قاطعیت و جرات ورزی
مقدمه
آیا تا به حال در شرایطی قرار گرفته اید که نتوانید مخالفت و اعتراض خود خود را با نظر دیگران ابراز کنید و حق خود را بگیرید؟ در فروشگاهی،فروشنده با اصرار زیاد می خواهد جنس خود را بفروشد چه عکس العملی از خود نشان خواهید داد؟
آیا تا به حال در شرایطی قرار گرفته اید که علی رغم میل خود مجبور به پذیرفتن خواسته دیگران باشید،برای نمونه دوستی تلفن کرده و اظهار می کند که می خواهد جمعه به منزل شما بیاید در حالی که شما برنامه دیگری برای خود درنظر گرفته اید.
آیا مواردی پیش آمده که نتوانید رنجش و ناراحتی خود را از دیگران بیان کنید؟
اگر شما نیز جزء کسانی هستید که بیشتر اوقات علیرغم میل باطنی خود، ناچار به پذیرش تقاضای دیگران شده اید و یا اینکه نمی توانید نارضایتی خود را از یک دوست بیان کنید، احتمالاً در زمینه رفتار قاطعانه و یا جراتمندی در بیان نظرات خود مشکل دارید.
قاطعیت ورزی به توانایی ابراز صادقانه عقاید، احساسات، نگرش ها و حقوق خود بدون اضطراب آزار دهنده و به شیوه ای که به حقوق دیگران تجاوز نشود گفته می شود
قاطعیت ورزی به معنای پرخاشگری نیست، بلکه تعادلی بین قلدری و بیش از حد خاکی بودن است.
قاطعیت وابسته به احساس اعتماد به نفس، عزت نفس و خودکارآمدی است. اما عدم قاطعیت ورزی به چه چیزی برمی گردد؟
بسیاری از افراد چنین آموخته اند که ما باید دیگران را از خود خشنود و راضی نگهداریم.
نباید کاری بکنیم که دیگران از دست ما ناراحت یا دلخور بشوند. بسیاری دیگر ممکن است چنین اعتقادی نداشته باشند ولی مهارت قاطعیت ورزی را به خوبی نیاموخته باشند.
رفتار قاطعانه یا مهارت جرات ورزی به رفتاری اطلاق می شودکه بهترین فرصت را برای دستیابی به اهداف مطلوب فرد فراهم کندوعلاوه برکسب احترام به خود به دیگران نیز احترام گذارد.
سبک ارتباطی منفعلانه
هنگامی که شما منفعل و سلطه پذیر هستید، هدف شما حفظ صلح و آرامش، تایید شدن از سوی دیگران و پرهیز از تعارض است.
با منفعل بودن، شما این پیام را می رسانید که «افکار و ارزش های دیگران مهم تر از افکار من است» و یا «من می دانم که شما اشتباه می کنید ولی به ریسک کردن و بحث در این مورد تمایلی ندارم.»
فرد منفعل معمولا آهسته، با تردید و مکث صحبت می کند و هنگام صحبت کردن ارتباط چشمی برقرار نمی کند. این فرد هنگامی که باید بگوید «نه» مجبور می شود بگوید «بله».
سبک ارتباطی قاطعانه
این شیوه ی ارتباطی عبارت است از بیان افکار و عقایدمان به شیوه ای مثبت و همراه با اعتماد به نفس و همچنین ترغیب دیگران به ارائه ی رفتاری مشابه.
در بین تمامی الگوهای رفتاری این نوع رفتار نیازمند بیشترین مهارت و تلاش است، زیرا برخلاف سایر رویکردهای رفتاری مثل “صحبت کردن همراه با خشونت”، “رفتار منفعلانه” و… که معمولا ازروی عادت انجام می شوند در این شیوه باید قبل از صحبت کردن فکر کنیم.
سبک ارتباطی پرخاشگرانه
هنگامی که شما پرخاشگر هستید، هدف شما تسلط یافتن بر موقعیت، کنترل دیگران و رسیدن به خواسته هایتان است حتی اگر برخلاف اصول و میل دیگران باشد. به عبارت دیگر، پرخاشگری نوعی تحکم و قلدری است.
انواع رفتار جرات مندانه
۱- بیان شفاف و جراتمندانه احساسات مثبت و منفی علیرغم نظر منفی دیگران
۲- رد صریح و قاطع خواسته های نامعقول دیگران و مقاومت در برابر این تقاضا ها
۳- بیان درخواست جراتمندانه، قاطع، صریح و روشن از دیگران
کارکردهای قاطعیت
مهارت قاطعیت به فراخور موقعیت چند هدف را برآورده می سازد. به طور کلی استفاده ماهرانه از قاطعیت به فرد کمک می کند که:
▪ جلوی پایمال شدن حقوق خود را بگیرد.
▪ تقاضاهای نامعقول دیگران را رد کند.
▪ بتواند از دیگران درخواست های معقولی داشته باشد.
▪ با مخالفت های نامعقول دیگران، برخورد درست و موثری بکند.
▪ حقوق دیگران را به رسمیت بشناسد.
▪ رفتار دیگران را در برابر خود تغییردهد.
▪ از رفتارهای پرخاشگرانه غیرضروری خودداری کند.
▪ در هر موردی موضع خود را با اعتمادبه نفس و آزادانه مطرح سازد.
مزایای رفتار جراتمندانه و مهارت نه گفتن
۱- از مهمترین مزایای جراتمندی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جراتمند در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها احساس عزّت نفس دارند و خود را شریف و عزیز میبینند.
۲- مردم افراد جراتمند را صریح و صادق میدانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملّق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح میکنند. بنابراین مردم به چنین افراد بیشتر اعتماد میکنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.
۳- زندگی افراد جراتمند، معنادار است. اینان به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل کنند و خود نیز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحکّم، زبونی و ذلّت فاصله میگیرند
پیامدهای منفی نداشتن جرات
جراتمند نبودن می تواند مشکلات زیر را به وجود اورد:
۱- افسردگی، عصبانیت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن کنترل در زندگی؛
۲- رنجیدگی و عصبانیت از دیگران ؛
۳- ناکامی در بسیاری از موقعیتهایی که فرد نمیتواند به خواسته خود برسد؛
۴- انفجار خشم( وقتی خشم به شیوه مناسبی ابراز نشود، روی هم انباشته شده، در مواردی به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز می شود)؛
۵- اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی که سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیادی می شود؛
۶- ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی که باعث میشود فرد مقابل از احساسات و خواستههای فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد؛
۷- مشکلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس که عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد؛
۸- رفتار منفعل که باعث میشود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل کند؛
۹- تقویت رفتار دیگران که باعث میشود توقّع آنان بیشتر شود و برای به دست آوردن خواستههای خود، اصرار بیشتری داشته باشند.
عوامل دوری از رفتار جراتمندانه و مهارت نه گفتن
۱- فرد فکر می کند، دیگران او را به سبب کارهایی که برای آنها میکند، دوست دارند؛ بنابراین اگر مستقل عمل کند دیگران او را دوست نخواهند داشت.
۲- فرد در زمینه رضایت، احساسات و راحتی دیگران احساس مسئولیت می کند؛ لذا از اینکه به دیگران « نه » بگوید و آنها را از خود ناراحت سازد، احساس گناه میکند.
۳- فرد رفتار جراتمندانه را با از خودگذشتگی، ایثار و فداکاری در تناقض میبیند؛ لذا اعتقاد دارد که اگر از پذیرش درخواست دیگران سر باز زند، آدم بد و خودخواهی تلقّی خواهد شد.
۴-احساس مهم و باارزش بودن در مواقعی که درخواستی از او میشود و اعتقاد به اینکه اگر یکبار درخواست دیگران را نپذیرد آنها دیگر او را به شمار نخواهند آورد.
۵- چنین افرادی یاد گرفتهاند که باید همیشه دیگران را از خود راضی و خوشحال نگهدارند و خوب نیست که خواستههای خود را بر خواستههای دیگران ترجیح دهند؛ بنابراین اگر کسی چیزی گفت یا کاری کرد که باعث ناراحتی فرد شد، نباید چیزی بگوید و اگر این کار ادامه پیدا کرد بهتر است فقط بکوشد از او فاصله بگیرد.
چنین افرادی وقتی کاری را انجام میدهند که به آن تمایلی ندارند، احساس بدی درباره خود یافته، از فرد مقابل رنجیده میشوند و بی میلی خود را به طور ناخواسته و به شکل غیر کلامی( سکوت، اخم کردن، دیر حاضر شدن و انجام کارها به شکل سرسری و بدون دقّت لازم) نشان میدهند.
راهکارهایی برای ابراز جرات مندی و مهارت نه گفتن
برای عینی تر کردن کاربرد این راهکارها، فرض کنید یکی از دوستانتان، شما را امشب به جشن تولّد دعوت کرده درحالی که شما اصلاً دیگر میهمانان و مکانی را که باید بدانجا بروید، نمیشناسید. در این صورت شایسته است از روش های جراتمندانه ای که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، استفاده نمایید.
۱- « نه » گفتن
روش های متعدّدی برای ابراز جراتمندانه « نه » (مهارت نه گفتن) وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
الف) صرفاً گفتن« نه » نظیر: « نه » یا « نه متشکرم ».
ب) گفتن« نه » همراه با توضیح نظیر : « نه متشکرم، من شبها از خانه بیرون نمیروم».
۲- تغییر دادن موضوع : در این روش سعی بر آن است که موضوع صحبت عوض گردد.
فردا امتحان داریم؟
راستی فیلم دیشب را دیدی؟
۳- دلیل آوردن
روحیه ام با اینجور میهمانیها سازگاری ندارد و ضعیف میشود.
رفتن به جایی را که نمیشناسم، اصلاً درست نمیدانم.
۴- ایجاد احساس شخصیت مهمتر در طرف مقابل
از شما انتظار نداشتم چنین پیشنهادی به من بدهی!
من روی شما یکجور دیگر فکر میکردم!
۵- ارائه پیشنهادی بهتر
حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم ولی به میهمانی در جایی که سایر میهمانها را نمی شناسم نمی آیم.
۶- نشان دادن شان بالای خانوادگی خود
در خانواده ما رسم نیست که در اینجور میهمانیها شرکت کنیم.
اگر این موضوع را در خانواده خود مطرح کنم، خیلی متعجّب میشوند.
۷- بیان موضوع در قالب شوخی
من هنوز بچّه ام، هنوز به اندازه کافی برای میهمانی شبانه بزرگ نشدهام.
۸- پافشاری و اصرار در رد درخواست
دیگر حرفش را نزن، من اهلش نیستم و به هیچ وجه نخواهم آمد.
۹- دور شدن از موقعیت: در مواقعی که فرد بیش از حد اصرار میورزد.
۱۰- ابراز همدلی
شاید دلت میخواست که من در جشن تولّدت باشم، این موضوع را میفهمم ولی متاسفانه من اهل شرکت در اینجور مراسم نیستم.
۱۱- معذرت خواهی
با عرض پوزش، امیدوارم مرا ببخشید که به هیچ وجه نمیتوانم در میهمانی شما شرکت نمایم.
۱۲- تشکر و قدردانی
لطف کردید که مرا به میهمانی خود دعوت نمودید، ولی من دوست ندارم و نمیآیم.
فرهنگ گفتاری در رفتار جراتمندانه ومهارت نه گفتن
شایسته است در ابراز مهارت جرات ورزی سعی نمایید، فرهنگ گفتاری خود را به اشکالی که در زیر بدان اشاره خواهد شد، تغییر دهید.
۱-مطمئن شوید که طرف مقابل از شما چه میخواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید: « باید درباره آن فکر کنم». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص کنید.
۲- اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواستهاند، توضیح بیشتری بخواهید.
۳- تا جایی که می توانید، پاسخ های کوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری کنید.
۴- از عبارتهایی با واژه« من» استفاده نمایید و به جای سرزنش و یا محکوم کردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید
۵- به جای عبارتهایی نظیر« فکر نمیکنم بتوانم…»، از واژه « نه» استفاده نمایید.
۶-حرکتهای غیر کلامی خود را با پیامی که میدهید، همخوان سازید.
۷- در مواردی که ناچارید، امتناع خود را چندبار تکرار نمایید؛ نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلکه کافی است همان گفته پیشین را تکرار نمایید.
۸- اگر با وجود تکرار پاسخ، باز هم طرف مقابل اصرار میورزد، باید سکوت کرد و یا اینکه موضوع بحث را عوض کرد.
منابع
https://hirbodclinic.com/the-skill-of-deception/
https://ravanrahnama.ir/assertivenesss-skill/
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان