ساماندهی فعالیت مشاغل خانگی در قالب (تعاونیهای تامین نیاز مشاغل)
دغدغه اشتغال وبیکاری از جمله مسائل مهم و اساسی جهان است این مشکل در کشورهای درحال توسعه بعلت عدم توازن ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از موضوعیت بیشتری برخوردار است.
برنامه ای موجب اشتغال پایدار می گردد که اشتغال و رشد اقتصادی به همراه عدالت اجتماعی با هم در آن پیش بینی و تنظیم شده باشد.
اشتغال از ویژگی دو وجهی برخوردار است. وجه اول آن به ویژگی اقتصادی آن برمی گردد (به دلیل اینکه باعث تولید خدمات وکالا و در نتیجه درآمد می شود) و وجه دیگر, ویژگی اجتماعی آن است (ازبروز بیکاری وسایر معضلات اجتماعی ناشی از آن جلوگیری می نماید.) این دو وجهی بودن ویژگی باعث گردیده متولی خاصی نداشته باشد
برای ایجاد اشتغال باید محیط کسب و کار فراهم گردد.کسب و کار در هر شکلی تابعی از سرمایه, نیروی انسانی و بازار کالا و خدمات وقوانین حاکم برآنها میباشد.
کسب و کار خانگی به عنوان راهکاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در همه کشورها وجود دارد
طبق ماده 2 قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی:
مشاغل خانگی آن دسته از فعالیتهایی است که با عضویت اعضای خانواده در فضای مسکونی و در قالب یک طرح کسب و کار مجاز بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می گیرد و به تولید خدمت و یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی منجر می گردد.
زمینه های کسب و کار در مشاغل خانگی:
زمینه های کسب و کار خانگی را به طور کلی در سه گروه کلی تقسیم بندی می کنند:
الف) کسب وکار با نیازهای ابزاری
ب) کسب و کار با گرایش انسانی ( آموزشی و مشاوره)
ج) کسب و کار با گرایش فن آوری واطلاعات
بیشترین زمینه های کسب و کار در مشاغل خانگی از نوع الف بوده که خود به دو بخش صنایع دستی و تولیدی تقسیم می شوند.
در بخش صنایع دستی مشاغل خانگی به انواع نخی و ابریشمی, فلزی, چوبی و حصیری, چرمی, سازهای سنتی, دریایی, سفال و سرامیک, سنگی و سایر دسته بندی شده اند و در زمینه تولیدی نیز در بخشهای کشاورزی, صنعتی و خدمات فعالیت دارند.
فوائد و مزایای مشاغل خانگی:
ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان
حذف هزینه های مربوط به خرید، رهن و اجاره کارگاه ، ایاب و ذهاب
بکارگیری و استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده و ایجاد زمینه های کار خانوادگی
امکان انتقال تجارب از طریق آموزش غیر رسمی به شیوه استاد شاگردی بین اعضای خانواده
کاهش هزینه های سربار
تغییر، تنوع، سرعت و انعطاف پذیری در فعالیت
محدودیتها و اشکالات موجود در مشاغل خانگی:
عدم دسترسی مطلوب به بازار عرضه کالا و خدمات ( برای دریافت و ثبت سفارشات و عرضه محصولات).
عدم توانایی تامین مواد اولیه مطلوب و ارزان به دلیل کوچک بودن مقیاس.
ضعف بنیه مالی و محدودیت در تامین منابع مالی و تهیه و ارائه وثایق مورد نیاز.
محدودیتهای مربوط به تامین آب ، برق و دفع پسآب و . . .
عدم امکان تدارک حقوقی فعالیت.
نداشتن واحدهای R&d
ضرورت ساماندهی و تشکل دارندگان مشاغل خانگی در قالب شرکتهای تعاونی
با توجه به محوریتهای برشمرده شده و جهت رفع مشکلات عنوان شده, دارندگان مشاغل خانگی نه تنها نیاز به تشکل و ساماندهی دارند بلکه بدون ساماندهی و تشکل , در غالب موارد فعالیت آنها غیر ممکن است.
تامین نهاده های مورد نیاز و توزیع و فروش محصولات آنها با تامین حداکثر منافع اعضاء (توزیع کنندگان غیر تعاونی با اهداف سوداگرانه می توانند قیمت کالاهای ناشی از مشاغل خانگی را به دلخواه ثابت نگهدارند و نیز در روزهای تنگدستی دارندگان مشاغل و یا هنگام خرید نهاده های مورد نیاز با دادن وامهای با نرخ بالا از آنها بهره کشی نموده و سبب استیصال آنها گردند.)
ایجاد شخصیت حقوقی برای دارندگان مشاغل خانگی
امکان بهره مندی از امکانات و تعامل با سایر تشکلها
چگونه تعاونیها می توانند در فعالیت مشاغل خانگی کارساز باشند
تامین منابع مالی مورد نیاز با نرخ مناسب.
اطلاع رسانی بازار, دریافت سفارشات و انتقال آنها به اعضاء.
امکان ایجاد فروشگاههای دائمی, نمایشگاههای مجازی و نمایشگاههای موسمی داخلی و بین المللی با مشارکت و مطابق با منافع اعضاء
امکان توانمند سازی اعضاء در زمینه فنی و حرفه ای و مدیریتی متناسب با نیاز مشتریان.
کمک به افزایش کیفیت محصولات و رفتار حرفهای اعضاء.
امکان ایجاد بِرَند و مارک معین و انجام تبلیغات مناسب و استفاده از ارزش افزوده ناشی از بِرَند.
ایجاد زمینه حضور موثر نمایندگان شاغلین در برنامه ریزی ها و سیاست گذاریهای ملی و منطقه ای
امکان اعطای هدفمند و نظامند تسهیلات و کمکهای مالی به شاغلین خانگی
کمک به اعضاء در زمینه های اداری، مالی و حقوقی.
اجرای طرحهای تحقیقات بازار و استقرار واحد R&d مشترک برای اعضاء.
بهره مندی از تخفیفات مالیاتی و تسهیلات وزارت تعاون .
حفظ بازار دارندگان مشاغل خانگی با افزایش قدرت رقابت پذیری آنان.
امکان انجام بیمه های اجتماعی و تکمیلی و سایر فعالیتهای پشتیبانی و رفاهی برای اعضاء.
امکان ایجاد فضای مناسب برای ارائه خدمات جانبی مورد نیاز مشاغل خانگی نظیر سالن مشترک.
ایجاد روحیه همکاری و تقویت حس وفاداری و صداقت در دارندگان مشاغل خانگی.
امکان استفاده از تسهیلات موضوع ماده 9 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 بخصوص قسمت 2بند(ج ) تخفیف حق بیمه برای شاغلین عضو
تعاونی وقتی موفق است که به عنوان یک( بنگاه اقتصادی) با رقبای خود مقابله کند منابع مورد نیاز خود را تدارک ببیند ، سرمایه گذاری کند ، نوآوری داشته باشد و در نهایت از قدرت ریسک پذیری لازم برخورداربوده و بعنوان یک (موسسه اجتماعی) تابع اصول، ارزشها و دغدغه های اخلاقی در رابطه با مصالح و منافع اجتماعی باشد.
وضعیت تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی در حال حاضر:
تا تاریخ 31/3/1389 در 19 استان کشور تاکنون 919 شرکت تعاونی تامین نیاز مشاغل خانگی با عضویت قریب به 25هزارنفر تشکیل شده است , بیشترین تعداد مربوط به استان گلستان با تعداد 310 شرکت تعاونی میباشد.
از مجموع 919 مورد تعاونی تشکیل شده تعداد 672 مورد مربوط به استانهای گلستان, سیستان و بلوچستان, قزوین, گیلان, هرمزگان, فارس میباشد.
از 919 تعاونی مزبور 757 تعاونی فعال (معادل 82% ) و 162 مورد غیرفعال می باشند.
تعاونیهای موصوف در زمینه خیاطی, بافندگی , گلدوزی , بسته بندی و سورتینگ, تهیه انواع عرقیات و ترشیجات, سفال و سرامیک, معرقکاری, منبتکاری, ابریشم بافی, نوغان داری و نیز فرش دستباف و جاجیم بافی فعالیت دارند.
تحلیل وضعیت تعاونیهای غیرفعال
18% از شرکتهای تعاونی تامین نیاز مشاغل خانگی غیر فعال می باشند، این نسبت برابر با نسبت تعاونیهای غیرفعال در کل تعاونیها می باشد. البته نسبت تعاونیهای غیرفعال به فعال کل کشور معادل 32% بوده که این نسبت در تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی 21% است از نظر درصد تعاونیهای غیرفعال به تعاونیهای فعال بعد از تعاونیهای حمل ونقل (که معادل 20% است) وضعیتی بهتر از سایر تعاونیها دارند.
وضعیت تعاونیهای فعال و غیرفعال تامین نیاز مشاغل خانگی
دلائل ناموفق بودن برخی از تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی
تعداد اعضاء زیاد (بالای 100 نفر) (در مواردی که سنخیت در نوع تولید داشته و بعد مسافت نداشته باشند کثرت عضو مناسب است.)
مواردی که مربوط به گروههای غیرشغلی بوده اند نظیر رزمندگان یا دانشجویان.
بعد مسافت بین اعضاء مثلاً تشکیل شده در سطح استان . . .
برخی از رشته های کشاورزی نظیر دامداران ، کنف بافی و….
مواردی که تنوع در تولیدات و یا مواد اولیه مصرفی اعضاء داشته باشند.
مواردی که صرفاً با هدف گرفتن تسهیلات تشکیل شده اند نظیر خود اشتغالی
عملکرد ادارات در برخی از شهرستانها،
وظایف وزارت تعاون در رابطه با تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی
الف) سازماندهی و تشکل :
در این بخش انجام امور زیر ضروری است:
ایجاد سامانه و یا استفاده از سامانه های موجود جهت ثبت نام دارندگان مشاغل خانگی.
ارتباط موثر با ستاد ساماندهی مشاغل خانگی .
کمک به تشکیل تعاونیهای جدید متناسب با نوع فعالیت دارندگان مشاغل خانگی.
معرفی فعالیتهای مرتبط با مشاغل خانگی برحسب نوع و پراکندگی.
کمک به ایجاد اتحادیههای تخصصی استانی و سراسری بر حسب گرایشهای مختلف.
انجام مطالعات در خصوص امکانات و ظرفیت های بالقوه تشکیل و توسعه تعاونی های خانگی ویا فامیلی در راستای مشاغل خانگی .
تشکیل شرکتهای هلدینگ و شهرکهای مشاغل خانگی در کشور با توجه به طرحهای آمایش صنعتی.
ب) توانمند سازی
1- توانمند سازی مدیریتی – اجرایی تعاونیها از طریق:
برگزاری دوره های آموزشی مناسب برای اعضاء مدیران وبازرسان
اجرای برنامه های استقراروارتقاء مدیریت کیفیت
استاتدارد سازی مدیریت وبازرسی.اجرای برنامه توسعه بهره وری.
معرفی دارندگان مشاغل خانگی و کمک به ارائه محصولات و خدمات آنها.
تقویت تعاونیهای موجود و معرفی آنها به دستگاه های ذیربط.
تهیه لوایح قانونی مناسب و ارائه به دولت و ستاد ساماندهی مشاغل خانگی جهت بهبود و اصلاح فضای کسبوکار .
کمک به تعاونیها در برگزاری دورههای آموزشی و اجرای طرحهای پژوهشی مربوط به اعضاء.
2- توانمند سازی فنی و حرفه ای اعضاء
با توجه به تنوع فعالیتها وگرایشهای شغلی مشاغل خانگی توانمندسازی آنها از طریق یک سازمان، (وزارت تعاون و یا هردستگاه دیگری) به تنهایی میسر نمی باشد. علیهذا اقداماتی که در این زمینه می باید توسط وزارت تعاون صورت پذیرد عبارتند از:
دسته بندی و سطح بندی کارجویان بر اساس گرایشهای مورد نظر.
شناسایی موسسات و مراکز آموزشی دولتی وغیر دولتی مربوطه .
پیش بینی بودجه موردنیاز جهت کاروزی کارجویان.
تخصیص بودجه از محل کمکهای فنی و اعتباری وزارت متبوع و سایر دستگاهها.
شناسایی اعتبارات و تسهیلات سایر دستگاهها مرتبط با کارجویان.
تنظیم تفاهم نامه با دستگاههای مربوطه جهت کمک به برگزاری دوره های آموزشی.
3- توانمند سازی مالی
دارندگان مشاغل خانگی به سه نوع کمک مالی نیاز دارند.
کمک جهت توانمندی فنی و حرفه ای : پیشنهاد می شود این کمک از طریق طرح اجرای کارورزی انجام گیرد. با توجه به مسئولیت وزارت تعاون در رابطه با ساماندهی اشتغال بهتر است وزارت متبوع مسئولیت اجراء طرح کارورزی و آموزش کلیه کارجویان را نیز از نظر بودجه و مدیریت در اختیار داشته باشد. بنظر می رسد بودجه موردنظر از محل اعتبارات مربوط به کارورزی قابل تامین باشد
2- کمک به خرید ابزار کار وتجهیزات: درکسب وکارهای با نیاز ابزاری در قسمت صنایع دستی و نیز کسب و کار با گرایش انسانی از قبیل آموزش نیاز به سرمایه گذاری زیادی نمی باشد و با رقمی معادل سرانه هر نفر دو میلیون ریال قابل انجام است.
در کسب و کار ابزاری با گرایش تولیدی و همچنین تا حدودی مشاوره ای بطور متوسط برای هرنفر رقمی معادل 20 میلیون ریال در قالب تسهیلات برای سرمایه گذاری مورد نیاز می باشد.
3-کمک به تامین مواد اولیه و سایر هزینه های جاری: این موضوع بستگی به نوع فعالیت و طول دوره آن از شروع تولید تا فروش و دریافت مبلغ درآمد ناشی از فروش دارد. این مبلغ در قالب تسهیلات قابل تامین می باشد.
پیشنهاد می نماید برای هر یک از فعالیتها بسته مناسبی تهیه گردد .
در مورد تسهیلات بانک توسعه تعاون می توان با تنظیم و انعقاد تفاهم نامه با تعاونیهای ذیربط حسب فعالیت مرتبط جهت تجهیز منابع و اعطاء تسهیلات اقدام نمود.
ج ) نظارت وپایش از طریق تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی:
تعاونیها می توانند در نظارت و پایش اعضاء در زمینه های زیر اقدام نمایند.
نظارت بر نحوه توزیع و مصرف تسهیلات و کمکهای مالی
نظارت بر اجرای قراردادها و توافقنامه ها
نظارت بر کیفیت محصولات وخدمات
ارزیابی سطح مهارت و دانش مورد نیاز
همکاری با دستگاههای اجرایی در جهت اعمال نظارتهای قانونی مربوطه
صدور گواهینامه فنی و حرفه ای ( دانش ومهارت)
نظام مند کردن تسهیلات و کمکهای مالی به اعضاء
قوانین ناظر و مرتبط با تعاونیهای تامین نیاز مشاغل خانگی
قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران
قانون نظام صنفی
قانون ساماندهی وحمایت از مشاغل خانگی
قانون اجرای اصل 44 قانون اساسی
قوانین ناظر بر فعالیت مشاغل خانگی حسب مورد
درحال حاضر موانع قانونی قابل ملاحظه ای که مانع از رشد و توسعه فعالیت تعاونیهای موجود و اعضاء آنها باشد وجود ندارد.
ماده3- موضوع فعالیت :
تامین نهاده های مورد نیاز و توزیع و فروش محصولات آنها با تامین حداکثر منافع اعضاء.
تامین منابع مالی مورد نیاز با نرخ مناسب.
اطلاع رسانی بازار, دریافت سفارشات و انتقال آنها به اعضاء.
ایجاد فروشگاههای دائمی, نمایشگاههای مجازی و نمایشگاههای موسمی داخلی و بین المللی با مشارکت و مطابق با منافع اعضاء
توانمند سازی اعضاء در زمینه فنی و حرفه ای و مدیریتی متناسب با نیاز مشتریان.
کمک به افزایش کیفیت محصولات و رفتار حرفهای اعضاء.
ایجاد بِرَند و مارک معین و انجام تبلیغات مناسب و استفاده از ارزش افزوده ناشی از بِرَند.
کمک به اعضاء در زمینه های اداری، مالی و حقوقی.
اجرای طرحهای تحقیقات بازار و استقرار واحد R&d مشترک برای اعضاء.
ارائه کمکهای اداری وحقوقی به اعضاء.
انجام بیمه و سایر فعالیتهای پشتیبانی و رفاهی برای اعضاء.
ایجاد فضای مناسب برای ارائه خدمات جانبی مورد نیاز مشاغل خانگی نظیر سالن مشترک.
ایجاد روحیه همکاری و تقویت حس وفاداری و صداقت در دارندگان مشاغل خانگی.
کمک به اجرای دوره های آموزشی عمومی و تخصصی موردنیاز اعضاء
نظارت بر فعالیت و کیفیت محصولات و مصرف تسهیلات اعطایی به اعضاء
اخذ تسهیلات مناسب برای تعاونی و اعضاء از طریق عقد تفاهم نامه با بانکها و سایر موسسات مالی و اعتباری
نظارت بر عملیات ایجاد و شکل گیری شغلی اعضاء
اعمال نظارت های قانونی واگذار شده از سوی دستگاههای ذیربط در چارچوب قراردادهای منعقده
با تشکر از توجه شما