آشنایی با مرمت ابنِِیه
کاروانسرای حسین خانی همدان
شناخت شهر همدان
بازار همدان
کاروان سرای حسین خانی
شناخت بنا
آسیب شناسی بنا
ارایه طرح مرمت
طرح احیا
بررسی نمونه های مرمت شده
فهرست مطالب
شناخت شهر همدان
ای ریِ هیچ مدان، هیچ نیاری به خیال یاد آن سال که شاه همه دان در همدان
.
همدان در گذر تاریخ
مهاجرتهای اقوام آریایی نژاد ماد ازحدود ۳۵۰۰ سال پیش به منطقه غرب ایران و محدوده فعلی استان همدان واختلاط و سلوک آنان با اقوام مستقر در منطقه به تدریج منجر به شکل گیری نخستین حکومت فراگیربه مرکزیت هگمتانه (همدان) در فلات قاره ایران گشت و این حکومت در ۶۵۰ قبل از میلاد در اوج اقتدار خود ضمن غلبه بر بزرگ ترین قدرت سیاسی و نظامی آن عصر یعنی دولت آشور قلمرو خود ار از شرق به آسیای میانه و در غرب به قلب آسیای صغیر بسط داد. بر اساس نوشته های هرودوت ورخ یونانی بدستور دیااکو نخستین پادشاه ماد در هگمتانه (همدان) پایتخت آنان استحکامات عظیمی شامل قلاع تو در تو و قصرهای سلطنتی برپا گشت.
جغرافیای همدان:
استان همدان با مساحت19025 کیلومتر مربع بین مدارهای ́59 ˚33 و́49 ˚35 عرض شمالی ونیمروزان́ 34 ˚47 و ́36 ˚49 طول شرقی جزء استانهای غربی ایران است. از شمال به زنجان، از جنوب به لرستان از شرق به مرکزی و از غرب به کرمانشاه وکردستان متصل است. کوه الوند فراروی شهر همدان گسترده در غرب وجنوب آنجا کوهستان منفردی از انشعابات شرقی زاگرس مرکزی قرار دارد..
وجه تسمیه
همدان به وا‍‍ژه های همدان در امروز ، اهمدان در فارسی میانه ، همدان در فارسی نوین و عربی کهن ، هگمتانه در فارسی باستان به معنای اجتماع ، شهر ، محل گرد آمدن ، گردآمدگان نامیده می شود . اکنون شهرستا ن با 500/563 نفر جمعیت و حدود 119960 خانوار که حدود 420000 تن در نقاط شهری و حدود 144000 تن در در روستا ، کلاً 109100 واحد مسکونی با 100% برق – 5/30 % تلفن و 5/82 % لوله کشی آب و 60% لوله کشی گاز.
جمعیت همدان:
جمعیت ساکن در همدان بر طبق سرشماری سال 1375 000/678/1 نفر(که 3/48 شهری و6/51 در روستا ساکن اند).
شهر همدان به علت وجود مزار استرومردخای از کانون مهم یهودیان بوده است. صنایع دستی همدان از دیرباز چرم سازی، قالی بافی، سفال گری، زرگری، بافندگی و اخیرا کبریت سازی و تعمیر مکانیکی بوده است
ترکیب قومی جمعیت شهری همدان با مهاجرت مدام اهالی روستاهای غالباً ترک زبان به شهر خصوصاً طی دو سه ده اخیر کما بیش تغییر کرده است هر چند با مدنی الطبع شدن مهاجرن روستایی تدریجاً فرهنگ فارسی گسترش می یابد ولی همدان دیگر اصالت دیرینه و هویت فرهنگی گذشته اش را باز نخواهد یافت
قدمت همدان:
شهر همدان مرکز استان همدان واقع در دامنه الوند با وسعت 5/53کیلومتر مربع نهاده بر دشتی به بلندی 3/18 از سطح دریا که قدمت جایگاه کنونی آن بر حسب آثار تمدنهای ماقبل تاریخ موجود در منطقه دسته کم بایستی از حدود5000 سال پیش به صورت مسکون شده باشد همدان بزرگترین شهر در کوهستان بود همدان شهری بزرگ وبازسازی شده به مساحت یک فرسنگ در یک فرسنگ دارای برج وبارو وشهرستان با چهاردروازه آهنی خانه گلین وچشمه وجویها وباغهای بسیار که بنای عتیق در میان شهر روی به ویرانی نهاده مسجد جامع آنجا هم در میانه سه راسته بازار به شالوده ساختمانی کهن استوار بوده وجود چهارسوقها در بازارهای اسلامی وقیصریه های نزدیک مسجد دارای بن مایه نمونه های بیزانسی یا انگاره رومی است که با گرته های ساختمانی ایرانی ترکیب شده است. به لحاظ رونق تجارت در این شهر وکاروانسراهای بسیار بازرگانان اروپایی آن را انبار ایران می نامند.
هگمتانه نام باستانی شهر همدان بوده و معنایش "جای گرد آمدن مردمان" است. برخی هگمتانه را "دژ مادها" برگردان کرده اند. این شهر از نخستین شهرهای باستانی ایران و پایتخت مادها بوده. این نام را یونانیان اکباتان (Agbatana) می خواندند که یونانی شده هگمتانه است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو می داند که در 800 پیش از میلاد ساخته شده است و می گوید که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره ها بوده اند.
طرح شهری همدان باستان مدائن گونه بوده نیز آنچه درباره تفرق معابد و قلاع و قصور و مساکن پیرامونی آنجا می دانیم و بر حسب اطلاعات جغرافیائی که از دوران اسلامی درباره پراکندگی و ناپیوستگی کوی و برزن و راسته های شهر بدست می آید شاید بتوان نتیجه گرفت که همدان از دیرباز مجتمع مدینه های دور از هم بوده است.
اما نظر به دایره سان بودن بنای سارو(هگمتانه) در میانگاه آنان گفته اند که چنین گرته ای در بنای شهرهای جردن (ترکیه) و دارابگرد (فارس) هم بکار رفت حتی شهرهای تیسفون (مدائن) و بغدادعباسی که از نمونه های شهرسازی منظمانه اند بر هیات هگمتانه بنا شده اند.
جمعی از ایران شناسان و باستان شناسان نظر به اشاره هرودوت در طرح کاخ که زمین آن تپه مناسبی است اعتقاد بر آن است که اطلال قلعه مخروب واقع در تپه مصلای همدان همان ارک شاهی اکباتان بوده و کاخ بر روی آن قرار داشته است.
همدان طی سده ششم پایتختسلاجقه عراق عجم بود که طبعا مشمول توسعه مدنی با ایجاد کویها و برزنهای جدید، احداث قلاع و قصور چندی همبر با عمارات و معابر نو نیز دارای مساجد و مقابر دیگر گردید اما آن همه بر اثر تازش مغولان ویران شد ناچار شهرکی در حومه شمالی آنجا به نام همدان نوپا گرفت.
در عهد ایلخانان این شهر تا حدی اهمیت سابق را بازیافت که با استقرار حکومت صفویان در آنجا یک یا چند رونق گذشته به آنجا بازگشت ولی همواره در معرض تجاوز عساکر عثمانی بود پس از ویرانگریهای عثمانیها خصوصاً در سال 1136 ق آقا محمد خان قاجار که در سال 1205 ق همدان را تسخیر کرد قلعه قدیمی واقع برتپه مصلای مذکور را هم ویران ساخت از این رو یکدهه
پس از آن ها لینگبری بافت ساختاری شهر بسیار نا منظم با کوچه های بسیار تنگ پیچا پیچ و کثیف خانه های گلین و آجری در ردیف بسیار نامرتب اما بازارهای سر پوشیده بهتری با صنعت چرم بی نظیری به وصف آورده است .
بافت همدان:
اندیشه دگرگونی در بافت قدیم شهر با احداث میادین وشوارع برحسب اصول شهرسازی جدید هم از بدو انقلاب مشروطه در ایران در آن شهر پیدا شد.در زمان ریاست شهرداری فریدالدوله اندیشه نقشه کشی اصولی در شهر سازی قوت گرفت براین پایه یک مهندس آلمانی به نام کارل فریش نقشه یا طرح جامع وجالب شهرسازی همدان را چنین ترسیم کرد.
میدان مرکزی (کنونی) با دایره ای به شعاع 80 وشش خیابان به عرض
30 با فواصل مساوی 60درجه در شش جهت تمام شبکه بندی به صورت شعاعی وحلقوی معطوف به همان میدان می باشد چنین طرحی به سبک باروک معمول در اروپا وبا توجه به میدان مونیخ انجام شده است. ما معتقدیم که آن مهندس آلمانی قطعا طرح دایره سان وافلاک واره هگمتانه باستان را باشش بارو وکاخ مرکزی مد نظر داشته است بساکه هم از طرحهای شهری دایره ای مدائن وبغداد به سبک آنجا آگاه بوده بدین سان هویت معماری باستانی همدان را در عرصه شهر بدان بازگردانده است.به طور کلی شهر در دوران معاصر سه دوره توسعه به خود دیده است دهه دوم(عصر پهلوی یکم) دهه پنجم (پهلوی دوم) و دهه هفتم(عصرجمهوری اسلامی) که طرحهای جامع مدنی وعمرانی با احداث کمربندی ها ومیادین وبلاورهای متعددی در آنجا اجرا شده سیمای شهر یکسره دگرگون شده هنوز هم مراحل توسعه وعمران را می گذراند
بازار همدان
بازار همدان
بازارهای همدان مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقفند و از بافت معماری اسلامی برخوردارند جملگی بازمانده دوره قاجاریه می باشند. جز نه راستا. بقیه در دو. سه دهه قبل به دستور مسوولان وقت ازباب تجدد گرایی سقف آنها را برداشته و با گذشت زمان صاحبان اماکن تجاری برای استفاده از زیر بنای بیشتر طرفین آنها را نیز خراب کرده اند. که با تیر آهن و دیوارهای تیغه ای بازسازی کرده اصالت خودر را ازدست داده اند.
این بازارها در مرکز شهر قرار دارند و هر یک مختص یک نوع مال التجاره یا پیشه ورانی است که دارای حرفه مشترکی هستند از این رو مردم بر حسب احتیاجات خود می دانند برای تهیه نیازمندیها به کجا مراجعه نمایند. بعضی از بازارها مانند اکاروانسراها در تملک اشخاص ثروتمند بوده که برای کسب در آمد بیشتری بنا شده اند چنان که بازار قیصریه(بازار فرش فروش های فعلی) را میرزا کاظم منشی قاجاریه در پشت کاروانسرای خود (کاروانسرای میرزا کاظم) ساخت که اکنون متعلق به چند تن از تجار می باشد. بر همین قیاس راستا بازارهای صحاف خانه. موتابخانه. کفشدوزخانه و …
به علت موقعیت خاص جغرافیایی همدان و قرارگرفتن در مسیر راه های ارتباطی شهرهای غربی و نیز زایران انبوهی که از میانه و مناطق دور دست جهت زیارت عتبات عالیات در همدان توقف می نمودند این شهر از اهمیت خاص اقتصادی و جغرافیایی به ویژه از دوران صفویه و توامانی دین و سیایت بر خوردار بوده است.
ویلیام جکسن می نویسد: (بازارهای همدان دارای سقفند و بیش از پانصد دکان پر مشتری در آنها قرار دارد بازرگانان از این شهر به عنوان (انبار ایران) یاد می کنند. از جمله کالاهای بازرگانی. اجناس چرمی را باید نام برد زیرا همدان شهر دباغ خانه هاست همدانیها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملی از آنها شهره شده اند)
در سال 1921 .م. همدان 150 دکان دباغی داشت. جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان مینویسد(زین و تسمه و جامدان و کفش های نوک تیز را در غرفه های متعددی به معرض فروش نهاده اند از این گذشته نمدهای نرم سفید که برای زیرانداز. نمدزین. کپنک و شولای چو÷اتان به کار می رود و کلاه های پوستی شبیه کلاه خوددر هیچ جای ایران بهتر از همدان ساخته نمی شود همچنین ساختن غایشه)
بازارهای عمده به جز چند مورد که به خاطر جایگزین شدن اجناس کارخانه ای وارداتی هم تغییر نام داده و هم محل فروش اجناس متفرقه گردیده تاکنون سر پای خود ایستاده ولی روزهای آخر خود را طی می کنند در آینده نه چندان دور این یادگار کهن و آشنای سالخوردگان با تمام خاطرات تلخ و شیرین قرنها به سرنوشت غم انگیز خود نزدیک می شوند. برای مثال بازارهای: آهنگرها. گیوه کش ها. زهتاب ها. موتاب ها. نجارها. گوزه گرها. صحاف ها و… دیگر پیشه وران و مصنوعات آنها خبری نیست و جز نامی از آنان باقی نمانده.
راستاهایی نظیر کفشدوز خانه. صحاف خانه عملا" به مغازه های فروش کفش کارخانه ای و فروش لوازم التحریر و سایر اجناس متفرقه تبدیل شده اند. از راستا بازارهای: گندمی ها. پالاندوزها. خامه فروشها و نخود بریزها. جزیکی دو دکان در هر راستا بقیه به فروش اجناس متفرقه مشغولند.
با دقت در نقشه همدان می بینیم که تمامی بازارهای همدان در حول و محور مسجد جامع ساخته شده. تجار و پیشه وران نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می کردند و می کنند. جز مسجد جامع مساجد کوچک تری را در جای جای بازار مشاهده می کنیم کسبه ای که به مسجد جامع دور ترند نمازظهر و عصرخود را در آنجاها به جا می آورند مانند مساجد: پیغمبر در راستای پیغمبر. سر نمازگاه ابتدا ی گندمی ها. مسجد آقای آخوند در انتهای راسته گندمی ها. جز مساجد. چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط در روزها فعال بودند. همچنین در نقاطع راستاها. نانوایی. آشپزی و دکانهای بقالی و قهو خانه/ چایی خانه در سراسرروز به کار مشغول بودند.
بازارچه ها
بازارچه ها یا بازارهای کوچک هرمحل بر سر گذر مردم نزدیک به چمنها(میدان محل) دکانهای متعددی وجود داشت که حوایج اولیه محل را تامین می کردند. که به آنجا بازارچه می گفتند.
بازارچه های معروف عبارت اند از: 1- بازارچه اسمعلی خان 2- بازارچه امامزاده یحیی . 3- بازارچه پل پهلوانها. 4- بازارچه توت قمی ها/ پل یخچال/ محل فرنگی ها. 5- بازارچه جاگله. 6- بازارچه جولان. 7- بازارچه چمن ورمزیار. 8- بازارچه درود آباد/ دورد آباد. 9- بازارچه دوگوران. 10 – بازارچه شالبافان. 11- بازراچه شریف الملک. 12- بازارچه کبابیان. 13- بازارچه کلپا. 14- بازارچه کولانج/ کولانه. 15- بازارچه محله حاجی. 16- بازارچه مصلی/ فراش باشی. 17- بازارچه مظفریه. 18- بازارچه میدان مال فروش ها. 19- بازارچه نظر بیک.
گذرها
گذر نیز بازارچه مفصل تری بود در تقاطع چند کوی (محل) وجود داشت که از معروفترین آنها می توان: سر گذر د باغخانه را نام برد.
کاروانسراهای همدان
، از نوع درون شهری است و به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
کاروانی، تجاری مانند: کاروانسرای گلشن و میرزاخانی، که هم تجاری هستند و هم محلی برای استراحت کاروانیان بوده اند.
تجاری: از این نوع، می توان به کاروانسرای صفرخان نو و شریفیه اشاره کرد.
اکثر کاروانسراهای کاروانی، تجاری دارای حیاط مرکزی هستند و حجره ها در دو طبقه پیرامون حیاط مرکزی، بنا شده اند که حجره های طبقه پائین به عرضه کالا اختصاص دارند و حجره های طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانیان بوده اند.
اقتصاد پویای همدان سبب گردید که تعداد قابل توجهی کاروانسرا در آن احداث شود به طوری که (ویلیام جکسن) عده کاروانسراهای همدان را بیش از پنجاه ذکر نموده و نوشته است که این کاروانسراها از جهت اشیاء و ادوات مورد لزوم گروه بیشمار بازرگانان و زواری که از این شهر می گذرند در جنب و جوشند و کارشان سخت پر رونق است.
برخی از کاروانسراها در ایام مخصوص محل برگزاری روضه خوانی بود و در ایام محرم حرکت دستجات طوری تنظیم می گشت که از دوسه کاروانسرا بگذرد و در آنجا از عزاداران استقبال و پذ یرایی می کردند و تجار نامی کاروانسراها بانی مخارج این مراسم بودند.
کاروانسرای قلمدانی: در شمال مسجد پیغمبر به وسعت تقریبی 500 متر مربع ، کاربری فعلی و دفتر تجاری است.
کاروانسرای صفرخانی و سرای نو: در ضلع شمال و شرق مسجد پیغمبر، در راسته فلسطین واقع است. ورودی آن در کنار ورودی سرای قلمدانی واقع است و با مساحت 4000 متر مربع، دارای 165 باب حجره است. این کاروانسرا به شماره 2088 مورخه 11/5/1377 به ثبت آثار تاریخی رسیده است.
کاروانسرای شریفیه : واقع در بخش میانی بازار و محدود به راسته نخود بریزها، حلبی سازخانه، صحافخانه و علاقبندها می شود این کاروانسرا به شماره 2087 مورخه 11/5/1377 ثبت شده است.
کاروانسرای میرزا کاظم : در ضلع شرقی خیابان اکباتان واقع شده و ورودی ان از راسته سمساری هاست. این مجموعه در حال حاضر زیباترین و سالم ترین سرای همدان است وسعت تقریبی آن 4000 مترمربع است و به شماره 2224 مورخه 23/5/1378 به ثبت رسیده است.
کاروانسرای حسین خانی: در شمال شرقی کاروانسرای نو قرار دارد و درب های اصلی آن در جنوب شرقی کاروانسرا قرار دارد. این بنا متعلق به دوران فتحعلی شاه قاجار است و در حال حاضر محل انبار کالا شده و در گذشته علاوه بر انبار تجارتخانه هم بوده است.
کاروانسرای گلشن: در خیابان اکباتان روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد . و مدخل دیگر آن ، از وسط ضلع غربی به بازار صحافخانه مرتبط می گردد. احداث این بنا مربوط به اوایل دوران قاجاریه بوده و کاربری فعلی آن مرکز فروش گلیم و موکت ، پارچه و غیره می باشد.
نقش سرا در ساختار گذشته مجموعه بازار
بازار فعلی همدان پیکره باقی مانده بنیان های متکامل شده از صفویه تاکنون است. ساختار اولیه بازار، امتداد ورودی شهر از شمال (تهران ـ ری) به مرکز سیاسی ـ مذهبی شهر در مجاورت مسجد جامع بوده است. راسته های منشعب از آن در ابتدا محدود به سه راسته کفش دوزخانه کوچک و بزرگ و قیصریه موتابخانه بوده است. سراهای مهمی چون میرزاباقر، حسین خانی، گلشن و میرزا کاظم نیز این مجموعه را شکل می بخشیده است. با گسترش و بهبود وضعیت اقتصادی شهر در آن دوران سراها و راسته های متعدد به مجموعه اضافه شده و توسعه متراکم آن را در محدوده اصلی خود جلوه گر ساخته است. از راسته های اصلی منشعب از محور اصلی (گلشن، حاج فضل ا…) می توان به راسته کلیمی ها (یهودی ها یا فلسطین) اشاره کرد.
:: سراهای همدان
سرای تحدید : این کاروانسرا در راسته ذغالیها قرار گرفته که مخروبه شده است.
سرای سبزواری: در ضلع جنوب غربی بازار (ورود از شرق خیابان باباطاهر است).
سرای افتخاری: در شمال راسته اسکندریه (ورودی از شرق خیابان باباطاهر است)
سرای قدسیه: در راسته قبله در جنوب غربی بازار، دارای بیشترین تعداد حجره و محل انبار کالاست.
سرای قبله : با 16 باب حجره در راسته قبله و جنوب غریب بازار واقع است و فعلاً محل انبار کالاست.
سرای یعقوب یاری: در غرب بازار قرار گرفته و گرچه مخروبه است، لیکن واجد ارزش معماری است.
سرای پیغمبر : در ضلع غربی بازار است و به علت مجاورت با مسجد پیغمبر به این نام مشهور شده است.
سرای دکتر مطلب: در شمال راسته پیمبر واقع شده و فعلاً محل انبار کالا شده است.
سرای حاج ملا یوسف : در غرب راسته حسین خانی واقع شده و به محل انبار کالا تبدیل گردیده است.
سرای دالان دراز : در شمال راسته حسین خانی واقع شده و به محل انبار کالا تبدیل گردیده است.
سرای رنگرزها : در شمال راسته حسین خانی و روبروی سرای سید قربان، در حاضر فاقد هویت معماری اولیه است.
سرای سید قربان : در شمال غربی راسته حسین خانی است و فعلاً متروکه است.
سرای سینا: در شمال غربی بازار و در جوار بخش غربی سرای حسین خانی است.
سرای مازوجی: در انتهای راسته حاج فضل الـله واقع است و اینکه کاربری غالب آن پشم فروشی است.
سرای نهاوندی : در شمال بازار واقع است و کاربری غالب آن پشم فروشی است.
سرای گمرک : در شمال کاروانسرای حاج میرزا کاظم واقع است. درب اصلی ان از خیابان اکباتان می باشد و
کاربری غالب آن ، فرش فروشی است.
سرای روحیه : در ضلع شرقی سرای گمرک و از جنوب در مجاورت سرای آهن فروشان قرار دارد.
سرای آهن فروش ها: در شمال شرقی سرای میرزا کاظم و شمال راسته آهک فروش هاست. کاربری غالب آن،
آهن فروش است.
سرای حاج ابوالحسن : در غرب بازار و جنوب راسته زرگرهاست و به نام بازار روز شهرت یافته است.
شناخت بنا
سرای حسِین خانی
این سرا در بخش میانی بازار و ضلع غربی خیابان اکباتان و محصور بین راسته های حلبی سازها، کفش دوز خانه و صحاف خانه است. سراداری لبه ورودی است.و یک ورودی در غرب آن و یک ورودی در شمال آن قرار دارد
.که در حال حاضر از ورودی غربی استفاده می شود. دارای: 16 حجره و حیاط و بالاخانه می باشد که در چهار طرف حیاط قرار دارند .است. کاربری قدیم، انبار و تجارتخانه بوده و کاربری فعلی آن انبار مترکه و فروش روغن در یک حجره فعال می باشد .
از نظر وضعیت نیارشی فقط در ورودی اصلی ، مرمت شده است. زمان ساخت آن در دوره فتحعلی شاه قاجار و دارای ارزش معماری و شهری است. یک طبقه به اضافه بالاخانه است .
چگونگی ساخت
کاروان سرای حسین خانی بوسیله حکومت به شکل دستوری و یکپارچه است و با بازار و بدون محدودیت از نظر زمین و دسترسی ساخته شده اند. از یک سو به بافت دوخته شده اند و از سوی دیگر محدودیتی در ورودی نداشته اند.
عملکرد قبلی:
اوایل قاجاریه
در گذشته از این کاروانسرا استفاده های گوناگونی می کرده اند، که در میان آنها می توان عملکردهایی همچون:
الف: عملکرد تجاری(محل خرید و فروش فرش و کالاها و حتی بسته بندی کالا برای صدور به خارج از کشور)
ب: عملکرد مسکونی و اتراق موقت مسافران و تجار برای اتراق موقت.
ج: محلی برای مراسم عزاداری و دستجات سینه زنی و نوحه خوانی سالار شهیدان امام حسین(ع) در ماه محرم که وقف نامه هم نظر واقف به مراسم عزاداری و نوحه خوانی بوده است
عناصر تشکیل دهنده بنا:
ورودی در اطراف پلان هشتی ورودی در گوشه ها، حجره ها، حیات مرکزی، پله ها، راه رو سرپوشیده، زیر زمین در گوشه ها، باغچه، طویله که در کاروانسراهای شهری کمتر دیده می شود.
در هر دو کاروانسرا طبقه فوقانی عقب نشسته اند و سبک شده اند.
قوسهای بکار رفته در نمای داخلی هر دو کاروانسرا از نوع پنج و هفت تند است.
فرمهای آنها بسیار ساده و با تزیینات بسیار کم است. یکی از دلایل این امر را می توان سردی هوا و یخبندان دانست.
پی های آنها سنگی است که اغلب از سنگ گرانیت استفاده شده است.
دیوارها با مصالح سنگی احداث شده اند. در قسمتهای پایین سنگ و بعد با خشت و رویه آجر یا آجر لعابدار.
پوشش کف در بخشهای سرباز(حیاط) با سنگ قلوه و ملات آهک و در قسمتهای سرپوشیده و داخلی با آجر 20*20 پوشیده اند.
سازه این بنا ها یکپارچه است.
پوشش این دو بنا در بام کاهگل کوبیده است و با نمک و آهک ترکیب شده اند.
سقفهای این دو بنا آجری است و بصورت طاق آهنگ، و در هشتی ها با کاربندی و در حجم ها طاق با قوس پنج و هفت اجرا شده است.
بعلت سرما و شرایط جوی منطقه از رنگهای طبیعی و محدود استفاده شده است. عمدتاً آبی فیروزه ای و صورتی کم رنگ.
تزیینات این بناها بسیار ساده است و عمدتاً از چوب بعنوان عامل تزیینی استفاده شده است.
درها و پنجره ها، همچنین حفاظها، نرده های چوبی ساده هستند.
برشهای خشن، بدون ظریفکاری، آجرکاری، بصورت آجرکاری ساده با بندهای افقی و عمودی و با محدودیت نقش در آجر چینی.
پوشش دیوارها در نمای خارجی آجر و آجر لعابدار است با سنگ قرنیز، در پایین و در بخشهای داخلی ِگل سفید و گچ می باشد
شناخت کیفی مصالح و مواد تشکیل دهنده اجزاء مجموعه
الف ـ شناخت مواد و مصالح ساختاری
عمده مصالح ساختاری مصرف شده در سرای حسین خانی شامل مواد زیر می باشند :
ـ چوب:
عمدتاً در ساخت سقف های مسطح، ستون ها، درها و پنجره ها به کار گرفته شده است. چوب در حالت گرد، چهار تراش و تخته در این محل ها مصرف گردیده است.
ـ آجر:
به عنوان جداره خارجی حافظ خشت در دیوارها به کار رفته است و نقش تزئینی نیز دارد. سایر موارد مصرف در کف سازی ها، ساخت طاق های آجری، دست اندازها و رخ بام ها است.
انواع آجرهای مصرفی عبارتند از آجر ختائی به ابعاد 15×15 که بیشتر در کفپوشها مصرف گردیده است، آجر مربع 20×20 که بیشتر در دیوارها استفاده شده است و آجر خاقانی 40×40 که بیشتر در رخ بام ها دیده می شود.
ـ خشت:
بیشترین مصالح مصرفی در بنای حسین خانی، خشت است که وابسته به نحوه قرارگیری در داخل دیوارها نمود کمتری دارد و تنها در جداره خارجی دیوارهای پشتی رویت می شود. به دلیل ضعیف بودن خشت در برابر رطوبت آسیب نیز به این جداره ها وارد گردیده است.
ـ سنگ:
اغلب سنگهای مصرفی از نوع سنگی سیاه لاشه دیوین می باشند که در پی ها و دیوارهای زیرزمین با زیر طاق استفاده شده اند و همچنین سبک خاقانی با رنگ کرم متمایل به سفید که به عنوان عناصر تزئینی مصرف شده است. ـ خاک: خاک به عنوان یک عنصر پرکننده حجم در کف سازی ها و شیب بندی سقفهای مسطح کاربرد داشته است. در ساخت ملاتهای مصرفی، به ویژه ملات گل آهک و کاهگل، از خاک استفاده زیادی به عمل آمده است.
ـ گچ، آهک، کاه:
این سه ماده بیشتر برای تهیه ملات ها استفاده شده است. از آهک جهت ساخت ملات های آبی که با نقاط مرطوب مرتبط هستند و از گچ برای ملات های هوائی در نقاط خشک استفاده شده است، کاه نیز به منظور افزایش مقاومت گل و جلوگیری از ترک در آن به کار رفته است.
ب ـ شناخت مواد و مصالح پوششی و تزئینی
در معماری ایرانی هیچ حرکتی صرفاً جهت تزئینات انجام نمی شود بلکه عملکرد به بهترین و زیباترین نحو پاسخگویی می شود. سقف های دو جداره کاربندی شده یا لمبه کوبی شده با شبکه های چوبی علاوه بر آنکه عایق حرارتی و صوتی می باشند از زیبایی خاصی در سرای قلمدانی برخوردار هستند که مقیاس فضا را انسانی کرده اند.
ـ آجر:
عنصری است که بیش از تمامی مصالح دیگر کاربرد داشته و نه تنها در ایجاد ساختار بلکه در پدید آوردن تزئینات برای کف پوشها دیوارها دست اندازها، رخ بام ها، طاقها و قوس ها با نقوشی همچون خفته بیدار، حصیری، پنجه گربه ای، و دندان موشی به کار رفته است.
ـ خشت:
در نماهای کم اهمیت بنا از جمله نمادهای خارجی شمالی و شرقی دیده می شود.
ـ سنگ:
دیوارهای زیر زمین با سنگ سیاه دیونی ساخته شده آند و لذا نمای داخلی و خارجی آنها نیز از همین سنگ است. سنگهای زرد خاقانی به دلیل مقاوم بودن در برابر رطوبت و یخبندان و سایش بیشتر به عنوان قرنیز، دست انداز پنجره ها، آستانه درها و سنگ ازاره مورد استفاده قرار گرفته اند. بخشی از کفپوشها و بیشتر کف پله ها نیز از این سنگ ساخته شده اند. سنگهای خاقانی در ترکیب با آجر کاری ها نیز مصرف گردیده اند که علاوه بر نقش تزئینی، نقش ساختاری مناسبی را در بین لایه های آجری ایفاء می کنند.
سنگ های حجاری شده یا نقوش گلهای لوتوس هشت پر در پایه ستونها به کار رفته اند و در سایر نقاط بنا به ویژه بخش های فوقانی فیل پاها نیز از این قطعات سنگی استفاده شده است.
ـ فلز:
مصرف فلز تزئینی در قطعات آتشکاری (فرفورژه) با نقوش ایرانی بته جقه می باشد که بیشتر در شبکه های بالای درها و پنجره ها کار رفته که نقش نورگیر را نیز برداشته است. در نرده ها و تهویه نیز از شبکه فلزی آتش کاری استفاده گردیده است.
ـ گچ و کاهگل:
این دو اندود، اصلی ترین موارد مصرف را در جداره های غیر مرطوب به خود اختصاص داده اند. اندود گچ بیشتر در فضاهای اصلی مانند حجره ها به کار رفته است و اندود کاهگل بیشتر در انبارها و فضاهای بی اهمیت مورد استفاده واقع شده است.
_گچ بری های انجام شده بر روی ستون هایی که ساختار اصلی آنها را تیرهای گرد چوبی تشکیل می داده است از موارد دیگر استفاده از گچ می باشد. جهت ایجاد اتصال مناسب و پایداری گچبری قبل از اندود
یک لایه طناب پیچ در اطراف ستونهای چوبی به کار رفته که از جنس موی بز ریسیده شده بوده است
و اصطلاحاً «پته» یا نخ قند گفته می شود. سپس لایه آستراندود اجراء شده و سطح یکنواخت گردی
جهت گچبری ستون پدید می آمده که در بدنه ستون عمدتاً به صورت مارپیچ بوده و در نقاط فوقانی آن یعنی سرستون ها تبدیل به نقوش گل و برگ مشابه سبک کرنتین یونانی گردیده است.
.
ـ آجر جوش:
آجرهای جوش اسفنجی شکل که حاصل ذوب شدن خشتهای آجری در نقاط پر دمای کوره های آجرپزی هستند، در این بنا جهت تزئین دست اندازهای بام و زیر رخ بامها در کادرهای مشخصی توام با آجرکاری مصرف گردیده اند. ملات مصرف شده برای این آجرها، گچ نیمکوب است
که در مقابل رطوبت مقاومت بیشتری دارد. با این حال اکثر نماهای آجرجوش این بنا دچار فرسایش و ریزش گردیده اند. به مرور زمان با فرسایش و تخریب برخی از عناصر تزئینی در این بنا، مصالح جدیدی جایگزین آنها گردیده اند که کاربرد ناشیانه و غیر فنی و ناهمگون با مصالح قدیمی و دخل و تصرفات نابجا آسیبهای شدیدی به تزئینات قدیمی بنا وارد کرده است که به برخی از این مصالح
مصرفی اشاره می گردد
ـ سیمان:
در وضعیت فعلی بنا اندودهای سیمان سفید و سیمان سیاه در بخشی از جداره ها و نیز ماسه سیمان در کفهای آسیب دیده مورد استفاده قرار گرفته است.
ـ موزاییک:
تعدادی از حجره های اطراف حیاط، کفپوش آجری پیش ورودی های خود را به موزائیک تبدیل کرده اند.
ـ کاشی: وجود رطوبت شدید در پای دیوارها و نیاز به محیط بهداشتی باعث تخریب اندودهای قدیمی و جایگزینی کاشی به جای آنها گردیده است. بیشتر حجره های اطراف حیاط پیش ورودی تا ارتفاع بیش از 2 متر کاشی کاری شده اند.
ـ آسفالت و قیرگونی: عایق رطوبتی پوشش بام از کاهگل به قیرگونی و آسفالت تغییر یافته است که به مرور زمان و نیاز به ترمیم مجدد لایه های بعدی عایق کاری تکرار شده است. این امر سنگین شدن بیش از حد بام را به دنبال داشته که در حال حاضر بیشتر پوشش قیرگونی و آسفالت دچار ترک و فرسایش گردیده و ترمیم های به عمل آمده در فواصل زمانی متعدد، بسیار ناهماهنگ انجام شده است.
ـ ورق فلزی و حلبی: در بسیاری از فضاهایی که سقف لمبه دچار آسیب شده، جایگزین این پوشش گردیده است. این مسئله بیشتر در حجره های اطراف حیاط پیش ورودی به چشم می خورد. ورقهای فلزی در ترکیب بازواره های چوبی مصرف شده اند.
شناسایی نحوه به کارگیری زیر ساختها و تاسیسات موجود در سرا
ـ آب: در گذشته آب مصرفی سرا توسعه حوض آب متصل به قنات عبوری تامین می شد. این قنات از جلوی مسجد پیغمبر آغاز گردیده و پس از رسیدن به سرا، طول آن را می پیماید. چاه این قنات در داخل حیاط اصلی سرا قرار دارد که امروزه فاضلاب برخی از واحدهای موجود در بازار به داخل آن رها شده و موجب شسته شدن و نشست کف حیاط گردیده است.
ـ فاضلاب: فاضلاب سرویسهای بهداشتی موجود در زیرزمین و بخشی از فاضلاب سحطی ناشی از بارندگی این سرا به داخل چاه حفر شده در امتداد دریچه موجود در اصطبل یا به عبارتی وسط حیاط پیش ورودی تخلیه می گردد. توالت مذکور در حال حاضر متروکه است. موقعیت مکانی این چاه امکان تخلیه آن را از دریچه نامبرده به راحتی فراهم می کند.
ـ برق: در حال حاضر فقط حجره های اطراف حیاط پیش ورودی و اصطبل زیر این حیاط دارای برق هستند.
تلفن: حجره های مجاور راسته، پیغمبر و یکی از حجره های داخلی حیاط پیش ورودی دارای خط تلفن هستند
.
شناخت پیمون در بنا
در تمام مراحل مربوط به تکوین یک اثر معماری، رابطه و همیاری تنگاتنگ نیارش، هندسه، پیمون و گز نقش اساسی دارد. هندسه و نیارش استفاده از پیمون و توجه به نیازهای کاربردی، عامل تعیین و کنترل ابعاد و اندازه ها و راهنمای دستیابی به نتیجه مطلوب است.
سرای حسین خانی
پلان کاروانسرای حسین خانی
برش ا-ا
برش ب-ب
برش د-د
دید سرا از ورودی
ورودی های سرای حسین خانی
ورودی از معبر اصلی
ورودی فرعی بنا
با درهای چوبی و سر در های آجر کاری(هر دو ورودی مرمت شده است.)
ایوان اصلی( ورودی بنا از معبر اصلی)
دور تا دور بنا با ازاره های سنگی پوشیده شده است
راه پله ضلع غربی منتهی به خرپشته
تزیینات متنوع آجر کاری
تنها حجره مشغول به فعالیت درسرا
درها وپنجره ها چوبی و مشبک
کل حجره ها یک طبقه اند وطبقه دوم فقط روی چهار ایوان بنا شده است.
هشتی
دو حجره داخل قسمت هشتی که این حجره ها متعلق به صاحب سرا بوده است
سر در مرمت شده سرای حسین خانی
سکوی کنار ورودی اصلی که به علت بالا آمدن سطح معبر تقریبا با کوچه هم تراز شده است
تیر افقی (پالار)
از جمله طاقهای تقریبا سالم بنا
در چوبی ورودی فرعی سرا
پنجره مسدود شده هشتی
چند نمونه از آجرکاریهای پوشش سقفهای قوسی شکل
گلدان سنگی قدیمی که از دوران رونق سرا به جا مانده است.
قنات آبی که درگذشته مورد استفاده بوده است
نمونه ای از پنجره های چوبی باقیمانده از بنابا شیشه های رنگی ونعل درگاه چوبی
نمای داخلی حجره ها
آسیب شناسی
آسیب شناسی در بنا و تشخیص آسیب در بنا
هر مجموعه ساختمانی مرکب از عناصری است که از نظر ابعاد و شکل و پیوستگی به یکدیگر به نحوی پیش بینی شده است که قادر با انجام آن وظایف خاص استاتیکی است که از آن انتظار می رود. نوع خوب مصالح، پیوند منطقی عناصر با یکدیگر، توزیع مناسب نیروها، مقاومت مناسب شالوده ها در برابر بار وارده، تناسب نیروهای داخلی در رابطه با توانایی مصالح و محافظت صحیح کل سیستم ساختمان و بقای ساختمان بشمار می رود. کهنگی و پیری، دشمن ساختمانها است. تغییرات درجه حرارت، رطوبت و عوامل جوی نیز باعث فساد و تجزیه مصالح می گردد و حرکتهای زمین و بارهای اضافی باعث ایجاد عدم تعادل های نگران کننده و گاه خطرناک می شوند. تمام این اتفاقات نامطلوب و دیگر اتفاقات بیشمار دیگر و همگی درجهت زیان وارد کردن به ساختمان دست به دست هم می دهند، عوامل نامیده می شوند. هم عامل مخل فی نفسه در نظام ایستایی و تعادل مجموعه ساختمانی تغییراتی را باعث می شود. وقتی تغییرات از نرزی بگذرد موجب عدم تعادلهای در ساختمان می شوند و از خود علایمی را بجای م گذارند که آسیب یا عارضه نامیده می شوند.
نقشه های آسیب شناسی
ترک
رطوبت صعودی
رطوبت نزولی
الحاقات انسانی
عارضه:
شکستگی و تخریب مصالح
عامل:
نفوذ رطوبت نزولی و بر خورد مستقیم آب باران به نما است و رشد ریشه گیاه
عارضه:
تخریب مصالح (شکستگی آجر ها ،از بین رفتن بند کشی ها و پوسیدگی در چوبی)
عامل :
رطوبت نزولی
عارضه:
لک شدن جداره ها ومشاهده داغ رطوبت در آن
عامل:
رطوبت نزولی
عارضه: ار بین رفتن و تخریب رخبام ها
عامل :
پوشش نا مناسب بام ،از بین رفتن لایه های عایق ( کاهگل و..)و از بین رفتن ناودان ها و آبچکان ها
آسیب های وارده به جداره های خارجی بنا که در اثر رطوبت نزولی و عوامل جوی و به علت نبودن آبچکان ها وفرسایش رخبام ها بوجود آمده است
الحاق درهای فلزی و عدم هماهنگی آن ها با سایر درها
عارضه:شکستگی مصالح
عامل مخل:تنش های حاصل از انبساط و انقباض مصالح در اثر تغییرات دما(اختلاف زیاد دمای روز و شب و و نوسانات شدید دمای هوا در فصول گرم و سرد در اقلیم سرد همدان)
و اختلاف بین ضریب انبساط مصالح (چوب و آجر) در ایجاد این عارضه تاثیر داشته است
عارضه:از بین رفتن محدوده باغچه ها و سنگ فرش کف حیاط و تجمع مصالح واشیا و نخاله های زائد
عامل: بی توجی انسانی و عدم مراقبت لازم
عارضه :کدر شدن جداره ها ، لک شدن و فرسایش و ساییدگی در آمود دیوار ها
عامل :اثر رطوبت صعودی و نزولی و هم چنین اشباع رطوبت هوا (جداره ها در فصول بارندگی در معرض وزش باد و بارش باران و برف شدید بودند)
عارضه:عمل آمدن وپیدایش مصالح نمکدار (شوره زدن )که به صورت لکه های پراکنده در سطح بنا دیده می شود
عامل:صعود رطوبت و جذب آب باران می باشد
عارضه:فرسودگی واز بین رفتن رهای چوبی وشکسته شدن شیشه ها
عامل:گذشت زمان ،عوامل جوی چون رطوبت ودما وعوامل تخریب انسانی
مقایسه آسیب دیدگی دو در چوبی :،دری که در معرض عوامل جوی قرار داشته اسیب بیشتری دیده ودرداخل هشتی تا حدودی از این عوامل مصون بوده
عارضه:از بین رفتن ظاهر اصلی نما
عامل:دخالت عوامل انسانی والحاق تاسیساتی چون سیمهای برق و لوله کشی گاز
عارضه:لوله کشی
عامل عنصر الحاقی، آسیب انسانی
عارضه:سیاه شدن دیوار
عامل:نشست دوده حاصل از روشن کردن آتش(عامل انسانی)
عارضه:تخریب قاب گچ درز در چوبی و دیوار
عامل:گذشت زمان و فرسودگی مصالح
عارضه:شوره زدن آجرهای طاق
عامل:جذب رطوبت نزولی
عارضه: الحاق ناهماهمنگ قسمت گچی بالای در و استفاده از در ناهمگون با سایر درها
عامل: تخریب انسانی
عارضه:تخریب سایبان ایوان شمالی وفرسایش مصالح و پوسیدگی ستون های چوبی
عامل:رطوبت و گذشت زمان (طول سایبان تقریبا به نصف اندازه واقعی آن کاهش یافته است.)
عارضه:اضافه کردن کلیدها وپریزها
عامل:الحاق انسانی به بنا به شمار می رود
نمونه هایی ازتزیینات آجرکاری های بنا
(آجر چینی راسته خفته)
عارضه:عدم تنفس و گردش جریان هوا در ساختمان
عامل:انباشته کردن کالاهای انبار شده در حجره ها و راهرو ها(عامل انسانی)
عارضه:نفوذ آب به داخل ترک های سنگ ازاره (که در اثر تنش های ناشی از تغییرات دما بوجود آمده اند) و یخ زدن آن و در نتیجه شکسته شدن و از بین رفتن سنگ های ازاره
عامل:انباشته شدن برف در حیاط ساختمان و پای ازاره ها
عارضه:آسیب دیدگی ازاره ها ممکن است به دلیل نفوذ آب های زیر زمینی زیر بنا به داخل آنها نیز باشد زیرا در گذشته قناتی در زیر بنا عبور می کرده.
عامل:عدم پیش بینی ارتفاع مناسب برای سنگ های ازاره که در هنگام جمع شدن آب برف و باران به عنوان عایق استفاده می کنیم.
نمونه ای دیگر از تزینات آجرکاری در نما که در اثر جذب رطوبت و تنش های داخلی تخریب شده (به آجرهای فیروزه ای کار شده در داخل آجر کاری دقت شود)
عارضه:کدر شدن سقف
عامل:نشستن دوده روی آن
اندود گچی الحاقی(گچ زبره) روی دیواره ها
عارضه:تخریب آجرهای طاق
عامل:از بین رفتن ملات های بند کشی و اتصالات جانبی
عارضه:مسدود کردن راه پله خر پشته
عامل:قرار دادن وسایل زائد
عارضه:تخریب آجر فرش های کف حجره ها
عامل مخل:صعود آب از زمین
عارضه : طبله شدن و ریختن گچ روی دیوار
عامل مخل :رطوبت نزولی وصعودی
عارضه:مسدود کردن طاقچه ها و در های ارتباطی بین دو حجره
عامل:دیوار چینی آجری الحاقی
عارضه : پله آجری الحاقی
پله چوبی الحاقی
عامل :مرور زمان و فرسایش و تخریب پله های سنگی اصلی
عارضه : ترک های افقی در دیوار
عامل مخل : فشار های حاصل از وزن طاق ودیوار
عارضه :دیوارچینی الحاقی به قسمتهای داخلی بنا که هم اکنون به عنوان سرویس بهداشتی استفاده می شود
عارضه :رویش گیاه
عامل مخل :بر اثررطوبت
عامل مخل :دخالت انسانی
عارضه : تخریب آجرهای ستون زیر طاق
عامل مخل : فشارهای وارده به آن
عارضه :رویش گیاه در کفسازی
عامل مخل : آسفالت کردن نامناسب
عارضه : آسفالت نامناسب کف سنگفرشی حیاط
عامل مخل :دخالت انسانی
عارضه : پله های ورودی الحاقی
عامل مخل : دخالت انسان ( در طی دوران بر اثر بالا رفتن سطح معابر به بنا الحاق شده اند)
عارضه : تخریب سنگفرش کف حیاط
عامل مخل :گذشت زمان ورفت وآمد های زیاد(هم اکنون کف حیاط تماما خاک است که در فصول بارندگی به سطحی پوشیده از گل تبدیل می شود)
عارضه : از بین رفتن بند کشیها
عامل مخل :رطوبت صعودی
عارضه : پوسیدگی ستونهای چوبی وتخریب پوشش بام
عامل مخل : رطوبت صعودی
اشل انسانی
عارضه : لکه شدن کف سیمانی یکی از حجره ها
عامل مخل : رطوبت صعودی
عارضه : کدر شدن سقف
عامل مخل : نشستن دوده روی آن
عارضه : طبله شدن پوشش گچی
عامل مخل : رطوبت نزولی
عامل مخل : انبار کردن کالاها وجلوگیری ازتنفس بنا
عارضه : طبله شدن پوشش گچی
عامل مخل: رطوبت نزولی
عارضه : نشستن دوده
عامل مخل : روشن کردن آتش
عارضه : از بین رفتن آجرهاوبندکشی آنهاوپوشش گچی
عامل مخل : رطوبت صعودی
عارضه:عدم هماهنگی بین آجر چینی قسمتهای الحاقی و قدیمی
عامل مخل:مرمت نامناسب
عارضه:شمع زدن نامناسب برای نگهداری دیوار
عامل مخل:مرمت نامناسب
عارضه:لک شدن و شوره زدن طاق
عامل مخل: رطوبت نزولی
عارضه:مسدود کردن طاقچه ها و در های ارتباطی بین دو حجره بوسیله دیوار چینی آجری الحاقی
عامل مخل:دخالت انسان
عارضه:ازبین رفتن مصالح ،بندکشیهاوطبله شدن پوشش گچی روی دیوار
عامل مخل:گذشت زمان و رطوبت
عارضه: تخریب طاقچه های موجود در حجره ها
عامل مخل: فشارطاق سقف
عارضه: الحاق کف سیمانی وفرسایش آن
عامل مخل: مرور زمان و رفت و آمد زیاد
عارضه: تخریب قاب گچ درز در چوبی و دیوار
عامل مخل: عوامل جوی و انسانی
عارضه: تخریب خرپشته ورشد گیاهان زائد
عامل مخل: رطوبت نزولی
عارضه: جلوگیری از تنفس بنا
عامل مخل : انبار کالا(تخریب انسانی)
عارضه: ریزش و تخریب ایوان شمالی
عامل مخل : رطوبت های نزولی صعودی وعوامل جوی (بادوباران)
ارایه طرح های مرمتی
در طرح پیشنهادی باید درهای فلزی الحاقی برداشته ومتناسب با درهای قدیمی استفاده شود
پیشنهاد می شودکه به جای شیشه های شکسته شده حجره های طبقه دوم که در بالای چهار ایوان قرارداشته ودرواقع همین نوع بوده متناسب بارنگ وطرح آنها استفاده شود
اجرای عایق در بام و جلوگیری از
نفوذ مستقیم رطوبت به سقف.
ساختن رخبام و ناودان ها در جای مناسب.
از بین بردن گیاهان : به روش نمک پاشی و از بین بردن ریشه آن ها
طرح مرمت برای آسیب نزولی در سقف های منحنی:
پس از اجرای تاق اصلی گنبد در بخش فوقانی دوغاب تیز گچ در پشت تاق ریخته می شود و سپس یک پالانه روی تاق با استفاده از آجرهای شکسته اجرا می شود . این لایه پالانه به منظور یک پارچه کردن و شیب بندی درست تاق انجام می شود .یک قشر کاهگل به ضخامت حدود 5 سانتی متر بر روی پالانه سپس روی آن کاهگل , آجرفرش خطایی و ملات گل اجرا می شود . در نهایت یک لایه 2 سانتی متری کاهگل نرم کل مجموعه فوق را پوشش می دهد.
طرح مرمت برای سنگ کف فرش حیاط :
ضروریست که از همان الگو های قدیمی و سنتی در محوطه سازی و کفسازی استفاده شود تا ارتباط بین فضای گذر و فضای سبز و آب , به عنوان مکمل فضای زیستی حفظ گردد.
طرح مرمت :اجرای آجر کاری مطابق با نمونه های سالم باقی مانده
طرح مرمت :
اجرای طاق بر اساس دیتایل ارائه شده
اجرای صحیح رخبام بر اساس دیتایل ارائه شده
اجرای صحیح ناودانی
نصب مجدد یا ترمیم در به اضافه شیشه ها
نمک پاشی سقف جهت ریشه کنی گیاهان
ترمیم ازاره ها
طرح مرمت :
اجرای دیتایل های مرمتی بام تخت.
روی تیرچه قرار گرفته روی تیر حمال , تخته کوبی شود و روی آن اندکی شاخه های گیاهان سپس روی آن 5 سانتی متر غوره گل و بعد روی آن خاک آوار سپس 5 سانتی متر کاهگل روی ان سوخته شیره انگور و لایه آخر یک لایه کاهگل نازک و سپس برای ممانعت از یخ زدگی و ریشه کنی گیاهان یک لایه نمک روی آن می ریزند.
طرح مرمت : برای ضد یخ زدگی و همچنین ریشه کنی گیاهان روییده شده , یک لایه نمک روی بام مسطح.
طرح مرمت :سقف منحنی طبق دیتایل های ارائه شده
به ترتیب از درون به بیرون
اندود گچ , طاق اصلی گنبد و هشتی , دوغاب گچ , کاهگل با آجر پالانه , آجر فرش با ملات گل ,عایق رطوبتی ایزوگام .
طرح مرمت :ساخت مجدد و تعویض پاخور حجره ها.
طرح مرمت :
تعویض تیر های دوده خورده سقف , که بر اثر عامل انسانی آسیب دیده است
بکارگیری صحیح تاسیسات گاز , برق و آب و … به گونه ای که نما را مختل نکند و به آن
اسیبی نرساند
بکارگیری صحیح تاسیسات گاز , برق و آب و … به گونه ای که نما را مختل نکند و به آن
اسیبی نرساند
طرح مرمت :
طرح مرمت :
اجرای آجر کاری مطابق با نمونه های سالم باقی مانده
طرح مرمت :
این قسمت از آسیب بنا نیاز به مرمت اضطراری دارد چون در صورت عدم توجه امکان فرو ریختن طاق بسیار زیاد است.
قسمت های آجرکاری شده به دلیل مرمت غیر حرفه ای طبق الگو های بجا مانده در کارونسرا نمی باشد و باید مجددا آجر کاری شوند.
طرح مرمت :
در ها بدلیل نفوذ رطوبت آسیب های جدی دیده اند . و باید دوباره طبق مدل های موجود یا مقایسه با نمونه های سالم تطبیقی , ساخته و نصب شوند.
طرح مرمت :
بکارگیری صحیح تاسیسات گاز , برق و آب و … به گونه ای که نما را مختل نکند و به آن
اسیبی نرساند
قسمت های آجرکاری شده به دلیل مرمت غیر حرفه ای طبق الگو های بجا مانده در کارونسرا نمی باشد و باید مجددا آجر کاری شوند.
.
نمونه مرمت آجرهای تخریب شده و بند کشی های از بین رفته دیوارها
جزییات اجرای فلاشینگ برای لبه بام به منظور جلوگیری از تخریب در اثر رطوبت نزولی
جزییات اجرا و ترمیم ستون های چوبی ایوان ضلع شمالی
نمونه اجرچینی تاق های گهواره ای در راهرو ها
جزییات اجرای عایق کاری بام
جزییات اجرای آبرو برای کف
اجرای آبچکان و ترمیم لبه بام در کاروانسرای گلشن
نمونه مرمت شده
دیوارهای آجری و در های چوبی مرمت شده کاروانسرای صفرخانی
ستونها و نرده های چوبی مرمت شده در کاروانسرای صفرخانی
انواع دتایل های مرمتی
ابتدا آمود موجود را که آسیب دیده است و جذب رطوبت کرده با دقت میتراشیم سپس سطح به دست آمده را جهت چسبندگی بیشتر تمیز کرده و تور سیمی روی آن میگسترانیم و آنرا به وسیله پیچ هاییی در سازه بنا محکم و ثابت میکنیم حال آمود مناسب و هماهنگ با مصالح بنا را روی سطح با دقت اجرا میکنیم
2سانتیمتر کاهگل نرم
آجر فرش ختایی
5سانتیمتر کاهگل
پالانه از آجر شکسته
تاق دوغاب ریزی شده
پیچ برای کنترل تور سیمی
تور سیمی
آمود از ساروج
سقف با پوشش کاهگل
دیوار اصلی
ملات زیر کف
اجرای کف
پوشش
گربه رو
بتن مگر
عایق رطربتی
دیوار های خارجی سطح سردتر و مستعد میعان دارد از اینرو رسیدگی و حفظ این بخش ها از اهمیت بیشتری بر خوردار است .جهت جلوگیری از اسیبئ رطوبت به ساختار با ایجاد پوشش کاذب مانع اشباع اطوبت میشویم
1:دیوار اجری
2:فضای خالی جهت عبور هوا
3:تیغه 10سانتی
4:پوشش کاشی
5:دستگاه اتصال به دیوار
پوشش دیوار خارجی
دیوار اجری
بلوک سیمانی
عایق کاری روی دیوارها
کفسازی نهایی
دیوار باربر
دیوار باربر
بلوک سیمانی
کانال ارتباطی تهویه
کانال گربه
دیوار اجری
جلوگیری از صعود رطوبت از کف:
جهت از بین بردن رطوبت در درجه اول مصالح مدرن به کار رفته در روی دیوار باید بر چیده شودسپس باید اقدام به حفاری کف نموده و در صورت امکان کانالهای گربه رو موجود را اصلاح کنیم یا مجدد اقدام به ایجاد کانال جدید نموده و این کانالها را به هوای ازاد ارتباط دهیم
شمع چوبی
شمع چوبی
میل مهار
دیوارهای عایق
دیوار جدید
پی جدید
پی قدیم
پی موقت
پی موقت
شمع چوبی
پی موقت
میل مهار
شم چوبی
شم چوبی
شم چوبی
دیوار عایق
پی موقت
پی موقت
جزییات اجرای تقویت پی و دیوارها
5سانتیمتر کاهگل
خاک آوار
قشر ضخیم خاک
تخته کوبی
تیر چوبی
نمک
2سانتیمتر کاهگل
شیره سوخته انگور یا خرما
نمک
2سانتیمتر کاهگل نرم
آجر فرش ختایی
کاهگل با نمک
پالانه از اجر شکسته
تاق دوغابریزی شده
تاق دوغاب ریزی شده
رفع خطرات رویش گیاهان از بنا
برای اینکار در درجه اول باید اقدام به ریشه کن کردن کتیه گیاهان موجود در محدوده بنا شود در این مرحله باید مراقبت شود که اسیبی به سازه بنا وارد نشود سپس باید ملات استفاده شده در بنا را حذف کرد و ملات جدید از مصالحی استفاده کنیم که شرایط رشد گیاه را فراهم نکند(مانند اهک و نمک)و نهایتا یک لایه نمک روی بام پاشیده میشود تا مانع رشد گیاهان شود
1:دیوار اجری
2:فضای خالی جهت عبور هوا
3:تیغه 10 سانتی
4:ملات ماسه سیمان
5:دستک اتصال تیغه به دیوار
6:کاشی
پوشش دیوارهای داخلی
جهت جلوگیری از اسیب رطوبت به ساختار اصلی و باربر دیوارهای داخلی با ایجادپوشش کاذب مانع اشباع رطوبت میشویم
به عنوان طرحی برای احیا پیشنهاد میشود این سرا ضمن مرمت ، به دلیل موقعیت مناسب و دسترسی های آسان همچنین خاطراتی که برای افراد محل وجود دارد، کاربری تجاری خود را حفظ کند و مانند سراهای تجاری دیگر چون صفر خانی و گلشن احیا گردد
طرح احیا
پایان