الگوی پیچیده ی حالت های احساسی، واکنش های جسمانی و افکار مرتبط با آن را که در پاسخ به تقاضــــاهای خــارجی (عوامل فشــارروانی) رخ می دهد، فشار روانی می نامند.
درتعریف رسمی، فشارروانی عبارت است از پاسخی انطباقی که تحت تاثیر ویژگی های فردی یا فراگردهای روانشناختی شکل می گیرد بدین معنی که نتیجه یک عمل، وضعیت، یا رخداد خارجی است که تقاضا های ویژه جسمانی یا روانشناختی را بر انسان تحمیل می کند.
تعریف فشارروانی (استرس):
مفهوم فشار روانی
در نظر هانس سلیه وقایع مثبت و منفی می توانند پاسخ روانی یکسانی را موجب شوند که می تواند مطلوب یا نامطلوب باشد.
نظر های هانس سلیه درمورد فشار روانی
عوارض کلی انطباق
SRPs
زمان صرف شده برای مقاومت در برابر عامل فشار روانی
پایان
آغاز
مرحله اول
مرحله دوم
مرحله سوم
بسیار نا موثر
بسیار موثر
سطح اثر بخشی انطباق با فشار روانی
مراحل سه گانه عوارض کلی انطباق
مرحله اول : هشدار
انطباق:
یک واکنش دفاعی نسبت به یک عامل فشار روانی است که نوعی تقاضای محیطی تهدید آمیز به شمار می آید .
در آن بدن بسیج می شود تا با چالشی که عامل فشار را ایجاد کرده مقابله کند .
نمودهای عینیی: بالا رفتن فشار خون ، افزایش ضربان قلب ، بزرگ شدن مردمک چشم ، کش آمدن عضلات.
مرحله دوم: مقاومت
یا خود را با عامل فشار انطباق می دهد و یا از عامل فشار روانی فرار می کند . اگر موفق شود احساس رضایت می کند در غیراین صورت اضطراب ، تنش و خستگی ایجاد می شود و نشانه های مرحله ی هشدار باز می گردد.
مرحله سوم : تحلیل رفتن
قرار گرفتن در معرض فشار روانی برای مدت طولانی ، بدون کاهش آثار منفی آن، به تحلیل رفتگی می انجامد. در این نقطه فرد به هم می ریزد.
مدل فشار روانی حرفه ای
نتایج
عوامل فشار روانی
علل استرس یا عوامل فشار روانی(Stressor):
تمامی عوامل محیطی و شرایطی که موجب استرس و سبب صرف انرژی فیزیکی و روانی برای فرد شوند، استرس زا محسوب می شوند. به بیان دیگر عوامل فشار روانی پیش نیاز تجربه ی پاسخ به فشار روانی اند و به چند سطح تقسیم می شوند.
استرس زاهای درون شخصی یا سطح فردی
استرس زاهای بین شخصی یا سطح گروهی
استرس زاهای سازمانی یا سطح سازمانی
استرس زاهای فراسازمانی یا سطح فراسازمانی
9
عواملی فردی فشار روانی:
عواملی هستند که به طور مستقیم با وظایف شغلی فرد در ارتباط اند. به طور کلی می توان گفت موارد زیر فشار روانی بیشتری را به شاغل تحمیل می کند:1)تصمیم گیری 2)نظارت و پیگیری مستمر ابزارو مواد3)تبادل اطلاعات مکرر 4)شرایط کاری نامناسب 5)انجام کارهای فاقد ساختار 6)بیکاری پنهان 7)بارکاری خارج از توان
عوامل فشار روانی در سطح گروه:
از پویایی های گروهی و رفتار مدیریتی ناشی می شود. مدیران به طرق زیر در کارکنان فشار روانی ایجاد می کنند: 1)به نمایش گذاشتن رفتارهای ناسازگارانه 2)عدم حمایت 3)نشان ندادن علاقه به کارمند4 )هدایت کافی نکردن 5)توقع بهره وری زیاد 6)تمرکز بر ضعف عملکرد و نادیده گرفتن قوت ها
اختلاف ، آزار جنسی ، تناسب نداشتن نقش در گروه ها ، خشونت ، قلدری
سطح فشار روانی در سطح فرا سازمانی
این فشار ها را عواملی خارج از سازمان پدید می آورند.
شرایط خانوادگی نژاد، طبقه و جنسیت ، شرایط مالی و اقتصادی تحولات فن آوری، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و جهانی شدن
سطح فشار روانی در سطح سازمانی
باید با توجه به فرهنگ سازمان یا جو حاکم بر آن بررسی شود. عوامل دیگر موجب استرس در سطح سازمانی فن آوری، دستورالعمل ها، رویه ها و سیاست های سازمانی، استراتژی های سازمانی و کاهش امنیت شغلی و محیط های بسیارگرم، سازماندهی نامناسب و نوع طراحی دفتر کار و سبک مدیریت می باشد.
فشار کار در برخی موارد به نوع و ماهیت کار مربوط می گردد. به این معنی که برخی مشاغل ذاتا پراسترس هستند. مثلا مشاغل مربوط به حرفه پزشکی، کارمندان بازار بورس، خبرنگاران روزنامه ها، تجار، مدیران تبلیغاتی، برنامه ریزان درسطح کلان و… یکی ازدلایل مهم ایجاد فشار درکار بالابودن « تقاضای کاری » بیش ازحد و توان فرد است.
دلایل ایجاد فشارعصبی درمحیط کار
تعدیل کننده های فشار روانی
تعدیل کننده های فشارروانی
شخصیت خستگی ناپذیر
این گونه افراد در برابر عوامل استرس زای مکرر به طور اثر بخشی مقاومت می کنند و در برابر این عوامل طاقت فرسا تسلیم نمی شوند .
کانون کنترل درونی (درون نگری)
خود را مسئول رفتار خود می دانند نه شانس و عوامل محیطی را .
عزت نفس
میزانی است که فرد خودش را دوست دارد .
جنسیت
آسیب پذیری زنان و مردان در برابر استرس یکسان نیست .
درماندگی اکتسابی
درماندگی اکتسابی موجب می شود انسان ها در شرایطی که می توانند شرایط و اوضاع را کنترل یا از شرایط نامطلوب اجتناب کنند، به آن تن بدهند و تسلیم شرایط شوند .
خود اتکایی
مبتنی بر نظریه تعلق و وابستگی (Attachment Theory) است و بر چگونگی تنظیم روابط با دیگران دلالت دارد .
سه الگوی تعلق:
1: خود اتکایی
2: وابستگی و تعلق بیش از حد
3: بی تعلقی
علاوه بر این هفت مورد ؛ توانایی ها، تجربیات و مهارت های افراد نیز در مواجهه با استرس تاثیر دارد.
آرام و صبور است ، به ندرت عجله می کند، از مهلت های زمانی و اضطرار زمانی رنج نمی برد، به تفریح اهمیت می دهد.
شخصیت نوع B
مزایای فشارروانی مثبت و هزینه های تنیدگی
تنیدگی فردی: شیفتگی زیاد نسبت به کار ممکن است موجب تنیدگی فردی حاد شود مانند پدیده منحصربفرد ژاپنی «کاروشی» یا «مرگ دراثرکار زیاد». تنیدگی سازمانی: انواع هزینه های غیرمستقیم سومدیریت فشارهای روانی نظیر روحیه پایین، عدم رضایت، قطع ارتباطات وگسیختگی روابط کاری راشامل می شود.
ویژگی نگرش تحلیل رفتگی
عوامل مخاطره آمیز تحلیل رفتگی
روش پیشگیری
روش درمانی
واکنش ها در برابرفشار روانی
روش فعال در برخورد با فشارروانی می باشد .
به جای اینکه منتظر بمانیم که فشارروانی اتفاق بیفتد عوامل موجد فشارروانی، استرس و پیامدهای آن را کنترل می کنیم .
روش واکنشی و انفعالی به فشارروانی می باشد .
معایبی همچون : کاهش عملکرد ، غیبت زیاد ، ترک خدمت بالا
استراتژی های سازمانی پیش گیری و درمان پیامدهای فشار روانی
برنامه های کمک به کارکنان
در بسیاری از سازمان های موفق برنامه هایی همچون فنون پیش گیری از استرس ، برنامه ی درمان جسمی و روحی و سایر فنون پیش گیرانه و درمانی ، تحت عنوان «برنامه های کمک به دیگران» وجود دارد .
زمان استراحت کافی
در سایه ی رقابت جهانی ، زمان استراحت در کار کاهش یافته است .
در بلند مدت نیروی انسانی حیاتی سازمان فرسوده می شود .
مرخصی استرس
فرد هر زمان که احساس کند در معرض استرس زاها بوده ، نیاز به یک استراحت کوتاه مدت دارد میتواند از این مرخصی به تشخیص خود و با هماهنگی سازمان استفاده کند .
بهبود شرایط کاری
به کار گیری فنونی جهت بهبود شرایط فیزیکی کار .
علاوه بر راحتی فیزیکی در کاهش استرس نیز موثر است .
پیامدهای فشارروانی
پیامدهای فیزیولوژیکی
استرس زیاد سلامتی را تهدید می کند و درتشدید بیماری ها تاثیر دارد .
پیامدهای استرس بر سیستم های بدن :
1. سیستم قلبی-عضلانی: افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، افزایش قند خون، سردی دست ها و صورت.
2. سیستم عصبی-عضلانی: سردرد، اتساع عروق، لرزش، بی خوابی، افزایش تون عضلانی، درد مفاصل.
3. سیستم گوارش: دردهای شکمی و گرفتگی عضلانی، تهوع، سوء هاضمه، کاهش حرکات روده، بی اشتهایی.
4. سیستم تنفسی: افزایش تعداد تنفس، کاهش اسیدیته خون، سرفه های بی مورد.
پیامدهای روان شناختی
اختلالات روان – تنی، خشم، افسردگی، کناره گیری و انزوا، ترس، اضطراب، کابوس، وحشت شبانه و احساس خستگی روانی .
پیامدهای شناختی
پیامدهای رفتاری
کاهش و از دست دادن تمرکز حواس، کاهش خلاقیت، افت کیفیت تصمیم گیری و اتخاذ تصمیمات ضعیف و بی کیفیت، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، اختلالات فکری – شناختی، افزایش خطا، فراموشی، افزایش توهم.
در مطالعه ای روی 750 کارگر بالای 18 سال، 130 نفر آنها به اندازه ای در محیط کار از دست همکار خود عصبانی می شدند که دوست داشتند او را مورد ضرب و شتم قرار دهند. ( در مشاغل منشی گری و فروش بیشتر دیده می شود.)
یک چهار چوب عملی:
مدیریت فشار روانی
تغییر علل فشارروانی
رفع علت
افزایش منابع
تجدیدساختار زندگی خود
پرهیز از امور استرس زا
کار روی ذهن
خلق یک تصویر مثبت
تغییر تصورات غیر واقعی
اجتناب از تفکرهمه یاهیچ، باید،می بایست و بایستی
توسعه مهارت ها برای مبارزه
آموزش و رشد خود
مدیریت زمان
قاطعیت
ارتباط
یک شیوه زندگی متوازن
توسعه ی تغذیه ی سالم
کاهش مصرف دخانیات و کافیین
ورزش منظم
داشتن سرگرمی و تفریحات
آموختن آرامش و خواب بهتر
1
2
4
3
روی آن چه را که می توانیم تحت کنترل داشته باشیم، کار کنیم و یاد بگیریم که چگونه با سایر
چیزهایی که قادر به کنترل آن نیستیم، زندگی کنیم.
خوب احساس کنید
خوب نگاه کنید
دایره نیک
منبع
Refrence
مدیریت فشار روانی (مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته) / علی رضاییان ._ تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) ، 1383
با تشکر از توجه شما