کــلزا
چکیده کلزا با نام قدیمی کانولادرایران کشت می شد و اسم علمی انBrassica napus است. دانه رسیده ان قهوهای رنگ است.ریشه کلزا مستقیم بوده که به آن خاصیت مقاومت به خشکی می دهدودگرگشن وسرمادوست و روز بلند است. کلزادر محدوده وسیعی از خاکها رشد می کند، ولی مناسب ترین اراضی برای رشد کلزا ، خاکهایی با بافت متوسط ، زهکشی مناسب ، مواد آلی کافی و PH حدود 6.5 می باشد. کلزا در شرایط ایستابی ، سیلابی و زهکشی ضعیف زمین نباید کشت شود. تهیه زمین بصورت کرتی یا نواری می باشند مانند گندم. رسیدگی گلها از پایین به بالا است عکس سویا و کنجد.گیاهی بسیار حساس به سرماوگرمای زیادمی باشد. در اغلب خاکها قابل رویش می باشد ولی بهترین نوع خاک برای کلزا خاک رسی لومی است به شرط آنکه سله نبندد.ازسال 78کشت ان درکشورشروع وتقریبا درتمام مناطق کشت می شود.
مقدمه
کشت دانه روغنی کلزا با محاسن فراوانی که در تناوب زراعی باغلات دارد ،مهمترین دانه روغنی است که می توان در کاهش وابستگی کشور به روغن نباتی به آن اتکا نمودکشت و کار این محصول جدید در چند سال اخیر با کم و کاستیهای فراوان ،توانست چه از نظر سطح و تولید بر سایر دانه های روغنی کشور با سابقه 50 ساله در کاشت ،پیشی گرفته و در راس دانه های روغنی قرار گیرد و ضریب خودکفایی روغن کشور را از 7 درصد قبل از کشت کلزابه 20 % در حال حاضر برساندآنچه مهم است که در ارتباط با کلزا بدانیم آن است که کلزا زراعتی مدیریت پذیر است و به مراقبت ویژه نیاز دارد.هرگونه سهل انگاری و کوتاهی در زمینه عدم رعایت نکات فنی ،شکست و عدم موفقیت را به همراه خواهد داشت که به تبع آن عملکرد مزارع پایین و از نظر اقتصادی نیز موجب ضرر و زیان کشاورز خواهد شد دمدیریت پذیر بودن گیاه،مخاطبین خاص خود را می طلبد . در انتخاب کشاورزان جهت کشت کلزا ،باید از کسانی بهره برد که به کشت کلزا باور داشته باشند و با امکانات و ادوات مناسبی که در اختیار دارند از ابتدای کاشت تا برداشت مدیریت لازمه را اعمال نمایند و همکاری مناسب در جهت بکارگیری اصول فنی کاشت و داشت محصول را با کارشناس مربوطه داشته باشند.
تاریخچه
شنیدن داستان روغن کانولا و روند تولید آن در ایران خالی از لطف نخواهد بود.کانولا، گیاهی از خانواده چلیپائیان Brassiea است که ابتدا در ایران کشت می شده و 700 سال پیش برای تولید روغن چراغ به لهستان برده شده است. پس از آن سال 1845 به فرانسه رفته و کلزا نام گرفته است. کلزا، گیاهی روغنی است که مقدار ماده مضر گلوکزینولیت در کنجاله و اسید اروسیک در روغن آن بالا است و مصرف خوراکی ندارد و فقط برای جلا دادن وسایل چوبی همراه روغن برزک استفاده می شود.اگرچه در قرن سیزدهم این محصول در اروپا به عمل می آمد، ولی استفاده از آن تا زمان توسعه نیروی بخار عملی نشد و در آن زمان بود که ثابت شد ترکیب روغن کلزا، آب و بخار بهتر از هر وسیله لغزان کننده دیگری سطح فلزات را می شوید.در حقیقت احتیاج به فرآورده های دانه های کلزا در کانادا از کمبود بحرانی روغن کلزا پس از محاصره منابع روغنی کلزای اروپا و آسیا در جنگ جهانی دوم از اوایل سالهای 1940 شروع شد، در آن زمان این روغن به طور مبرم به عنوان وسیله ای چرب کننده برای تعداد فزاینده موتورهای بخار در کشتی های نیروی دریایی و ترابری استفاده می شد.سال 1945 این گیاه به کانادا رفت و بر روی آن اطلاعات ژنتیکی صورت گرفت که آن را به روغن خوراکی با درصد اسید اروسیک پایین حدود یک درصد تبدیل کرد.
پیش از جنگ جهانی دوم ، دانه کلزا در کانادا به صورت آزمایشی فقط در مزارع تجربی و ایستگاه های تحقیقاتی به عمل می آمد.این تحقیقات نشان داد که دانه کلزا به صورت رضایت بخشی در هر 2 قسمت شرق و غرب کانادا قابل کشت است.
مقدار کمی از دانه کلزا به وسیله یک کشاورز لهستانی مهاجر کشت شده بود.سال 1943 نیز مقدار قابل ملاحظه ای دانه به منظور کمک به کمبود جدی روغن دانه کلزا از شرکتهای تولیدکننده دانه ایالات متحده خریداری شد.این دانه اصلیت آرژانتینی داشت ، بنابراین سالهای اول تولید از نام دانه کلزای آرژانتینی در سطح وسیعی استفاده می شد. روغن دانه کلزا تا پایان جنگ دوم جهانی به عنوان روغن خوراکی در ممالک غربی مورد استفاده قرار نمی گرفت. قابلیت محصول به عنوان یک منبع غذایی به وسیله صنایع کشاورزی شناخته شده بود؛ اما احتیاج به شیوه های فناوری مناسب داشت تا بتواند مورد قبول واقع شود.موسسان ، شرکتها و محققان در غرب کانادا به پیشرفت های مهم دست یافتند که موجب ایجاد یک صنعت جهت دار غذایی و بازار جدید شد.اولین روغن خوراکی حاصل از دانه کلزا در کانادا سال 1956 -57 تولید شد. این سرآغاز پدیده ای بود که بعدها یکی از رویدادهای موفق کانادا نامیده شد و محصولی که زمانی مورد توجه کشاورزان کانادا قرار گرفت اکنون یک محصول عمده است که پس از گندم بیشترین درآمد را برای کانادا به همراه دارد و به حدی رشد کرده که دیگر نمی توان آن را یک محصول کانادایی دانست و نام کانولا در بسیاری از کشورها برای مصرف کنندگان نامی آشناست ؛ بسیاری از این ممالک نیز کانولا را کشت می کنند و کانولا در حال حاضر دیگر یک محصول کانادایی صرف نیست بلکه محصولی جهانی محسوب می شود.
گیاهشناسی کلزا
کلزا دارای یک ریشه اصلی عمودی و غالباٌ بلند به شکل دوک شکل میباشد که قطر قسمت فوقانی آن به1 تا3 سانتیمتر میباشد و تا عمق 80 سانتیمتر خاک نفوذ میکند. همچنین دارای ریشه های جانبی متعددی است که معمولاٌ افقی هستند و کمتر در عمق خاک نفوذ میکنند. عمق نفوذ و گستردگی سیستم ریشه نقش بسزایی در تحمل خشکی و استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در خاک دارد. همچنین گیاه را در ارتفاع زیاد با کشت متراکم در مقابل بادهای شدید حفظ میکند. در خاکهای سنگین رسی عمق نفوذ ریشه کاملاٌ محدود میشود.
کلزا تولید یک ساقه اصلی میکند که از آن شاخه های زیادی منشعب میشود. پس از پایان زمستان ابتدا ساقه اصلی طویل میشود و پس از آن به گل نشستن ساقه اصلی شاخه های فرعی نیز شروع به طویل شدن میکنند. میزان شاخه دهی آن به واریته محیط تغذیه گیاه تکنیکهایزراعی و غیره بستگی دارد. برای نمونه تراکم بوته ها تاثیر قابل توجهی در میزان شاخه دهی و ارتفاعی دارد که ساقه اصلی در آن شروع به انشعاب میکند ولی عمدتاٌ شاخه های جانبی در قسمتهای میانی و بالایی ساقه اصلی تشکیل میشوند و از ساقه اصلی 8تا 10شاخه فرعی منشعب میگردد. و قتی ساقه اصلی شروع به رشد میکند شاخه ها در محل اتصال برگهای فوقانی با ساقه جوانه زده و هرشاخه به یک گل آذین ختم میشود.ساقه مقطعی تقریباٌ مدور دارد. عمودی و رنگ آن سبز روشن است که به مرور زمان زرد میگردد. ارتفاع ساقه در واریته های مختلف از 50 تا 200 سانتیمتر تغییر میکند ولی معمولاٌ ارتفاع آن80 تا150سانتیمتر است.
کلزا غالباٌ از قوه تجدید رویش خوبی برخوردار است و در صورت فراهم بودن مواد غذایی کافی چنانچه تراکم بوته کم باشد میتوان با ایجاد شاخه های فرعی متعدد اثرات تعداد کم بوته را جبران کند.برگهای کلزا به سه فرم چسبیده – ساقه آغوش- چسبیده معمولی و دارای دمبرگ میباشند. برگهای رزت اغلب بیضوی و چند قسمتی با یک لوب بزرگ در راس برگ بوده و دارای دمبرگ نیز میباشند. رنگ برگها سبز مایل به آبی است و در متن آن رگبرگها مشاهده میشوند. برگهای رزت و برگهای پائینی ساقه کمی کرک دارند ولی برگهای فوقانی و میانی فاقد کرک – دمبرگ و لوب هستند و لبه آنها ممکن است دندانه دار و یا صاف باشد. این برگها به شکل قلب بوده و در محل اتصال یک سوم ساقه را میپوشانند. برگهای کلزا بصورت متناوب روی ساقه قرار میگیرند. تعداد برگهای ساقه اصلی بسته به نوع واریته از5 تا 12 عدد در بوته های تیپ بهاره و تا 40 عدد در بوتهای تیپ پائیزه تغییر میکند. میزان تولید برگ به طول دوره گلدهی مربوط میباشد.ریزش برگ به دلیل برخی عوامل ازجمله آفات درنواحی گرمسیری شایع است.چنانچه ریزش برگها درابتدای گلدهی رخ دهد تاثیر منفی برعملکرد نهایی میگذارداما پس ازگلدهی اثرقابل ملاحظه ای برآن ندارد.
کاشت
کلزا یک گیاه بسیار حساس به سله خاک می باشد ، بستر خاک برای بذر کلزا بایستی محکم ولی نرم باشد . رطوبت بذر و خاک برای جوانه زنی بسیار حیاتی است . بنابراین کاشت کلزا در خاکهای خشک توصیه نمی شود و جوانه های کلزا در خاکهای فشرده و سله بسته به آسانی خسارت می بیند پس بایستی بستر خاک را نرم تهیه کرد ولی طوری نباشدکه به آسانی توسط باد فرسایش یابد به همین خاطر چنگ زنی گیاهک کلزا برای مبارزه با علف هرز توصیه نمی گردد . دانه کلزا را می توان با انواع بذرکار کاشت عمق مناسب برای بذر کلزا حدود ۵/۱ تا ۵/۲ سانتی متر می باشد . بیشتر از ۵/۲ سانتی متر باعث تلف شدن جوانه ها می شود . کاشت کلزا در فاصله ردیفی ۱۸-۱۵ سانتی متر با بذر کار کلزا بصورت یکنواخت در عمق خاک انجام می گیرد. کلزا در اواسط فروردین ماه یا اوایل اردیبهشت جهت حصول بیشترین عملکرد کاشته می شود. اگر تاریخ کشت را تا آخر اردیبهشت به تعویق بیاندازیم عملکرد محصول کاهش می یابد و اگر در آخر خرداد صورت گیرد کاهش چشمگیری در عملکرد خواهیم داشت زیرا کلزا یک گیاه بسیار حساس به استرسهای گرما و خشکی در زمان گلدهی میباشد .
کاشت زودتر از اردیبهشت ماه خطر روبرویی با استرس گرما و خشکی را کاهش می دهد .جوانه کلزا مقاوم به سرماست و می تواند سرمای ۴- درجه سانتی گراد را تحمل کند .
خواب بذر:
خواب بذر در کلزا را می توان با بذر افشانی کلزا در سرما و تقریباً در موقعی که خاک یخ زده شکست که بعد از قرار گرفتن در خاک و با مساعد شدن هوا جوانه بزند . موضوع این است که بذر بعد از کاشت تا اوایل بهار بصورت خواب باقی می ماند و وقتی در بهار شرایط هوا مطلوب گردید کلزا جوانه زده و سر از خاک بیرون می آورد . تعیین زمان کاشت در موقعی مشکل است که کشاورزان نمی توانند با تقویم ویژه تاریخ کاشت عمل کشت را انجام دهند زیرا کشاورزان به هوا نیاز دارند که در این مواقع بایستی خاک سرد شود ولی یخ نزند (صفر درجه سانتی گراد در عمق ۵ سانتی متری خاک) اگر دمای خاک به ۳ درجه سانتی گراد یا بیشتر از آن برسد بذر جوانه زده و به محض اینکه خاک یخ بزند جوانه ها خواهند مرد. در گذشته کشاورزان دریافته اند که به خواب بردن بذر کلزا وقتی که دمای خاک به نقطه انجماد نزدیک می شود بسیار مشکل است مگر اینکه اولین برف ببارد .
کوددهی عکس العمل کلزا به کودها شبیه محصولات غلات دانه ریز بوده و بستگی به حاصلخیزی خاک دارد. ازت و گوگرد کلید موفقیت برای رسیدن به عملکرد بالا می باشد . مواد نیتروژن دار و پتاسی نمی توانند بصورت مستقیم با بذر تماس پیدا کنند و بایستی بصورت نواری حداقل به فاصله ۵ سانتیمتر دورتر از بذر ریخته شود آزمایش خاک برای تعیین صحیح مقدار مواد غذایی مورد نیاز گیاه باید انجام شود . کلزا یک مصرف کننده زیاد گوگرد می باشد.
۲۲۵۰ کیلو گرم حاصل از هر هکتار کلزا دارای ۵/۱۳کیلو گرم گوگرد در ساقه و برگ و حدود ۱۷ کیلو گرم گوگرد در بذر می باشد در صورتیکه همین مقدار در گندم فقط دارای ۵/۶ کیلو گرم کوگرد در بذر و ۸ کیلو گرم در ساقه و برگ دارد در نتیجه مقدار گوگرد در خاک در تولید کلزا نقش بسزای دارد حتی کمبود گوگرد در خاک عدم وجود کلزا در مزرعه را رقم می زند .
یک نمونه آزمایش برای تعیین مقدار گوگرد در خاک نمی تواند نمایانگر درصد گوگرد در خاک باشد پس بایستی در مقطع مختلف زمانی و از قسمتهای مختلف مزرعه نمونه برداری شود.
بر اساس آزمایش خاک، خاکهای که دارای گوگرد متوسط یا کم دارند حدود ۲۵ تا ۳۵ کیلو گرم و برای خاکهای با گوگرد زیاد ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم گوگرد در هر هکتار لازم است . کلزا گوگرد را به شکل سولفات جذب می کند. کود گوگرد ممکن است به شکل سولفات آمونیوم یا ترکیب سولفات آمونیوم و با عنصر گوگرد قابل تجزیه باشد .
برای کلزا کود مرکب توصیه می شود زیرا در خاکهای شنی در اثر بارش زیاد باران سولفات شسته می شود . در صورتیکه عنصر گوگرد ممکن است در طی فصل مرطوب تجزیه شود و در سال بعد بر اساس نیاز مورد استفاده قرار گیرد .بهتر است گوگرد کافی را قبل یا در حین کاشت تهیه کرد. اگر در فصل زراعی قبل از ظهور گلها کمبود گوگرد محرز گردد با بکار بردن کود تیوسولفات آمونیوم یا سولفات آمونیوم می توان به عملکرد قابل قبول دست یافت یک کود دهی به موقع بهترین عملکرد را دربر خواهد اشت . مقدار کمی از گوگرد بوسیله برگ جذب می گردد . برای جذب کود در این زمان به باران سنگین نیاز داریم که سولفات قابل حل را به ریشه ها برساند.
کنترل علف هرز
جوانه کلزا به رقابت زود هنگام علف هرز بسیار حساس است . برنامه موثر مبارزه با علف هرز می تواند شامل مبارزه زراعی – مکانیکی و شیمیایی باشد . اصولاًکلزا یک رقیب خوبی بااکثر علف هرز می باشد .خردل وحشی یک بذر آلوده کننده جدی برای کلزا است که می تواند باعث کاهش کمیت و حتی عدم قبولی آن در بازار گردد . باید توجه ویژه ای به کنترل علف هرز در پیش از کاشت داشت یا در زمین هایی که آلوده به علف هرز می باشد از کاشتن کلزا در آن اجتناب نمود . علاوه بر عملیات زراعی برای مبارزه با علف هرز ، برای رسیدن به تراکم مناسب در کلزا اصلاح قدرت جوانه زنی باعث می شود به خوبی با علف هرز رقابت کند .
با توجه به تاریخ بذرافشانی ،میزان و عمق کاشت می توان علف هرز چند ساله را در سال قبل برای کاشت کلزا کنترل نمود به علت اینکه بذر کلزا در عمق کمی از خاک کاشته می شود کج بیل و دندان فنری دوار برای مبارزه با علف هرز توصیه نمی شود .
این ابزار می تواند به جوانه های کلزا صدمه زده تعداد بوته در هکتار را کاهش دهد. تری فلورالین و سونالان دو تا علف کش قبل از کاشت مخلوط با خاک هستند و برای مبارزه با علف هرز ارائه شده اند . سموم این علف کش ها در خاک های شنی بافت درشت به میزان کمتر و در خاک های با مواد الی به میزان کم هستند . تری فلورالین و سونالان بایستی همیشه بصورت قبل از کاشت در خاک های خالی از کشت بکار می رود . هر دوی این سموم نازک برگان یک ساله و بعضی از پهن برگان شامل خرفه یا قازایاغی کوشیا براحتی کنترل می کند ولی خردل وحشی قابل کنترل نیست . Sethoxydim – quizalofop – clethodim علف کشهای بعد از کاشت در علوفه های نازک برگ بسیار ضروری در کلزا می باشند. کاربرد مخلوط برای گوزالوفوب و کلتودیم با یک علف کش پهن برگ بصورت زیاد توصیه نمی شود چون ممکن است باعث کاهش کنترل علف هرز نازک برگها شود. قبل از پر کردن مخزن سم به طور کامل بقایای سموم علف کش که برای کلزا مضرر می باشد، بشویید و پاک کنید. بقایای علف کش سلفونیولریا بعلاوه علف کش فنوکسی به مقدار ناچیز می تواند خیلی مضرر به کلزا باشد.
کلزا خیلی به راندگی از طریق علف کش پهن برگها از قبیل ۲۴D و MCP – دیکامبا – گلیفسفات و علف کش سولفونیلوریا حساس می باشد. بایستی بسیار احتیاط کرد که راندگی در اثر مصرف این علف کش در زمین کلزا صورت نگیرد .
بیماری گیاه
بیماری گیاهی می تواند مشکل جدی در تولید کلزا باشد. تناوب زراعی بایستی بدقت طراحی شود تا میزان بیماری را در حداقل نگه داشت . دو تا بیماری عمده در کلزا اسکلروتینیا و ساق سیاه می باشد. بیمارهای کم گزارش شده در کلزا عبارتند از زنگ سفید – لکه سیاه – سفیدک دروغین و زردی مینا. دو نوع بیماری ساق سیاه در کلزا وجود دارد : گونه ضعف (غیر بیماری زا ) و گونه سمی (بیماری زا) که گونه بیماری زای آن ایجاد پوسیدگی عمیق در ساقه گیاه در نزدیکی خاک باعث می گردد. این پوسیدگی قدرت رویش گیاه را کاهش داده و ممکن است باعث حفره در گیاه شود . گونه بیماری زای آن در سال ۱۹۹۱ برای اولین بار در ایالت داکوتا در فصل زراعی در ۲۳ مزرعه کلزا یافت شد .
ساق سیاه قارچی است که اسپورها ی آن بوسیله باران و وزش باد یا بذر آلوده انتقال می یابد . واریته هایی از کلزا وجود دارند که به این نوع ساق سیاه مقاوم می باشند. عموماً گونه آرژانتینی مقاومت بیشتری به این بیماری از خود نشان می دهد .واریته لهستانی بیشتر به این بیماری حساس می باشند . در نواحی که ساق سیاه کلزا در آنجا گزارش شده است استفاده از ارقام مقاوم به این بیماری و تناوب زراعی در کنترل این بیماری ضروری می باشد . ساق سیاه در خردل مشکل چندانی ایجاد نمی کند زیرا بسیار مقاوم به این بیماری می باشد .
پوسیدگی ساقه اسکلروتینیا ( کپک سفید ) یک بیماری با قدرت کشندگی زیاد در آب و هوای مرطوب می باشد که این قارچ می تواند به شکل جسم سخت سیاه رنگ قارچی بنام اسکلرویتنا حدود ۵-۶ سال در خاک زنده بماند که هر گاه آب و هوا به مدت ۲-۱ هفته بصورت مرطوب باقی بماند با جذب رطوبت خاک اسکلروتینیا جوانه زده و تولید اجسام نازک شبیه قارچ ، بنام آپوتیشا می کند . آپوتیشا حدود ۹- ۵/۴ سانتی متر طول دارد که میلیون ها اسپور هوایی را تولید می کند .
کلزا اصولاًدر مرحله گلدهی و یک مقدار بعد از گلدهی حساسترین موقع به این بیماری می باشد .اسپورها گلبرگهای کلزا پژمرده شده در آب و هوای مرطوب را آلوده می کنند . آلودگی ایجاد شده در گلبرگهای مرده کلزا به بافت های مجاور منتقل می شود و درنتیجه به شاخه های و گیاه مرده هجوم برده و باعث ایجاد حفره یا مسکن برای خود می نماید .
ساقه های پوسیده شده ، شکل سفیدی به خود می گیرند . آلودگی اسکلروتینیا در کلزا موقعی جدی خواهد بود که آب و هوای مرطوب و خنک دو هفته بعد از خرداد شروع شود و تا اوایل همین ماه که شکوفه دهی صورت می گیرد ادامه یابد .
برای مزارعی که مورد هجوم به اسکلروتینیا شده باشد حداقل به یک تناوب سه ساله زراعی بدون کاشت کلزا توصیه می گردد . در طول مدت این تناوب زراعی ضروری است که از کاشتن محصولات بسیار حساس به این بیماری از جمله آفتابگردان و لوبیای خشک ، اجتناب کرد .
قارچ کش های کوادریس ، رونیلان و تاپسین ام برای از بین بردن و مبارزه با اسکلروتینیا در کلزا به ثبت رسیده است .
تاثیر باز دارندگی در بیماری اسکلروتینیا به موقع قارچ کش نیاز دارد ،کوادریس در مرحله گلدهی ۱۵-۱۰ درصد یا ۳ تا ۷ روز بعد از آغاز گلدهی بایستی بکار برده شود که در این مرحله۱۸-۱۰ گل در ساقه اصلی رقم آرژانتینی وجود دارد . کوادریس ، وقتی اولین گلبرگ کلزا خشک شد و به زمین افتد بایستی بکار برده شود . تاخیر در کاربرد این سم ، از اثرات آن می کاهد .
رونیلان و تاپسین ام بایستی در مرحله گلدهی ۵۰ – ۲۰ درصد یا ۴ تا ۱۰ روز ، بعد از ظهور گل در کلزا صورت می گیرد که در آن موقع ۱۶- ۱۴ گل در ساقه اصلی وجود دارد. مرحله گلدهی ۵۰ درصد آن موقعی است که کلزا بیشترین توسعه رنگ را در سطح مزرعه دارد. در آن مرحله کمتر از یک سوم نیام ها در ساقه اصلی قرار خواهند داشت و در ضمن محصول بیشتر از ۵ درصد شکوفه بزند اغلب قارچ کش ها تاثیر کمی در کنترل اسکلروتینیا کلزا دارند. کوادریس باید در غلظت ۷۰۰ سی سی تا ۱ لیتر در هر هکتار بکار برده شود که کاربرد مقدار ۷۰۰ سی سی بوسیله ثبت کنندگان سم تایید شده است . این سم اگر قبل از شروع ریزش گلبرگ ها بکار برده شود ،برای کنترل بیماری کافی بنظر می رسد .
مقدار مصرف رونیلان ۷۵۰ تا ۱۱۵۰ گرم و تاپسین نیز با همین مقدار در هر هکتاربکار می رود . اطلاعات جامع نشان می دهد که کاربرد مقدار ۳۵۰ گرم رونیلان و ۴۵۰ گرم تاپسین وقتی بموقع بکار برده شود اثر عالی برای کنترل اسکلرینا در تحت فشار شدید بیماری دارد.
موقعی باید تصمیم به سم پاشی کرد که:
۱- پتانسیل عملکرد بالای نرمال (حدود ۲۵۰۰ کیلو) در هکتار باشد یا قیمت کلزا در حداقل آن باشد .
۲- اگر هوا در موقع گلدهی مرطوب گردد (حداقل ۲۵ تا ۵۰ میلیمتر در عرض دو هفته قبل از گلدهی)
۳- اگر بارندگی بیشتر و رطوبت بالا باشد .
۴- اسکلروتینیا مشکل چندین سال اخیر در مزرعه که بصورت متناوب مورد کشت کلزا قرار گرفته باشد یا اگر مزارع نزدیک به آن ،اگر کلزا در تناوب زراعی سه ساله یا کمتر باشد انتظار می رود که یک قارچ کش حتماً مورد استفاده قرار گیرد .
حشرات
خسارت جدی به گیاه کلزا موقعی اتفاق می افتد که جمعیت سوسک های ککی به حداکثر خود برسد این سوسک ها از گیاهک تازه جوانه زده کلزا تغذیه می کند این زمان مصادف با اردیبهشت تا خرداد است .
سوسک های بالغ از لپه های کلزا و اولین برگ حقیقی کلزا تغذیه می کنند و باعث ظهور سوراخ بزرگی در گیاه می شود و گیاهک که شدیداً صدمه دیده ممکن است بمیرد و گیاهانی که کمتر خسارت دیده اند از کاهش قدرت رشد رنج خواهند برد . هوای آفتابی و داغ باعث فعالیت حشرات برای تغذیه می شود در صورتیکه هوای خنک ومرطوب تغذیه حشرات را کاهش داده و مساعد برای رویش محصول کشاورزی است هوای خشک و گرم باعث پژمردگی و مرگ گیاهی شده و در نتیجه قسمتی از محصول کشاورزی را از دست خواهیم داد .
در بعضی موارد توسعه بیماری در یک مزرعه از حرکت حشرات از یک گیاه به گیاه دیگر اتفاق می افتد که در این مورد ممکن است کل مزرعه سریعاًمورد هجوم قرار گیرد .
خسارت جدی معمولاً وقتی گیاه از مرحله گیاهچه (جوانه زنی ) گذشته، اتفاق نمی افتد زمانی که گیاه کلزا با قدرت رشد نماید، سوسک فقط می تواند باعث ریزش برگ ها شود . تاثیر عمده زمانی اتفاق می افتد که لاروهای این سوسک از ریشه گیاه تغذیه می کند . گاهگاهی در مرداد ماه تعداد زیادی از سوسک های بالغ تازه پوست اندازی شده بطرف گیاه کلزای نیمه رس حرکت کرده و اپیدرم ساقه ، برگ ها و نیام ها را می جوند که ممکن است باعث خرد شدن نیام و دانه های ریز شوند . در اکثر سال ها محصول کشاورزی به حد کافی از رشد می رسند تا از خسارت جدی بگریزند .
تناوب زراعی می تواند تلفات ناشی از سوسک ککی در گیاهان را کاهش دهد . یک بستر خوب یا مواد غذایی کافی برای گیاه کمک خواهد کرد که از خسارت سوسک در مرحله جوانه زنی که حساس به آن حشره است در بهار بگریزد . تناوب زراعی می تواند تلفات ناشی از سوسک ککی در گیاهان را کاهش دهد . یک بستر خوب یا مواد غذایی کافی برای گیاه کمک خواهد کرد که از خسارت سوسک در مرحله جوانه زنی که حساس به آن حشره است در بهار بگریزد .
وجود چند تائی از سوسک ککی یا چند سوراخ ایجادشده توسط آن در یک گیاهچه نگران کننده نیست بنابراین اگر سوسک ها زیاد باشند و حدود ۲۵ درصد از برگ ها را سوراخ نموده به زمین بیافتند در کلزا این خسارت اقتصادی است و بایستی سریعاً کنترل گردد . کلید کنترل سوسک ککی نظارت مکرر در مرحله حساس جوانه زنی می باشد .
گاچو – گاچو پلاتینوم – هلیکس اکسترا سموم ضد عفونی کننده بذور ثبت شده در کلزا می باشد. در عملیات آفت کشی از سمومی استفاده کنید که به زنبور عسل آسیب نرساند. عملیات برای کاهش بذرهای سبز یک مشکل بزرگ در کلزا ماندن بذربه حالت سبز در کلزا است که هوای خنک ، ابری و مرطوب در زمان رشد گیاه باعث سبز ماندن بذور در تمام واریته های کلزا می شود ، که مشکل بزرگی در تولید کلزا محسوب می شود. در بعضی حالت این مشکل وقتی که کمبود گوگرد اتفاق می افتد،به بدترین شکل نمایان می گردد . دمای در موقع رسیدگی یک عامل مهمی در تجزیه کلروفیل می باشد . دمای خنک و یک دوره کوتاهی از سرما در مرداد و شهریور فعالیت آنزیم را کاهش داده و باعث تجزیه کلروفیل می شود .
وجود چند تائی از سوسک ککی یا چند سوراخ ایجادشده توسط آن در یک گیاهچه نگران کننده نیست بنابراین اگر سوسک ها زیاد باشند و حدود ۲۵ درصد از برگ ها را سوراخ نموده به زمین بیافتنددرکلزا این خسارت اقتصادی است وبایستی سریعاً کنترل گردد.کلید کنترل سوسک ککی نظارت مکرر در مرحله حساس جوانه زنی میباشد.گاچو–گاچوپلاتینوم–هلیکس اکسترا سموم ضد عفونی کننده بذورثبت شده درکلزا می باشد.درعملیات آفت کشی از سمومی استفاده کنید که به زنبور عسل آسیب نرساند.
عملیات برای کاهش بذرهای سبز
یک مشکل بزرگ در کلزا ماندن بذربه حالت سبز در کلزا است که هوای خنک ، ابری و مرطوب در زمان رشد گیاه باعث سبز ماندن بذور در تمام واریته های کلزا می شود ، که مشکل بزرگی در تولید کلزا محسوب می شود. در بعضی حالت این مشکل وقتی که کمبود گوگرد اتفاق می افتد،به بدترین شکل نمایان می گردد . دمای در موقع رسیدگی یک عامل مهمی در تجزیه کلروفیل می باشد . دمای خنک و یک دوره کوتاهی از سرما در مرداد و شهریور فعالیت آنزیم را کاهش داده و باعث تجزیه کلروفیل می شود .
سرما صفر تا ۱درجه سانتی گراد این سیستم را مختل می کند بویژه آن می تواند بر عکس باعث سنتز دوباره شود و این در مرحله توسعه بذر بسیار حساس می باشد و باعث تفاوت میان مزارع مجاور هم که فقط چند روز از نظر بلوغ باهم فاصله دارند یا در یکنواختی رسیدگی باهم متفاوت شوند . حتی برداشت کلزا ۶-۴ روز قبل از یک سرما باعث باقی ماندن میزان نسبتاً زیادی از کلروفیل در بذر می گردد که باعث تاخیر جوانه زنی ۲ یا بیشتر از دو روز در مراحل رویش نتیجه عدم بلوغ بذر در مرحله چیدن و بذر سبز در مرحله برداشت می باشد. وجود بذر نازک و لاغر در کلزا باعث ایجاد شاخه های فرعی بیشتر در کلزا و تغییراتی در رسیدگی بذر می گردد که علت اصلی آن عدم رسیدگی بذر در هنگام چیدن است و نیز باعث سبز ماندن بذر شود . تولید کنندگان کلزا می تواننداز توصیه های مدیریت برای کاهش مشکلات بذور سبز در آینده بکار ببرند .در زیر به مواردی اشاره می گردد.
▪ مزرعه ای را برای کشت کلزا انتخاب کنید که خوب زهکشی شده و حاصلخیز باشد . – تا آنجا که می توانید در فصل بهار زود بذر خود را بکارید تا حداکثر زمان برای رسیدن بذور کلزا داشته باشد . بستر بذر محکم و مناسب برای تحصیل عمق صحیح کاشت و تماس خوب بذر با خاک برای تسریع در جوانه زنی .
▪ برداشت کلزا را در مرحله رنگی مورد توصیه برای شرایط هوای مختلف انجام دهید .
▪ سطوح حاصلخیزی کافی و مناسب برای رشد کلزا و رسیدن آن حفظ کنید ، کلزا در اثر تنش حاصل از کمبود مواد غذائی بطور یکسان نخواهد رسید .
▪ نمونه های خاک را برای تعیین مقدار نیتروژن ، پتاسیم ، فسفر و میکرو مغذیها در خاک مزرعه انجام گیرد .
▪ نمونه برداری زود هنگام از بافت گیاه در مرحله روزنه و آزمایش آن برای کاربرد صحیح از میکرومغذی در زمان های معین .
▪ مزارع با حاصلخیزی بالا می توان انتظار داشت که دیرتر به مرحله رسیدگی در سال برسد زیرا با درجه حرارت روزانه پایین تر از معمول در زمان رشد مواجه خواهد شد .
کلزا موقعی می رسد که گیاه به رنگ کاه در آید و بذر آن قهوه ای پر رنگ باشد به خاطر اینکه خرد شدن دانه یک مشکل بالقوه می باشد و توصیه می شود برداشت ، موقعی صورت گیرد که ۳۰ – ۲۰ درصد بذر کلزا از سبز به قهوه ای تغییررنگ داده باشد برای این کار تولید کننده بایستی از جاهای مختلف مزرعه برای تعیین متوسط رسیدگی نیام کلزا را جمع آوری کنند.
وقتی محصول آماده برداشت است که دانه سخت و موقعی در بین دو انگشت به همدیگر فشار می دهیم ، نشکند . رطوبت در این مرحله حدود ۳۵ درصد می باشد .
در موقع برداشت سرعت چرخ ها بایستی از یک سوم تا دو سوم حالت طبیعی کاهش یابد . کلزا اگر خوب نرسد به آسانی قابل شکستن است در حالت برداشت FLUFFY دانه های کلزا براحتی توسط باد پراکنده می شود و برداشت کلزا بایستی از پایین ترین قسمت غلافها انجام گردد . این باعث خواهد شد که دستجات علف خشک کلزا به طرف پایین خم شده و از تلفات باد جلوگیری خواهد شد . وجود غلتک یدک کش در پشت ماشین چیننده، باعث عملیات استانداردی می شود که مطمئن می سازد علف خشک دسته بندی شده در جای خود باقی می ماند. برای کاهش خرد شدن یک نوع کمربند برای چیدن کلزای درو شده استفاده کنید. سرعت غلتک کمباین برای کلزا حدود ۵۰ تا ۷۵ درصد نسبت به برداشت گندم کاهش می یابد. از سرعت بیش از حد غلتک اجتناب کنید زیرا باعث شکستن کلش کلزا می گردد و از اضافه بارگذاری در الک و گذاشتن مواد خارجی مخلط با بذر پاک جداً خوداری کنید. کاه و کلش کلزا و پوست و سبوس آن بایستی در پشت کمباین پراکنده شود. مشکلات ذخیره و جابجایی کلزا شبیه کتان می باشد.
بذر گرده بوده کوچک ولی سنگین و براحتی غلت می خورد. جعبه های محکم در کامیون انبارهای محکم جهت ذخیره سازی لازم می باشد.
۶ هفته بعد از برداشت، دانه کلزا تعریق کرده سپس گرم می شود و سیلوی آن با رطوبت ۱۰-۹ درصد می تواند اتفاق افتد. کلزا دارای رطوبت ۵/۸ درصد بایستی برای فاصله منظم حرارت مورد امتحان قرار گیرد. اگر برداشت در رطوبت بالا صورت گیرد بایستی بصورت طبیعی یا مصنوعی خشک شود . برای حفظ کیفیت بذر دمای ۴۳ درجه سانتی گراد یا کمتر از آن برای خشک شدن هر چه بیشتر در تولید تجاری لازم است. اگر یک مقدار چشمگیر از مواد خارجی مثل کاه و کلش با کلزا مخلوط شود. مقرون به صرفه است که قبل از اینکه خشک و انبار گردد از غربال بدور بریزیم . خواص کلزا
روغن خوراکی کانولا سرشار از ویتامین E است و می توان گفت این روغن مخلوطی متعادل و ایده آل از اسیدهای چرب است.
اسید اولئیک 60 درصد اسیدهای روغن کانولا را تشکیل می دهد. در کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی تقریبا به اندازه اسید لینولئیک موثر است.
اسید لینولئیک نیز به عنوان اسید چرب ضروری شناخته شده است و 20 درصد اسیدهای چرب روغن کانولا را تشکیل می دهد. این روغن در درمان دردهای آرتروز مفید است و کلسترول ندارد.
نقطه جوش آن 220 درجه سانتی گراد است که تا 200 درجه سانتیگراد حرارت ، هیچ گونه پراکسیدی تولید و سوخته نمی شود. همچنین تحقیقات جدید نشان می دهد کانولا حاوی امگا 3 یعنی چربی معجزه آسایی است که در ماهی نیز وجود دارد.
یک لیتر از این روغن 5 برابر روغن معمولی مصرف می شود یعنی 5 بار مصرف مجدد، مشکلی برای بدن ایجاد نمی کند و تغییر رنگ و بو نخواهد داشت.مقاومت کانولا در برابر نور بسیار زیاد است و تغییر پروکسیدی آن در مقایسه با روغن های دیگر تقریبا صفر است.از مزایای دیگر این روغن آن است که به علت داشتن لینولئیک بالا باعث رشد غشای مغز کودکان زیر 2 سال می شود و رشد مطلوب را ایجاد می کند. کنجاله کانولا، یکی از بهترین مواد اولیه تشکیل دهنده خوراک دام و طیور محسوب می شود؛ چراکه ترکیبات ضدتغذیه ای آن تا حد زیادی کاهش یافته و ترکیب اسیدهای آمینه به گونه ای است که به آن ارزش بیولوژیکی مطلوبی بخشیده و در تغذیه دام ، طیور و آبزیان بخوبی قابل استفاده است.
روغن کانولا به علت مقدار کم اسیدهای چرب اشباع (کمتر از 70 درصد) و مقدار نسبتا زیاد اسیدهای چرب اشباع نشده مخصوص اسید اولئیک ( 61 درصد) و اسید آلفالینولنیک (11 درصد) بسیار عالی و پس از روغن زیتون در مقام دوم قرار دارد.
یک دهه کانولا
میزان تولید دانه کلزا در ایران سال گذشته 112 هزار تن بوده و امسال پیش بینی می شود به 130 هزار تن برسد که میزان روغن استحصالی از آن ، تقریبا 55 هزار تن خواهد بود.طی یک برنامه 10 ساله که از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه کشت دانه های روغنی تدوین شده ، پیش بینی می شود میزان تولید دانه کلزا به حدود یک میلیون و 600هزار تن و میزان تولید روغن کانولا به حدود 664هزار تن برسد.کشت کلزا از سال 78 در ایران آغاز شده است و تقریبا در تمام استان های کشور برنامه ریزی برای توسعه کشت کلزا (کانولا) انجام شده است که از دلایل اصلی تدوین برنامه های توسعه برای کشت کلزا را در 2 عامل باید جستجو کرد، اول آن که کشت کلزا یا کانولا در حد فاصل دو کشت برنج صورت می گیرد و بدین ترتیب می تواند درآمد اضافی برای زارع به همراه آورد و دوم آن که برخلاف دیگر دانه های روغنی ، کشت آن پاییزه است و می تواند در تناوب کشت با گندم یا ذرت قرار بگیرد. و بدین ترتیب افزایش عملکردی حدود 37 درصد برای گندم و حدود 15 درصد برای ذرت ایجاد می کند.به عبارت دیگر کشت کلزا می تواند در پایداری عملکرد گندم کشور نقشی مهم ایفا کند.
و سخن آخر
روغن کانولا به لحاظ برخورداری از کیفیت برتر و نیز پیچیده بودن پروسه تولید آن در کارخانجات روغن کشی و تصفیه روغن ، از قیمت بالاتری نسبت به دیگر روغنهای خوراکی برخوردار است ، ولی چه اشکالی دارد که برای برخورداری از کیفیت مطلوب تری که به سلامت جسمی ما منتهی می شود، هزینه بیشتری بپردازیم.
منابع:
1-دهشیری ، ع ۱۳۷۸. زراعت کلزا . دفتر تولید برنامه های ترویجی و انتشارات فنی
۲- شماع ، م وه ،ساعدی . ۱۳۷۰ . گیاهان سمی و تاثیر مسمومیت آنها در حیوانات . انتشارات دانشگاه تهران .
۳- عزیزی م و ا . سلطانی و س خاوری ، ۱۳۷۸ . کلزا، فیزیولوژی ، زراعت ، به نژادی ، تکنولوژی زیستی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد .
۴-) Berayan doig ۲۰۰۲ . brassica crops for hay and silage canola and mustard
۵-) D Arce Mcmillam- .۲۰۰۲. canola gets new life as feed silage .google search -.
۶- . voluntree camolagood 2001 ) Hoppee)
7 – www.canola-council.org