موضوعات مورد بحث:
آموزش مبانی کار در روستا
جمعیت شناسی و شاخص ارقام تلفیقی
فرمهای سرشماری
پیش بینی جمعیت
مبانی کار در روستا
واحـد آمــار مرکز بهداشت صومعه سـرا
اسفند 1392
اصطلاحات:
مجموعه یک یا چند مکان و اراضی به هم پیوسته که خارج از محدوده شهرهاست آبادی گویند
خانوار:
به یک یا چند نفر که در یک مسکن( زیر یک سر پناه) زندگی می کنند ؛با یکدیگر هم خرج هستند و معمو لا امکانات پخت و پز و شست و شو ی مشترک دارند و با هم غذا می خورند خانوار می گویند. فردی که به تنهایی زندگی می کند نیز یک خانوار تلقی می شود.افراد یک خانوار ممکن است جزء یک خانواده باشند یا نباشند.ممکن است در یک سر پناه دو یا چند خانوار سکونت داشته باشند در این صورت باید بتوان برای انها دو یا چند سرپرست خانوار تشخیص داد.
خانواده:
گروهی شامل دو یا چند نفر بیشتر است که از طریق پیوند خونی ؛فرزند خواندگی ؛یا زناشویی باهم متحد
سرپرست خانوار:
منظور یکی از اعضای خانوار است که در خانوار به همین عنوان شناخته می شود. در صورتی که اعضای خانوار قادر به تعیین سرپرست نباشند ، مسـن ترین عضو خانوار به عنوان سـر پرست خانوار تلقی
می شود.در خانوارهای یک نفره همان شخص سرپرست خانوار است
شماره گذاری منازل و خانوارها:
در صورتیکه خانه بهداشت ملکی (دولتی)باشد شماره گذاری از سمت راست خانه
بهداشت آغاز میشود و در غیر اینصورت از ابتدای ورودی روستا صورت می گیرد.
جهت شماره گذاریروی درب منازل، شماره ساختمان را در صورت کسر، شماره خانوار را در
زیر خط کسری می نویسیم.
مثلا در نخستین ساختمان خانوار نوشته میشود:
ساختمان 1
خانوار 1
در صورتیکه در یک ساختمان بیش از یک خانوار سکونت داشته باشد، شماره ساختمان
تکرار میشود ولی شماره خانوار به ترتیب اعداد نوشته میشود : ساختمان 1
خانوار 2 و 3
در مورد ساختمان جدید الاحداث که در بین ساختماهای شماره گذاری شده ساخته
میشود، شماره فرعی داده میشود و شماره خانوارآنها آخرین شماره خانوار روستا خواهد بود.
مثلا اگر روستایی 250 خانوار داشته باشد و ساختمانی بین ساختمان 32 و 33 ساخته
شود و خانوار جدیدی در آن ساکن گردد، شماره ساختمان و خانوار عبارت خواهد بود:
ساختمان 1/ 32
خانوار
درصورتیکه خانواری مهاجرت نماید و خانوار جدید جایگزین آنها شود، شماره ساختمان و شماره خانوار مهاجر به خانوار جدید داده میشود.
در صورتیکه تعداد مهاجرت و تعداد ساختمانهایی که شماره فرعی گرفته اند و یا تعداد
خانوارهایی که شماره آنها در ردیف خانوارهای مجاور نیست ، بیش از بیست درصد کل
ساختمانها یا خانوارهای روستا باشد، می بایست قبل از پنج سال اقدام به شماره گذاری مجدد نماییم
ترتیب نوشتن افراد خانواردر پرونده خانوار
پرونده خانوار از یک پوشه و چند فرم تشکیل شده است و برای هر خانوارساکن در
روستا یک پوشه پرونده خانوار اختصاص می یابد و بسته به نوع خدمتیکه به افراد
خانوار میبایست ارائه شود فرم مربوطه در آن قرار می گیرد. درمورد نحوه تکمیل
صفحه دوم پرونده خانوار (مشخصات کلی افراد خانوار)، موارد زیر حائز اهمیت است:
: ترتیب نوشتن نام افراد به شرح زیر می باشد:
1- سرپرست خانوده 2- همسر سرپرست(در صورتیکه بیش از یک همسر
دارد ودر یک محل زندگی می کند از قدیم به جدید )
3- فرزندان از بزرگ به کوچک و 4- سایر خویشاوندان وابسته
نزدیک به دور. افرادی از خانوار که به دلایلی از جمله سربازی ، تحصیل در
دانشگاه ، کار در شهر یا کشور دیگری در زمان سرشماری در آن خانوار نیستند
چنانچه انتظار میرود در شش ماهه اول سال به خانوار خود برگردند جزء آن
خانوار محسوب میشوند. در صورتیکه اسم اینگونه افراد در پرونده خانوار
وجود داشته باشد و هم اکنون در سرشماری فعلی 87 حضور ندارند ، فقط در ستون ملاحظات در ردیف نام ونام خانوادگی اینگونه افراد کلمه سرباز در شهر و یا دانشجو در شهر وکلماتی که نبودن فرد را توجیه نماید نوشته میشود.
در ردیف نام ونام خانوادگی اینگونه افراد کلمه سرباز در شهر و یا دانشجو در
شهروکلماتی که نبودن فرد را توجیه نماید نوشته میشود.
وضعیت تاهل در ستون پوشه خانوار به صورت – همسر
دار-همسر مرده –هرگز ازدواج نکرده –همسر جدا شده
می باشد.
مبحث دوم :
جمعیت شناسی و شاخص ارقام تلفیقی
سرشماری:
جریان جمع اوری ، مرتب نمودن ، استخراج و انتشار اطلاعات جمعیتی، اجتماعی ؛ و اقتصادی مربوط به جمعیت یک سرزمین مشخص و در یک مقطع زمانی خاص را سرشماری می نامند
انواع سرشماری:
سرشماری دو فاکتوdefacto
فقط جمعیت حاضر در محل یا مکان مورد نظر مورد سرشماری قرار می گیرد و غایبین مورد شمارش قرار نمی گیرد .
سرشماری دو ژور
یعنی فهرست کردن و شمارش افراد بر حسب اقامتگاه معمولی انها این روش نه تنها در بر گیرنده کلیه اعضای خانوار است بلکه انهایی را که موقتا از محل سکونت خود غایب هستند می پو شاند
ساختار جمعیت: 1- سن
2– جنس
سن و جنس از ویژگیهای جمعیتی هستند. هر جمعیتی ساختار سنی و جنسی خاصی دارد. شمار جمعیت و سهم زنان و مردان در هر یک از گروههای سنی در برنامه ریزی های اجتماعی ، اقتصادی و حتی بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
ترکیب جنسی
یعنی در هر گروه سنی چه تعداد مرد و چه تعداد زن وجود دارد..این نسبت عبارتست از نسبت مردان به زنان در هر گروه سنی که اغلب به صورت درصد بیان می شود که به آن نسبت جنسی گفته میشود.
ترکیب سنی جمعیت
توزیع جمعیت بر حسب گروه های سنی را ساختار سنی و یا
ترکیب سنی جمعیت گویند که یکی از خصوصیات و ویژگی های کمی ساختمان جمعیت ها می باشد .
مهمترین عناصر تاثیر جمعیت ، ساخت سنی جمعیت است
که بر اساس آن برنامه ریزیهای مختلف صورت میگیرد .
ساخت سنی ؛ عرضه و تقاضای نیروی کار را تحت تاثیر قرار میدهد .
برای بهورزان
گروه سنی 15-64 ساله هر کشور جمعیت فعال ان جامعه محسوب می شود که در تولید و مصرف و تصمیم گیری ها نقش دارد
میانه و میانگین سنی جمعیت
میانگین سنی :
سن متوسط افراد جامعه را نشان می دهد
میانه سنی
عبارتست از سنی که 50 درصد جمعیت قبل و 50 درصد جمعیت بعد از ان قرار دارند
.
میانه سنی در گروه سنی 14-10 قرار دارد
N = 180 = 90
2 2
وقتی که با جدول توزیع فراوانی کار می کنیم .
سالمند:(براساس کتاب سیمای سالمندان استان گیلان)
به افراد بالای 60 سال سالمند میگویند
سالمندان: الف )سالمندجوان(60-74) ب) سالمند(75 -90)
ج)خیلی سالمند(90 سال به بالا)
سالخوردگی جمعیت به عوامل زیر در ارتباط است :
1-کاهش باروری و تداوم آن در یک دوره نسبتا طولانی مدت .
2-کاهش مرگ و میر یا افزایش امید به زندگی .
3- مهاجرت بویژه در سطح منطقه ای و در یک کشور سهم زیادی دارد .
سالخوردگی جمعیت را به عنوان خاکستری شدن جمعیت هم گویند .
%
روشهای مورد استفاده جهت محاسبه ساختار جمعیت (جوان میانسال و سالخورده) به شرح ذیل می باشد:
تست ور تهایم
میانه سنی
ضریب سالخوردگی
تست ورتهایم (نسبت جوانی جمعیت) (برای بهورزان )
اگر درصد افراد زیر 15 سال 40% یا بیشتر باشد جمعیت ان منطقه ، جمعیت جوان می باشد.
کشورهای در حال توسعه دارای جمعیت جوان می باشند
اگر کمتر از 40 درصد باشد جمعیت ان منطقه ، سالخورده گویند.
100* تعداد جمیت زیر 15 سال A=
کل جمعیت
جمعیت جوان 40% ≤A
جمعیت سالخورده 40% >A
براساس کتاب سیمای سالمندان استان گیلان
اگر درصد جمعیت 65 ساله و بیشتر ، بیشتر از 8 درصد باشد ، جمعیت ان منطقه ، جمعیت سالخورده گویند.
B= 100* جمعیت 65 سال به بالا
کل جمعیت
اگر B>=8%جمعیت سالخورده
اگر اگر درصد جمعیت 60 ساله و بیشتر ، بیشتر از 12 درصد باشد ، جمعیت ان منطقه ، جمعیت سالخورده گویند.
B= 100* جمعیت 60 سال به بالا
کل جمعیت
اگر B> 12% باشد جمعیت سالخورده
ضریب سالخوردگی یا نسبت سالخوردگی:
A= 100* جمعیت 65 سال به بالا
جمعیت زیر 15 سال(0-14سال)
اگر A<15% جمعیت جوان
اگر <A<%3015% جمعیت میانسال
اگر A>= 30% جمعیت سالخورده
میانه سنی:
اگر <20 میانه سنی جمعیت جوان
اگر < 30 میانه سنی <20 جمعیت میانسال
اگر 30 > میانه سنی جمعیت سالخورده
نسبت وابستگی سالمندی: (براساس کتاب سیمای سالمندان استان گیلان)
نشاندهنده این می باشد به ازای هر 100 نفر افراد گروه سنی 15-60 سال چند نفر سالمند وجود دارد
100* جمعیت 60 سال به بالا
جمعیت 15-60 سال
هرم سنی جمعیت:
هرم سنی جمعیتی ترکیب سنی و جنسی جمعیت را بصورت نمودار نشان می دهد. یا بعبارت دیگر در نمایش هندسی توزیع جمعیت بر حسب سن ، نموداری تدوین می شود که به نام هرم سنی نامیده می شود. این هرم دارای دو محور است. محور عمودی اختصاص به سن دارد. محور افقی ، اختصاص به تعداد افراد در هر یک از دو جنس دارد.
– هر قدر از پایین نمودار به سمت بالا می رویم ، به سنین بالاتر می رسیم و ضمنا از شمار افراد در این سنین کاسته می گردد و نمودار رفته رفته شکل یک هرم را به خود می گیرد.
جمعیت مناطق یا کشورهای مختلف می تواند تحت تاثیر الگوهای باروری گذشته؛ حال ، مرگ و میر و مهاجرت کاملا متفاوت باشد.
بنابر این جمعیت را میتوان در سه نمای کلی از نظر ترکیب سنی و جنسی مورد بررسی قرار داد.
1- رشد سریع جمعیت که بوسیله هرمی با نسبت بیشتری از افراد جوان مشخص می گردد. (قاعده هرم کاملا پهن تر از راس هرم می باشد)
هرم سنی جمعیت جوان یا کشورهای در حال توسعه بدین شکل می باشد.(شکل مثلث)
2- رشد کند جمعیت که بوسیله هرمی با نسبت کمتری از افراد جوان مشخص می گردد.(قاعده کمی پهن تر از راس هرم)
3- رشد صفر یا جمعیت در حال کاهش که بوسیله هرمی با تعداد تقریبامساوی افراد در همه سنین و با کاهش تدریجی در سنین پیرتر نشان داده می شود(افراد سالمند بتدریج کاهش پیدا میکنند)امید به زندگی بیشتر می شود).(قاعده تقریبا مساوی با راس هرم)
هرم سنی جمعیت سالخورده بصورت یکی از دو مورد قبل(رشد کند یا رشد صفر) می باشد .
هرم سنی جمعیت سالخورده به شکل استوانه یا مستطیل می باشد
بطور کلی میتوان گفت ساختار سنی هر جمعیتی بعنوان تاریخچه جمعیت شناسی آن کشور میباشد.
در قسمتی از هرم که قاعده پهن تر یا طویل تر باشد یا بر آمدگی بیشتری داشته باشد در اصطلاح جمعیت شناسی به آن Boomer Baby (انفجار جمعیت یا وسعت برآمدگی نسل مذکور) گفته می شود.
قاعده هرم نشاندهنده تغییرات در باروری بوده و نیز افزایش راس هرم متاثر از تغییرات مرگ و میر بوده و امید به زندگی نیز در حال افزایش است.
جمعیت یک سن خاص تشکیل یک نسل( COHORT ) از جمعیت را تشکیل می دهد که در یک سال معین متولد شده اند. ساختار سنی کل جمعیت می تواند به عنوان تجمع نسلی که در سالهای مختلف بدنیا آمده اند باشد.
نمودار ساختار سنی جمعیت (Age Pyromid) تعداد نسلهای زنده از جمعیت مختلف در هر سن در کشور را نشان دهد.
تغییرات جمعیتی (حرکات جمعیت یا وقایع دموگرافیک)
تغییر جمعیت شامل موارد زیر می باشد:
موالید وباروی
مرگ و میر
مهاجرت
ازدواج و طلاق
معادله توازن یا فرمول موازنه جمعیتی:
کوچ کرده – مرگ – وارده + تولد+ جمعیت سال قبل= جمعیت سرشماری شده
روشهای صحت و ارزیابی سرشماری: (برای بهورزان)
نسبت جنسی یک وسیله خوب تحلیلی بوده و از تقسیم جمعیت مرد بر زن محاسبه میشود و حاصل در 100 ضرب می گردد.
همواره نسبت جنسی در بدو تولد عددی ثابت و حدودا بین 102 تا 108 در نوسان است .
محدوه طبیعی نسبت جنسی در سایر گروههای پنج ساله بین 97 تا 117 می باشد.
اگر مقدار بدست آمده خارج از این محدوده باشد ، نشانه نسبت نادرست جنسیت در گروههای سنی بوده و یا اینکه مهاجرت و مرگ و میر در یک جنس بیشتر بوده که منجر به کاهش یا افزایش این نسبت گردیده است.
نسبت سنی :
شاخصی است که در ارزیابی صحت گزارش در آمارگیری جمعیتی مورد استفاده قرار می گیرد.
رقم مورد انتظار برای شاخص نسبت سنی بر اساس فرمول فوق عدد 100
می باشد
این شاخص عبارتست از نسبت جمعیت در یک گروه سنی معین به نصف مجموع جمعیت گروههای سنی قبل و بعد از آن .
.
نسبت سنی گروه 5-9
جمعیت گروه سنی5-9 *100
میانگین جمعیت گروه سنی ماقبل و مابعد
100 * 40
100= 2/(30+50)
وقتی که با جدول توزیع فراوانی کار می کنیم .
شاخص ارقام تلفیقی:
شاخص ارقام تلفیقی روشی جهت بازبینی و ارزیابی گزارش سن و جنس
در مورد گروههای سنی 5 ساله سرشماری می باشد.
پس از انجام محاسبات طولانی مربوط به شاخص ارقام ترکیبی میزان دقت
و صحت سرشماری از نظر گزارش سن و جنس مشخص می شود.
هرچه رقم ای شاخص کوچکتر باشد نشانه میزان دقت بیشتر در گزارش
سن و جنس است و برعکس هرچه بزرگتر باشد بیانگر اشکالات بیشتر
در سرشماری بویژه از نظر گزارش سن است.
ارزیابی شاخص
چنانچه مقدار شاخص 20 > باشد نشانه دقت خوب در سرشماری
بین 20 تا 40 باشد بیانگر دقت در حد متوسط
اگر بیش از 40 باشد بیانگر دقت در حد کم می باشــد.
پنجره جمعیتی
دریچه جمعیتی : به دوره ای اطلاق می شود که در آن نسبت وابستگی در مقیاسی که در تاریخ بی سابقه است کوچک می شود .
ابتدا و انتهای آن مشخص است . این دریچه از سال 85 آغاز و پنجره آن حدود 4 دهه باز می ماند
پنجره جمعیتی بر اساس سازمان ملل :دوره ای که نسبت کودکان و نوجوانان زیر 15 سال از 30% جمعیت کمتر می شود .
در حالیکه نسبت جمعیت بالای 65 هنوز زیر 15%است یا دوره ای که نسبت بستگی سنی کل کمتر از5 /0 باشد .
سالمندی جمعیتبندی ROSSET)
B = 100 * جمعیت 60 سال به بالا
کل جمعیت
اگر B<8% جمعیت جوان
اگر <B<10%8% مرحله ابتدای پیری
اگر <B<12%10% مرحله بعدی پیری
اگر B ≥ 12% جمعیت سالخورده
فرمهای سرشماری:
1-فرم چوب خط
2- فرم بازدید سالیانه خانوار
3- فرم گروه سنی
4- فرم توزیع استخراج
5- فرم نمک ید دار
6- چهارگروه در معرض خطر
7- فرم بیمه
8- فرم اطلاعات روستا
8-
مبحث سوم :
پیش بینی جمعیت – فرمهای سرشماری نرم افـزار سرشماری
پیش بینی جمعیت
برای پیش بینی رشد جمعیت در شهرهای بزرگ ؛ استان و کشور نیاز به درصد رشد جمعیت است
رشد طبیعی جمعیت: Natural Growth Rate
برحسب درصد بیان می شود و بدون توجه به روند مهاجرت از طریق تفریق میزان خام موالید و میزان خام مرگ به دست می آید
میزان مرگ خام – میزان موالید خام = رشد طبیعی جمعیت
10
یا
100 * تعداد مرگ – تعداد موالید = رشد طبیعی جمعیت
کل جمیت
اگر رشد جمعیت در منطقه ای برابر 2 درصد باشد و جمعیت فعلی آن برابر 100،000 نفر باشد در صورتی که رشد جمعیت ثابت بماند جمعیت منطقه در سه سال آینده به چه تعداد خواهد رسید؟
R=2/100
جمعیت فعلی= 00̦1000
[2/100* 100 ̦000] + 100 ̦000=102 ̦000
جمعیت در یک سال بعد
[2/100*102 ̦000] + 102 ̦000= 104040
جمعیت در دو سال بعد
[2/100*104 ̦040] +104 ̦040= 106120/8
جمعیت در سه سال بعد
P2=P1(1+R)n
جمعیت فعلی P1 =
رشد طبیعی جمعیتR=
رشد طبیعی جمعیتn=
جمعیت مورد نظر P2=
P2=?
R= 2/100 n=3 P1=100000
P2=100000(1+./02)3=106120/8
زمان دو برابر شدن : { با داشتن رشد طبیعی جمعیت}
P2=70/R
رشد طبیعی جمعیت بر حسب درصد R=
رشد جمعیت =./01
P2=70/1=70
رشد جمعیت = ./02
P2=70/2=35
هر قدر درصد رشد جمعیت کمتر باشد در مدت زمان طولانی تر
(دیرتر) جمعیت دو برابر می گردد
ج) تکمیل فرم بازدید سالیانه خانوار:
هدف از تکمیل این فرم شناخت گروههای هدف برخی برنامه های بهداشتی مختلف
است که ممکنست اطلاعات آنهادر طول سال ثبت نگردیده و نحت مراقبت قرار
نگرفته باشند. این اطلاعات شامل گروههای هدف در برنامه های مراقبت از زنان
باردار وتنظیم خانواده و برنامه های مربوط به به بیماریهای سل ،مالاریا فشار خون،
دیابت ،تالاسمی و معلولیت های جسمی و روانی است. به عنوان مثال ممکنست
فردی مبتلا به سل است به خانه بهداشت مراجعه نکرده باشد و خود مستقیما به
مطب خصوصی در شهر مراجعه نموده و تحت درمان قرار گیرد. در این صورت
بهورز در بازدید سالیانه این موارد را کشف و در فرم چوب خط زده و در
صورت لزوم تحت مراقبت قرار می دهد. این فرم ممکنست برای یک خانوار در چند
ردیف از جدول پر شود وبرای خانواری دیگر اصلا تکمیل نگردد.
د ) تکمیل فرم استخراج سرشماری و نیز درج اطلاعات سرشماری در زیج حیاتی
پس از تکمیل اطلاعات سرشماری باید اطلاعات ثبت شده در صفحه دوم پرونده
خانوار برحسب سن و جنس در شروع سال جدید به جدول جمعیت بر حسب سن و
جنس در زیج حیاتی منتقل شود.برای اینکه این اطلاعات با دقت بیشتری در جدول
اشاره شده ثبت شود، فرم استخراج اطلاعات سرشماری بر حسب سن و جنس و وضعیت تاهل زنان طراحی شده است.
از توجـــه شمــا متشـــکرم