پکیج معنا درمانی
کلیات آموزش معنا درمانی فرانکل(1959)
الف – جلسات آموزش معنا درمانی گروهی فرانکل در رابطه با کیفیت زندگی و سبک دلبستگی ناایمن برای گروه آزمایش
اصول درمان شامل:
1- کمک به مراجعان برای یافتن معنا در زندگی خود
2- جهت دهی مجدد مراجعان برای انجام فعالیت های زندگی
3- آموزش مسئولیت پذیری به منظور تقویت اراده مراجعان برای ادامه زندگی
4- تبدیل پتانسیل ناهشیار به رفتار هشیار و ایجاد راهی برای از بین بردن عادات ناهشیار و افزایش آگاهی از خود.
5- کمک به مراجعان جهت گسترش و وسعت بخشیدن به حوزه های بصری مراجع در زمینه معنا ها و ارزش ها .در معنا درمانی موضوعات : مرگ و زندگی ، آزادی ، مسئولیت پذیری ، انتخاب ، انزوا و عاشق شدن ، معنا و بی معنایی پرداخته می شود و به عنوان مفاهیم و اصول اساسی در درمان مراجعان تحلیل شده و بر روی آنها کار می شود.
. عامل مشترک تمام جلسات مواجه و تماس فوری و صادقانه افراد با یکدیگر است . رهبر با تشویق و هدایت ارتباط و ارایه توضیحات کوتاه در زمان مناسب ، به افزایش آگاهی از خود و تسهیل روابط اعضاء با یکدیگر کمک می نماید. بعد از حضور اعضا، گروه شکل گرفته و فعالیت گروهی آغاز می شد . معمولا" رهبر گروه به صورت کلی از جلسه قبل و موضوع آن و نگرش اعضا نسبت به مطالب مطرح شده در جلسه گذشته سوالاتی می پرسد و بعد از باز خورد به اعضا ، موضوع جدید را مطرح کرده و از آنها می خواهد تا در مورد آن با هم مشاوره و تبادل نظر کنند. حدود 15 دقیقه مطالب و مسایل جلسه گذشته بررسی می گردد . در همین حدود هم وقت صرف بیان موضوع جلسه و تبیین مطالب می شود ، که این کار برعهده رهبر گروه است .غیر از ده دقیقه آخر که مطالب جلسه از طرف رهبر گروه یا یکی از اعضای داوطلب خلاصه می می گردد بقیه وقت به اظهار نظر و بحث و بررسی اعضا می گذرد .
جزئیات جلسات آموزش معنا درمانی گروهی تست کیفیت زندگی و سبک دلبستگی که در طی 12 جلسه و در مدت 6 هفته برگزار گردید به شرح ذیل می باشد:
جلسه اول – سامان دهی جلسات و توجیه آزمودنی ها و آشنایی اعضاء گروه با هم و صحبت در زمینه کیفیت زندگی و دلبستگی انجام گرفت.همچنین آشنا ساختن اعضای گروه برای همبستگی گروهی، فرایند معنا درمانی . قواعد و هنجارهای گروه و ارتباط اعضاء با یکدیگر.
جلسه دوم –اهداف جلسه دوم عبارت بودند از :
1-ایجاد ارتباط و افزایش همبستگی گروهی در بین اعضاء .
2-افزایش مشارکت تمام اعضاء در گروه
روش های رسیدن به این اهداف عبارت بودنداز :
1- ترغیب اعضاء به گفتگو با یکدیگر در زمینه افکارشان
2- تشویق اعضاء به صحبت در مورد مسائل خود در گروه
3- در این جلسه نیز مختصری در مورد معنی درمانی و آموزش اصطلاحات مهم این رویکرد به اعضای گروه توضیحاتی داده شد.از قول فرانکل باز گو شد که کسانیکه در اردوگاههای نازیها از نظر روحی رشد یافته بودند ، سختی های بازداشتگاه را به عنوان امتحانی برای نیرهای درونی خود می دانستند و در نتیجه به مبارزه برای یافتن معنایی برای زندگی قیام می کردند و آنهایی که روحیه ضعیفی داشتند در رویارویی با مشکلات به راحتی مرگ را قبول می کردند همچنین در ادامه جلسه ، اصطلاحات مهم معنا درمانی از قبیل : معنا خواهی ، نا کامی وجود ، نوروز اندیشه زاد، تکاپوی اندیشه ای زندگی پوچ ، معنای عشق و معنای رنج برای آنها توضیح داده شد .
جلسه سوم -. اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1- ایجاد همدلی و درک متقابل اعضاء از یکدیگر
2-افزایش گفتگوی اعضاء با یکدیگر و شناخت و پذیرش احساسات نا امیدانه در اعضای گروه .
مفاهیم و تکنیک های معنا درمانی از جمله معنا و منابع معنا شامل : عشق ، رنج ،گذشته و فرامعنا ، ناامیدی ناشی از پوچی و فقدان معنی در زندگی ، روش های افزایش آگاهی وجودی ،تکنیک قصد متناقض و تکنیک باز تاب زدایی و روحانیت پزشکی است معرفی شد.
توضیح دادن ، ضرب المثل های پیشنهادی ، به کار گیری تشابهات ، چشم انداز های وسیع در مورد منابع معنا ، پیدا کردن معانی زندگی از طریق روش آموزش سقراطی ، آموزش اهمیت قبول مسئولیت برای معنا ، کمک به مراجعان برای گوش دادن به ندای وجدان و پرسش از مراجعان در باره معنا ها به عنوان اقسام روش های افزایش آگاهی وجودی از جمله اصطلاحاتی و تکنیک های است که معرفی و تبیین شد.
جلسه چهارم – اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1- افزایش و تعمیق خود آگاهی درونی و آگاهی از شناخت های مرتبط با رفتار های پرخاشگرانه و نا امیدی
2- حضور در زمان حال. معنا خواهی و جستجوی معنی با آزمودنی ها مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از عقاید فرانکل ، تعالی خویشتن بوسیله کشف و یافتن معنا از پنج طریق ایجاد می گردد . با انجام یک کار (ارزش آفرینی ) ، با تجربه کردن یک ارزش (ارزش اندوزی) ، با رنج بردن (ارزشنگری ) یا بوسیله مقاومتی که در برابر سرنوشت تغییر ناپذیر مانند سرطان لاعلاج صورت می گیرد ، و یا با استفاده از تجربیات گذشتگان و مذهب و آموزه های مذهبی .
روش های بدست آوردن معنی با اعضاء گروه مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفت . به آنها آموزش داده شد که خودشکوفایی و رشد نیرو های درونی انسان یکی از مهمترین مولفه های انسان کامل است و هر کدام از روانشناسان راه خاصی برای رسیدن به این خود شکوفایی پیشنهاد کرده اند . اما معنا درمانی فرانکل خودشکوفایی با این عظمت را فقط به عنوان یک اثر حاشیه ای و جانبی از معنا خواهی می داند.
جلسه پنجم – اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1-آشنایی با نیاز های جسمانی – روانی و بین فردی
2- درک رابطه نیاز ها با رفتار های تنهایی
3- شناخت نحوه بروز نیازها در روابط بین فردی و جهت دهی به نیاز هایی که منجر به بروز رفتارهای می شوند.
روش های دستیابی به اهداف فوق عبارت بودند از:
1- معرفی و تحلیل سلسله مراتب نیاز ها
2- تحلیل رفتار های تنهایی اعضاء بر اساس نیاز ها
3- درخواست اعضاء برای مهمترین نیاز های خود به گروه
4- بااستفاده از دیدگاه فرانکل این موضوع که تعالی خویشتن یکی از ضروری ترین خصوصیات وجود انسان است و انسان زمانی می تواند به فرا تر از خود قدم بگذارد که کامل شده و بر محدودیت های خود پیروز شود. به وسیله واقعیت بخشیدن به یک معنی ، یا برخورد کردن عاشقانه با دیگران و این موضوع که برای تعالی خویشتن باید خود را فراموش کرد و بر زندگی فراتر از خود توجه نمود ، با اعضای گروه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . نیز این مطلب که : از دیدگاه فرانکل پایه ای ترین نیاز انسان جستجوی معنی است نه جستجوی خود به شور و مشورت گذاشته شد .
در این جلسه شیوه های معنی خواهی در کار وعشق و رنج بردن از طریق مشاوره گروهی آموزش داده شد . در این جلسه بیان شد که کار یک حیطه وسیع است که انسان می تواند در آن به فراتر از خود برسد . انسان در کار خود باید به دنبال راهی باشد که خصوصیات انسانی خود را به ظهور برساند. مثلا" یک پرستار در حین انجام مسئولیت های اصلی اش ممکن است کلمات محبت آمیزی به یک بیمار بحرانی بگوید .
سر نوشت انسان ایجاب می کند در جایی انعطاف پذیر باشد و در جایی دیگر تحمل پذیر و صبر کننده باشد . با این نگاه سه تراژدی وجود انسان یعنی درد ، گناه و مرگ می تواند به کاری مثبت و خلاق تبدیل شوند و از دل بیماری لاعلاج و کار اجباری در اردوگاه های اسیران یک معنی ویژه برای زندگی خود خلق نماید. موقعیت های گریز ناپذیر منفی به انسان ها فرصت می دهد تا به بالا ترین ارزش های حقیقت خود برسند و به عمیق ترین معنای زندگی که معنای رنج بردن است برسد . به نقل فرانکل از گوته " هیچ موقعیت ناخوشایندی وجود ندارد که ما نتوانیم با تلاش یا تحمل ارزشمندش نکنیم .
جلسه ششم – اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1-آشنایی با مفهوم روان شناختی و بین فردی آزادی و انتخاب و رابطه آنها با تجربه کردن حالت های گوشه گیری
2-آگاهی از جایگاه و پی آمد های آزادی و انتخاب در سلامت یا عدم سلامت
3-درک رابطه فرار از آزادی و عدم انتخاب در گوشه گیری
4-افزایش قدرت تصمیم گیری های جدید و سالم
روش های دستیابی به اهداف فوق عبارتند از :
1- تحلیل وجودی مفاهیم آزادی و انتخاب
2-تبیین رابطه آزادی و انتخاب در زندگی اعضاء با بروز رفتار های که نشان می دهند
3-گفتگوی اعضا به تصمیم گیریها و انتخاب های جدید و قبول پی آمد های آنها
4-ترغیب اعضاء به تصمیم گیریها و انتخاب های جدید و قبول پی آمد های آنها
5-(استفاده از فنون افزایش آگاهی وجودی ) در کنترل افکار و احساسات دل گرفتگی وتنهای
در این جلسه شیوه های معنی خواهی در گذشته و فرا معنا از طریق مشاوره گروهی بررسی شد . اگر چه جستجوی معنا اساسا" به آینده انسان بر می گردد. اما گذشته نیز می تواند منبعی برای معنا باشد . اغلب جستجوی معنا مستلزم شناخت منابعی از گذشته است که با معنای ارزش آفرینی در حال در ارتباط باشد . اعتقاد به بی قید و شرط بودن معنا حتی برای کسانی که از بیهودگی و پوچی زندگی رنج می برند ، می تواند شکست شان را به پیروزی تبدیل کند. اینکه انسان ها نتوانسته اند معنای نهایی سختی های انسان را درک کند ، به این معنی نیست که سختی ها و مشکلات معنای نهایی ندارند . واژه فرا معنا تاکید بر وجود معنای نهایی سختی ها و مشکلات زندگی است . فرا معنا فقط بوسیله ایمان بدست می آید نه بوسیله معانی عقلانی . وظیفه انسان تحمل کردن بی معنایی زندگی نیست ، بلکه انسان نیاز دارد تا به نهایت معنا دار بودن زندگی برسد . اطمینان و توکل بر خدا برای رسیدن به معنای نهایی زندگی اثر بخش تر است از اطمینان به توانای های بشری ، خداوند همیشه ساکت است نه اینکه مرده باشد . حتی در زندگی مدرن امروز فرامعنا در گرایش عمقی به مذاهب فردی وجود دارد
جلسه هفتم – اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1- افزایش مسئولیت پذیری نسبت به خود و دیگران
2- بهبود رابطه با دیگران
روش های دستیابی به اهداف فوق عبارت بودند از :
1-تحلیل وجودی مسئولیت پذیری و عدم مسئولیت پذیری و نقش آن در بروز رفتار های در خود فرورفته
2-تحلیل نقش مسئولیت پذیری در رشد شخصی و اجتماعی
3-ترغیب اعضاء به پذیرش مسئولیت نسبت به خود و اطرافیان و زندگی
4-(استفاده از فنون افزایش آگاهی وجودی)درکنترل افکار ، احساسات و رفتار های تنهایی اعضاء
آموزش به مراجعان برای افزایش مسئولیت پذیری برای معنا ، کمک به مراجع برای گوش دادن به ندای وجوان و سوال از مراجعان در باره معنا ، از جمله روش هایی بود که در مشاوره گروهی در این جلسه بحث گردید.
به مراجعان توضیح داده شد که نه تنها مسئول کار های خود هستند، بلکه باید آنچه را که خداوند برایشان مقدر ساخته انجام دهند. این ندا های فرانکل که اغلب می گوید" معنا را باید پیدا کرد، نمی توان آن را به کسی عرضه کرد، ضمیر ناخود آگاه راهنمای مراجعان درجستجوی معنا به شمار می رود
جلسه هشتم – اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1-درک و پذیرش تنهایی به عنوان واقعیت غیر قابل اجتناب
2-درک عدم مغایرت تنهایی با نزدیکی به دیگران
3-درک نقش صمیمیت در تحمل احساس تنهایی و کاهش رفتار های نا دلبستگی
روش های دستیابی به اهداف فوق عبارت بودند:
1-تحلیل وجودی احساس عمیق تنهایی و یکتایی و ارتباط آن با دلبستگی
2-تبیین نقش احساس تنهایی در رفتار های اجتماعی
3-بیان اعضاء به درک تنهایی یکدیگر و تلاش برای صمیمیت
4-ترغیب اعضاء به درک تنهایی یکدیگر و تلاش برای صمیمیت
5-استفاده از فن اصلاح نگرش ها در کنترل احساسات ، افکار و رفتار نا امیداعضا ء
در این جلسه از اعضای گروه در باره توانمندی های ارزنده ی شان سوال شد و از طرف رهبر گروه به آنها در یافتن پاسخ کمک گردید. از اعضای گروه خواسته شد تا معنای نهفته در روابط و رنج هایشان را جستجو کنند.
در جلسه مشاوره به آنها کمک شد تا دیدگاههای وسیع تری از منابع معنا در زندگی خود بدست آورند و چند مورد از ضرب المثل های وجود گران مانند ، چنان زندگی کن که گویی بار دومی است که به دنیا آمده اید، تا اشتباهات گذشته ات را جبران کنی و کسی که چرایی برای زندگی کردن دارد می تواند با هر چگونه ای بسازد ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت
جلسه نهم -اهداف این جلسه عبارت بودند از :
1- قبول واقعیت مرگ
2-درک واقعیت مرگ برای پربار شدن زندگی
کشف معنای نهفته در روابط و رنج های اعضاء و اثر آن بر کیفیت زندگی و دلبستگی
روش های دستیابی به این اهداف عبارت بودند از:
تحلیل وجودی مسئله مرگ بعنوان مکمل زندگی و هدایت کننده آن
– گفتگوی اعضاء در مورد نگرش و احساس در باره مرگ با استفاده از فنون افزایش آگاهی وجودی
-استفاده از فن پیشنهاد معنا ، اصلاح نگرش ها ، گسترش افق های فکری در حوزه منابع معنا
جلسه دهم – اهداف این جلسه عبارت است از :
-درک نقش هدفمندی در اصلاح رفتار و افزایش بهره مندی سالم از زندگی
– درک معنا و هدف زندگی و نقش بی هدفی در بروز رفتار نا امیدی وتنهای
– متعهد شدن به هدف خاصی در زندگی آینده
روش های دستیابی به این اهداف عبارت است از :
– تحلیل وجودی هدفمندی و معنا جویی در زندگی
– گفتگوی اعضاء در باره هدف های گذشته
– انتخاب هدف های جدید و واقعی و تعهد نسبت به آنها
– مباحث گروهی در باره راههای عملی رسیدن به اهداف
– استفاده از فن پیشنهاد معنا و فنون افزایش آگاهی وجودی در کنترل کیفیت زندگی
جلسه یازدهم – اهداف این جلسه عبارت بود از :
– درک مفهوم خود شکوفایی و تعالی خویشتن
– آشنایی با وی‍‍‍‍ژگیهای خود شکوفایی
– رشد بعد تعالی بخش در اعضاء به منظور کاهش رفتار های ناامیدی آنها
روش های دستیابی به این اهداف عبارت بودند از :
– تحلیل وجودی مفهوم خود شکوفایی و تعالی
– بیان اعضاء در باره احساس خود نسبت به حالت تعالی نفس
– ترغیب اعضاء برای کمک به تعالی خود و سایر اعضاء گروه با تکیه بر مسایل جلسات قبل
– استفاده از فن ضرب المثل های پیشنهادی در کاهش افکار ناامید
– با استفاده از عقاید فرانکل این موضوع مورد بحث قرار گرفت که تعالی خویشتن بوسیله کشف و یافتن معنا از پنج طریق ایجاد می گردد. با انجام یک کار ، با تجربه کردن یک ارزش ، با رنج بردن یا بوسیله مقاومتی که در برابر سرنوشت تغییر ناپذیر مانند سرطان لا علاج صورت می گیرد و یا با استفاده از تجربیات گذشتگان و مذهب و آموزه های مذهبی
جلسه دوازهم – اهداف این جلسه عبارتند از :
– یکپارچه سازی و تبیین هماهنگ مطالب جلسات قبل
– تبیین گروه درمانی به عنوان آغاز ارتباطی جدید و سالم با دیگران
– اظهار نظر نهایی و تشویق اعضاء به بکار گیری فنون و مطالب آموخته شده در گروه در موقعیت های طبیعی زندگی
– پایان دادن فرایند گروه
روش های دستیابی به این اهداف عبارتند از :
– مرور مطالب قبل و فرایند گروه
– تبیین چاش های آینده اعضاء در نتیجه تغییرات رفتاری – روان شناختی
– بیان احساسات و نگرش های اعضاء در باره تجربه گروه درمانی
پنج روز بعد از پایان جلسات گروهی آموزش معنا درمانی بر کیفیت زندگی و سبک دلبستگی، از همه اعضای گروه کنترل و آزمایش پس آزمون گرفته شد .
در چهار جلسه پایانی ، زمانی که اعضاء گروه با اصول و روش های معنا درمانی آشنا شدند تکنیک قصد متضاد (متناقض ) برای مولفه های اصلی ناامیدی به اعضاء گروه آموزش داده شد تا با این روش به مقابله با نا امیدی بپردازند.
قصد متضاد از جمله فنون معنی درمانی است که مطابق آن فرد تشویق می شود تا درست به انجام رفتار هایی بپردارد که از آنها می ترسد و از اینرو سعی نماید از موقعیت هایی که دارد ، اجتناب نورزد و بدین ترتیب ترس بیماریزا جای خود را به آرزوی متضاد می دهد.
مولفه های اصلی تشکیل دهنده ناامیدی پنج عامل زیر است:
1- یاس در دستیابی به خواسته ها
2- نا امیدی در مورد آینده
3- نگرش نسبت به آینده
4- دور نمای زندگی
5- اعتماد به آینده
در این جلسات به اعضای گروه آموزش داده شد تا جملات زیر را که بر گرفته از مولفه های نا امیدی بودند تکرار کرده و به هم بگویند.
من در دستیابی به خواسته ها و آرزوهایم ؛
1- اغلب مایوس و ناامید تنهاهستم
2- من در مورد زندگی ام در آینده اغلب نا امید تنها هستم
3- من در مورد آینده اغلب نگرش منفی دارم
4- من دور نمای زندگی ام را تاریک ومبهم می بینم
5- من به آینده خود اعتماد و اطمینان ندارم
نحوه آموزش معنا درمانی
معنا درمانی ، روش درمانی است که در آن بیمار درجهتی راهنمایی می شود که معنای زندگی خود را بیابد (فرانکل.،1967).فرانکل جهت معنا درمانی و مشاوره با مراجعان سعی می کرد که مراجع را به سوی هدفی خاص هدایت کند، که معنایی در زندگی پیدا کند. نظریه معنی درمانی فرانکل بر مفاهمی چون معنا خواهی ، ناکامی وجود ، نوروز اندیشه زاد ، تکاپوی اندیشه ای ، زندگی پوچ ، معنای عشق و معنای رنج در جریان درمان توجه دارد و از روش های مشاوره ای قبول مسئولیت ، تحقق نفس ، زندگی گذران استفاده می کند و این رویکرد دیدگاه مثبت به ماهیت انسان دارد و به رابطه گرم و صمیمی توجه دارد . در این پژوهش منظوراز آموزش معنا درمانی فنون و برنامه های است که طی 12 جلسه 90 دقیقه ای توسط محقق برای گروه آزمایش برگزار گردید.
خلاصه اموزش معنا درمانی:
جلسه اول : سامان دهی جلسات ، توجیه آزمودنی ها ، آشنایی اعضای گروه با همدیگر و تبیین چگونگی شکل گیری مشکلات روانی – رفتاری به خصوص نا امیدی و نقش گروه درمانی در حل این مشکلات پرداخته شد .
جلسه دوم: معرفی رویکرد معنی درمانی و آموزش اصطلاحات مهم معنی درمانی- ترغیب اعضاء به گفتگو با یکدیگر در زمینه افکار نا امیدی و تشویق اعضاء به صحبت در مورد مسائل شخصی خود در گروه انجام گرفت.
جلسه سوم: تکنیک های معنی درمانی و افزایش گفتگوی اعضاء با یکدیگر و شناخت و پذیرش احساسات نا امیدی اعضای گروه به صورت مختصر معرفی شد.
جلسه چهارم : معنا خواهی و جستجوی معنا و شیوه های آن با هدف افزایش و تعمیق خود آگاهی درونی و آگاهی از شناخت های مرتبط با رفتارها از طریق استفاده از فنون افزایش آگاهی وجودی در کنترل رفتار های نا امیدی مورد بررسی قرار گرفت.
جلسه پنجم : شیوه های معنی خواهی در کار، عشق و رنج به بحث گذاشته شد.
جلسه ششم : تحلیل وجودی مفاهیم آزادی و انتخاب – تبیین رابطه آزادی و انتخاب در زندگی اعضاء با بروز رفتار های پرخاشگرانه و نا امید کننده با استفاده از فنون افزایش آگاهی وجودی در کنترل افکار و احساسات منفی آنها انجام گرفت.
جلسه هفتم: آموزش برای افزایش مسئولیت پذیری برای معنا ، کمک به مراجع برای گوش دادن به ندای وجدان ، سوال از مراجعان در باره معنا و افزایش مسئولیت پذیری نسبت به خود و دیگران انجام گرفت.
جلسه هشتم : افزایش افق دید در باره منشاء معنا ، تحلیل رویا، درک و پذیرش تنهایی به عنوان واقعیت غیر قابل اجتناب و درک نقش صمیمیت در تحمل احساس تنهایی و کاهش رفتارهای نا امید کننده آموزش داده شد.
جلسه نهم : تحلیل وجودی مسئله مرگ بعنوان مکمل زندگی و هدایت کننده آن با استفاده از فن پیشنهاد معنا ، اصلاح نگرشها و گسترش افق های فکری در حوزه معنا آموزش داده شد.
جلسه دهم : مبحث درک معنا و هدف از زندگی و نقش بی هدفی در بروز نا امیدی و تنهای و متعهد شدن به هدف خاصی در زندگی آینده از طریق تحلیل وجودی هدفمندی و معنا جویی در زندگی آموزش داده شد.
جلسات یازدهم و دوازدهم: درک مفهوم خود شکوفایی ، رشد بعد تعالی ، تکنیک قصد متضاد و ….آموزش داده شد .