شورای عالی امنیت ملی
شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، شورایی است که به منظور تامین منافع ملی و پاسداری از انقلاب ۱۳۵۷ و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران، به ریاست رئیس جمهور تشکیل می گردد.
این شورا مهمترین وزنه تصمیم گیری در سیاست خارجی و امور دفاعی و امنیتی کشور محسوب می شود.
اعضای این شورا را مقامات عالی رتبه سیاسی، نظامی و اطلاعاتی ایران تشکیل می دهند. دبیر شورای عالی امنیت ملی با انتخاب مستقیم رئیس جمهور تعیین می شود و مسئولیت اداره دبیرخانه و نظارت بر اجرای صحیح تصمیمات و مصوبات شورا و امور اداری و اجرایی شورا را بر عهده دارد. مطابق روال مرسوم در اغلب موارد دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از انتخاب از سوی رئیس جمهور، به طور همزمان از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان نماینده رهبری در شورا نیز منصوب می شود.
بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی ایران، وظایف این شورا عبارتند از:
تعیین سیاست های دفاعی-امنیتی کشور در محدوده سیاست های کلی تعیین شده از طرف رهبر انقلاب. هماهنگ نمودن فعالیت های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی-امنیتی. بهره گیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدید های داخلی و خارجی.
وظایف و اهداف شورای عالی امنیت ملی
شورای عالی امنیت ملی را می توان فرزند شورای عالی دفاع دانست که در زمان جنگ با حضور رئیس جمهور و نخست وزیر، فرماندهان ارشد نظامی و دو مشاور رهبری برای اتخاذ تصمیمات مهم حکومتی با موضوع دفاع مقدس تشکیل می شد که با وجود نشست سران قوا یا بعدتر تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، این شورا در امور سیاسی چندان دخالتی نداشت. با بازنگری در قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ که یکی از موارد آن اصلاح اصل ۱۷۶ بود، شورای عالی دفاع جای خود را به شورای عالی امنیت ملی داد.
شورای عالی دفاع
سه ماه پس از همه پرسی قانون اساسی بازنگری شده در مرداد ماه سال ۶۸ و پس از فوت امام خمینی (ره) و انتخاب آیت الله خامنه ای به رهبری جمهوری اسلامی ایران، وی در حکمی حسن روحانی را که آن زمان رئیس کمیسیون دفاعی مجلس سوم بود به همراه سیداحمد خمینی که همواره در جلسات سران قوا در زمان رهبری امام خمینی (ره) نیز شرکت داشت به مدت سه سال به عنوان نمایندگان خود در شورای عالی امنیت ملی انتخاب کرد و هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت نیز حسن روحانی را به سمت دبیری شورا که مسئولیت دبیرخانه و امور اداری و اجرایی شورا را عهده دار است، منصوب کرد.
تحولات شورا در گذر زمان
مهمترین اقدام دبیرخانه شورا در این زمان بررسی اجرای قطعنامه ۵۹۸ و مسئله آزادی اسرا بود. در تاریخ ۲۱ دی ماه سال ۷۱ این حکم برای سید احمد خمینی و حسن روحانی در حالی برای سه سال دیگر تمدید شد که احمد خمینی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شده و حسن روحانی نایب رئیس ناطق نوری در مجلس چهارم بود و همچنان از سوی هاشمی رفسنجانی در سمت دبیری شورا باقی ماند. احمد خمینی در ۲۵ اسفندماه سال ۱۳۷۳ درگذشت و با فوت او یکی از کرسی های نمایندگی رهبری در شورای عالی امنیت ملی خالی ماند تا اینکه رهبر جمهوری اسلامی در ۱۳ دی ماه سال بعد همزمان با تمدید دو ساله حکم حسن روحانی، علی لاریجانی را که چند ماهی بود به ریاست سازمان صدا و سیما منصوب شده بود برای دوره ای دو ساله به عنوان دومین نماینده خود در شورا انتخاب کرد.
در این دوره با وجود برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب مجدد هاشمی رفسنجانی به این سمت، حسن روحانی با حکم وی همچنان دبیر شورای عالی امنیت ملی باقی ماند. دوم خرداد ۷۶ با برگزاری هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، محمد خاتمی به این سمت برگزیده شد و او نیز همچون ۸ سال قبل از آن، حسن روحانی را که آن زمان در مجلس پنجم نایب رئیس ناطق نوری بود به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد. در این دوره نیز روحانی و لاریجانی همچنان نمایندگان رهبری در شورا بودند.
چند روز پس از تنفیذ حکم ریاست جمهوری احمدی نژاد در ۳۰ مرداد ۸۴ با برگزاری مراسم تودیع روحانی و معارفه علی لاریجانی به عنوان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، از این پس روحانی فقط نماینده رهبر انقلاب در شورا بود و لاریجانی علاوه برداشتن نمایندگی ایشان، مسئولیت دبیرخانه را نیز بر عهده داشت که باید مذاکرات هسته ای را نیز هدایت می کرد ضمن اینکه در این دوره با ارسال پرونده هسته ای ایران از شورای حکام به شورای امنیت، گروه 1+5 شامل آمریکا، انگلستان، روسیه، چین، فرانسه و آلمان شکل گرفت و فصل جدیدی در این پرونده رقم خورد.
تغییر دبیر شورا توسط احمدی نژاد
اختلافات میان لاریجانی و احمدی نژاد در این زمان بالا گرفت تا جایی که سرانجام رئیس جمهور وقت با استعفای وی موافقت و از مهرماه سال ۸۶ سعید جلیلی را که سابقه حضور در وزارت خارجه هم داشت به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد. در دوره جلیلی مذاکرات هسته ای ایران با گروه 1+5 آغاز شد و وی برای اولین بار در کنفرانس ژنو ۱ در ۲۹ تیر ۱۳۸۷ مقابل خاویر سولانا و نمایندگان ۶ کشور قرار گرفت.
دبیری سعید جلیلی
از سوی دیگر علی لاریجانی نیز که در انتخابات مجلس هشتم در زمستان ۸۶ از حوزه قم پیروز شده بود، خرداد ماه سال بعد کرسی ریاست مجلس را گرفت و لاریجانی عملاً به عنوان رئیس قوه مقننه و به عنوان شخصیت حقوقی به شورای عالی امنیت ملی راه یافت تا یک کرسی از دو جایگاه نمایندگی رهبری در شورا خالی شود و رهبر در هشتم تیر ماه ۸۷ سعید جلیلی را پس از ۹ ماه دبیری شورا به عنوان نماینده خود در شورای عالی امنیت ملی نیز منصوب کند. جلیلی پس از انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ نیز همچنان با نظر موافق احمدی نژاد مسئولیت دبیرخانه شورا را بر عهده داشت تا زمان انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری رسید و سعید جلیلی در این دوره به فکر امتحان کردن شانس خود در رسیدن به ریاست دولت یازدهم افتاد.
مناظرات و بحث های انتخاباتی این دوره که به شکلی به رقابت میان روحانی و جلیلی بر سر نحوه اداره مذاکرات هسته ای تبدیل شده بود تقریباً همه را مطمئن کرد که با انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهور، جلیلی آینده ای در دبیرخانه ندارد و سرانجام امیر دریابان علی شمخانی وزیر دفاع ۸ ساله خاتمی و فرمانده نیرو های دریایی سپاه و ارتش در سال های گذشته، با حکم حسن روحانی رئیس جمهور، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد. با حضور روحانی در مسند ریاست جمهوری بار دیگر مسئله لاریجانی تکرار و روحانی از منظر حقوقی عضو شورا شد و از دو کرسی نمایندگی رهبری یک کرسی جای خالی پیدا کرد به همین دلیل رهبر ضمن تشکر از زحمات ۲۴ساله روحانی در سمت نمایندگی او، علی شمخانی را برای دوره ای سه ساله در این سمت منصوب کرد و سعید جلیلی هم که از سال ۹۰ به دلیل مسئولیت دبیری شورا، عضو حقوقی مجمع تشخیص مصلحت بود، از سوی رهبر به عضویت حقیقی مجمع تشخیص مصلحت درآمد و همچنان نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی نیز بود.
دبیری شمخانی
اعضای شورای عالی امنیت ملی، با توجه به مقام سیاسی و براساس شخصیت حقوقی خود عبارتند از:
سران سه قوه
رئیس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح
مسئول امور برنامه و بودجه
نماینده رهبری
دبیر شورای امنیت ملی به انتخاب رئیس جمهور
وزیران امور خارجه و کشور و اطلاعات
عالی ترین مقام سپاه و ارتش و نیروی انتظامی
به استناد اصل ۱۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای عالی امنیت ملی دارای شورا های فرعی است. شورای عالی امنیت ملی به تناسب وظایف خود، شورا های فرعی از قبیل: شورای دفاع و شورای امنیت کشور تشکیل می دهد. ریاست هر یک از شورا های فرعی با رئیس جمهور یا یکی از اعضای شورای عالی است که از طرف رئیس جمهور تعیین می شود. حدود اختیارات و وظایف شورا های فرعی را قانون معین می کند و تشکیلات آن ها به تصویب شورای عالی می رسد.
شوراهای فرعی
شورای هماهنگی اطلاعات به ریاست وزیر اطلاعات که بر اساس قانون تاسیس وزارت اطلاعات تشکیل شده نیز به عنوان هماهنگ کننده دستگاه های اطلاعاتی (جامعه اطلاعاتی کشور) و تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی قرار دارد، که در چارچوب سیاست ها و تصمیمات شورای عالی امنیت ملی فعالیت می کند و نقش بازوی اطلاعاتی شورای عالی امنیت ملی را داراست.
بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی ایران، شورای امنیت کشور به عنوان شورای فرعی و زیرمجموعه شورای عالی امنیت ملی است، که در حدود قوانین و در چارچوب مصوبات شورای عالی امنیت ملی، وظایفی همچون تامین امنیت داخلی کشور، هماهنگی بین شورای تامین استان ها، هماهنگی بین نیروهای انتظامی و امنیتی در تامین امنیت داخلی کشور و استان ها، تعیین چارچوب حفاظت از شخصیت ها (به غیر از حفاظت مربوط به شخصیت های عالی رتبه و طراز اول کشور که به عهده شورای عالی امنیت ملی است)، تعیین چارچوب صدور مجوز حمل و نگهداری سلاح و مهمات و جمع آوری سلاح و مهمات و تجهیزات غیرمجاز و سایر موارد مذکور در قانون یا مواردی که از سوی شورای عالی امنیت ملی بر عهده این شورا گذاشته می شود را بر عهده دارد. با توجه به همگرایی و تناسب اختیارات وزارت کشور با شورای امنیت کشور، وزیر کشور طی حکمی از سوی رئیس جمهور به ریاست شورای امنیت کشور منصوب می شود.
وظایف شورای امنیت کشور
مهمترین سمت ثابت شورای عالی امنیت ملی مسئولیت دبیرخانه آن است که با انتخاب مستقیم رئیس جمهور تعیین می شود. با اینکه دبیر حق رای ندارد، اما مطابق روال مرسوم در اغلب موارد پس از انتخاب دبیر از سوی رئیس جمهور، همزمان رهبر انقلاب، وی را به نمایندگی رهبری در شورا نیز منصوب می کند تا حق رای داشته باشد. دبیر شورا، مسئولیت اداره دبیرخانه و نظارت بر اجرای صحیح تصمیمات و مصوبات شورا و امور اداری و اجرایی شورا را بر عهده دارد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی
مصوبات شورای عالی امنیت ملی پس از تایید رهبر انقلاب قابل اجراست.
پایان
سایت تحلیلی خبری الف
صفحه ویکیپدیای انگلیسی و فارسی
سایت تحلیلی خبری تابناک