به نام خداوند جان و خرد
فهرست مطالب
شورای نگهبان
شورای نگهبان یکی از ارکان حاکمیت است که به منظور تطبیق قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی ایران با احکام اسلام و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تاسیس شد.
شورای نگهبان به نام "نگهبان" نامگذاری شده است زیرا وظیفه دارد قانون اساسی و احکام اسلام را از هرگونه انحراف، نگهبانی و محافظت کند.
علت نامگذاری شورای نگهبان
سابقه پیش بینی نظارت علما بر قانون به دوران مشروطیت بازمی گردد که با پیشنهاد شیخ فضل الله نوری، انطباق قوانین با شرع تحت نظر علما به متمم قانون اساسی مشروطیت اضافه شد.
پیشینه شورای نگهبان
البته شورای نگهبان به عنوان نهادی تکامل یافته تر و موثرتر در جمهوری اسلامی ایران به وجود آمد.
در قسمتی از اصل 91 قانون اساسی آمده بود: «به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان تشکیل میشود.»
با برگزاری همه پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در آذر ماه سال 1358، مردم ایران موافقت خود را با اجرای آن اعلام کردند.
در دوره اول انتخابات ریاست جمهوری، نبود نهاد نظارتی قوی و مقتدر بر روند تایید صلاحیت ها، خسارت خود را وارد ساخت و راه یابی کسانی همچون بنی صدر به جمع نامزدهای انتخاباتی از جمله این موارد است.
خسارت های نبود نهاد نظارتی
امام خمینی در اولین اقدام در 1 اسفند 1358 فُقَهای شورای نگهبان را برگزیدند و در فاصله کمتر از یک ماه بعد از انتخابات ریاست جمهوری و سه هفته مانده به اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان به عنوان اولین نهاد برآمده از قانون اساسی، توسط امام تاسیس شد.
تاسیس نهاد شورای نگهبان پس از پیروزی انقلاب
اولین فقهای شورای نگهبان عبارت بودند از حضرات آیات لطف الله صافی گلپایگانی، احمد جنتی، ربانی شیرازی، غلامرضا رضوانی، محمدرضا مهدوی کنی و یوسف صانعی.
پس از آن با شروع دوره اول مجلس در خرداد ماه 59، نمایندگان شش عضو حقوق دان شورای نگهبان را که توسط شورای عالی قضائی معرفی شده بودند، انتخاب کردند که براساس آن آقایان علی آراد، گودرز افتخار جهرمی، محمدصالحی، حسین مهرپور محمدآبادی، محسن هادوی و مهدی هادوی برای عضویت در شورای نگهبان برگزیده شدند.
به این ترتیب هویت مستقل شورای نگهبان شکل گرفت و در 26 تیر ماه 1359 بطور رسمی آغاز به کار کرد.
اولین اعضای شورای نگهبان
اصل ۹۱ قانون اساسی
بر اساس اصل ۹۱ قانون اساسی، به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آن ها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می شود:
شش نفر فقیه عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز شش نفر حقوق دان در رشته های مختلف حقوقی
فُقهای شورای نگهبان
«فِقاهت»، «عدالت» و «آگاهی به مسائل روز»، شرایط عضویت در شورای نگهبان است.
فِقه در لغت به معنای «فهمیدن» است و فقیه اصطلاحاً به کسی گفته میشود که توانایی استنباط و استخراج احکام شرعی از منابع فقهی را داشته باشد.
شرط دیگر، «عدالت» است. عادل به کسی گفته میشود که از هوای نفس خویش پیروی نمیکند و در رفتار و گفتار خود مراقبت میکند تا بر خلاف رضایت خداوند اقدام ننماید.
سومین شرط، «آگاهی به مسائل روز» است. لازمه مصون ماندن از کجاندیشی و انحراف در رای و نظر، آگاه بودن از نیاز های زمان و مسائل روز است.
آیت الله احمد جنتی باسابقه ترین عضو شورای نگهبان که در همه دوران، عضو شورا بوده است
حقوق دانان شورای نگهبان
حقوق در یک معنا، دانشی است که قوانین و مقررات را تحلیل و بررسی میکند. به کسی که از این دانش برخوردار باشد، حقوقدان گفته می شود.
حقوقدانان شورای نگهبان باید مسلمان باشند.
اعتراف به وحدانیت خدا، رسالت حضرت محمد (ص)،
معاد و پایبندی عملی به احکام اسلام از لزوم آن است.
دکتر عباسعلی کدخدایی از اعضای حقوقدان باسابقه شورای نگهبان
«نصب، عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان» جزء وظایف و اختیارات رهبری است.
نحوه تعیین حقوقدانان به صورت زیر است:
الف- معرفی از سوی رئیس قوه قضاییه؛
به خاطر اینکه قوه قضاییه بیشترین ارتباط و شناخت را نسبت به جامعه حقوقی کشور دارد.
ب- انتخاب توسط مجلس شورای اسلامی؛
تعداد حقوقدانان معرفی شده از سوی رئیس قوه قضائیه باید بیش از تعداد افراد مورد نیاز باشد و در صورت برابر بودن تعداد افراد معرفی شده، دیگر عمل مجلس، انتخاب از میان اشخاص معرفی شده نخواهد بود.
عزل و نصب و استعفای اعضا
بر اساس آیین نامه داخلی شورای نگهبان «استعفای اعضای شورا باید کتباً به دبیر شورا اعلام شود. دبیر شورا استعفانامه را در اولین جلسه ی شورا قرائت می کند. چنان چه در مدت یک هفته از تاریخ قرائت، استعفا لغو نشد، استعفانامه ی عضو فقیه به مقام معظم رهبری و استعفانامه عضو حقوقدان به روسای قوه قضاییه و قوه مقننه اعلام می گردد.»
شورای نگهبان دارای هیات رئیسه شامل یک دبیر و یک قائم مقام از اعضای شورای نگهبان و یک سخنگو (از اعضا و یا خارج از اعضای شورای نگهبان) خواهد بود که برای مدت یک سال انتخاب می گردند.
تشکیلات اداری شورای نگهبان
جلسات عادی شورا هفته ای دو روز تشکیل می شود. به هنگام رسیدگی به انتخابات و لایحه ی بودجه و موارد مشابه علاوه بر روزهای معین، تعداد جلسات لازم توسط دبیر با توافق اعضای شورا تعیین می شود. جلسات فوق العاده با تشخیص و تصمیم دبیر شورا و یا تقاضای سه نفر از اعضا تشکیل خواهد شد.
جلسات شورای نگهبان با حضور هفت نفر از اعضا رسمیت پیدا می کند، ولی اخذ آرا جز در موارد ضروری و یا حصول رای لازم با حضور حداقل نه نفر خواهد بود.
نحوه تشکیل جلسات شورای نگهبان
اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب میشوند.
نخست آنکه نصف اعضای حقوق دان و فقیه شورای نگهبان در اولین دوره پس از سپری شدن سه سال، به قید قرعه تعویض خواهند شد. لذا هر سه سال یک بار، نیمی از اعضای شورای نگهبان تغییر می کند.
دوم آنکه حضور اعضای سابق در شورای جدید مجاز است. و بر اساس آئین نامه داخلی شورای نگهبان دبیر شورا ۴۰ روز قبل از پایان مدت عضویت اعضایی که عضویت شان در شرف انقضا است، طی نامه ای مراتب را در مورد فقها به مقام معظم رهبری و در مورد حقوق دانان به رئیس قوه قضائیه اعلام می نماید.»
مدت عضویت در شورای نگهبان
نخستین وظیفه شورای نگهبان، نظارت قانونی و شرعی بر تدوین قوانین در مجلس شورای اسلامی است.
این شورا وظیفه دارد که هر قانون تصویب شده در مجلس را با قانون اساسی و قوانین شرعی اسلام مطابقت دهد و در صورت مطابقت داشتن، لایحه یا طرح مجلس را تایید می کند. در صورت عدم مطابقت، آن لایحه یا طرح به مجلس برگردانده می شود تا مجلس اصلاحات مورد نظر شورای نگهبان را بررسی کند. در صورت پافشاری مجلس بر نظر خود، طرح یا لایحه مورد نظر به مجمع تشخیص مصلحت نظام فرستاده می شود.
وظایف و مسئولیت های شورای نگهبان
دومین وظیفه شورا، نظارت بر هرگونه همه پرسی و انتخابات خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، از مرحله ثبت نام داوطلبان و تایید صلاحیت، تا آخرین مرحله آن است؛
همچنین، تعیین صلاحیت همه نامزدهایی که برای شرکت در هر انتخابات به جز انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا ثبت نام می کنند.
تفسیر قانون اساسی نیز به عهده شورای نگهبان است که با تصویب سه چهارم آنان انجام می شود.
از دیگر وظایف و مسئولیت های شورای نگهبان عبارتند از: حضور در مراسم تحلیف رئیس جمهور
حضور در مجلس هنگام تصویب طرح یا لایحه فوری
حضور در شورای بازنگری قانون اساسی
حضور در شورای موقت رهبری (یکی از اعضا)
و عضویت فقهای شورا در مجمع تشخیص مصلحت نظام.
اعضای فعلی شورای نگهبان
فقها:
آیت الله احمد جنتی (دبیر)(در همه ادورا عضو بوده است)
آیت الله سیدمحمدرضا مدرسی یزدی
آیت الله مهدی شب زنده دار جهرمی
آیت الله علیرضا اعرافی
آیت الله سید احمد خاتمی
آیت الله سید احمد حسینی خراسانی
حقوق دانان:
دکتر سیامک ره پیک(قائم مقام دبیر)
دکتر هادی طحان نظیف(سخنگوی شورای نگهبان)
دکتر عباسعلی کدخدایی
دکتر خیرالله پروین
دکتر محمد حسن صادقی مقدم
دکتر غلامرضا مولابیگی
سپاس از توجه شما
منابع:
وبسایت شورای نگهبان
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
وبسایت ویکی شیعه
دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه ای
روزنامه ایران
خبرگزاری مهر
خبرگزاری فارس
خبرگزاری جماران
خبرگزاری ایسنا