پاورپوینت تحلیل محتوای صورت جلسات کارگروه منابع ملی

تحلیل محتوای صورت جلسات کارگروه منابع ملی

مباحث روشی

فرایند تولید نظریه ای که بتواند کارکردهای ذیل را مرتفع سازد بایست این
گام ها را پشت سر گذارد:
توصیف و تبیین روند توسعه کشور
پیش بینی روندهای آتی توسعه کشور
ترسیم مختصات نقطه مطلوب توسعه
تجویز رهیافتی برای استقرار در مسیر مطلوب توسعه
تعریف و تبیین الگوی نظری و اصول بنیادین نظریه جدید
تحلیل و جمع بندی در خصوص ناکارآمدی رویکردهای نظری رقیب
پیش فرض های مشخص در حوزه فرانظریه (معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی)
فرض های مشخص درباره تغییر و تحول سیستم های اجتماعی(پویایی تحولات ساختاری)
فرض های مشخص درباره محرک رفتاری افراد و ارتباط آن با عملکرد سیستم اجتماعی
فرض های مشخص درباره سیستم اجتماعی ایران
سازگاری درونی فرض های ارایه شده
برخورداری از یک مدل پایه سازگار با فرض ها
مطالعه روند تاریخی توسعه کشور بر مبنای فرض ها و سازگاری بیرونی فرض ها با فاکت های ارایه شده
ارایه گزاره های روشمند که از توانایی تبیین، تجویز و پیش بینی مسایل توسعه ایران برخوردار باشند.
ارائه گزارشات تحلیلی و راه حل های عملیاتی در خصوص مسائل و دغدغه های جاری کشور مبتنی بر
رویکرد توسعه ای بسط یافته
صورت جلسه 12

به لحاظ منطقی، پس از طی این گامها است که
می توانیم به خلق نظریه ای نائل شویم که آن
کارکردهای چهار گانه را به انجام رساند.
صورت جلسه 12

چند نکته در خصوص این فرایند نظریه سازی
صورت جلسه 12
در خصوص ناکارآمدی رویکردهای نظری رقیب، با ایجاد نظریه جدید بالتبع نگاه جدیدی
حاصل می شود که قاعدتا در دیگر نظریات لحاظ نشده است. (مجید زاده)

روش: برخی نکات تکمیلی در خصوص روش تحقیق
در نظریات توسعه گاهی به دنبال بررسی توسعه در سطح کلان می باشیم و گاهی بحث
بر سر خرده سیستم های توسعه از جمله نظریات توسعه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی
و … می باشد.
اگر هدف بحث از توسعه در سطح کلان باشد، لازم است به نظریات کلان توسعه مراجعه
کنیم و اگر چنین الگوی کلان را به دست آوریم سعی کنیم جانمایی منابع را در آن
بازشناسیم.

در واقع ما با دو رویکرد مواجه هستیم:

رویکرد کلان – کیفی
رویکرد کمی.

اگر رویکرد کمی مدنظر باشد باید بتوانیم مدل محور به جلو رویم و با مشخص کردن
متغیر وابسته و مستقل و متغیرهای واسط و مداخله گر خود، روابط میان آنها را
مشخص کنیم.(شمس احمر صورت جلسه 4)

1.جامع باشد.
2.مانع باشد.
2.متباین نباشد.
3.دور نباشد.
4.گزاره های تعریف نسبت به مفهوم اجلی باشند.
5.بهترین تعریف، تعریفی است که از جنس قریب و فصل قریب تشکیل شده باشد.
(شمس احمر-جلسه 13)

تعریف به اجزاء: تعریف بر مبنای مدلول ها و مصادیق
تعریف به غایت: بر مبنای کارکردهای پدیده مورد نظر
تعریف به غیر: تعریف اینکه پدیده مورد نظر چه چیزی نیست.
(شمس احمر-جلسه 13)

روش: بحث نظری و مفهومی در خصوص "تعریف"
در این قسمت با ذکر نکاتی به بحث نظری و مفهومی در خصوص "تعریف" و شیوه های رسیدن
به تعاریف می پردازیم که مقدمه ای برای دست یابی به تعریف جامع منابع ملی باشد:
به نظر می رسد ساده ترین تعریفی که می تواند ما را زودتر به هدف برساند [و بتوانیم به تعریف
جامعی از منابع ملی دست یابیم]، تعریف به غایت با رویکرد سیستمی است. با این توضیح که
تعریف به غایت، نقش تعریف پایه را بازی کرده و در گام بعد، سعی می کنیم با تعریف به اجزاء
تعریف پیشین را دقیق تر کنیم. در مرحله بعد، جهت تکمیل تعریف، غیرها را نیز
بر می شمریم.(شمس احمر-جلسه 13)
به نظر می رسد با توجه به انتزاعی و مفهومی بودن تعریف به غایت و همچنین توجه به اینکه تعریف
اجزاء منابع ملی از اهداف اصلی این پژوهش می باشد، لازم است جهت شفاف سازی دامنه پدیده،
از تعریف به اجزاء نیز استفاده شود. با این توضیح، به نظر می رسد لازم است رابطه ای منطقی را
بین هر سه گونه تعریف رعایت شود و به نوعی هر سه بعد را پوشش دهیم.(دیوسالار- جلسه 13)
نکاتی در خصوص این رویکردها
نگاه [غایتی-کارکردی] فوق می تواند از این منظر مورد نقد واقع شود که ممکن است منبعی که
هم اکنون به تحقق توسعه ملی به صورت بالفعل کمک نمی رساند، آیا جزء منابع به شمار نمی آید.
در حالی که منابع، فارغ از نوع کارکردی که در توسعه ملی دارند، فی نفسه، منبع به شمار
می آیند.( دیوسالار-جلسه 13)

روش: بحث نظری و مفهومی در خصوص "تعریف"
در این قسمت با ذکر نکاتی به بحث نظری و مفهومی در خصوص "تعریف" و شیوه های رسیدن
به تعاریف می پردازیم که مقدمه ای برای دست یابی به تعریف جامع منابع ملی باشد:
جمع بندی
با توجه به مجموعه مباحث می توان این برداشت را داشت که پس از تعریف به غایت منابع،
اجزاء آن را برشمریم و سپس با تعریف منابع به غیر، تعریف حاصل شده را تکمیل نماییم.
تصویر زیر گویای این سلسله مراتب است.
نکاتی در خصوص این رویکردها
(جلسه 13)

روش:
تعریف توسعه: پیش از تعریف توسعه ابتدا باید مشخص شود آیا اساسا توسعه تعریف پذیر هست یا به
طریق سایر امور کیفی امکان تعریف ندارد (حداد). همچنین در مسیر تعریف توسعه می توان جهت
گیری های مشترک را در مورد تعریف ذکر(دیوسالار) و یا تعریف کرد (جعفری).
(جلسه 24)
وجود تعاریف مختلف نزد افراد و مکاتب گوناگون از توسعه نشان می دهد که در یک نگاه ماهیت شناسانه
و معرفت شناسانه تعریف توسعه قابلیت قطعیت پذیری ندارد.(دیوسالار).
(جلسه 24)
بهتر آن است که با کنار نهادن تعاریف متعدد از توسعه، فرآیندهای دستیابی به توسعه یا بهبود وضعیت
موجود را نقطه کلیدی کار خود قرار دهیم.(فرهادی نیا)
پیشنهاد می شود که نقاط مشترک ذهنی خود را احصا کنیم و دست کم وجوه مشترک در مورد توسعه
را برجسته سازیم.(جعفری)
(جلسه 24)
داشتن رویکردی التقاطی /التقاطی مثبت

روش: توجیه خود پژوهش:

بخش زیادی از کارهای تئوریک موجود در تبیین توسعه یافتگی ایران تک علی نگرانه و از ان
رو تقلیل گرایانه هستند.

بر اساس ان مطالعات پیش فرض کارگروه بر این امر قرار گرفت که کارهای انجام گرفته در تشخیص
از توسعه نیافتگی ایران عمیق و جامع نبوده و این عدم انسجام در حوزه عمل هم به چشم می خورد.
در واقع نه نظریه ای با انسجام درونی وجود داشته و نه در حوزه اجرا به همین نظریه ها به طور کامل
اتکا شده. در حقیقیت در حوزه اجرا هم از میان مولفه های گوناگون این نظریات گزینشی عمل
شده است.

پیش فرض بعدی عدم انسجام در حوزه برنامه و مسیر توسعه بود.
این نکات به عنوان توجیه انجام پژوهش می تواند به کار رود و مستندات ما
هم همین بیان اندیشگاه باشد که به هر حال هم از نظر زمانی و هم نظری از
پژوهش پیش رو جلو تر بوده اند
(صورت جلسه 24)

روش:
تلاش برای استفاده از متاتئوری و طرحی بر اساس تشخیص های مختلف در روش عمل اندیشگاه/پژوهش
و اقدام عملی در این زمینه
معیارهای تشخیص یک روش خوب کدام است؟ (غلامی)
پاسخ: برشمردن معیارهای ذیل توسط شمس احمر
سازگاری درونی نظریه که منجر به مباحثی در خصوص چکونگی ارزیابی سازگاری درونی نظریه شد.

بررسی فرانظریه ای.
صورت جلسه 24

روش:
بهره جویی از مدیریت استراتژیک به منظور تجویز مسیر درست پس تشخیص جامع و گزینش شاخص ها
صورت جلسه 24
معیار و الگوی کار در این مورد کارهای تلفیقی جامعه شناسانه، یا نظریات جامع اقتصادی بود که در
نهایت از روشهای تلفیقی جامعه شناسانه استفاده شد.
دو راه مختلف برای دسته بندی نظریات درباره توسعه نیافتگی ایران

بر اساس مکاتب توسعه نیافتگی ایران(یعنی نظریاتی که روی توسعه نیافتگی اتفاق نظر داشته باشند.)

استفاده از دسته بندی پارادایمی.

روش:
تعریف توسعه و طراحی الگوی توسعه
صورت جلسه 24
اساسا می بایست این موضوع مشخص شود که کارگروه منابع ملی/پژوهش آیا به دنبال تعریف توسعه ایران
است یا توسعه و آیا اساسا به دنبال تعریفی بومی از توسعه است یا بومی سازی الگوی توسعه ؟
یک سوال اساسی
از آنجا که بومی سازی علوم اجتماعی به دلیل ماهیت هستی شناسانه آن اساسا ناممکن است با وجود
آنکه تردیدی وجود ندارد که نظریات موجود قوم مدارانه اند اما به دلیل ساخت غربی علوم اجتماعی،
علوم اجتماعی شرقی یا جزیره ای نمی توان داشت.

راهکار در این زمینه این است که در توسعه هم مانند همه مفاهیم در علوم اجتماعی بنیانهای فلسفی
وجود دارد : این بنیان ها عبارتند از :

بحث توسعه یک بحث progressive است و این نگاه به توسعه را از حیطه سنتی و نیز
پست مدرن خارج می کند.

انسان می تواند در دنیا تغییر ایجاد نماید.

روش:
یکی از روشهای دست یابی به مفهوم و مختصات توسعه استفاده از برهان خلف که توسعه چه
چیزی نیست؟ می باشد.
مثلا فقر، بی سوادی، و استبداد در دایره شمول توسعه نیست.
صورت جلسه 24
برای تعریف توسعه با دو نوع تعریف پسینی و پیشینی سر و کار داریم
صورت جلسه 25
پرداختن به فرایند ارائه تعریف پسینی در توسعه با تاکید بر مشترکات توسعه یافته ها با یکدیگر، مشرکات
توسعه نیافته ها با یکدیگر، بررسی ویژگی های منحصر به هر یک از این دو گروه، و نیز بررسی ویژگی
تبعی یا مستقل این مشترکات در هر یک از دو گروه.
صورت جلسه 25
نگاه پیشینی (جامع مطلوب)و پسینی (الگو و معیار)
صورت جلسه 25

روش:
عدم امکان استفاده از واژه پارادایم در علوم انسانی و اجتماعی به دلیل عدم امکان تحقق کارویژه تولید
زبان مشترک قابل اجماع نزد همه اندیشمندان یک رشته علمی در علوم انسانی و اجتماعی.
پیشنهاد استفاده از واژه گفتمان به جای پارادایم در مباحث کارگروه. (شمس احمر -28)

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

موضوع مصاحبه چیست؟ آیا خروجی این مصاحبه ها یک نوع نظریه پردازی است یا صرفا هدف انتقال
معانی از برخی اندیشمندان حوزه های مختلف تفکر به مخاطبین بر مبنای دیدگاه توسعه و منابع ملی
می باشد؟

شیوه و روش آکادمیک علمی مصاحبه ها چیست؟

روش اجرا چیست؟ اساسا چه حوزه بندی ها و گروه بندی هایی را باید در نظر بگیریم؟

شاخه جدیدی به نام علم سنجی: مطالعات علم سنجی شبیه عکسی است که ما را نسبت به موقعیت خودمان
در آن جغرافیا واقف میکند و متدهای خاصی دارد که با استفاده از شیوه های کمی ادبیات آن حوزه
را استخراج کرده و بر روی آن یک سری ارزیابی انجام می دهند. این کار ما یک گونه خاص از
علم سنجی است. (دکتر حداد)
روش: صورت جلسه 58

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

[از مزایای گفتگو با صاحب نظران]متفکرین زیادی در ایران وجود دارند که از زاویه تخصصی خود
به مساله توسعه نگاه می کنند و با اینکه درباره یک موضوع خاص بحث می کنند اما به علت ارتباط
کم آنها با هم همانند جزایر دورافتاده ای هستند و برقراری این ارتباط می تواند یک هدف بسیار
ارزشمند باشد. ما می خواهیم این ارتباط را به نمایش بگذاریم و کلیت کار از این جهت ارزشمند
است تا فرصتی را فراهم کنیم تا حوزه هایی را که نسبت به یک موضوع مشترک کار می کنند و نسبت
به هم بی اطلاع و بی ارتباط هستند خودشان را عرضه کنند. (دکتر حداد) [با مطالعه آثار گوناگون
هم می توان به این هدف رسید]

فراهم کردن بستری که توسعه و منابع ملی را از مناظر مختلف در کنار هم سنجیده و با هم مقایسه شوند.
با ساختارمند بودن مصاحبه و سوالات مشابه می توان یک دسته بندی کلی از آنچه به عنوان مفهوم توسعه
در ایران مطرح است، ارائه کرد و تحقق این هدف می تواند بسیار چشمگیر باشد. (دکتر حداد)

[ یا در خصوص کتابها و منابع گوناگون می توان یک چنین دسته بندی انجام داد ] که در این راه ما باید
هدف محدود خود را مشخص نماییم. تا زیاد اتلاف وقت نکنیم.(دکتر جعفری)
روش: صورت جلسه 58

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

موضوع اصلی ما در ایران بیش از عینیت توسعه، نظریه توسعه می باشد. محتوای مصاحبه با توجه به هدف
فرق می کند. اگر هدف عینیت توسعه باشد مصاحبه شوندگان باید نسبت به برنامه های توسعه در خلال
دهه های گذشته اطلاعات داشته باشند و با توجه به این هدف سوالات متفاوتی مطرح می شوند و اگر
هدف ما یک نوع تبیین نظری باشد، نظر افراد صاحب نظر را درباره توسعه جویا
می شویم. (دکتر حداد) [و همچنین برای بررسی کتابها]

مصاحبه ها می تواند پازل های ما را پوشش داده و در ایده یابی به ما کمک کند و نباید انتظار داشته
باشیم که آنها یک نظریه جدید توسعه ارائه دهند بلکه ما باید این کار را انجام دهیم و اطلاعاتمان
را از دیدگاه های آنها استخراج کنیم. (دکتر ناظری)

هدف ما از مصاحبه مشخص باشد. (دکتر ناظری)

باید دنبال این باشیم که چگونه پیش فرض ها و سوالات و ابهامات خود را درون تکنیک مصاحبه بگنجانیم
که مصاحبه به ساخت نظریه ما کمک کند نه اینکه نظریه های شخصی متفکرین را بازنمایی یا تفسیر
کند. (دیوسالار)
روش: صورت جلسه 58

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

با ذکر یک سوال مشترک از همه افراد لزوما جواب های مشابهی به دست نمی آید ولی با قرار دادن
تعدادی از آن جواب ها در کنار هم می توان مصادیق مشترک، مصادیق کمتر مشترک و مصادیق مستثنی
پیدا کرد و تحلیلی به دست می آید و می توان از تعریف توسعه افراد طبقه بندی ایجاد کرد که مثلا از
آن تعداد 70درصد تعریف یک با این مبنای نظری را دارند (دکتر حداد)
روش: صورت جلسه 58

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

گفت وگو چند مدل دارد:
خبری- توصیفی: همانند آنچه خبرگزاری ها انجام می دهند و ذهنیت فرد خبرنگاری است و مطالب
عینا نوشته می شوند و به صورت گفت وگوی پرسش و پاسخی چاپ می شوند.
گفت وگوی تحلیلی- تبیینی: بازیگر اصلی فرد گفت وگوشونده است که در آن نظر گفت وگوکننده
مشخص است و می خواهد نظر گفت وگوشونده را جویا شود.
گفت وگوی تاریخ شفاهی: با فردی که بخشی از تاریخ است گفت وگو می شود و به دقت باید پیاده کرده
و به تایید فرد برسد.
گفت وگوی انتقادی: در این نوع گفت وگو فرد مصاحبه کننده به عنوان یک متفکر می باشد. به عبارت
دیگر با اینکه فرد کار گفت وگو را شروع می کند ولی یک نظریه پرداز است و می خواهد انتقاد کند
و مانند مجموعه فکوهی با عنوان گفت وگوی فکوهی با y،x و … چاپ می شوند.
گفت وگوی جدید انتقادی خلاقانه: علاوه بر انتقاد رویکردهای نوآورانه ارائه می دهند و با طرح
موضوعات نو فرد را وادار می کند که در حوزه جدید شما تفکر کند.

ما باید بر اساس هدف خود یکی از این مدل گفت وگوها را انتخاب کنیم. (دکتر ناظری)
روش: صورت جلسه 58

[این مبحث در قسمت روش تحقیق به کارمان می آید]
عنوان: بررسی روش شناسی گفتگو با صاحب نظران حوزه توسعه

(مهم) ما می توانیم مصاحبه ها را به صورت فیلم های
مستند علمی دربیاوریم. یک موضوع چندرسانه ای
به صورت کتاب ممکن است 500صفحه باشد ولی
در 15دقیقه می توان آن را دید و نتیجه مورد نظر
را برداشت کرد. فیلم بعد از ویرایش به تایید
مصاحبه شونده می رسد و بعد از تایید پخش می شود.
روش: صورت جلسه 58

صفحه یادداشت اولیه
مدل سپهر چیست؟
عنوان سپهر که در کارگروه سپهر استفاده می شود و گویای رابطه توسعه با ابعادی از فرهنگ
می باشد (جلسه 24)
نظریه سپهر دکتر کرکه آبادی: در ابتدای تاسیس اندیشگاه از نظریه سپهر دکتر کرکه آبادی که
نظریه ای فرهنگ محور است و بر این مبنا تدوین شده که عدم هماهنگی بین لایه های 6 گانه
فرهنگ توسعه نیافتگی می آفریند، و در مسیر توسعه یافتگی می بایست هماهنگ کردن و همراستا
کردن این لایه هدف قرار گیرد مد نظر بود. در نظریه سپهر دو مقوله شناخت وضع موجود و تغییر
فرهنگی منجر به توسعه محور مطالعات است.

مطالب کمکی:
مدل سپهر با اتکاء بر فرهنگ و تمدن ، به شدت بر ادبیات جامعه شناسی متکی است و این در حالی
است که در مباحث توسعه، جامعه شناسی یکی از رشته های موجود است. در نتیجه باید قدری در
تلقی این مدل به عنوان "مدلی جامع و ملی که می تواند در توسعه ملی یاری دهنده ما باشد"، محتاط
باشیم. (صورت جلسه 4)
لازم است به تمایز میان الگو و مدل توجه شود. الگو به چیدمان منطقی بین مولفه های مرتبط
اشاره دارد در حالی که در مدل سعی می شود بین متغیرهایی با همبستگی بالا توابعی به گونه ای
تعریف شود که امکان پیش بینی رفتار را فراهم می آورد. به بیان دیگر، مدل نه تنها در
بردارنده کلیه خواص الگواست بلکه امکان پیش بینی را نیز داراست. (صورت جلسه 4)
علی رغم فواید استفاده از مدل و مدل سازی، لازم است به دام مدل سازی به عنوان ارمغان دوران
مدرن نیز توجه شود. گفتنی است که خود غربیها از این دام عبور کرده اند.
(دکتر شمس احمر) (صورت جلسه 4)
برخی چیزها شاید در ظاهر جزء منابع به حساب آیند اما در واقع کاتالیزور تسهیل تبدیل منابع به منافع
و… می باشند. و عملاً در بخش فرآیندی به کار می آیند.
یکی از پایه های نظری کمک کننده نظریه سیستم ها می باشد که مخصوصاً در مبحث فرآیند مثمر ثمر
واقع می گردد.

مرور ترتیبی صورت جلسات

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 1
هر چند در آغاز کار اندیشگاه، موضوعاتی چون جمعیت و ترکیب جمعیتی از جمله
جوان بودن آن،
منابع سخت و ملموس چون نفت، گاز ، معادن و … ، منابع جغرافیایی چون کویر، کوه
و … ، منابع برآمده از نیروی انسانی و سرمایه تاریخی و میراث فرهنگی(حاج قاسم)
و همچنین مباحثی چون امنیت و تاریخ (کرکه آبادی) جزء منابع برشمرده می شود
در عین حال از اهداف اولیه کارگروه این مطرح شده که کارگروه به دنبال آن است
از نگاه کلاسیک موجود در مورد مفهوم منابع فراتر رفته و در پی تولید مفهومی باشد که
معانی و تعاریف گسترده تری را در بر گیرد (کرکه آبادی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
منابع ملی شامل تمامی ظرفیت ها و داشته های بالقوه در سطح ملی است که قابلیت
مبدل شدن به ظرفیت های بالفعل (در صورت جلسه بالقوه ذکر شده) را داراست.
به بیان دقیق تر، منابع ملی مشروط به بکارگیری راهبردهای قدرت ساز، ایجاد کننده
توان ملی خواهند بود و به گونه ای که در زیر نمایش داده شده، به توسعه ملی خواهد
انجامید.
[راهبردهای قدرت ساز همان فرآیند است]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
منابع ملی را می توان به دو بخش تقسیم کرد:

محسوس(سخت و فیزیکی مانند محیط زیست و جغرافیا)

غیر محسوس(مانند روحیه ملی، توان ملی و ..)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
در کل موارد زیر را در ذیل تعریف منابع ملی جای می دهیم:

زیرساخت ها
محیط زیست
جمعیت و نیروی انسانی
دانش و فناوری
جغرافیا و سرزمین
میراث فرهنگی
منابع معدنی و خام
انرژی

ارزش ها
باورها
فرهنگ و مذهب
ساختارهای اجتماعی
توان نظامی
توان صنعتی
در حوزه فعالیت
این کارگروه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
در خصوص موارد فوق نکات ذیل قابل ذکر است:
بایستی با ارائه تعریف عملیاتی از هر یک از موارد فوق، دقیقا منظورمان را ار این مفاهیم مشخص
سازیم
مفهوم "دانش و فناوری" به اندازه ای فراگیر است که می تواند "توان نظامی" و "توان صنعتی" را در
ذیل آن مفهوم آورد
از یک سوی، وزن هر یک از این موارد مشخص نیست و از جانب دیگر، سطح و نوع روابط میان آنها
نیز روشن نیست. به عنوان مثال، مفاهیم محیط زیست، منابع طبیعی و منابع ملی در یک راستا قرار
گرفته اند. در حالی که در متون و منابع مربوطه، این مفاهیم در یک رابطه سلسله مراتبی به شکل زیر
طرح و بررسی می شوند

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
علاوه بر کلیه منابع برآمده از زمین، آب و هوا، بنا به دلایل زیر بایست به منبع
"زمان" نیز به عنوان یک منبع مهم ملی توجه شود:
دوره بهره برداری از عناصر سازنده ساختار توسعه ای، به شدت وابسته به زمان است.
چرا که در هر دوره و متناسب با توسعه سطح دانش و فناوری، ساختار توسعه بر عناصر
خاصی استوار می شود. به عنوان مثال، زمانی برخورداری از راه آهن می توانست
نشانه توسعه یافتگی باشد در حالی که امروز بی تردید اینگونه نمی باشد.
عمر بهره برداری از منابع نیز در ارتباط با زمان طرح می شود. مثلا منابع فسیلی
صرفا در یک چارچوب زمانی قابل اتکاء می باشند.
همواره بخشی از عقب ماندگی ما به دلیل نپرداختن صحیح به ارزش و اهمیت عامل
زمان از هر جنبه ای (فرهنگی، اقتصادی، سیاسی – امنیتی و ..) بوده است
علی رغم پذیرش اهمیت عامل زمان، همچنان لازم است به این پرسش با دقت بیشتری
پرداخته شود:
-آیا زمان بخشی از منابع ملی است یا پارامتر محیطی موثر با اثر بالا در نحوه
بهره برداری از منابع است؟
کاری که در
طی تحقیق
حاضر باید به
آن بپردازیم

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 3
آیا زمان بخشی از منابع ملی است یا پارامتر
محیطی موثر با اثر بالا در نحوه بهره برداری
از منابع است؟
کاری که درطی تحقیق حاضر باید به آن بپردازیم

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 4
مفهوم "منابع ملی" دربردارنده چه عناصری و با چه نسبت و روابطی است؟
"منابع ملی عناصر پایه برای شکل گیری، توسعه و تداوم یک گروه اجتماعی به عنوان
ملت می باشند".
با پذیرش این تعریف، تعریف منابع ملی مشروط به سرمایه ای بودن و مشترک بودن
عناصر آن می باشد. با این تعبیر می توان 7 عنصر زیر را در ذیل مفهوم منابع ملی
جای داد. که فقدان هر یک از عوامل فوق، مفهوم ملت را خدشه پذیر خواهد ساخت.
البته در تعریف این عناصر منطق سخت و نرم بودن نیز لحاظ شده است:

1-محیط زیست و منابع طبیعی
2-مبانی فکری، ارزشی و اعتقادی
3-نظامات شامل نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، رهبری
4-قوانین و الگوها
5-ساختارها و زیر ساختارها که ناظر بر ابعاد سخت منابع است
6-جمعیت و نیروی انسانی
7-میراث فرهنگی و تاریخی مشترک.(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 4
مفهوم "منابع ملی" دربردارنده چه عناصری و با چه نسبت و روابطی است؟
در پاسخ به این پرسش که «موضوعاتی سختی چون توان نظامی، عنصری همچون دانش
و زمان که در اکثر تعاریف جزء منابع ملی به شمار می آیند ، در قالب کدام یک از این
مقولات جای می گیرد» نکات ذیل قابل عرض است:

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 4
مفهوم "منابع ملی" دربردارنده چه عناصری و با چه نسبت و روابطی است؟
توان نظامی

توان نظامی عمدتا در سطح ساختارها و زیرساختارها طرح می شود »(دائی نژاد)

توان نظامی نه به عنوان یک منبع ملی بلکه مولفه ای از قدرت ملی است که
می تواند به حفظ منابع ملی در یک محدوده مکانی مشخص کمک کند.(حاج قاسم)

هر چه به دوران حاضر نزدیک تر می شویم دیگر نه توان نظامی بلکه مولفه
سرعت و زمان دسترسی به بسیاری از تکنولوژی های سرمایه ساز، در
مقایسه با دیگر مولفه ها از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند. اهمیت
این عامل به اندازه ای در حال افزایش است که می توان گفت در حال
جایگزینی با مفهوم سرزمین و امنیت در معنای حفظ مرزها است.(حاج قاسم)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 4
مفهوم "منابع ملی" دربردارنده چه عناصری و با چه نسبت و روابطی است؟
دانش

دانش اساسا به خودی خود به عنوان منبع نمی تواند به شمار آید چرا که
عمدتا در دیگر حوزه ها وارد می شود و اثر گذار است»(دائی نژاد)

زمان به عنوان یک پارامتر محیطی موثر و البته با اثر استراتژیک بالا
در نحوه بهره برداری از منابع مطرح می باشد (دیو سالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 4
مفهوم "منابع ملی" دربردارنده چه عناصری و با چه نسبت و روابطی است؟
زمان

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
آیا زمان نیز جزئی از منابع ملی به شمار می آید؟
دو دیدگاه:
زمان خود عنصری از عناصر منابع ملی است
زمان عامل محیطی به شدت اثرگذاری بوده و پارادایمی
در مدیریت منابع ملی ایجاد می کند

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
جهانی شدن، زمان، سرعت، دانش و منابع ملی
به نظر می رسد آنچه که اکنون به عنوان منابع ملی مد نظر است، صرفا منابع موجود و
محصور در مرزهای یک سرزمین مشخص است. در حالی که به نظر می رسد در جهان
امروز با توجه به تغییراتی که به تبع فرایندهای جهانی شدن، رشد روزافزون اهمیت IT
و … در عرصه جهانی رخ داده، دیگر صرفا منابع محدود در یک مرز جغرافیایی را
نمی توان منابع ملی قلمداد کرد. کم نیستند کشورهایی که امروزه با کمترین امکانات
و منابع ملی(درون مرزی) خود، از طریق عنایت خاص به عامل "زمان" و کنترل و
مدیریت درست و منطقی عامل "سرعت"، از دانش، تخصص، نیروی انسانی و منابع
دیگر کشورها در جهت ایجاد ارزش افزوده و تولید ثروت بهره می برند. لازم است بر
این نکته نیز تاکید شود که در این میان نقش عامل "زمان" و همچنین "سرعت" بسیار
مهم است. احتمالا بسیاری از کشورها انجام چنین کاری را در سر می پرورانند(بهره مندی
از منابع و امکانات دیگر کشورها در جهت تامین منافع ملی)، اما برگ برنده از آن کشوری
است که این کار را با در نظر داشتن عامل زمان و در موقع مناسب به انجام رساند. در نتیجه،
می توان با تغییر پارادایم نگریستن به منابع و توجه به عامل زمان در معنایی که تشریح شد،
منابع را بسیار گسترده تر از آن چیزی که در محدوده مرزهای ملی قابل احصاء است، تعریف
کرد.(حاج قاسم)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
جهانی شدن، زمان، سرعت، دانش و منابع ملی
در ارتباط با در نظر گرفتن عامل "زمان" به مثابه یک منبع، توجه به این نکته ضروری است که
این عامل در هیچ دوره ای فاقد ارزش و اهمیت نبوده است. اما اهمیتی که امروزه به عامل
زمان نسبت داده می شود، عمدتا به سطح اهمیت و تاثیرگذاری آن نسبت به چند سده پیش
مربوط می شود. به این معنا که با در نظر گرفتن شاخص تاثیر گذاری، زمان به نقطه مرجعی
بدل می شود که می تواند نحوه تعریف، بکارگیری و حتی جانمایی منابع را بر مبنای خودش
مشخص سازد. با این تعبیر، زمان دیگر جزیی از منابع نخواهد بود بلکه شکل عامل محیطی
به شدت تاثیرگذار را به خود خواهد گرفت.(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
آیا در اختیار داشتن منابع ملی مشروط به مالکیت آن است؟
برخی واقعیت های موجود، نشان می دهد که لزوما ارتباطی بین مالکیت و بهره برداری
از یک منبع وجود ندارد و بهره برداری از یک منبع لزوما مشروط و منوط به مالکیت آن
نمی باشد. شاید این ادعا نیز وجود کشورهایی است که با حداقل دسترسی به منابع ملی،
قادرند بسیاری از سیاست های مهم و حیاتی در کشورهای دیگر را متاثر سازند.
(کرکه آبادی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
یکی از بزرگترین منابعی که در اختیار ماست، پیچیدگی
اندیشه و همچنین پیچیدگی کنشگرانی است که به دلیل
زندگی در جامعه ای با مختصات و شرایط کلی ایران،
توانایی پردازش سیستم های پیچیده را در اختیار دارند.
لازم است تدبیری اندیشیده شود که با استفاده از این
ظرفیت های ذهنی، حرکت جهشی رو به جلو را
سازماندهی کرد.(کرکه آبادی)
ایده توسعه مبتنی بر حرکت جهشی، ایده بسیار خوبی است
و به نظر می رسد با توجه به مشکلات مترتب بر الگوهای توسعه
حاصل آمده از توسعه غرب، تنها راه توسعه برای کشورهای
جهان سوم همین راه خواهد بود. باید نگاه جهشی داشته باشیم
و در بحث از منابع نیز این ایده را فراموش نکنیم. (شمس احمر)
زمان، میان بر و…
استفاده و اشاره به اندیشه بهمن بیگی
و الگوی دانشسراهای عشایری

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
اهمیت بکارگیری راه های میان بر و الگوی جهشی توسعه. زیرا توسعه راه حل بومی غرب
در مواجهه با توسعه نیافتگی اش بوده است و آنها با آزمون و خطای فراوان به این شیوه
دست یافته اند. لذا باید به دنبال عبور از روش های غربی بود و توجه به منابع ملی با این
رویکرد ضروری است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
«یک ماهیت فیزیکی (موجود) یا مجازی (بالقوه) که قابلیت دسترسی به آن وجود دارد.
منبع عبارت از هر چیزی است که به فرد کمک می کند تا بتواند چیزی دیگری را ایجاد کند.
در بسیاری موارد، به تخصیص عوامل تجاری یا حتی نژادی از طریق مدیریت منابع
نیاز است.»[1]
[1]http://www.answers.com/topic/natural-resource
(دائی نژاد )
منبع چیست؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
چه عواملی می توانند موجبات تبدیل منابع به مولفه های ارزشمندی را فراهم آورند؟

نیازهای مردم:
نیازهای مردم بسته به شرایط مکان و زمان ثابت نبوده و تغییر می کنند.
برآورد این نیازهاست که بکارگیری منابع را ضروری می نماید. سطح و نوع نیازها تابع
میزان توسعه یافتگی جوامع است. به عنوان مثال نیازهای اروپا با آفریقا متفاوتند.

سطح فناوری کسب شده:
سطح فناوری موجود در بهره برداری از منابع بسیار موثر است.
مثال آن تفاوت تولید کشاورزی آمریکا با دیگر کشورهای جهان است.

زمان:
ارزش منابع به تناسب زمان تغییر می کند.
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
انواع منابع
منابع طبیعی:
دو نوع تقسیم بندی
برای این نوع منابع
منابع انسانی
منابع فرآیندی
تقسیم بندی
بر اساس منشا:
تقسیم بندی
بر اساس تجدید پذیری:
منابع طبیعی زیستی
منابع طبیعی غیرزیستی
منابع طبیعی تجدید پذیر
منابع طبیعی تجدید ناپذیر
منابع ملموس
منابع ناملموس
منابع بالقوه
منابع بالفعل
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
منابع طبیعی:
مشتمل بر منابعی است که از محیط زیست سرچشمه می گیرند. بسیاری از این منابع برای ادامه
بقای ما حیاتی هستند در حالی که سایر منابع طبیعی، آنهایی هستند که برای برآوردن خواسته
های ما مورد استفاده قرار می گیرند.
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
منابع طبیعی زیستی
منابع طبیعی غیر زیستی
مشتمل بر آن دسته از منابعی هستند که از زیست کره بدست می آیند. مهمترین این گروه
از منابع طبیعی عبارت از جنگلها و محصولات آنها، جانوران، پرندگان و تولیدات آنها، ماهی
ها و دیگر اندامواره ها و ارگانیسم های آبزی هستند. همچنین مواد کانی و معدنی مانند
زغال سنگ و نفت خام نیز در این گروه جای می گیرند زیرا در نتیجه پوسیدگی و تغییر کیفیت
مواد زیستی تشکیل شده اند.
مشتمل بر مواد متشکل از اشیای غیر زیستی و غیرجاندار هستند. شامل زمین، آب، هوا و آندسته
از مواد کانی و معدنی که دارای منشاء زیستی نباشند مانند طلا، مس، نقره و …
منابع طبیعی تجدید پذیر
شامل منابعی که بسادگی قابل تولید مجدد و قابل تکثیر مجدد هستند. مثل نور خورشید، هوا،
باد و … برخی دیگر ممکن است بطور کامل توسط انسان تمام شوند ولی بازهم قابلیت تولید
مجدد آنها وجود دارد. از جمله محصولات زراعی که نیاز به زمان اندکی برای باز تولید دارند،
آب که نیاز به دوره زمانی بیشتری نسبت به محصولات زراعی دارد، و بقیه این دسته از منابع که
باز تولید آنها باز هم به زمان بیشتری نیازمند است مانند جنگل ها.
منابع طبیعی تجدید ناپذیر
شامل منابعی است که در نتیجه فرایندهای طبیعی بسیار طولانی در مقیاس دوران های زمین شناسی
تشکیل شده اند. مواد کانی و معدنی و سوخت های فسیلی در این طبقه جای می گیرند. از آنجا
که باز تولید آنها فوق العاده زمانبر است، در صورت اتمام، نمی توانند بزودی تشکیل شوند.
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
منابع بالقوه
منابع بالفعل:
که در یک منطقه وجود داشته و ممکن است که در آینده مورد استفاده قرار گیرند
شامل آن دسته از منابع که مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفته، کمیت و کیفیت آنها
تعیین شده و در حال حاضر مورد بهره برداری قرار دارند.
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
منابع انسانی
انسان ها نیز از جمله منابع بشمار می روند زیرا دارای توانایی تغییر دادن محیط و داشته هایشان
به منابع با ارزش هستند.
واژه منابع انسانی همچنین می تواند به عنوان مهارت ها، انرژی ها، استعدادها، توانایی ها و
دانشی که برای تولید کالاها و یا پردازش و بهبود خدمات بکار گرفته می شوند، تعریف شود.

هنگامی که انسان به عنوان یک منبع مورد توجه قرار می گیرد می بایست نکات زیر بخاطر
سپرده شوند:

اندازه و تعداد جمعیت

قابلیت ها و توانایی های افراد درون این جمعیت.
(دائی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 5
منابع فرآیندی
این دسته از منابع منابعی هستند که می توانند یک فعالیت را در درون یک فرایند انجام دهند
و به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
(دائی نژاد)
منابع ملموس
شامل منابع متعارف همچون دستگاه ها، تجهیزات، زیرساخت های IT و غیره.
منابع غیر ملموس
شامل منابعی که به طور فزاینده ای بر اهمیت آنها افزوده می شوند مانند الگوها، برندها
و استانداردها.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 6
منابع ملی – زیرساختهای ملی
منابع ملی از زیر ساخت های ملی متمایز می گردند، زیرا منبع در ورودی یک سیستم
قرار می گیرد و آغازگر فرآیندی است که محصولات و یا خدماتی را بدنبال دارد.
منبع فرآیند ساز است و می تواند موجب ارزش افزوده گردد. اما زیر ساخت های
ملی مانند؛ امنیت عمومی، سرمایه اجتماعی، مشارکت عمومی، عدالت اجتماعی،
مدیریت حرفه ای و… بستری برای تبدیل منابع به محصولات و خدمات بشمار
می روند
(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 6
تعریف منابع ملی
منبع ملی عبارت است از پدیده ای حقیقی و یا اعتباری که قابل دسترس و قابل سنجش
بوده و به طور بالقوه و یا بالفعل مبنایی برای احیاء فرآیندهایی جهت ایجاد ارزش
افزوده در سطح ملی و حتی فرا ملی قرار میگیرد
(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 6
منابع ملی – منافع ملی و توسعه یافتگی
در تبیین رابطه میان منابع ملی و توسعه یافتگی شاخص منافع ملی از نقش آشکار
و پراهمیتی برخوردار است.
[به نحوی که اگرصرفاً ایجاد ارزش افزوده ملاک تعریف منبع ملی باشد ولی این
افزایش در راستای منافع ملی ما نباشد ما آن را از پایه های توسعه به حساب نخواهیم
آورد]
(شمس احمر)
اگر چه شاخص منفعت در تعریف منبع بودن یا منبع نبودن یک منبع، تاثیری ندارد
اما بی تردید در تعیین اینکه آیا یک منبع می تواند به تولید قدرت ملی بیانجامد،
و آیا ما را به سمت توسعه پیش می برد یا خیر، بسیار تاثیرگذار است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 6
منابع ملی – منافع ملی و توسعه یافتگی
(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
الگو سازی
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
از این منظر ارزش افزوده ملاک اصلی تعیین منبع قلمداد می گردد، بدین معنی که هر آنچه تولید
ارزش افزوده نماید، می تواند منبع تلقی گردد.

ثروت ملی به عنوان یکی از شاخص های کلیدی در ارزیابی وضعیت توسعه یافتگی ملل مورد بحث قرار گرفت.

ثروت ملی متغیری وابسته به سه متغیر مستقل منابع تولیدی (فیزیکی)، منابع غیرملموس و منابع طبیعی
تعریف شد که با ملحوظ دانستن نوعی روابط اثرگذاری متقابل و اندرکنش های درونی میان این سه مولفه
پس از ارزیابی ترکیب و وضعیت آنها در کشورها می توان به سنجش ثروت پرداخت.

مطالعات صورت گرفته توسط مدل مذکور حکایت از آن دارد که در کشورهای ثروتمند منابع طبیعی و
تولیدی به گونه ای هدفمند مورد بهره برداری قرار گرفته اند تا حداکثر منابع غیرملموس ممکن را تولید
نمایند.

به بیان دیگر منابع غیرملموس بخش اعظم دارائی کشورهای ثروتمند را تشکیل می دهد که حاصل تبدیل
هدایت شده دو گونه دیگر از منابع می باشد.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی

وضعیت منابع غیرملموس شاخصی مهم در تعیین ثروت ملی و به طبع آن توسعه یافتگی است [میرا حسینی]

در این مطالعه ثروت کل جامعه مورد بررسی قرار گرفت و به سه دسته ثروت طبیعی، ثروت تولیدی و ثروت
غیرملموس تقسیم شد.

منظور از ثروت طبیعی، منابع خدادادی می باشد که در اختیار ملت ها قرار دارد. سرمایه تولیدی همان
سرمایه فیزیکی مرسوم است و ثروت غیرملموس نیز به عنوان تمامی اجزاء ثروت که در بالا از آنها نام
برده نشده، در نظر گرفته می شود و شامل مهارت و دانش نیروی کار، سرمایه اجتماعی ـ به معنی اعتماد
بین مردم و توانایی همکاری آنها در جهت یک هدف مشترک ـ و عناصـری از حاکمیت ـ که بهـره وری
نیـروی کار را افزایش می دهد ـ می شود.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

آنچه در این بررسی مورد تاکید قرار گرفته است، نقش و اهمیت سرمایه غیرملموس در اقتصاد کشورها است،
به گونه ای که در سال 2000 میلادی ـ به عنوان سال مبنای داده های این مطالعه ـ به طور متوسط 78% از
کل ثروت جهان را ثروت غیرملموس شکل داده است که این میزان در کشورهای کم درآمد- به غیر از کشور
های نفتی – 58% بوده و در کشورهای پردرآمد به 80% می رسد. این آمار و ارقام حکایت از سهم بالای
ثروت غیرملموس در ثروت کل ملت ها و کشورهای پردرآمد دارد.

انواع مختلف ثروت در ترکیب با یکدیگر به ایجاد درآمد و رفاه برای کشور مورد بررسی منجر می شوند.
در اینجا توسعه به عنوان فرایند مدیریت ترکیب ثروت یک کشور اهمیت به سزایی پیدا می کند که هر دو
عامل تغییر مقدار مطلق انواع مختلف ثروت و تغییر ترکیب ثروت نقش مهمی در امر بهبود وضعیت کشورها
بر عهده دارند.

(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
در اینجاست که باید در دیدگاه خود نسبت به فرایند توسعه تجدید نظر کرده و توسعه را محدود به بهبود
سرمایه فیزیکی ننمود. چرا که با توجه به یافته ها و مطالب این بررسی، علاوه بر سرمایه تولیدی باید به
سرمایه غیرملموس نیز توجه زیادی نمود چرا که اگر بر مبنای سهم هر کدام از انواع ثروت بخواهیم در
مورد اهمیت هر کدام از آنها قضاوت کنیم، می بینیم که سرمایه غیرملموس ـ با سهمی حدود 78% از
کل ثروت جهانی – در مقابل سرمایه تولیدی ـ که سهم متوسط 18% را به خود اختصاص داده است – از
اهمیت بیشتری در فرایند توسعه برخوردار است. اما متاسفانه آنچه در عمل شاهد آن هستیم، این است
که به سرمایه غیرملموس توجه کافی نشده است و به نظر لازم می رسد که در این زمینه دیدگاه خود نسبت
به مسائل مرتبط با توسعه را جرح و تعدیل کرده، در افکار خود تجدید نظر نماییم و بسیاری از متغیرهای مرتبط
با عملکردهای نرم افزاری و سیاستی را در تحلیل های مربوط به فرایند توسعه وارد نماییم.

واقعیت مشاهده شده در کشورهای کم درآمد اهمیت منابع طبیعی را نشان می دهد و آنچه که باید بدان
دست یافت حرکت به سمت افزایش سهم سرمایه غیرملموس است. استفاده از منابع طبیعی یا فروش آنها
به معنی کاهش ثروت طبیعی قلمداد شده و یک پس انداز منفی برای جامعه محسوب می شود.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
دستیابی به رشد متوازن و پایدار در کشورهای کم درآمد مستلزم وجود نهادهایی است که قادرند منابع
طبیعی را اداره کرده، منافع حاصل از آن را جمع آوری کنند و این منافع را در جهت سرمایه گذاری های
سودآور سوق دهند. در این شرایط است که سیاست های منابع طبیعی، سیاستهای مالی و اقتصاد سیاسی
نقش مهمی بر عهده دارند.

به این منظور در این بررسی به بررسی عملکرد کشورها در زمینه منابع طبیعی پرداخته شده است و نتیجه
به دست آمده حاکی از آن است که کشورهای متکی به منابع طبیعی – به خصوص کشورهای نفتی – به
جای اینکه منافع حاصل از فروش منابع طبیعی را در انواع دیگر ثروت، سرمایه گذاری کنند، این منابع را
مصرف کرده و ثروت کل جامعه را کاهش داده اند. در این شرایط است که در این کشورها به جای بهبود
شرایط ثروت و رفاه شاهد کاهش آن بوده ایم.

یک عامل مهم که نباید آن را از نظر دور نگه داشت بحث رشد جمعیت است. چرا که چه بسا ثروت کل
جامعه در حال افزایش باشد اما با رشد بالاتر جمعیت نسبت به ثروت کل به جای آنکه شاهد بهبود رفاه
باشیم، شاهد کاهش ثروت سرانه و رفاه افراد جامعه خواهیم بود و هر چه نرخ رشد جمعیت بالاتر باشد
افزایش ثروت لازم برای ثابت نگه داشتن سطح رفاه بیشتر خواهد بود.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

آنچه گفته شد وضعیت کشورهای کم درآمد و نحوه رفتار این جوامع بود. مورد دیگری که باید به آن نیز
توجه کرد شرایط کشورهای پر درآمد است که با تلاش خود به سطح بالای رفاه دست یافته اند. آنچه در
این کشورها مشـاهده می شود سهـم اندک ثـروت طبیعـی از کل ثروت – حدود 2% – و سهم بالای
ثروت غیرملموس – حدود 80% – است.

کاهش سهم ثروت طبیعی با افزایش درآمد به معنی اهمیت کمتر منابع طبیعی نیست. منابع طبیعی همیشه
برای حفظ زندگی و اقتصاد لازم است. اما افزایش درآمد، اهمیت نسبی آنها را کاهش داده است. البته
کاهش سهم منابع طبیعی از کل ثروت به معنی کاهش مقدار مطلق آنها نیست چرا که در کشورهای پر در
آمد تمایل به درآمد بالا باعث شده است که کار مدیریت منابع طبیعی به طرز مطلوب تری انجام گیرد و
سطح بالای اشکال سرمایه – دانش تخصصی و مکانیزاسیون بیشتر – تعامل مثبتی با ارزش منابع طبیعی
داشته است.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
همانگونه که بیان شد، 80 درصد از ثروت کل کشورهای پر درآمد را سرمایه غیرملموس تشکیل می دهد
که نشان از اهمیت این نوع سرمایه دارد و باید تلاش شود که در کشورهای فقیر هم تحرک به سمت افزایش
سهم ثروت غیرملموس باشد. اگر موضوع اهمیت ثروت غیرملموس را در کنار صفر یا منفی بودن این ثروت
در کشورهای صادرکننده نفت در نظر بگیریم، وضعیت وخیم این کشورها برای ما روشن خواهد شد.

در مورد افزایش سرمایه غیرملموس و اجزاء آن توجه به دو نکته حائز اهمیت است.

نکته اول آن که هزینه های آموزشی با وجود این که نقش مهمی دارند، اما این هزینه ها تنها در صورتی
تاثیر مثبت دارند که در ایجاد سرمایه انسانی موثر باشند.

نکته دوم آن است که تعیین و اجرای سیاست افزایش سرمایه غیرملموس با توجه به شرایط اولیه هر کشور
می تواند متفاوت از کشورهای دیگر باشد. درست است که ضریب تاثیر هر کدام از 3 نوع سرمایه گذاری
در دارایی غیرملموس را به دست آوردیم اما شرایط هر کشور است که تعیین می کند در آنجا کدام یک
از انواع سیاست های افزایش سرمایه غیرملموس در اولویت قرار دارد.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
نکته مهم توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور ایران است. کشور ما با دارا بودن منابع
عظیم نفتی، در صورت استفاده صحیح از این منابع – به عنوان مبنای پایداری توسعه – می تواند مراحل
توسعه و پیشرفت را گام به گام طی نماید که لازمه آن سعی و تلاش و توجه به تمامی مسائل مرتبط با
توسعه از سوی افراد این جامعه و به خصوص مسئولان محترم است. در این شرایط منابع مالی به دست
آمده از فروش نفت در صورتی که تبدیل به انواع دیگر ثروت شده و در طرح های سودآور در سرمایه
تولیدی و غیرملموس سرمایه گذاری شود، می تواند به جای کاهش ثروت جامعه به افزایش آن منجر
شده و رفاه نسل فعلی و نسل های آتی را افزایش دهد.
(میراحسینی)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
در این الگو توسعه به عنوان محصول بهره برداری بهینه از منابع و به منظور افزایش ثروت ملی مطرح است.
لذا رابطه میان منابع ملی و ثروت ملی از اهمیت مضاعفی برخوردار است، چراکه کاهش ثروت ملی به معنی
عدم استفاده صحیح از منابع ملی و ناتوانی در مدیریت بهینه آنها است (دیوسالار).
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
با اصلاح وضعیت منابع غیر ملموس از جمله دانش انسانی و مدیریت ، می توان میزان بهره برداری
از منابع طبیعی را به نحو محسوسی کاهش داد.
به بیان دقیقتر، توسعه را می توان تابعی از سطح تکامل یافتگی منابع غیر ملموس تعریف کرد.
با این وجود این پرسش نیز طرح می شود که آیا این مدعیات به این معنی است که مثلا در آموزش
و اصلاح منابع غیرملموس، به دیگر منابع و از جمله منابع طبیعی و تولیدی نیازمند نمی باشیم (داعی نژاد).
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
با منوط دانستن توسعه به ترکیب بهینه ای از منابع، آنگاه لزوم حرکت به سوی معماری منابع ملی
ضروری می نماید. بدین معنی که باید بتوان ضمن تعیین مولفه های اصلی شکل دهنده منابع ملی
نسبت به تعریف روابط میان آنها اقدام نمود و چیدمان صحیح منابع در سطح ملی را ترسیم نمود.
در صورت طراحی مدل نظری معماری منابع ملی می توان از آن به عنوان یک ابزار تحلیلی سود
برد و به تحلیل و ارزیابی ترکیب و چیدمان موجود منابع ملی پرداخته و سپس آنها را بازمعماری
نمود (دیوسالار).
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو
نکته مناسب برای روش پژوهش

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
به منظور تکمیل این مدل می توان بر پایه گام های ذیل اقدام نمود:
الف) در گام نخست، لازم است به تعریفی از منابع ملی، سرمایه ملی، ثروت ملی، دارائی ملی و … برسیم.
تاکنون چنین تعریفی حاصل نشده است. بدین منظور ، لازم است از ادبیات موجود بهره بریم.

ب) سپس اجزاء و مولفه های اصلی آن را استخراج کنیم.

پ) آنگاه روابط تابعی و مستقلی را در بین آن مولفه ها بازشناسیم و به الگویی از روابط دست یابیم.

ت) در نهایت به طراحی مدلی نائل شویم.

واضح است که برای رسیدن به نتایج متقن تر، شروع این فرایند، لاجرم شروعی کلاسیک خواهد بود.(داعی نژاد)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو
نکته مناسب برای روش پژوهش

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
نکته اصلی ارائه حاضر آن است که منابع طبیعی، تولیدی و غیرملموس در ترکیب با هم می توانند
توسعه ساز باشند.
با سرمایه گذاری مناسب در منابع غیرملموس، می توان به ترکیب بهینه و توسعه سازی از مجموع
منابع رسید.

(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
در تابعی که با هدف تبیین رابطه میان مجموع منابع ایجاد می شود، منابع غیرملموس، نقش متغیر
واسطی را به خود بگیرد[کاتالیزور] که می تواند تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته را تضعیف
یا تقویت کنند. در نتیجه لازم است در تعریف هر تابعی از نوع روابط میان مجموع منابع، به نقش
و تاثیر این متغیر واسط نیز توجه کافی مبذول شود. (دکتر شمس احمر)
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 9
ارزش افزوده منابع ملی: تاکیدی بر منابع و سرمایه های غیر ملموس و توجه به رویکردهای
اقتصادی در تبیین مفهوم منابع ملی
مسیر پیشنهادی دستیابی به چنین الگویی:
الف) تدوین الگوی معماری منابع ملی: شامل تعریف منابع ملی، شناسایی و تعریف مولفه های منابع ملی،
تبیین و تفسیر روابط میان مولفه های مختلف آن

ب) طراحی ترکیب مطلوب منابع ملی: تعیین ترکیب بهینه منابع ملی که منجر به توسعه یافتگی می شوند
از طریق مدل سازی منابع ملی بر مبنای روابط مکشوف در یک یا چند کشور توسعه یافته با هدف تدوین
ترکیب مطلوب منابع ملی

پ) ارزیابی وضعیت موجود: ارزیابی ترکیب موجود منابع ملی به کمک مدل های طراحی شده و شناسایی
میزان انحراف ترکیب موجود نسبت به ترکیب مطلوب

ت) ارائه راهکارها: پیشنهاد مجموعه راه حل های عملیاتی جهت بازمعماری منابع در سطح ملی
(برگرفته از کتاب "ثروت ملت ها کجاست؟ اندازه گیری سرمایه در قرن 21”)
دیدگاههای مختلف در خصوص این الگو

ما به دنبال توصیف و تببین رابطه دو متغیر منابع ملی به مثابه متغیر مستقل و متغیر توسعه ملی به مثابه
متغیر وابسته هستیم.
رسیدن به درک درستی از ماهیت و کارکردهای متغیر مستقل، نیازمند شناخت متغیر وابسته است. اما
سوال مهمی که پیش روی ما قرار دارد این است که آیا توسعه، مدیریت پذیر است و می توان آن را به
گونه ای مهندسی شده هدایت نمود و یا مرحله ای از سیر طبیعی حرکت اجتماع و نظمی خودجوش در
این جریان طبیعی اجتماعی قلمداد می گردد. و نتیجه حاصله این خواهد بود که تفاوت معنی داری
میان توسعه و مدیریت توسعه وجود دارد که اتخاذ هر یک از این دو رویکرد اثرات شگرفی بر نحوه مواجهه
با منابع ملی خواهد گذارد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 11
آیا می توان با تلقی توسعه به مثابه یک هدف، جهت تحقق آن فرایندی مدیریت پذیر را
تعریف کرد و یا باید توسعه را به مثابه یک مرحله از رشد و حرکت جوامع، حاصل حرکت
طبیعی آنها دانست؟
مفهوم توسعه اساسا با مفهوم تغییر همبسته است. از اینرو، پرسش اصلی بحث توسعه آن است که تغییر
اجتماعی بر مبنای چه مکانیزم هایی رخ می دهد [ که حالا مثلاً ما با هدایت آنها به سمت مطلوب
موجبات توسعه را فراهم آوریم]. در این ارتباط دو دیدگاه قابل تشخیص است.

دیدگاه اول؛ حرکت دستوری به سمت جامعه آرمانی:
این دیدگاه که ریشه دکارتی دارد، بر آن است که با تکیه بر اصول اولیه محکم و بدون خطا، می توان
هندسه تغییر را طراحی کرد. در این دیدگاه است که با مفروض پنداشتن عقل کلی که می تواند در قالب
یک سازمان، دولت و … تبلور یابد، موجودیتی فراتر از جامعه قرار می گیرد که توانایی تعریف و تشخیص
مدینه فاضله را نیز دارد و می تواند جامعه را به سمت مورد نظر هدایت کند و در یک کلام حرکت
دستوری به سمت جامعه آرمانی را شکل دهد. در این رویکرد نظمی سازنده مفروض می شود که قابل
طراحی و پیاده سازی در سطح جامعه است.

دیدگاه دوم؛ متاثر از نظر پوپر و هایک؛ نظم اجتماعی خودجوش حاصل تصادم:
این دیدگاه به نظم اجتماعی خودجوش حاصل تصادم معتقد است و توسعه را حاصل حرکت طبیعی
جوامع می داند.
پاسخهایی که به این پرسش داده می شود:
(مجید زاده)

نکته قابل توجه آن است که اگر چه در هر دو دیدگاه یک سازمان نقش مدیریت و هدایت را بر عهده دارد،
اما از وزن و نقش متفاوتی برخوردار خواهد بود و تفاوت این دو دیدگاه دقیقا به همین نکته باز می گردد.
اساسا پذیرش اینکه کدام یک از این دو را در بحث توسعه بپذیریم و کدام یک با ذات و ماهیت توسعه
همخوان تر است، نیز به همین نقش مربوط است.
پاسخهایی که به این پرسش داده می شود:
(مجید زاده)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 11
آیا می توان با تلقی توسعه به مثابه یک هدف، جهت تحقق آن فرایندی مدیریت پذیر را
تعریف کرد و یا باید توسعه را به مثابه یک مرحله از رشد و حرکت جوامع، حاصل حرکت
طبیعی آنها دانست؟
نکته 1: آنچه که بیش از همه محل نقد دیدگاه اول است، به موقعیت پارادوکسیکال مدیریت توسعه (دولت) باز
می گردد؛ به این معنی که در این دیدگاه، مدیریت توسعه در دست کسی است که خودش بزرگ ترین مانع
توسعه است چرا که بیشترین نفع را از توزیع منابع و نسبت های مبادله در وضعیت موجود می برد و اگر
تصمیمی را طراحی کند دقیقا در جهت حفظ سهم رانت و یا افزایش آن خواهد بود. و این در حالی است
که در دیدگاه دوم، با اعتقاد به حضور و مشارکت جدی همه ذینفعان توسعه در فرایند مزبور، نقش مدیریت
را صرفا در از میان برداشتن موانع موجود در سیر رشد و حرکت طبیعی جوامع می داند. .(مجیدزاده)
پاسخهایی که به این پرسش داده می شود:
(مجید زاده)
مقایسه این دو دیدگاه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 11
آیا می توان با تلقی توسعه به مثابه یک هدف، جهت تحقق آن فرایندی مدیریت پذیر را
تعریف کرد و یا باید توسعه را به مثابه یک مرحله از رشد و حرکت جوامع، حاصل حرکت
طبیعی آنها دانست؟
نکته 2: نکته قابل توجه دیگر، خطای سیستم است. ممکن است مدیریت توسعه بسیار خوب اعمال شود
اما از آنجایی که فضای دسترسی بازیگران محدود است و جریان اطلاعات بسته است، سیستم امکان
دریافت بازخوردهای دیگر بازیگران را ندارد و بازیگران امکان استفاده از جریان آزاد اطلاعات برای
اعمال فشار به سیستم جهت اصلاح وضعیت خودشان را ندارند. در این شرایط خطای سیستم در بالاترین
حد ممکن به چشم می خورد و این در حالی است که در نظم خودجوش با به وجود امدن کلیه
زمینه های فوق، امکان کاهش خطای سیستم وجود دارد.
پاسخهایی که به این پرسش داده می شود:
(مجید زاده)
مقایسه این دو دیدگاه
اطلاعات – جریان اطلاعات – به عنوان یک کاتالیزور در فرآیند تبدیل عمل می کند

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 11
آیا می توان با تلقی توسعه به مثابه یک هدف، جهت تحقق آن فرایندی مدیریت پذیر را
تعریف کرد و یا باید توسعه را به مثابه یک مرحله از رشد و حرکت جوامع، حاصل حرکت
طبیعی آنها دانست؟
نکته 3: اگر به دنبال توسعه ارگانیک و نه توسعه ناکجاآبادی هستیم باید یقین داشت که توسعه بی تردید
فرایندی هوشمندانه و برنامه ریزی شده است و اساسا توسعه بدون مدیریت بی معنا است.
پاسخهایی که به این پرسش داده می شود:
(داعی نژاد)
مقایسه این دو دیدگاه
نکته 4: مسئله و نگرانی اصلی پوپر، هدایت جوامع به سمت ناکجا آبادی است که محصول تفکر ایدئولوژیک
است؛ تفکری که خود محصول دوران مدرن است و به نوعی وارد کشور ما هم شده و علی رغم فقدان ریشه
تاریخی تاثیرش را بر ادبیات توسعه ما هم گذارده است.
نکته 5: از طرف دیگر پوپر، معتقد است در بلندمدت امکان معماری توسعه وجود دارد اگر چه در بلندمدت
امکان مهندسی دقیق وجود ندارد.
نکته 6: از جانب دیگر، مکانیزم تولید آن معماری هم این نیست که یک عده به جای بقیه تصمیم بگیرند
این معماری باید حاصل مکانیزم های دموکراتیک باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13
جمع بندی از نکات و ویژگی هایی که تاکنون برای منابع برشمرده ایم:
منابع ملی شامل کلیه منابع برآمده از زمین، آب و هوا می شود.

زمان مهم ترین عامل در شکل گیری منابع ملی و بخصوص مدیریت منابع ملی است.

زمان پارامتر محیطی با اثر استراتژیک بالا در نحوه بهره برداری از منابع است.

هر چیز مهمی را نمی توان در زمره منابع ملی به شمار آورد.

منابع ملی به هر گونه منبعی که بتواند در راستای حفظ منافع ملی یاری رسانده و به توسعه بیانجامد،
اشاره دارد و لذا محدودیت های جغرافیایی و سرزمینی در آن موثر نمی باشد.

میان منابع ملی و مالکیت ارتباط مستقیمی برقرار نمی باشد؛ به بیان دیگر، منابعی که صرفا در مالکیت
یک ملت قرار دارند، منابع ملی آنها محسوب نمی شوند بلکه منابعی که حتی خارج دایره مالکیت ملی
بوده اما به گونه ای در منافع ملی موثر باشند در زمره منابع ملی محسوب می گردند.

منابع ملی به طور عام شامل دو دسته مفاهیم اعتباری ( نامحسوسات همچون عدالت، سرمایه اجتماعی،
و…) و مفاهیم واقعی ( محسوسات نظیر منابع طبیعی، معدنی و …) می باشند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13
جمع بندی برخی از نکات و ویژگی هایی که تاکنون برای منابع برشمرده ایم:
با نگاه سیستمی به منابع ملی در می یابیم، الزاما منابع نباید برخوردار از برون دادی مشخص باشند تا
منبع به شمار روند.

میان منابع ملی و زیرساخت های ملی تفاوت معنی داری وجود دارد. در حالیکه منابع ملی ورودی های
یک سیستم محسوب شده و فرایندساز هستند، زیرساخت ها بسترهای شکل گیری فرایندها به حساب
می آیند.

توسعه به عنوان محصول بهره برداری بهینه از منابع و به منظور افزایش ثروت ملی مطرح است.

توسعه را می توان تابعی از سطح رشد منابع تعریف نمود.

دینامیک و پویایی های منابع، لزوم طراحی معماری مطلوبی از منابع ملی را که در آن ترکیب
بهینه ای از منابع شکل گرفته اند یادآور می شود.

در این قسمت با ذکر نکاتی به بحث نظری و مفهومی در خصوص "تعریف" و شیوه های رسیدن
به تعاریف می پردازیم که مقدمه ای برای دست یابی به تعریف جامع منابع ملی باشد:
به منظور بررسی و واکاوی دقیق تر مجموعه نظرات گوناگون در خصوص منابع ملی و تعاریف متعدد
ارائه شده، جدولی با چند مولفه(مولفه کلیدی یا شاخص پایه، دامنه و حوزه تعریف، نوع تعریف،
رویکرد ، انتقادات وارده) که ناظر بر پارامترهای کلیدی هر تعریف می باشد، طراحی شده است.
تکمیل خانه های آن، امکان ایجاد مقایسه بین تعاریف و در نهایت رسیدن به تعریف جامع و مانع فراهم
می آورد.
(جلسه 13)
انتقادات وارده
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13

بررسی مقایسه ای :

به همین منطور نخست تعاریف متعدد را بیان
کرده و سپس در یک جدول آنها را جمع می کنیم
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13

پیش فرض دیگر تعریف، فراحوزه اقتصادی است.

نیاز حکایت از آن چیزی دارد که ممکن است بدان واقف نباشیم. اما زمانی که از خواسته سخن به میان
می آوریم منظورمان آن نیازهایی است که بر آن واقفیم و اراده کرده ایم که به آنها دست یابیم.در بیان
خلاصه، خواسته ها پرورش یافته تر از نیازها می باشند.

نظام های خدماتی، نظام های فکری و اندیشه ای را نیز پوشش می دهند.(دکتر شمس احمر)
(جلسه 13)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13

تعریف دکتر شمس احمر:
«منابع ملی عبارت است از ورودی های نظام های تولیدی و خدماتی که به طور بالقوه و بالفعل دارای
ارزش افزوده بوده و در صورت انجام پرداخت هایی بر روی آنها به طور مستقیم و یا غیر مستقیم
بخشی از نیازها و خواسته های متقاضیان را رفع می نماید.»
نقد و بررسی تعریف دکتر شمس
مبتنی بر این تعریف، مولفه و شاخص کلیدی ای که هر عنصری را در زمره منابع جای می دهد،
ارزش افزوده است. حال این پرسش پیش می آید اگر عنصری با توجه به سطح دانش تکنولوژیکی
امروزمان، به طور بالقوه و یا بالفعل فاقد ارزش افزوده باشد، منبع تلقی نمی شود در حالی که
می تواند حائز اثرات توسعه ای بسیار مهمی در آینده باشد.(دیوسالار)
این تعریف با دو اشکال اساسی روبرو است: نا مشخص بودن ورودی ها و لحاظ نشدن قید ملی.
به نحوه زیر می توان این نقایص را مرتفع ساخت:
«ورودی های ملی پایه نظام های تولیدی و خدماتی که به طور (بالقوه و بالفعل) دارای ارزش افزوده
بوده و در صورت انجام پرداخت هایی بر روی آنها (به طور مستقیم و یا غیر مستقیم) بخشی از نیازها
و خواسته های متقاضیان (یا منافع ملی) را رفع می نماید.»(داعی نژاد)
(جلسه 13)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 13

تعریف آقای داعی نژاد:
««یک منبع، عبارت است از یک عنصر فیزیکی یا مجازی که وجود آن برای تولید (کالا یا خدمات
اعم از ملموس و غیرملموس) یا تداوم آنها بسیار ضروری بوده و بتواند (به صورت خام و یا پردازش
شده)، ارزش آفرینی نماید. از این رو منبع، فرآیندپذیر بوده و طی فرآیند، ممکن است خود نیز
تغییر ماهیت داده و فرآیندساز باشد. به بیان ساده تر منابع، عناصری هستند که با ترکیب آنها می توان
کالاهای دارای ارزش افزوده تولید نمود.»
توضیحات بیشتر:
منابع با ویژگی هایی چون فایده و سودمندی،اندازه و کمیت (اغلب از نظر دسترس پذیری)، کاربرد
در تولید منابع دیگر (یعنی همان زایندگی) همراه می شوند و ارزش یا اهمیت هر یک از آنها وابسته
به عوامل زیر است: ارزش ها و نیازهای موجود، سطح فناوری قابل دسترس، زمان، مدیریت
(جلسه 14)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 14
آقای داعی نژاد معتقدند تعریف ارائه شده توسط دکتر شمس احمر ، با اعمال برخی تغییرات از جمله
لحاظ کردن قید توسعه ملی، می تواند به مثابه تعریفی جامع در باب تعریف منبع ملی قلمداد شود:

«منابع ملی عبارتند از ورودی های قابل دسترس و پایه به نظام های فکری، تولیدی و خدماتی که قادر
به ایجاد ارزش افزوده بوده و طی فرایندهایی بتوانند در راستای تامین و ارتقاء توسعه ملی به کار
گرفته شوند.»

ممکن است منبعی در جهت اهدافی غیر از توسعه و اساسا بر ضد توسعه ملی به کار گرفته شود
و جزء منابع ملی هم قلمداد شود [مثلاً خاصیت استبداد آفرین نفت در گشورهای خاورمیانه]

ممکن است که یک منبع بدون آنکه ارزش افزوده ای در راستای توسعه ایجاد کند، فی نفسه
منبع به حساب آید.
(جلسه 14)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 14
نقد و بررسی تعریف داعی نژاد
(دیوسالار)

از میلیاردها میلیارد منابع محسوس و نامحسوس در کره زمین و کهکشان ها فقط منابعی برای ما
موضوعیت دارند که در محدوده آگاهی علمی و توان بهره برداری(در دسترس بودن) ما باشند (فرهادی نیا)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 14
بشر برای رشد و توسعه خود فقط می تواند بر روی منابع معلوم و شناخته شده برنامه ریزی کند.(فرهادی نیا)
با تاکید بر عامل مدیریت [البته نوع مثبت آن]به تبیین رابطه منابع ملی و توسعه ملی می پردازیم (فرهادی نیا)
«منابع ملی شامل تمامی داشته ها و ظرفیت های بالقوه در اختیار یک ملت و سازنده توان ملی هستند
که از شرایط مبدل شدن به ظرفیت های بالفعل و تولید قدرت در راستای رشد و توسعه
برخوردارند .» (دیو سالار)
نقد: قدرت و توسعه لزوما هم داستان نیستند. در حالی که توسعه همواره در جهت افزایش قدرت ملی
می انجامد در حالی که قدرت ملی لزوما به توسعه نمی انجامد.
تبدیل منابع از قوه به فعل در واقع همان توسعه است یعنی از تعریف منابع به تعریف توسعه وارد شده
است.(داعی نژاد)

«یک منبع، عبارت است از کلیه داده های پایه برای یک نظام تولیدی که در حیطه اختیارات قانونی
کشور قرار دارند و قابلیت کمک در به انجام رساندن هدفی ملی را دارا هستند.»(خانم دکتر جعفری)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
سیستم تولیدی در بردارنده کلیه سیستم های فرایندگر اعم از سیستم های خدماتی، فکری و
تولیدی می باشد. از اینرو هر داده ای اعم از کالا، خدمات و حتی امور نامحسوس را نیز
می توان در این قابل تحلیل کرد. قید ملی بودن منابع با عبارت "در حیطه اختیار قانونی
یک کشور" تعریف شده است. البته منظور از قانون در اینجا، تلقی بین المللی از قانون است.
در این تعریف غایت منابع ملی در سطح ملی لحاظ شده است آن هم در وضعیتی که در
جهت تحقق هدفی ملی به کار گرفته شود بی آنکه منبع ملی به هدفی چون توسعه ملی
محدود شود.
با تاکید بر مفهوم "قابلیت"، منابع ملی در هر دو حالت بالقوه و بالفعل مد نظر است.
نکات تکمیلی

«یک منبع، عبارت است از کلیه داده های پایه برای یک نظام تولیدی که در حیطه اختیارات قانونی
کشور قرار دارند و قابلیت کمک در به انجام رساندن هدفی ملی را دارا هستند.»(خانم دکتر جعفری)
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
این تعریف مشخصا با رویکرد سیستمی ارائه شده است .(شمس احمر)
ممکن است منبعی قابلیت تحقق هدفی ملی را داشته باشد بی آنکه در جهت منافع ملی مورد
بهره برداری قرار گیرد؛ به بیان دیگر، ممکن است هدفی ملی لزوما همراستا با منافع ملی
نباشد.(شمس احمر)
اگر منظور از قانون در این تعریف، نگاه بین المللی و مشروعیتی است که جامعه بین الملل
در استفاده از قوانین قائل است، قاعدتا اهداف توسعه هم همان اهداف مشروع از نظر جامعه
بین الملل خواهد بود . این تلقی و همچنین ارائه تعریفی خنثی و حتی منفی نسبت به توسعه،
قاعدتا در تناقض با هدف این پروژه است که سعی دارد به بخشی از پرسش های پیش آمده
در مسیر توسعه بومی پاسخ گوید.
نقد و بررسی
توسعه بومی پاسخ گوید. نکته دیگر، به جای استفاده از مفهومی چون "هدف ملی" که با داشتن
بار سیاسی ، رسیدن به تعریفی قابل اجماع و روشن از آن، کار دشواری است بهتر است در تعریف
از مفاهیم کمتر چالشی که با سهولت زمینه رسیدن به زبان مشترک را فراهم سازند استفاده شود.
به جای استفاده از مفهوم کشور است بهتر است از معادل تخصصی آن یعنی واژه "دولت"
استفاده شود.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
منابع شامل منابع مادی، زیرزمینی، انسانی، محیط زیست، مراودات اقتصادی، فرهنگی و حتی
معنوی و غیره می شود.
منابع یک کشور لزوما محدود به منابع محصور در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور نمی شود
بلکه می تواند منابعی را در برگیرد که فراتر از مرزهای یک کشور وجود دارند.
در تعریف منابع ملی لازم است به انقلاب اطلاعاتی به مثابه یک نقطه عطف که به ایجاد دو جهان
مجزای واقعی و مجازی انجامیده است؛ دنیای مجازی که خود فراهم آورنده منابعی است که تا
پیش از این تحول برخورداری از آنها ممکن نبوده است.
در تدقیق ارتباط توسعه و منابع ملی، می توان کشورها را از حیث برخورداری از منابع به چند دسته
تقسیم کرد: کشورهای برخوردار از منابع زیرزمینی مانند کویت، کشورهایی با منابع انسانی بالا مانند
هند، کشورهایی با منابع زیرزمینی و انسانی مانند ایران، کشورهایی برخوردار از منابع تکنولوژیک
مانند ژاپن، کشورهایی بهره مند از منابع تکنولوژیک، انسانی و زیرزمینی همچون آمریکا.
ناظری

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
در بحث از منابع ملی لازم است به عامل خلاقیت در معنای توانایی به کارگیری منابع در شرایطی
که جامعه را در پارادایم توسعه قرار دهد و به مثابه عاملی که امکان استفاده از مجموعه ظرفیت های
یک کشور را به بهترین شکل ممکن فراهم می آورد، توجه داشته باشیم. تاثیر این عامل به گونه ای
است که هم می تواند در زمره منابع به شمار آید و هم به عنوان یک عنصر کلیدی در مدیریت و
بهره برداری از منابع قلمداد شود.
ناظری
(کاتالیزورهای کمک کننده منابع – متغیر های واسط ) خلاقیت همچون زمان می تواند
جزء کاتالیزورها به حساب آید
البته بایست بر خلاقیت به مثابه یک ویژگی و خصوصیت انسان توانمند تاکید داشت و نه به عنوان
یک متغیری مستقل از انسان.(داعی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
در تعاریف متعدد خود از توسعه و منابع باید به این نکته توجه داشته باشیم که میان ”رسیدن“ و
”قدم نهادن در راه“تفاوت وجود دارد و [احتمالاً] بایست عمدتاً ما ترکیب دوم یعنی ”قدم نهادن
در راه“ را به کار بریم.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
آنچه که لازم است در تعریف منبع ملی مشخص شود، تعیین مرز میان منابع و ظرفیت ها است.
به نظر می رسد منابع اعم از زیرساخت ها و ظرفیت ها هستند. البته این نکته نیز قابل تامل است
که آیا می توانیم ادعا کنیم برخی منابع ملی از جنس زیرساخت های ملی هستند و بالعکس،
برخی از زیرساخت های ملی از جنس منابع ملی می باشند. اگر بتوانیم این تفکیک را به خوبی
انجام دهیم، دامنه تعریف ما از منابع شفاف تر خواهد بود.(شمس احمر)
خوب است به جای فربه کردن مفهوم منبع از طریق جای گذاری هر آنچه که به نظرمان به توسعه
مربوط می شود، مفهومی را خلق نماییم که بتواند در بردارنده منابع و زیرساخت ها توامان باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
از مجموع مباحث فوق و با توافقی که در بین اعضاء در مورد تعریف دکتر شمس احمر وجود دارد،
می توان این جمع بندی را داشت که با در نظر داشتن تعریف دکتر شمس به عنوان تعریفی پایه، با
حذف و اضافات مفهومی آن تعریف را کامل کنیم.
تعریف پایه از منبع مورد توافق جمع
«منابع ملی عبارت است از ورودی های نظام های تولیدی و خدماتی که به طور بالقوه و بالفعل دارای
ارزش افزوده بوده و در صورت انجام پرداخت هایی بر روی آنها به طور مستقیم و یا غیر مستقیم
بخشی از نیازها و خواسته های متقاضیان را رفع می نماید.»

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
مفاهیم کلیدی قابل بهره برداری در تعریف:

مشروعیت عناصر، ارتقا توسعه ملی، تامین منافع ملی، تولید ارزش افزوده، فرایند سازی یا
فرایندپذیری، ورودی های نظام های تولیدی و خدماتی، دسترسی پذیری منابع ملی( آگاهی
و قابلیت بکارگیری)، سازنده توان ملی و افزاینده قدرت ملی، در اختیار یک ملت، دارائی و
سرمایه ملی، توسعه محصول بهره برداری بهینه از منابع، داده های پایه، اهداف ملی، قابلیت ها،
ایجاد تغییر، عدم الزام به مالکیت و جغرافیا، منابع مجازی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 15
منبع ملی چیست؟

«منابع ملی عبارتند از مجموعه ظرفیت ها و دارائی های
محسوس و نامحسوس در اختیار یک ملت که در قالب
نظام های فکری، تولیدی و خدماتی منجر به ایجاد ارزش
افزوده شده و طی فرایندهایی قادرند در راستای تامین
منافع ملی و ارتقا توسعه ملی به کار گرفته شوند.»
تعریف نهایی مورد توافق تا اینجای کار
صورت جلسه 15
تعریف فوق با پیشرفت مباحث می تواند مورد جرح و تعدیل قرار گیرد.

جمع بندی
منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 14

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 16
منبع ملی چیست؟

«منابع ملی عبارتند از مجموعه ورودی های پایه مادی
و غیرمادی در دسترس یک دولت – ملت که پردازش
آنها در نظام های تولیدی، خدماتی و فکری در سطح
ملی ارزش آفرین باشند و با مدیریت و بهره برداری
می توانند ارتقاء سطح توسعه ملی را فراهم آورند.»
تعریف نهایی مورد توافق تا اینجای کار
صورت جلسه 16
تعریف فوق با پیشرفت مباحث می تواند مورد جرح و تعدیل قرار گیرد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 16
آیا منابع ملی این قابلیت و پتانسیل را دارد که یک مکتب توسعه ای مشخص ارائه دهد؟
تاکید بر نکات کلیدی تعریف منابع ملی

تاکید بر تاثیرگذاری چهار عامل کلیدی زمان، امنیت، کنش های بیرونی و تاریخ در شکل گیری
منابع و بخصوص مدیریت آنها،

فقدان ارتباط مستقیم میان منابع ملی و جغرافیا و مالکیت،

تفکیک منابع ملی به دو دسته منابع مفاهیم اعتباری و مصادیق واقعی،

تفکیک منابع ملی(فرایندساز) و زیرساخت های ملی(فرایندپذیر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 16
یک فرضیه
توسعه تابعی از مولفه های منابع ملی، سطح و نحوه بهره برداری از آنها است.

Y= f(x) ،Y: توسعه ، X: منابع ملی.
نقد و بررسی این فرضیه
لازم است در این مباحث بر فرضیه ای عقلانی و منطقی تکیه داشته باشیم.(حداد)

یکی از لوازم این قضیه نیز می تواند رعایت شروط کاربردی بودن و تعمیم پذیری نظریه حاصل
از این تحلیل باشد.(حداد)

لازم است توجه کافی به سایر متغیرهایی که می توانند بر این رابطه تاثیرگذار باشند و همچنین
سازگاری این فرضیه با دیگر فرضیات داشت. (حداد)

در عین نقد های وارده بر مدل ریاضی مفید است این مدل را به منزله ابزاری مفهومی جهت ترسیم
و نشان دادن نوع و شدت رابطه دو مفهوم منبع ملی و توسعه به کار گرفته شود.

Y= f(x) ،Y: توسعه ، X: منابع ملی.
نقد و بررسی این فرضیه
در این کار و اساسا هر کار تحقیقی دیگر، با فرضیه سازی و برجسته کردن یک متغیر، در واقع به
این نکته اذعان داریم که اگر چه متغیرهای واسط دیگری نیز در این رابطه وجود دارند اما فعلا
تاثیرات آنها را نادیده می گیریم یا فرض می کنیم تاثیرات تعیین کننده ای ندارند.(شمس احمر)

پیش از طرح هر فرضیه ای و ارزش یابی منبع ملی در فرایند توسعه، لازم است اجزاء منابع ملی
را مشخص سازیم.(داعی نژاد)

در این فرضیه توجه به عامل f بسیار ضرروی است. این عامل در واقع به نقش پردازشگر اشاره
دارد. در حالی که x ها همواره ثابتند، با تغییر پردازشگر می توانیم به نتایج توسعه ای متفاوتی
برسیم.(فرهادی نیا)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
لزوم ارائه تعریف به اجزاء منبع ملی

لزوم ارائه تعریفی از توسعه جهت تدقیق ربط و نسبت مفاهیم منابع ملی و توسعه
منابع ملی
توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
منابع در سیستم های پردازشگر متفاوت، نتایج توسعه ای متفاوتی را به دنبال خواهد داشت.
ضمنا تابع،(f) فرمول پیچیده ای نیز می باشد و با کشف این فرمول می توان امید داشت که از
طریق ریاضی بتوانیم با در اختیار داشتن مقدار منابع ملی، میزان ارتقاء مولفه های ملی را
برآورده نماییم.
عدد توسعه
عدد توسعه نماینده مختصات کمی توسعه است که از طریق مقایسه اعداد واقعی با شاخص های استخراج
شده از سند چشم انداز 20 ساله حاصل می شود.

از مقایسه دو عدد توسعه در دو دوره متوالی، نرخ توسعه به دست می آید.

اگر نرخ توسعه مثبت باشد، حاکی از پردازشگری خوب و موثر و در صورت منفی بودن، نشان از
پردازشگری نامناسب و منفی خواهد بود.

از مقایسه دو عدد توسعه در دو دوره متوالی، نرخ توسعه به دست می آید.

اگر نرخ توسعه مثبت باشد، حاکی از پردازشگری خوب و موثر و در صورت منفی بودن، نشان از
پردازشگری نامناسب و منفی خواهد بود.
(فرهادی نیا)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
نقد و بررسی مدل ریاضی تابع
لزوم توجه به تفاوت الگو(روابط بین متغیرها) و مدل(تلاشی در جهت ریاضی مند و کمی کردن
روابط بین متغیرها) و این نکته مهم که معمولا در علوم انسانی با توجه به ماهیت متغیرهای مورد
بحث، رسیدن به مدل با دقت بالا امکان پذیر نمی باشد و می توانیم حداکثر به کشف الگوها
نائل شویم.

نامناسب بودن استفاده از مفهوم "نرخ" در این معنا که القاء کننده این ذهنیت است که می خواهیم
بدون در نظر گرفتن معنای توسعه، رفتار سیستم را مورد ارزیابی قرار دهیم. همچنین نرخ مفهومی
است اعتباری و متغیر و با تغییر شرایط زمانی و مکانی به شدت دچار تغییر می شود.

لزوم توجه به رابطه ضربی میان منابع و سایر مولفه ها در معنای وجود رابطه ای عمیق و در هم
تنیده میان منابع و سایر مولفه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره.(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
نقد و بررسی مدل ریاضی تابع
جایگزینی نرخ توسعه با تعریف توسعه و سنجش نرخ توسعه با شاخص های مورد نظر، دقیقا به معنای
ارائه تعریف توسعه می باشد؛ به بیان دیگر، با تعیین شاخص هایی جهت سنجش نرخ توسعه در واقع
تعریفی از توسعه ارائه نموده ایم. در نتیجه ارائه این شاخص ها از ابتدای کار ضروری است چراکه
لازم است حداقل یکی از مجهول هایی دو طرف معادله را روشن نماییم.(حداد)
لزوم توجه به خطرات گرفتار آمدن در دام مدل های ریاضی و تحلیل آماری متغیرها و فراتر رفتن از
روش های کمی و توجه بیشتر به روابط و کنش های انسانی در چنین تحلیل هایی.
استفاده از مدل ریاضی به عنوان ابزاری جهت تبیین رابطه میان منابع ملی و توسعه و نه به مثابه
مدل مفهومی کارگروه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
منابع ملی – توسعه ملی برپایه مدل سیستمی
رابطه میان منابع ملی و توسعه، رابطه میان یک متغیر مستقل (منابع ملی) و متغیر وابسته (توسعه) است.

نظریات منابع ملی و الگوهای مدیریت و بهره برداری منابع ملی نظیر توسعه پایدار، نظریه مارکسیستی
فقر منابع، نظریه ثروت بانک جهانی و غیره به تبیین مفهوم توسعه و چگونگی دستیابی به توسعه مطلوبشان
مبتنی بر رویکردهای نظری خود می پردازند.
سعی می شود روابط میان منابع ملی و توسعه ملی در قالب مدلی سیستمی تشریح شود.

ادعای اصلی آن است که منابع ملی زمانی می توانند ارائه دهنده نظریه ای مستقل در باب توسعه
ملی باشند، که در سه نقش ورودی سیستم، فرایند(به عنوان فرایندپردازش منابع شامل رویکردهای
بکارگیری وبهره برداری منابع،راهبردهای توسعه منابع،ترسیم ترکیب مطلوب منابع،شناسائی
مزیت های نسبی و محدودیت های منابع،شکل دهی به جایگاه ایده آل منابع درالگوی توسعه) و خروجی
سیستم نقش موثر داشته باشند. ضمنا باید توجه داشته باشیم در کنار این سیستمی که با محوریت منابع
ملی انتخاب می شود، بی شمار سیستم های دیگری نیز وجود دارد که در واقع شکل دهنده محیط سیستمی
می باشند. نکته اصلی آن است که خروجی این سیستم(ارزش افزوده حاصل شده) لزوما به توسعه ملی
نمی انجامد و حتی ممکن است در جهت اهداف غیرتوسعه ای و حتی ضدتوسعه ای به کار بسته شود.در
نتیجه لازم است راهبری برون دادهای منابع به عنوان فرایندی که هدایت ارزش افزوده حاصل از
بهره برداری منابع ملی را در جهت توسعه ملی بر عهده دارد، به مدل افزوده شود.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
منابع ملی – توسعه ملی برپایه مدل سیستمی
نقد و بررسی
ضمن تایید روند طراحی شده، تاکید بر لزوم توجه به متغیرهای تاثیرگذار در محیط که خروجی
سیستم(ارزش افزوده) را به سمتی به جز توسعه هدایت می کند.

تعبیر سیستم طراحی شده به مثابه سیستمی باز

همخوانی این مدل با تعریف ارائه شده از منبع ملی و لزوم لحاظ کردن بازخوردی در ارتباط با توسعه
با در نظر داشتن تاثیرات محیطی در مدل

لحاظ کردن مفهوم دولت – ملت در مدل

توجه به امکان بازگشت منابع ملی و تاثیر متقابل بر منابع ملی خصوصا منابع تجدیدپذیر و در نتیجه لحاظ
کردن فیدبکی از منابع ملی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 17
منابع ملی – توسعه ملی برپایه مدل سیستمی
نقد و بررسی

تغییر واژه"توسعه" به "ارتقاء توسعه" جهت از بین بردن نگاه خطی از توسعه.(حداد)

تغییر واژه "منابع ملی خام" به "منابع ملی پایه”

به دلیل کلی بودن مدل امکان پرداختن به جزئیاتی چون رویکردها، راهبردها و … در باکس فرایند
ممکن نیست. بلکه به جای این مفاهیم جزیی می توانیم از واژگانی چون طراحی فرایندها، بهینه سازی
فرایندها در راستای بهره برداری از منابع استفاده کنیم.(داعی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
سوال
آیا اساسا توسعه بدون منابع ملی امکان پذیر است؟ بدین ترتیب تلاش می شود با رویکرد سلبی
به تبیین جایگاه منابع در الگوی توسعه پرداخته شود.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
اهداف
لزوم ارائه تعریف به اجزاء منبع ملی
لزوم ارائه تعریفی از توسعه جهت تدقیق ربط و نسبت مفاهیم منابع ملی و
توسعه و پرداختن به چالش تقدم یا تاخر توسعه و منابع ملی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت

ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی

پیش بینی روند آتی توسعه کشور از منظر منابع ملی

تجویز رهیافت های عملیاتی توسعه و پیشرفت بر پایه نظریه منابع ملی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
نظریه منابع ملی با پاسخ به پرسش های ذیل قادر خواهد بود از منظر منابع ملی، چرائی روند کند
پیشرفت و شکل گیری وضع موجود را توصیف نماید:

عرصه های مختلف منابع ملی آیا توانسته اند کارکرد فرایندسازی خود در توسعه را ایفا نموده و
در نقش پیشران یا کشنده توسعه ملی ایفای نقش نمایند؟

یکه تازی تک عناصر منابع ملی به عنوان پیشران توسعه چه نتایج و پیامدهایی را در روند توسعه
در پی داشته است؟

رویکردهای سنتی و ضد توسعه ای بهره برداری و بکارگیری منابع چه تبعاتی را در مسیر پیشرفت
کشور بر جای نهاده است؟

بهره برداری از منابع ملی براساس محدودیت ها و مزیت های نسبی آنها چه ویژگی های را بر روند
توسعه کشور تحمیل نموده است؟

ارزش های افزوده حاصل از بهره برداری منابع ملی چگونه در مسیر توسعه و پیشرفت ملی به کار
رفته و چه نتایجی را در پی داشته اند؟

الگوی تخصیص ارزش های حاصل از منابع چه نقشی در روند و سرعت توسعه و پیشرفت کشور داشته
است؟ [اصلاً تخصیص منابع در کشور بر اساس چه الگویی انجام گرفته است و یا در حال انجام است؟]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
مطالب تکمیلی
با در نظر داشتن عامل مدیریت به عنوان نقش پررنگی در مساله منابع می توان فرضیه زیر را مطرح نمود:

مدیریت منابع ملی تابع سه عامل است:

حاکمیت در شکل دموکراتیک،
مالکیت در شکل خصوصی
تصدی گری برمبنای نخبه گرایی

ترکیب این سه عامل در اشکال متفاوت، به نتایج متفاوتی در مدیریت منابع ملی خواهد انجامید.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
مطالب تکمیلی
عامل "مالکیت" و تاثیرات برآمده از آن

در این مورد، رجوع به تجربه کشورهایی چون شوروی و چین با دو نظام مالکیتی متفاوت و تاثیرات
مشهود برآمده از آن، می تواند مفید باشد. توجه بدین نکته کلیدی است که شوروی با وجود در
اختیار داشتن طیف و حجم وسیع تری از منابع، نتوانست الگوئی موفق از توسعه ارائه دهد در حالیکه
چین با وجود شباهت های حاکمیتی به دلیل اصلاح ساختار مالکیت به الگوی موفق تری از توسعه دست
یافت. واضح است که مدیریت از بالا به پایین و در سیستم ناکارامد دولتی، چندان راه به توسعه ندارد.

در این خصوص پاسخ به پرسشهای ذیل مفید خواهد بود:

آیا منابع ملی در حوزه مدیریت دولتی به خوبی تخصیص یافته است؟

ارتباط توسعه و مالکیت به چه شکل است؟

آیا اساسا در مسیر توسعه قرار داریم و اگر پاسخ مثبت است، آیا بهترین شیوه بهره برداری از منابع ملی
را اتخاذ کرده ایم؟

سرعت و روند حرکت در دستیابی به توسعه و نسبت آن با منابع ملی چیست؟(ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
چرائی ناظر بر تبیین و چگونگی ناظر بر توصیف است. با توجه به
هدف این پژوهش که اساسا توصیف وضع موجود است، مفید است
مفاهیم مرتبط با این هدف و منطبق با توصیف، به کار برده شود.
در نتیجه، در عبارت آغازین این بخش، لفظ "چرایی" با لفظ
"چگونگی" جایگزین شود.
در نهایت تصمیم بر تغییر چرایی به چگونگی گرفته شد…

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
توصیف وضع موجود و روند کند پیشرفت
مطالب تکمیلی
در پاسخ به این پرسش که؛
عرصه های مختلف منابع ملی آیا توانسته اند کارکرد فرایندسازی خود در توسعه را ایفا نموده و
در نقش پیشران یا کشنده توسعه ملی ایفای نقش نمایند؟

باید اشاره داشت؛
منابع ملی صرفا کارکرد فرایندسازی ندارند و به صورتی منعطف در شرایط گوناگون می توانند فرایندساز
یا فرایندپذیر باشند. منبعی چون انسان های خلاق بی تردید فرایند ساز خواهند بود و منبعی چون نفت،
فرایند پذیر می باشد. لذا در پرسش اول در کنار فرایندسازی به فرایندپذیری منابع نیز اشاره
شود(جوانمردی).

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
در ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی چهار پرسش ذیل مطرح است:

ترکیب مطلوب منابع ملی چگونه است؟

الگوی مدیریت منابع ملی جهت بهره برداری بهینه و مدیریت پویایی های منابع با هدف شکل دهی
به ترکیب مطلوب منابع چگونه است؟

الگوی راهبری و تزریق بهینه برون دادها و ارزش افزوده حاصل از منابع ملی به جریان توسعه چیست؟

الگوی بهینه تخصیص منابع چگونه است؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
الگوی بهینه بر چه مبنایی ارائه می شود؛ به بیان دیگر، معیار تشخیص بهینه بودن چیست.
به نظر می رسد این تشخیص برمبنای در اختیار داشتن شاخص ها و سنجه هایی از نقطه مطلوب
توسعه صورت می پذیرد.
در نتیجه لازم است پرسشی که به بیان سنجه ها و شاخص های توسعه بپردازد،
افزوده شود.(جعفری، جوانمردی)
مطالب تکمیلی
به ابتدای پرسش های این بخش، پرسش زیر افزوده شود:
معیارهای تشخیص نقطه مطلوب از منظر منابع ملی چیست؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
الگوی بهینه… راه حل های این مهم:
مطالب تکمیلی
راه حل دیگر آن است که در گام نخست، ابتدا الگوهای مختلف را برشمریم و آنگاه از بین آنها،
یک الگو را برگزینیم.(دیوسالار)

با توجه به طرح مفهومی روابط منابع ملی و توسعه ملی، عبارت "الگوی بهینه تخصیص منابع
" به "الگوی بهینه تخصیص نتایج حاصل از منابع" تغییر کند. (جعفری)

می توانیم تعبیر "توسعه کاربردی" را به عنوان نقطه مطلوب توسعه در نظر آوریم؛ توسعه ای در سه
سطح مطلوبیت، محبوبیت و مقبولیت. بر این مبنا می توانیم این پرسش را نیز اضافه کنیم: آیا الگوی
بهینه تخصیص منابع به توسعه کاربردی منجر می گردد؟(ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
ترسیم نقطه مطلوب توسعه از منظر منابع ملی
در نتیجه:
مطالب تکمیلی
به ابتدای پرسش های این بخش، پرسش زیر افزوده شود:
معیارهای تشخیص نقطه مطلوب از منظر منابع ملی چیست؟

عبارت "الگوی بهینه تخصیص منابع" به "الگوی بهینه تخصیص نتایج حاصل از منابع" تغییر کند.

در پرسش ها واژه «الگو» با «الگوها» جایگزین گردد تا از قطعی گرائی و الزام در انتخاب پرهیز گردد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
پیش بینی روند آتی توسعه کشور از منظر منابع ملی
نظریه منابع ملی بر پایه 8 شاخص زیر به روندشناسی توسعه و پیشرفت ایران می پردازد:

رویکردهای بهره برداری و بکارگیری منابع ملی ،
ترکیب منابع در سطح ملی ،
نقش منابع در جریان توسعه ،
موانع و چالش های نگاهداشت منابع،
وضعیت عرصه های منابع ملی،
راهبردهای توسعه و منابع،
مزیت های نسبی و محدودیت های منابع ،
نحوه کاربست ارزش افزوده منابع در مسیر توسعه

در واقع شاخص های مذکور سنجه های مورد نظر منابع ملی هستند که با تحلیل آنها تصویری
از روند توسعه در آینده به دست خواهد آمد. این تصویر مبتنی بر رویکرد منابع ملی خواهد
بود چراکه به اسکن و آنالیز محیط بر پایه شاخص های مورد توجه منابع ملی پرداخته است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
پیش بینی روند آتی توسعه کشور از منظر منابع ملی
در پیش بینی روندهای آتی توسعه، مفید است به بحث توسعه پایدار و در نتیجه الگوی مصرف
منابع ملی و آینده توسعه نیز توجه شود.(ناظری)
فقدان توجه به عوامل بیرونی تاثیرگذار در این الگو مشهود است. عوامل کلیدی محیطی در
مدل تاکنون لحالظ نشده اند.(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 18
مهمترین مسائل نظریه منابع ملی
تجویز رهیافت های عملیاتی توسعه و پیشرفت بر پایه نظریه منابع ملی
نظریه منابع ملی بر پایه جایگاه مطلوب و ترکیب بهینه منابع در جریان توسعه ملی به ارائه
راه حل های عملیاتی در چهار حوزه

منابع ملی پایه،
مدیریت منابع ملی،
راهبری برون دادهای منابع ملی
مدیریت تخصیص منابع

می پردازد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
آنچه که در بحث از منابع ملی مهم است نه بهره برداری بلکه، چگونگی تخصیص آن است. این
تخصیص منابع است که می تواند به نرخ مثبت توسعه بیانجامد، اگر چه نمی تواند متولی توسعه
کل جامعه باشد و بی تردید عوامل دیگری نیز در این امر دخیل خواهند بود.
تبیین رابطه منابع و توسعه،
(فرهادی نیا)
(فرهادی نیا)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تخصیص منابع تنها یکی از موضوعات منابع می باشد و نه همه آن. بایسته است تلاش نمائیم تمامی طیف
روابط منابع و توسعه را شناسائی نموده و سپس در طی تحقیق به ارزش گذاری آن بپردازیم
(دیو سالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تقدم و تاخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یکدیگر
یک نگاه برآن است که بدون تعریف توسعه به عنوان نقطه مقصد، نمی توانیم به درک درستی از نقش و کارکرد
منبع ملی دست یابیم. در این رویکرد تعریف و تبیین مفهومی توسعه پیش نیاز طی طریق در حوزه منابع ملی
است و فارغ از آن، مشخص نخواهد شد که منابع ملی قصد دارد در راستای چه توسعه ای گام بردارد. در این
رویکرد چنین استدلال می شود که منابع ملی فی نفسه هدف نیست بلکه در ملازمت با توسعه معنی دار
می گردد، بنابراین از آنجائی که منابع ملی در راستای توسعه مقرر است بکار گرفته شود، لذا ضروری است
توسعه پیش تر مورد ارزیابی قرار گیرد.

در مقابل نگاه دیگر معتقد است می توانیم با تقدم تعریف منبع ملی بر توسعه و رسیدن به درک جامعی از منبع
ملی، در این شرایط قرار می گیریم که بتوانیم از منظر منبع ملی، به تعریف از توسعه و ربط و نسبت این دو
مفهوم دست یابیم.

رویکرد دوم بر این امر تاکید می نماید که اگر از منظری فراخ تر و کل نگرتر بر مساله نظر افکنیم، در
خواهیم یافت که جهت نظریه پردازی در حوزه منابع ملی و توسعه، الزامی به بیانی خاص از توسعه نیست.
چراکه اساسا تا پیش از شکل گیری برداشتی جامع و مانع از منابع ملی هر گونه تعریف از توسعه فاقد
هویت از نظر کارگروه خواهد بود.
نگاه متمایز هویت ساز کارگروه تاکید بر منابع ملی است، اما چگونه می توان پیش از شکل گیری چنین نگاه
متمایزی به تعریف توسعه پرداخت؟ در این صورت تعریف مزبور چه تفاوتی با سایر رویکردهای توسعه ای
خواهد داشت؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تقدم و تاخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یکدیگر
دیدگاههای متفاوت درخصوص این دو رویکرد
تقدم تعریف منبع ملی بر تعریف توسعه
این تقدم به این دلیل لحاظ می شود که در نظر داشتن تعریفی از توسعه، ما را به نقطه ایستایی می رساند
و مانع از رسیدن به تعریف منبع ملی به عنوان مفهومی ناشناخته تر، خواهد بود. در نتیجه مناسب است از
دیدگاه فرانظریه ای استفاده شود، به این معنی که سعی شود رهیافت های مختلف لحاظ شود.(ناظری)
رسیدن به تعریف دقیق و معینی از توسعه بسیار دشوار است. در نتیجه لازم است مبنایی جهت انتخاب
تعریف در دست داشته باشیم. این مبنا در واقع، همان منبع ملی است.(دیوسالار)
[یعنی توسعه را از این زاویه نگاه کنیم]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تقدم و تاخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یکدیگر
دیدگاههای متفاوت درخصوص این دو رویکرد
تقدم تعریف تعریف توسعه بر منبع ملی
توسعه در واقع متشکل از شاخص هایی است که می تواند مشخص کننده جهت های ما در مسیر توسعه
باشند. برخی از این جهت ها به طور جهانی کاملا مشخص است از جمله بحث های تکنولوژیک و روشن
است که هیچ توسعه ای بدون در نظر داشتن عوامل تکنولوژیکی چون اینترنت قابل تصور نیست. اما
جهت استخراج ابعاد و شاخص های دیگر(جهات فرهنگی)، می توانیم به اسناد بالادستی چون سند
چشم انداز20 ساله کشور رجوع کنیم و برخی از این شاخص ها را استخراج کنیم. (فرهادی نیا)
ضمن تایید تکثر نظری، لازم است در نهایت به اجماعی از تعریف توسعه دست یابیم. تا به تصویر کاملی
از توسعه و توسعه نیافتگی ایران دست یابیم.(حداد)
ضمن تایید تکثر نظری، لازم است در نهایت به اجماعی از تعریف توسعه دست یابیم. تا به تصویر کاملی
از توسعه و توسعه نیافتگی ایران دست یابیم.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تقدم و تاخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یکدیگر
دیدگاههای متفاوت درخصوص این دو رویکرد
تقدم تعریف تعریف توسعه بر منبع ملی
تعریف توسعه و منابع می تواند همزمان انجام شود و لزوما یکی از این دو را به عنوان نقطه عزیمت
در نظر نگیریم. به نظر می رسد آنچه که مهم است نه تعریف بلکه نحوه استفاده از منابع به عنوان
نیازهای ضروری جهت رسیدن به توسعه است.
در بحث های توسعه لازم است نتایج توسعه را از الگوی توسعه تفکیک کنیم. با بهره برداری از نتایج توسعه
در کشورهای مختلف (که به نظر می رسد نوعی همگرایی در این نتایج نیز دیده می شود)، می توانیم
به تعریف شاخص های توسعه دست یابیم.

تشخیص جهت توسعه نیز بسیار مهم است.

همچنین اگر از عینک منابع به موضوع توسعه بنگریم، به نگاه یک سو نگرانه ای از توسعه خواهیم
رسید.(جعفری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 20
تقدم و تاخر تعریف توسعه و منبع ملی نسبت به یکدیگر
دیدگاههای متفاوت درخصوص این دو رویکرد
می توان این جمع بندی را داشت که بدون اینکه فعلا
و در این مقطع نیازی به تعریف و ترسیم دقیق
مختصات نقطه مطلوب توسعه داشته باشیم، بر این نقطه
توافق می کنیم که لازم است شاخص ها و
جهت گیری هایی از توسعه را در دست داشته باشیم

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
از گذشته: تعریف اجزای منابع ملی
خانم میراحسنی
سه دسته منابع شامل منابع طبیعی، منابع تولیدی و منابع غیرملموس مطرح می باشند.
همچنین رابطه ای معکوس میان سطح بکارگیری منابع تولیدی و طبیعی به منابع غیرملموس برقرار است.
بطوریکه همزمان با ارتقا نرخ توسعه نسبت بهره برداری منابع غیرملموس به سایر منابع افزایش می یابد.

آقای داعی نژاد
نیز با تقسیم منابع به دودسته منابع طبیعی و انسانی برای هر دسته زیرگروه هایی را قائل شدند.
منابع طبیعی شامل منابع تجدیدپذیر، تجدید ناپذیر، بالقوه و بالفعل می شوند.
در رویکردی دیگر ایشان منابع ملی را در شش محور محیط زیست، منابع ارزشی، جمعیت و نیروی
انسانی، الگوها، ساختار و زیر ساختارها و نظامات سیاسی و اقتصادی قابل احصا دانستند.

آقای دیوسالار
عناصر منابع ملی را شامل موار ذیل دانستند: زیرساخت ها، انرژی، منابع معدنی و خام ، میراث فرهنگی ،
جغرافیا و سرزمین، دانش، فناوری و صنعت، نیروی انسانی، محیط زیست ، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ
و مذهب، توان نظامی، ارزش و باور.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
انواع منابع ملی
آقای داعی نژاد طی ارائه ای وبا مرور تعریف کارگروه از منابع ملی اجزا آن را بر اساس
منشا،
موجودیت(بالقوه، بالفعل)،
نحوه تجدیدپذیری،
مالکیت(شخصی، ملی، منطقه ای، بین المللی)،
و منابع انسانی(مهارت و تخصص، استعداد، دانش) طبقه بندی نمود.
1.قلمروجغرافیایی
2.تاریخ، فرهنگ و اقتصاد
3.جمعیت و نیروی انسانی
4. احساس تعلق
5. حکومت و مراکز قدرت
6.حاکمیت و مشروعیت
7.اقتدار(نهادهای نظامی، امنیتی، انتظامی)
8. نهادها و سازمانهای جمعی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
انواع منابع ملی
دکتر شمس احمر در نقد تلاش برای تعریف منابع به اجزا:

تعریف به اجزا امری دشوار است و[تنها] هنگامیکه امکان دسته بندی و شفاف سازی وجود دارد به کار
گرفته می شود. این دشواری به سبب وجود عناصر نامحسوس در تقسیم بندی منابع ملی می باشد.
زمانی که ما منابع ملی را به صورت طیفی مشتمل بر محسوس و نامحسوس بر می شماریم.

از سوی دیگر اجزای منابع ملی با دو گونه ی کمیت پذیر و کیفی و غیرملموس و غیرمادی، به دلیل
ویژگی نامحسوس واعتباری موجود در نوع دوم به راحتی قابل فرضیه سازی نیستند.(شمس احمر)
نقد و بررسی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
انواع منابع ملی
مواجهه با پیچیدگی در چنین مبحثی امری طبیعی به نظر می رسد. لیکن با تکیه بر اصل ساده کردن
پیچیدگی ها در روش تحقیق، می توان در یک مسیر رفت و برگشتی با نگاه توسعه ای در سطح راهبردی
و با کمک گرفتن از اصول منطقی تعریف به غیر و غایت/ کارکرد به دسته بندی قابل قبول
دست یافت. (داعی نژاد)
نقد و بررسی
کسب شناخت عینی از مفهوم منابع ملی ضرورت دارد و لذا لزوم طبقه بندی عناصر منابع ملی
اجتناب ناپذیر است. (جعفری)
بکارگیری اصل تساهل و مسامحه در برخورد با عناصر منابع ملی می تواند از دشواری طبقه بندی بکاهد.
معیار گزینش می بایست بیشترین کارایی موارد در توسعه و تغییر با لحاظ نمودن تعریف به غیریت باشد.
در حقیقت مصادیق مورد نظر از منابع ملی نباید خارج از دایره تعریف به غایت منابع باشند. (حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
انواع منابع ملی
شناسائی عناصر منابع ملی می تواند گذشته نگر و یا آینده نگر باشد. بدین معنی که در یک حالت
می توان بر اساس منابع کلیدی که در گذشته وزن اصلی را در فرایند توسعه داشته اند پیش رفت
و در حالت دیگر می توان بر اساس منابعی که در گذشته اهمیت کمتری داشته لیکن در آینده
می توانند منشا اثرات اساسی باشند به طبقه بندی منابع پرداخت.(شمس)
راهکارها
جمع بندی: با توافق بر سطحی از مصادیق در یک زاویه دید مشخص، عناصر اصلی را در یک سطح
راهبردی با استفاده از مولفه های غیر بودگی و غایت مداری به تعریف اجزا منابع ملی
دست یافت.(داعی نژاد)
تعریف به غایت نتایج بهتر و موثرتری در بر خواهد داشت. (دیوسالار)
در تعریف به غایت، با تعریف شاخص ها، می بایست بدون پیش داوری و بر طبق روش قیاسی با تعهد
به تعریف منابع ملی، عمل نمود. ضروری است از تساهل منطقی و تقلیل معنایی در جهت ساده سازی
بهره برد و اینگونه وارد عرصه طبقه بندی اجزا گردید. (دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 22
تعریف به اجزا و طبقه بندی منابع ملی
انواع منابع ملی
در پایان این جلسه آقای دیو سالار با ترسیم دیاگرام ذیل جمع بندی از توافقات نشست بیست و دوم
کارگروه منابع ملی را ارائه نمودند.
راهکارها
؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
تاکید بر عزم کارگروه در اتخاذ نگاه میان رشته ای به توسعه و ایجاد مکتب جدید در مطالعات توسعه
بر اساس مدل سیستمی می توان گفت که بخش مهمی از دلایل و عوامل روند کند پیشرفت ایران
(عقب ماندگی) را می باید در چالش ها و معضلات موجود در سه عامل مدیریت منابع، تخصیص
منابع ملی و اثرگذاری آنها در جریان توسعه دانست.
کارگروه بر مبنای برنامه 5 ساله خود تلاش خواهد کرد تا مکتب مطالعاتی
جدیدی درباره توسعه پایه گذاری کند.(دیوسالار)
گرچه مبنای آغاز کار، مدل طراحی شده در کارگروه سپهر مبتنی بر منابع فیزیکی و غیر فیزیکی بوده
است اما سیر تکاملی مباحث در کارگروه منابع ملی این پایه نظری را تکمیل نموده است

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
الگوی طبقه بندی منابع ملی:

در دسته بندی اجزای منابع ملی سه رویکرد مختلف وجود دارد.
رویکرد اول بر آنست که منابع ملی سه دسته سرمایه(منابع) تولیدی، سرمایه(منابع) غیر تولیدی و
سرمایه(منابع) ملموس را در بر می گیرد.

رویکرد دوم منابع ملی را اعم از منابع طبیعی(بالقوه، بالفعل و تجدیدناپذیر، تجدیدپذیر) می داند.

رویکرد سوم زیرساخت ها، انرژی، منابع معدنی و خام، میراث فرهنگی ،جغرافیا و سرزمین، دانش،
فناوری و صنعت ، نیروی انسانی، محیط زیست ، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ و مذهب ، توان نظامی،
ارزش و باور را در بردارنده منابع ملی می داند.

کارگروه منابع ملی پس از مباحث طولانی و جلسات کارشناسی متعدد در باب تعریف به اجزا
و بهره گیری از اصول روش شناختی در نهایت الگوی زیر را برای طبقه بندی منابع ملی برگزید.
؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
یک سری پرسش و پاسخ:
تفاوت مدل مطالعاتی و الگوی مفهومی کارگروه/پژوهش با سایر نظریات موجود را چیست؟
راهکارهای کارگروه/پژوهش در خصوص بومی سازی نظریات توسعه و گام برداشتن به سوی توسعه در
ایران [الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت] چه می باشد؟
در مدل و الگوی مد نظر کارگروه/پژوهش، حوزه مطالعاتی محدود به منابع می باشد یا پردازشگرها
را هم شامل می شود؟
آیا امکان دارد در همین مرحله مثالهایی از پردازشگرها ذکر گردد؟
تا چه حد نسبت به اهمیت منابع سیاسی سازی شده است؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
یک سری پرسش و پاسخ:
تفاوت مدل مطالعاتی و الگوی مفهومی کارگروه/پژوهش با سایر نظریات موجود را چیست؟
به توسعه ملی می توان از رویکردهای مختلفی نگاه کرد. منابع ملی یکی از زوایایی است که می تواند
مسائل مرتبط با توسعه را شفاف سازد و قابلیت نظریه پردازی دارد. این الگو قابلیت آن را دارد تا با
تعریف به غیر و غایت طیف وسیع منابع ملی محسوس و غیر محسوس را شامل شود (شمس احمر)
از سوی دیگر کارگروه با تمایز قائل شدن بین منابع و مدیریت منابع بر اساس مدل مطالعاتی خود بر طبق
تابع تعریف شده بر این باور است که از طریق روشهای مطلوب مدیریت منابع می توان به توسعه رسید. در
واقع از این رو در الگوی مطالعاتی کارگروه سخن از نرخ توسعه است.(شمس احمر، دیوسالار)
آنچه در الگوی مفهومی مذکور اهمیت دارد در نظر گرفتن این است که در یک فضای nبعدی بررسی منابع
بر اساس شاخص هایی که ناشی از گزینش کارشناسی و تخصصی در مباحث کارگروه است منابع ملی موثر
بر توسعه مشخص می شوند.
روش کار در این الگوی مفهومی برای طبقه بندی منابع ملی به این صورت است که به هر یک از منابع ملی
اعم از ملموس و غیر ملموس وزن داده می شود و در الگو جانمایی و کمی سازی می شود. حاصل این کار
ماتریسی چند در چند است که تکلیف منابع قابل اتکا در بحث توسعه را مشخص می کند. حسن این روش آن
است که به جای گذشته نگری، نگاهی به آینده را در بر دارد و علاوه بر مولفه های مادی مولفهای غیر مادی
و غیر ملموس اهمیت داده می شود.(شمس احمر) بنابراین متغیر منابع ملی در رابطه با توسعه برمبنای یک
رابطه ریاضی مند اساس کار کارگروه می باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
یک سری پرسش و پاسخ:
راهکارهای کارگروه/پژوهش در خصوص بومی سازی نظریات توسعه و گام برداشتن به سوی توسعه در
ایران [الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت] چه می باشد؟
کارگروه به دنبال طراحی استراتزی برای توسعه خواهد بود و در این راه از دو ابزار مطالعات آسیبب شناسی
و استفاده از دستاوردهای سایر حوزه ها استفاده خواهد شد. .همچنین در این بخش اشاره شد که به دلیل
خلا تئوریک در حوزه اهمیت منابع ملی در توسعه اجماع میان اعضا کار دشواری بود. در نهایت با گزینش
و ایجاد تعریفی ترکیبی از میان تعاریف ناشی از تعریف به غیر، تعریف به غایت و تعریف اجزا، کارگروه
توانست به زبان مشترکی دست یابد تا به وسیله آن در رابطه با الگوی مفهومی مد نظر شاخص سازی و الویت
بندی نماید.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
یک سری پرسش و پاسخ:
در مدل و الگوی مد نظر کارگروه/پژوهش، حوزه مطالعاتی محدود به منابع می باشد یا پردازشگرها
را هم شامل می شود؟
با توجه به گزینش نگاه سیستمی در مدل مطالعاتی کارگروه منابع، نهادها و زیر ساختها به عنوان فرایند
موثر در پردازش، تصمیم گیری و دانش به عنوان عوامل موثر بر مدیریت اهمیت دارندو همچنان که اشاره
هر سه حوزه مورد اشاره بالا موضوع مطالعه در کارگروه خواهند بود.(شمس احمر)

بر اساس روندهای توضیح داده شده. در مطالعات کارگروه هر سه دسته منابع، پردازشگر و خروجی ها
موضوع بررسی خواهد بود (حداد).

بحث منابع در کشورهای در حال رشد به همراه خود نگاهی تاریخی و آسیب شناسی داردو از آنجا که نوع
نگاه به منابع می تواند در مدیریت و در نتیجه توسعه تاثیر گذار باشد و از آنجا که در کشورهای مذکور
دولت موتور محرک توسعه است. هر سه حوزه منابع، مدیریت و پردازش و نیز اثرگذاری از مباحث اصلی
کارگروه منابع ملی که تلاش برای بومی سازی توسعه دارد، است.(ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 23
به تناسب افزایش جمعیت سه حلقه مفقوده توسعه(منابع، مدیریت و تخصیص اهمیت معنا داری
یافته اند.(شمس احمر و حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
توجیحات مطرح شده در خصوص پایه گذاری مکتب توسعه:
اگر منظور از مکتب تعریف همه چیز حول یک محور و هسته مرکزی (Nodal point) (نقطه گرهی) است
به این معنا مکتب مد نظر نیست (حداد) .
وجود چنین آرمانی را به عنوان یک عامل انگیزشی مفید خواهد بود
در پی این مباحث با اشاره به این موضوع که اساسا تعریف مکتب از دید منتقدین و نگاه بیرونی بوده است
که خصوصیات مشترک را به مثابه یک جریان فکری مستمر در مقطعی از تاریخ را در قالب جریان به هم
متصل مکتب خوانده اند ؛ مکتب از نگاه کارگروه جریان فکری است که استمرار در طول زمان دارد.
همچنین ایجاد علایق مشترک فکری جهت زمینه سازی مطالعات آتی مطالعات به گونه ای که حتی در
صورت منحل شدن کارگروه افراد عضو همچنان در سیر مطالعات خود این ویژگی مشترک را حفظ نماید
از دیگر ویژگی های مکتب در نظرگاه کارگروه عنوان شد.(دیوسالار)
وجهه اخلاقی کار

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
تعریف توسعه: پیش از تعریف توسعه ابتدا باید مشخص شود آیا اساسا توسعه تعریف پذیر هست یا به
طریق سایر امور کیفی امکان تعریف ندارد (حداد). همچنین در مسیر تعریف توسعه می توان جهت
گیری های مشترک را در مورد تعریف ذکر(دیوسالار) و یا تعریف کرد (جعفری).
وجود تعاریف مختلف نزد افراد و مکاتب گوناگون از توسعه نشان می دهد که در یک نگاه ماهیت شناسانه
و معرفت شناسانه تعریف توسعه قابلیت قطعیت پذیری ندارد.(دیوسالار).
بهتر آن است که با کنار نهادن تعاریف متعدد از توسعه، فرآیندهای دستیابی به توسعه یا بهبود وضعیت
موجود را نقطه کلیدی کار خود قرار دهیم.(فرهادی نیا)
پیشنهاد می شود که نقاط مشترک ذهنی خود را احصا کنیم و دست کم وجوه مشترک در مورد توسعه
را برجسته سازیم.(جعفری)
داشتن رویکردی التقاطی /التقاطی مثبت
ایده پردازی در باب توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
در واقع به سبدی از معیارها برسیم که مفروضات و بدیهیات توسعه را در نظر بگیریم.(شمس احمر).
ایده پردازی در باب توسعه
که با اشاره به مباحث ابتدا تاکنون در کارگروه منابع ملی اشاره شد با انتخاب تعریف به غیر و غایت از
توسعه که مورد توافق اعضا می باشد و مدل سیستمیک در مطالعات توسعه مسیر توسط کارگروه هموار
شده است.(دیوسالار و شمس احمر).

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
در انتخاب مسیر [گام برداشتن به سمت مطالعات توسعه] چند روش وجود دارد:

بهره جویی از روشها و معیارهای کشورهای توسعه یافته با استفاده از مطالعات تطبیقی

داشتن نگاهی چشم اندازی در مهندسی توسعه

استخراج معیارهای پلکانی از طریق تحلیل و نقد گذشته

فرایندگرایی به جای غایت گرایی
ایده پردازی در باب توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس تلاش برای محقق شدن سند چشم انداز بوده است.
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:
نظریه سپهر دکتر کرکه آبادی: در ابتدای تاسیس اندیشگاه از نظریه سپهر دکتر کرکه آبادی که
نظریه ای فرهنگ محور است و بر این مبنا تدوین شده که عدم هماهنگی بین لایه های 6 گانه
فرهنگ توسعه نیافتگی می آفریند، و در مسیر توسعه یافتگی می بایست هماهنگ کردن و همراستا
کردن این لایه هدف قرار گیرد مد نظر بود. در نظریه سپهر دو مقوله شناخت وضع موجود و تغییر
فرهنگی منجر به توسعه محور مطالعات است.
کارگروه توسعه ایران با ایراد انتقاداتی به نظریه سپهر پا به عرصه وجود نهاد. و ماموریت اولیه خود
را ار شناسایی نظریات درباره توسعه و به ویژه توسعه نیافتگی ایران قرار داد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
پس از این مرور نظری نتایج زیر حاصل شد:

صرفا فرهنگ محوری مسیر کاملی برای رسیدن به فهم از توسعه وتوسعه نیافتگی و تبیین و ارائه
راهکار در این زمینه نیست.

درون نظریه ی سپهر هیچ معیار تجویزی برای توسعه نیست.

بخش زیادی از کارهای تئوریک موجود در تبیین توسعه یافتگی ایران تک علی نگرانه و از ان
رو تقلیل گرایانه هستند.

پیش فرض بعدی عدم انسجام در حوزه برنامه و مسیر توسعه بود.
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:
این نکات به عنوان توجیه انجام پژوهش می تواند به کار رود و مستندات ما
هم همین بیان اندیشگاه باشد که به هر حال هم از نظر زمانی و هم نظری از
پژوهش پیش رو جلو تر بوده اند

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:
آسیب شناسی مسیر توسعه ایران با نگاهی تاریخی با در نظر گرفتن و بررسی 60 سال حضور برنامه توسعه
از اهداف و عملکردهای اندیشگاه/پژوهش می باشد
بهره جویی از مدیریت استراتژیک به منظور تجویز مسیر درست پس تشخیص جامع و گزینش شاخص ها
معیار و الگوی کار در این مورد کارهای تلفیقی جامعه شناسانه، یا نظریات جامع اقتصادی بود که در
نهایت از روشهای تلفیقی جامعه شناسانه استفاده شد.
دو راه مختلف برای دسته بندی نظریات درباره توسعه نیافتگی ایران

بر اساس مکاتب توسعه نیافتگی ایران(یعنی نظریاتی که روی توسعه نیافتگی اتفاق نظر داشته باشند.)

استفاده از دسته بندی پارادایمی.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:
در تلفیقی مفهومی از روش نهادگرایان جدید و داگلاس نورث استفاده می شود.
دلیل استفاده از این الگو امید به ارائه چهارچوب تحلیلی دهد که نگاه کلان به توسعه داشته باشد
الگوی هزینه- مبادله و حقوق مالکیت از تولیدات این مرحله مطالعاتی است.

از سوی دیگر از آنجا که هرکدام از نظریه های موجود مربوط به مرحله ای تاریخی بود ولی جامع نگری
زمانی نداشت(ماقبل خود را توضیح نمی داد) و نیز توانایی توضیح پویایی ها را در طول تاریخ نداشت، از
توان توضیحی مد نظر کارگروه برخوردار نبودند. به این ترتیب با توجه به آنکه هدف کارگروه در نظر
گرفتن همه مقاطع زمانی بود از نظریه آشوب استفاده شد.

یافته های این مرحله هم نشان داد که بخش زیادی از نظریات توسعه نیافتگی پس از عبور از مرحله تبیین،
مرحله تجویزی ساده انگارانه یا غیر دقیقی دارند.

روش استفاده شده کارگروه توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:

این مرحله از بررسی ها همزمان شده بود با تدوین برنامه 5 ساله چهارم توسعه که پس از عدم اعتنا به
کارهای نظری کارگروه در بخش پیشنهاد برنامه، کارگروه به سمت بررسی تلاش های نخبگی در جهت
توسعه در طول تاریخ توسعه ایران و آسیب شناسی آن متمایل شد. در نهایت با این فهم از مجموعه تجارب
گذشته کارگروه به این نتیجه رسید که تاکنون تلاش هایش در حوزه توسعه بر اساس تئوری بازی ها یک
بازی باخت – باخت بوده است. و برای تبدیل این وضعیت به یک بازی برد – برد، الگوی ابربازی را
طراحی نمود.
روش استفاده شده کارگروه توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
رویکرد اندیشگاه از ابتدای تاسیس که به نوعی می تواند الگوی عمل ما
در این پژوهش باشد:
روش استفاده شده کارگروه توسعه
در پاسخ به این سوال که از نظریه آشوب چگونه استفاده شده است؟(شمس احمر)آقای غلامی با تشریح
اینکه با استفاده از مفهوم نقاط جاذب در نظریه آشوب سعی در نظر گرفتن عامل پویایی- زمان
شده است. به این ترتیب که جاذب ها به منزله بزنگاهی در توسعه ایران هستند که در طول تاریخ تکرار
می شوند. همچنین با توجه به نظریه آشوب کارگروه تلاش کرد حلقه های بازخورد مثبت و منفی را در
کنار شناسایی بازیگران مسلط در توسعه ایران کشف کند. حلقه های بازخورد مثبت آنهایی تعریف شدند
که شکاف را بیشتر می کردند و حلقه های منفی آنهایی تعریف شدند که شکاف را کم می کردند. بازیگران
مسلط در این عرصه نیروهای خارجی و دین تعریف شدند. که موضوع بررسی فعلی کارگروه توسعه
ایران می باشند.

درپاسخ به این سوال که آیاتئوری بازی ها جایگزین نهادگرایی جدید شده (حداد) آقای غلامی توضیح
داد که این تئوری جایگزین طرح ریزی استراتژیک شده است نه استفاده از روش نظریه پردازی
نهادگرایان جدید.

همچنین در پاسخ به این موضوع که آیادر بررسی های آسیب شناسانه خود در قالب تئوری بازیها و
نظریه آشوب آیا به قشر بندی اجتماعی توجه شده است یاخیر؟(ناظری) تاکید بر بازیگران مسلط
در این بازی را به دلیلی بر توجه به قشربندی های اجتماعی دانست.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 24
غیر سنتی و غیر پست مدرن دانستنن مفهوم توسعه بود. در واکنش به این بحث این موضوع مطرح شد که
تعریف توسعه با مفهوم توسعه پست مدرن دچار تناقض نیست و تعاریف و رویکردهای پست مدرن را نمی توان
در قالب مباحث ضد توسعه گنجانید و همچنین توسعه به ویژه در مباحث جدید ضد توسعه نیست.(ناظری)

[اشاره به نسبی بودن مفهوم توسعه و خوشبختی].
از جمله با توافق بر اینکه توسعه یک نقطه نیست (فرهادی نیا) می توان توسعه را ارتقا آگاهی، توانمندی و
رضایتمندی فرد تعریف نمود . که در این تعریف معیارهای نسبی بودن.ارزشمندی ، توزیع رعایت شده
است.(حداد)
برای رسیدن به توسعه می بایست علاوه بر نیاز محور بودن باید به تجربه ای اجتماعی و فردی توجه نمود.
برای توسعه می بایست بنیانهای ذهنی- معرفتی در میان افراد و در بستر ذهنی افراد وارد شود تا اندیشه
توسعه یافته وارد جامعه شود.در بذر بنیانهای ذهنی – معرفتی جامعهه نیاز به تحول و دگر دیسی است.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
رویکرد غالب تعاریف بررسی شده ،" اقتصادی" است در حالیکه می بایست در تعریف این نکته که کدام
توسعه (اقتصادی، فرهنگی- مذهبی و…)مد نظر است، توجه نمود. در واقع نکته اصلی این است که در
تعریف می بایست پیشران اصلی توسعه را مد نظر قرار داد.(فرهادی نیا)

توسعه موردی نسبی است (داعی نژاد)

باید به مهم مورد مهم محیط زیست و چالشهای پیش روی آن در تعاریف توسعه در ایران توجه گردد(حسینی).

می بایست تعریف توسعه ناظر بر انسان و تعالی او باشد و در آن لایه های گوناگون درگیر در توسعه مثل
شاخص های عملیاتی که سازمان ملل بر آن تاکید می کند یا عواملی ریشه ای چون توزیع منابع، ساختارها
و فرایندهای مرتبط با توسعه را نظر گرفت.(فرهادی نیا)

پدیده هایی مانند توسعه واقعیت غیر مادی دارند و بنابراین در تعریف آن ها بنا به ذاتشان می بایست به
آثار ونتایج و اهداف تعریف شوند (حداد)

کنکاشی در تلقی از مفهوم توسعه (در پی ارائه دکتر غلامی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
تعریف پیشینی حجت الاسلام حجازیان که به تعریف توسعه اسلامی می پردازد:
انتقاد – این تعریف کلی گویی زیادی دارد و بسیاری از مباحث آن قابل پیمایش نیست و نمی توان برخی از
موارد مطرح در مباحث روز توسعه (مانند محیط زیست) را در آن گنجاند.(حسینی، حداد، شمس احمر).

در پاسخ به این انتقاد اشاره شد که توسعه اسلامی به دلیل ماهیت فراگیر اسلام همه عوامل فوق الذکر و از
جمله منزلت و خوشی را در بر می گیرد.(جعفری).

به نظر می رسد تعریف جلسه گذشته دکتر حداد که توسعه را "ارتقا سطح آگاهی، توانمندی و رضایتمندی
فرد" می دانست، با وجود انتقادات وارد برآن می توان قابل قبول دانست.(شمس احمر).
کنکاشی در تلقی از مفهوم توسعه (در پی ارائه دکتر غلامی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
توسعه" ارتقا متوازن و مداوم سطح آگاهی، رضایتمندی، توانمندی فرد است". در واقع این قید آسیب
شناسی توسعه را هم در بر دارد.(حداد)
تعریف دکتر حداد از توسعه
با در نظر گرفتن سطح تحلیل فرد مباحث توسعه بسیار تقلیل داده می شوند. در حالیکه تعاریف جدید توسعه
محیط زیست و مفاهیم مبتنی بر نظریات ضد جهانی شدن را نیز دربر دارند.(ناظری، داعی نژاد، حسینی).
نقد و بررسی تعریف دکتر حداد از توسعه
دیگر نمی توان انسان را یک محور یکتا و بنیادی در توسعه تعریف نمود و در نظر گرفتن انسان به عنوان
محور توسعه رویکردی مربوط به قرن بیست است. لذا این موضوع محل مناقشه است که آیا توسعه باید
با محوریت طبیعت صورت گیرد یا انسان؟(ناظری)
می بایست به این نکته توجه نمود که چنین تعریفی مبنای معرفت شناسی اومانیسمی دارد؛ در حالیکه در
مباحث جدید روند ارتباط دیالکتیکی انسان و طبیعت مد نظر قرار گرفته است.(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
توسعه" ارتقا متوازن و مداوم سطح آگاهی، رضایتمندی، توانمندی فرد است". در واقع این قید آسیب
شناسی توسعه را هم در بر دارد.(حداد)
تعریف دکتر حداد از توسعه
فرا حوزه ایست و محدود به اقتصاد، فرهنگ یا اجتماع نیست.
مولفه هایش قابل پیمایش و اندازه گیری است.
می توان گفت که مولفه هایش ضرورتا محدود به فرد نیست و می تواند به سطح بالاتر اجتماع هم برسد.
نقد ویژگی های تعریف دکتر حداد که ما را در عبور از پارادوکس های مختلف در تعریف توسعه
کمک می کند:

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
با استفاده از تعریف دکتر حداد و در تلاش برای استفاده از برآیند همه مباحث گذشته
توسعه یافتگی را می توان عبارت دانست از:

"جامعه ای دارای افراد و نهادهای آگاه و توانمند با مدیریت بهره وری
بالا در تمامی ابعاد انسانی، اجتماعی، طبیعی، الهی با ثبات نسبی در
روند تکاملی."(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
اساسا هنگامی که به سراغ توسعه رفتیم ترکبی از نگاه پیشینی (جامع مطلوب)و پسینی (الگو و معیار)به
توسعه را در پشت سر داشتیم. بنابراین استفاده از الگوی غربی و سطح تحلیل فرد درست به نظر می رسد
چرا که در یک رابطه هم افزایی سعادت فرد، سعادت جامعه را به دنبال خواهد آورد. در این زمینه الگو
برداری از غرب برای توسعه مطلوب است تنها می بایست معیارهای اخلاقی را به آن اضافه نمود.(جعفری).
تعریف دکتر حداد و دکتر شمس احمر هریک در جایگاه خود درست به نظر می آیند. چرا که دکتر حداد
توسعه –فرایند- را تعریف نموده و دکتر شمس توسعه یافتگی- وضعیت- را تعریف نموده اند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 25
دفاعیات دکتر حداد از تعریف خود:

هیچ واحد تحلیل دیگری غیر از فرد نداریم چرا که هر چیز دیگری وابسته به تعریف ذهن فرد است.

اساسا توسعه مفهومی متاثر از علوم غربی است و ریشه در نگاه شرق شناسانه آنها دارد.

هنگامی که واحد تحلیل را فرد به مثابه فاعل شناسا در نظر می گیریم در واقع گویا همه ی مباحث دیگر را
در ارتباط با آن فرد در نظر گرفته ایم. فرد آگاه وتوانمد که به طور متوازن ومداوم ارتقا یافته است به
محیط زست و جامعه نیز توجه می نماید.

این تعریف به راحتی قابل شاخص سازی و پیمایش پذیر است در حالکه تعریف به خوبی و خوشی و منزلت
از این قابلیت برخوردار نیست.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 26
مقاله" سندرم آلزایمر اجتماعی و توسعه" (دکتر فرهادی نیا)
دو مقوله کلی که دکتر فرهادی نیا الگوی مفهومی خود را بر پایه آنها بنا می نهد:

«منابع اصلی و بنای رشد و توسعه در جوامع انسانی»

مفهوم «آلزایمر اجتماعی
«منابع اصلی و بنای رشد و توسعه در جوامع انسانی»
1. آگاهی
2.عقلانیت
3.ابزارهای زیست اجتماعی
تعریف آلزایمر اجتماعی :
زمانیکه فرایند بازخوانی اطلاعات ذخیره شده در حافظه اجتماع معیوب شده باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 26
مقاله" سندرم آلزایمر اجتماعی و توسعه" (دکتر فرهادی نیا)
بر اساس این مقاله، جامعه توسعه یافته جامعه ایست که در مسیر تاریخی خود با ارتباطات و هم بستگی
میان نسل هایش ارتباط سه ستون مذکور حفظ شده باشد و جامعه توسعه نیافته جامعه ایست که با دچار
شدن به آلزایمر اجتماعی فرایند انتقال آگاهی در میان نسلهای آن مسدود می گردد و مجبور است مسیر
رفته را دوباره بپیماید.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 27
اساسی ترین پرسش های مطرح شده در کارگروه از ابتدا تاکنون درباره توسعه عبارتند از :

(1). جامعه توسعه یافته چگونه جامعه ای است؟ و مختصصات توسعه یافتگی از چه ویژگیهایی برخوردار است؟

(2). پارادایم های حاکم بر تعریف توسعه کدام است؟ و کارگروه منابع ملی می بایست به کدام متعهد باشد؟
یکی از این پارادایم ها "پارادایم توسعه همگرای انسان- محیط " است.

(3).اهداف توسعه یافتگی چیست و عوامل موثر بر این اهداف کدام است؟

(4).اصول طراحی فرایند توسعه چیست؟(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 27
"پارادایم توسعه همگرای انسان- محیط " (دیوسالار)
در قائل شدن بازیگری مستقل برای طبیعت اعضا کارگروه دو مسیر نظری متفاوت را دنبال نمودند. از سویی
گروهی برای طبیعت نقش مستقلی قائل بودند.(دیوسالار و ناظری). و از سوی دیگر برخی طبیعت را با تاکید
بر عدم اراده، ذات طبعیت را فاقد عنصری می دانستند که آن را بتوان یک هویت و بازیگر مستقل تعریف
نمود.(حداد، شمس احمر، جعفری، فرهادی نیا، داعی نژاد)

در حالیکه آقای دیوسالار با استناد به فلسفه رواقیون ریشه ی نگاه توسعه ای به طبیعت در تعریف نقش و هویت
مستقل برای آن را متاثر از دیدگاه آنان می دانست. آقای حداد این نحوه نگاه را قبول نداشت. گرچه هر دو
بر ریشه داشتن حقوق طبیعی در فلسفه رواقی اشتراک نظر داشتند.

برخی از اعضا استفاده از پارادایم در تعریف چهارچوب نظری جدید را به دلیل کلان بودن مفهوم پارادایم ونیز
عدم امکان وجود دو پارادایم در یک زمان در یک حوزه نظری متناسب نمی دانستند.(حداد، شمس احمر). آقای
دیوسالار با استناد به کتاب نظریه های توسعه اقتصادی هانت به استدلال درباره درستی این انتخاب خود پرداخت.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 27
"پارادایم توسعه همگرای انسان- محیط " (دیوسالار)

در حالیکه گروهی از اعضا با استناد به روند چگونگی توجه به طبیعت در سطح بین الملل و در مباحث توسعه آن
را عاملی بازدارنده و تعریف شده از سوی قدرت های بزرگ برای دست نیافتن دولتهای دیگر به سطح توسعه در
رقابت با آنها می دانستند.(حداد، فرهادی نیا). آقای دیوسالار با تکیه بر روند تکامل آگاهی و دانش بشر نسبت
به خطرات توسعه بدون توجه به محیط، این نحوه ی استدلال را معتبر نمی دانست.

دکتر فرهادی نیا با توجه به مباحث مطروحه تعریف ذیل را با تاکید بر محیط پیشنهاد کردند:
" رابطه انسان با محیط و چگونگی رفتار با طبیعت، به گونه ای که بتوانیم بیشترین استفاده از آن را در راه
اهداف بشر داشته باشیم؛ بدون اینکه استمرار استفاده انسان از محیط به مخاطره بیافتد."

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 28
برداشتی از مفهوم توسعه (خانم دکتر جعفری)
توسعه به عنوان یک فرایند مطلوب در همه جوامع شناخته می شود و منظور از توسعه بسط یافتن و
گسترش ارزشها و هنجارهای مورد پذیرش همان جامعه است.

بر این اساس توسعه یافتگی مفهومی نسبی است و در ایران مدینه فاضله جامعه امام زمانی است.

همچنین ایشان با استناد به آیات قرآن طبیعت را ابزاری در اختیار انسان برای رسیدن به وضعیت
مطلوب دانستند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 28
برداشتی از مفهوم توسعه (خانم دکتر جعفری)
نباید مفاهیم کلاسیک و سنتی همچون اسلام را به نفع یک مفهوم مدرن استحاله نمود(حداد)

توجه به این نکته که آیا تنها کشورهای مسلمان توسعه نیافته اند؟ و نیز آیا در اساس اسلام مدعی
توسعه[ ببینیم منظور از توسعه چیست؟ اگر سعادت انسان هدف نهایی است قطعاً این مهم از اهداف
اسلام می باشد] است؟(داعی نژاد)

نگاه به توسعه نگاهی کیفی است و در نگاه کیفی رسیدن به دقت نظر هدف نیست. در تعریف
وضعیت مطلوب در تعریف توسعه می بایست ناحیه تعاریف قابل قبول مد نظر قرار گیرد. (دیوسالار)
نقد و بررسی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 28
برخی نکات:

توسعه فرایندی پویا و در حال حرکت است.

تعیین نقطه مطلوب درباره توسعه امکان پذیر نیست.

تعریف از توسعه منوط به تعریف شاخص های بهبود است.

سازگاری شاخص های بهبود با یکدیگر متضمن موفقیت فرایند توسعه است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 28
برخی نکات:

توسعه مفهومی مدرن است
[شاید عنوان آن، و شاخص های آن، ولی اگر احساس خوشبختی شاخص
همیشگی پیشرفت انسان بوده و هست، پس پیشرفت مفهومی نو نیست. و شاید با توجه به بحث
فرهنگی-هنجاری که در اسلاید های اولی مطرح شده اصلاً همین توسعه ای که مدرن به حساب
می آید بنا به مسیری که طی کرده، اگر راه دیگری را طی می کرد و یا بکند چیز دیگری و شاخص
های دیگری کسب خواهد کرد که دیگر بر اساس ویژگی های زندگی امروزه مدرن به حساب نخواهد
آمد(مثل بحث زمان)]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 29
پارادایم همگرای انسان- محیط (دیوسالار)
دو سئوال کلیدی دکتر ناظری
1. آیا آنسان محور توسعه است؟
2. چرا علیرغم همه تاکیدات به حفاظت محیط زیست در الگوی توسعه پایدار، طبیعت دچار تخریب می شود؟
سه مدل ارتباطی از رابطه انسان و طبیعت از ابتدا تا کنون:
1. طبیعت چیره بر انسان
2. انسان چیره بر طبیعت
3. هماهنگی انسان با طبیعت
نظریه همگرایی انسان و طبیعت
پیشنهاد رابطه تعاملی مبتنی بر دیالکتیک تقابل مناظر یا تضمن متبادل در مورد ارتباط انسان با طبیعت

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 29
پارادایم همگرای انسان- محیط (دیوسالار)
برخی نکات:

آگاهی در رابطه میان انسان و طبیعت نقش اساسی دارد.

رابطه میان انسان و طبیعت یک رابطه دیالکتیکی دو سویه است که ندیدن هر یک از این دو بخش
می تواند نتایج نابسامانی به همراه داشته باشد.

ما باید برای اشیا ارزش قائل شویم و آنها را حفظ نماییم.

در هزینه های توسعه باید نرخ برداشت از منابع طبیعی مورد احتساب قرار گیرد تا هزینه های مربوط به
یک پروژه یا برنامه توسعه دقیق تر عنوان گردد.

آنچه به عنوان محدودیت های توسعه مطرح می شود به محدودیت های دنیای طبیعی باز می گردد
بنابراین باید زمین و امکانات آن را مورد بررسی و شناخت قرار دهیم.

آموزش در زمینه شناخت زمین، رابطه میان انسان و طبیعت، کیفیت زندگی و غیره نقشی اساسی در
تغییر شرایط فعلی دارد. لذا باید به آن توجه اساسی کرد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 29
پارادایم همگرای انسان- محیط (دیوسالار)
نقد و بررسی:

می بایست میان تخریب طبیعت ناشی از سوء مدیریت یا به عنوان نتیجه طبیعی فرایند توسعه
تفکیک قائل شد.(حداد)

در تمامی متون، توسعه فرایندی انسان محور تعریف شده است. اما نظریه همگرای انسان و طبیعت
و نظریه ارتباط دیالکتیک انسان و طبیعت این فرض را به چالش کشیده است.(دیوسالار)

با توجه اینکه توسعه مانند هر مفهوم دیگری ناشی از فهم انسان است و با توجه به ماهیت نسبی توسعه،
انسان باید همچنان محور تمامی تعاریف از توسعه قرار گیرد. (فرهادی نیا، شمس احمر، حداد،
جعفری، صالح نیا، ثانی)

با توجه به اینکه در برنامه ریزی برای توسعه بحث توزین و اولویت بندی مطرح است در جهان سوم
چندان مجالی برای اهمیت به محیط باقی نمی ماند.(حداد)
[نقد این]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
انتقادات کلی وارد بر مکتب نوسازی در دهه های 1980-1960 (دیوسالار)

بر خلاف باور نظریات نوسازی، مسیر توسعه یافتگی تک علی نیست.

به زعم نظریه پردازان وابستگی نظریات نوسازی از درون جوامع غربی و توجیه گر استعمار گری این
جوامع است.

نقد رویکردهای مدرنیسم نسبت به سنت از جمله حاصل جمع صفر بین سنت و مدرنیسم، شناخت سنت
به مثابه عامل توسعه نیافتگی و لزوم مدرن شدن جوامع سنتی

غیر تاریخی بودن نظریه نوسازی

ضعف نظریه نوسازی در بعد توسعه اقتصادی

نقد رویکرد حکومت قوی به سبک دموکراسی مطروحه از سوی نظریات نوسازی. عدم لحاظ تفاوت
شرایط اجتماعی و لذا پیشنهاد یک برنامه واحد جهانی پیشرفت به سبک غربی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
بررسی ادبیات توسعه در مکاتب وابستگی و نظام جهانی

کمابیش تمامی نظریات در مکتب وابستگی به نوعی ریشه در آراء مارکس و اندیشه مارکسیسم دارد.

مروری بر ادبیات توسعه ، مقدمه ضروری برای مفهوم سازی و گزینش راهبرد توسعه متناسب با
اهداف است.

مکتب وابستگی را می توان به سه شاخه اصلی نظریه وابستگی، نظریه نئومارکسیستی، و نظریه
نظام جهانی تفکیک کرد.

وابستگی روی دیگر استعمار و امپریالیسم است. توسعه و توسعه نیافتگی دو پدیده مجزا نیستند؛
توسعه برخی در گرو توسعه نیافتگی دیگران است.

نظریات وابستگی واکنشی بود به خوشبینی نظریات نوسازی که به گذار حتمی جوامع سنتی به مدرن
معتقد بودند. این نظریات داخلی دانستن توسعه و توسعه نیافتگی توسط نظریه نوسازی را انکار می کنند.

انتقادات در درون مکتب وابستگی از خط مشی های سیاسی،روش شناسی و مفهوم شناسی توسعه در
این مکتب باعث شکل گیری طیف نظریه وابستگی جدید توسط امثال کاردوسو، اودانل، و
ایوانس گردید.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
بررسی ادبیات توسعه در مکاتب وابستگی و نظام جهانی

مقایسه دیدگاه نوسازی و مطالعات سنتی وابستگی نشان می دهد که در موضوع تحقیق، روش تحقیق،
ساختار تئوریک مبتنی بر قطبیت شباهت دارند و در پیشینه نظری، ریشه یابی مشکلات جهان سوم،
سرشت ارتباطات میان ملل، پیش بینی مسیر توسعه و شیوه های نیل به توسعه اختلاف دارند.

مقایسه مطالعات سنتی وابستگی و وابستگی جدید نشان می دهد که در کانون تمرکز تحقیقات ،
سطح تحلیل، مفاهیم و اصطلاحات عمده و ضروریات سیاستگذاری شباهت دارند و در روش تحقیق،
مولفه های عمده، ماهیت وابستگی، رابطه وابستگی و توسعه اختلاف دارند.

نظریه نظام جهانی وابستگی در مقام یک نظریه ساختارگرایانه تاریخی ، جهان را در کلیت خود یک
نظام واحد به شمار می آورد که دارای ساختار سلسله مراتبی شامل کشورهای مرکز، شبه پیرامون،
و پیرامون است که دارای امکان تحرک در میان این سطوح وجود دارد.

نظریه نظام جهانی و نظریه وابستگی در مورد واحد تحلیل، روش شناسی، ساختار نظری، محور
تحقیقات، جهت و مسیر توسعه دارای اختلاف هستند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
بررسی ادبیات توسعه در مکاتب وابستگی و نظام جهانی

شتاب گرفتن روندهای جهانی شدن متاثر از انقلاب ارتباطات و نیز رشد تکنولوژی با تشدید تحرک
سرمایه های بستر ساز، فضایی جدید هم برای بازیگران جدید هم برای نظریات جدید در باب توسعه
پدید آورده است.

تحولات معرفتی در عرصه توسعه را می توان به حرکت از دیدگاه های ساختارگرایانه که بر نقش
ساختارهای کلان تاکید دارند به سمت دیدگاه های کارگزار- محور تعبیرکرد.

تاکید بر کارگزاری منجر به تفکر توسعه مکانی شده است و به جهت گیری های محلی و منطقه ای
دامن زده است واز جنوب های مختلف صحبت به میان آمده است.

سوالاتی از قبیل چه نوع توسعه ای یا چه نوع رشدی مشروعیت یافته اند. محلی و منطقه ای شدن
و نیز پذیرش تنوع و تمایز در رویکردهای توسعه مسئله تلفیق سطوح تحلیل و چگونگی روابط سطوح
خرد و کلان را نیز بوجود آورده است.

نظریه های توسعه به شکل سنتی نظریه های بخشی بوده اند و به شکاف هر چه بیشتر نظریه های توسعه
در ابعاد سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی منجر شده اند. گرایش های جدید در نظریه های توسعه بیشتر
ماهیت بین رشته ای داشته و تلاش در همه جانبه نگری دارند

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
بررسی ادبیات توسعه در مکاتب وابستگی و نظام جهانی

بروز رویکردهای بازاندیش گرایانه در علوم اجتماعی، نظریات توسعه را متاثر کرده است. از یک
طرف نظریات توسعه را متوجه موضوعات جدید از جمله جنسیت، اکولوژی و تنوع فرهنگی نموده است
و از طرف دیگر منجر به بروز گرایشهای ضد توسعه شده است.

تحلیل گفتمان در باب توسعه نشان می دهد که توسعه نیز مانند هر گفتمان و فراروایت دیگر، بستری
برای پنهان سازی رویه های قدرت است.

توسعه در روایت متعارف خود یک پروژه تک فرهنگی و مترادف با غربی شدن یا مدرن شدن بوده است
در حالیکه فرهنگ در نظریات جدید، نماینده بعد دیگری از توسعه است. و از نظر تنوع و تکثر، به
عنوان شکلی از سرمایه انسانی با قابلیت بسیج کنندگی و نیز به عنوان موتور رشد اقتصادی مورد
توجه است.

سیاست توسعه بطور فزاینده ای برحسب تصمیم گیری بین حوزه وسیعی از بازیگران، نهادها، و
چارچوب ها قابل ملاحظه است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
بررسی ادبیات توسعه در مکاتب وابستگی و نظام جهانی

تفکر متعارف توسعه ، کمابیش یا دولت- محور، یا بازار- محور و یا جامعه محور بوده است. دیدگاه های
جدید با تاکید بر همکاری های بین بخشی اولا سطوح همکاری را از دوجانبه به چند جانبه تغییر داده
است و ثانیا کانال های رسمی را به کانال های غیر رسمی پیوند داده است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
محورهای نظریه توسعه در آینده می تواند شامل موارد زیر باشد:

در نظریه نوسازی جدید سنت نه تنها مانع توسعه تلقی نمی شود بلکه خود منبع توسعه است.

نگاه به مدرنیته یک نگاه جمعی خواهد بود. و نظریه نوسازی جدید عمیقا از رویکرد پست مدرنیستی
متاثر خواهد بود.

نظریه وابستگی کنونی و آتی متمرکز بر مباحثی چون نقد نظری نئولیبرالیسم، جهانی شدن ناموزون،
جهانی شدن و جهانی سازی، نقد عملکرد سازمان تجارت جهانی، و نیز مدیریت زیست محیطی
جهان خواهد بود.

واحد تحلیل ملت همچنان مهمترین واحد در مطالعات توسعه محسوب می شود، اگرچه نظریه توسعه
نیازمند مفهوم سازی مجدد توسعه به مثابه عمل عمومی چند سطحی می باشد

نظریات جدید در جهت سیاست گزاری های اجتماعی جهانی جدید با تاکید بر فقرزدایی از طریق
اصلاحات ساختاری، توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی توسعه، گزینش درباره انواع سرمایه داری
و وجود مدرنیته های مختلف تلاش خواهند داشت.

توسعه انسانی نیز در ابعاد مختلفی از جمله جنسیت، حقوق سیاسی، و نیز در تلفیق با رویکرد توسعه
بدیل در ابعاد توسعه عادلانه گسترش خواهد یافت.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
برخی نکات

توسعه تلاش برای تغییر بافت فکری و ذهنی افراد است.(ناظری)

نگاه امپریالیستی نسبت به غرب تنها مختص به مکتب وابستگی در جنوب نیست. بلکه در اروپای غربی
هم مورد تاکید است.(ناظری)

در مباحث امروزین توسعه می بایست تفاوت بین جهانی سازی و جهانی شدن را مد نظر قرار داد. به نظر
می رسد فرایند امروزی جهان، ترکیبی از هر دو است. از این رو نظریه پردازی در باب توسعه نیازمند
اطلاع از بازی قدرت در سیاست و جامعه بین الملل است.(شمس احمر)

[مهم]برای برهم زدن معادله غیر منصفانه رابطه کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته می بایست به نقد
نظام مند معرفت شناسی غرب با تاکید بر شکاف شناسی و استفاده از ذخایر مدنی و ارزشی کشورهای
در حال توسعه و نیاز شناسی دنیای امروز و آینده با هدف جایگزینی رابطه تولید ومصرف بین کشورهای
توسعه یاقته و در حال توسعه دست یازید.(شمس احمر)

فلسفه توسعه یک نگاه جمعی است و ابعاد توسعه بسیار گسترده و به هم وابسته است. (داعی نژاد)

این بحث بسیار منسجم بوده و به نوعی سیر اندیشه توسعه است ولی از دیدگاه معاصر سریع عبور شده
و به دیدگاه های حاشیه ای ونیز جهانی شدن و توسعه پایدار نپرداخته شده است.(داعی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
برخی نکات

سطح بحث توسعه تنها تغییر در سطح ساختارهای پهن دامنه نیست و کنش ها و تعاملات انسانی و نیز محیط
زیست را در بر می گیرد. اندیشگاه می بایست چنین مباحثی را وارد طراحی الگوی توسعه کند.(ناظری)

سیر بحث مطرح شده نشانه ای از روند آگاهی بشر نسبت به توسعه از بعد اقتصادی تا توسعه انسانی است
این الگو می تواند به اندیشگاه در طراحی مدل همه جانبه و غیر جانبدارنه به توسعه کمک کند. در عین
حال می تواند در طراحی الگو و مدل توسعه برا ی ایران با تمرکز بر تبیین جایگاه جهانی ایران [ بایست
جایگاه خود را بیابیم] مفید باشد. در نهایت ابزاری است برای ارزیابی نظریه پردازی تا بتوانیم با درک
متقابل از محیط تصمیم گیری و عمل، درست رفتار نماییم.(بالکانی)

توسعه برای کشورهای توسعه نیافته محدودیت و مرزهایی دارد که این مرزها را هم دیگران تعریف
می کنند.(شمس احمر)

روابط میان مرکز و پیرامون و قدرتمند و ضعیف در مقیاس جهانی، رابطه میان گرگ و میش نیست که
در آن همواره میش از گرگ ترسیده و ماهیت آنها تغییرناپذیر باشد. در نظام جهانی نقش ها تغییرپذیرند
و هویت ثابت بی معنی است. نقش گرگ و میش به دفعات جابجا می شود. از طرف دیگر عوامل خارجی
برتر یا گرگ هیچگاه از اقتدار کامل در سطح جهانی به شکل پوزیتیویستی آن جهت شکل دادن به محیط
برخوردار نیست.(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
برخی نکات

رابطه بین جهان سوم و کشورهای توسعه یافته می تواند ماهوی باشد اما قابل تغییر باشد. (شمس احمر)

در حوزه منافع تقابل مطرح است اما در دوره های مختلف روش های متفاوتی برای تعامل بین دو طرف
وجود دارد.(شمس احمر)

آیا کشورهای توسعه نیافته امکانات و توان تغییر معادله نابرابر و مدیریت سیستم را دارا
هستند؟(فرهادی نیا)

در جوامع سنتی هستی شناسی پایه است و شناخت شناسی و معرفت شناسی آن را تفسیر می کند.
در جوامع در حال گذار با تورم هستی شناسی رو به روییم که نوعی آگاهی کاذب را برای انسان در
حال گذار تولید می کند مبتنی بر تقلیل گرایی مادی که نتیجه طبیعی شکست انسان در حال گذار در
روابط با پیرامون خویش است، پندار مانع بودگی دیگران در مسیر توسعه ناشی از این دیدگاه
است. (حداد)

اشاره مانع نگر به نقش کشورهای توسعه یافته در فرایند توسعه نیافتگی دیگر کشورها، به مفهوم انکار
ضعف های داخلی کشورهای توسعه نیافته نیست تنها مداقه بر تلاش دولتهای توسعه یافته در کنترل
جهانی شدن است.(شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 31
برخی نکات

در طراحی مدل توسعه همانگونه که به نظریات وابستگی ایراد وارد است به نظریات نوسازی نیز
می توان خرده گرفت.(شمس احمر)

در مطالعات توسعه می بایست به جریان های ضد توسعه توجه شود.(ناظری، بالکانی، دیوسالار)

هیچ یک از فلسفه های عمده توسعه به تنهایی به اندازه کافی پاسخگوی نیازهای اندیشه ای و نظری
توسعه نیستند.

نظریه پردازی توسعه هر چه بیشتر به سمت رویکرد بین رشته ای میل می کند تا بتواند مسائل مبتلا
به توسعه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی را رفع نماید.

نظریه پردازی توسعه باید متاثر از رویکردهای دولت محور، جامعه محور و اقتصاد محور در
کنار هم باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 32
(دکتر شمس)
تکامل گرایی توسعه ملی: به معنای فرایندی بودن توسعه

ماهیت ارادی بودن توسعه ملی: توسعه مدلول مداخله آگاهانه و تعمدی و برنامه ریزی کلان در
جامعه است.

زیر ساخت های توسعه: توسعه بر مبنای زیر ساختهای فیزیکی، ذهنی، روانی، اجتماعی و… در جامعه
مورد نظر قابل پایه گذاری است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 32

گزاره های متداول توسعه ملی: این موارد شامل نکات زیر است:
انسان محوری
رجحان عوامل غیر فیزیکی بر فیزیکی
آسیب پذیری درونی و بیرونی
ارادی بودن
تجربه پذیری
جهان شمولی شاخص ها
کمیت پذیری
سیستمی بودن
امنیت سازی
همنشینی با امنیت
ارزش آفرینی
تعادل پذیری
مبنای فلسفی و نظری داشتن
ضرورت بومی سازی
هماهنگی و هم افزایی بین ابعاد گوناگون
چند بعدی بودن

(دکتر شمس احمر)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 32
دکتر شمس احمر با ارجاع به مقاله امنیت گشتاوری خود و تشریح برخی مبانی آن امنیت را یکی از
زیرساخت های توسعه، در کنار زیر ساختهای اقتصادی و… دانستند. امنیت محصول همگنی جامعه و لذا
محصول توسعه است.

اما تقدم امنیت- توسعه از دو بعد قابل بحث است. یک بعد زمانی و دیگری بعد ارزشی. این دو مولفه از
لحاظ ارزشی یکسانند و اما از منظر زمانی بسته به بافت تغییر می یابد. در هر حال این پرسش کلیدی
مطرح است که منابع ملی چگونه باید میان دو مطالبه کلیدی امنیت و توسعه توزیع گردد؟ سیاستگذار
با این چاالش مواجه است که منابع را چگونه میان امنیت و توسعه تقسیم کند. ایشان برای تشریح بیشتر
الگوی زیر را رسم کردند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 32
در مطالعه توسعه با دو مفهوم کلیدی مواجهیم:
1)مفاهیم توسعه: در گیر شدن با مفاهیم مشترک توسعه.
2)الگوی توسعه: دربرگیرنده تفاوت ناشی از درگیر شدن با متن جامعه مورد بحث.(شمس احمر)

بدون درک پایه های فلسفی توسعه، توسعه یافتگی ممکن نیست و این یکی از دلایل شکست
برنامه های توسعه در ایران است. زیرا متکی بر روبناها است. (ناظری).

در حالیکه که گروهی از اعضا با عنایت بر توافق نظر در بومی سازی توسعه خواستار آن بودند که مرز
اصول جهان شمول و بومی توسعه می بایست مشخص گردد.(جعفری، ناظری، دیوسالار، داعی نژاد)
دکتر حداد معقتد بود که توسعه قابل بومی سازی نیست بلکه روشها و الگوهای توسعه است که می توانند
بومی شوند. [من همچون جعفری، ناظری و … می گویم بایست سراغ توسعه بومی را گرفت اما چون ما
در معرض بسیاری از ارزش های الگوهای کنونی توسعه قرار گرفته ایم دیگر تصور طراحی الگویی بومی
که خیلی با این الگوها تفاوت داشته باشد وجود ندارد…]

دکتر حداد معتقد بود که توسعه از لحاظ مفهومی، هستی شناسی و معرفت شناسی محصول یک نوع
خاص مطالعات – شرق شناسی- است، و بنابراین مفهومی universal است و بومی سازی آن به
نوعی استحاله مفاهیم است. بومی سازی از منطق بنیادگرایی نشات می گیرد و به ضدارزش سازی
دیگران می پردازد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 32
چنین تفکری راه خلاقیت بومی را خواهد بست و با وجود پایه جهانشمول، می توان به شکل توسعه
بومی رسید. (شمس)
چرایی گزینش توسعه اجتماعی به جای توسعه ملی در بخش پایانی ارائه مورد توجه قرار گرفت. دکتر
شمس با شرح مختصری از ادبیات قدیمی و جدید توسعه ، عبارت توسعه اجتماعی را به دلیل سطح تحلیل
گسترده تر و گستره شمول بیشتر مرجح دانستند. توسعه اجتماعی محدودیت جغرافیایی نداشته و حتی
می تواند در خصوص مجموعه ای از کشورها مطرح باشد.(شمس احمر)

جایگزین نمودن عبارت گزاره های مشترک درباره توسعه به جای تعاریف و اصول مشترک
درباره توسعه.
جایگزین نمودن توسعه همه جانبه با توسعه اجتماعی(ناظری)

اعضا توافق کردند که اصول توسعه جهانشمول و الگو های توسعه قابلیت مناسب سازی با متن، نیازها
و شرایط خاص جوامع گوناگون و به طور مشخص ایران را دارد.

[مهم:] پیشنهاد مطالعات موردی دوره مدرنیته، برای پاسخ گویی به این پرسش که ریشه های فلسفی
توسعه چیست و از کجا نشات می گیرد؟( ناظری)

با توجه به رویکردهای مختلف فلسفی اعضا، کارگروه نیازمند یک عضو پژوهشی با تخصص
فلسفه است.(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
دکتر حداد – بایسته هایی پیرامون توسعه:

ارتباط تنگاتنگ توانایی با خرد و تجربه

بنابر این توسعه با سنت گرایی، بنیاد گرایی، تقدیرگرایی، و فرجام گرایی(آخر ؟؟؟انایی انسان در
حاکمیت بر الزمان گرایی) قابل جمع نیست.

توسعه مفهومی پویا و داینامیک است و مفهوم سازی از توسعه متمرکز بر فرایند توسعه است و نه
وضعیت توسعه یافتگی.

در مفهوم سازی فرایندی، با ”نرخ توسعه“ روبرو هستیم که آنرا از مقایسه وضعیت فعلی با وضعیت
پیشین حاصل می کنیم.

در مفهوم سازی فرایندی از توسعه، شاخص ها و بنیان ها جهانشمول تعریف می شوند اما الزاماّ مسیرها
مشترک نیستند.الگوی ارتقاء سطح توسعه متناسب با زمینه ها و پتانسیل های بومی قابل برنامه ریزی است.

مفهوم سازی از توسعه می بایست به گونه ای فراتاریخی صورت گیرد.

نرخ توسعه می بایست قابل سنجش و ارزیابی باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
دکتر حداد – بایسته هایی پیرامون توسعه:

توسعه مفهومی بین رشته ای بوده و از این رو نیازمند رویکردی میان رشته ای است و می بایست
مجموعه علوم اجتماعی ( اقتصاد ،علوم سیاسی، جامعه شناسی، اقتصاد سیاسی، روابط بین الملل،
انسان شناسی، اکولوژی، مطالعات جنسیتی، مطالعات فرهنگی و …) را شامل باشد.

توسعه مفهومی یکپارچه و غیر قابل تفکیک است. ارزیابی و سنجش توسعه نیز میبایست بر منطقی
کل گرایانه استوار باشد.

شاخص ”رشد متوازن” به دلیل پیوند انداموار میان ابعاد گوناگون توسعه مهمترین معیار سنجش توسعه
در مفهوم سازی جدید از توسعه است.

مفهوم توسعه نباید اسیر فراروایتی خاص از توسعه و یک روش شناختی متصلب باشد.

توسعه کیفیتی است که همگان را تحت پوشش قرار می دهد و فرض انسان به عنوان واحد تحلیل گویای
اهمیت شاخص توزیع در مفهوم سازی از توسعه است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
دکتر حداد – بایسته هایی پیرامون توسعه:

مفهوم سازی جدید از توسعه می بایست مبتنی بر نگاهی آسیب شناسانه به تجربیات گذشته و متوجه
اقتضائات زمینه ای و بومی نیز باشد. تاکید بر ”ارتقاء متوازن ” به نوعی متاثر از آسیب شناسی تجربیات
توسعه در جوامع در حال گذار است.

توسعه در مقاطعی می تواند عامل تضاد بوده و تعادل و نظم مستقر را دگرگون سازد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
دکتر حداد – مفهوم سازی از توسعه:

توسعه به معنای ارتقاء متوازن سطح آگاهی، توانمندی، و رضایت مندی فرد است.که هر یک از آنها قابل
تفکیک به ابعاد گوناگون بوده و امکان شاخص سازی های مجزا را دارا میباشند.

نرخ توسعه در یک الگوی انتزاعی به شرح ذیل قابل نمایش است:
RD= Z[ (A-a)+(T-t)+(R-r)]

تاکنون 93 مورد شاخص معتبر بین المللی مرتبط با توسعه مورد شناسایی قرار گرفته اند که به شکل
دوره ای در مورد تمامی کشورهای جهان مورد ارزیابی و سنجش قرارمی گیرند.

بر اساس آنچه گفته شد جامعه توسعه یافته جامعه ای است که دارای نهادها و سازمانهایی است که به طور
مداوم وضعیت این معیارها را پیمایش می کند.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
نقد و نظر:

برخی اعضا مولفه های آگاهی، رضایتمندی و توانمندی را در طول هم می دانستند.(فرهادی نیا)و برخی
این مسیر خطی را نمی پذیرفتند. (حداد و جعفری)

در بحث تعریف توسعه برخی به رابطه بین مطلوبیت و رضایتمندی قائل بودند.(دیوسالار، جعفری،
میراحسنی) و برخی به دلیل احتیاج مطلوبیت به فاعل شناسا این موضوع را قبول نداشتند.(حداد،
داعی نژاد)

در بررسی مسیر توسعه برخی از اعضا با اتکا به روند شناسی در مباحث آینده شناسی، خواهان
شناخت جایگاه روندها درالگوی مورد نظر بودند(داعی نژاد). دکتر حداد با استناد به بازفرجام بودن
الگو خود آن را با شیوه های آینده پژوهی هم ساز دانست.

جایگاه توزیع عادلانه درتعریف ارائه شده چیست؟ (جعفری)در این باره اشاره شد با قراردادن فرد درمقام
واحد تحلیل به عنوان نمونه مثالی، وضعیت توزیع می تواند نرخ توسعه را نشان دهد.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 33
نقد و نظر:

لیست شاخص ها 93 گانه سنجش توسعه چیست؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 34
جمع بندی آقای دیوسالار از تلاش هر یک اعضا طی 10 جلسه گذشته جهت تبیین مفهوم توسعه
و ارائه نهایی از نظرات مطرح شده.

سلسله جلسات مباحث بنیادین درباب توسعه به دنبال طرح این پرسش ها تشکیل شدند:
مبانی، اصول و بنیادهای مشترک در خصوص مفهوم توسعه در مکاتب گوناگون توسعه چیستند؟
بنیادی ترین و پایه ای ترین ویژگی های مختصات مطلوب توسعه یافتگی ایران چیستند؟

توسعه مفهومی ارزشی، هنجاری و نسبی است و گستره تفاوت در تعاریف به گستردگی باورها و
ارزش های افراد و جوامع است؛ و از آنجا که تنوع و صحت تعاریف قابل ارائه از توسعه، نیل به
اجماعی سودمند در این باب را دشوار می سازد، از ارائه یک تعریف واحد از توسعه اجتناب کرد
و تلاش نمود در مبانی و اصول مشترک توسعه به اجماع دست یابد.

توسعه مفهومی انسان محور، همه جانبه و پایدار(جلسات 27و29)
توسعه به مثابه تغییر اجتماعی(جلسه 25)
توسعه به مثابه یک تغییر اجتماعی ارادی.(کولکارنی)
توسعه به مثابه یک انتخاب جمعی(اپتر)
توسعه به مثابه فرایندی پویا(جلسه 28)
توسعه و بهبود(جلسه 28)
توسعه و مدرنیته(جلسه 28)
نقص نظریه پردازی توسعه(جلسه 31)
حرکت از تضاد به همگونگی و تعادل در توسعه
توسعه در نقش مطالبه برخاسته از متن(هامرشولد)
منطقه گرائی الگوهای توسعه (جلسه 30)

مطلوبیت گرایی در توسعه(اولسون)
مبنا محور بودن توسعه
پایداری توسعه
توسعه پدیده ای چندعلتی(آدلمن)
افزایش ذهن گرایی همزمان با تعمیق توسعه
محیط گرائی و آسیب پذیری توسعه
فراروایتی بودن توسعه(جلسه 33)

برخی نظرات در این خصوص

ترکیب و ترتب اصول مطرح شده سازواری مناسبی ندارد وضروری است پس از اتمام مجددا مرتب
گردند.(شمس احمر، میراحسنی، حداد)

این گزاره ها هم ارزش هستند و نه سلسه مراتبی. عدم ارتباط سازوار بین آنها نیز به دلیل عدم ارتباط
سازواره بین جلسات بوده است.(دیوسالار)

[مهم] برخی از اعضا بر این نکته تاکید داشتند که پیش از این در مباحث متعدد توافق شد که هدف
توسعه انسان است و می بایست سایر قیود در تعریف هدف توسعه حذف شود.(فرهادی نیا، جعفری،
حداد). در حالی که گروه دیگری از اعضا بر به رسمیت شناختن هویت طبیعت و محیط در بستر
نظری پست مدرنیسم تاکید می کردند.(ناظری، دیوسالار، حسینی)

می توان در مورد رابطه انسان و طبیعت از مدل فهم دیالکتیک استفاده کنیم.(ناظری، دیوسالار)

هر تحول اجتماعی را نمی توان توسعه خواند؛ بنابراین تعریف توسعه به فرایندی ارادی ناظر به برنامه
ریزی و هدفمندی است.(ناظری، دیوسالار، شمس احمر، فرهادی نیا)

برخی نظرات در این خصوص

اگر تعریف ما از توسعه مختص به جوامع در حال توسعه باشد؛ آن گاه تعریف توسعه به تغییر ارادی صحیح
است اما در صورت تعریف عام توسعه، با توجه به اینکه فرایند توسعه نتیجه فعالیت های استعماری
کشورهای توسعه یافته در قرون گذشته بوده است، این تعریف درست نیست.(حداد، ثانی)

گروهی با مفهوم توسعه به عنوان انتخاب جمعی موافق بودند. جامعه ای که ارزشهای توسعه را نپذیرد
آن را نمی پذیرد.(دیوسالار، ثانی،حداد) و بر پذیرش جمعی صحه گذاشتند.(جعفری، حداد،
شمس احمر)

گروهی در مورد عبارت بالا تشکیک کردند. و انتخاب جمعی را انتخاب نمایندگان مردم یا گروه
دانستند.(فرهادی نیا)

در مورد عبارت انتخاب خطری وجود دارد و آن امکان مدیریت و هدایت افکار عمومی و انتخاب
جمعی است.(ناظری)

برخی نظرات در این خصوص

عبارت فرایند در خود مفهوم پویایی را دارد و عبارت توسعه فرایندی پویا است اشتباه می باشد.
همچنین ممکن است فرایند در دور تعریف شود. بهتر است این عبارت به این شیوه تصحیح شود:
توسعه فرایندی رو به بهبود است.(شمس احمر، فرهادی نیا).

دانش واژه توسعه به پدیده ای مدرن اشاره دارد.( حداد، دیوسالار، ثانی)که لزوما در انحصار
مدرنیته قرار نمی گیرد.(حداد)اصول مدرنیته یکی از موتورهای متحرک در فرایند توسعه است
ولی منحصر به آن نمی شود. نسبت بین توسعه و مدرنتیه مثل نسبت فیزیکی نیوتن به کل دانش
فیزیک است. (شمس احمر)

آیا اساسا مدرنیته قابل دسته بندی در مبانی توسعه است. تاکید بر رابطه مدرنیته و توسعه سابقه
توسعه محسوب می شود و نه مبنای توسعه. (داعی نژاد). فرایند توسعه از ابتدای تاریخ بوده
است و محدود به دوران مدرنیته نمی شود.(فرهادی نیا)

برخی نظرات در این خصوص

فرایند توسعه خواهی در دوران قبل از مدرنیته مسبوق به سابقه نبوده است و بنابراین در این
بخش تفکر توسعه به عنوان یکی از مبانی و اصول توسعه می بایست مد نظر قرار
گیرد.(دیوسالار)

توسعه برون زا نیست و به واسطه خواست و مطالبه اجتماعی شکل می گیرد.(دیوسالار)

توسعه به دلیل ناآگاهی اجتماعی نمی تواند درونزا باشد.(میراحسنی)

می توان توسعه بومی را در کنار مفهوم جهانی لحاظ شود.(ناظری، حداد، شمس احمر). که
البته باید بومی سازی را لحاظ کرد.

جمع بندی

توسعه مفهومی انسان محور است.
توسعه مفهومی همه جانبه است.
توسعه مفهومی پایدار است.
توسعه گونه ای از یک تغییر اجتماعی هدفمند و ارادی است.
توسعه ناشی از انتخاب جمعی است.
توسعه فرایندی منجر به بهبود است.
توسعه به مفهوم امروزی مولود دوران مدرنیته است.
توسعه حرکت از تضاد و تقابل به سوی تنوع و تعامل است.
بومی گرایی الگوهای توسعه

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
تشریح الگوی طراحی شده توسط معاونت اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک و مشارکت
دبیرخانه کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی مجمع تشخیص مصلحت درباره توسعه
توسط دکتر نوبخت

ارائه دکتر نوبخت ماحصل کار پژوهشی در این رابطه است.که چکیده آن به شرح زیر است:

نیاز به نظریه توسعه اقتصادی- اجتماعی متکی بر الگویی هماهنگ با فرهنگ ایرانی- اسلامی این
پرسش را به وجود آورد که:

"الگوی بومی و مطلوب توسعه کشور (الگوی توسعه اسلامی – ایرانی) دارای چه ویژگی ها و
مختصاتی است؟”

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

به این ترتیب الگوی توسعه اسلامی- ایرانی می بایست دارای ویژگی ها و مختصات زیر باشد:
• مشخص کننده نوع توسعه،
• استراتژی های انتخابی
• مکتب اقتصادی مورد استفاده
• مدل رشد متناسب
• نقش و حجم دولت
• جایگاه اخلاق، دین و فرهنگ

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

بر اساس این مولفه ها الگوی پیشنهادی می بایست به پرسش های زیر پاسخ گوید:

بر اساس تعاریف مختلف از توسعه، نشان دهد کدام نوع از توسعه، دربر گیرنده اصول ، ابعاد و اهدافی
منطبق با مفاهیم سند چشم انداز بیست ساله در مورد جامعه آرمانی و توسعه یافته در جمهوری اسلامی
ایران است.

از میان استراتژی های موجود توسعه کدام متناسب با الگوی مطلوب توسعه در جمهوری اسلامی ایران
است؟

از میان مکاتب مختلف اقتصادی، مبانی نظری کدام مکتب بیشترین تناسب را با الگوی مطلوب توسعه برای
جمهوری اسلامی ایران با توجه به اهداف سند چشم انداز در بر دارد؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

بر اساس این مولفه ها الگوی پیشنهادی می بایست به پرسش های زیر پاسخ گوید:

با توجه به هدف دست یافتن به جایگاه اول در رشد و توسعه اقتصادی، علمی و فناوری مدل رشد مناسب
با این هدف کدام است؟

نقش دولت در اجرای استراتژی و پیاده کردن الگوی مطلوب توسعه در کشور چگونه باید باشد؟

با توجه به دین محور بودن نظام جمهوری اسلامی ایران ، اخلاق و فرهنگ چه نقشی در الگوی مطلوب
توسعه خواهد داشت؟

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

در جستجو برای یافتن پاسخ این پرسشها قانون اساسی به عنوان میثاق ملی و سند چشم انداز دو سند
فرادستی معیار در شناخت ویژگی های الگوی مطلوب توسعه محل رجوع قرار گرفتند. بر این اساس
در پاسخ به پرسشهای مذکور 5 فرضیه طراحی شد، که مولفه های آن به شرح زیر است:

انتخاب توسعه انسانی با توجه به مفاهیم توسعه در سند چشم انداز بیست ساله

انتخاب نظریه های مکتب نهادگرایان و کینزیهای جدید با توجه به اهداف اقتصادی سند چشم انداز
و سیاست های کلی اقتصادی در برنامه چهارم توسعه و همچنین سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی

انتخاب مدل رشد اقتصادی مبتنی بر تلفیق سرمایه و بهره وری عوامل، متکی بر جنبش نرم افزاری و با
رویکرد اقتصاد دانایی محور

انتخاب استراتژی تلفیقی ؟؟؟؟امبتنی؟؟؟؟؟ بر تولید رقابتی دانش بنیان ، اقتصاد باز، عدالت گرا

انتخاب الگوی دولت اقتضایی برای دستیابی به اهداف توسعه در سند چشم انداز

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

پس از مطالعات نظری و نیز در تطابق شاخص های پذیرفته شده بین المللی با معیارهای استخراج شده
از قانون اساسی و سند چشم انداز مدل زیر به عنوان مدل مشخص کننده ابعاد و اهداف و اصول توسعه
مطلوب ایرانی- اسلامی طراحی شد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

بر اساس یافته های تحقیق فوق الذکرتوسعه مطلوب در سند چشم انداز بیست ساله و منطبق بر آرمانهای
قاون اساسی"توسعه ای همه جانبه و متوازن، پایدار، دانش بنیان،انسانی و دین محوراست".
براین اساس الگوی توسعه ایرانی ـ اسلامی متناسب با مقتضایات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و
در جهت تامین نیازهای مادی و معنوی فرد و جامعه و به منظور حفظ کرامت انسانی و تعالی اجتماعی
طراحی شد که در نمایه زیر نشان داده شده است.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

این الگو از 3 استراتژی، 4 بسته، مشتمل بر 15 اقدام اجرایی (به عنوان متغیرهای مستقل) و 17 نتیجه
مقطعی، ٥ برآیند نتایج مقطعی و 7 هدف بخشی (به عنوان متغیرهای وابسته) و 6 بعد از ابعاد توسعه
به عنوان هدف تشکیل شده است که همه در تعامل با یکدیگر معنا مییابند.

بر اساس الگوی به دست آمده پیش نویس سیاست های کلی به شرح زیر است:
استفاده از راهبرد تولید رقابتی دانش بنیان
به کار گیری راهبرد عدالت گرا،
استفاده از راهبرد اقتصاد باز،
ارتقای سرمایه انسانی،با هدف تحکیم مردم سالاری و ارتقای امنیت اجتماعی و ملی
تحکیم هویت ایرانی ـ اسلامی با هدف استحکام جامعه اخلاقی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

نقد و نظر:

این الگو تضادی با آنچه در الگوهای غربی توسعه مطرح می شود، ندارد. بلکه تنها مفاهیمی برگرفته
از آموزه های دینی و ایرانی به آن مطابق با اسناد فرادستی به عنوان آرمان و میثاق ملی به آن اضافه
شده است.(دکتر نوبخت)

چگونه می توان شاخص های اخلاقی، دینی و معنوی را پیمایش کرد؟(حداد) دکتر نوبخت در این
مورد اشاره کردند که روش های این موضوع در طرح اصلی دیده شده است.

با توجه به ساخت قدرت در ایران (دولت رانتیه) و با توجه به جنس این الگو که سیاست پژوهی بوده
و منجر به راهبلردهای عملیاتی می شوند (policy paper) ، راهکارهای پیشنهاد شده در آن با ساخت
قدرت سیاسی و ساختار نظام سیاسی ناهماهنگ است.(حداد). در پاسخ دکتر نوبخت در پاسخ به
نامتجانس بودن این الگو با ساخت قدرت سیاسی کشور اشاره داشت که علت ناموفق بودن برنامه های
توسعه ایران از ابتدا تا کنون را همین برخورد گزینشی با توسعه بوده و این الگو را یک الگوی کارآمد
مطلوب توصیف نمود.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

نقد و نظر:

در مورد حجم و نقش دولت این سئوال مطرح شد که آیا هر دولتی می تواند در جهت تامین حقوق فردی
به عنوان اهداف مطلوب این الگو گام بردارد؟(حداد).دکتر نوبخت در این مورد اشاره کردند خاستگاه
فکری دولت مطلوب اجرا کننده این الگو همان طور که در الگو اشاره شده دولت دموکراتیک است.

این الگو صبغه ای ایرانی ندارد و در هر یک از کشورهای دیگر هم می تواند به عنوان الگوی مطلوب
توسعه تعریف شود؟(حداد).

دکتر نوبخت استفاده از تخصص کارشناسان ایران مطابق سخنان رهبر انقلاب را صبغه ایرانی این الگو
دانست. ضمن آنکه در تدوین این الگو از اسناد متناسب با اقتضائات تاریخی جغرافیایی ایران استفاده
شده است.

شروع این مدل اقتصادی است در حالیکه همه موانع پیش روی توسعه، تنها موانع اقتصادی
نیست؟(فرهادی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

نقد و نظر:

دکتر نوبخت با اشاره به کتاب آسیب شناسی برنامه های توسعه اقتصادی ایران، تشریح کرد که در این
کتاب با نگاه آسیب شناسانه به این موضوع پرداخته شده که همه این عوامل دارای روابط علی هستند
و مشکلات اجرایی ناشی از گزینشی عمل نمودن در رابطه با آنهاست.

الگوی مذکور در سطح روش شناسی تعارضی بنیادی دارد، در حالیکه قانون به عنوان مظهر اصلی تعریف
کننده توسعه مطلوب آمده دیگر نیازی به مطالعات بنیادین علمی نیست، زیرا هنگامی که حد تعیین کننده
قانون است مطالعات بنیادی نمیتواند تفاوتی عملیاتی ایجاد نماید. این تعارض روش شناختی در سطح
اجرا خود را نشان خواهد داد(دیوسالار). در پاسخ دکتر نوبخت در پاسخ به این موضوع قانون و سند
چشم انداز را به عنوان آرمان ملی تعیین کننده جامعه مطلوب دانستند و تاکید کردند که الگوی مذکور
به دلیل استفاده از روشهای علمی در روایی نتیجه حاصل تعارضی با مدلهای غربی توسعه ندارد و تنها از
آنها در آرمان فراتر رفته است. [من هم موافق نظر دیو سالار هستم]

این مدل در برگیرنده یک نگاه تلفیقیِ آرمانیِ غیرواقعی است و بنابراین در سطح اجرا دچار مشکل
خواهد شد.(دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

نقد و نظر:

اساسا توسعه مفهومی متاثر از اندیشه های مدرن است، و برآمده از پایه های فکری آن مبتنی بر عقل
روشنگری و سکولاریسم است که الگوی مورد بحث با توجه به عنوان ایرانی- اسلامی با این بستر فکری
هم خوانی ندارد و تناقض ایجاد می کند که در نهایت در اجرا می بایست بخشی از آن ر ا تغییر
داد(ناظری).

آیا این الگو مدل توسعه انسانی غرب به علاوه انسان مسلمان متشرع است و در این صورت تضادی
با الگوی غربی ندارد.(جعفری)

در این الگو نگاه فلسفی غایب است.( ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 35

الگوی مطلوب توسعه، الگوی توسعه / پیشرفت ایرانی- اسلامی، توسعه انسانی دین محور
دکتر نوبخت

پیشنهادها:
پیشنهاد بررسی ادبیات تخصصی واژه "پیشرفت" به عنوان یکی از
دغدغه های پژوهشی کارگروه و ارائه نتایج به معاونت اقتصادی
مرکز تحقیقات استراتژیک.(دکتر نوبخت)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 36
بررسی مولفه منابع ملی در توسعه از منظر الگوی ضرورت ساختاری اَپتر در دو بخش کلیات و
چهارچوب نظری و تشریح الگوی مفهومی (آقای دیوسالار، خانم ثانی)

الف)کلیات و چهارچوب نظری(ارائه شده توسط خانم ثانی)
با وجود توافق نظری بر اهمیت مولفه منابع ملی در رسیدن به توسعه، در مورد سطح و میزان اهمیت
منابع ملی در رسیدن به اهداف توسعه تفاوت و اختلاف نظر فراوانی وجود دارد.

دخالت سه سطح مدیریت منبع، تخصیص منبع و اثرات منبع در فرایند توسعه ملی می تواند معیاری برای
تحلیل سطح توسعه یافتگی باشد.

پژوهش در پی پاسخ به این پرسش ها است که:
الگوهای مدیریت و تخصیص منابع چگونه بر جریان توسعه یافتگی اثر می گذارند و از چه سطح اهمیتی
برخوردارند؟

آیا می توان منابع ملی را در زمره عناصر اصلی و سرنوشت سازی که فرایند، توسعه یافتگی تحت تاثیر
شدید آن قرار دارد و بر این اساس به نظریه پردازی درباره توسعه پرداخت تلقی نمود؟

الف)کلیات و چهارچوب نظری(ارائه شده توسط خانم ثانی)

فرضیه پژوهش عبارت است از: « منابع ملی ضرورتی کارکردی و ساختاری در تداوم حیات اجتماعی
است که از رابطه ای استراتژیک با توسعه برخوردار بوده و می تواند به عنوان مولفهای مستقل
در تحلیل وضعیت توسعه یافتگی و نیز طراحی یک نظریه جدید به کار گرفته شود»

الگوی ضرورت ساختاری اپتر درون مکتب کارکردگرایی، با نگاه سیستمی به جامعه، توسعه و نوسازی
را به مثابه امری سیاسی تلقی می نماید. و نوسازی را بر توسعه رجحان می دهد.

ابعاد اصلی تحلیل اپتر بر ویژگی های قشربندی اجتماعی، حکومت و گروه های سیاسی استوار است.

ب) ساختار تعیین و توزیع منابع (ارائه آقای دیوسالار):
این مقاله پاسخی نظری به ضرورت وجودی کارگروه منابع ملی در اندیشگاه طرح توسعه هزاره
می باشد.

اپتر با محور قرار دادن نظام سیاسی در تحلیل خود بر این باور است که جوامع در حال تغییر در
وضعیت شدیدا سیاسی قرار دارند و لذا کارویژه های نظام سیاسی کارکردهای بنیادین مدیریت
تغییر جوامع در مسیر نوسازی و توسعه می باشند.

فرایند توزیع و تخصیص منابع در کشورهای در حال نوسازی به نحوه عملکرد و ماهیت عواملی همچون
گروه های سیاسی، نوع مشارکت در قدرت و تقسیم قدرت بین حکومت و مردم، ارتش و بروکراسی
مرتبط است.

مهمترین مقطع اثرگذاری سیاست بر ساختار منابع در بحث تخصیص جلوه گر می شود و تحت تاثیر ساخت
قدرت انجام می گیرد.

ب) ساختار تعیین و توزیع منابع (ارائه آقای دیوسالار):
توزیع نامتناسب منابع گاه می تواند نقش ضدتوسعه ای نیز بیابد براین اساس می توان برای منابع سطح
اهمیت استراتژیک قائل شد.

پنداشت نظام سیاسی به عنوان مرجع انتخاب در فرایند نوسازی بدین معنی است که، هر نظام سیاسی
به الگوی متفاوتی از تخصیص منابع دست می یازد که همین الگوها، تعیین کننده شدت موفقیت
نوسازی می باشند.

الگوهای انتخاب در یک نظام سیاسی، متاثر از الزامات قشربندی اجتماعی و الزامات
ایدئولوژیک – که دو ابزار زور و اطلاعات را در اختیار دارند- می باشند.

ب) ساختار تعیین و توزیع منابع (ارائه آقای دیوسالار):
الگوی زیر برآمده از تحلیل اپتر به شرح پیش گفته است:

ب) ساختار تعیین و توزیع منابع (ارائه آقای دیوسالار):

تفاوت الگوهای انتخاب در نظام های سیاسی گوناگون و به تبع آن تفاوت ساختارهای توزیع و تعیین
منابع در هر نظام سیاسی که جهت شکل دهی به مطلوبیت های نظام در سطح ایدئولوژی و قشربندی
تنظیم شده است، سبب نیل به سوح مختلف توسعه یافتگی می شود.

به دلیل تاثیرپذیری ساختار توزیع و تخصیص منابع از مولفه های سیاسی برآمده از مطلوبیت های
نظامات سیاسی، همواره در آن تمایلی ماهوی جهت انحراف از منافع عمومی جامعه یا همان
توسعه وجود دارد.

بخشی از دلایل ناکارآمدی سیاست های توسعه ای و عقب ماندگی کشورهای جنوب را باید در الگوهای
مدیریت و تخصیص منابع ناشی از ناکارآمدی در هر یک از سطوح مدیریت، تخصیص یا اثرات
منابع باشد.

نقد و نظر:

اپتر با تعریف سه مرحله صنعتی شدن(تغییر اقتصادی)، نوسازی( تغییر اجتماعی)،
توسعه (تحول بنیادی جامعه) تقدم و ترتیبی زمانی برای هر یک از این مراحل قائل است .(دیوسالار)

ضرورتهای کارکردی مد نظر اپتر در هم تندیده و به هم آمیخته هستند (ثانی) و از آنجا که بحث
کلی اپتر در سیاست های مقایسه ایست به دنبال وزن دهی به این ضرورت های ساختاری
نیست.(دیوسالار). این ضرورتهای ساختاری قابل تفکیک از هم نیستند.(حداد)

ایراد وارد بر این الگو، همان ایرادات وارد بر کارکردگرایی مانند ناتوانی در توجه به تضاد منافع،
گروه های متفاوت و … است. در واقع این الگو صرفاً به سطح کلان پرداخته و در سطح کنش فاقد
نظر قابل توجها است(ناظری).

از آنجا که مقاله داعیه تجویزی ندارد و به دلیل کارکرد تبیینی چهارچوب تحلیلی اپتر، از این مدل
جهت تعیین سطح اهمیت منابع در فرایند توسعه استفاده شده است. انتخاب رویکرد کارکردگرائی
با علم به ناتوانی های آن در سطح عملیاتی بوده است. این مدل صرفا به صورت ابزاری جهت نمایش
سطح اهمیت منابع در توسعه انتخاب شده است.(دیوسالار)

نقد و نظر:

امکان دارد سطوح مختلف توسعه یافتگی منجر به شکل گیری نظامات سیاسی مختلف شده و از این
مسیر بر الگوی تعیین و توزیع منابع اثر بگذارند. در هر حال به نظر می رسد در الگوی نهایی
رابطه ای غیردینامیک و خطی حاکم است(حداد). در حالی که اپتر در بررسی های خود در
اشاره به قشربندی اجتماعی این رابطه خطی را رد می کند و توضیح می دهد که دو سر این
طیف یکدیگر را تولید و بازتولید می کنند.(ثانی)

تاکید بر مصلحت عمومی در الگوی اپتر نگاهی ایدئولوژیک را همراه خود دارد(حداد) که متاثر
از فضای جنگ سرد در زمان نظریه پردازی بوده است.(ناظری).

از مباحث مطروحه می توان استنباط نمود که با افزایش سطح توسعه یافتگی در جوامع ابزار
ساختار منابع و کارکردهایش متفاوت می گردد

نقد و نظر:

این نکته صحیحی است که با تغییر نظام سیاسی و سطح توسعه از سطح اهمیت ساختار منابع کم
نمی شود بلکه چگونگی مداخله دولت در شکل دهی به ساختار منابع متفاوت می گردد. به نحویکه
با افزایش توسعه یافتگی، دخالت مستقیم دولت در ساختار منابه با اهداف خاص خود کاهش
می یابد اما در سطوح پائین تر توسعه یافتگی، دخالت دولت در ساختار منابع حداکثری
است.(دیوسالار)

مدل تعیین ساختار تعیین و توزیع منابع نیاز به شفاف سازی و تبیین بیشتر دارد.(جعفری)

پیوند بحث اپتر با نظریات سازهانگاری در مورد قواعد تنظیمی و تکوینی این بحث را غنی تر
می کند و ایراد روشی وارد بر آن را پاسخ می دهد.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 38
ارائه اصول مورد تصویب اعضا و طرح اصول باقی مانده:

توسعه در نقش مطالبه برخاسته از متن(هامرشولد)
منطقه گرائی الگوهای توسعه (جلسه 30)
مبنا محور بودن توسعه
پایداری توسعه
توسعه پدیده ای چندعلتی(آدلمن)
افزایش ذهن گرایی همزمان با تعمیق توسعه
محیط گرائی و آسیب پذیری توسعه
فراروایتی بودن توسعه( جلسه 33 )
بومی گرایی الگوهای توسعه
مطلوبیت گرایی توسعه همراه با افزایش رضایتمندی
توسعه مفهومی برخوردار از مبانی فلسفی است.
پایداری توسعه
توسعه یافتگی/ عقب ماندگی پدیده ای تک سببی (تک علی) نیست.
افزایش توجه به ارزشهای مطلوب/ متعالی همزمان با تعمیق توسعه
کنش و تاثیر پذیری متقابل توسعه با محیط

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 38
ارائه اصول مورد تصویب اعضا و طرح اصول باقی مانده:

نقد و نظر:

آخرین مطالعات توسعه ، آن را امری درونی و برخاسته از متن جامعه می داند.البته این موضوع به
مفهوم نفی ابعاد دیگر نیست.

مباحث طرح شده در این جلسه مبانی توسعه را در بر می گیرد. توسعه تنها در مقایسه با دایره خارج
مفهوم می یابد. و بنابراین نمی توان به عنوان یک مبنا آن را درونی دانست در شرایطی که به گزاره
توسعه برون زا توجهی نشده باشد.ضمن اینکه یک بعد نمی تواندچند انعکاس داشته باشد.(حداد)

توسعه برون زا اگر نتواند نیاز دورنی را بر انگیزاند، نمی تواند عامل و مبنایی برای توسعه باشد. (جعفری)

جریان توسعه یافتگی به لحاظ آغاز عصر، یک جریان بیرونی است؛ اما به این مفهوم نیست که توسعه
امری است که تنها برآمده از بیرون است.(ناظری)

جریان توسعه انسانی بر توسعه درون زا مبتنی بر تربیت کارگزاران توسعه (مردم، نهادهای سیاسی،
نهادهای دولتی، دستگاه های سیاست گزاری) تاکید می کند. ضمن اینکه نگاه برون گرای صرف به
توسعه نمی تواند برنامه ریزی برای توسعه را پوشش دهد. (دیوسالار)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 38
ارائه اصول مورد تصویب اعضا و طرح اصول باقی مانده:

نقد و نظر:

مطلوبیت گرایی به دلیل نیاز به فاعل شناسا تفسیرپذیر است در حالیکه اگر توسعه را با شاخص رضایت
به دلیل پیمایش پذیری تعریف کنیم، آن را از دایره تفسیر پذیری خارج کرده ایم.ضمن اینکه مطلوبیت
و رضایت در نظام سیاسی باز با هم تقریبا برابرند ولی در نظام سیاسی بسته عموما این دو مفهوم کاملا
متفاوت هستند. (حداد)

در این تمایز گذاری رضایتمندی به مفهوم میزان رضایت از نقش اجتماعی فرد در جامعه مد نظر است
و بنابراین قابل پیمایش است و شاخص های گالوپ هم بر این اساس تعریف شده است.(حداد)

در علوم اقتصادی رضایتمندی و مطلوبیت برابرند.(میراحسنی)

نگاه اصالت دادن به رضایتمندی می تواند خطر فریب و استبداد تودهها را به همراه
بیاورد.(ناظری، دیوسالار)

اصالت دادن به مطلوبیت به معنای نفی رضایت نیست؛ اما باید قیدی برای رضایت قائل شد.(ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 38
ارائه اصول مورد تصویب اعضا و طرح اصول باقی مانده:
نقد و نظر:
دو مفهوم رضایت و مطلوبیت در ارتباط مستقیم با آگاهی قرار دارند؛ مطلوبیت دربازه زمانی حرکت
می کند اما رضایت جامعه را به سمت محافظه کاری هدایت می کند. ضمن اینکه برنامه ریزی برای
توسعه نشان از مطلوبیت گرایی دارد نه رضایتمندی. مطلوبیت قابل پایش کردن است. (دیوسالار)

مطلوبیت نگاهی نخبه گرایانه با حذف دیدگاه توده ها نیست؛ بلکه مطلوبیت دیدگاهی پویا است که
نخبگان، نهادهای مدنی، احزاب و توده ها را در بر می گیرد.(دیوسالار)

پیشنهاد افزایش عقل گرایی به جای افزایش ذهن گرایی(فرهادی، میراحسنی)

همزمان با حرکت به سمت توسعه، ذهن گرایی که در مقابل عین گرایی است کاهش می یابد.حال
آنکه در این بند بر افزایش ذهن گرایی توجه شده است.جوامع توسعه نیافته به شدت ذهن گرا هستند
و جوامع توسعه یافته به شدت عین گرا است.(حداد) اما در عین حال به گونه ای دیگر در مسیر رشد
است. ذهن گرایی به سبب اهمیت دانش و آگاهی و طرح مفاهیمی همچون عقلانیت فلسفی و ابزاری
در توسعه روندی تاثیرگذارتر و رو به تزاید دارد.(دیوسالار)

فراروایتی دیدن توسعه نگاه تکثرگرایانه کارگروه را نشان می دهد.(ناظری)

فراروایتی بودن ویژگی برای مفهوم سازی توسعه است و نه بررسی پدیدار توسعه.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 40
"بررسی وارزیابی جایگاه منابع ملی درتوسعه پایدار؛بخش اول: روابط انسان، محیط،
ومنابع درفرآیندتوسعه" (فرامرز داعی نژاد)

بررسی تاثیر محیط زیست بر زندگی جانداران بر پایه اصول چهارگانه نظریه تکامل داروین

بررسی تاثیر انسان بر محیط با تاکید بر تاثیر تخریب محیط زیست بر حیات بشر

پیشنهاد مدل توسعه پایدار به عنوان بهترین مدل توسعه و بررسی رابطه توسعه پایدار با چگونگی
مصرف بهینه منابع طبیعی

بررسی ابعاد توسعه پایدار با هدف نهایی ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. بر این اساس نیل
به پایداری می تواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری
اجتماعی و پایداری اقتصادی. در حقیقت توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.

بررسی روابط انسان، محیط و منابع در یک طرح پایدار از توسعه نتایج زیر را در بر خواهد داشت:

توسعه یعنی پیشرفت همه جانبه، متوازن و پیوسته در توانایی هایی که منجر به افزایش رضایت
مندی می شود؛

شرط توسعه همه جانبه، پایداری منابع مورد مصرف در فرآیند توسعه و در یک کلام پایداری و
حفظ محیط زیست است؛

گستره منابع قابل دسترس از محیط زیست تابع توانایی پردازشگری انسان بوده و از این رو
نامحدود محسوب می شود.

سطح توسعه تابعی از گستره منابع موجود و قابل دسترس است. از این رو، لازمه توسعه پایدار،
پردازش هوشمندانه و غیرمخرب منابع محیطی ارائه شده به انسان است.

نقد و نظر:

[مهم]به نظر می رسد به بحث محیط زیست و بازنگری در رابطه انسان و طبیعت در طراحی مدل
مطلوب توسعه می بایست توجه زیادی نمود.(ناظری) برای ارزیابی این کار نیاز است که به کلیت
کار دسترسی داشت.(ناظری، جعفری، دیوسالار) تا بتوان بر پایه تم اصلی، روش تحقیق و سئوال
و فرضیه آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. (حداد)

سئوال اصلی این مقاله پرسش از بهترین نوع توسعه با تاکید بر روابط انسان و محیط زیست بر پایه
توسعه پایداراست.(داعی نژاد)

بین مفهوم توسعه پایدار برای جوامع توسعه یافته و جوامع توسعه نیافته تفاوت وجود دارد. در جوامع
توسعه یافته دامنه تعریف ایجابی توسعه مشخص است و می بایست تعریف سلبی آن تبیین شود. در
حالیکه در جوامع توسعه نیافته هر دو این موضوعات با چالش رو به رویند.(حداد)

نقد و نظر:

در بخش بعدی این طرح به موانع توسعه پایدار در جوامع توسعه نیافته پرداخته
خواهد شد.(داعی نژاد)

ادبیات توسعه پایدار بر اساس آسیب شناسی نظریات توسعه به وجود آمده و مکمل نظریات
آنهاست.(ناظری)

در نظریات توسعه پایدار دو دسته تجویز برای کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته
وجود دارد.(جعفری)

پیشنهادها:

بر پایه آنچه در متن مقاله آمده، به نظر می رسد قرار دادن توسعه پایدار در
مقام مفروض در صورت بندی پژوهشی این مقاله کمک شایانی می کند و نیز
می تواند در طراحی مدل توسعه برای ایران دربردارنده نوآوری باشد.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 41
" نقدی بر رابطه همبستگی منفی میان منابع ملی و توسعه با تاکید بر منابع طبیعی " خانم دکتر جعفری

در این مقاله توسعه اقتصادی به مثابه یکی از وجوه توسعه، به عنوان فرایند دریافت بیشترین ستانده ها
از کمترین داده مدنظر است.

در راستای افزایش کارایی در این دریافت، بررسی نهاده ‏منابع ملی نقشی ارزنده وشایان توجه در این
فرایند ایفا می کند.
[بهره جویی از کتاب آلموند]

پاسخ به این پرسشها:
آیا رشد کند اقتصادی مشاهده شده در کشورهای دارای وفور منابع طبیعی ناشی از فراوانی منابع
طبیعی است یا عناصر دیگری در حصول به این نتیجه نقش دارند؟

آیا عملکرد ضعیف کشورهای دارای فراوانی منابع طبیعی نقش مثبت و کمک رسان منابع ملی در توسعه
را با ابهام مواجه می سازد؟

آیا میان منابع طبیعی و توسعه رابطه همبستگی منفی وجود دارد؟

با تمرکز بر منابع ملی و به صورت اخص منابع طبیعی، در ادبیات نظری مدلهای عارضه هلندی، مدلهای
رانت جویی و بیان های نهادی بررسی شده اند.
[در صورت امکان نظریات نفرین منابع هم مورد بررسی قرار گیرند]

در بخش چهارچوب نظری مقاله با مقایسه رویکرد نئوکلاسیک و رویکرد نهادگرایی در بررسی عملکرد
اقتصادی کشورها، رویکرد نهادگرایی انتخاب می شود. [در ادامه] در تشریح چهارچوب نظری مقاله
رابطه منابع طبیعی و کیفیت نهادی مورد تاکید قرار می گیرد. از این منظر شاخص های سنجش کیفیت
نهادی، نظرات نهادگرایان جدید و قدیم، عوامل موثر بر کیفیت نهادی مورد توجه قرار گرفته است.

بررسی های مقاله مدل زیر را در راستای رابطه
منابع ملی و کیفیت نهادی و در نتیجه نقد بر نظریات
همبستگی منفی میان منابع ملی و توسعه اقتصادی
ارائه می دهد:

در این مدل فلشها نشانگر رابطه علیت بین
مولفه های مذکور می باشند

نتایج و یافته های مقاله به شرح زیر است:
کیفیت نهادی که در نگاهی کلی متاثر از منابع ملی است، ثمر بخشی منابع طبیعی در جریان
تولید را متاثر می سازد.
بررسی ابعاد پنهانی مساله رابطه میان منابع ملی و توسعه , مطالعه موردی منابع طبیعی این نتیجه
حاصل گردید که رابطه همبستگی منفی میان منابع طبیعی و توسعه رد می شود.
نتیجه مذکور با بررسی سایر منابع از قبیل منابع تولیدی، منابع انسانی و منابع اجتماعی قابل تعمیم است
و می توان اثبات نمود که رابطه همبستگی منفی میان منابع ملی و توسعه نیز وجود ندارد.
[مهم] رابطه همبستگی منفی میان منابع و توسعه نه به واسطه ویژگی های ذاتی این رابطه بلکه به سبب
عامل دیگری تحت عنوان کیفیت نهادی است.
اثر منفی مستقیم فراوانی منابع طبیعی در توسعه اقتصادی به طور کلی تایید نمی شود.

نقد و نظر:

[مهم]به نظر می رسد کیفیت نهادی و منابع در عرض یکدیگر قرار دارند.( فرهادی نیا)

به نظر می رسد از دیدگاه روش تحقیقی، قید مطالعه موردی منابع طبیعی در عنوان به دلیل اشاره
به انواع گوناگون منابع در متن مقاله نادرست است.(حداد)

در مورد منابع طبیعی متراکم و پراکنده، ذکر شده که در شرایط وجود منابع پراکنده باکیفیت نهادی
بالاتری روبه روییم. در حالیکه توجه به مدل پراکندگی و تراکم زمین های کشاورزی در آلمان شرقی
و غربی و تاثیر این موضوع بر روند توسعه هر یک، نقض این موضوع است.(حداد)

باید به این موضوع هم توجه داشت که در بحث سرمایه گذاری، منابع متراکم به سرمایه گذاری
کلان تری احتیاج دارد و به این ترتیب وارد دامنه انحصارات می شد در حالیکه در منابع پراکنده
می توان سرمایه های کم حجم تری را نیز وارد عرصه سرمایه گذاری نمود.(جعفری)

نقد و نظر:

[تاکید بر اثر بخشی و تعیین کنندگی نقش نهادها، به اعم بودن این تاثیرات از مثبت و منفی اشاره
می کند.(جعفری)

این مقاله زمینه طراحی یک الگو را فراهم کرده است اما برای مدل شدن نیاز دارد به تعریف
مقیاس و سنجه به همراه چندین سئوال تا بتوان دقیقا فراوانی منابع ملی و روند توسعه ملی
را اندازه گیری کرد و در نهایت به این نتیجه رسید که موارد مذکور با هم همبستگی دارند نه
یک رابطه علی. (شمس احمر). در پاسخ؛ طرح رابطه علی مذکور بر اساس آزمون علیت گرینزر
در علم اقتصاد است.(جعفری)

نیاز به تحلیل آماری برای استنتاج بهتر وجود دارد.(داعی نژاد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 43
"بررسی نقش منابع ملی در توسعه با تاکید مدل نظری کارل مارکس"
دکتر ناظری

منابع ملی و توسعه را می توان در جامعه شناسی از زوایای گوناگونی بررسی کرد که مهم ترین
آنها چهار نظریه زیر است:

نظریه کارکرد گرایی Functional theory
نظریه تضادگرایی Conflict theory
نظریه فمینیست ها Feminist theory
نظریه کنش متقابل نمادین Symbolical interactional theory

در این مقاله به دلیل توجه تضادگرایان به شیوه های بهینه تخصیص از این نظریه استفاده شده است.
و از بین نظریه های تضادگرایان نظریه کارل مارکس برای مطالعه تطبیقی استفاده شده است.

نکاتی که می توان در تبیین نقش منابع ملی در توسعه از نظریه مارکس استخراج نمود،
به شرح زیر است:

از نظر مارکس مثل بسیاری از متفکران علوم اجتماعی، انسان محور توسعه است.

در نظام سرمایه داری به دلیل وجود نابرابری ها، سطح دسترسی ها به منابع متفاوت است.

مالکیت خصوصی (private property)، زوال منابع را در پی دارد. همچنین ناکارمدی دولتهای
برآمده از نظام سرمایه داری تخریب منابع را به دنبال خواهد آورد.

تضادگرایان به ویژه مارکس در رابطه منابع و توسعه قائل به موارد زیر هستند:

تخصیص منابع در هر جامعه ای باید مبتنی بر منافع عام صورت گیرد.

منابع صرفا نباید در راستای منافع طبقه سرمایه دار مصرف شود.

منابع و نحوه بهره برداری از آن باید مبتنی بر رفع استثمار فرد علیه فرد گردد.

منابع باید به افزایش سطح زندگی و محو فقر در جامعه کمک نماید.

منابع باید به منافع کلیه ی گروه های اجتماعی و رشد جامعه مدنی کمک نماید.

منابع باید به توزیع عادلانه تر ثروت در جامعه منجر گردد. به طوری که حقوق انسانی همه اعضای
یک جامعه حفظ و تثبیت شود.

منابع باید به رشد سوسیالیسم و ایجاد شرایط مناسب انسانی منجر گردد.

البته نظریه مارکس همه ابعاد منابع ملی و رابطه آن با توسعه را پوشش نمی دهد. و برای رسیدن به
یک الگوی مفهومی در زمینه توسعه همه جانبه و نقش منابع ملی باید به دیدگاه های دیگر نیز
توجه نمود.

برای آنکه در یک جامعه تخصیص منابع به درستی صورت گیرد باید زمینه رشد جامعه مدنی را فراهم
آورد. هر اندازه گستره جامعه مدنی بیشتر باشد، زمینه تخصیص بهینه و مدیریت منابع به شیوه
کارامدتری صورت می گیرد.

برای رسیدن به توسعه باید به شکل گیری فرآیند آگاهی در جامعه توجه نمود. مهم ترین ضمانت
رسیدن به توسعه همه جانبه، برخورد فعال توده های مردم و حمایت آنها و شرکتشان در این فرآیند
است.

بر این اساس نگارنده مقاله مدل زیر را برای فهم بهتر ارائه داده است:

نقد و نظر :

سرمایه داری از طریق فراهم آوردن امکانات محدود و اختصاص بخشی از حقوق طبقه کارگر به آن،
مانع آگاهی طبقاتی می شود.(ناظری) رشد مدیریت اطلاعات در پایان قرن بیستم و آغاز
قرن بیست و یکم با فراهم آوردن ابزارهای فزاینده کنترل آگاهی هم به این روند کمک کرده
است.(دیوسالار) [مباحث فرانکفورتی]

مارکس هر آنچه که حاوی ارزش اضافه باشد را در زمره منابع محسوب می نماید. آگاهی هم اگر
ارزش کارکردی داشته باشد منبع محسوب می شود.(هنرپور)

در این بحث از نظر مارکس مهمترین مبحث تعیین کنندگی است. و از این جهت نومارکسیست ها از
فرهنگ به عنوان زیربنا نام می برند.(ناظری) [و ما می توانیم همین فرهنگ را دنبال کنیم]

نقد و نظر :

(مهم)در مقاله اشاره شد که نظریه مارکس توان تبیینی مناسبی برای رابطه منابع ملی و توسعه دارد؛
در حالیکه نظریات مارکس فراروایتی است و ابطال پذیر نیست. و به همین علت نمی توان برداشت از
هستی از آن را با برقراری رابطه بین متغییرها به ابطال کشید و بنابراین توان تحلیل ندارد.(حداد)

(مهم)در نظریه مارکس توسعه و منابع ملی- چنانکه مد نظر این کارگروه است- نیامده است. همچنین
مارکس به شدت منتقد توسعه است.(حداد) .(جواب)مارکس به پیشرفت اشاره می کند و در این مقاله
تلاش شد با توجه به نگاه تکامل گرایانه نظریات مارکس، تطابقی میان موضوع مورد نظر کارگروه و
مدل مفهومی مارکس برقرار شود.(ناظری)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 44
" بررسی نقش میانجیگری مدیریت راهبردی در تبیین رابطه بین منابع ملی و توسعه ملی“
دکتر شمس احمر

فضای پیرامونی کشورها و سازمان ها به شدت رقابتی است و هرگونه غفلت ممکن است به نابودی
منجر گردد.

برای برخورداری از رویکرد راهبردی در هر سیستم حداقل باید چهار ویژگی مهم هماهنگی،
هم افزایی، انعطاف پذیری و مزیت رقابتی مورد توجه قرار گیرد.

[هماهنگی راهبردی چه وقت تحقق می یابد؟ ]در صورتی که هر یک از منابع مادی و غیر مادی در سطح
ملی همزمان به عنوان متغیر مستقل و وابسته در مصاف با اهداف ملی مورد توجه قرار گیرند و همچنین
در تعامل با سایر منابع هماهنگی داشته باشند، آنگاه هماهنگی راهبردی تحقق خواهد یافت.

در حوزه منابع ملی باید به سبد منابع ملی در دوره های مختلف برنامه ای جهت تخصیص به اهداف و یا
مصارف توجه داشت. سبدی از منابع، که نوع و میزان هر یک و همچنین تعامل آنها در ایجاد هم افزایی
بسیار حائز اهمیت است.

در حوزه منابع ملی باید به دنبال منابع و یا ترکیبی از منابع بود که به عنوان مزیت رقابتی در عرصه
بین المللی بروز و ظهور یابند.

مدیریت راهبردی منابع ملی به عنوان حلقه واسط منابع ملی و توسعه همه جانبه و پایدار ملی
رفتار می کند. [چه رابطه ای میان مدیریت راهبردی با مبحث نهادها وجود دارد؟]

ضرورت شناخت اهداف، سیاست ها و راهبردهای توسعه ملی در یک دوره زمانی مشخص شناسایی
تاکید می کند.

می بایست ترکیب سبد منابع ملی بر اساس ملاحظات مدیریت راهبردی و چهار بعد رویکرد
راهبردی تعریف شود.

بازنگری و متناسب سازی اهداف، سیاست ها، راهبردها و برنامه های توسعه ملی با توجه به محدودیت ها
و مقدورات ترکیب سبد منابع ملی ضرورت دارد. [آیا در اینجا نقش مستقل به منابع داده نشده؟]

نقد و نظر :
یک نمونه ی مصداقی از هماهنگی راهبردی چیست؟(داعی نژاد)
سند استراتژیک هر سازمانی می بایست متناسب با اهداف سازمان و هماهنگ با نهادهای فرادست
و نیز فعالیت های ستادی در طول و عرض خود باشد؛ که این هماهنگی راهبردی خوانده
می شود.(شمس احمر)

تفاوت مدیریت راهبردی با برنامه ریزی بلند مدت یا برنامه ریزی استراتژیک
چیست؟ (جعفری) برنامه ریزی بلند مدت، برنامه ریزی جامع ، برنامه ریزی استراتژیک و مدیریت
راهبردی جدای از یکدیگر نیستند. می توان گفت مدیریت راهبردی نقطه تلاقی سه نوع برنامه ریزی
نام برده شده و بهره مند از ویژگی های مطلوب و محسنات هر سه آنها است.(شمس احمر)

نگاه استراتژیک نگاهی کلان است که هم دربرگیرنده منابع ملی و هم در برگیرنده فرایند توسعه است .
در واقع مدیریت استراتژیک بر همه مراحل فرایند توسعه و از جمله رابطه منابع ملی و توسعه موثر
است.(شمس احمر)

نقد و نظر :
نیاز به هماهنگی راهبردی در بحث مدیریت راهبردی در همه مراحل وجود دارد. مدیریت راهبردی هم
بر توسعه پایدار، هم بر نحوه مدیریت و هم بر اهداف و هم بر ایجاد ارتباط بین ابعاد هر یک تاثیر
می گذارد. (شمس احمر)

شاخص هماهنگی اهداف،هم افزایی و حفظ همه منابع در مدیریت استراتژیک است.(دیوسالار)

تفاوت توسعه پایدار با نظریات پیش از خود در توجه به محیط زیست است. (حداد)

ضمانت اجرای فرایند مدیریت استراتژیک در سطح ملی ساختار سیاسی است و اگر در این ساختارها
وجود نداشته باشد، در فاز صفر با مطالعه اکتشافی عمیق می توان آن را تعریف و الویت دهی
کرد.(شمس احمر)

برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک، دانشی سه مرحله ای است که تلاش می کند مشکلات و مسائل
راه های دست یابی به اهداف استراتژیک را پوشش دهد. کنترل استراتژیک به بررسی و حل مشکلات
مسیر دست یابی به اهداف و پایش مسیر می پردازد. (دیوسالار، شمس احمر)

نقد و نظر :

مدیریت استراتژیک در محیط های پیچیده مانند مدیریت اجتماعی فرض خود را در عدم توانایی
کنترل محیط قرار می دهد.(دیوسالار)

جنس مدیریت استراتژیک چیست؟به نظر می رسد نوعی ساختار در ادبیات مدیریت استراتژیک وجود
دارد که از نظر ماهوی در جهان سوم وجود ندارد و بنابراین امکان کاربرد مدیریت راهبردی در جهان
سوم وجود ندارد.(حداد) به منظور رفع مشکل عدم ساختار مدیریت استراتژیک در برازش این نوع
مدیریت در جهان سوم، فاز صفر که در مقاله به آن اشاره شده، تعربف شده است. (شمس احمر)

مدیریت کلان هر کشوری می بایست به دنبال یافتن مزیت رقابتی در منابع خویش برای افزایش توان
عملکرد و مانور در محیط بین المللی باشد.(شمس احمر) [مثلاً بحث 14 مرز آبی خاکی، حلال
شیعی و…] مزیت رقابتی می تواند خصلت فرهنگی یا سیاسی و علمی داشته باشد. فرض کنید ایران
در تولید علم به حدی رسیده باشد که مرز شکن باشد این یک مزیت رقابتی است.(شمس احمر)
[مثال حاضر، مثلاً چقدر انگلیس و امریکا به واسطه انگلاساکسون بودن در حوزه انگلاساکسون نفوذ
دارند. یا نقش اعراب. پس می توان از این مورد برای حلال شیعی هم بهره جست. به عنوان یک
واقعیت در عالم واقع]

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 50
"الگو و مکانیسم اثرگذاری منابع ملی بر توسعه"
دیوسالار

پرسش تحقیق: منابع ملی طی چه روندی منجر به تغییر نرخ توسعه می شوند؟

بر اساس این مفروضات، سه الگوی متفاوت از مکانیسم اثرگذاری منابع بر توسعه قابل تدوین است.

گونه های متفاوت از منابع، به اشکال مختلف بر توسعه اثر می گذارند.
بر این اساس منابع به مثابه ورودی پایه توسعه هستند.
این منابع بر دو نوعند:
منابع نوع اول: نیازمند پردازش هستند و تحت فرآیندهای تبدیلی جهت تولید ارزش قرار می گیرند.
منابع نوع دوم: این منابع مانند منابع مالی، فرآیند ساز هستند و نیازمند پردازش خاصی نیستند و یا
منابعی هستند که از نوع اول به نوع دوم ارتقا یافته اند.

منابع طی 4 مرحله بر توسعه اثر می گذارند:
مدیریت منابع، تولید ارزش، تخصیص ارزش حاصل از منابع یا تخصیص منابع، اثرگذاری بر جریان منابع.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 50
"الگو و مکانیسم اثرگذاری منابع ملی بر توسعه"
دیوسالار

منابع با توجه به گونه های مختلف خود، طی مراحل مختلفی بر توسعه اثر می گذارند:

نیروی انسانی از طریق فرایند اجتماعی به توسعه منجر می شود.
منابع معدنی و انرژی از طریق فرایند اقتصادی به توسعه منجر می شود.
توان و نیروی نظامی از طریق فرایند ژئواستراتژیک به توسعه منجر می شود.
پتانسیل سرزمینی و جغرافیایی از طریق فرایند ژئوپلتیک به توسعه منجر می شود.
توان دانشی و صنعتی از طریق فرایند علمی به توسعه منجر می شود.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 51
" فرآیند اثرگذاری محوری منابع بر توسعه" دکتر ناظری

ضرورت نگاه به مفهوم توسعه با زاویه ای متفاوت و وارد کردن مبحث منابع ملموس و غیرملموس در آن
لزوم توجه به سرمایه اجتماعی و تاکید بر اهمیت مولفه سرمایه دانشی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 51
" فرآیند اثرگذاری محوری منابع بر توسعه" دکتر ناظری

نقد و نظر:

سرمایه دانشی از طریق تبدیل به خرد دانشی و سپس آگاهی این حلقه های واسط را تشکیل می دهند.
سرمایه دانشی به عنوان یک فیلتر، مسیر رسیدن به توسعه را هموار می کند(ناظری) [برخی از منابع
خصلت فیلتری دارند، برخی به حالت کاتالیزوری شبیه ترند …]

سرمایه دانشی نحوه استفاده از دانش و مدیریت آن را از طریق رسیدن به آگاهی هدایت
می کند.(دیوسالار)

استفاده از مسیرآگاهی از طریق بهره گیری از سرمایه دانشی حرکت جامعه را به سمت توسعه هدایت
می کند و از حرکت های ضد توسعه ای جلوگیری کند.(ناظری)

سرمایه دانشی عامتر از مدیریت دانش است.(ناظری)

سرمایه دانشی از جنس منابع و در زمره منابع غیر ملموس هستند. این منابع کیفی هستند و زیر مجموعه
مدیریت تعریف می شوند. از این جهت نیاز به تعریف فاز جدیدی در الگوی اثرگذاری وجود ندارد.
از سوی دیگر سرمایه دانشی بدون داشتن یک فاعل مشخص نمی تواند به درستی عمل کند.(حداد)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 51
" فرآیند اثرگذاری محوری منابع بر توسعه" دکتر ناظری

نقد و نظر:

سرمایه دانشی در این شکل ارائه شده به نگاه از بالا و پیشینی بر روند توسعه از طریق دخالت خرد
و نگاه نقادانه اشاره می کند. فاعل این سرمایه دانشی می تواند حکومت یا جامعه مدنی باشد.(ناظری)

سرمایه دانشی به دلیل خصلت انباشتی و اختلاف برانگیزش می تواند، غایت توسعه باشد. اما نمی تواند
در طراحی مکانیسم اثرگذاری منابع بر توسعه، به طور جداگانه مد نظر قرار گیرد.(حداد)

به نظر می رسد فیلتر سرمایه دانشی در همه بخش های الگو باید مد نظر قرار گیرد و نباید تنها به یک
مرحله محدود شود.(افشار، بالکانی)

آیا سرمایه دانشی نمی تواند خود به عنوان یک منبع و در زمره منابع غیرملموس
قرار گیرد؟(فرهادی نیا)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 56
"توسعه خوشه ای " دکتر کامران یگانگی

مدل توسعه خوشه ای به عنوان الگویی کاربردی جهت توسعه منطقه ای مطرح است و توسط
سازمانهای جهانی همچون برنامه توسعه ملل دنبال می گردد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 56
"توسعه خوشه ای " دکتر کامران یگانگی

میان توسعه خوشه ای و منابع تولیدی رابطه ای وجود دارد. برای تقویت این رابطه باید اولا دولتی
باشد که کسب و کارهای کوچک را تقویت کند و مورد دوم تقویت جامعه مدنی است که اگر این
دو نباشند اثرگذاری توسعه خوشه ای و منابع تولیدی بر روی هم بسیار کم است. (دکتر ناظری)

بنگاه های کوچک نسبت به بنگاه های بزرگ از بهره وری پایینی برخوردارند و با یک معجزه نمی توان
بنگاه های کوچک را به بزرگ تبدیل کرد و وظیفه یک سیاست گذار این است که از پتانسیل های موجود
حداکثر بهره وری را داشته باشد و نباید صنایع کوچک را قربانی کنیم و افزایش منابع ملی به منابع
تولیدی بسیار کمک می کند. (دکتر حداد)

توسعه خوشه ای در بحث تولید بسیار شفاف است و بیان می کند که چگونه از این منابع استفاده کنیم
تا به نتیجه برسیم. (دکتر جعفری)

مدل توسعه خوشه ای از ضایع شدن منابع ملی جلوگیری می کند. یکی از این منابع، منابع انسانی
است و به نظر من روش آن باید تشویقی باشد. (مهندس عظیمی)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 57
"بررسی لایه های اثرگذار واسط میان منابع و توسعه " دکتر ناظری

هدف، ارائه الگویی است که مکانیسم رابطه میان منابع و توسعه را توضیح دهد و بازتولید مدلی
که موانع میان منابع و توسعه را کمرنگ کرده و در این راستا ضروری است حلقه های واسطی
را شناسایی تا میزان اثرگذاری منابع بر روی توسعه را بالا ببریم.

حلقه های واسط شامل 7 لایه با عناوین زیر می باشد:
لایه اول: نگرش مردم
لایه دوم: ساختار دولت
لایه سوم: نهادهای مدنی
لایه چهارم: کیفیت زندگی
لایه پنجم: موقعیت استراتژیک و سوق الجیشی
لایه ششم: دانش و معرفت
لایه هفتم: جامعه اطلاعاتی (منظور ارتباط ما با مفهوم اطلاعات است)

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 57
"بررسی لایه های اثرگذار واسط میان منابع و توسعه " دکتر ناظری

در میزان اثرگذاری منابع بر توسعه 7 لایه ذکر شده باید در نظر گرفته شود و برای هر لایه شاخص هایی
به شرح ذیل بیان گردیده است:

شاخص های لایه اول: اخلاق مدارا، اخلاق خشونت، منش انسانی، منشهای حیوانی ،هویت اکتسابی،
هویت انتسابی، تعصبات، سنگ فکریها
شاخص های لایه دوم: حجم دولت، میزان تمرکز، رشد دموکراسی، استبدادگرایی، میزان مشارکتهای
مردمی، قانونمداری، قانونگریزی و بوروکراسی
شاخص های لایه سوم: تنوع گروه ها سازمانها اصناف مختلف، رقابت احزاب تکثرگرایی، انحصارگرایی،
تک حزبی و چند حزبی
شاخص های لایه چهارم: شادکامی سرمایه اجتماعی افسردگی رضایت از زندگی نارضایتی، دستیابی
به اهداف، شبکههای اجتماعی، حقوق شهروندی، اعتماد، سوءظن و بدبینی
شاخص های لایه پنجم: ارتباطات سیاسی، ادغام در بازارهای جهانی، جهانی شدن، محیط زیست
شاخص های لایه ششم: رشد علمی، کیفیت تحقیقات، تعداد مراکز تحقیقی و پژوهشی، میزان
فارغ التحصیلان دانشگاهی، ایجاد مراکز تولید علم، میزان پایداری در رشد علمی
شاخص های لایه هفتم: زیرساختهای کامپیوتر، زیرساختهای اینترنت، زیرساختهای ارتباطات،
زیرساختهای اجتماعی، زیرساختهای فرهنگی

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 57
"بررسی لایه های اثرگذار واسط میان منابع و توسعه " دکتر ناظری

به منظور پیاده سازی این مدل، بهترین روش تهیه یک پرسشنامه و جمع آوری اطلاعات و بررسی
کشورها بر این اساس برای دستیابی به بهترین و موثرترین شیوه اثرگذاری منابع بر توسعه با توجه
به هفت لایه و شاخص های آن می باشد.

منابع ملی: صورت جلسات اندیشگاه:صورت جلسه 57
"بررسی لایه های اثرگذار واسط میان منابع و توسعه " دکتر ناظری

نقد و نظر :

تیتر اولیه شما حلقه های واسط است و بعد لایه جایگزین آن شده است. حلقه های واسط باید دو پدیده
را به هم مرتبط کنند ولی لایه می خواهد یک پدیده را بپوشاند. (دکتر حداد)

لذا مدل توضیح نمی دهد منابع چگونه به بهبود این شاخص ها می انجامند(دکترحداد)

اگر برای توسعه یک وضعیت پسینی و یک وضعیت پیشینی تعریف کنید، وضعیت پسینی زمانی است که
بعد از ورود به مرحله توسعه یافتگی، آن صحنه از توسعه قابل توصیف است. کاربرد این شاخص ها تنها
بیان کننده وضعیت پسینی بعد از توسعه یافتگی است و به نظر می رسد کاربرد این مدل بیشتر برای
توصیف است و توضیح نمی دهد که چگونه وضعیت به پیشینی منتقل می شود. (دیوسالار)

بهتر است با مفهوم جلو برویم و اسیر واژه نشویم و مفهوم سازی کنیم. (دکتر بالکانی) [بسیار زیبا.
تفاوت مفهوم و واژه]

بایسته است به جنبه های دیگری از جمله مفاهیم و تعاریف بپردازیم و مدلی طراحی شود
که بتوانیم بر مبنای آن روابط بین پدیده ها را توضیح دهیم. آنگاه ارزیابی منابع ملی
ایران بر مبنای مدل حاصله صورت گیرد. در پایان مدیریت و برنامه ریزی جهت پرکردن
فاصله میان وضعیت موجود و مطلوب منابع ملی به کمک می آید.(دیوسالار- جلسه 12)

تعداد صفحات : 267 | فرمت فایل : پاورپوینت قابل ویرایش

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود