به نام خدا
پروتکل درمان فراشناختی (MCT)
هر چند رویکرد اصلی درمان فراشناختی (MCT) ، بر درمان اختلال افسردگی، اضطراب و وسواس بنا شده است؛ پژوهش بسیاری نیز، نشان دهنده اثر بخشی آن بر درمان اختلالات مذکور می باشد. اندیشه محوری درمان فراشناختی این است که؛ عوامل فراشناختی در ایجاد سبک های فکری ناسود مندی که در اختلال های روانشناختی منجر به تداوم رفتار و هیجان های منفی نظیر؛ پرخاشگری و خشم می شودند، نقش تعیین کننده ای دارند. نظریه فراشناختی در شکل سخت1 خود، با تاکید بر باورهای غیر منطقی که در واقع تدوام و تاثیرشان محصولات فراشناخت واره ها هستند (ولز، 2009). فراشناخت درمانی با اهمیت و معنای منفی وقایع شناختی درونی ( افکار و باورهای متدوال)، می تواند موجب افزایش عزت نفس شود.
طرح درمان افزایش عزت نفس
جلسه 1 بله خیر
طراحی فرمول بندی موردی
آشنا سازی با مدل فرا شناختی
شناسایی و برچسب زنی اندیشناکی
تمرین تکنیک آموزش توجه (ATT)
تکلیف منزل: تمرین تکنیک آموزش توجه (ATT) (روزی سه بار) و ثبت روزانه آن
جلسه 2 بله خیر
مرور تکلیف منزل
معرفی و تمرین توجه آگاهی انفصالی
تمرین تکنیک آموزش توجه (ATT)
تکلیف منزل: تمرنی تکنیک آموزش توجه (ATT)، توجه آگاهی انفصالی (DM)
جلسه 3 بله خیر
مرور تکلیف منزل
چالش ورزی با باورهای فراشناختی منفی مرتبط با عزت نفس
اجرای یک آزمایش در طول جلسه برای به چالش کشیدن باورهای مرتبط با عزت نفس منفی
تکلیف منزل: آزمایش های رفتاری برای به چالش کشیدن باورهای مرتبط با عزت نفس منفی
جلسه 4
مرور تکلیف منزل
ادامه چالش ورزی با باورهای منفی نسبت به خود
آغاز جایگزینی برنامه پردازشی جدید
تکلیف منزل: در خواست از مراجع برای تدوین اولیه خلاصه درمان
جلسه 5 بله خیر
مرور تکلیف منزل
وارسی باورهای باقیمانده
تجزیه و تحلیل مزایا و معایب تفکرات و باورهای منفی نسبت به خود
چالش ورزی با باورهای فراشناختی مثبت مرتبط با عزت نفس
تکلیف منزل: در خواست از مراجع برای تدوین اولیه خلاصه درمان
جلسه 6 بله خیر
مرور تکلیف منزل
تجزیه و تحلیل مزایا و معایب تفکرات و باورهای منفی نسبت به خود
تقویت برنامه های پردازشی جدید و توضیح آن با مثال
چالش ورزی با باورهای فراشناختی مثبت مرتبط با عزت نفس
تکلیف منزل: مزایا و معایب باورهای منفی نسبت به خود
طرح درمان کاهش پرخاشگری
جلسه 1 بله خیر
طراحی فرمول بندی موردی
آشنا سازی با مدل فراشناختی
تجزیه و تحلیل مزایا و معایب پرخاشگری
شناسایی باورهای مرتبط با پرخاشگری
تکلیف منزل: آزمایش رفتاری برای به چالش کشیدن باورهای مرتبط با پرخاشگر
جلسه 2 بله خیر
مرور تکلیف منزل
ادامه آشنا سازی با مدل فراشناختی
معرفی به تعویق انداختن نگرانی
تکلیف منزل: اجرای توجه آگاهی انفصالی (DM) بر روی افکار مزاحم
جلسه 3 بله خیر
مرور تکلیف منزل
چالش ورزی با باورهای مثبت مرتبط با تهدید یابی
تجزیه و تحلیل مزایا و معایب پرخاشگری و خشم
تکلیف منزل: آزمایش های رفتاری جهت دیگر سبک های مقابله ای
جلسه 4 بله خیر
مرور تکلیف منزل
ادامه چالش ورزی با باورهای فراشناختی مثبت مرتبط با پرخاشگری
تمرکز بر متوقف کردن سایر راهبردهای ناسازگار باقیمانده
تکلیف منزل: چالش ورزی و به تعویق انداختن خشم و عصبانیت
جلسه 5 بله خیر
مرور تکلیف منزل
اسنادهی مجدد کلامی و رفتاری- کنترل ناپذیری
متوقف کردن رفتارهای مقابله ای ناسازگارانه
تکلیف منزل: تمرین متوقف ساختن اندیشناکی مرتبط با خشم
جلسه 6 بله خیر
مرور تکلیف منزل
ادامه چالش ورزی با باورهای مثبت مرتبط با تهدیدیابی و پرخاشگری
جایگزینی پاسخ های سازگارانه با راهبردهای ناسازگارانه قبلی
تکلیف منزل: تصریح تداوم کاربرد
3-9- روش اجرا و جلسات درمانی
جهت اخذ مجوز های لازم برای انجام پژوهش، ابتدا به سازمان تامینی و تربیتی کشور مراجعه و پس از دریافت مجوزها، به کانون های اصلاح و تربیت مستقر در شهر تهران مراجعه شد. پس از توجیه و گفتگو با مسئولین مراکز، نمونه های مورد نیاز با توجه به ملاک های پژوهش حاضر، معرفی شدند.به منظور انتخاب نمونه با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس، 57 نفر به عنوان نوجوان پسر بزه کار معرفی شدند. پس از بررسی های مقدماتی و انجام مصاحبه های فردی و تست های تشخیصی، تعداد 40 نفر از افرادی که در مصاحبه بالینی و آزمون پرخاشگری باس و پری و عزت نفس کوپر اسمیت دارای یک انحراف پایین تر از میانگین بودند، به عنوان نمونه های پژوهش انتخاب شدند. همزمان با احراز شرایط نوجوانان گروه بزه کار با ارزیابی عینی از طریق پرسشنامه های پژوهش( پیش آزمون ) و مصاحبه بالینی، به ایشان اطمینان داده شد که اطلاعات مرتبط با آنها به صورت کاملا محرمانه باقی خواهد ماند، و آن ها اختیار کامل دارند که در پژوهش شرکت نکنند یا در هر مرحله که بخواهند مختارند که از ادامه ی پژوهش انصراف دهند. سپس به صورت تصادفی به دو گروه 20 نفری آزمایش و کنترل تقسیم شدند. طرح پژوهش حاضر، پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمون و کنترل بود. پیش آزمون شامل نمره های بدست آمده از آزمون عزت نفس کوپر اسمیت و آزمون پرخاشگری باس پری قبل زا اجرای آزمایش و پس آزمون شامل نمره بدست آمده از آزمون عزت نفس کوپر اسمیت و آزمون پرخاشگری باس و پری بعد از اجرای عمل آزمایش بود. اجرای متغیر مستقل ( کاربندی آزمایشی) تنها بر روی گروه آزمون انجام شد. با توجه به درخواست های مسئولین مربوطه، مقرر شد گروه کنترل نیز پس از اتمام پژوهش تحت یک دوره درمان فراشناختی قرارگیرد.
برای طراحی پروتکل درمانی متناسب با افراد نمونه پژوهش، از منابع معتبر علمی، درمان های دارای حمایت تجربی استفاده شد. در مداخله فراشناختی از فرمت فردی، در طی 14 جلسه به کار برده شد، به این صورت که طی هر جلسه اقدامات اساسی مرتبط به درمان فرا شناختی که شامل؛
(1) بررسی حالات روانی؛
(2) بازبینی جلسه قبلی درمان؛
(3) وضع یا تعیین دستور جلسه ( برنامه کار) درمان،
(4) کار روی موضوعات جلسه درمان،
(5) تعیین تکالیف پس از پایان هر جلسه درمانی،
(6) بازبینی یا خلاصه سازی محتوای جلسه صورت گرفت.
اعتبار و پایایی روش جمع آوری اطلاعات در تحقیقات آزمایشی از اهمیت به سزایی برخوردار است ( گال، بورگ و گال، 2004؛ ترجمه : نصر وهمکاران، 1384). علاوه بر بکارگیری آزمون های استاندارد مانند پرسشنامه های عزت نفس کوپر اسمیت و پرخاشگری باس و پری که از روایی و پایایی خارجی ونیز داخلی مناسبی برخوردار بودند، از مصاحبه بالینی، که دارای محتوای ساختار یافته و نیم ساختار یافته بود، در هر دو گروه آزمایش و کنترل استفاده شده است.
محیط اجرای پژوهش: شامل نهاد های وابسته به کانون اصلاح و تربیت بود. قبل از شروع به اقدامات مربوط به پژوهش حاضر، با مدیران و کارکنان مسئول در این نهادها، درباره موضوعاتی از قبیل؛ محیط مناسب جهت انجام جلسات درمانی و محاصبه، نیمرخ روانی، خانوادگی و نیز سوابق قانونی و قضایی گروه های پژوهش و همچین زمان بندی اجرای پژوهش ( طول هفته، ساعات جلسات ) بحث و تبادل نطر شد.
نمونه گیری و انتخاب نمونه های واجد شرایط پژوهش:حتی المقدور سعی شد، اجرای آزمون و مصاحبه برای همه نمونه ها در گروه های آزمایش و کنترل یکسان باشد. تمامی نمونه ها به طور جداگانه (فردی) مورد آزمون و مصاحبه قرار گرفتند.
به دست آوردن اطلاعات معنادار در فرآیند مصاحبه و آزمون نیازمند جلب همکاری با افرادی است که در پژوهش شرکت می جویند ( گال، بورگ و گال، 2004). برای افزایش سطح همکاری گروه های مورد پژوهش، و ایجاد انگیزه و تصویر صادقانه از خود، جلسات و محیط مصاحبه به گونه ترتیب یابند که افراد شرکت کننده در آن احساس راحتی کنند. در پژوهش حاضر سعی شد، ضمن برقراری ارتباطی صمیمانه و همدلانه؛ به آنها اطمینان داده شد، که گفتگوهای مطرح شده در جلسات؛ تحت هیچ شرایطی برای هیچ کسی فاش نمی گردد. به منظور ایجاد انگیزه و همکاری بهتر افراد شرکت کننده در پژوهش، از مشوق های گوناگون (کتاب، لوازم التحریر، تنقلات و خوراکی ها) نیز استفاده گردید. همچنین جهت تحلیل بهتر پرسشها و گفتگوهای مصاحبه؛ از ضبط صوت در کنار یادداشت برداری نیز استفاده شد.
گروه آزمایش به مدت 14 جلسه ی یک و نیم ساعته و به مدت 8 هفته تحت درمان فراشناختی قرار گرفت در حالی که گروه کنترل هیچ درمانی در این مدت دریافت نکرد.
3-9-1- جلسات درمانی
با توجه به اینکه گروه شرکت کندگان پژوهش شامل، نوجوانان بودند، در نتیجه، سعی شد مداخله درمانی متناسب با این گروه سنی باشد. شرح محتوا و ساختار جلسات درمان فرا شناختی به اختصار در زیر ارائه شده است.
3-9-1-1-جلسه اول تا سوم
* طراحی و فرمول بندی موردی
* آشناسازی با مدل فراشناختی
* چالش ورزی با باورهای منفی مرتبط با علائم
* تمرین توجه آگاهی انفصالی (DM)
* تعریفی از عزت نفس رابطه آنها با باورهای فراشناختی
* تکلیف منزل: انجام توجه آگاهی انفصالی و به تعویق انداختن پرخاشگری
3-9-1-2-جلسه سوم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* معرفی پرخاشگری به عنوان رفتاری بازداری نشده.
* و عزت نفس به عنوان باوری منفی نسبت به خود ( شناسایی عقاید منفی و چالش با آن در مورد خودپنداره و خود ارزشمندی)، ترسیم نمودار فراشناختی آن.
* تجزیه و تحلیل مزایا و معایب پرخاشگری و عصبانیت.
* ادامه چالش ورزی با باورهای منفی درباره خود .
* تکلیف منزل: متوقف کردن رفتارهای ناسزگارانه خاص، آگاهی افزایی و تقویت برنامه پردازشی جدید.
3-9-1-3-جلسه چهارم و پنجم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* اجرای آزمایش رفتاری خاص ( آزمایش پیشگیری از پاسخ).
* تمرین توجه آگاهی انفصالی (DM) .
* و چالش با عقاید مثبت در مورد هیجان های خصومت آمیز.
* جایگزین کردن راهبردهای کنترل فراشناختی سودمندتر.
* تدوین طرح کلی درمان.
* تکلیف منزل: تقویت برنامه پردازشی جدید.
3-9-1-4-جلسه ششم و هفتم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* آغاز چالش ورزی با باورهای فراشناختی مثبت و در صورت صفر شدن باورهای فراشناختی منفی.
* تمرکز بر متوقف کردن سایر راهبردهای ناسازگار باقیمانده .
* تکلیف منزل: آزمایش رفتاری برای به چالش کشیدن باورهای مربوط پاسخ دهی به شیوه خصومت آمیز.
3-9-1-5-جلسه نهم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* ادامه آموزش جهت درگیر شدن با افکار خشونت آمیز.
* چالش ورزی با باورهای مرتبط با کنترل نا پذیری عصبانیت و پرخاشگری.
* اسناددهی مجدد کلامی و رفتاری- حرمت خود.
* تکلیف منزل: تصریح تداوم کاربرد، آزمایش رفتاری مرتبط با چالش کشیدن باورهای منفی مربوط به حرمت خود.
3-9-1-6-جلسه دهم و یازدهم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* اصلاح باورای فراشناختی که منجر به الگوهای تفکر ناسالم می گردند.
* تکلیف منزل :آزمایش به تعویق انداختن رفتارهای پرخاشگرانه با استفاده از روش آموزش توجه (ATT) و تمرکز مجدد توجه موقعیتی (SAR) جهت کاهش تفکرات نا کار آمد و منفی نسبت به خود.
3-9-1-7-جلسه دوازدهم و سیزدهم
* بازبینی تکالیف ارائه شده در جلسه قبل.
* آموزش جهت به تعویق انداختن افکار پرخاشگرانه و توسعه ی هوشیاری. برنامه های رفتاری اصلاح توجه، مواجهه و تجارب جلوگیری از پاسخ.
* تکلیف منزل: تمرین ATT.
3-9-1-8-جلسه چهاردهم
* آماده کردن شرکت کنندگان برای اختتام جلسات
* تکمیل طرح کلی درمان(پیشگیری از عود)
* شناسایی موانع موجود در به کارگیری روشها، علتیابی و رفع آن و در نهایت نتیجه گیری
* تکلیف منزل: تصریح تداوم کاربرد
در هر جلسه علاوه بر مرور جلسه و تمرینات جلسهی قبل، تکالیفی مربوط به هم جلسه نیز داده شد.
پس از اتمام جلسات درمانی اعضای گروه آزمایش و کنترل برای بار دوم به ابزارهای پژوهشی پاسخ دادند.
1 .hard
—————
————————————————————
—————
————————————————————