شرایط محیط کار و ارگونومی
به نام خدا
مقدمه:
بررسی محیط کار در سازمان ها از موضوعات مهمی است که پیوسته مطرح و بر اهمیت وچگونگی ایجاد محیط کار مناسب و کارا از نظر فیزیکی و روانی برای نیروهای انسانی تاکید می شود.
یک محیط کار خوب، از بعد فیزیکی درجهت فراهم آوردن امکانات برای کاهش آلاینده ها، تلاش مستمر برای ایمن بودن محیط کاری و کاهش زمینه های حوادث کاری و ایجاد فرهنگ آراستگی در محیط کار مهیا می شود.
1
و از بعد روانی با ایجاد اعتبار و احترام و رعایت عدالت باعث بروز حس افتخار در مورد کار و برقراری صمیمت بین کارکنان گردیده و مجموع این عوامل می تواند بر رشد ارزش های پرسنل، افزایش توان و بهره وری آنان اثرگذار باشد.
با پیچیده تر شدن ساختار و عملکرد سازمان ها، سازماندهی محیط کار و ایجاد محیطی آرام و بهره ور در سازمان ها طوری که منجر به فعال شدن بیشتر نیروی انسانی،افزایش انگیزش کاری، شادابی آن ها، حذف خطرات احتمالی، افزایش کیفیت در کار و کالا، کاهش افسردگی ها، رشد تولید، رشد خدمات مثبت و در نهایت دستیابی به بهره وری مورد نظر شود، اهمیت زیادی پیدا کرد.
2
ویژگی های محیط کار خوب *
از لحاظ فیزیکی
از لحاظ حقوقی و انگیزشی
از لحاظ سبک مدیریتی
فیزیکی:
شرایط فیزیکی محیط کار شامل فضای کار، نوع میز و صندلی، ابزارهایی که افراد با آن ها کار می کنند از کامپیوتر تا تجهیزات صنعتی، نوع چیدمان میزها، تفکیک فضاها بر حسب نوع کار گروه های مختلف و مواردی از این دست است.*
3
مناسب بودن این شرایط، از پیش نیازهای اولیه افزایش کارایی افراد است. محیط کار باید امکانات اولیه را دارا باشد مثلاً از لحاظ نور، تهویه، دوری از سروصدای محیطی و… مناسب باشد و ابزار و وسایل ابتدایی و مناسب کار در اختیار کارکنان قرار گیرد.
حقوقی و انگیزشی
به طور مسلم همه انسان ها در درجه اول برای به دست آوردن پول کار می کنند و اگر در یک محیط کار همه امکانات فراهم باشد اما حقوق کافی و مناسبی وجود نداشته باشد آن محیط را نمی توان محیط کار مطلوب نامید و بایستی در حد متعارف و متوسط جامعه به کارکنان حقوق و دستمزد کافی پرداخت شود و یک سیستم دقیق و عادلانه پرداخت پاداش و پرداخت های انگیزشی وجود داشته باشد.
4
ویژگی های محیط کار خوب :
سبک مدیریتی:
نحوه اداره سازمان ها و ایجاد ارتباط سالم بین همکاران با هم و با رده های مدیریتی می توانند یک محیط کار سالم را بوجود آورد و مدیریت سازمان باید سعی نمایند که کارکنان از کار خود احساس رضایتمندی شغلی داشته باشند.*
باتوجه به نظریه های انگیزشی محیط کار، بایستی انگیزه های کاری فرد را تقویت و پایدار نگه داشت زیرا قسمت اعظم وقت کارکنان در محیط کار سپری می شود و بهتر است به جای محیط کار آن را محیط زندگی بنامیم چراکه مسایل و مشکلات محیط کار دایماً به محیط زندگی منتقل می شود و کارکنان هر سازمان با محیط کار و زندگی پیوسته سروکار دارند پس تعیین مرز بین آن ها کار مشکلی است.
5
ویژگی های محیط کار خوب :
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
پایین بودن میزان آلاینده های انسانی نظیر سروصدا، گردوغبار و…
آلودگی عبارت است از هرگونه تغییر در ویژگی های اجزای شکل محیط به طوری که استفاده بیشتر از آن ها ناممکن شود و به طور مستقیم یا غیرمستقیم منافع و حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد. آلوده کننده ها معمولا در اثر فعالیت های انسانی پدید می آیند.
آلودگی شامل آلودگی هوا، صوتی و نوری است.
آلودگی هوا: به معنای مخلوط شدن هوا با گازها، قطرات و ذراتی است که کیفیت هوا را کاهش می دهند.
6
آلودگی صوتی: در اثر ارتعاش مولکول های هوا و تغییرات مداوم فشار، صوت به وجود می آید.* امواج مکانیکی می توانند به صورت فرکانس های متفاوت در محیط منتشر شوند، اما محدوده فرکانس های قابل درک برای انسان صفر تا 180 دسی بل است. اگر صدا در محیط کار از حدود 85 دسی بل برای 8 ساعت کاری فراتر رود موجب آسیب های جدی می شود.*
آلودگی نوری : هر گاه با نور مصنوعی رفتار نادرست و غیراستاندارد صورت گیرد، آلودگی نوری پدید می آید. در حقیقت اگر اعتقاد به میانه روی در مصرف هر چیز داشته باشیم استفاده از نور نیز حد و اندازه خود را دارد. پس استفاده بیش از اندازه از نور، تولید آلودگی نوری می کند.*
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
7
تجهیزات حفاظت از گوش
8
ایمن بودن محیط کار از نظر کاری
(HSE) از سه کلمه بهداشت (Health)، ایمنی (Safety ) ومحیط زیست Environment)) می باشد.*به عبارتی ساده تر استاندارد HSE روندی مدیریتی برای پوشش دادن نقاط ضعف ایمنی و بهداشتی یک مجموعه صنعتی خواهد بود. در برخی صنایع کنترل کیفیت نیز به این مجموعه اضافه گردید و تبدیل به HSEQ شد.
با اینکه طرح های بهداشت و ایمنی از قانون های نسبتاً استاندارد تبعیت می کند ولی جزئیات هر طرح تابع شرایط ، ویژگیهای کار و نوع ماشین آلات بکار رفته در هر موسسه است . شرایط محیط کار را می توان از دو جهت مورد توجه قرار داد : 1– شرایط درون سازمانی ( محیط داخلی )2- شرایط برون سازمانی ( محیط خارجی ).
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
9
عوامل درون سازمانی که مستقیماً با بهداشت و ایمنی در ارتباط است عبارتند از : نور و روشنایی ، درجه حرارت ، رطوبت، صدا، هوا، آب و درجه مخاطرات که ماشین ها و ابزار مختلف کار ممکن است برای کارکنان بوجود آورد.*
شرایط بهداشتی و ایمنی خارج از محیط کار نیز دو دسته اند :
دسته اول مواردی که در اختیار موسسات و واحدهای تولیدی قرار دارند ، از قبیل پیش بینی وسیله ایاب و ذهاب سالم و مطمئن ، جلوگیری از آلودگی فضای داخلی ، جلوگیری از آلودگی آب های جاری اطراف کارخانه ، ایجاد فضای سبز کافی در محوطه کارخانه و نظیر این ها .
دسته دوم مستقیماً در کنترل موسسات نبوده بلکه شرایط کلی محیط زیست حاکم بر آن است و معمولاً دولت در کنترل آن دخالت می نماید . مسائل عمومی بهداشتی و درمانی، آلودگی های مختلف شهری ترافیک شهرها و جاده از این قبیل مسائل می باشد .
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
10
نبودن زمینه های بالقوه بروز حوادث کاری
علل حواث کاری:
علل ناشی از فقدان تجهیز وسایل حفاظتی، نظیر استفاده نکردن از وسایل ایمنی و حفاظتی در کارها، استفاده از ماشین های بدون حفاظ، به کار انداختن و نگهداری ماشین ها به طرز ناصحیح و…
علل شخصی نظیر نداشتن آموزش کافی و لازم، به کار بردن روش ناصحیح، متناسب نبودن قوای بدنی کارگر با نوع و ماهیت کار محوله، عدم آشنایی یا سهل انگاری کارگر و…
علل مکانیکی نظیر نقص در ماشین ها، نصب ناصحیح حفاظ ها بر روی ماشین ها، روشنایی با تهویه غیر کافی، کار با مواد و قطعات معیوب و ناقص و..
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
11
حوادث معمولاً نتیجه شرایط و یا عملیات نامطمئن و ناایمن است . شرایط ناایمن شامل استفاده از تجهیزات بد طراحی شده و غیر مجهز، محیط پر خطر، به عنوان نمونه، لیز بودن زمین به دلیل ریختن آب یا ابزار و تجهیزات قدیمی و مستهلک است.
عملیات نامطمئن و ناایمن از سوی کارکنان و به دلیل استفاده نامناسب از ابزار و تجهیزات است. بسیاری از کارشناسان رسیدگی و بررسی حوادث معتقدند که اکثر حوادث در نتیجه خطای انسان ها بوجود می آید. البته حوادثی نیز به دلیل نقص ابزار و تجهیزات یا محیط کار ناایمن رخ داده است.
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
12
13
اصول ایمنی و حوادث در محیط کار
ایمنی به عنوان حفاظت انسان او از صدمات و پیشگیری از صدمه دیدن انسان تعریف می شود.
در محیط های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان، غالبا کارگران در معرض مخاطرات مختلف قرار دارند. با توسعه تکنولوژی و افزایش کاربرد ماشین در امر تولید نیز احتمال مخاطرات و حوادث در این گونه محیط ها زیادتر می شود.
در سازمان ها و کارخانجاتی که اصول و موازین ایمنی و حفاظت فنی مراعات نمی شود، روحیه کارکنان نیز ضعیف و متزلزل است و کمتر امکان دارد کارگر خوب و طراز اول در خدمت چنین سازمان هایی مشغول به کار باشد.
14
مخاطرات محیط کار
مخاطرات محیط کار
فشار روانی یکی دیگر از دلایل ایجاد حوادث است . سه نوع محرک های فشار زای اصلی وجود دارند که بر افراد اثر می گذارند .
محرک های فشار زای سازمانی که به طور مستقیم ناشی از محیط کاری و ناشی از فعالیت های شغلی هستند.
رخدادهای زندگی که سازمان در ایجاد آن ها نقش ندارد
محرک های فشارزای فردی مانند ویژگی های شخصیتی خاص و منحصر به فرد که سبب می شوند افراد محیط خود را به گونه ای کاملاً متفاوت بررسی کنند.*
ساده ترین راه مقابله با فشارهای روانی جلوگیری از وقوع آن ها است . برنامه های جلوگیری دارای دو هدف اصلی است 1- برنامه های سازمانی به منظور ارتقاء و نگهداری بهداشت کنونی و آتی کارکنان و 2-برنامه های آموزشی برای آماده سازی افراد در مقابل فشار ها
17
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
آراستگی و منظم بودن ابزار کار
مجموعه فعالیت هایی است که در قالب یک نظام فرهنگی- مدیریتی صورت می گیرد و بر ایجاد و حفظ محیطی سامان یافته، مرتب، پاکیزه، زیبا و دلپذیر، استاندارد و با انظباط برای کار تا کید می ورزد. نظام آراستگی منجر به پیشگیری از حوادث و افزایش بهره وری می گردد.
نظام 5s نخستین بار توسط ژاپنی ها به اجرا در آمد و هدف نهایی آن پیشگیری از اتلاف است .5s شامل ساماندهی، پاکیزه سازی، نظم و ترتیب، استاندارد سازی، انضباط و نگهداری است.*
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
18
علائم ایمنی*
19
این علائم بر اساس استاندارد EN ISO 7010 تهیه شده است.
علائم ایمنی
این علائم بر اساس استاندارد EN ISO 7010 تهیه شده است.
20
علائم ایمنی
این علائم بر اساس استاندارد EN ISO 7010 تهیه شده است.
21
مزایای اجرای نظام آراستگی 5S
جلوگیری از انباشته شدن ضایعات
افزایش درآمد ناشی از فروش به موقع و مقرون به صرفه ضایعات صنعتی به علت تفکیک کردن آن ها
استفاده از قفسه بندی و ارتفاع در چیدمان مواد و صرفه جویی در سطح اشغال محیط کار
جلوگیری از آتش سوزی، احتراق، انفجار، سقوط اجسام و سایر حوادث مشابه در اثر کاهش تراکم مواد زائد و ضایعات و مراقبت از آن ها.
جلوگیری از دور ریختن مواد، قطعات سالم به همراه ضایعات و زوائد
جلوگیری از گم شدن و یا مخفی ماندن، مواد، قطعات و ابزار در هم با یکدیگر در اثر انباشت نامنظم آنها.
سهولت در رفت آمد لیفتراک های دستی و لیفتراک ها در محیط کار
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
22
نمایان بودن قطعات، ابزار و مواد در قفسه ها و جلوگیری از پنهان شدن آنها از چشم
جلوگیری از هر گونه نشت آب، روغن، گاز، باد و سایر مواد به منظور ایجاد ایمنی و جلوگیری از ضایع شدن و نیز صرفه جویی در انرژی.
پاکیزگی سطح محیط کار و جلوگیری از لغزیدن کارکنان و زمین خوردن آنها و بروز حوادث در حین کار
رنگ آمیزی مرتب محیط کار و ماشین آلات و نیز تجدید خط کشی ها
ایجاد فرهنگ پیشگیری به جای تعمیر
رعایت بهداشت، سلامتی و ایمنی کارکنان
کاهش خستگی و آزردگی های ناشی از کار در محیط شلوغ ، نامطبوع و حادثه ساز
انجام خانه تکانی های روزانه ، هفتگی ، فصلی و سالانه توسط کارکنان به منظور مشارکت عمومی در آراستگی
آمادگی مستمر و لحظه ای محیط کار برای بازدیدهای غیر مترقبه مشتری و هر بازدید کننده مهم دیگر از محیط کار
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
23
مشکلات اجرای5S
عدم آموزش کافی کارکنان جهت اجرای صحیح سیستم
عدم شناخت کافی از این نظام و توانائی های آن و عدم حمایت لازم مدیران ارشد.
عدم توجه به تداوم اجرای اصول5Sو بلند مدت بودن اجرای آن
ساده انگاشتن نظام 5Sو عدم بررسی عمیق آن
تصویر و برداشت ناصحیح از هزینه بر بودن اجرای این نظام در اوایل اجرای آن
با وجود مشکلات فوق الذکر پیاده سازی اصول 5Sبا کمک متخصصین و مشاورین کار آمد بسیار ساده بوده و به محض قدم نهادن در آن، مراحل بعدی با کیفیت مطلوب تر قابل اجرا می باشد.
24
شاخص های محیط کار از نظر فیزیکی:
شاخص های محیط روانی و اجتماعی :
شاید قسمت اعظم و مهم ترین بخش محیط کار، بستگی به شرایط روانی و فضای حاکم بر محیط کار داشته باشد، امروز برای ایجاد سازمان های برترEXCELLENCE ORGANIZATION) )نیاز است که چنین محیط هایی در سازمان خلق شود .
برای محیط برتر کاری از لحاظ روانی و اجتماعی، شاخص هایی تعریف شده که این شاخص ها می تواند معیار تدارک یک محیط کاری خوب و مطلوب باشند. این معیار ها شامل این موارد است:
احساس شادابی و لذت از با هم بودن و در کنار هم کار کردن
25
وجود اعتماد متقابل بین کارکنان و مدیران که این مهم برپایه عمل استوار باشد.
راستی و درستی ملاک اساسی باشد.
محیط برتر و مناسب کاری شرایطی را فراهم می کند که کلیه کارکنان به کاری که انجـــام می دهند احساس غرور و افتخار کنند.
نبودن تبعیض یا احساس تبعیض، چرا که وجود تبعیض و احساس تبعیض به عنوان یکی از عوامل منفی موجب افت انگیزه، خستگی روانی و دل زدگی از کار و سازمان می گردد.
شاخص های محیط روانی و اجتماعی :
26
ارگونومی:
ارگونومی علمی است که دانش حاصل از علوم انسانی را با مشاغل، سیستم ها، محصولات و محیط زیست با توجه به توانایی های جسمانی و روانی و محدودیت های انسانی مرتبط می سازد.
علم بکارگیری بهینه از ابزار کار در محیط کاری، به نحوی که حداکثر بازدهی در تولیداتی که انسان در آن نقش دارد، بدست آید در حالی که کارگر یا کاربر حداکثر رضایت را از کاربرد ابزار مزبور و همچنین از محیط کاری دارد و میزان ایمنی لازم در کار برای کارگران و کاربران فراهم شده است.*
اهداف اساسی علم ارگونومی، بهبود نحوه انجام کار، روش های کار و ابزار کار، و انطباق آن ها با ویژگی های روانی و جسمی انسان است. با مراعات اصول ارگونومی، فشار کاری و خستگی های بی مورد کاهش می یابد.
27
اقدامات لازم برای استفاده از ارگونومی:
اندازه گیری ابعاد فیزیکی کارکنان از نظر قد، اندازه بدن، وزن و میزان چابکی و انعطاف پذیری بدن با ابزارها و وسایل موجود در علم پزشکی.
اندازه گیری ابعاد و ویژگی های روانی و شخصیتی کارکنان: یعنی تحلیل کارکنان از ابعاد و زوایای مختلف. همانند: ویژگی های شخصیتی، علاقه ها، رضایت شغلی، درون گرایی و برون گرایی، هوش عاطفی، هوش منطقی و انگیزه ها، ادراکات، مفروضات ذهنی واختلالات روانی فرد.
بررسی ویژگی های شغلی و ایمنی در مشاغل سازمانی به این منظور که چه فعالیت های ریز و درشتی و با چه ابعادی از حجم و کیفیت و در چه محدوده زمانی و با چه تاثیری باید انجام گردد.*
بررسی محیط فیزیکی کار.*
28
نمونه اصول ارگونومی
29
نمونه اصول ارگونومی
حداکثر وزنی که هر شخص می تواند در فواصل و ارتفاع های مختلف بلند کند
30
نمونه اصول ارگونومی
31
نمونه اصول ارگونومی
32
نمونه اصول ارگونومی
33
استرس در محیط کار
ﺗﻌﺮﻳﻒ
فشار عصبی که در آن بر عواطف و هیجان ها و فرایند های اندیشیدن و حالت های بدنی انسان کشش و سنگینی وارد می آید. فشاری که به گونه ای مزمن و خارج از اندازه است و توانایی انسان در سازگاری با پیرامون را به خطر می اندازد.
تغییر در فعالیت های کاری همچون فن آوری جدید یا تغییر اهداف منجر به ایجاد استرس می شود.
چنانچه میزان استرس سازمانی به طور چشمگیری افزایش یابد، فرد ممکن است مبتلا به سندرم سازمانی شود. این سندرم زمانی ایجاد می شود که فرد اجازه ابراز عقیده نداشته باشد،امکان تخلیه هیجان فراهم نباشدو امنیت شغلی وی به حداقل ممکن رسیده باشد.*
34
عوامل ایجاد کننده استرس شغلی:
شرایط کاری ، ابهام نقش، تعارض شغلی، ویژگی های شغل، مسئولیت، روابط با مافوق، روابط با زیردستان، روابط با همکاران، خطاها و اشتباهات کاری، تکنولوژی، فرهنگ محیط کار، مشکلات شخصی یا خانوادگی، خصوصیات فردی، عدم امنیت شغلی و…*
استرس شامل 3 مرحله است و بدین معناست که فرد پس از مواجهه با عوامل استرس، زا نشانه های انطباق عمومی در این 3 مرحله برای او ظاهر می شود.
35
مراحل استرس
مرحله اعلام خطر: بدن با افزایش فشارخون، ترشح برخی هورمون ها و کشیدگی عضلات آماده مقابله با موقعیت می شود.
مرحله مقاومت: افزایش محرک ها به مقاومت بدن منجر می شود تا فرد بتواند استقامت ورزد.
مرحله فرسودگی: توانایی بدن برای پاسخ به محرک ها شدیدِ تنش زای پیاپی به مخاطره می افتد و با به طول انجامیدن سبب تحلیل فرد و بروز بیماری های روانی و تنی می شود.
36
37
38
علائم استرس
استرس دارای علائم جسمی، عاطفی و رفتاری است.
علائم جسمی شامل: فشار خون، بیماری قلبی، بی خوابی، خستگی دائم، سردرد، جوش های صورت، اختلالات گوارشی، زخم، قولنج، بی اشتهایی، پرخوری ،گرفتگی عضلات، تهوع، تنگی نفس و…
علائم عاطفی: تندخویی، اضطراب های ناگهانی، یاس، تغییرات رفتاری، عدم تمایل به مزاح، ناتوانی در تمرکز، بی حوصلگی، فقدان اعتماد به نفس، عدم علاقه به آراستگی ظاهری، عدم تصمیم گیری و…
علائم رفتاری: سیگار کشیدن، وقت گذرانی، عادت شدن پرخوری، انزوا و…
39
مقابله و کاهش استرس
دو روش عمده برای مقابله با استرس در محیط کار وجود دارد:
1-مدیریت استرس
2-تغییر سازمانی.
برنامه مدیریت استرس آموزش هایی را در مورد طبییعت استرس و مواردی همچون مدیریت زمان و تمرین های آرام سازی و… به کارکنان می دهد. مزیت آن رایگان بودن و راحتی انجام است و معایب آن کوتاه مدت بودن تاثیر آن و چشم پوشی از علت های ریشه ای ایجاد استرس به علت تمرکز بر فرد به جای سازمان است.
40
تغییر سازمانی مهم ترین روش مستقیم کاهش استرس در کار است و با شناسایی جنبه های استرس زای کار همچون حجم کار اضافی و با طراحی راهکار های کاهش استرس همچون ارگونومی و… به هدف نایل می شود.
مزیت آن ارتباط مستقیم با علل ریشه ای استرس در کار است.
اما برای ایجاد تغییر سازمانی نیاز به تغییر در روش های انجام کار و یا برنامه ریزی تولید و تغییر ساختار سازمانی و… است از این رو مدیران با این نگرش چندان همراه نیستند.
برای کاهش استرس شغلی باید اولویت را به تغییرات سازمانی برای بهبود شرایط کاری داد اما نمی توان استرس را به طور کامل برای تمام کارکنان حذف کرد. پس تلفیقی از هر دو روش موثر تر خواهد بود.
مقابله و کاهش استرس
41
برخی روش ها برای کاهش استرس:
علائم هشدار دهنده ی استرس زا را تشخیص دهید و برای رفع آن اقدام کنید .
از صحبت راجع به مواقعی که دچار استرس هستید نترسید .
وقتی دچار استرس هستید آرام قدم بزنید،آب بخورید و نفس عمیق بکشید این امر می تواند آرامش و سلامتی شما را بازگرداند .
از بردن کارهای اداری به منزل خودداری کنید .
سعی کنید متوجه هر گونه تغییر در الگوهای غذایی و نوشیدنی خود باشید .
به روسا حقیقت را بگویید،از گفتن اتفاقات موجود در دفترتان به مدیر شرکت نهراسید .
وقتی فکر کردید که کار زیادی دارید، حداقل یکی از آن ها را به دیگری واگذار کنید و در محاسبه زمان لازم برای انجام کار و اتکا به برنامه ریزی همت کنید.
از روش زندگی افرادی که استرس ندارند الگو بگیرید .
42
بهداشت و نظم در محیط کار را جدی بگیرید.
از انجام کار در آخر هفته یا دیر وقت پرهیز کنید .
مشکلات خود را با همکاران مطرح کنید و از آن ها راه حل بخواهید.
در برابر خواسته های نابه جای همکاران نه بگویید.
نمودار سازمانی محیط کار خود را از واحد های اداری یا مقام مافوق بگیرید.
نظم در خواب را رعایت کنید.
معنویت و توکل خود را تقویت کنید و با افراد با ایمان و با اخلاق دوستی کنید.
کتب مرتبط با مدیریت استرس را مطالعه کنید.
در صورت طولانی شدن استرس با مشاوره یا روانشناس مشورت کنید.
43
پایان