بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:منبت کاری
منبت کاری با چوب یکی از ظریف ترین صنایع دستی است که تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ی ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می کنند، هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و … روی چوب کنده کاری می کنند.
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب . این هنر دستی نماد احساس، ادراک ، اندیشه و خلاقیت هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار ، اثر هنری را ابداع می کنند.
با توجه به اسناد و مدارک موجود منبت کاری در ایران ، سابقه این صنعت به 1500 سال می رسد و قدیمی ترین اثر منبت کاری موجود یک لنگه در چوبی است و روی آن با خلال هایی از چوب گردو و نقوش زیبایی تزئین شده است.
منبت کاری از صنایع دستی زیبا و کاربردی ایرانیان است که تاریخچه ای طولانی دارد هر چند که به علت تخریب پذیری بالای چوب کمتر اکتشافی در این زمینه صورت گرفته است اما همان تعداد کم نیز سندی برای نشان دادن تعلق این هنر به ایرانیان است. متاسفانه امروزه کمتر کسی به سمت این هنر اصیل ایرانی جذب می شود؛ اما حتما آشنایی کوچکی با این هنر اصیل برای هر ایرانی لازم است. در این مطلب ابزارها و ویژگی های چوب برای منبت کاری را معرفی کردیم.
– چاقو، مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف از نظر اندازه و فرم ابزارهای اصلی منبت کاری و حکاکی روی چوب از زمان گذشته تا به حال تغییر چندانی نداشته و ابزاری چون مغارهای تخت و مورب، نیم باز (خمیده، تخت، کج)، گیلویی و شِفره، چاقو با تیغه های مختلف از نظر اندازه، اره، چوب تراش و ابزارهای نرم و هموار کننده مانند سوهان و رنده می باشد.
۲- چاقوها همه کاره ترین ابزارهای منبت هستند و در همه قسمتهای کنده کاری به جز گودبرداریهای عمیق به کار می روند.
۳ – ویژگیهای یک چوب مناسب برای منبت کاری
– رنگ مناسب و زیب
– در عین نرم بودن بافت محکمی داشته باشد.
– تا حد امکان گره کمتری داشته باشد
– مقاوم در برابر سایش و کنده کاری
۴ – عمده ترین ماده اصلی در منبت کاری، چوب و چوب گردو مناسبت ترین چوب برای منبت کاری است.
۵ – از خواص چوب گردو می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– دارای تنوع رنگ است.
– مقاوم است (خوش مغار می باشد).
– دارای بافت ریز و محکمی است.
– دارای الیاف منظم و نامنظم ونقوش زیباست.
– خاصیت هم کشیدگی متوسطی دارد.
– از خانواده پهن برگان می باشد.
– به خوبی رنگ و لاک می پذیرد.
– خوش رنگ و خوش جنس است.
۶ – کیفیت و رنگ چوب راش به پای چوب گردو نمی رسد و بیشتر برای کارهای درشت مثل تاج مبل به کار می رود.
۷ – چوب گلابی نیز به علت عدم تنوع رنگ و نداشتن قطعه های بزرگ، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب .کلمه ی منبت به معنی کنده کاری روی چوب می باشد و منبت کار کسی است که روی چوب عمل کنده کاری را انجام می دهد.
منبت کاری در ایران پیشینه ای بسیار طولانی دارد و یادگاری از دوران گذشته می باشد. باستان شناسان و مورخان تاریخ ، استفاده از چوب برای ساخت خانه ها را در ایران مربوط به 4200 سال پیش از میلاد مسیح دانسته اند که مقارن با عصر حجر و دورانی که بومی ها قبل از مهاجرت آریایی ها در ایرن زندگی می کردند، می دانند.
هنر منبت کاری در ایران
قطعات چوبی در یکی از مقبره های شهرستان فسا، در استان فارس، به دست آمده که مربوط به 5000 سال قبل بوده و نشان دهنده ی این است که ایرانیان باستان از چوب برای ساخت ابزارهای مختلف استفاده می کرده اند.
با توجه به دو قطعه از یک منبر ساخته ی قرن 12 میلادی که مربوط به اواخر دوره ی سلجوقیان است و هم اینک در موزه نگهداری می شود ، درمی یابیم که تزئین چوب با گل و بوته های برجسته و فرو رفته (شبیه به منبت امروزی) رواج داشته است. آثار صنعت منبت کاری در دوره ی چنگیز و تیمور نسبتاً بیشتر است و نقوش ایرانی و طرح های چینی فراوانی به چشم می خورد، از آثار این دوره می توان منبر مسجد نائین به تاریخ سال 711 هجری قمری و مرقد حضرت عبدالعظیم در شهرری را نام برد که با اشکال هندسی و برگ های مدور تزئین شده است .
منبر مسجد نائین
مرقد حضرت عبدالعظیم
آثار قدیمی منبت کاری
در عصر تیموریان شیوه ی منبت کاران دوره ی مغول ها ادامه یافت و از نمونه های خوب این دوره " دو لنگه ی در " متعلق به نیمه های دوم قرن پانزدهم میلادی (قرن 9 هجری قمری) است که در موزه متروپولیتن نگاهداری می شود.ر دوره ی زندیه و قاجار، منبت کاری رو به انحطاط رفت و ساختن درهای منبت و قطعات بزرگ ، جای خود را به قطعات کوچکتر مانند رحل قرآن و قاب آئینه داد.
در حال حاضر منبت کاری در گوشه و کنار ایران رواج دارد و می توان گفت که در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، آباده، شاهرود و … نسبتاً منبت کاری بیشتر انجام می شود. طرح های اصیل ایرانی شامل اسلیمی ها، ختایی، گل و بوته، گل و مرغ و … می باشد که تدریجاً انواع طرح های خارجی مانند گوشواره ای، فرشته ای و …
طراحی این اثر بر اساس نقشهای منبتکاری بر چوب سقف علی قاپوی اصفهان است، که نمونه ای درخشان از تزیینات و نقشپردازی هنر دوران صفویه است. عالی قاپو، بنای ۶ طبقه ای به ارتفاع ۴۸ متر در مجموعه ابنیه شاه عباسی اصفهان است
از گچ بریها و نقاشیهای ارزنده و چشمگیری برخوردار است. ویژگی این بنا، اینوان بلند با ستونهای چوبی و سقف منبتکاری است که کنده کاریهای آن جلوه ای متمایز به این بنا داده است.
رسام، نقش پردازی با شکوه سقف را با ظرافتی استادانه در طراحی و بافت بکارگرفته و فرش نفیس و ارزشمند پدید آورده است. این از میراث هنری و خلاقیتهای هنرمندان پیشین است، که موجب احیا و تداوم حیات هنرهای تجسمی اصیل در این سرزمین می شود.
خانه بروجردی ها از آثار تاریخی شهر کاشان است. این بنا در محلهٔ سلطان میراحمد واقع است و در نیمهٔ دوم قرن ۱۳ هجری ساخته شده و تحت شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این خانه با بادگیرهای قرینه هلالی شکل زیبایی بر بام تالار و کلاه فرنگی روی آن یکی از زیباترین جلوه های معماری ایرانی را به معرض نمایش می گذارد. به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده است ، ساخت بنا به سال ۱۲۹۲ ه-ق باز می گردد.
نقاشی های ارزنده و گچ بری های این خانه، زیر نظر کمال الملک، نقاش بزرگ ایران اجرا شده است. بانی این خانه، حاج سید حسن نطنزی از بازرگان های نطنزی مقیم کاشان و معمار آن استاد علی مریم کاشانی بوده است. خانه بروجردی اکنون محل اداره میراث فرهنگی کاشان است.
خانه تاریخی بروجردی های کاشان از نظر محبوبیت جاذبه توریستی به عنوان انتخاب برتر یونسکو در سال 2015 اعلام شد.
پایان