معنا درمانی
LOGO THERAPY
معرفی
2
برنامه کارگاه
سه بخش
بخش اول-سه شنبه 9 شهریور
معرفی
تاریخچه
تعریف
ابعاد و ساختار
بخش دوم: چهارشنبه 10 شهریور
مفاهیم پایه
آسیب شناسی
معنایابی
بخش سوم:پنجشنبه 11 شهریور
پروتکل درمان
فرایند گام به گام معنادرمانی
سعدی
ای که گفتی هیچ مشکل چون فراق یار نیست
گر امید وصل باشد همچنان دشوار نیست
گوش کنید و بیندیشید
زندگینامه فرانکل
ویکتور امیل فرانکل در ۲۶مارس ۱۹۰۵ میلادی در
شهر وین دیده به جهان گشود.
پس از طی تحصیلات مقدماتی وارد دانشگاه شد
و در همان شهر در سال ۱۹۳۰ دانشکده را به پایان رسانید.
در سپتامبر سال ۱۹۴۲ حوادثی برای وی رخ داد که زندگی
شخصی و حرفه ای اش را به کلی تحت تاثیر قرار داد.
زندگی شایسته پاسداشت
در آن سال به دست نازی ها اسیر شد و در حالی که ۳۷سال داشت، سیر و سفر حماسه وار سه ساله اش را در دنیای کابوسناک ظلم و شکنجه و محرومیت و گرسنگی آغاز کرد.
از سال ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۵م نخست در آشویتس و سپس در داخائو زندانی شماره ۱۱۹۱۰۴ بود.
خانواده اش جملگی به اسارت برده شدند و به جز خواهرش ، همگی آنها در اردوگاه های نازی جان خود را از دست دادند.
بازگشت با شناخت ومعرفت
فرانکل با معرفتی از اردوگاه بازگشت
معرفت از اینکه انسان ها در هر حال و وضعی در انتخاب اعمال خویش ممتازند
اینکه حتی در تاریک ترین لحظه ها، می توان نشانه ای از آزادی معنوی و پاره ای از استقلال خود را حفظ کرد.
او پی برد که انسان ها می توانند هرچیز ارزشمندی را از دست بدهند، مگر یک چیز؛
آزادی انتخاب، شیوه برخورد یا شیوه واکنش نسبت به سرنوشت و آزادی برگزیدن راه خویش.
ویکتور فرانکل
ویکتورفرانکل با همه رنج و مشقتی که در آشویتس و داخائو تحمل کرد، زندگی را شایسته پاسداشت می دانست
Mans Search For Meaning
گوردون آلپورت در پیش درآمدی که بر کتاب «انسان جست وجوی در معنی نگاشته و می گوید:
«چگونه او که همه چیز را از دست داده، همه ارزش ها را رو به زوال دیده، رنجور از گرسنگی، سرما، خشونت و وحشیگری و هر دم به انتظار مرگ، زندگی را شایسته نگاهداری دانسته است؟
آزادی
گفتار دکتر فرانکل طنین شادمانه ای دارد و بسیار ژرف تر از آن است که بتوان از آن به آسانی گذشت.»
به نظر فرانکل آزادی به معنای رهایی از سه چیز است:
۱ـ غریزه ها
۲ـ خوی ها و عادت ها
۳ـ محیط
سرمنشا تجارب درمانی فرانکل
نظریه ویکتور فرانکل و شیوه درمانی اش حاصل تجارب او در اردوگاه های مرگ نازی هاست.
با مشاهده آنهایی که جان سالم به در بردند و آنهایی که مردند.
سرمنشا تجارب درمانی فرانکل
فرانکل دریافته بود
-افرادی که امید می بستند تا به معشوق خود بپیوندند
– یا آنهایی که نقشه و طرحی برای کامل شدن داشتند
– یا افرادی که از ایمانی قوی بهره داشتند
نسبت به آنهایی که امیدشان به همه چیز را از دست داده بودند، از فرصت و شانس بیشتری بر سر زنده ماندن برخوردار بودند.
یافتن معنای زندگی
آلبرت کاموا-فیلسوف و نویسنده فرانسوی
آلبر کامو مدعی است که « در حقیقت فقط یک سوال جدی وجود دارد و آن این است که آیا زندگی ارزش زیستن دارد یا نه ؟ »
آلبرت انیشتین
» آلبرت انیشتین نیز بر این باور است که :
«انسانی که زندگی اش را بی معنا می بیند ، نه تنها بیچاره است ، بلکه دشوار بتوان گفت که شایسته زیستن است »
معناجویی در نظر فرانکل
» به گفته فرانکل جست و جوی معنایی برای زندگی و پرسش درباره اینکه آیا چنین معنایی وجود دارد حق ویژه انسان است
این جست و جو نشان از درستی و صمیمیت عقلی دارد .
تفاوت دیدگاه فروید و فرانکل
گرچه زیگموند فروید نوشته است « لحظه ای که شخص در مورد احساس یا ارزش زندگی به تحقیق بپردازد بیمار است»
ولی به عقیده فرانکل ، شخص به این وسیله انسانیت خویش را متجلی می سازد ، این برای انسان یک موفقیت انسانی است که در صدد یافتن معنای زندگی باشد ، حتی سوال کردن در این مورد که آیا اصلا معنایی در کار هست یا نه ، یک موفقیت انسانی است .
معنا را باید یافت، نه اینکه جعل کرد.
معنا مثل خنده می ماند، فرانکل می گوید:
شما نمی توانید کسی را وادار به خندیدن کنید، بلکه باید برای او لطیفه ای تعریف کرد.
همین امر در مورد ایمان، امید و عشق نیز صادق است.
آنها را نمی توان از شخص دیگری تحصیل کرد.
معنا کشف کردنی است، نه جعل کردنی.
اما معنا در نهایت برای هر فردی منحصر به فرد و خاص خود اوست.
تعریف لوگوتراپی یا معنادرمانی
خاستگاه و تعریف لوگوتراپی
خاستگاه لغوی معنادرمانی یا لوگوتراپی به واژه یونانی لوگوس باز می گردد.
لوگوس به معنای واژه یا کلمه، اراده پروردگار یا معناست.
اما رساترین معادل آن معنا می باشد . logo=meaning
بنا به گفته ویکتور فرانکل معنادرمانی عبارت است از:
«درمان از رهگذر معنا یا شفابخشی از رهگذر معنا» یا «روان درمانی متمرکز بر معنا».
لذت و قدرت فروید و آدلر
فرانکل شیوه درمان خود را لوگوتراپی نامید که از واژه لوگوسlogos یونانی به معنای کلمه، روح، خدا یا معنا مشتق شده است.
اما فرانکل تنها بر معنای آخرین لوگوس توجه می کند.
او در مقایسه خود با روانپزشک بزرگ وینی دیگر، یعنی فروید و آدلر، بیان می کند که فروید اساساً اراده معطوف به لذت Will to pleasure را به عنوان سرچشمه همه انگیزه های انسان فرض می گیرد و آدلر، اراده معطوف به قدرت Will to power را.
نه لذت جویی فروید و نه قدرت طلبی آدلر
اما لوگوتراپی اراده معطوف به معناWill to meaning را به عنوان سرچشمه همه انگیزه های انسان، فرض می گیرد
فرانکل همچنین واژه یونانی Noos را به کار می برد که به معنای ذهن یا روح است.
او می گوید که در روان شناسی سنتی، بر «روان پویه شناسی» psy chodynamics تمرکز می شود که برطبق آن انسان ها موجوداتی اند که در پی تقلیل و کاهش فشارهای عصبی خود هستند.
تکاپوی اندیشه ای
در عوض، فرانکل بر این باور است که ما باید بر «تکاپوی اندیشه ای» Noodynamics تمرکز کنیم که در آن، فشارعصبی، حداقل تا آن هنگام که به معنایی راه برد، برای سلامت روانی لازم و ضروری است.
انسان ها برای اینکه درگیر کوشش برای نیل به یک هدف ارزشمند شوند، به فشارعصبی یا تنش نیاز دارند.
تعادل میان دو دیدگاه
هدف فرانکل برقراری تعادل میان دیدگاه روان شناختی و منظر معنوی بود
و این کار را همچون گامی مهم به سوی ایجاد و توسعه درمان های اثربخش می دید.
او می گوید: درمان روان نژندی نوع بشر مستلزم انسانی کردن دوباره روان درمانی است.
لوگوتراپی سومین مگتب روان درمانی وین
لوگوتراپی نوعی درمان فعالانه – رهنمودی است.
لوگوتراپی یا تحلیل وجودی پس از روانکاوی فروید و روانشناسی فردی آدلر سومین مکتب روان درمانی وین شمرده می شود .
ریشه های فلسفی و روان شناختی لوگوتراپی
ریشه های فلسفی و روان شناختی
این نظریه به لحاظ فلسفی ریشه در اگزیستانسیالیسم و پدیدارشناسی دارد.
و به لحاظ روانشناختی ریشه در روانکاوی و روانشناسی فردی دارد.
و به لحاظ معنوی ریشه در تعهدی تام و تمام به وجود انسان دارد، همچون موجودی که به طرز تقلیل ناپذیری معنوی است.
پیش فرض های اساسی معنادرمانی
معنادرمانی بر ۳ پیش فرض اساسی استوار است
الف) زندگی در هر شرایطی دارای معناست.
ب) انسان اراده معطوف به معنا دارد و این اراده به نیاز مدام انسان با جست وجو نه برای خویشتن، بلکه برای معنایی که به هستی منظور می بخشد، ارتباط می یابد.
ج) انسان تحت هر شرایطی از این آزادی بهره مند است که اراده معطوف به معنا را به ظهور رساند و معنایی بیابد
مبانی لوگوتراپی
لوگوتراپی سه اصل و مبنای اساسی دارد
الف)اگزیستانسیالیسم
ب)فلسفه رواقی
ج)تجارب خود فرانکل در اردوگاه کار اجباری (در آشویتس و داخائو)
اگزیستانسیالیزم
اگزیستانسیالیسم یا هستی گرایی یا باور به اصالت وجود Existentialism) )اصطلاحی است که به کارهای فیلسوفان مشخصی از اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم اعمال می شود که با وجود تفاوت های مکتبی عمیق در این باور مشترک هستند که اندیشیدن فلسفی با موضوع انسان آغاز می شود نه صرفاً اندیشیدن موضوعی.
اگزیستانسیالیزم
در هستی گرایی، نقطه آغاز فرد به وسیله آنچه «نگرش به هستی» یا احساس عدم تعلق و گمگشتگی در مواجهه با دنیای به ظاهر بی معنی و پوچ خوانده می شود مشخص می شود.
طبق باور اگزیستانسیالیست ها زندگی بی معناست مگر اینکه خود شخص به آن معنا دهد.
این بدین معناست که ما خود را در زندگی می یابیم، آنگاه تصمیم می گیریم که به آن معنا یا ماهیت دهیم.
مکتب رواقی( Stoicism)
رواقیگری شاخه ای از فلسفه اخلاق شخصی است مبتنی بر سیستم منطق و مشاهده ادراکات جهان طبیعی.
براساس آموزه های این فلسفه انسان به عنوان موجودات اجتماعی می بایست راه رسیدن به خوش روانی (خوشبختی، یا نعمت) را پیدا کنند و به حالت رهایی از رنج برسند.
با این پیش فرض که میل به لذت یا ترس از درد باعث افراط و تفریط در زندگی آنها نگردد. در این فلسفه انسان با درک جهان، می بایست هماهنگ با طبیعت و با همکاری و رعایت انصاف و رفتاری عادلانه با دیگران در تعامل باشد
آشویتس
اردوگاه آشویتس (به آلمانی: Auschwitz) بزرگترین و مجهزترین اردوگاه کار اجباری آلمان نازی بود
اتاق های گاز و کوره های آدم سوزی برای اولین بار در این اردوگاه به طور گسترده راه اندازی شدند.
داخائو
اردوگاه کار اجباری داخائو[ (به آلمانی: KZ Dachau) ) از بزرگترین اردوگاه های کار اجباری آلمان نازی بود که توسط رژیم نازی در سال ۱۹۳۳ در ۱۶ کیلومتری شمال مونیخ در نزدیکی شهر داخائو در ایالت بایرن آلمان ساخته شد.
بیش از ۳۰٬۰۰۰ نفر از یهودیان، لهستانی ها، روس ها، و بسیاری از کشورهای دیگر در این اردوگاه به قتل رسیدند. این اردوگاه ۹۴ اردوگاه فرعی نیز داشت.
معنایابی در دیدگاه فرانکل
فرانکل قائل به دو سطح از معناست
الف: معنای «زمینی» یا معنایی که ما در هر لحظه از زندگی می توانیم بیابیم .
ب: معنای «آسمانی» یا معنایی که خود فرانکل آن را «معنای غایی» می نامد.
معنای زمینی می تواند برای هریک از ما مساله باشد و معنای غایی یا فراگیر همچنان یک راز است .
«مسائل» را می توان تا حدودی حل کرد ،اما با «راز» باید زیست.
چند نکته مهم در خصوص معنا
1-معنا از فردی به فرد دیگر و از لحظه ای به لحظه ی دیگر تفاوت پیدا می کند.
معیار سنجش معناداری زندگی ،کیفیت است نه کمیت آن.
فرانکل قائل به کشف معنا است نه جعل معنا.
دستیابی به معنای زمینی
لوگوتراپی را از سه راه می توان بدست آورد
الف) ارزشهای آفریننده یا خلاقcreative values
ب) ارزشهای تجربی experiential values
ج) ارزشهای نگرشی attitudinal Values
1-ارزش های خلاق یا آفزینندگی
ارزش های خلاق creative values
این عقیده سنتی اگزیستانسیالیستی است که بر طبق آن، شخص با درگیر شدن در برنامه ها و نقشه هایش،یا در برنامه و طرح زندگی خود، به معنا می رسد.
این شیوه مشتمل بر خلاقیتی است که در هنر، موسیقی، نویسندگی، اختراع و غیره مشاهده می شود.
فرانکل خلاقیت را همچون عشق کارکرد ناخودآگاه معنوی، یعنی وجدان، می داند.
2-ارزش های تجربی
ارزش های تجربی experiential values
یعنی تجربه کردن چیزی یا کسی که به شخص ارزش می دهد.
این رهیافت مشتمل بر حالات اوج گیریpeak-experiences یا تجارب زیبایی شناختی است از قبیل مشاهده اثر هنری یا مشاهده شگفتی های طبیعت.
ارزش های تجربی
مهمترین نمونه ارزش های تجربی، عشقی است که ما به انسان دیگری می ورزیم.
از رهگذر این عشق ورزی می توانیم به معشوق خود این توانایی را بدهیم که معنای زندگی اش را وسعت بخشد و ما هم با چنین عملی می توانیم معنای مختص خودمان را وسعت دهیم.
عشق هدف غایی
فرانکل می گوید: عشق هدف غایی و برترین هدفی است که بشر در آرزوی آن است.
او خاطر نشان می کند که در جامعه مدرن، بسیاری از افراد، عمل جنسی را با عشق خلط می کنند
ارزش های تجربی
عمل جنسی فقط هنگامی لذت بخش است که نمود جسمانی عشق باشد. عشق شناخت منحصر به فرد بودن دیگری به مثابه فرد است.
به دیگر سخن عشق شناخت شهودی توانایی کامل دیگری به عنوان انسان است
۳) ارزش های نگرشی
۳) ارزش های نگرشی attitudinal Values که فقط عده اندکی از آن بهره دارند.
ارزش های گرایشی مشتمل اند بر فضایلی چون:
شفقت، شجاعت، شوخ طبعی و امثال آن
معنا یافتن از رنج
اما مشهورترین نمونه ای که فرانکل می آورد، عبارت است از یافتن معنا از طریق رنج بردن.
زنده بودن یعنی رنج کشیدن و معنایی برای آن یافتن، یعنی زندگی.
با یافتن معنا می توان رنج را با وقار و متانت تحمل کرد.
فرانکل خاطرنشان می کند که اشخاص به شدت بیمار، اغلب فرصتی برای تحمل شجاعانه رنج ندارند و بدین سان، مانع از بروز نوعی وقار و متانت در خود می شوند.
فرانکل در کتاب انسان در جست وجوی معنا می گوید:
«هر چیزی را می توان از انسان گرفت، اما یک چیز را نه: آخرین آزادی های انسان برای برگزیدن نگرش خود در هر شرایطی؛ آزادی انتخاب راه خویش را.»
معنای غایی
معنا برای دینداران و غیر دینداران
به گفته ی فرانکل نمی توان وجود معنا را که گویی «آسمانی» باشد انکار کرد.
معنا برای دینداران می تواند خدا باشد
برای کسانی که غیر دیندار هستند می تواند علم،جستجوی حقیقت،طبیعت یا تکامل باشد.
معنای غایی به ناگزیر ماورائ قدرت محدود فهم بشری است،هرچه معنا فراگیرتر باشد ،کمتر قابل درک است.
پذیرش ناتوانی
فرانکل می گوید:
ما باید ناتوانی خویش را در فهم تمام و کمال معناداری غایی زندگی بپذیریم ،زیرا «معنا» (لوگوس)از «منطق» ژرف تر است.
مراحل لوگوتراپی
(تحلیل وجودی)
مراحل لوگوتراپی یا تحلیل وجودی
نقطه آغازین، این واقعیت پدیدار شناختی بنیادین است که انسان بودن در خودآگاهی و پاسخگوبودن است و در ترکیبی از این دو، یعنی انسان در آگاهی از مسئولیت به اوج می رسد
مراحل لوگوتراپی
در دومین مرحله، تحلیل وجودی پا به وادی معنویت ناخودآگاه می گذارد.
در مرحله سوم به دینداری ناخودآگاه در درون ناخودآگاه معنوی دست می یابد.
آزادی انتخاب رفتار
الف) تحلیل وجودی در مرحله اول بر آزادی اراده و مسئولیتی که از پس آن می آید، تاکید می کند و از این رو، مبانی اگزیستانسیالیستی دارد.
در واقع، آزادی انتخاب یکی از ابعاد هستی انسان است.
عوامل غیرمعنوی، یعنی غریزه، توارث یا اوضاع و احول محیط، چیزی را برای ما تعیین نمی کنند.
فرانکل بر این باور است که اگر بخواهیم سلامت روان داشته باشیم، آزادی انتخاب رفتار خود را داریم و باید این آزادی را به کار بریم.
معنویت ناخودآگاه
ب) در مرحله دوم، تحلیل وجودی پا به عرصه معنویت ناخودآگاه می گذارد و با کشف ناخودآگاه معنوی، شناخت ناخودآگاه آشکار می شود.
به باور فرانکل، در این ژرفناهای معنوی ناخودآگاه، انتخاب های وجودی بزرگی انجام می شود.
نتیجه آنکه، پاسخگو بودن انسان به سطح ناخودآگاه می رسد؛ بدین سان انسان، افزون بر پاسخگویی آگاهانه باید پاسخگوی ناخودآگاه نیز باشد
کشف دینداری
ج) تحلیل وجودی در مرحله سوم، به کشف دینداری ناخودآگاه در درون ناخودآگاه معنوی نایل می شود.
فرانکل می گوید: هر قدر خواهان طرح ریزی و تدوین این رابطه به عنوان جزئی یگانه از ناخودآگاه باشیم، بازهم با چیزی مواجه هستیم که من آن را با «ناخودآگاه متعالی» اصطلاح کرده ام.
این مفهوم به این معناست که انسان همیشه- حتی در سطح ناخودآگاه- در ارتباطی آگاهانه با تعالی قرار دارد.
مفاهیم اساسی در لوگوتراپی
1-وجدان
یکی از مفاهیم عمده مورد استفاده ویکتور فرانکل، مفهوم وجدان است.
او وجدان را همچون نوعی معنویت ناخودآگاهی می داند که از ناخودآگاه غریزی که مورد تاکید فروید و دیگران بود، متفاوت است.
او صریحا درباره وجدان می گوید: انسان بودن عبارت است از مسئول بودن، یعنی مسئولیت وجودی و مسئول بودن نسبت به وجود خودمان.
وجدان شخصی است و نه قانون کلی
وجدان، امری شهودی و تا حد زیادی شخصی است.
وجدان به شخصی واقعی و در حال و وضعی واقعی اشاره دارد و نمی توان آن را به «قوانین کلی» صرف فروکاست
معنای منحصر بفرد وجدان
سنت و ارزش های سنتی، بی درنگ از زندگی بسیاری از انسان ها رخت بربسته است.
اما هنگامی که با مشکلی مواجه می شویم، لزومی ندارد که امید خود را از دست بدهیم.
بی گمان هر جامعه ای می کوشد تا معناداری را در آداب و رسوم خود خلاصه کند، اما معنا در نهایت برای هر فردی منحصر به فرد و خاص خود او است.
2- مرگ
از اساسی ترین رنج های آدمی، مرگ است.
تصور مرگ فرد را شاید به این فکر سوق دهد که سرانجام زندگی پوچ و بی معناست.
به عقیده فرانکل، مرگ نه تنها چهره زندگی را بی معنا نمی کند; بلکه موقتی بودن زندگی را پرمعنا می سازد.
مرگ و یادآوری مسئولیت
مرگ، مسئولیت آدمی را به او یادآور می شود.
مرگ، خارج از حوزه قدرت و مسئولیت آدمی است, اما کشمکش مداوم میان سرنوشت درونی و بیرونی آدمی و آزادی او, ماهیت اصلی زندگی است
زندگی برای بار دوم
فرانکل می گوید: طوری زندگی کن, درست مثل این که برای بار دوم است که زندگی می کنی و در بار اول, همان قدر مرتکب خطا شده ای که در حال حاضر.
بیماری روانی از کوششی بی فایده برای پنهان کردن رنج، گناه و مرگ به عنوان جنبه های اساسی وجودی بشر ریشه می گیرد.
3-خلا وجودی
تلاش و کوشش برای یافتن معنا، ممکن است نقش برآب شود و این ناکامی در معنا یابی احتمال دارد که به روان نژندی اندیشه زاد (Noogenic Neurosis) یا روان نژندی وجودی یا معنوی (existential or spiritual Neurosis)، راه برد.
تجربه پوچی
به نظر می رسد که امروزه، مردم بیش از گذشته پوچی، بی معنایی، بی هدفی، بیهودگی و سرگردانی را در زندگی خود تجربه می کنند
و با رفتارهای نامعمول که به خود، دیگران و جامعه یا هر چیز دیگری صدمه می زند، به این تجارب عکس العمل نشان می دهند.
خلا وجودی
یکی از مفاهیم مورد توجه فرانکل، خلا وجودی Existential Vacuum است.
اگر معنا عبارت از چیزی است که مطلوب و دلخواه ماست، پس بی معنایی، شکاف و خلایی در زندگی ما محسوب است.
فرانکل اظهار می کند که یکی از عیان ترین علائم خلا وجودی در جامعه امروز، ملالت و بی حوصلگی است.
خلا وجودی
او خاطر نشان می کند که چگونه است که مردم در اوقات فراغت شان با اینکه می خواهند کاری انجام دهند، دست به کاری نمی زنند و در وضعیتی بحرانی گرفتار می آیند.
از همین روی شخص می کوشد تا خلا وجودی اش را با «چیزی بی ارزش» که رضایت او را حاصل می کند، پر کند
خلا وجودی
در این تسلسل های زیان آور، شخص هر چه که انجام می دهد بسنده نخواهد بود و این تسلسل ها بر چیزی استوار و مبتنی اند که فرانکل به آن دلشوره (anticipatory anxiety) می گوید.
خلا وجودی و ترس
این دلشوره موجب وقوع چیزی می شود که شخص از آن ترس دارد.
برای مثال، وقتی که کسی از امتحان می ترسد، این ترس مانع از این می شود که او به خوبی از پس امتحان برآید و نیز موجب می شود که او از هر امتحانی بترسد.
خلا وجودی و بی خوابی
مفهوم متناظر با دلشوره، قصد گزاف(hyperintention) است.
کوشش بسیار نیز می تواند مانع موفقیت شخص در چیزی شود.
یکی از شایع ترین نمونه ها، بی خوابی است.
بسیاری از مردم هنگامی که نمی توانند بخوابند، تمام سعی خود را به کار می برند، غافل از اینکه همین کوشش مفرط موجب بی خوابی بیشتر می شود. بدین سان این تسلسل زیان آور ادامه می یابد.
خلا وجودی و حذف امور معنابخش
درک و برداشت فرانکل از خلا وجودی به تجارب او در اردوگاه های مرگ نازی بازمی گردد.
وقتی چیزهایی که به زندگی شخص معنایی می داد، مثل کار، خانواده و حتی لذت های ناچیز حیات، از زندگی او حذف می شد، به نظر می رسید که آینده او رو به تباهی می رود
خلا وجودی
فرانکل می گوید: «انسان تنها با چشم امید داشتن به آینده است که می تواند زنده بماند؛ زندانی ای که ایمان به آینده را از دست می داد آینده اش محکوم به تباهی بود» .
احساس پوچی
او بر این باور است که مشکلاتی که از خلا وجودی ناشی می شوند، نه تنها فراگیر و همگانی است، بلکه همچنین با شتاب در سراسر جامعه انتشار می یابد.
او این وضعیت را بیماری فراگیر «احساس پوچی» می نامد.
حتی افراط های اقتصادی و سیاسی را می توان از تبعات و نتایج احساس پوچی دانست.
خلا وجودی و مثلث روان نژندی
فرانکل، افسردگی، اعتیاد و پرخاشگری را مثلث روان نژندی همگانی می نامد.
او هشدار می دهد که خشونت و مصرف مواد مخدر و دیگر رفتارهای منفی که در تلویزیون، سینما و حتی موسیقی به نمایش درمی آیند، تشنگان معنا را متقاعد می کند که زندگی آنها فقط با تقلید از قهرمان هایشان بهبود می یابد.
آسیب شناسی روانی
سرچشمه آسیب های روانی
اضطراب وجودی Existential Anxiety
زخم دیدن وجدان
علت اصلی روان نژندی
اضطراب وجودی
فرد که نمی داند اضطرابش معلول احساس مسئولیت تحقق نیافته او و فقدان معنا است، به آن اضطراب عکس العمل نشان می دهد و آن را بر بخش پیچیده ای از زندگی معطوف می کند
برای مثال، شخص خود بیمار پندارThe hypochondriac اضطرابش را بر یک بیماری هولناک معطوف می کند
شخصی که دچار ترس بیمارگونه است بر چیزی متمرکز می شود که در گذشته او را با دل نگرانی به انجام کاری واداشته است
یا کسی که لکنت زبان دارد بر سکوی سخنرانی تمرکز می کند.
obsessive- compulsive disorder اختلال وسواس جبری
اختلال وسواس جبری نیز کارکردی مشابه دارد.
شخصی که دچار این نابسامانی است بر خلاف بیشتر مردم، فاقد احساس اطمینان در انجام تمام و کمال کار است.
برای اکثر ما اطمینانی تقریبی نسبت به انجام کاری ساده به مانند قفل کردن در به هنگام شب، بسنده است، اما شخصی که دچار این نابسامانی است، خواستار یقینی کامل است که غیر قابل حصول است.
از آنجا که کمال در هر چیزی، حتی برای شخص وسواس جبری، امری محال است، شخصی که دچار نابسامانی است توجه اش را بر بخشی از زندگی معطوف می کند که در گذشته مشکلاتی را برای او موجب شده است.
مولفه های موثردر آسیب روانی
فرانکل نیز به مانند بیشتر روانشناسان اگزیستانسیالیست، اهمیت مولفه های روان شناختی و وراثتی را در آسیب شناسی روانی تصدیق می کند.
برای مثال او بر این باور است که افسردگی بر تقلیل انرژی جسمانی مبتنی است.
افسردگی
در سطح روانشناختی، فرانکل افسردگی را به احساس عدم کفایتی مربوط می داند که ما هنگامی که به لحاظ جسمی و روانی با تکلیفی روبه رومی شویم، آن را احساس می کنیم.
در سطح معنوی، فرانکل افسردگی را تنشی می داند میان آنچه که هست و آنچه که باید باشد. در این حالت، ظاهراً شخص اهدافش را دست نیافتنی می داند و معنایی برای آینده خود نمی یابد
خلا دائمی بین آنچه هست و آنچه باید باشد
با گذشت زمان، از خود متنفر می شود و این تنفر را به دیگران و حتی به کل بشریت فرافکنی می کند.
این شکاف و خلا دائمی میان آنچه که هست و آنچه که باید باشد، برای او تبدیل به جهنم پوچی می شود.
sehizphrenia اسکیزوفرنی
بنا به فهم فرانکل اسکیزوفرنی ریشه در اختلال تفکر دارد.
در این مورد، شخص روان گسیخته بیشتر خود را شی ء می پندارد تا شخص.
اکثر ما هنگامی که تفکراتی در سر داریم، می دانیم که این تفکرات از درون اذهان خود ما برمی آیند
، اما شخص روان گسیخته(Schizophrenic)، به دلایلی که هنوز معلوم نیست، بالاجبار منظری منفعلانه به آن تفکرات دارد و آنها را چون نجوا تلقی می کند و ممکن است خود را نظاره کند و به خود مظنون و بدگمان شود
در این حالت او منفعلانه به خود می نگرد و آزار می بیند.
فرانکل معتقد است که این انفعال، ریشه در گرایشی مفرط به خویشتن نگری(self-observation) دارد.
گویی اختلافی هست میان «خویشتنی» که می بیند و «خویشتنی» که دیده می شود؛ خویشتن نظاره نگر پوچ و تهی و عاری از واقعیت و خویشتنی که دیده می شود بیگانه به نظر می آید.
روش ها و فنون معنا درمانی
تقلای معنوی
معنا درمانی نوعی از روان درمانی است که اساس روان آزردگی را تقلای معنوی می بیند.
در عمل, روان درمانی و معنا درمانی جدایی ناپذیرند, زیرا ابعاد روان شناختی, فلسفی یا معنوی آدمی را نمی توان از هم جدا کرد.
جهان بینی
روان درمانی جنبه های روان شناختی یک جهان بینی را آشکار می سازد.
حال آنکه معنا درمانی نقایص مربوط به پایه های غیر متعارف چشم انداز بیمار نسبت به جهان را نمایان می سازد.
هدف معنا درمانی توانا ساختن بیمار برای کشف معنای منحصر بفرد خودشان می باشد.
معنا درمانی می کوشد تا حدود اختیارها و آزادی های بیمار را ترسیم کند.
معنا درمانی در شکستن چرخه های معیوب روان آزردگی موثر است(وانگ, ۲۰۰۰).
مشاور و درمانگر معتقد به معنا درمانی می کوشند تا به مراجع کمک شود که در زندگی خود هدف و منظوری را جستجو کند, هدف و منظوری که متناسب وجود و هستی وی بوده برای او معنا داشته باشد
اساس دیدگاه فرانکل این است که انسان موجودی است آگاه و موجودی است مسوول.
معنا درمانی فراسوی هر دو بعد وجود انسان رفته و بر این باور است که باید قلمرو دیگری را به آن افزود و آن همانا جنبه روحی و معنویت انسانیت.
مسوولیت به آگاهی مربوط است و آگاهی از وجدان سرچشمه می گیرد(قاضی, ۱۳۸۳).
لوکاس(۱۹۹۸)چهار فن معنی درمانی را مطرح می کند:
الف: قصد متناقض
هدف این فن توقف حلقه معیوب روان رنجور بیمار است .
دراینجا سعی می شود تا درمانجو از علامت فاصله گرفته و خود را از شر روان آزردگی رها کند.
بنابراین اگر بیمار از علائم فرار نکند و به استقبال آنها برود شاهد از بین رفتن علائم خواهیم بود(فرانکل, ۱۹۶۷).
ب:بازتاب زدائی
در این فن از درمانجو خواسته می شود تا به مسائل خود دوباره توجه کند و جنبه های هرچه مثبت تر زندگی خود را در نظر بگیرد
به طور کلی گام نخست برای درمان این است که درمانجو بین خودش و علائم فاصله ایجاد کند، سپس توان مبارزه جویی روح انسان برای متعالی کردن شرایط فعلی فرا خوانده می شود و درمانجو به سوی فعالیتهای مثبت انگیخته می شود. این کار باعث کاهش علائم می گردد.
۳) تعدیل نگرش ها
دوباره شکل دادن خود و رشد درونی در این فن مورد توجه است .
این فن بر تغییر مجدد چارچوب نگرش ها از منفی به مثبت تاکید می کند.
۴) تعلیم حساسیت به معنا
سه فن معنا درمانبخش پیشین وقتی موثرتر خواهند بود که درمانگر قدرت مبارزه جویی روح انسان را به کمک می طلبد.
درمانگر در این فن قدرت تلقین را مورد استفاده قرار می دهد و به شکل مستقیم از درمانجو می خواهد که برای تغییر مثبت شرایط فعلی و وضعیت جسمانی-هیجانی اش به خود تکانی بدهد.
درمانگر اعتماد به شکوه, آزادی, مسوولیت, جهت گزینی معنایی و توان تغییر مثبت را به درمانجو گوشزد می کند
ابزار معنادرمانی
گفتگوی سقراطی
پرسش های سقراطی
سقراط یکی از بزرگترین معلم هایی بود که از طریق طرح سوال و استخراج جواب توسط شاگردان، تعلیم می داد.
سقراط شش تیپ از سوال هایی که از شاگردانش می پرسید
1-پرسش های تعمق برانگیز
– چرا این را می گویی؟
– معنی دقیق این موضوع چیست؟
– این مطلب با آنچه که در موردش صحبت می کنیم، چه ارتباطی دارد؟
– طبیعت این موضوع چیست؟
– هم اکنون درباره این موضوع چه می دانیم؟
– آیا می توانی برایم مثالی بزنی؟
– ممکن است این موضوع را به بیانی ساده تر بگویی؟
2-جستجوی فرضیات
جستجوی فرضیات باعث می شود که مخاطب در مورد آنچه که بدون دلیل پذیرفته و یا درباره اعتقادات بی پایه نسبت به موضوعی که اساس استدلالش را تشکیل می دهد تفکر کند.
این موضوع اصول پایه را مورد تردید قرارداده و واقعاً حرکتی در ذهن مخاطب ایجاد می کند
نمونه جستجوی فرضیات
– چه چیزهای دیگری را می توان در این باره فرض کرد؟
– آیا تو در حال فرض اندیشی هستی؟
– چگونه این فرضیات را انتخاب کردی؟
– لطفاً توضیح بده که چرا و چگونه …..؟
– آیا می توانی این فرضیات را تایید یا رد کنی؟
– چه اتفاقی خواهد افتاد اگر …؟
– آیا با …. موافقی یا مخالف؟
3-بررسی مبانی، دلایل و مدارک
هنگامی که کسی مبانی استدلالش را مطرح می کند، به دلایلی که می گوید بیشتر عمیق شوید تا فرضیاتش.
مردم معمولاً برای استدلال هایشان فهم و درک ضعیفی دارند.
3-بررسی مبانی، دلایل و مدارک
– نظر تو درباره عوامل بوجود آورنده …. چیست؟
– طبیعت این موضوع چیست؟
– آیا این دلایل به اندازه کافی خوب هستند؟
– این موضوع چگونه ممکن است ثابت شود که اشتباه است؟
– چگونه می توانم در مورد آنچه می گویی مطمئن باشم؟
– چرا این موضوع اتفاق افتاد؟
4-پرسش هایی در مورد زاویه دید و چشم انداز
بیشتر استدلال ها برای وضعیت خاصی ارائه می شوند.
بنابراین آن موقعیت را مورد حمله قرار دهید.
نشان دهید که زاویای دید دیگری هم وجود دارد که استدلال از آن منظر نادرست است
4-پرسش هایی در مورد زاویه دید و چشم انداز
– زاویه نگاه دیگری که در مورد این موضوع وجود دارد این است که …. . آیا از این زاویه دید هم موضوع منطقی به نظر می رسد؟ – چه زوایای دید دیگری دراین مورد وجود دارد؟
– اگر این موضوع را با آن موضوع مقایسه کنی، چه خواهد شد؟
– چگونه می توانی این موضوع را از زاویه ای دیگر نگاه کنی
5-پرسش در مورد فرجام و پیامدها
استدلال هایی که افراد بیان می کنند، ممکن است فرجام منطقی داشته باشد که قابل پیش بینی کردن باشد.
آیا چنین حسی را ایجاد می کند؟ آیا مطلوبیت دارد؟
– خوب بعدش چه اتفاقی خواهد افتاد؟
– پیامد این فرضیه چه خواهد بود؟
– فرجام این موضوع چه خواهد بود
5-پرسش در مورد فرجام و پیامدها
– این موضوع چه تاثیری بر فلان موضوع دارد؟ – این موضوع چگونه با آنچه قبلاً دریافته ایم، منطبق می شود؟ – چرا این موضوع مهم است؟ – بهترین حالت این موضوع چیست؟ چرا؟
6-پرسش در مورد پرسش
شما می توانید در برابر کلیت یک موضوع، حالت انعکاسی به خود بگیرید.
جمله آنها را علیه خودشان برگردانید و توپی که به سویتان پرتاب کرده اند را به زمین خودشان بفرستید
– منظورت از این سوال چیه؟
– چرا فکر می کنی که من چنین سوالی را پرسیدم؟
– معنی این سوال چیست؟
فرایند گفتگوی سقراطی
شولای(2002)فرایند گفتگوی سقراطی را به شرح زیر مرحله بندی می کند:
1-ابتدا درمانجو می فهمد که قربانی شرایط نیست.
هرچند ممکن است علائمی را نشان دهد.
یافتن خود در مثلث معنا
2-درمانگر به درمانجو کمک می کند تا درون مثلث معنا, معنای خودرا پیدا کند.
مثلت معنایابی
الف) ارزشهای آفریننده یا خلاقcreative values
ب) ارزشهای تجربی experiential values
ج) ارزشهای نگرشی attitudinal Values
1-ارزش های خلاق یا آفزینندگی
ارزش های خلاق creative values
این عقیده سنتی اگزیستانسیالیستی است که بر طبق آن، شخص با درگیر شدن در برنامه ها و نقشه هایش،یا در برنامه و طرح زندگی خود، به معنا می رسد.
این شیوه مشتمل بر خلاقیتی است که در هنر، موسیقی، نویسندگی، اختراع و غیره مشاهده می شود.
فرانکل خلاقیت را همچون عشق کارکرد ناخودآگاه معنوی، یعنی وجدان، می داند.
2-ارزش های تجربیexperiential values
یعنی تجربه کردن چیزی یا کسی که به شخص ارزش می دهد.
این رهیافت مشتمل بر حالات اوج گیریpeak-experiences یا تجارب زیبایی شناختی است از قبیل مشاهده اثر هنری یا مشاهده شگفتی های طبیعت.
۳) ارزش های نگرشی attitudinal Values
۳) ارزش های نگرشی که فقط عده اندکی از آن بهره دارند.
ارزش های نگرشی مشتمل اند بر فضایلی چون:
شفقت، شجاعت، شوخ طبعی و امثال آن
3-درمانگر باید استقلال و تمامیت درمانجو را به رسمیت بشناسد.
پروتکل معنادرمانی
پروتکل درمان روان شناختی چیست؟
124
پروتکل درمان روان شناختی
در پروتکل هاى درمانى نحوه درمان یک بیمارى با دقت بسیار و با جزئیات کامل بیان گردیده است.
در نتیجه، درمان بیمار با کمترین خطا و به بهترین شکل ممکن صورت خواهد پذیرفت.
125
ساختار استاندارد
در واقع پروتکل مداخله روانشناسی و مشاوره یک ساختار استاندارد فراهم می کند که روان درمانی یا مشاوره به صورت نظام مند و صحیح انجام گیرد.
همچنین پروتکل مداخله روانشناسی و مشاوره باعث می شود که اعمال سلیقه توسط روانشناس یا مشاوره به حداقل برسد و درمان مورد نظر به صورت مشابه در همه جای دنیا به بیماران ارائه گردد.
126
درمان مبتنی بر شواهد
پروتکل ها راهکارهایی برای انجام درمان های مبتنی بر شواهد یا مسیری که طی می شود تا یک روش، روش مبتنی بر شواهد نامیده می شود، باشد
127
ملاک ابداع پروتکل
پروتکل ها با استفاده از 2 ملاک ابداع شده اند
الف: بر اساس شواهد علمی بدست آمده از اثربخشی درمان
ب:بر اساس قابل اجرا و عملی بودن درمان در شرایط درمانی که درمانگر در آن کار می کند
128
هر پروتکل اطلاعات زیر را ارائه خواهد داد
1- اقلام متنی با اجرای درمان مرتبط(کتاب یا راهنمای درمانی)
2-یک توصیف از درمان
3-مولفه های تجویز شده و ممنوع شده درمان
4-اجرای درمان
129
هر پروتکل اطلاعات زیر را ارائه خواهد داد
5- ارزشیابی اجرای درمان و نتایج آن
6-خاتمه درمان
7- جاهایی که می توان برای دریافت کمک بیشتر مراجعه نمود
130
همه جلسات درمان دارای یک شروع، یک میانه و یک خاتمه هستند
شروع خوب جلسه درمان را به کل درمان متصل و صحنه را برای کار جلسه آماده می کند
کار اصلی جلسه در میانه رخ می دهد
در میانه جلسه شما به درمانجویان کمک خواهید کرد که مهارت های مورد نیازشان برای دستیابی به نتایج رضایت بخش را کسب نمایند
131
در خاتمه جلسه:
مهارت هایی که درمانجویان در حال کار بر روی آن ها هستند مرور شده و آن ها برای تمرین به خانه فرستاده می شوند
132
بنابر این در پروتکل درمانی
شروع، میانه و خاتمه جلسه درمان را باید روشن نمایند تا به زوج درمانگر کمک نماید که جلسه را برای رسیدن به حداکثر موفقیت ساختاربندی نماید
133
انواع پروتکل های درمانی
1- درمان فردی
2- درمان گروهی
3- آموزش مبتنی بر نظریه
پروتکل معنادرمانی گروهی
جلسه اول
جلسه اول: تعیین اهداف و قوانین گروه، آشنایی اعضای گروه با یکدیگر و مشاور، تعریف و بیان معنادرمانی و لزوم وجود معنی در زندگی.
اهداف:
• معرّفی برنامه معنادرمانی گروهی و دادن اطّلاعات پیش نیاز برای شروع کار گروه
برنامه ها
• معرّفی مشاور به گروه توسط خودش یا رهبر گروه
• معرّفی اجمالی گروه درمانی و فواید آن نسبت به مشاوره فردی
• تاکید بر رازداری و محرمانه بودن محتوای جلسات
• بررسی تصوّرات نادرست و سوءتفاهم های رایج نسبت به گروه درمانی
بررسی ابهامات موجود و پاسخ به سوالات اعضای گروه در رابطه با توضیحات فوق و مطالب جزوه ی اطّلاعات اوّلیه
ادامه برنامه ها
توضیح اهداف گروه معنادرمانی و اهمّیت آنها
• توضیح اجمالی برنامه جلسات گروه درمانی و موضوعاتی که در هر جلسه به آن پرداخته خواهد شد.
• توضیح قوانین بنیادین گروه، انتظاراتی که از اعضای گروه می رود و قرارداد درمانی ـ جمع آوری قراردادهای درمانی
آشنایی اوّلیه اعضای گروه با هم و با مشاوران:
• هر یک از افراد خود را با گفتن نام و شهرت، تحصیلات، به گروه معرّفی میکنند.
علاوه بر آن هر یک از اعضا پس از معرّفی خود، جمله ای درباره خودش که می تواند توضیح مختصری درباره روحیّات، علایق، شخصیّت یا هر چیز دیگری درباره او باشد، به گروه میگوید.
در دور بعدی هر یک از اعضا دو نکته را در مورد دو نفر از اعضای دیگر گروه (یک نکته برای هر نفر) که جالب توجّه یافته است عنوان می کند.
تکلیف جلسه اول
– یادآوری و یادداشت نکات مهم این جلسه
ـ مطالعه مجدّد و کامل جزوه اطّلاعات اوّلیه در مورد معنادرمانی
و به خاطر سپردن آنچه از اعضا در جلسات گروهی انتظار می رود.
جلسه دوم
-مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد
-آگاهی در خصوص باورها درپذیرفتن خویشتن و شناخت ویژگی های خویشتن
-همچنین توجه به آزادی معنوی به عنوان یکی از ابعاد هستی انسان.
هدف:معرّفی و بررسی مفهوم آزادی در برابر جبر
• هدف اساسی این جلسه آن است که اعضای گروه دریابند با اینکه انسان نمی تواند گذشته خود و آنچه تا کنون بر او رفته است و اشتباهاتی را که در زندگی مرتکب شده است تغییر دهد
با این حال تصمیم او در لحظه اکنون برای اینکه چگونه بیاندیشد و چگونه رفتار کند کاملاً تحت اختیار اوست.
هدف:معرّفی و بررسی مفهوم آزادی در برابر جبر
گذشته بر حال حاکم نیست و گرچه تاثیرات گذشته را در حال تجربه میکنیم امّا در انتخاب اینکه این لحظه چه کنیم تا در آینده چه حاصلی برداشت کنیم کاملاً آزاد هستیم
برنامه:
• بررسی تکلیف و سوالات و ابهامات باقیمانده احتمالی از جلسه قبل
تاکید مجدّد بر به یاد داشتن آنچه از اعضا در جلسات گروهی انتظار میرود و عمل به آن
• توضیح اجمالی درباره اهداف جلسه و مفاهیم آزادی
سوالات و تمرینات:
کار گروهی 1: آیا فکر می کنید اتّفاقات گذشته آزادی شما را برای ایجاد تغییر در زمان حال محدود کرده است؟
سه نفر از اعضا که پاسخشان به این سوال مثبت است، اتّفاقاتی از گذشته را که آزادی آنها را برای ایجاد تغییر در زمان حال محدود کرده است در گروه مطرح می کنند و سایرین نظر می دهند.
سوالات و تمرینات:
کار گروهی 2: آیا فکر می کنید افرادی در زندگی شما هستند که آزادی شما را برای ایجاد تغییر در زمان حال محدود کرده اند؟
سه نفر از اعضا که پاسخشان به این سوال مثبت است،
برای گروه درباره افرادی که آزادی آنها را برای ایجاد تغییر در زمان حال محدود کرده اند صحبت می کنند و سایرین نظر میدهند.
• آیا مایلید وضعیّت کنونی تغییر کند؟
اگر این تغییر در گرو عواملی است که از کنترل شما خارج است، فکر میکنید احتمال آنکه از پس این تغییر برآیید چقدر است؟
سوالات و تمرینات:
کار گروهی 3 : اگر اینکه خود را آزاد بدانید و تواناییهای بالقوّه خود را در لحظه اکنون برای ایجاد تغییرات بزرگ و دلخواه باور کنید، به شما کمک کند که عملاً به اهداف و تغییرات دلخواه خود در زندگی دست پیدا کنید، آیا حاضرید این باور را در خود پرورش دهید و از آن استفاده کنید؟
اگر کسی از اعضا در پاسخ دادن به سوال فوق شک دارد، افکار و احساس خود را در این باره برای گروه مطرح می کند و گروه به او پاسخ می دهد.
جمع بندی
• جمعبندی: توضیح نهایی درباره اینکه اعتقاد به آزادی در برابر انتخاب ها و تصمیم ها، لازمه اساسی ایجاد تغییرات پایدار و تحقّق اهداف فردی اعضای گروه است.
• نوشتن برداشت فردی از جلسات: از هریک از اعضا خواسته می شود که در پایان جلسه برداشت و دریافت خود را از موضوعات مورد بحث قرار گرفته در جلسه در دفتر خود بنویسد.
تکلیف
• تکلیف: هر یک از اعضا تا برگزاری جلسه بعدی گروه، افکار، احساسات و واکنشهای رفتاری مهم روزمرّه خود را به خصوص در رابطه با موضوع آزادی بنویسد.
همچنین سوالات و ابهامات احتمالی خود را در این زمینه یادداشت کند تا در ابتدای جلسه بعد مطرح کند
جلسه سوم
جلسه سوم: مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد، آگاهی از مسئولیت پذیری و نقش آن در به دست آوردن موفقیت.
اهداف جلسه 3
بررسی مفهوم مسوولیت در برابر انتخاب و رابطه آن با آزادی:
اگر انسان در انتخابهای خود آزاد نباشد و به عبارتی به آنچه میکند مجبور باشد، در این صورت در برابر رفتار خود و نتایج آن مسوولیّتی نخواهد داشت.
فرد مجبور که از خود اختیاری ندارد در برابر آنچه میکند قابل بازخواست نخواهد بود.
اهداف جلسه 3
در مقابل، انسان آزاد به میزان آزادی خود در برابر انتخابهای خود مسوول است.
اعضای گروه با بررسی اینکه چقدر افراد مختلف را در قبال رفتارهایشان مسوول میدانند از زاویه دید تازهای به بررسی مفهوم آزادی میپردازند.
برنامه
بررسی تکلیف و سوالات و ابهامات باقی مانده احتمالی از جلسه قبل
تاکید مجدّد بر به یاد داشتن آنچه از اعضا در جلسات گروهی انتظار می رود و عمل به آن
توضیح اجمالی درباره اهداف جلسه و مفهوم مسوولیّت
• سوالات و تمرینات
• کار گروهی 1: سه نفر از اعضا که همچنان خود را برای نمونه دوّم مسوول نمی دانند نمونه اوّل و دوم را در گروه مطرح می کنند و نظر سایرین را جویا می شوند.
• چه اتّفاقاتی در گذشته، چه کسانی و چه عواملی را در وضعیّت کنونی خود موثّر و مسوول میدانید؟
از اعضای گروه خواسته می شود با توجّه به هدفی که در جلسه مصاحبه اولیه تعیین کرده اند و وضعیّت کنونی خود در رابطه با آن هدف، به این سوال پاسخ دهند
• سوالات و تمرینات
• یک نمونه از خطاهایی را که دیگران از جمله دوستان تان مرتکب شده اند و شما آنها را در قبال آن مسوول می دانید در دفتر خود بنویسید.
• حالا یک نمونه از خطاهایی را که خود مرتکب شده اید و خود را در قبال آن مسوول نمی دانید در دفتر خود بنویسید.
این نمونه را با نمونه پیشین مقایسه کنید.
فرق های اساسی این دو نمونه در چیست که در یکی مسوولیت وجود دارد و در دیگری خیر؟
جلسه 4
مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد، شناخت عوامل ایجادکننده اضطراب و راه های مقابله با آن، خودآگاهی و شناخت اضطراب وجودی.
توضیحات جلسه 4
آگاهی از مرگ و اضطراب وجودی به عنوان شرایط اساسی انسان ، به زندگی معنی می دهد.
ویژگی بارز انسان توانایی درک کردن واقعیت آینده و اجتناب ناپذیر بودن مرگ است
توضیحات جلسه 4
. اگر بخواهیم به صورت معنی دار به زندگی فکر کنیم باید به مرگ بیندیشیم.
به نظر فرانکل ، مرگ را نباید تهدید دانست ، بلکه مرگ ما را با انگیزه می کند تا به صورت کامل زندگی کرده و از هر فرصتی برای انجام دادن کاری معنی دار استفاده کنیم
توضیحات جلسه 4
اگر از خود در برابر واقعیت مرگ دفاع کنیم ، زندگی کسل کننده و بی معنی می شود.
اما اگر تشخیص دهیم که فانی هستیم ، می دانیم که برای کامل کردن طرحهای زندگی خود زندگی ابدی نداریم و هر لحظه ی موجود حیاتی است.
آگاهی ما از مرگ منبع علاقه به زندگی و خلاقیت است.
مرگ و زندگی به هم وابسته اند و با اینکه مرگ جسمی ما ار نابود می کند اما فکر مرگ ما را مصون نگه می دارد
تمرین : تنظیم وصیت نامه بر اساس خصوصیات برجسته خود
هدف از نوشتن وصیت نامه بخشیدن چیزهای باارزشی است که فرد می خواهد پس از مرگ برای عزیزترین نزدیکان خود به ارث بگذارد.
هنگام نوشتن وصیت نامه ، هر کس به دارایی های خود و چگونگی تقسیم آنها بعد از مرگ می اندیشد.
تمرین : تنظیم وصیت نامه بر اساس خصوصیات برجسته خود
حال اگر می توانستید دانش، مهارت ها و ویژگی های شخصیتی خود را به دیگران ببخشید ، چکار می کردید؟
آیا تصمیم گیری در مورد اینکه کدامیک از خصوصیات شما ارزش آن را دارد که به دیگران بخشیده شود و نیز اینکه آنها را به چه کسی ببخشد، کار آسانی است؟
تمرین : تنظیم وصیت نامه بر اساس خصوصیات برجسته خود
به آن دسته از خصوصیات خود، که تصور می کنید با ارزشند و اینکه مایلید در صورت امکان این ویژگی ها به چه کسانی برسد، بیندیشید.
.برای فکر کردن ونوشتن ، وقت کافی در اختیار افراد بگذارید سپس به آنها اجازه دهید تا هریک وصیت نامه خود را برای دیگران بخواند
طرح بحث
به هنگام نوشتن وصیت نامه چه احساسی داشتید و چه افکاری به ذهن شما خطور کرد؟
نطر شما در مورد مرگ چیست و به نظر شما چه ارتباطی با معنا یافتن در زندگی می تواند داشته باشد؟
طرح بحث
آیا مطرح کردن خصوصیاتی که فکر می کنید ارزش بخشیدن به دیگران را دارد ، کاری آسان است یا دشوار؟چرا؟
چه خصوصیتی در افراد دیگر وجود دارد که دوست دارید خودتان داشته باشید؟
برای مقابله با اضطراب وجودی از چه راهبردهایی استفاده می کنید
جلسه 5
جلسه پنجم: مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد، بیان لزوم حفظ هویت و هدفمندی و یافتن معنای عشق.
اهداف:
سنجش هویت شخصی و معنای عشق در زندگی اعضای گروه :
سنجش هویت عبارتست از سنجش اینکه فرد تا چه حد در زندگی خود بر خویشتن خویش آگاه است و فعّالیت های خود را در زندگی تا چه حد ارزشمند می داند.
.
اهداف
سنجش معنای عشق زندگی عبارتست از سنجش اینکه فرد تا چه حد زندگی را معنادار یا پوچ می داند و دلایل او برای زنده بودن و حیات تا چه حد روشن و محکم است.
عشق حقیقتی است که از اعماق ناهشیار روح سرچشمه می گیرد و به طور اشراقی پدید می آید و انسان از طریق آن به اعماق وجودی انسان دیگر دست می یابد
اهداف
• بررسی استقلال مفهوم هدفمندی زندگی از مفهوم معنای زندگی:
گرچه می توان تصوّر کرد که معنادار بودن زندگی پایه ای برای هدفمندی زندگی باشد و بالعکس، امّا لزوماً معناداری زندگی با هدفمندی زندگی همبسته نیست و به نوعی میتوان گفت این دو مفهوم تا حد زیادی مستقل از یکدیگرند.
بر اساس پاسخهای اعضای گروه به آزمون سنجش هدفمندی و معنا در زندگی میتوان استقلال مفاهیم فوق را در گروه بررسی کرد.
اهداف
• بررسی میزان شناخت افراد از میزان هدفمندی و معنا در زندگی:
یکی از عوامل بالقوّه تعارض میان فردی عدم شناخت کافی از لایههای عمیق وجود یکدیگر است.
هدف حاضر، افراد را برای گسترش شناخت خود از لایه های عمیقتر وجود هم یاری می دهد
اهداف
• بررسی نقش فقدان دلیل و معنای کافی در زندگی در شکلگیری مشکل و عدم دستیابی به اهداف فردی، برای اعضایی که نسبت به معنای زندگی در شک و تردیدند:
هدف اساسی این جلسه آن است که اعضایی از گروه که نگاهشان به زندگی به پوچی و بیمعنایی نزدیک است، دریابند که یکی از مهمترین عوامل مشکلی که این اعضا در زندگی خود با آن روبه رو هستند، فقدان دلیل و معنای کافی در زندگی است
اهداف
و بنابراین رهایی از مشکل و دستیابی فرد به اهداف فردی ای که برای حضور خود در گروه تعیین کرده است، در گرو بازگشت دوباره معنا به زندگی اوست.
مشاوران گروه به کمک سایرین به این اعضا کمک می کنند تا نقش و اثر بی معنایی زندگی را در بروز مشکل مورد نظر و استمرار آن دریابند.
• بررسی رابطه بین اهداف فردی و معنای زندگی برای اعضایی که زندگی از نظر آنها معنادار است:
برنامه:
بررسی تکلیف و سوالات و ابهامات باقی مانده احتمالی از جلسه قبل:
هر یک از اعضا به طور مختصر نکات اصلی و اساسی را که در حدّ فاصل جلسات یادداشت کرده است در گروه مطرح می کند.
اگر کار ناتمامی، سوال و ابهامی از جلسه پیش باقی مانده است در ابتدای جلسه بررسی می شود.
جمع بندی و پیش درآمدی بر ادامه کار:
پس از روشن شدن این نکته که با وجود عواملی که آزادی ما را محدود می کنند، در تغییر طرز فکر، عقاید و نگرش خود نسبت به جهان پیرامونمان، از آزادی عمل و انتخاب کامل برخوردار هستیم و می توانیم از این ابزار قدرتمند برای رهایی از رنج بهره بگیریم، به نقش طرز فکر، عقاید و نگاهمان به زندگی در شکل گیری مشکل و بروز رنج، نگاهی انداختیم.
جمع بندی و پیش درآمدی بر ادامه کار:
از سوی دیگر، سفری به فراسوی رنج کردیم و به آنچه پس از رهایی از رنج در انتظار ماست نظر افکندیم.
و در نهایت به بالاترین و بلندترین هدف زندگی و معنای زندگیمان پرداختیم.
همه این موارد بستر مناسبی را فراهم می آورد تا در ادامه رابطه تنگاتنگی را بین رنج کنونی و کلّیت و معنای زندگی برقرار کنیم و با نگاه و نگرشی تازه به مبارزه با رنج برویم.
لازمه این کار کامل کردن تمریناتی است که تا کنون در گروه انجام شد.
تکلیف
تکلیف: برای بهره گیری از جلسات آتی گروه و دستیابی به هدفی که برای حضور خود در گروه تعیین کرده اید، تا جلسه بعدی گروه تمرینات مرور شده در جلسه حاضر را مجدّداً بررسی کنید و پاسخهای خود را به تمرینات کامل کنید و همراه خود داشته باشید
.
تکلیف
در جلسات آتی به بعضی از پاسخهای شما به تمرینات فوق رجوع خواهیم کرد.
همچنین برای حضور فعّال و موثّر شما در گروه و یاری رساندن به دیگر اعضای گروه لازم است که تمرینات فوق را کامل کرده باشید و در مورد هر کدام از آنها در فرصت مناسبی اندیشیده باشید
جلسه ششم
جلسه ششم: مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد، بررسی معنای رنج.
هدف جلسه 6
هدف: روبرو شدن با رنج های اجتناب ناپذیر زندگی و تعریف نحوه برخورد و عملکرد خود در قبال آن
روش کار
1-در خصوص موارد مطروحه توسط افراد در مورد نقش رسالت در زندگی صحبت می شود و سعی می گردد تا ضمن ترغیب احساس مسئولیت در آنان ، اهمیت نقش ها و وظایفشان ، یادآوری و تاکید شود.
2-مفهوم رنج مطرح می گردد.
3- از افراد خواسته می شود تا در مورد هر آنچه که در زندگی شخصی و اجتماعی باعث رنجشان می گردد صحبت نمایند
روش کار
4- موارد مطروحه توسط افراد مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد و خصوصا بر موارد مرتبط با زندگی بین فردی و تعارصات تمرکز می گردد و مورد بررسی قرار می گیرد.
5- در این مرحله رنج های افراد به دو دسته قابل اجتناب و غیر قابل اجتناب ، با توجه به مجموعه شرایط خود ایشان تقسیم می گردد.
و اینکه رنج خود را اجتناب پذیر و یا اجتناب ناپذیر می دانند و ایا انتساب آنان درست است یا خیر.
روش کار
6- در مورد ان دسته از رفتارهای بین فردی که موجب رنج ایشان می شود و اینکه تا چه حد امکان تلاش برای تغییر وضعیت وجود دارد و تا چه حد از آزادی اراده خود استفاده می نمایند و تا چه حد نقش خود را در تغییر ابعاد زندگی سازنده می دانند، بحث می شود.
روش کار
7- مواردی که در نهایت رنج های اجتناب ناپذیر محسوب می شوند ، مشخص می شوند و در مورد نحوه روبرو شدن با این رنج ها و سازگاری با آنها و اینکه حتی در غیر قابل اجتناب ترین شرایط تا چه حد امکان انتخاب داریم ، بحث می شود
روش کار
8- در خصوص اینکه چگونه می توان با به عهده گرفتن مسئولیتی در ارتباط با رنج های اجتناب ناپذیر ، این رنج ها را کاهش داد، گفتگو می شود.
تکلیف
1- تمام پدیده ها و رویدادها و اتفاقات و تجربیانی که باعث رنج ایشان در زندگی می شود ، بیان نموده و انها را در دو دسته اجتناب پذیر و اجتناب ناپذیر قرار دهند و احساس و نگرش خود را در قبال آنها بیان نموده و مکتوب نمایند.
تکلیف
2- از آنها خواسته می شود تا در خصوص اینکه در مقابل رنج های اجتناب ناپذیر خود چه واکنش و عملکردی داشته اند و چه مسئولیت هایی را به عهده گرفته اند بنویسند.
تکلیف
3-از آنها خواسته می شود تا در مورد وظایف یا مسئولیت هایی که می توانند در برابر رنج اجتناب ناپذیرشان به عهده بگیرند ، فکر کنند و در مورد مسئولیتی که می توانند از این پس به عهده بگیرند ، توضیح دهند
جلسه هفتم
جلسه هفتم: مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد، شناخت ارش های خلاق.
فرانکل معتقد است ؛ برای معنا بخشیدن به زندگی سه راه وجود دارد، این سه راه را بر مبنای ارزش ها استوار می کند،
• ارزشهای خلاق:
ارزش های خلاق با فعالیت آفریننده و زاینده ادراک می شوند ، به عبارت دیگر هر وقت که چیزی را بیافرینیم یا ایجاد کنیم، یا کاری برای کسی انجام دهیم ، تاثیری بر بخشی از پدیده ها داشته باشیم در اینصورت به گونه ای خلاقانه به زندگی معنا می بخشیم ، بنابراین منظور از ارزشهای خلاق به طور کلی گذاشتن یک اثری بر جهان است.
هر چیزی می تواند باشد( خلق یک اثر هنری، نوشتن یک کتاب، تربیت یک کودک ، انجام خدمات برای دیگران و……
داشته باشیم در اینصورت به گونه ای خلاقانه به زندگی معنا می بخشیم ، بنابراین منظور از ارزشهای خلاق به طور کلی گذاشتن یک اثری بر جهان است.
هر چیزی می تواند باشد( خلق یک اثر هنری، نوشتن یک کتاب، تربیت یک کودک ، انجام خدمات برای دیگران و……
ارزش های خلاق
شما به عنوان یک فرد چه چیزهایی می آفرینی و ایجاد می کنی؟
چه اثراتی در زندگی دارید؟
انسان از نظر شما چه زمانی دارای ارزش است و چه معنایی را برای آن قایل می باشید؟
مادر یا پدر ، دختر یا پسر خوب بودن از دید شما چه معنایی دارد؟
جلسه هشتم
جلسه هشتم: مرور کلیه جلسات و دادن بازخورد، بررسی ارزش های تجربی.
ارزشهای تجربی
ارزش های تجربی از طریق یک ارتباط دوگانه و متعادل با دنیا تحقق پیدا می کند
یکجور مجذوب زیبایی های این جهان شدن است
. ارزشهای تجربی یک مقدار جنبه انفعالی را نشان می دهند و ارزشهای خلاق جنبه فعال را نشان می دهند.
درست مثل کسیکه به یک موزیک مورد علاقه اش یا یک منظره خاص نگاه می کند و مجذوب آن شده، آن چیزهایی که بطور کلی در زندگی می تواند هر کسی را جذب خودش کند و با تجربه های زیبایی شناختی همراه است
ارزشهای تجربی
. جذب اثری در فرد می گذارد که یک حسی از بودن دارد. یک ارزش تجربی می تواند برای معنا دادن به کل زندگی کافی باشد.
عامل تعیین کننده تعداد تجربه های اوج یا مدت زمان دوام آنها نیست بلکه شدت آنها به گونه ای است که یک تجربه می تواند کل زندگی را عوض کند. آیا شما تجربیاتی از این قبیل داشته اید؟
• سوالات و تمرینات
• بازنگری هدف از حضور در گروه:
هدف از حضور خود در گروه را مجدداً بررسی کنید.
چه چیزی در زندگی به طور مزمن شما را آزار می دهد یا از آن در رنج هستید؟
در حال حاضر مهمترین رنج شما در زندگی چیست؟
• سوالات و تمرینات
سپس هدف خود را از حضور در گروه به صورت جمله ای مشابه جمله زیر به صورت روشن و مشخّص بیان کنید و بنویسید:
میخواهم ……..(مهمترین چیزی که در حال حاضر شما را در زندگی رنج میدهد)………..دیگر مرا رنج ندهد،
یا میخواهم دیگر از ……………………………………………………………………رنج نکشم.
مروری بر آزادی عمل و انتخاب
• برای حل مشکل و رهایی از رنج چه عواملی آزادی عمل شما را محدود میکنند؟
به عبارت دیگر چه موضوعاتی وجود دارند که مجبور به پذیرش آنها هستید و نمیتوانید تغییری در آنها ایجاد کنید؟ چرا؟
مروری بر آزادی عمل و انتخاب
• با وجود عواملی که مجبور به پذیرش آنها هستید و آزادی شما را محدود می کنند، چه عواملی وجود دارند یا چه ابعاد و حوزه هایی از زندگی شما هستند که در آنها آزادی عمل دارید و می توانید برای حل مشکل و رهایی از رنج، در آنها تغییر ایجاد کنید؟
کار گروهی جلسه 8
• کار گروهی 1: اگر اعضایی از گروه وجود دارند که در هیچ بعدی از ابعاد زندگیشان برای ایجاد تغییر و رهایی از رنج احساس آزادی عمل نمی کنند در برابر گروه صحبت می کنند؛ در غیر این صورت 2 نفر از اعضای گروه خود را به سوالات فوق در برابر گروه بیان می کنند و گروه به آنها پاسخ می دهد.
•
کار گروهی جلسه 8
کار گروهی 2: مروری بر ارزش های تجربی فردی اعضا و بیان آن ها در جمع و صحبت پیرامون آن ها
جلسه نهم
جلسه نهم: مرور تکلیف جلسه قبل و دادن بازخورد و بررسی ارزش های نگرشی
مرور
ارزشهای خلاق و تجربی موجب می شوند که ما تجربه های غنی و مثبتی را داشته باشیم، اما زندگی همیشه با محدودیت هایی هم مواجه است و ما فقط با جنبه های خوشایند سرو کار نداریم. مثل مرگ ، بیماری ، جنگ . اسارت،..
ارزش های نگرشی یا گرایشی
در چنین شرایطی نه فرصت آفرینندگی است و نه زیبایی در آن به تجربه در می آید.
ما توانایی این را نداریم که بخواهیم از انها اجتناب کنیم اما با ارزشهای نگرشی می توانیم به زندگی معنا ببخشیم
به این ترتیب که به آن رنج خودمان به شیوه دیگری نگاه کنیم.
ما در ناتوان کننده ترین شرایط هم می توانیم به زندگی خود معنا دهیم.
ارزش های نگرشی
من در این مقطع موثرترین کاری که برای بودنم می توانم انجام بدهم چیست؟
من الان اینجا هستم ، چرا هستم و چگونه می توانم این واقعیت را برای زندگی بپذیرم؟
انسانی که بتواند با این سه مقوله از ارزشها معنایی پیدا کند می تواند از خودش فراتر رود. فرانکل بر همین اساس می گوید : انسان سالم یعنی از توجه به خود گذشتن و به معنا توجه داشتن
تمرین
چه ارزش های نگرایشی یا گرایشی مانند شفقت، شهامت و شوخ طبعی در وجود نزدیگان یا آشنایان سراغ دارید. آن ها چگونه انسان هایی هستند
خودتان به کدامیک از ارزش های نگرشی مانند شفقت، شجاعت و شوخ طبعی تمایل دارید. دلیل خود را بیان کنید
از چند نفر از اعضا که آمادگی دارند بخواهید پاسخ سئوالات فوق را در گروه بیان نمایند
جلسه دهم
جلسه دهم: خلاصه و جمع بندی جلسات و اجرای پس آزمون.
• مرور مطالب جلسات گذشته و بیان تجربیات اعضا از دوره ای که گذرانده اند.
جلسه دهم
• بحث گروهی در مورد اینکه این مطالب چطور روی بهتر زیستن آنها می تواند تاثیرداشته باشد.
• بحث گروهی در مورد اینکه این مطالب و تجربیات به چه نحوی روی ارتباط آنها تاثیر گذاشته است.
• انجام پس آزمون در صورت نیاز
با سپاس از همراهی دلگرم کننده تان
تلفن مرکز مشاوره و خدمات روان شناختی مهر جنوب
07633671199
تلفن موسسه آموزشی و پژوهشی آنامیس مهر جنوب
07633680163
خط همراه ویژه مشاوره 09128690169
وبسایت فروش فایل های آموزشی
Anamisfile.ir