و رفتار، سال ششم، شماره 4، صص 53-45.
رحیمی نیا، یوسفعلی (1384) اصول ایمنی و سلامت در محیط کار ، تهران. انتشارات اعظم
رحیمی نژاد، عباس،پاک نژادمحسن،(1383)،ارتباط بین سازگاری خانواده با سلامت روانی وسطح ارضاء نیازهای روانشناختی فرزندان و نوجوانان، خلاصه مقالات کنگره آسیب شناسی خانواده در ایران،تهران،دانشگاه شهیدبهشتی.
سانتراک، جان دبیلو. (1385). ترجمه مهرداد فیروزبخت، زمینه روان شناسی. تهران: انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم، صص 219-218.
ساعتچی، محمود. (1374). مشاوره و روان درمانی- نظریهها و راهبردها، ناشر: موسسه نشر ویرایش، چاپ اول، شهریور، ص 112.
سامانی، سیامک. (1386). بررسی پایایی و روایی پرسشنامه پرخاشگری باس و پری. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، سال 13، شماره 4، صص 365-359.
شاملو، سعید. (1382). بهداشت روانی، تهران، انتشارات رشد، چاپ شانزدهم، صص 191-190.
شاملو، سعید (1368) مکتبها و نظریهها در روانشناسی شخصیت، چاپ اول، تهران، انتشارات رشد
صالحی، لیلی؛ سلیمانیزاده، لاله؛ باقری یزدی، سیدعباس؛ عباسزاده، عباس. (1386). رابطه بین اعتقادهای مذهبی و منبع کنترل با سلامت روان در دانشجویان. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، سال یازدهم، شماره 1.
گرجی، یوسف (1383). بررسی و اثربخشی کاربرد و روشهای اصلاح رفتاری توسط والدین، معلمان و ترکیب هر دو د کاهش نشانههای اختلال بیشفعالی و نقص توجه دانشآموزان ابتدایی. پایاننامه دکترا، دانشگاه علامه طباطبایی.
کاپلان و سادوک (2012). خلاصه روانپزشکی. ترجمه دکتر فرزین رضاعی، انتشارات ارجمند.
محمد اسماعیل، الهه (1383). درسنامه درمان شناختی- رفتاری کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی- نارسایی، تهران- انتشارات دانژه
محمد اسماعیل، الهه (1380). بررسی اعتبار، روایی و تعیین نقاط برش اختلالهای پرسشنامه نشانههای مرضی کودکان بر روی دانشآموزان 6-14 ساله مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر تهران. تهران: پژوهشکده کودکان استثنایی.
میلانی فر بهروز، (1374)،روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، تهران،نشر قومس.
میلانی فر بهروز،(1382)،بهداشت روانی،چاپ هشتم،تهران، نشر قومس.
مهرابی زاده هنرمند، نجاریان بهمن، مسعودی میترا، مقایسه سلامت روانی والدین کودکان کم توان ذهنی تربیت پذیر 12-7 ساله با سلامت روانی والدین کودکان عادی، پژوهش درحیطه کودکان استثنایی 1380 شماره 2ص187.
نریمانی محمد، آقامحمدیان حمیدرضا، رجبی سوران، مقایسه سلامت روانی مادران کودکان استثنایی با سلامت روانی کودکان عادی فصلنامه اصول بهداشت روانی، 1386 شماره 33 و34 ، ص15-24.
نجات حمید،(1378)،مفهوم سلامت روان در مکاتب روانشناسی،فصلنامه بهداشت روانی،شماره 3.
نجات، حمید؛ ایروانی، محمود. (1378). مفهوم سلامت روان در مکاتب روانشناسی. فصلنامه اصول بهداشت روانی، شماره سوم، سال اول، صص 166-160.
واحدی، شهرام. (1380). رشد باورهای دینی و مذهبی و شیوههای تعمیق آن. نشریه اصلاح و تربیت، دوره 7، شماره 82، صص 12-9.
ولی زاده، شیرین، روشهای افزایش عزت نفس در کودکان دارای نیازهای ویژه، تعلیم وتربیت استثنایی، 1387، شماره 85 و 84 ص70.
هادیانفرد، حبیب، نجاریان، بهمن، شکرکن، حسین، مهرابیزادههنرمند، مهناز (1379). مقایسه اثربخشی سه روش درمانی در کاهش نقص توجه- بیشفعالی کودکان پسر دبستانی پایههای سوم و چهارم ابتدایی شهر شیراز. مجله علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره سوم، سال هفتم- شماره 1 و 2، صص: 29-.54
هنری ماسن، پاول؛ کیگان، جروم؛ هوستون، آلتاکارول؛ وی کانجر، جان جین. (2003). ترجمه مهشید یاسایی، رشد و شخصیت کودک. ناشر: کتاب، وابسته به نشر مرکز، چاپ 16، صص 599 و 602.
هومن، علی. (1376). استانداردسازی و هنجاریابی پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ-28) بر روی دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه تربیت معلم، موسسه تحقیقاتی تربیتی دانشگاه تربیت معلم.
هومن، عباس. (1377). استانداردسازی پرسشنامه سلامت عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ناصری ، وحید ، (1384) اصول سلامت در محیط کار . تهران . انتشارات آسمان
هادیانفرد، حبیب، نجاریان، بهمن، شکرکن، حسین، مهرابیزادههنرمند، مهناز (1379). مقایسه اثربخشی سه روش درمانی در کاهش نقص توجه- بیشفعالی کودکان پسر دبستانی پایههای سوم و چهارم ابتدایی شهر شیراز. مجله علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره سوم، سال هفتم- شماره 1 و 2، صص: 29-.54
یوسفی لویه مجید، مداخله های روان شناختی در مورد کودکان با نیازهای ویژه تعلیم و تربیت استثنایی1387 شماره 85 و 84.
References
Anastopoulos AD, Guevermont DC, Shelton TL, Dapaul GJ. Parenting stress among families of children with attention deficit hyperactivity disorder. J Abnorm Children Psychol 1992; 20(5): 503-20.
Anastopoulos, A. D., Shelton, T. L., DuPaul, G. J. & Guevremont, D. C. (1993). Parent training for aAttention deficit hyperactivity disorder: Its impact on parent functioning. Journal of Abnormal of Psychology, 21, 581-596.
Barlow, j., & Coren, E. ( 2004). Parent training programs for improving maternal psychosocial health. Coherance Database System Review, 1, 2020.
Barkley RA, DuPaul GJ, McMurray MB. (1990). Comprehensive evaluation of attention deficit disorder with and without hyperactivity as defined by research criteria. Journal Consulting Clinical Psychology 58(6): 775-89.
Barkley, R. A. (2002). Psychosocial treatment for attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 63, 36-43.
Barkley RA. (1997). Defiant children: a clinician's manual for assessment and parent training. 2nd ed. New York: Guilford Press; 1997.
Berger, A., Kofman, V., Avishai, U. (2007). Multidisciplinary Perspective on Attention and the Development of Self-Regulation. Progress in Neurobiology, Volume 82, Issue, 5, pp 256-86.
Chronis, A.M., Lahey, B. Pelham, W. E., Jr., Williams, S., Baumann, Kipp, Jones, A., Rathouz. (2007). Maternal Depression and Early Positive Parenting Predict Future Conduct Problems in Young Children with Attention-deficit/Hyperactivity Disorder. Developmental Psychology, Volume 43, Issue 1, January, Pages 70-82.
Chronis AM, Fabiano GA, Gnagy EM, Onyango AN, Pelham WE, Lopez-Williams A, et al. (2004). An Evaluation of the Summer Treatment Program for Children with Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder Using a Treatment Withdrawal Design. Behavior Therapy 2004; 35(3): 561-85.
Chronis AH, Chacko A, Fabiano GM, Wymbs BT, Pelham WE. Enhancement to the behavioral parent training paradigm for families of childrenwith (ADHD): Review and future directions" Clin Child Fam Psychol Rev. 2004; 7: 1-27.
Clay, R. A. (1996). Religion and Psychology Shave ideals and beliefs. A. P. A. monitor. Vol, 27, No, 18. p 47.
Dapaul GJ. Parent and teacher rating of ADHD system psychometric properties in a community based sample child psychopharmalogy. J Clin Psychol 1991; 20: 245-53.
Danforth, J., Harvey, E., Ulaszek, W., Eberhardt, K., & McKee, T. (2006). The outcome of group parent training for families of children with attention-deficit hyperactivity disorder and defiant/aggressive behavior. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 37, 188-205.
Danforth, J., Russell, A.L., Barkley, Stokes, T. (1991). Observations of parent-child interactions with hyperactivite children: research and clinical implication. Clinical Psychology Review, Volume 11, Issue 6, Pages 703-727.
Dapaul GJ, McGoey KE, Eckert TL, Van Brakle J. Preschool children with attentiondeficit/hyperactivity disorder: Impairments in behavioral, social and school functioning. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2001; 40: 508-15.
Dean, C., Myors, K., & Evans, E. (2003). Community-wide implementation of a parenting program: The South East Sydney positive parenting project. Australian journal for the Advancement of mental Health. 2(3).
Dretzke, J., Davenport, C., Frew, E., Barlow, G., Brown, S., Bayliss, S., Taylor, R., Sandercock, J., & Hyde, C. (2009). The clinical effectiveness of different parenting programs for children with conduct problems. University of Birmingham, U. K. [Online]. Available: http://www.camph.com
Ercan ES, Varan A, Deniz U. Effects of combined treatment on Turkish Children Diagnosed with Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder: APreliminary Report. Child Adolesct Psychopharmacology . 2005; 15(2): 203-219.
Gustis, C.M. (2006). Behavioral Intervention And Parent Training Within The Cassp System:The Effectiveness of Using Direct Commands to Manage ADHD/ODD in the Home environment. A Dissertation Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Doctor of Philosophy. Capella University 'November 2006.
Hajebi A, Hakim-Shoshtari M, Khajeddin N.The effect of behavioral management training to parents who having preschool children with ADHD. Thought and Behavior J in Clinical Psychol. 2005; 4: 435-440. [Persian].
Harris.k. (2007). A Meta-Analysis Of Parent Management Training Out Comes For Children And Adolescents Conduct Disorder. A Thesis Submitted In Conformity With The Requirements For The Degree Of Doctor Philosophy. Department Of Human Development and Applied Psychology Ontario Institute for Studies in Education of the University Of Toronto.
Herschell, A.D., Calzada, E.J., Eyberg, S.M.,McNeil, C.B. (2002). Parent _child interaction therapy. Cognitive and Behavioral Practice, Volume 9, Issue 1, Pages 9-16.
Johnston C, Hommersen P, Seipp C. Acceptability of behavioral and pharmacological treatments for attention-deficit/hyperactivity disorder: relations to child and parent characteristics. Behav Ther 2008; 39(1): 22-32.
Johnstone C. Parents' characteristics and parent-child interaction in families of non problem children and ADHD children with higher and lower oppositional deficit. Behav J Abnorm Psychol 1996; 24(1): 85-104.
Hechtman L. Assessment and diagnosis of Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder. Childand Adolesct Psychiat Clin of North AM, 2000;9(3): 481-489.
Herschell, A.D., Calzada, E.J., Eyberg, S.M.,McNeil, C.B. (2002). Parent _child interaction therapy. Cognitive and Behavioral Practice, Volume 9, Issue 1, Pages 9-16.
Johnstone C. Parents' characteristics and parent-child interaction in families of non problem children and ADHD children with higher and lower oppositional deficit. Behav J Abnorm Psychol.1996; 24(1): 85-104.
Kimiaee SA, Beigi F. Comparison the family functions of mothers of normal and ADHD children and examine the effect of problem solving skill on family function of mothers. Journal Behavioral Sciences. 2010; 4(2): 141-146. [Persian].
Kazdin, A.E. (1990). psychotherapy for Children and Adolescents. Journal of adolescent psychotherapy, 41, 21-54.
Kuhn C., Carter. (2006). Maternal Self-Efficacy and Associated Parenting Cognitions among Mothers of Children with Autism. American Journal of Orthopsychiatry, Volume 76, Issue 4, October, Pages 564-575.
Lehner-Dua LL. (2001). The effectiveness of Russell A. Barkley's parent training program on parents with school-aged children who have ADHD on their perceived severity of ADHD, stress, and sense of competence. New York: Hofstra University.
Lewis A. Child and adolescent psychiatry: A comprehensive textbook. 1st ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 2002: 645-70.
Lewis A. Child and adolescent psychiatry: A comprehensive textbook. 3rd ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 2007: 430-54.
Liffore KJ, Harold TG, Thapar A. Parent-child relationships and ADHD symptoms: A longitudinalanalysis. J Abnorm Child Psychol. 2008; 36: 285-296.
Low, A., Stocker, C. (2005). Family Functioning and Children's Adjustment: Associations among Parents' Depressed Mood, Marital Hostility, Parent-Child Hostility, and Children's Adjustment. Journal of Family Psychology, Volume 19, Issue 3, September 2005, Pages 394-403.
McBurnett K, Pfiffner L. Attention deficit hyperactivity disorder: Concepts, controversies, new directions Psychiatry. New York: In forma Health Care; 2008.
McGoey, K.E. (2002). Early Intervention for Preschool-age Children with ADHD. Journal of Emotional and Behavioral Disorders. (pp.1-22), Spring.
Meichenbaum DH, Goodman J.(1971). Training impulsive children to talk to themselves: A means of developing self – control. Journal of Abnormal Psychology; 77(2): 115-26.
Motevali-Pour A, Rashidi, A. Child-rearing stress in parents of ADHD children. Journal Exceptional Education. 2009; 91: 57-65.[Persian].
Murphy.V.W. Reid, R., & Hicks- Stewart. (1991). Learning disabilities and attention deficit- hyperactivity disorder: An interactional perspective. Journal of Learning disability, 24,386-388.
Mussen PH, Kagan J, Conger JJ, Huston C.Child development and personality. Translated: Yasaee, M. Tehran: Mad Book Center Publications; 2003.
Pfiffner, L.J. & MCBurnott, K. (1997). Social skills training with parent generalization: Treatment effects for children with attention deficit disorder. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol 65(5), Oct 1997, 749-757.
1- Attention Deficit/Hyperactivity Disorde
2- Liffore KJ, Harold TG, Thapar
3 – Johnstone
4 – Bor W, Sanders MR, Markie-Dadds C.
5- Attention Deficit/Hyperactivity Disorder
6 – Foley
7 – Findling
8 – Chronis
9 – Berger, A., Kofman, V., Avishai
10 – Barkley
11- Lehner-Dua
12 -Johnstone
13- Danforth
14 – Attention-Dificit/Hyperactivity Disorder
15 – Barkley
16 – Wright
17- Goldberg & Hiller
—————
————————————————————
—————
————————————————————
11