خانه بروجردی ها
به نام خدا
-کاشان از مناطق بیابانی و نیمه بیابانی محسوب میشود و تمهیدات خاصی در طراحی فضاهای ساختمانی در معماری سنتی انها لحاظ شده است. -خانه بروجردی ها مجموعه ساختمانی زیبا و با شکوه در جنوب شرقی شهر کاشان است.
تاریچه:
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند. خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود۱۸سال توسط۲۵نفرمعماروهنرمندبه طول انجامید.ودرزمان حکومت ناصرالدین شاه ۱۲۸۰-۱۲۹۲ساخته شد.واکنون حدود ۱۳۰ سال از عمر این خانه سپری شده.
-خانه ی بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط اب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده است به گونه ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیر های سرازیر شده و در انها جریان میابد. -علاوه بر این هر یک از این بخش در های جداگانه ای نیز دارند که به وسیله انها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا میکند. اما قسمت بیرونی خانه در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار میگیرد و مشتمل است بر راهروی ورودی حیاط مرکزی تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی ان است.
-نقاشی های خانه ی بروجردی ها زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار مرحوم میرزا ابولحسن غفاری کاشان و برادر زاده اش مرحوم میرزا محمد خان غفاری کاشانی ملقب به کمال الملک ترسیم و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسید. به طور کلی خانه ی بروجردی ها از نظر طرح و معماری قدمت تزیینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین اثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی ان در سال 1353 توسط دولت خریداری شد و با شماره 1082 در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسید.
اصول رعایت شده در معماری اقلیم های کویری نوع اقلیم:گرم و خشک نوع مصالح:دارای ظرفیت حرارتی بالا نوع بام:طاق و گنبد طبقات:3طبقه که یک طبقه در زیر زمین یک طبقه همکف و طبقه اول سنگ نما سفید و روشن مساحت 1700متر مربع ،زیر بنا 1000متر مربع دارای حیاط با ابعاد 30در 20 دارای سه ورودی در شمال که وروردی اصلی در غرب که مخصوص مراسم مذهبی و غیره در جنوب که برای خواص
ایوان های سر پوشیده در اطراف حیاط جلو خان در فضای هشتی که دارای 6 عدد سکو برای انتظار مراجعین میباشد این سکو ها پاخوری نام دارد. نبا دارای 9 اتاق است هفت اتاق در طبقه همکف ایوانی در جلو خان و دو اتاق در زیر زمین این بنا به دو بخش بیرونی و اندرونی تقسیم شده دارای قسمت های تابستان نشین و زمستان نشین حیاط دارای دو حوض بزرگ است. بادگیر ها در دو بخش شمالی و جنوبی قسمت بیرونی و سرداب که در زیر زمین قرار دارد.
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است. پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم
ویژگی های معماری خانه های درونگرا
-سازمان دهی فضاهای مختلف آن، با عناصری مانند حیاط یا صفحات سرپوشیده، به نحوی که روزنه ها وبازشوها به سوی این عناصر باز شوند.
-ایجاد فضای سرسبز وخرم با حوض آب در شکلهای مختلف آن و استفاده از حیاط به عنوان منظری زیبا برای ساکنان داخل اتاقها یا فضاهایی چون تالار، صفه و نشیمنگاهی برای عصر و غروب گرم مناطق کویری
-نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخل با فضاهای شهری ومحله ای بیرون خود
با توجه به این پلاaن ها مشخص است که قسمت تابستان نشین، زیرزمین و پس از این دو، قسمت زمستان نشین اهمیت و وسعت بیشتری نسبت به سایر قسمت ها دارند.
تقسیمات خانه بروجردی ها
بیرونی- اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی- بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی- بخش جنوبی
بخش بیرونی
1.هشتی
2.راهرو و دهلیز
3.حیاط مرکزی مستطیل شکل20×30
4.بخش اصلی وتابستانی بنا (بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
5.سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود20درجه کمترازطبقات بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به 2بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
6.آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
7.بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد.بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.
بخش اندرونی
1.دارای 9 اتاق
2.دارای حیاط خلوت واتاق پنج دری ساده،صندوق خانه،اتاق نشیمن ویک سرداب بزرگ دربخش جنوبی
3.دربخش شمالی شامل حیاط مرکزی- تالارپذیرایی ست.
تابستان نشین
تابستان نشین ، که مهمترین و اصلیترین بخش خانه بروجردیهاست ، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است ، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه های اعیانی قدیمی کاشان دیده می شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تاثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است .
در داخل محدوده قوس ، گچبریهای برجسته ، متاثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری ، به چشم می خورد.
تابستان نشین شامل دو اتاق ، تالار اصلی ، دو سرپوشیده فرعی ، یک سرپوشیده اصلی ، دو گوشواره ، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است .
در مرکز آن ، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین ، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفاده ساکنان در فصل گرما است .
در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است
گنبد تالار اصلی در تابستان نشین
زمستان نشین
زمستان نشین ، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق ، یک شاه نشینِ پنج در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است .
در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می یابند.
سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است .
قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک همراه فضایی سرپوشیده ، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می پیوندد. آشپزخانه وسیع با طاقچه ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند.
از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می شده است .
تامین نوردرخانه بروجردی ها
نورهشتی:تعبیه روزنه ای درسقف
نورزیرزمین:دربخشی از دیوارها وزیرایوانها یا طاقچه ها،پنجره های مشبکی وجودداردکه نقش عبورجریان هواراایفا کرده وفضای راهروی زیرزمین را نیزروشن می کند.
نورآشپزخانه:آشپزخانه وانبارهای خانه درگوشه ها وقسمت هایی ازخانه است که نیازبه نوروتهویه درآن جاها اندک است.
نورتالاراصلی:نوربه وسیله نورگیرفوقانی درسقف تامین می شود.
بادگیرها و سیستم تهویه ساختمان
بادگیر از ویژگی های خاص معماری کویری در ایران است. خانه بروجردیها نیز که در بافت شهر کاشان قرار دارد، از این امر مستثنی نیست.
در طراحی و زیبا سازی بادگیرهای این خانه نهایت ذوق و سلیقه به کار رفته و آنها با گچ بریهای بسیار زیبا و چشم نوازی تزیین شده اند.
نوع بادگیر در خانه ها و بناها، به نوع اقلیم و وزش بادهای محلی بستگی دارد وبر این اساس ممکن است یکسویه، چهارسویه، چندوجهی یا مدور باشد.
در بادگیرهای یک سویه مجرای دریچه بادگیر در جهت وزش بادهای خنک و نسیمهای مطبوع و متنوع است. در مواردی بادگیرها یکسویه و پشت به باد ساخته می شوند.
اثر این بادها از درون سردابها و فضاها به وسیله مجرای هواکش ها به خارج از پشت بام مکیده شده و به این ترتیب ، بادگیرها عملا تهویه مطبوع و تخلیه هوا را نیز انجام می دهند.
بادگیرها خانه بروجردی هشت ضلعی بوده و به تالار طبقه همکف و سرداب زیر آن در بخش تابستانی راه دارد و در حفره های روی گنبد تالار، از سمت جریان باد، وظیفه بادگیر را انجام می دهد و از سمت مخالف آن ، نقش هواکش به خود می گیرد.
پایان