پاورپوینت مدیریت اسلامی و اخلاق مدیریت


نگاهی به
مدیریت اسلامی و اخلاق مدیریت

ضرورت و اهمیت مدیریت ﴿فَالمُدَبِّرَاتِ امرَاً﴾ (نازعات/5) ( یُدَبِّرُ الاَمْرَ یُفَصِّلُ الآیَاتِ) (رعد/2) ﴿ وَ جَعَلنَاهُم ائِمَّهً یَهدُونَ بِامرِنَا ﴾ (انبیاء/73) ﴿ وَ جَعَلنَاهُم ائمَّهً یَدعُونَ الی النَّارِ ﴾ (قصص/41) واژه یُدَبَّر در آیات متعدد تکرار شده است. پیامبراسلام ( ص) : « من از فقر امتم نمی ترسم بلکه سوء تدبیر امتم مرا بیمناک می کند » امام علی (ع) : وَ انَّهُ لابُدَّ لِلنّاسِ مِن امیرٍ بَرٍّ او فاجِرٍ مردم به ناچار باید امیر و سرپرستی داشته باشند خواه آن امیر عادل و نیکوکار باشد و یا فاجر و بدکار .

تعاریفی از مدیریت – هماهنگ ساختن منابع انسانی ، مادی ، مالی – هماهنگ کردن کوشش های فردی و گروهی – هنر انجام دادن کار به وسیله دیگران – هدایت، سازمان دهی ، بسیج کردن و کنترل نیروهای انسانی فرآیند برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل کوشش های اعضای سازمان و استفاده از تمام منابع سازمان برای دستیابی به اهداف معین سازمانی مدیریت فعالیتی است منظم در جهت تحقق اهداف معین که از طریق ایجاد روابط میان منابع موجود، انجام دادن کار با مشارکت افراد دیگر، و شرکت فعال در تصمیم گیری صورت می گیرد مدیریت انسانها و رهبری آنها عبارتست از فن بهتر بسیج کردن و بهتر سامان دادن و بهتر کنترل کردن نیروهای انسانی و به کار بردن آنها (استاد شهید مطهری)

تعریف اخلاق و اخلاق مدیریت اخلاق در لغت: شکل باطنی انسان که در انسانها متفاوت است. اخلاق در اصطلاح عبارت است از ملکات نفسانی که به سادگی منشا صدور افعال انسان می شود. و این کیفیت یا از فضائل سرچشمه می گیرد مانند شجاعت، عفت و یا از رذایل سرچشمه می گیرد مانند کینه و بخل. اخلاق مدیریت،عبارت است از ملکات نفسانی انسان، از آن جهت که اداره امور جمعی از انسان ها را در نیل به اهداف معین ،عهده دار است. موضوع اخلاق مدیریت عبارت است از نفس و روحیات انسان مدیر. فضایلی همچون : شجاعت، تانی،شرح صدر، وقار ، حلم، بخشش و گذشت، نظم و انضباط ، و التزام به قانون، برای همه انسانها در همه شرایط زندگی خوب و بایسته است، لیکن برای مدیران و رهبران ، پسندیده تر و بایسته تر است.

مفهوم مدیریت اسلامی طراحی و انجام فرآیندهای مدیریت در تمام مراحل و سطوح بر اساس مبانی و ارزش های اسلامی در جهت رشد و تعالی همه جانبه فرد و جامعه و خلیفه ا…. کردن انسان وجه تمایز مدیریت اسلامی از دیگر نظام ها 1- مدیریت در اسلام وسیله است ، نه هدف . 2- فلسفه وجودی و هدف مدیریت ‏اسلامى هدایت و رشد انسان‏ ها در ابعاد مادی و معنوی است نه قدرت و مقام و منافع. 3- هدف غائی مدیریت ، رضایت خداوند است و در مسیر قرب به ا…. قرار دارد . 4- روش ها و ابزار مدیریت ‏اسلامى باید بر اساس مبانی و ارزش های الهی باشد. 5- در مدیریت اسلامى، بیشترین اهمیت‏ به مهارت ارتباط با خدا و "تقوا" داده مى ‏شود و ارزش و مقام ‏هر کس با تقوا ارزیابى مى‏گردد. امام خمینی (ره) دراین باره فرموده اند: تقوا برای همه کس لازم است و برای کسانی که متصدی امور کشور هستند ، لازمتر. [ صحیفه نور ، ج 17 ، ص 9]

ابعاد مهم تفاوت مدیریت اسلامی با سایر مدیریت ها 1-هدف : رشد انسانها 2- ماهیت : امانت خداوندی 3- نیت : قرب به خداوند 4- ارزش : ارزش های ثابت الهی 5- وسیله : احکام و موازین اسلامی

شرایط ولوازم مدیریت و رهبری دانش – مهارت – اخلاق الف- دانش –(دانش مدیریت عمومی) – (دانش مدیریت خاص ) – (سایر دانش های مرتبط ) (( ولا تقف ما لیس لک به علم )) ( سوره اسراء آیه 36) «اِنَّ اللّهَ اصطفیهُ عَلَیکُم وَ زادَهُ بَسطَهَ فِی العِلمِ وَ الجِسمِ» بقره – 247 پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «مَن تَقَدّمَ عَلَی المُسلِمینَ وَ هُوَ یَری اَنَّ فیهِم مَن هُوَ اَفضَلُ مِنهُ فَقَد خانَ اللهَ وَ رَسولَهُ وَ المُسلمین» الحیاه- ج2 ص362 امام صادق(ع) می فرماید: «اَلعاملُ عَلی غیرِِ بصیرَه کَالسّائر عَلی غَیرِ الطَریقِ لا یَزیدُهُ سُرعَهُ السّیرِ اِلّا بُعداً» بحار الانوار- ج1 -ص206

ب- مهارت کارآیی و تجربه کافی برای انجام وظایف خطیر مدیریت از شرایط مهم است. ج- اخلاق مدیریت و رهبری شایستگی های روحی و معنوی یکی از لوازم استحقاق مدیریت است. «وَ انَکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ» قلم- آیه 4 «فَبِما رَحمَهٍ مِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُم وَ لَو کُنتَ فَظّاً غَلیظَ القّلبِ لانفَضّوا مِن حَولِکَ» آل عمران- 159 «به واسطه رحمت خداوند با مردم مهربان شدی و اگر تندخو بودی از دورت پراکنده می شدند.» امام علی (ع) در فرمان تاریخی خود به مالک اشتر می فرماید: «وَ اَشعِر قَلبَکَ الرَّحمَهَ لِلرّعَیّهَ وَ المَحَبَّه لَهُم وَ اللُّطفَ بهم » مهربانی بامردم را پوشش دل خویش قرار ده و با آنها دوست ومهربان باش.

عمده ترین ویژگی های مدیر در اسلام
8-پنهان کردن عیوب دیگران
9- ورع و تقوا
10- گفتارنیکو
11- تواضع و فروتنی
12- وفای به عهد
13- ساده زیستی
14- خوش خلقی
1- ایمان به قادر مطلق
2- ایمان به پیامبران
3- ایمان به رستاخیز
4- تسلط بر نفس
5- عطوفت و مهربانی با زیر دستان
6- حسن سابقه
7- بردباری

اهداف مهم مدیریت اسلامی
1- برقراری عدالت و اقامه قسط و عدل
2- تعلیم و آگاهی بخشیدن به افراد و تربیت معنوی و احیای ارزش های اخلاقی
3- ایجاد فرصت و فراهم ساختن زمینه رشد و تعالی، کمال شایسته و توفیق قرب الهی
4- فراهم ساختن فرصت و امکان به فعل درآوردن توانایی های بالقوه و بروز قوه خلاقیت، سازندگی و ابتکار در افراد
5- فراهم ساختن زمینه های شور، تبادل نظر، هم اندیشی، تعامل افکار و تعامل میان افراد سازمان
6- برقراری روحیه برادری و برابری افراد سازمان و برقراری روابط انسانی
7- حل مشکلات فردی، سازمانی و اجتماعی
8- تامین مصالح مادی و معنوی افراد و سازمان

ابعاد ویژگی های مدیران اسلامی
بُعد جسمی
بُعد اجتماعی
بُعد ذهنی و عقلی
بُعد عاطفی
بُعد معنوی
بُعد شخصیتی
بُعد علمی و تخصصی در سطوح بالای مدیریت
بُعد جسمی
بُعد اجتماعی
بُعد ذهنی و عقلی
بُعد عاطفی
بُعد معنوی
بُعد شخصیتی و اخلاقی
بُعد علمی و تخصصی

اوصاف مهم مدیران با ایمان و متعهد:
صالحین
متقین
قاسطین
صادقین
محسنین

ویژگیهای مدیر اسلامی در فرمان امام علی (ع) به مالک اشتر الف ) ویژگیهای ایجابی 1) مدیر خود را بنده خدا دانسته ، خدا ترس و متقی باشد . 2) مدیر باید نفس خود را از شهوات و خواهش های نفسانی تزکیه کند . 3) در برخورد با مردم تغافل و چشم پوشی بزرگوارانه داشته باشد. 4) مدیر باید مهربان و خوش رفتار باشد. 5) مدیر باید منافع عموم را بر منافع فردی و خواص ترجیح دهد . 6) مدیر باید بین نیکو کار و بد کار تفاوت گذاشته با راستگویان همنشین باشد.

7) مدیر باید پند پذیر ، راست گفتار ، درست کردار و بردبار باشد. 8) مدیر باید در مقابل زورگویان سختگیر باشد . 9) مدیر باید بر کار کارگزاران نظارت دقیق داشته باشد و برای بازرسی افراد صالح بگمارد . 10) مدیر باید در گزینش و بکارگماری کارگزاران بر اساس تجربه و آزمون عمل نماید . 11) مدیر باید بر اساس انصاف و میانه روی عمل نماید . 12) مدیر باید برنامه ریزی و تقسیم کار داشته باشد. 13) مدیر باید عادل و میانه رو بوده و بر اساس حق قضاوت کند. 14) مدیر باید وفای به عهد داشته باشد . 15) مدیران باید حقوق و پاداش عادلانه پرداخت نمایند.

ب) ویژگیهای سلبی 1) مدیر باید از کبر و خودپسندی پرهیزکند . 2) در رفتار با مردم از ستمگری و تندخویی دوری کند. 3) از همنشینی با کسانی که به گفتن زشتی های مردم اصرار دارند بپرهیزد . 4) از افراد بخیل ، ترسو و حریص بپرهیزد. 5) از افراد متملق و کسانی که در گناه اشرار و ستمگران شریک بوده اند اجتناب ورزد . 6) از شکستن سنت های حسنه بزرگان و پیشینیان بپرهیزد . 7) از جنگ طلبی و بی عدالتی پرهیز نماید . 8) از منت گذاشتن و بزرگ نمایی کارهای کوچک پرهیزکند . 9) از عجله و شتاب زدگی پرهیز نماید . 10) بر زبان خود مسلط بوده و هنگام خشم از تصمیم گیری بپرهیزد . 11) در عزل و نصب کارگزاران از آزمایش و خطا دوری کند.  

اهمیت و ضرورت مدیریت برخویشتن امروزه «مدیریت بر قلب ها» از سوی مدیران تاکید می شود. نفوذ در دیگران، مدیریت بر قلب ها، ارتقا از مدیریت به رهبری و از اثربخشی به موفقیت، مستلزم «مدیریت بر خود» است. امام علی(ع) فرمودند: مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلیَبْدَا بِتَعْلیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلیمِ غَیْرِهِ وَلْیَکُنْ تَاْدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبْلَ تَاْدیبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُوَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِْجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ ومُوَدِّبِهِمْ ؛ (نهج البلاغه ترجمه محمد دشتی، حکمت ۷۳ ) کسى که خود را پیشواى مردم قرار داده، باید پیش از آموزش دیگران، خود را آموزش دهد و پیش از آن‏که دیگران را با زبان، ادب بیاموزد، باکردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب‏آموز خود بیش از آموزگار و ادب‏آموز مردم، شایسته تجلیل است. مدیریت در عرصه درون، پیش نیاز مدیریت در عرصه بیرون است مدیریت خویشتن، عامل کسب مهارت های انسانی است مـدیـریـت خـویشتن، عامل مدیریت بر قلوب و ارتقا از مدیریت به رهبری است مدیریت خویشتن، عامل تعدیل نیروهای درونی و پیشگیری از آسیب های مدیریتی مربوط است مدیریت خویشتن مدیران، عامل تسهیل بالندگی کارکنان است 

ویژگی های رفتاری در بعد اخلاقی: ارتباط با خدا، معنویت ، توکل تقوا، محاسبه نفس، صفای باطنی و اخلاص انس با دعا ، نماز و قرآن حسن خلق ، خوشرویی و خوش گویی صداقت و هماهنگی رفتار و گفتار الگو بودن در رعایت ضوابط ، نظم و آراستگی شهامت در اظهار حق و جلوگیری از تخلف مهربانی و روابط محبت آمیز داشتن سعه صدر، مدارا و انتقاد پذیری و اعتدال در گفتار و رفتار احترام به کارکنان و آحاد مردم و احتراز از اهانت به اشخاص و افکار مخالف وجدان کاری و شادابی و نشاط در کار

عزت نفس و بلند همتی شایسته گزینی عدالت مداری بین تمامی افراد ظلم ستیزی ایثارگری و از خودگذشتگی کریمانه کم توقعی و پرکاری با وجود امکانات کم تواضع و صمیمیت ابتکار و خلاقیت در بن بست ها تلاش پیگیر و خستگی ناپذیر ساده زیستی و پرهیز از تجمل گرایی تکلیف محوری پیشگامی در ادای تکالیف شرعی، انجام وظایف و تاثیرگذاری عملی با رفتار

دستورات مدیریتی در نامه امام جعفر صادق(ع) به نجاشی والی اهواز با زیر دستان مدارا کن صبر و حوصله داشته باش مشکلات مردم و رعیت را حل کن رضایت خدا را همواره در نظر داشته باش

منابع: 1- نهج البلاغه، مترجم: حجه الاسلام محمد دشتی، ناشر: موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین (ع)   2- اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، حجت الاسلام دکتر ولی الله نقی پورفر، تهران، ولی الله نقی پور 1383   3- امامت و رهبری، مطهری، مرتضی ، تهران، صدرا، 1375. 4- مدیریت اسلامی، محمد حسین ابراهیمی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1379.