مقدمه :
کلزا یکی از مهمترین دانه های روغنی است که در شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور ما قابلیت کشت و گسترش دارد . افزایش اخیر در کشت و کار کلزا عمدتا" به منظور تولید روغن خوراکی بوده است اما افزایش جمعیت جهان و بهبود استانداردهای زندگی و استفاده از پروتئین های گیاهی به جای گوشت نیز یکی از عوامل اساسی افزایش سطح زیر کشت این محصول به شمار می رود . دانه های روغنی پس از غلات ، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند . این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب ، حاوی پروتئین نیز می باشد در حال حاضر مصرف سرانه روغن خوراکی کشور بیش از 16 کیلوگرم برآورد شده است . لذا با توجه به جمعیت کشور ، نیاز به حدود یک میلیون تن روغن در سال می باشد که بیش از 90 درصد آن از طریق وادرات تامین می شود به این لحاظ ، لزوم برنامه ریزی بلند مدت و منجسم در جهت رسیدن به خود کفایی در تولید روغن غیر قابل انکار خواهد بود . گلسزا یکی از مهمترین گیاهان روغنی برای کاشت در در شرایط آب و هوایی کشور موردت توجه قرار گرفته گرفته است . کشت پاییز ه این گیاه در اغلب نقاط کشور به راحتی امکان پذیر است . روغن دانه ارقام خوراکی کلزا دارای کیفیت بسیار مطلوب می باشد و پس از استحصال روغن روغن ، کنجاله باقی مانده سرشار از پروتئین بوده و برای و برای دام مناسب است .
اهمیت و جایگاه کلزا در ایران
ویژگی های خاص گیاه کلزا و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی ، اهمیت این محصول را بیشتر نموده است و به عنوان نقطه امیدی جهت تامین روغن خوراکی مورد نیاز کشور به شمار آمده است . در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره کرد :
– دارا بودن تیپ بهاره ، زمستانه ، و حد واسط ، امکان کشت این گیاه را در شرایط متفاوت اقلیمی فراهم می سازد .
– در کشت پاییزه نیاز به آبیاری کمتری بوده و امکان استفاده از نزولات آسمانی پاییزه و زمستانه وجود دارد .
– در اراضی شالیزار بعد از برداشت برنج می توانه از ارقام بسار زودرس کلزا جهت کشت استفاده نمود .
– در توسعه صنعت صنعت زنبورداری نقش مهمی ایفا می کند .
– کلزا با تقدم برداشت در مقایسه با گندم ، زمینه لازم برای کاشت دوم محصولات تانستانه را فراهم می سازد .
– به علت بقایای گیاهی مطلوب ، علاوه بر تاثیر مثبت در میزان ماده آلی خاک ، در تامین علوفه مورد نیاز زارعین نیز موثر است .
– به علت پاییزه بودن بر خلاف سایر دانه های روغنی بهاره در رقابت با محصولات پردرآمد بهاره قرار نمی گیرد .
خصوصیات گیاه شناسی کلزا
کلزا با نام علی Brassica napus گیاهی است از خانواده چلیپایان که عمدتا" دارای تیپ های رشد بهاره ، پاییزه و بینابین می باشد . به طور کلی ویژگی های اندام های رویشی و زایشی آن به شرح زیر است :
ریشه :
کلزا دارای یک ریشه اصلی عمودی و غالبا" بلند به شکل دوک می باشد که قطر قسمت فوقانی آن به 1تا3 سانتی متر می رسد . همچنین دارای ریشه های جانبی متعددی است که معمولا" افقی هستند در عمق خاک نفوذ می کند . عمق نفوذ و گستردگی سیستم ریشه ، نقش بسزایی در تحمل خشکی و استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در خاک دارد .
ساقه
کلزا تولید یک ساقه اصلی می کند که از آن شاخه های زیادی منشعب می شوند . پس از پایان زمستان ، ابتدا ساقه اصلی طویل می شود و پس از به گل نشستن ساقه اصلی ، شاخه های فرعی نیز شروع به طویل شدن می کنند . تراکم بوته تاثیر قابل توجهی در میزان شاخه دهی و ارتفاعی دارد که ساقه اصلی در آن شروع به انشعاب می کند . ولی عمدتا" شاخه های جانبی در قسمتهای میانی و بالایی ساقه اصلی تشکیل می شوند .
برگ
برگ های کلزا به سه فرم چسبیده ساقه آغوش ، چسبیده معمولی و دارای دمبرگ می باشند . ریزش برگ به دلیل برخی عوامل از جمله آفات در نواحی گرمسیری شایع است . چنانچه ریزش برگ ها در ابتدای گل دهی رخ می دهد ، تاثیر منفی بر عملکرد نهایی می گذارد ، اما پس از گل دهی اثر قابل ملاحظه ای بر آن ندارد .
میوه
میوه کلزا خورجینی به طول 5 تا 15 سانتی متر است که فاقد کرک بوده و در انتها به یک منقار منتهی می شود هر خورجین دارای 2 برچه است . در هر خورجین ممکن است 15 تا 40 عدد دانه تشکیل شود . خورجین ها پس از رسیدن از قسمت پایین باز می شوند و دانه ها می ریزند .
دانه
دانه کلـزا ذارای شکـل کروی بوده و معمولا" به رنـگ قـهوه ای تیره تـا سیاه می باشد . دانه ها هرچـه نارس تر باشند ، روشـن تر خواهند بود . پوسته دانه از سه لایه اپیدرم ، پـارانشیم و پیگمان تشکیل شده است وزن هر دانه کلزا بین 3تا7 گرم متغیر می باشد .
آکولوژی کلزا
درجه حرارت:
کلزا محصول مناطق معتدل و معتدل ساحلی است ، اما با اصلاح ارقام جدید سازگاری این گیاه به مناطق سرد سیر نیز گسترش یافته است . تحقیقات نشان می دهد که بیش از 90 درصد بذر کلزا در دمای مطلوب 20تا25 درجه سانتی گراد در مدت یک تا دو روز جوانه می زنند . کـلزا در تمـام مراحـل رشـد تـا حـدودی نسبـت به سرما مقاوم است .
نور
دامنه فتو پریود برای کلزا بسیار گسترده است . به طوری که در دامنه 10 تا 24 ساعت روشنایی ، قادر به درشد و نمو می باشد . به طوری کلی کلزا یک گیاه روز بلند است و برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی نیاز به روزهای بلند دارد . با افزایش طول روز ، گل دهی تسریع می شود .
رطوبت
کمبود رطوبت سبب کوتاه شدن عمر گیاه کلزا و کاهش تولید ماده خشک و بازدهی محصول می شود . تحقیقات نشان داده آبییاری از مرحله ساقه رفتن تا گل دهی از نقطه نظر سطح برگ حایز اهمیت می باشد . کپسول های نارس کلزا در اثر خشکی خاک به زمین می ریزند ، همچنین نقل و لنتقال مواد دفتوسنتزی از ساقه به دانه متوقف می شود .حساس ترین منطقه رشد و نمو کلسزا به کمبود آب ، مرحله گل دهی است . کمبود آب در این مرحله سبب افت شدید تعداد گل ، کپسول و دانه و میزان روغن دانه را کاهش می دهد . کلسزا در خاک هایی که رطوبتشان زیاد است ، دچار ورس می شوند . رطوبت زیاد خاک سبب توسعه بیماری قارچی می گردد و مقاومت به سرمارا کاهش می دهد . بنابراین در خاک های سنگین بار رطوبت زیاد باید به زهکشی خاک برای خارج ساختن آب اضافی توجه کرد .
خاک :
سهزار در گستره وسیعی از خاک های رسی نسبتاً سنگین تا خاک های شنی سبک کشت می شود . از ویژگی های عمده خاک مناسب برای کلزا آن است که آب به سهولت از آن عبور می نماید ، زیرا مردابی شدن زمین در طول دوره خروج گیاهچه و مرحله رشد رویشی برای رشد و نمو گیاه زیان آمد است .
این گیاه را در خاک هایی می توان کشت کرد که ph آنها از 5/5 تا 8 متغییر است . کلزا در خاک اسیدی بیش از قلیلیی مقاوم است .
تقسیم بندی اقلیمی ایران :
ایران دارای مناطقی از کشور است که دارای آب و هوای گرم و خشک بوده و حداقل دمای هوا در زمستان بالاتر از 7 – درجه سانتی گراد می باشد . از جمله این مناطق می توان استان خوزستان ، بوشهر ، هرمزگان ، سیستان بلوچستان و مناطق گرم استان کرمانشاه ، ایلام ، لرستان ، خراسان ، فارس ، کرمان رانام برد .
اقلیم معتدل سرد
شامل مناطقی از کشور که حداقل دمای هوا در زمستان بین 7 – تا 14 – درجه سانتی گراد می باشد و ارتفاع آنها از سطح دریا غالباً کمتر از 1000 متر است . از جمله این مناطق کرج – ورامین – ساوه – مشهد – نیشابور – خاش – سمنان – گرمسار – اصفهان – یزد – کرمان – شیراز و غیره .
اقلیم سرد
شامل مناطقی از کشور که دارای زمستان های سرد بوده و حداقل دمای هوا در زمستان به پایین تر از 14- درجه سانتی گراد می رسد و ارتفاع آن از سطح دریا غالیاً بالاتر از 1000 متری می باشد . از جمله این مناطق می توان به استان های همدان – زنجان – کردستان – شاهرود – اراک – بردهیر – خمین – شازند- قوچان – اقلید – درود و غیره .
مرحله وال عملیات زراعی کاشت :
انتخاب مزرعه
کلزا در محدوده وسیعی از خاک رشد می کند ، ولی مناسب ترین اراضی برای رشد کلزا ، خاک هایی با بافت متوسط ، زهکشی مناسب مواد آلی کافی و ph حدود 5/6 می باشد . کلزا در تناسب هر محصولی که اجازه تهیه بهتر مناسب بذر را داده از توسعه عوامل بیماری زای خاک زنی جلوگیری می کند ، به ویژه در تناوب با غلات عکس العمل های مطلوبی را نشان می دهد .
کاشت متوالی کلزا در یک زمین یا کشت آن در تناوب با سایر گیاهان جنس بر اسیکا باعث تشدید بیماری های کلزا می گردد چرا که در این حالت بیماری زا می تواند در سال های متوالی در خاک و در روی گیاه میزبان باقی بماند و جمعیت خود را افزایش دهد .
انتخاب رقم
ارقام کلزا از نظر تایپ رشد با توجه به ریخته اراثی به سه گروه عمده تقسیم می شوند .
ارقام کلزا با تیپ رشد بهاره :
این رقم برای به گل رفتن به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد به مدت یک هفته نیاز دارند ارقام کلزا با تیپ رشد بینا بین
این رقم جهت بهاره سازی یا شروع رشد رایشی به درجه حرارت حدود 3درجه سانتی گراد و کمتر مدت یک ماه نیاز دارند .
ارقام کلزا باتپ رشد زمستانه :
این گروه تحمل به سرمای بسیار خوبی داشته و جهت شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد و کمتر به مدت یک و نیم ماه نیاز دارند .
آماده سازی زمین :
مجموعه شرایطی که سرعت جوانه زنی و ایجاد پوشش سریع و یک نواخت را فراهم می سازد باعث بهبود کنترل علف های هرز و افزایش مقاومت به سرما و عملکرد دانه می شود بهتر بذر باید نسبتاً همواره باشد و تا عمق مناسبی رطوبت داشته باشد . ساختمان سطح خاک باید دارای دانه بندی خوبی بوده در انتخاب زمین معمولاً عملیات آماده سازی زمین شامل شخم ، دیسک و ماله انجام می شود .
سپس از شخم زدن زمین برای از بین بردن کلوخ های خاک ، دو بار دیسک عمود بر هم ضروری می باشد . همچنین از کوره های شیمیایی پایه نیز می توان استفاده کرد . سپس از دیسک زدن از ماله نیز جهت تسطیح زمین و کمک به سبز شدن یکنواخت مزرعه استفاده می گردد .
تاریخ کاشت :
جهت پوشش مناسب مزرعه و افزایش تحمل به سرما ، کلزا باید در تاریخ مناسب کشت گردد . به طور کلی کلزا باید 6 هفته قبل از شروع اولین یخبندان کشت گردد . کاشت زود هنگام باعث جذب مقدار زیادی آب و مواد غذایی در طول فصل پاییز و در نتیجه رشد زیاد بوته ها می شود کاشت با تاخیر سبب کوچک ماندن گیاه و عدم ذخیره کافی مواد غذایی شده و این مسئله نیز خطر سرمازدگی را افزایش می دهد . زمان کاشت کلزا در مناطق گرم و خشک مثل خوزستان ( 1 تا 20 آبان ماه ) است .
روش کاشت :
کلزا به دو روش دست پاش و مکانیزم می کارند . در کاشت دست پاش به میزان بذر بیشتری نیاز خواهد بود . در این روش بستر بذر کاملاً باید صاف شود و سپس از پخش بذر یک دیسک یا غلطک بسیار سبک زده شود تا تماس کافی بین بذر و خاک ایجاد گردد . آبیاری باید به دقت انجام شود تا از شته شدن بذر و عدم یک نواختی در بسته مزرعه جلوگیری گردد .
در روش کاشت مکانیزه هم می توان با خطی کارغلات و هم بذر کار عمل کاشت را انجام داد.
داشت مرحله دوم زراعی
عملیات داشت شامل تغذیه گیاه آبیاری ، مبارزه با آفات ، بیماری ها و علف های هرزمی باشد .
تغذیه گیاه
قبل از تهیه بستر بذر باید آزمون خاک انجام شود به این منظور باید از چندین عمق خاک نمونه گیری گردد و خواص فیزیکی و شیمیایی آن به ویژه میزان ازت ، فسفر، پتاسیم ، گوگرد و ریزه مغزی ها تعیین می شود توجه به حاصل خیزی خاک در کود دهی و تغذیه گیاه بسیار حایز اهمیت است .
آبیاری
کمبود آب اثر سویی بر عملکرد دانه کلزا دارد . تاخیر در آبیاری دوم موجب تاخیر در رشد اولیه و نرسیدن کلزا به روزت مناسب و کاهش مقاومت آن به سرما می گردد .حساسترین زمان برای آبیاری ، مرحله گل دهی و اوایل کپسول بندی می باشد و کمبود آب در این مرحله موجب کاهش تعداد کپسول و دانه بندی و نیز کوچک ماندن دانه ها ی کاهش درصد روغن دانه می گردد. در بیشتر مناطق 2 تا3 نوبت آبیاری در پاییز 3 تا 4 نوبت آبیاری در بهار مورد نیاز است .
زمان آخرین آبیاری در زراعت کلزا حداکثر زمان 20 درصد رسیدگی کپسول های ساقه اصلی صورت پذیرد تاخیر در این زمان باعث تحریک رشد رویشی و ایجاد شاخه های جانبی و عدم رسیدگی یک نواخت محصول گردد و کیفیت آن را شدیدا" کاهش می دهد .
مبارزه با آفات
از مهمترین آفات کلزا در ایران می توان به شته مومی ، کلک ،سوسک، گرده خوار، سوسک منداب، سفیده کلم ، پرندگان و غیره اشاره کرد تناوب زراعی مناسب می تواند در کنترل آفات کلزا مفید واقع شود .
مبارزه با بیماری ها
کلزا یکی از خانواده شببویان بوده و علف های هرز متداولی همچون خردل و علف فلفلی در این خانواده قرار دارد . بر این اساس ، تعداد زیادی از بیماری های که روی این گروه از علف های هرز موثرند کلزا را نیز آلوده می کنند بیماری های کلزا از طریق خاک ، بذر ، هوا ، و نیز بقایای محصول آلوده منتشر می شوند .
مبارزه با علف های هرز
یکی از عوامل محدود کننده کشت کلزا علف های هرز می باشند . رقابت علف های هرز بی کمیت و کیفیت محصول کلزا تاثیر می گذارد . علف های هرز نه تنها در مصرف آب نور و مواد غذایی با کلزا رقایت می کنند بلکه اختلاط آن باعث پایین آمدن کیفیت روغن کنجاله می شود . کلزای پاییزه در شرایطی که مدیریت مناسبی در مزرعه اعمال شود ، قادر است از رشد اکثر علف ها ی هرز یک ساله جلوگیری کرده و آنها را از صحنه رقابت خارج نماید . علف هاب هرز بهاری در شرایطی مسءله ساز می شوند که کلزا رشد ضعیفی داشته و یا بخش هایی از مزرعه عاری از علف های هرز پهن برگ بزرگ باشد . برای مبارزه با علف های هرز از روش های زراعی زیر می توان استفاده کرد .
مارخار کردن- کشت بذر سالم – روش های شیمیایی قبل از کشت – از موارد مبارزه با علف های هرز هستند.
برداشت مرحله سوم عملیات زراعی
میزان روغن دانه کلزا تا 40 روز پس از گرده افشانی ، سیر صعودی داردس از آن با تغییر جزئی و نا محسوس در یک میزان ثابت باقی می ماند . وزن خشک دانه نیز تقریبا" روندی مشابه دارد ، با این تفاوت که حدود 50 روز پس از گرده افشانی ، میزان آنم به حداکثر می رسد وزن هر دانه تقریبا" تا میزان رسیدن کامل دانه سیر صعودی دارد .
زمان برداشت
از نقطه نظر علمی محصول زمانی می رسد که تمام بذور سیاه رنگ شده و رطوبت بذر به کمتر از 15 درصد رسده باشد به منظور کاهش ریزش بذر عمل برداشت باید در اوایل صبح یا عصر انجام شود . رسیدن دانه از قسمت پایین ساقه شروع می شود و به قسمت بالا گسترش می یابد ، البته در شرایط بالا بودن دمای هوا و عدم تامین رطوبت کافی یا وزش بادهای گرم و بارندگی ، خشک شدن کپسول ها از بالا شروع شده و تعیین زمان صحیح برداشت را با مشکل مواجه می کند برداشت به دو روش مستقیم و غیر مستقیم است .
برداشت غیر مستقیم
به منظور کاهش ریزش دانه ، برداشت غیر مستقیم زمانی است که بعضی از کپسول ها یا دانه ها سبزند . رنگ دانه در تعیین مرحله بلوغ مهمتر از رنگ کپسول است . مرحله مناسب برداشت غیر مستقیم ، با نمونه برداری از قسمت میانی ساقی اصلی و شاخه فرعی اولیه تعیین می شود و با شمارش سیاه و سبز عرصه دانه های سیاه محاسبه می گردد . زمانی که40تا50 درصد از دانه ها به رنگ قهوه ای روشن تا سیاه در آیند محصول باید برداشت شده و به محل خرمن کوبی برده شود . در اکثر کشورهای تولید کننده کلزا ، به طور معمول برداشت غیر مستقیم انجام می شود در کانادا تقریبا" تمام انواع کلزا توسط کف بردن دور می شود . این روش ریزش دانه را به خاطر وزش باد کاهش می دهد .
برداشت مستقیم
برداشت مستقیم به هنگام رسیدگی یک نواخت محصول ، چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی امکان پذیر است . برداشت زودرس منجر به افزایش بذر سبز می شود و برداشت دیرهنگام به دلیل ریزش ، باعث کاهش عملکرد دانه می گردد بنابراین 85تا90 درصد بذر سیاه ویژگی کاربردی جهت شناسایی بهترین زمان برداشت می باشد .
تلفات بذردر زمان برداشت
تلفات بذر در زمان برداشت حتی می تواند به 500 کیلوگرم در هکتار نیز برسد و مهمترین علت آن تنظیم نا مناسب کمباین می باشد . همچنین ارقام مقاوم نیز برداشت ، ایستاده هستند ، در برابر بادهای شدید آسیب پذیر می باشند و تلفات بذر آنها در زمان برداشت زیاد است بهترین ارقام از آنهایی هستند که در زمان رسیدن ، ساقه هایشان کمی خم می شود .
انبار کردن :
بذر سبز و مطلوب و وجود ناخالصی در بذور می تواند مشکل ساز باشد بذر تازه دارای درصد رطوبت بالایی است بنابراین پیش از ذخیره سازی دانه ها باید خشک و تمیز گردد . رطوبت دانه ها باید کمتر 9% باشد در غیر این صورت کیفیت روغن و بقای دانه کاهش خواهد یافت و قارچ ها قادرند در این ناحیه رشد کنند . به منظور از بین بردن حشرات و هر نوع آفات احتماعی انبار را پیش از ذخیره سازی ضدعفونی می کنند برای جلوگیری از گرم شدن انبار رطوبت گلزا تا حدی که به کمتر از 9 درصد برسد ، خشک شوند . و دمای انبار به کمتر از 10 درجه سانتی گراد کاهش یابد .
1- مرحله کاشت :
هزینه مواد کاشت :
اجاره زمین 8000000 = 2× 4000000
هزینه بذر 400000 = 40000×2×5
پول سم مصرفی 5000000=500000 × 5 × 2
کود 200000 = 50000 ×2×2
هزینه های کاشت :
کاشت بذر 1200000 = 600000×2
فسفات (هزینه کود پاشی ) 340000=170000 ×2
هزینه سم پاتشی 600000 = 300000 ×2
(ماخار) آبیاری قبل کشت 340000= 70000× 2
(همراه با کاشت بذر ) آبیاری بعد از کشت 600000 =300000 ×2
نهرکشی 200000=100000 × 2
13600000 = 200000 + 500000 +400000 +8000000
هزینه دستمزد 2720000 = 20% × 13600000
+600000+340000+600000+340000 + 600000 + 340000 + 1200000 + 200000 + 500000 + 400000+ 8000000
جمع هزینه های مرحله کاشت 19600000 = 200000+2720000
2- مرحله داشت :
آب مصرفی 1000000= 2× 500000
هزینه آبیاری 500000 = 50000× 5 × 2
کود مصرفی 160000 = 40000× 2 × 2
سم علف کش 300000= 150000 × 1 × 2
سمپاشی 200000 = 100000 × 1 × 2
هزینه تنک و وجین 4000000=2000000× 2
هزینه حراست 600000=2× 150000 × 2
بیمه سهم کشاورز 500000 = 250000 × 2
300000 +160000 +500000 +1000000
جمع هزینه داشت 7060000 =500000+600000 +4000000 +200000 +
ارقام هزینه
تعداد یا مقدار
قیمت کل (ریال )
آب مصرفی
2 هکتار
1000000
هزینه آبیاری
5 بار
5000000
کود مصرفی
2کیلو
160000
سم علف کش
1کیلو
300000
سمپاشی
1کیسه
200000
هزینه تنک
2 هکتار
4000000
حراست
2 نفر
600000
بیمه سهم کشاورز
2 هکتار
500000
3- هزینه برداشت :
هزینه کمپاین 1200000 = 600000 × 2
برداشت در 2 هکتار 4000= 2000× 2
کیسه گیری بارگیری و حمل 140000 = 70000× 2
انبار کردن 480000 = 120 × 4000
هزینه متفرقه 300000
جمع هزینه برداشت 2120000 = 300000+480000+140000+1200000
= سود
جمع کل هزینه ها 4474000 = 5756000 + 19600000 + 7060000 + 2120000 +720000
هزینه سربار 5756000 = % 20 × (19600000 + 7060000 + 2120000 )
کل فروش : 80000000=20000×4000
قیمت تمام شده هر کیلو 11186 = 4000 ÷ 447440000
سود 35256000 = 44744000 – 80000000
درصد سود به فروش : %44
منابع :
مجنون حسینی ن0 ودوازده امامی س . 1386 زراعت و تولید گیاهان دارویی انتشارات تهران
امید بیگی ر . 1384 تولید دانه های روغنی جلد اول ، انتشارات آستان قدس رضوی
فهرست مطالب
مقدمه : 1
اهمیت و جایگاه کلزا در ایران 1
خصوصیات گیاه شناسی کلزا 2
ریشه : 3
ساقه 3
برگ 3
میوه 4
دانه 4
آکولوژی کلزا 4
درجه حرارت: 4
نور 5
رطوبت 5
خاک : 5
تقسیم بندی اقلیمی ایران : 6
اقلیم معتدل سرد 6
اقلیم سرد 6
مرحله وال عملیات زراعی کاشت : 6
انتخاب مزرعه 6
انتخاب رقم 7
ارقام کلزا با تیپ رشد بهاره : 7
ارقام کلزا باتپ رشد زمستانه : 7
آماده سازی زمین : 7
تاریخ کاشت : 8
روش کاشت : 8
داشت مرحله دوم زراعی 9
تغذیه گیاه 9
آبیاری 9
مبارزه با آفات 9
مبارزه با بیماری ها 10
مبارزه با علف های هرز 10
برداشت مرحله سوم عملیات زراعی 10
زمان برداشت 11
برداشت غیر مستقیم 11
برداشت مستقیم 12
تلفات بذردر زمان برداشت 12
انبار کردن : 12
منابع : 16
6