آموزش مهارت رفتار جرات مندانه(قاطعیت)
دکتر رضا برومند
Reza.brmminab@yahoo.com
تعریف رفتار جرات مندانه
توانایی ابراز خواسته ها و نیاز ها، نظرات،احساسات و نگرش ها بطور صریح وصادقانه بدون احساس اضطراب ، پرخاش، عذر خواهی
دفاع فرد از حقوق خودش، به شکلی که حقوق دیگران پایمال نشود
جرا تمندی: درخواست کردن آنچه می خواهید
بیان احساسات مثبت و منفی
ابراز نظرات و عقاید شخصی
بیان خواسته و نیاز
قاطعیت : رد کردن آنچه نمی خواهید
نه گفتن و مقاومت در برابر خواسته های نا بجای دیگران
سه سبک اصلی ارتباطی
سلطه گرانه
منفعلانه
جراتمندانه
تعاریف
سبک سلطه گرانه :
عبارت است از خواستن چیزی یا بیان احساس به شیوه ای که با تهدید، تمسخر یا تحقیر همراه بوده و موجب رنجش دیگران می شود.
سبک منفعلانه :
سبکی که در آن افراد برای اجتناب از هر گونه تعارض و با هدف خشنود ساختن دیگری از ابراز افکار و احساسات خود پرهیز می کنند.
سبک منطقی(قاطعانه) :
به معنای ابراز درخواست و احساس خود به نحوی صادقانه و احترام آمیز بدون زیر پا گذاشتن حقوق دیگران یا تعرض به آنان.
باورها
سلطه گرانه
حق با من است .
من هرگز اشتباه نمی کنم.
خودم همه چیز را می دانم.
همه باید تابع من باشند.
منفعلانه
دیگران بیشتر از تو حق دارند
مخالفت نکن
هرگز خواسته واقعی خود را ابراز نکن
اختلاف ایجاد نکن
به دردسرش نمی ارزد
منطقی
باور به اینکه دیگران هم ارزشمند هستند.
هدف برنده شدن نیست.
هم من و هم دیگران بر حق هستیم.
رفتارهای سلطه گرانه
رفتار غیر کلامی
انگشت اشاره
نگاه چپ چپ و خیره
حالت بدنی خشک و بدون انعطاف
صدای بلند با لحن انتقادی، سرزنشگر و تهدید آمیز
رفتار کلامی
باید- نباید- بکن- نکن …
نپرس چرا،فقط این کار را انجام بده
با کلامش (طعنه، سرزنش ،تهدید، تهمت،تحقیر) دیگران را رنجانده یا آزار می دهد
حرف و کارهای دیگران را قطع می کند
ویژگی ارتباطی سبک سلطه گرانه
قدرت طلب است
رئیس مآب رفتار می کند
از موضع برنده-بازنده با هر چیزی برخورد می کند
خشک و غیر قابل انعطاف است
دیگران را تحقیر می کند
حریم شخصی دیگر ان را رعایت نمی کند،
به دیگران حمله می کند
همواره متوقع بوده و قدر دانی نمی کند
به دیگران گوش نمی کند.
خود محور بوده و در دیدن نقطه نظرات دیگران دچار مشکل است
دیگران را وادار به اطاعت از خود می کند ولی این اطاعت توام با رنجش می باشد
ایجادرنجش، مقاومت،برخورد دفاعی،دروغگویی،پنهانکاری،فاصله گیری و عقب نشینی در دیگران
رفتارهای منفعلانه
رفتار غیر کلامی
وضعیت بدنی خمیده دارد
تن صدایش پایین و ملایم است
زیاد آه می کشد
بیقرار است ونشانه های تردید در رفتارش مشاهده می شود
حرکات چهره ای ندارد
از سر توافق لبخند می زندو سرش را تکان می دهد
رفتار کلامی
هر طور شما می فرمایید
نمی دانم هر طور شما صلاح بدانید
شما بیشتر از من تجربه دارید
من از عهده اش بر نمی آیم.
من نمی دانم
ممکن است اشتباه کنم
من سعی خواهم کردتا ببینم
فرد منفعل در روابط با دیگران
بطورمحتاطانه با دیگران رابطه برقرار می کند
خود را نادیده می گیرد و فدا می کند
سعی می کند هوای دوطرف را داشته باشد تا مشکلی پیش نیاید
اجازه می دهد دیگران برایش انتخاب کنند
به جای اقدام کردن شکوه و شکایت می کند
در برنامه ریزی مشکل دارد
بدون آنکه لازم باشد عذرخواهی می کند.
اجتناب،نادیده انگاری،رها کردن و به تاخیر انداختن شیوه برخورد فرد منفعل با مشکلات است
در هنگام رویارویی،کناره گیر،عبوس و غیر معاشرتی است
به ظاهر موافق و در باطن مخالف است
انرژی زیادی صرف پرهیز از تعارض ها می کند
بیش از حد با هر چیزی موافق است.
بسیار نصیحت و توصیه پذیراست. ناتوانی و عدم قدرت
دایم احساس اضطراب،ناکامی وخشم می کند.
دیگران را پرتوقع می کند
ویژگی ارتباطی سبک قاطعانه
محدودیت ها و انتظارات را ابراز می کند
گوش دهنده فعالی بوده دیگران احساس می کننددرک شده اند
پیشداوری نکرده و واقعیتها را بیان می کند.
از موضع برنده-برنده با هر چیزی برخورد می کند
خواسته ها و انتظاراتش واقع بینانه هستندوآنرا مستقیماً و صادقانه ابراز می دارد.
مراقب احساسات دیگران است.
بر اساس انتخاب خویش تصمیم می گیرد
خوداتکا ودارای اطمینان به نفس کافی است
عمل مدار است و برنامه ریزی می کند
منصفانه و عادلانه رفتار میکند بی آنکه حق دیگران را ضایع کند
قابل پیش بینی است
اهل مذاکره،درخواست،معامله و رضایت متقابل است.
رویارو شدن با مشکلات در همان زمانی که اتفاق می افتند
عدم ابراز احساسات منفی
احساس رضایت ،آرامش،شوق و عزت نفس می کند.
موجب افزایش عزت نفس دیگران می شوند
دیگران می دانند جایگاهشان کجاست
رفتارهای قاطعانه
رفتار کلامی
انتخاب من این است که…
من فکر می کنم…
به نظر من…
من می توانم
من می خواهم
احساس من اینست که…
رفتار غیرکلامی
ژست های باز و طبیعی
وضعیت بدنی مطمئن و آسوده
بیان چهره ای حاکی از توجه و علاقه
تماس چشمی مستقیم
آهنگ صدای مناسب و متناسب
تنوع در میزان صحبت
پیامدهای رفتار غیر جرات مندانه
رنجیدگی و عصبانیت از دیگران
افسردگی،خشم از خودوسرزنش، ناامیدی و احساس عدم کنترل
کاهش اعتماد به نفس
تردید و دودلی در تصمیمات
ناکامی در حصول به اهداف و خواسته ها
اضطراب و به دنبال آن اجتناب از افراد یا موقعیت
از دست دادن فرصت ها
روابط بین فردی ضعیف
بیخبر ماندن دیگران از افکار، احساسات و خواسته های او
مشکلات جسمی:سردرد،زخم معده،فشار خون بالا
چرا ما غیر جراتمندانه رفتار می کنیم؟
فقدان مهارت، دانش و تمرین کافی
مطمئن نیستیم که چه می خواهیم یا نمی خواهیم
می گوییم :همه در این مواقع همین کار را می کنند
نیاز به احساس لیاقت و توانایی :اگر پاسخ ندهم می گویند چقدر آدم ضعیفی هستم
دوست داریم منطقی بنظر برسیم
میل به راضی نگهداشتن دیگران
احتیاج به مورد قبول بودن
از واکنشهای منفی دیگران اجتناب می کنیم ترس ازرنجش ،خشم وانتقام…
نمی خواهیم ما را طرد کنند.
به حقوق خود آگاه نیستیم
تربیت دوران کودکی مان غیر جرات مندانه بودهآمادگی نداشتن
احساس گناه وتقصیر
احساس وظیفه و اجبار
همحسی (اگر من بجای او بودم)
معامله
در روابط خود با دیگران هر کسی حق دارد:
به تقاضاهای دیگران نه بگوید
خواسته ها و نیاز هایش را اعلام کند
از دیگران بخواهد که هنگام صحبت به نظراتش گوش دهند
تغییر عقیده دهد
زمانی که نیاز دارد تنها بماند
در روابط بین فردی مورد احترام قرار گیرد
اشتباه کرده و مسئولیت آن اشتباه را به عهده گیرد
برای زندگی خود تصمیم بگیرد
احساسات ، عقاید وارزشهایش را بیان کند.
بگوید نفهمیده ام واز دیگران سوال کند.
خودش را دوست داشته باشد.
چطور قاطعانه رفتار کنیم؟
الف)تغییر باورها
شناخت باورهاو علتهای خود درمورد نه گفتن
ارزیابی و محک این باوربه شکلی واقع بینانه
بررسی پیامدهای رفتار غیر جرات مندانه
ب) قرار گرفتن در موقعیت
زمان و مکان مناسب را انتخاب کنید
رفتار جرات مندانه را از موقعیت های آسانتر شروع کنید.
ما در برخی موقعیتها جراتمند تر رفتار می کنیم.
ابتدا مطمئن شوید چه می خواهید
شروع با همدلی. میدانم که…
از ضمیر من استفاده کنید
رفتار مورد نظر و احساس خود را در مورد آن به طور واضح بیان کنید
تغییر مورد نظر و آن چه را که میخواهید بیان کنید
پای شخص سوم را وارد نکنید
اگر حق با طرف مقابل است شجاعانه بپذیرید و آنرا بیان کنید.
اگر حتی با قسمتی از گفته های وی موافقید آنرا اظهار کنید.
کارهای خوب دیگران را تایید،قدر دانی ، تحسین و تمجید کنید.
انجام رفتار جراتمندانه
فنون همراه با جرات ورزی
استدلال و دلیل منطقی آوردن
مذاکره و معامله
مصالحه (توافق دوجانبه)
انجام رفتار قاطعانه
حرکات غیر کلامی مناسب
کوتاه پاسخ دهید
اگر مطمئن نیستید چه چیزی از شما خواسته شده توضیح بیشتر بخواهید
برای فکر کردن فرصت بیشتری طلب کنید.
به جای عباراتی مثل فکر نمیکنم بتوانم یا نمیتوانم از کلمه نمیخواهم یا می خواهم استفاده کنید
به جای قضاوت کردن، مواردی را که وجود دارد مطرح کنید
در صورت لزوم همراه با پاسخ قاطعانه دلیل خود را اعلام کنید
در مواقع اصرار طرف مقابل به پیامد ادامه دادن به رفتار قبلی اشاره کنید.
لزومی ندارد احساس گناه کنید
اگر می خواهید حتماً به طرف مقابل کمک کنید می توانید پیشنهاد خود را به او بگویید
در مواقع لازم از دیگران کمک ، راهنمایی و مشورت بخواهید.
قاطعیت فزاینده
متشکرم نمی خواهم/ نمی توانم.
نه من نیازی ندارم/ نمی خواهم.
دوست ندارم/ تمایلی ندارم/اصرار نکنید.
اصرار شما مرا ناراحت می کند.
اگر بیشتر اصرار کنید مجبورم …
اگر سماجت کرد….
صفحه گرامافون خط دار
خلع سلاح
سکوت
تغییر موضوع
تغییر مسیر نگاه
اصرار تو مرا ناراحت می کند
ترک محل
توصیه هایی برای نه گفتن به خود
محکم و قاطع به خودتان نه گفته و آنرا تکرار کنید.
دلایل و پیامدهای رفتار را یادآوری کنید
خود را سرگرم کار دیگری کنید.
به نقاط قوت خود فکر کنید.
با دیگران مشورت کنید.
یادتان باشد دیگران هم حق دارند جرات مندانه رفتار کنند
موقعیت هایی برای تمرین
درخواست ضمانت
درخواست وسیله نقلیه
ارایه گزارش کار
پس دادن وسیله خریداری شده
ایستادن در صف
تخفیف خواستن
توضیح بیشتر خواستن از معلم
امانت گرفتن
پرسیدن آدرس و گرفتن اطلاعات
تعریف و تمجید دیگری