زعفران (کاربرد-خاصیت-مزایا و معایب )
زَعفَران گیاهی است از تیره زنبقیان (Iridaceae)، سردهٔ زعفران ها.
(Crocus) واژه فارسی برای گیاه زعفران کُرکُم است. که در فارسی میانه به صورت کورکوم تلفظ می شد.
در زبان ترکی زفرون (زفرو) و در عربی الزعفران در انگلیسی saffron در اسپانیایی azafrán در فرانسه safrane در ایتالیایی zaferano به هندی zuffron تلفظ می شود.
کاشت زعفران در ایران از قدمت ۳۰۰۰ ساله برخوردار است.
این گیاه رنگی و گران بهای چندین ساله، بدون ساقه است و پیاز دارد و چون درخاک کویر به عمل می آید، به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته است.
از هر ۱۵۰ گل، یک گرم زعفران و از حدود ۱۴۷ هزار گل تازه، یک کیلو زعفران خشک به دست می آید.
زعفران به علت طعم و رنگ و عطر عالی، کاربردهای فراوانی در تولید فرآورده های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد.
مرکز اصلی پرورش این گیاه، مناطق کویری و کم آب جنوب خراسان و سابقه زعفرانکاری در این منطقه، به ۷۰۰سال پیش بازمی گردد.
زعفران از محدود گیاهانی است که در شرایط سخت زیستی پرورش می یابد. با توجه به آن که جایگاه تاریخی زعفران در ایران بوده و منشا آن نیز ایران است.
گل زعفران که به بخش کلاله و یا قرمزی آن سر ریشه می گویند در ابتدای برداشت به رنگ قرمز روشن است ولی به مرور به رنگ قرمز تیره رنگ تبدیل می شود.
تازه آن از عطر خوش طعمی برخوردار است و به غذاها طعم و لذت خاصی می دهد. برای کشاورزان در خراسان، زعفران (طلای سرخ) درآمد اصلی است.
گیاهی که تنها دو بار در اول آبان ماه (قبل از محصول دهی) و اوایل آذرماه (در پایان محصول دهی)، به آب نیاز دارد و تا بهار، آب باران و برف برای آن کافی است.
همچنین عصاره آن به صورت محصولی به نام Bitters Swedish توسط کارخانجات مختلف تهیه و جهت مصارف دارویی مختلف عرضه می شود.
بر حسب آزمایش هایی که در اروپا انجام شده است، زغفران خاصیت کاهش چربی و کلسترول خون و افزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما را در موش آزمایشگاهی از خود نشان داده است.
در طب عوام نقاط مختلف جهان، زعفران به عنوان آرام
بخش، ضد اسپاسم، اشتها آور و مقوی معده استفاده
می شود.
در کشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخش، درمان درد
معده و شکم و آسم مصرف می شود.
تهیه زمین براى زعفران
زعفران در مناطقى از ایران که داراى آب و هواى معتدل نیمه کویری، آب شیرین و زمین هاى رسى و شنی، که به آن دو مویه مى گویند، کاشت مى شود. زعفران کاران عملیات تهیه زمین را که معمولاً از اوایل بهار آغاز مى گردد به ترتیب زیر انجام مى دهند:
در بهار پس از قطع باران هاى بهارى و گاورو شدن زمین، مزرعه را به عمق ۲۵-۳۰ سانتى متر شخم مى زنند که این زیر و رو کردن زمین براى مبارزه با علف هاى هرز مى باشد. اگر خاک کمى رطوبت داشته باشد کلوخه ها نیز از بین مى روند.
پس از انجام این عملیات، زمین را تا اوایل تابستان به حال خود رها مى کنند تا مدتى آیش بماند. در زمان کاشت زعفران حدود ۲۵-۳۰ تن در هکتار کود گاوى کاملاً خشک و پوسیده و عارى از بذر علف هاى هرز را با شخم عمیق با خاک مخلوط کرده، سپس زمین را کاملاً هموار و مسطح مى کنند.
پس از عملیات ردیف کشى با توجه به شیب زمین، کرت هائى ایجاد مى کنند و زمین مرزبندى مى شود. بزرگى و کوچکى کرت بستگى به فاصله منابع آبى از کرت ها دارد و هر چه منبع آب نزدیک تر باشد، کرت را بزرگ تر و هر چه منبع دورتر باشد، کرت کوچک تر تهیه مى کنند.
روش تکثیرزعفران
تکثیر زعفران از طریق بنه که به اشتباه پیاز گفته مى شود، صورت مى گیرد. بنه هائى که براى کاشت انتخاب مى شوند از فندق بزرگ تر و از گردو کوچک تر و وزن آنها ۸ گرم به بالا و داراى جوانه انتهائى سالم و بدون پوسیدگى است، هر چه بنه درشت تر باشد محصول به دست آمده مرغوب تر و عملکرد سال هاى ابتدائى کشت بیشتر خواهد بود. به همین دلیل معمولاً بنه ها را از مزارع ۳ تا ۴ ساله انتخاب مى کنند. بنه زعفران در سال هاى بعد، بنه هاى دیگرى به وجود مى آورد به طورى که در سال هاى هفتم تا دهم به صورت گروهى از بنه هاى ریز و درشت متراکم در مى ایند. در هر صورت هنگامیکه برگ ها کاملاً خشک شدند (از اواسط خرداد ماه) بنه ها را از خاک در مى آورند که معمولاً به دو روش انجام مى گیرد:
روش اول به نام خشکه کن است، به این صورت که بنه ها را به وسیله بیلچه یا خیش از زمین خارج در مى آورند. روش دیگر را پیاز ترکن گویند که زمین را آبیارى و پس از گاورو شدن، بنه ها را از زمین خارج مى کنند که در این روش بنه ها کمى مرطوب خواهند بود. از این روش زمانى استفاده مى گردد که کاشت سریع و بلافاصله مورد نظر باشد زیرا انبار کردن پیاز مرطوب نیاز به مراقبت هاى ویژه دارد.
نگهدارى پیازهاى خشکه کن معمولاً به این صورت انجام مى شود که بنه هاى درشت و سالم را جدا نموده و در انبارهاى خشک و داراى تهویه مناسب تا ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتى متر انباشته و تا اواخر تابستان (مرداد و شهریور)، که زمان کاشت است، نگهدارى مى کنند. براى جلوگیرى از هر گونه آلودگى قارچی، پیازها را با سموم قارچ کش مانند بنلیت و سولفات مس ضدعفونى مى کنند و به هنگام کاشت، غلاف قهوه اى رنگ روى آن را جدا مى کنند به طورى که آخرین لایه روى پیاز بماند.
روش هاى کاشت زعفران
با توجه به اینکه گل هاى زعفران به سرما حساس هستند و ممکن است صدمه ببینند و براى آن که باز شدن گل ها هم زمان با سرما نباشد، زودتر اقدام به کاشت پیاز مى کنند. کاشت زعفران به دو صورت انجام مى گیرد:
کاشت دستى با بیل:
درردیف هائى با فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتى متر، چاله هائى به عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتى متر به فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتى متر روى ردیف کنده و ۲ تا ۵ پیاز سالم داخل آن طورى قرار مى دهند
که جوانه انتهائى آن به طرف بالا باشد و روى آن به ارتفاع ۵ تا ۱۰ سانتى متر خاک ریخته و آن را با ماله مى پوشانند.
کاشت با گاوآهن:
در این رویش پس از تهیه و تسطیح زمین،
شیارهائى موازى و به فاصله حدود ۲۰-۲۵ سانتى
متر و عمق 10 تا ۱۵ سانتى متر با گاو آهن ایجاد
کرده سپس بنه ها را به فاصله ۵-۱۰ سانتى متر
مى کارند.
مقدار بنه مصرفی، بستگى به وزن پیازها دارد.
زمان کاشت زعفران
بهترین زمان کاشت بنه زعفران معمولاً از تیرماه تا اواسط مهرماه مى باشد و آن زمانى است که بنه کهنه تمام مواد خود را به بنه جدید داده و دیگر آثارى جز تیغه نازکى باقى نمانده است و تمام علف زعفران زرد و خشک شده است تا نیمه مهرماه که جوانه هاى بنه به حدى رشد کرده که هنگام حمل و نقل نشکنند، این زمان مناسب ترین زمان کاشت بنه مى باشد.
خواص داروئی زعفران :
زعفران از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است . مهمترین خاصیت زعفران که از قدیم الایام از آن استفاده می شده است درمان افسردگی می باشد .
این خاصیت مهم حتی در شعر شاعران نیز انعکاس یافته است شاهد آن شعر خاقانی است که می گوید :
گر کسی را زعفران شاید فزاید گو فزای چون تو با غم خو گرفتی زعفران کس مخور زعفران دارای بویی قوی و طعم تلخ می باشد
خواص زعفران
1)خوردن چای زعفران باعث هضم غذا می شود 2)اثر مسکن درد دارد 3) قاعده آور است . 4)باعث تحریک اعصاب می شود 5)زعفران خون ساز است و گردش خون را آسان می سازد 6)مصرف زعفران خونریزیهای بعد از زایمان را از بین می برد . 7)قوای جنسی را تقویت می کند 8)کبد را تصفیه و قوی می سازد 9)سرفه را رفع و اثر مفید روی درمان برونشیت دارد 10)کلیه و مثانه را پاک می کند 11)آرام بخش و خواب آور است 12)زعفران ضد تشنج است 13)گاز معده را برطرف می کند 14)ادرار آور است 15)و اگر بالاخره می خواهید همیشه شاد و خندان باشید زعفران بخورید
مزایای کشت زعفران
به صورت کرتی را می توان بدین صورت بیا ن کرد که به علت اینکه بیشتر این نوع کشت بوسیله انسان صورت می گیرد کنترل بیشتری برمقدار پیاز ریخته شده بر زمین داریم همچنین می توانیم در زمین های که دارای شیب متناسبی نیست عملکرد بهتری داشته باشیم (یکی ازموارد عملکرد بالای محصول زعفران تصتیح زمین می باشد بدین گونه که اگردرمکانی به مقدار زیاد آب جمع شد آن مکان ازنظرگلدهی کاهش نشان می دهد وبه همین گونه درمکانی که مقدار کمتری آب دریافت کند )
ازدیگر مزایای این روش برای کسانی که مقدار وآب محدود دارند که در این روش بهتر می توان به آب وزمین مدیریت داشت.
حداکثر استفاده از زمین در این روش.
دراین روش به علت تراکم کشت آب ومواد غذایی کمتری دراختیار علف هرز قرار می گیرد.
مقاومت در برابرزمستان های بسیار سرد بخاطر تعداد پیاز بیشتری که درزمین قرارمی گیرد(پیاز زعفران خاصیت گرمازای از خود داردوهنگامی که تعداد پیازبیشتری درکنار هم قرار گیرد بهتر می تواند درسرما مقاومت داشته باشند)
مزایای کشت زعفران بصورت ردیفی
دراین نوع کشت خبری از کرت نیست وپیاز زعفران به وسیله وسایل مکانیزه درخاک قرار می گیردکه درسطح مقطع وسیع دارای صرفه اقتصادی است ازنظر کنترل علفهای هرزبه صورت مکانیکی کشاورزدارای مانوربیشتری است دراین نوع کشت باید شیب زمین دارای تناسب باشد تادرآبیاری اخلالی ایجاد نشود.
دراین نوع کشت هزینه های انسانی واقتصادی به حداقل می رسند.
برای محلول پاشی می توان ازسمپاش های نواری استفاده شودکه درمصرف سموم صرفه جوی می شود.
دراین نوع کشت اگر تعداد پیاز ریخته شده در زمین کمتراز سه عدد باشد فقط 5سال طول می کشد که این پیازها تکثیر شوند وبعد 5سال تازه به پیک تولید برسند که دراین 5سال احتمال زیادی داردکه دچاریخبندان وعوامل نامساعد محیطی قرار می گیرند وازبین می روند ودراین 5سال کشاورزباید هزینه های زیادی انجام دهد تابه پیک تولید برسد(دراین دوره کشاورزان اولویت سوددهی درکوتاه مدت است وبعد سوددهی بلند مدت مدد نظراست)
همچنین سطح زیر کشت بیشتری بایدداشت
وبه تبع آب بیشتری لازم است
ولی اگر پیاز تزریقی به زمین درحدود 5تاوبیشترباشد می توان فواصل آنها رابیشترگرفت ومشکلات بالاراکمتر داشت.
دراین نوع کشت معایب کمتری نسبت به روش بالا دارد.ونیاز کشاورزی کنونی استفاده ازتکنولوژی روز است تاحداقل هزینه وحداکثربرداشت را داشت.
پیازها بهتر است قبل از کاشت با سموم قارچ کش از قبیل سرزان، سری تیزان و گرامنیون و غیره به نسبت 500 – 300 گرم سم برای یکصد کیلو پیاز بر علیه بیماریهای قارچی ضد عفونی شوند. در موقع کاشت بهتر است پولک یا لایه خشک کف پیاز به همراه مقداری از پوسته آزاد روی پیاز جدا شوند تا جذب آب بوسیله پیاز آسانتر و جوانه زدن آن سریعتر انجام شود. مقدار کاشت پیاز بسته به ریزی و درشتی از 10 – 3 تن در هکتار فرق می کند.
فواصل کاشت معمولا 30 – 25 سانتی متر از هر طرف می باشد.(درتناژ بالا امکان پذیر نیست)
منابع:
zafarannews.ir
کتب طب سنتی
مقالات سلامت
سایت سلامت و تندرستی