درک و بیان محیط شهری
بخش 1
بخش 2
بخش 3
بخش 4
www.shahrsazionline.com
بخش اول
تبیین جایگاه روانشناسی محیطی با استفاده از مبانی نظری هنجاری و اثباتی و مفهوم ابعاد محتوایی و رویه ای طراحی محیط
www.shahrsazionline.com
سه مفهوم اساسی در مبانی نظری طراحی محیط
فرضیه Hypothesis: پیش بینی نتیجه یک عمل خاص.
مدل Model: راهی است برای درک واقعیت و دادن ساختار به آن واقعیت.
نظریه Theory: نظامی از انگاره ها و طرحواره های ذهنی که پدیده یک یا گروهی از پدیده ها را توصیف و تبیین می کنند.
www.shahrsazionline.com
نظریه Theory: نظامی از انگاره ها و طرحواره های ذهنی است که:
یک پدیده یا گروهی از پدیده ها را توصیف و تبیین می کنند.
علاوه بر توصیف جهان، شامل تحلیل آنها نیز می شود.
برای نظم دادن و تحلیل مشاهدات مورد استفاده قرار می گیرد.
www.shahrsazionline.com
این طرحواره ها ممکن است:
اعتقادی شخصی باشند (نظریه های هنجاری: Normative Theory)،
یا با استفاده از روشهای علمی آزموده شده باشند (نظریه های اثباتی: Positive Theory).
نظریه، راهی برای تفهیم یک واقعیت آشفته است، به گونه ای که به ما اجازه می دهد معیارهای موثر را به خاطر بیاوریم، آنها را جرح و تعدیل یا حذف کنیم، و اگر موقعیت ایجاب کرد معیارهای جدید را جایگزین آنها نمائیم.
www.shahrsazionline.com
نظریه های اثباتی یا تبیینی Positive Theory:
رخدادهایی که در جهان اتفاق می افتند، به شکل الگو دریافت می شوند:
بعضی از این الگوها ثابت و یکسانند.
بعضی از نظم و قاعده بالایی پیروی می کنند (پیش بینی پذیری بالا).
بعضی نیز به طور اتفاقی رخ می دهند (پیش بینی پذیری پایین).
www.shahrsazionline.com
پیدا کردن راهی برای پیش بینی این رخدادها و نظامهای موجود در عالم همیشه برای انسان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. این پیش بینی ها به انسان کمک می کرد برای آینده خود برنامه ریزی کند و با صرف کمترین انرژی و کاهش ریسک، اعمال مختلف خود را انجام داده و به خواسته های خود برسد. ارزش نظریه های اثباتی به قابلیت تحلیل و قدرت پیش بینی آنهاست.
بیشتر دانش ما از جهان پیرامونمان از طریق مشاهدات روزمره اتفاق می افتد. راهبرداهای علمی در حقیقت این آثار اتفاقی را کاهش می دهند.
www.shahrsazionline.com
مزایای استفاده از نظریه های اثباتی در طراحی محیط
صرفه جویی اندیشه (Economy of thought): هدف اصلی نظریه های اثباتی قادر ساختن افراد به استخراج تعداد زیادی نظریه تشریحی از یک نظریه توصیفی است.
افزایش خودآگاهی نسبت به رفتارهای موجود در محیط، بویژه
آنهایی که باید در طراحی لحاظ شوند.
www.shahrsazionline.com
گاهی در مورد نظریه های اثباتی گفته می شود که این نظریه ها مبرا از داوری هستند. این موضوع توسط محققان بسیاری مورد تردید قرار گرفته است. از دیدگاه عقلگرایی انتقادی Critical Rationalism هیچ نظریه ای از داوری مبرا نیست، بلکه همه نظریه ها تا زمانی معتبر هستند که در مقابل انتقادات و آزمایشها جوابگو باشند.
www.shahrsazionline.com
نظریه های هنجاری Normative Theory:
www.shahrsazionline.com
برخی از پژوهشگران نظریه هنجاری را به این ترتیب تعریف می کنند:
چیزی که در مورد آن توافق عام وجود داردو هنجارهایی برای زمانی خاص
بایدها و آنچه دنیای خوب را تعریف می کند.
نظریه هنجاری شامل دیدگاههای فلاسفه، سیاستمداران، و معماران در مورد «بایدها» است.
نظریه های هنجاری حتی اگر ذکر هم نشود، مبتنی بر یک عقیده و یک جهان بینی است.
نظریه های هنجاری به درک خوب و بد، درست و غلط، خوشایند و ناخوشایند، و خوب کار کردن و بد کار کردن پدیده ها می پردازد.
www.shahrsazionline.com
نظریه های هنجاری و اثباتی با یکدیگر رابطه دارند ولی رابطه آنها اغلب مبهم است. برخی از افراد جملات هنجاری خود را به علمی تلقی می کنند. این تناقضی در استفاده از واژه هاست.
در حوزه مبانی نظری هنجاری، طراحان محیطی اغلب در پی پاسخ به این سوالات هستند: محیط طراحی شده خوب چه محیطی است؟ طراحان باید چه نگرشی داشته باشند؟ ماهیت فرآیند طراحی چه باید باشد؟
www.shahrsazionline.com
به عنون مثال فرانک لوید رایت در طراحی خانه خوب معتقد است: «برای تقلیل شمار بخشهای ضروری خانه و به حداقل رساندن اتاقهای مجزا و ترکیب آنها به عنوان فضایی محصور، فضا به گونه ای تقسیم شود که نور، هوا و منظر همگی در ایجاد حس وحدت سهیم باشند.»
با توجه به آنچه گفته شد، می توان به این نتیجه رسید که نظریه های هنجاری با (What Should Be?) و نظریه های اثباتی با (What is?) قابل شناخت هستند.
www.shahrsazionline.com
در حال حاضر بسیاری از طراحان محیطی با تکیه بر نظریه های هنجاری و ادراک شخصی خود به طراحی محیط می پردازند و در استفاده از نظریه های اثباتی یا تبیینی و توصیف و تبیین پدیده ها و فرآیند شکل گیری آنها ضعیف بوده اند. در نتیجه هرگاه که طراحان برای مردمی با الگوهای رفتاری متفاوت طراحی کرده اند، در درک اثر طراحی بر زندگی مردم به نتایج اشتباهی رسیده اند. بنابراین تدوین نظریه های اثباتی که قابلیت پیش بینی دقیق آینده را دارند در رشته های طراحی محیطی ضروری است.
www.shahrsazionline.com
بحث اصلی در روانشناسی محیطی و کاربرد آن در طراحی محیطی آن است که علوم رفتاری به رشد نظریه های اثباتی و درک بهتر نظریه های هنجاری کمک زیادی می کند.
www.shahrsazionline.com
نظریه های رویه ای و نظریه های محتوایی
مبانی نظری طراحی محیط به طور کلی به دو گروه یا دسته نظریه ها قابل تقسیم هستند:
1- نظریه های رویه ای Procedural
2- نظریه های محتوایی Substantive
www.shahrsazionline.com
نظریه های رویه ای Procedural
این دسته نظریات با ماهیت رویه عملی طراحی در رشته های طراحی محیط سروکار داشته و به دانش فرآیند تحلیل، ابداع و ارزیابی محیط مربوط می شوند.
www.shahrsazionline.com
نظریه های رویه ای Procedural
www.shahrsazionline.com
نظریه های محتوایی Substantive
این دسته به معرفت محیط، استفاده مردم از آن، چگونگی ارتباط مردم در محیط و نگرش مردم به محیط مربوط می شود.
www.shahrsazionline.com
رابطه نظریه های رویه ای و محتوایی با نظریه های اثباتی و هنجاری
www.shahrsazionline.com
رویکردهای مطرح در مورد رابطه انسان و محیط
طراحان و روانشناسان محیطی اغلب به دنبال بررسی رابطه انسان و محیط بوده اند و نظریه های مختلفی را برای توجیه رابطه رفتار انسان و تاثیرات محیط بر این رفتارها ارائه کرده اند.
www.shahrsazionline.com
رویکردهای چهارگانه رابطه محیط و رفتار انسان
در مورد رابطه محیط و رفتار، چهار موضع گیری نظری قابل تشخیص است:
1- رویکرد اختیاری (free – will approach)
2- رویکرد امکان گرا (possibilistic approach)
3- رویکرد احتمال گرا (probabilistic approach)
4- رویکرد جبری ( deterministic approach)
www.shahrsazionline.com
1- رویکرد اختیاری (free – will approach)
این رویکرد مدعی است که محیط هیچ تاثیری بر رفتار انسان ندارد.
با توجه به اینکه برای رفتار انسان محدودیتهای جدی مثل بعضی ویژگیهای زیست شناختی وجود دارد، رویکرد اختیاری غیرقابل دفاع است.
www.shahrsazionline.com
2- رویکرد امکان گرا (possibilistic approach)
این رویکرد محیط را تامین کننده رفتار انسان و کمی بیشتر از آن می دانند.
این رویکرد، محیط را شامل مجموعه ای از فرصت های رفتاری می داند که بر طبق آن ممکن است عملی رخ داده یا نداده باشد. تحلیل رفتارهای انسانی نشان می دهند که مردم به این اندازه آزادی عمل ندارند. از این رو، این رویکرد نیز از توانایی کافی برای توجیه رفتار انسان برخوردار نیست.
www.shahrsazionline.com
3- رویکرد احتمال گرا (probabilistic approach)
در حالی که محیط پر از قابلیت هایی برای رفتار انسان است و ادراک محیط و استفاده از آن وابسته به نیازها و شایستگی های فردی می باشد، روابط محیط و رفتار انسان این گونه است:
بادر نظر گرفتن فرد A با شرایط a، b و c که در محیط Eو با ویژگیهای d، c و f و با انگیزش برای انجام عمل M قرار گرفته است این احتمال وجود دارد که A رفتار B را تکرار کند.
www.shahrsazionline.com
4- رویکرد جبری ( deterministic approach)
وقتی که مردم آزادانه عمل می کنند در واقع تحت کنترل توارث و محیط هستند. جبرگرایی محیط، که شاخه ای از نظریه تکامل می باشد، محیط را تعیین کننده ی اصلی رفتار انسان می داند.
در این نظریه، محیط به معنای محیط جغرافیایی یا زمینی فرض شده است. معتقدین به جبرگرایی، کارکرد محیط ساخته شده را نیز اینگونه فرض کرده اند. رویکرد جبری، رابطه محیط- رفتار را رابطه ای علّی می داند.
www.shahrsazionline.com
4- رویکرد جبری (deterministic approach)
www.shahrsazionline.com
بخش دوم
بررسی فرآیندهای ادراک محیط
www.shahrsazionline.com
محیط Environment: تعریف بر اساس مقاصد مورد انتظار
محیط کالبدی Physical: مکانهای زمینی و جغرافیایی (جنیه های غیر اجتماعی و غیرفرهنگی)
محیط روانشناختیPsychological : شامل تصاویر ذهنی مردم
محیط اجتماعیSocial : شامل نهادهای متشکل از افراد و گروه ها
محیط رفتاریBehavioral : مجموعه عواملی که انسان به آنها واکنش رفتای نشان می دهد
www.shahrsazionline.com
کورت کافکا (1935)
محیط جغرافیایی (زمینی): محیطی عینی و واقعیات اطراف انسان
محیط رفتاری: تصورات شناختی از محیط عینی که اساس رفتار هستند
www.shahrsazionline.com
محیط
پدیده ای Phenomenal: شامل پدیده ها ملموس پیرامون
شخصی Personal: تصاویر فردی از جهان
مفهومی Conceptual: باورها و نگرشها-ترجیحات و جنبه های شخصی
www.shahrsazionline.com
محیط (جان لنگ)
1- محیط جغرافیایی یا زمینی:
شامل اطلاعات محیطی بصری و غیربصری
2- محیط زنده: محیطی ارتباطی و اجتماعی شامل
1- نظامات یا سیستمهای اجتماعی: اجزاء-قوانین-تاثیرات متقابل
2- انگیزش ها و تعاملات اجتماعی:
www.shahrsazionline.com
4- محیط ساخته شده:
– این محیط به شدت از سه محیط قبلی تاثیر می پذیرد، اما تاثیر آن بر سه محیط قبلی به این اندازه نیست
محیط ساخته شده مجموعه ای از انطباق پذیری هاست که انسان در ارتباط با محیط جغرافیایی و فرهنگی ایجاد می کند.
3- محیط فرهنگی:
باورها و نگرشهای ما نسبت به محیط جغرافیایی و محیط اجتماعی – ارزشهای فرهنگی از طریق اجتماعی شدن به نسلهای بعد منتقل می شوند- هنجارها-
www.shahrsazionline.com
قابلیت محیط (Affordance) (جیمز گیبسون) یا امکانات یا صلاحیت ها (Capabilities)
بخشی از داشته های هر چیز برای استفاده موجودی خاص یا عضوی از یک گونه خاص از موجودات.
پیکره بندی شیء یا مکان خاص که آن را برای فعالیتی خاص قابل استفاده می کند.
بعضی از خواسته ها توسط یک شیء یا محیط زمینی، زنده یا فرهنگی، از دیگر خواسته ها راحت تر تامین می شوند.
این مفهوم، مفهومی بسیار مهم و بنیادین در طراحی محیط است.
الگوهای مختلف محیط ساخته شده، قابلیت تامین رفتارها و فعالیتهای مختلف را دارند.
در حقیقت ما برای افزایش قابلیتهای محیط است که آن را تغییر می دهیم.
www.shahrsazionline.com
ادراک: فرآیند زیست شناختی و روانشناختی کسب و دریافت اطلاعات از محیط است
اطلااعات محیط از طریق فرآیندهای ادراکی بدست می آیند.
فرآیندهای ادراک بوسیله طرحواره های ذهنی برانگیخته می شوند و توسط نیازهای انسانی هدایت می شوند.
طرحواره های ذهنی گاهی فطری و زمانی نیز آموختنی هستند و پیوند ادراک و شناخت را برقرار می سازند.
www.shahrsazionline.com
فرآیندهای بنیادین رفتار انسان
www.shahrsazionline.com
روانشناسی محیطی Environmental Psychology
روان شناسی محیطی حوزه ای است که تعریف آن به شکلی خاص و در قالب چند کلمه نمی گنجد
پروشانسکی (1990): روان شناسی محیطی رشته ای است که با تعاملات و روابط میان مردم و محیط شان سروکار دارد. در حالی که بسیاری از متون، منظور از محیط، همان محیط فیزیکی (جغرافیایی) است، پروشانسکی خاطرنشان می کند که هر محیط فیزیکی، اجتماعی نیز به حساب می آید و گاهی اوقات جداسازی این دو جنبه از محیط ممکن نیست.
www.shahrsazionline.com
بحث اصلی در روانشناسی محیطی و کاربرد آن در طراحی محیطی آن است که علوم رفتاری به رشد نظریه های اثباتی و درک بهتر نظریه های هنجاری کمک زیادی می کند.
www.shahrsazionline.com
کنفرانس سائو پائلو (2000)
کمک ویژه روانشناسی محیطی به عنوان رهیافتی در رابطه انسان-محیط در حوزه هایی از قبیل مسکن، تغییر اقلیم جهانی، حمل و نقل، پایداری، حفاظت محیط زیست و طبیعی چیست؟
نقطه تمرکز اصلی روانشناسی محیطی در حال حاضر چیست و نقاط قوت و ضعف آن کدام است؟
ما در مورد رابطه انسان-محیط چه می دانیم و مهمتر آنکه چه چیزهایی را باید بدانیم؟
روانشناسی محیطی چگونه باید در زمینه های نظری و روشی، به عنوان یک حوزه پژوهشی گسترش یابد؟
چه دانشها، تمرینات و روشهایی را باید از رشته های دیگر فرابگیریم تا دانش روانشناسی محیطی را موثرتر کنیم؟
www.shahrsazionline.com
منابع اصلی روانشناسی محیطی در حال حاضر
Journal Of
Environmental Psychology
Journal Of
Environment and Behavior
www.shahrsazionline.com
نمونه هایی از مقالات
بررسی رابطه بین رضایتمندی از محله با بازبودن و طبیعی بودن طبیعی و ادراک شده
www.shahrsazionline.com
نمونه هایی از مقالات
دلبستگی به محیط در سکونتگاههای بیگانه
www.shahrsazionline.com
نمونه هایی از مقالات
رفتارهای طرفدار محیط و بازدیدکنندگان پارک: تاثیر دلبستگی به مکان
www.shahrsazionline.com
منابع درس
– محیط و رفتار اجتماعی، نویسنده: آیروین آلتمن، مترجم: علی نمازیان، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی1382 .
– بحرینی، سید حسین (1375)، تحلیل فضای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده کنندگان و ضوابطی برای طراحی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
– زندگی در فضای بین ساختمانها، نویسنده یان گل، ترجمه شیما شصتی، انتشارات سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی
روانشناسی محیطی؛ نویسنده: فرانسیس تی مک اندرو، مترجم : غلامرضا محمودی، انتشارات :زرباف
لنگ، جان (1385)، آفرینش نظریه معماری، ترجمه علیرضا عینی فر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ادوارد تی هال – بعد پنهان- منوچهر طبیبیان- انتشارات دانشگاه تهران
www.shahrsazionline.com
بخش سوم
مبانی ادراک محیط
www.shahrsazionline.com
فرآیندهای بنیادین رفتار انسان
www.shahrsazionline.com
انگیزش Motivation
علت رفتار چیست؟
کدام شرایط رفتار را فعال ساخته و آن را هدایت می کند؟
چرا شخص رفتاری را که آغاز می کند، آن راادامه می دهد و به آن خاتمه می دهد؟
انگیزش را فرآیندی می دانند که به رفتار جهت و نیرو می بخشد.
رفتارهای انسان به استثنای برخی بازتاب های ساده به «انگیزیش» (Motivation) بستگی دارد. به عبارت دیگر ، ظهور رفتار انسان تنها به وجود محرک و متغیرهای ژنتیک وابسته نیست، بلکه شدت و فرکانس متغیرهای مداخله گر درون ارگانیزمی (درون انسان) در پدیدآیی رفتارهای انگیزشی سهم بسزایی دارد. فرایندهای انگیزشی جهت و شدت رفتارهای هدفمند را تعیین می کنند و افراد این فرایندها را در ذهن خود به صورت امیال آگاهانه تجربه می کند.
www.shahrsazionline.com
انگیزش Motivation
تعریف انگیزش
تعریف انگیزش (Motivation) بستگی به مفاهیم نظری روان شناسی دارد. در واقع تعریف یک روانشناس از انگیزش به دیدگاه او بستگی دارد. فروید ، کتل ، مورفی ، هب و… تعارفی را در مورد انگیزش ارائه کرده اند، اما در یک جمع بندی کلی می توان انگیزش را به صورت زیر تعریف کرد:
مجموع متغیرها ی پیچیده ارگانیزمی و محیطی که کنش آنها به فعالیت عمومی و جهت دار احساس و رفتار منجر می شود.
در حقیقت باید گفت انگیزش نیروی هدایتگر رفتار است و رفتارها در جهت ارضای نیازها شکل می گیرند.
پژوهش های انجام شده در زمینهٔ انگیزش در صدد پاسخ دادن به پرسش هایی دربارهٔ رفتار انسان ها هستند که با کلمه های سوالیِ "چرا" و "به چه عللی" آغاز می شود. چرا شما ساعت های متمادی از وقت خود را صرف اینترنت می کنید؟
www.shahrsazionline.com
فرآیند انگیزش
انگیزش یک فرآیند است.
انگیزش فرآیندی پویا است و نه ایستا. خیلی از انگیزه ها (و نه همه آنها) از یک فرآیند چهار مرحله ای «پیش بینی ، برانگیختگی ، عمل رفتاری و پیامد» پیروی می کنند:
1- در مدت پیش بینی ، فرد انتظار پیدایی انگیزه را دارد. ویژگی آن وجود یک حالت محرومیت و تمایل به هدف است.
2- در مدت برانگیختگی ، محرک درونی یا بیرونی انگیزه را تحریک نموده و به رفتار جهت می دهد.
3- در مدت عمل رفتاری ، فرد برای نزدیک شدن یا دور شدن از شی هدف انگیز ، به رفتار هدف گرا می پردازد.
4- در مدت پیامد ، فرد پیامدهای سیری یا اشباع انگیزه (فروکشی انگیختگی) را تجربه می کند.
www.shahrsazionline.com
انواع انگیزشها
انگیزش اولیه در مقابل انگیزش ثانویه
انگیزش های اولیه عمدتا با نیازهای اولیه زیستی مرتبط هستند مثل گرسنگی و تشنگی ،
اما انگیزش ثانویه با نیازهایی در ارتباط هستند که چندان جنبه حیاتی و زیستی نداشته و با بقا فرد مرتبط نیستند، مثل نیاز به دوست داشته شدن.
www.shahrsazionline.com
انگیزش خودگردان در مقابل انگیزش محیطی
انگیزش خودگردان:
هنگامی که رفتار توسط نیروها ی درونی (نظیر خستگی ، کنجکاوی و…) برانگیخته شده باشد، خود گردان است. انگیزش خودگردان معمولا از گرایش ها ، نیازها و واکنش های فردی به رفتار شخص ناشی می شود.
انگیزش محیطی:
در مقابل زمانی که رفتار توسط نیروهای بیرونی (نظیر پول یا جایزه و…) برانگیخته می شود، به صورت محیطی است. انگیزشی که توسط محیط کنترل می شود، از پیامدهای مصنوعی و بیرونی رفتار ناشی می شود.
انواع انگیزشها
www.shahrsazionline.com
انگیزش اجتماعی
آن دسته از انگیزه هایی را شامل می شوند که با محرکات اجتماعی ارتباط بیشتری می یابند و زمانی معنی پیدا می کنند که فرد و رفتارهای او را درون اجتماعی که در آن زندگی می کند مورد بررسی قرار دهیم. از جمله این انگیزه ها انگیزه پیوند جوئی ، انگیزه قدرت ، انگیزه مقام جویی را می توان نام برد.
انگیزش اجتماعی
انگیزه پیشرفت انگیزه ای درونی است در فرد برای به پایان رساندن موفقیت آمیز یک تکلیف، رسیدن به یک هدف یا دستیابی به درجه معینی از شایستگی در یک کار. افراد معمولا از لحاظ میزان انگیزش پیشرفت ، متفاوت از یکدیگر هستند. افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا در حوزه ای که انتخاب می کنند مثلا تحصیل ، شغل و … ، موفقیت فزاینده ای از خود نشان می دهند. انگیزه پیشرفت نیز با توجه به اینکه در آن تمایلات زیستی تسلط کارایی با ارزشهای آموخته در هم آمیخته اند، انگیزه ای پیچیده به شمار می رود.
انواع انگیزشها
www.shahrsazionline.com
انگیزش های پیچیده
انگیزه های پیچیده ، انگیزه هایی هستند که از دو عامل اصلی تشکیل شده اند:
1- سائقهای ذاتی و زیستی
2- سائقهای آموخته
به عبارتی در این نوع از انگیزش تاثیر عوامل مختلقی چون زیستی ، اجتماعی و محیطی دیده می شود.
انواع انگیزشها
www.shahrsazionline.com
انواع انگیزشها
فروید (انگیزه های غریزی): غریزه نیروی محرک اصلی برای انرژی جسمانی و روانی در نظریه انگیزش فروید است. غریزه نیرویی با منشا زیستی است که از درون ارگانیزم سرچشمه می گیرد و به ذهن رسوخ می کند.
یونگ (کهن الگو و ناخودآگاه جمعی): بدون لحاظ کردنِ نفوذ متقابل نیروهای اجتماعی فرهنگی، شخصی و کهن الگویی (فراشخصی)، امکان درک روان و ضمیر ناآگاه پدید نخواهد آمد
فرانکل (معنا): او بنیانگذار مکتب معنا درمانی است. ویکتور در کتاب خاطرات خود و در کتاب انسان در جستجوی معنا بارها تاکید می کند که بازنویسی کتاب لوگوتراپی انگیزه زنده ماندن او بود.
www.shahrsazionline.com
نظریه های انگیزش
در مورد انگیزشها، نظریه های گوناگونی مطرح شده است شده است. برخی از آنها عبارتند از:
نظریه غریزه (Instinet Theory)
نظریه سایق (Drive Theory)
نظریه انتظار – ارزش (Expectancy – Value Theory)
نظریه نیازها (Needs Theory)
www.shahrsazionline.com
نظریه نیازهای مازلو Abraham (Harold) Maslow
تئوری سلسله مراتب نیاز مازلو دیدگاهی است که در مطالعه انگیزش انسان که بطور وسیعی مورد بحث واقع شده است.
ابراهام مازلو معتقد است که نیازهاى انسان، شامل پنج گروه اصلى هستند: فیزیولوژیکى، ایمنى، اجتماعى(تعلق یا عشق)، عزت نفس و خودشکوفایی.
وی می گوید که این نیازها نردبانى را مىسازند که هرگاه نیاز سطح پایین ارضا شود، سطح بعدى فعالتر مىشود. در پایینترین سطح نیازهای فیزیولوژیکی قراردارند
www.shahrsazionline.com
نردبان نیازهای مازلو
www.shahrsazionline.com
نردبان نیازهای مازلو
www.shahrsazionline.com
ادراک Perception
ادراک، فرآیند کسب اطلاعات از محیط در فرآیندی پویا و هدفمند است.
ادراک نقطه ای است که شناخت و واقعیات به هم می رسند.
نکته مهم این است که ادراک همیشه عین واقعیت نیست، بنابراین باید در قضاوت ها و اظهار نظرهای خود جانب احتیاط را در نظر بگیرد و به بررسی مجدد آنها بپردازد. معلمی که دانش آموزی را تنبل یا ساعی تصور می کند، ممکن است به خطای ادراک گرفتار شود و به ناحق نمره کمتر یا بیشتری به او بدهد. ادراک تحت تاثیر عوامل مختلفی است شامل:
حساسیت اندام حسی، محرومیت حسی، سایق های فیزیولوژیک، توجه یا دقت، تجربه های قبلی یادگیری، حالات هیجانی، تربیت، نگرش ها ، علایق ، تمایلات و آروزها، شخصیت، آمادگی ذهنی، تلقین، …
www.shahrsazionline.com
ادراک Perception
دانشمندان علوم محیطی همیشه به دنبال یافتن فرآیند ادراک بوده اند. در این مورد دو نظریه کلی وجود دارد:
1- متکی بر دریافت تجربه حسی: چگونگی قرارگیری داده های حسی و واحدهای مفروض ادراک در مغز را توضیح می دهند.
– تجربه گراهای این ترکیب را نتیجه تداعی می دانند.
– مکتب کنش متقابل بر نقش تجربه تاکید می کنند.
– نظریه گشتالت که اساس ادراک را انتقال ساختار خودانگیخته داده های حسی به مغز می داند
2- تاکید بر حواس به عنوان نظام هایی فعال و مرتبط:
– نظریه اکولوژیک ادراک که ادراک را مبنی بر اطلاعات می داند.
www.shahrsazionline.com
نظریه گشتالت ادراک Gestalt
گشتالت را علم روانشناسی شناخت فرم و شکل معنا می کنند که از سال 1920 در بین روانشناسان آلمانی مطرح شد.
نظریه گشتالت بیان می کند که مغز انسان برای درک موضوعات پیچیده ای که از اجزای گوناگون تشکیل شده اند، این روش را در پیش می گیرد که تمام اجزاء را در قالب یک موضوع واحد جمع بندی کند (ساختاردهی) و در ابتدا یک درک کلی از آن موضوع حاصل کند. هرچقدر که اجزای این مجموعه وابستگی و ارتباط منطقی تری با یکدیگر داشته باشند، گشتالت آن مجموعه مستحکم تر است و درک پیچیدگی آن نیز با تلاش کمتر و راحت تر صورت می پذیرد.
فرم، همشکلی و نیروهای زمینه مهمترین مفاهیم گشتالت هستند.
www.shahrsazionline.com
نظریه گشتالت ادراک Gestalt
طبق این نظریه کل، چیزی فراتر از مجموع اجزای آن است. برای مثال ما با گوش فرا دادن به نت های مجزای یک ارکستر سمفونی قادر به درک تجربه گوش دادن به خود آن نیستیم ودر حقیقت موسیقی حاصل از ارکستر چیزی فراتر از مجموع نت های مختلفی است که توسط نوازندگان مختلف اجرا می شود. آهنگ دارای یک کیفیت منحصر به فرد ترکیبی است که بامجموع قسمت های آن متفاوت است.
www.shahrsazionline.com
قوانین گشتالت
قانون مجاورت
قانون تشابه
قانون فضای محصور
www.shahrsazionline.com
قوانین گشتالت
قانون تداوم مطلوب
www.shahrsazionline.com
نظریه گشتالت ادراک Gestalt
به طور خلاصه می توان گفت که نظریه گشتالت بر این باور است که تمام ادراکات انسان در اشکال سازماندهی شده اند. مثلاً کتاب شکلی است که که محیط اطراف زمینه آن محسوب می شود. علاوه بر این ترکیب خطوط، سطوح و اشیاء ترکیبی پویاست که حرکت در آنها وجود دارد . یا اینکه سنگین و سبک، یا غمگین و شاد به نظر می رسند.
www.shahrsazionline.com
نظریه کنش متقابل ادراک
این نظریه بر نقش تجربی ادراک تاکمید می کند و رابطه پویای بین فرد و محیط را تحلیل قرار می دهد.
در این نظریه ادراک کنش متقابل به حساب آمده و محیط، مشاهده گر و ادراک وابستگی متقابل دارند.
در این نظریه پیش فرضهایی وجود دارد:
ادراک فرآیندی چند کیفیتی است.
ادراک فرایندی غیرمنفعل و فعال است.
ادراک نمی تواند بر اساس تفکیک ادراک کننده و تدراک شونده تبیین شود.
ادراک نمی تواند به شکل پاسخهای مشروط به محرکها تبیین شود.
رابطه انسان-محیط رابطه ای پویاست.
www.shahrsazionline.com
نظریه کنش متقابل ادراک
این نظریه بر نقش تجربی ادراک تاکمید می کند و رابطه پویای بین فرد و محیط را تحلیل قرار می دهد.
در این نظریه ادراک کنش متقابل به حساب آمده و محیط، مشاهده گر و ادراک وابستگی متقابل دارند.
در این نظریه پیش فرضهایی وجود دارد:
ادراک فرآیندی چند کیفیتی است.
ادراک فرایندی غیرمنفعل و فعال است.
ادراک نمی تواند بر اساس تفکیک ادراک کننده و تدراک شونده تبیین شود.
ادراک نمی تواند به شکل پاسخهای مشروط به محرکها تبیین شود.
رابطه انسان-محیط رابطه ای پویاست.
تصوری که مشاهده گر از محیط دارد هم به تجربه گذشته و هم انگیزشهای کنونی او بستگی دارد.
ادراک با تجربه ها و استعدادها هدایت می شود.
www.shahrsazionline.com
نظریه کنش متقابل ادراک
نقش اصلی نظریه کنش متقابل ادراک در طراحی محیطی تشخیص آن است که مردم به چه چیزهایی توجه می کنند و به چه چیزهایی اهمیت می دهند.
نقش مهم دیگر نظریه کنش متقابل ادراک آن است که نگاه به جهان به عنوان یک محیط باید جای نگاه به جهان به عنوان یک شیء را بگیرد.
اما دو نظریه گشتالت و کنش متقابل هنوز هم نتوانسته اند تمام آن چیزی که در محیط وجود دارد و می تواند بر طراحی محیطی تاثیر گذارد را برای ما روشن کند.
www.shahrsazionline.com
نظریه اکولوژیک ادراک
رویکرد اکولوژیک ادراک رویکردی پیشرو و غیر ایستاست.
این رویکرد با همشکلی مطرح شده نظریه گشتالت و نقش تجربه در نظریه کنش متقابل متناقض است.
این رویکرد به جای به حساب آوردن حواس به عنوان کانالهای حسی، آن را به عنوان نگاهی ادراکی به حساب می آورد.
این رویکرد نیز قبول می کند که ادراک مفهوم و موضوعی چند کیفیتی است (و نه صرفاً بصری)، اما در این مورد که داده های حسی بی معنا در ذهن ادراک می شوند ابراز تردید می کند: به عنوان مثال مردم برای درک موارد ریزتر و دقیق تر، سر و چشمان خود را تکان می دهند. بدین ترتیب، حواس پنج گانه تنها دالانی برای عبور اطلاعات نیستند، بلکه خود در ادراک محیط سهم عمده داشته و عکس العمل نشان می دهند.
www.shahrsazionline.com
نظریه اکولوژیک ادراک
وقتی فرد در محیط حرکت می کند، مناظر پشت سر هم تغییر می کنند و دیدهای جدیدی از محیط دریافت یا ادراک می شوند. این دریافت در حرکت، از اتاقی به اتاق دیگر در یک ساختمان یا حرکت در یک جاده نشان می دهد که حرکتهای فیزیولوژیک تاثیر زیادی بر ادراک می گذارند. کارهای گوردن کالن یا ادموند بیکن بر این موارد تاکید دارند.
تحلیل نقش روانشناختی حرکت یکی از مشارکتهای مهم اکولوژی ادراک در مباحث ادراک محیط است.
نقش قابلیت محیط نیز از دیگر تاثیرات این رویکرد می باشد. برخی از قابلیتهای محیط به صورت تجربی و فطری ادراک می شوند، اما برخی دیگر از طریق حرکت در محیط یا تجربه محیط بدست می آید.
www.shahrsazionline.com
نظریه اکولوژیک ادراک
بنابراین مهمترین بحث در نظریه اکولوژیک ادراک، نقش تجربه خلق الصاعه و اهمیت حواس در ادراک است. بع این معنی، حواس فقط کانالهای عبور اطلاعات نیستند. بحث در مورد ادراک یک کودک بهترین مثال از ناکارآمدی نظریه های قبلی است.
مفهوم طرحواره های ذهنی از مهمترین مفاهیم در نظریه اکولوژیک ادراک است.
بعضی طرحواره ها فطری و برخی آموختنی هستند (واکنش به صدا و آموختن تفاوت صدای زنگ در و تلفن).
طرحواره ها اکتشاف ذهنی را جهت می دهند. تجربه طرحواره ها را اصلاح می کند.
www.shahrsazionline.com
جمع بندی نظریه های ادراک
ادراک مفهومی چندبنیانی است.
نقش حرکت در ادراک محیط اساسی است.
قوانین بصری گشتالت نمی تواند بنیان ادراک باشد، اما می تواند روشی برای انتظام محیط باشد.
این فرض که ادراک به شدت یا بطور کامل با ویژگیهای انگیزش های خارجی تعیین می شوند قابل شک است (نقش طرحواره های ذهنی)
www.shahrsazionline.com
بخش چهارم
رفتارهای فضایی در محیط کالبدی
www.shahrsazionline.com
فرآیندهای بنیادین رفتار انسان
رفتار پاسخی است که ارگانیسم به محرک بیرونی می دهد.به بیان دیگر رفتار واکنشی است که در برابر یک عمل یا کنش بیرونی از موجود زنده سر می زند.
رفتار انسان در محیط نتیجه انگیزشهای فرد، قابلیتهای محیط، طرحواره های ذهنی از محیط و معانی حاصل از آن است.
www.shahrsazionline.com
رفتارهای فضایی Spatial Behavior
رفتارهای خرد فضایی: مورد نظر معماران، طراحان منظر و طراحان شهری
رفتارهای کلان فضایی: مورد نظر برنامه ریزان شهری و منطقه ای
رفتارهای فضایی خرد
رویکرد اول رفتارشناسی: رفتارهای انسان را شبیه رفتارهای حیوانات دانسته و بر این اساس، قواعد قلمروپایی را تبیین نمودند.
رویکرد دوم رفتارشتاسی: با تاکید بر یادگیری الگوهای رفتاری با نگرش قبل در تقابل است.
www.shahrsazionline.com
مفاهیم بنیادین رابطه انسان و محیط
قابلیت: بخشی از داشته های هر چیز برای استفاده موجودی خاص یا عضوی از یک گونه خاص از موجودات.
قابلیت محیط: پیکره بندی شیء یا مکان خاص که آن را برای فعالیتی خاص قابل استفاده می کند.
مجموعه ای از قابلیتهای محیط، محیط بالقوه را ایجاد می کند. اما مردم همه با این محیط آشنا نیستند بلکه به فراخور …
www.shahrsazionline.com
قابلیت محیط و شایستگی انسان
قابلیتهای محیط دو دسته اند:
1- قابلیتهای مستقیم
2- قابلیتهای غیرمستقیم
قابلیت مستقیم: تامین فعالیتهایی خاص توسط محیط
قابلیت غیرمستقیم: شامل چیزهایی چون معانی نمادین که به همبستگی الگوها با یک مرجع و سودمندی یک الگو بستگی دارد.
شایستگی افراد نیز استفاده از قابلیت محیط را تحت تاثیر قرار می دهد.
گاهی افراد شایستگی استفاده از یک قابلیت محیط، حتی اگر آن را درک کنند، را ندارند.
هرچه فرد در استفاده از محیط دارای شایستگی کمتری باشد، بیشتر تحت فشار قرار می گیرد (فشار محیطی یا درونی)
اگر شایستگی فرد بیش از قابلیت محیط باشد نیز محیط یکنواخت و کسل کننده می شود. این موضوع توانایی فرد را تقلیل می دهد.
www.shahrsazionline.com
رابطه شایستگی فردی و فشار محیطی
در اینجا منظور قابلیتهای قابل شناسایی است.
کمبود قابلیت در محیط کار
زندگی در محیط پردغدغه
مهاجرت به یک شهر جدید
www.shahrsazionline.com
تطبیق مداوم فرد با محیط باعث ایجاد فشارهای زیست شناختی و روان شناختی در افراد می شود.
اگر محیط قابلیت داشته باشد و مردم شایستگی، به معنای اتفاق افتادن عمل نیست (احتمال گرایی). ولی اگر قابلیت یا شایستگی وجود نداشته باشد، عمل حتماً اتفاق نمی افتد.
رابطه شایستگی فردی و فشار محیطی
www.shahrsazionline.com
الگوهای رفتاری در محیط
ویترویوس در مورد معماری خوب سه شرط اصلی زیر را بین می کند:
ایستایی
کارایی
زیبایی
مدرنیستها کارایی و ایستایی را در مرکز توجه قرار دادند و زیبایی را جزئی جدانشدنی از معماری دانستند.
فرد استیل سه شرط زیر را برای محیط ساخته شده خوب معرفی می کند:
سرپناه و امنیت
تماس اجتماعی
سودمندی کارکردی
www.shahrsazionline.com
الگوهای رفتاری در محیط
برای شناخت مفاهیم تماس اجتماعی و سودمندی کارکردی، ما باید دو مفهوم اساسی آشنا شویم:
نظام فعالیتی: محیط از سلسله مراتبی از قرارگاههای رفتاری تشکیل شده که با هم نظام فعالیتی را تشکیل می دهند. این نظامها از تعدادی مدارهای رفتاری در محیط تشکیل شده اند.
قرارگاه رفتاری
www.shahrsazionline.com
قرارگاههای رفتاری Behavioral Settings
قرارگاه رفتاری و یا یک « مکان _ رفتار » عنصری تحلیل کننده و یا برای تحلیل محیط است که برای تشریح کارکرد های اصلی فضاهای معماری و طراحی شهری و یا طراحی آنها به کار گرفته می شود .
یک قرارگاه رفتاری یک واحد کوچک اجتماعی است که از تلفیق پایدار یک فعالیت و یک مکان به گونه ای حاصل می آید تا در فرایندی منظم بتواند عملکردهای ضروری آن محیط رفتاری را برآورده سازد.
عناصر تشکیل دهنده یک قرارگاه رفتاری به گفته راجر بارکر عبارت است از :
1- فعالیتی مستمر و پایدار در یک مکان (الگوی جاری رفتار)
2- قلمرو و یا آرایش سه بعدی محیط یک مکان _رفتار (محیط کالبدی) 3- همزیستی بین دو عنصر اول و دوم است (همساختی)
4- زمان (دوره زمانی)
www.shahrsazionline.com
قرارگاههای رفتاری Behavioral Settings
یک قرارگاه رفتاری می تواند همزمان جزئی از یک قرارگاه فرتاری بزرگ تر باشد.
حریم یک قرارگاه رفتاری:
محدوده ای که یک رفتار در آن مستقر است. این حریم می تواند فیزیکی باشد. اما محو شدن دید و صدا نیز گاهی باعث شکل گیری حریم قرارگاه رفتاری می شوند. تعریف قرارگاه رافتاری با حریم آن مشخص می شود.
www.shahrsazionline.com
نظام های فعالیتی
تشخیص نظامهای موجود فعالیتی و ایجاد نظامهای فعالیتی جدید، در حقیقت زیربنای کار طرحان شهری و معماران است.
نظامهای فعالیتی از راههای مختلفی چون ثبت دوره ای فعالیتها، آمارگیری، و مطالعه مبدا-مقصد قابل بررسی هستند.
ثبت زمانی: فعالیتهای روزانه، هفتگی، یا فصلی در قرارگاههای رفتاری یا در مدارهای رفتاری
آمارگیری: برای شرح فرآیند مشاهده ساده تمامی فعالیتهای یک فرد در یک دوره زمانی خاص
مطالعات مبدا-مقصد الگوهای شروع و خاتمه حرکت را تبیین می کند.
www.shahrsazionline.com