آموزش کتاب علوم تجربی پایه چهارم ابتدایی
درس یازدهم : بی مهره ها
دانش آموزان از بوته ی گل سرخ باغچه ی مدرسه نگهداری می کنند. آنها بارها جانوران زیر را در باغچه ی
مدرسه دیده اند.
* به نظر شما، آیا ممکن است این جانوران در زندگی گیاه گل سرخ اثری داشته باشند؟
* این جانوران چه شباهت ها و تفاوت هایی دارند؟
کرم خاکی
شته
عنکبوت
کفشدوزک
مورچه
برای پاسخ دادن به این پرسش ها، فعّالیت های زیر را انجام دهید.
1- دستکش یک بار مصرف به دست کنید. یک کرم خاکی را از زیر خاک باغچه بیرون بیاورید و روی پارچه ای مرطوب در یک جعبه قرار دهید. بدن جانور را با ذرّه بین مشاهده کنید؛ شکل آن را نقاشی کنید.
2- شکل یک مورچه را نقاشی کنید. سپس یک مورچه را با ذرّه بین مشاهده کنید. نقاشی خود را با مورچه ی واقعی مقایسه کنید؛ بدن مورچه چه شکلی دارد؟ مورچه چند پا دارد؟
3- تصویر شته، کفشدوزک و عنکبوت را در بالای صفحه مشاهده کنید. سپس جدول زیررا کامل کنید.
بدن مورچه بند بند است و ۶ پا دارد.
هنگام مشاهده ی جانوران، مراقب باشید که به آنها آسیب نرسد. پس از مشاهده، جانور را به محلّ زندگی اش برگردانید.
ندارد
بند بند
۶ تا دارد
۸ تا دارد
دارد
1- مورچه و کرم خاکی از نظر ویژگی های ظاهری با هم چه تفاوت هایی دارند؟
بدن مورچه بند بند است و ۶ پا و دو شاخک دارد اما بدن کرم خاکی حلقه حقله بوده و پا ندارد.
2- کفشدوزک و شته به مورچه شبیه ترند یا کرم خاکی؟
مورچه
3- عنکبوت به کدام یک از جانوران جدول، شباهت بیشتری دارد؟
مورچه
اطّلاعات جدول زیر را بخوانید.
* اکنون درباره ی اثر این جانوران بر بوته ی گل سرخ گفت وگو کنید.
کرم خاکی با حرکت های خود سوراخ هایی در خاک ایجاد می کند و آن را جا به جا می کند. این کار باعث نفوذ هوا به داخل خاک شده و برای گیاه مفید است. شته با خوردن گیاه باعث پژمرده شدن آن می شود. کفشدوزک شته را که برای گیاه مضر است می خورد. مورچه دانه ی گیاه را می خورد و آن را از بین می برد. عنکبوت حشراتی را که برای گیاه مضر هستند شکار می کند.
* برای حفاظت از بوته ی گل سرخ، چه راه هایی پیشنهاد می دهید؟
گل را سم پاشی کنیم تا شته آن از بین برود. هر چند وقت یکبار خاک باغچه را زیر و رو کنیم، کرم های خاکی، عنکبوت و کفشدوزک را از باغچه خارج نکنیم و برای تقویت بوته گیاه به آن کود بدهیم.
جانورانی که مهره ندارند
تصویرهای زیر را مشاهده کنید .
ستون مهره های مار
بدن کرم خاکی و بدن مار، چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارند؟
مار ستون مهره دارد و جانوری مهره دار است درحالی که کرم خاکی ستون مهره ندارد. به جانورانی که ستون مهره ندارند، جانوران بی مهره می گویند. مورچه، کفشدوزک، شته، عنکبوت و بسیاری از جانوران دیگر بی مهره اند.
شما کدام جانوران بی مهره را می شناسید؟
دانشمندان همان طورکه مهره داران را به گروه های مختلفی تقسیم می کنند، بی مهره ها را هم در گروه های مختلفی طبقه بندی می کنند. در ادامه با بی مهره ها آشنا می شویم.
تصویر زالو و کرمک را مشاهده کنید.
بدن زالو و کرمک به کدام یک از جانوران جدول صفحه ی ۹۵ شباهت دارد؟
کرمها
زالو
کرمک
دانشمندان کرم خاکی و جانوران مانند آن را در گروه کرم ها طبقه بندی می کنند.
زالو کرمی است که در باتلاق و گاهی در جوی آب زندگی می کند. زالو از خون جانوران دیگر تغذیه می کند.
کرمک کرمی است که در روده ی انسان، به ویژه روده ی کودکان، زندگی می کند. کرمک از غذای بدن ما استفاده می کند و ما را بیمار می کند.
اگر پس از رفتن به دستشویی و پیش از خوردن غذا دست هایمان را با آب و صابون بشوییم و همیشه ناخن هایمان را کوتاه نگه داریم، می توانیم از آلوده شدن خود به کرمک جلوگیری کنیم.
برخی کرم ها مفیدند. مثلاً انسان نوعی کرم خاکی را پرورش می دهد که کود تولید می کند. این کود رشد گیاهان را افزایش می دهد.
همچنین زالو را پرورش می دهند و از آن در پزشکی استفاده می کنند.
از نظر شکل ظاهری، بدن مورچه با کفشدوزک ، شته و پروانه چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارد؟
حشرات
دانشمندان بی مهره هایی مانند مورچه، کفشدوزک ، شته و پروانه را در گروه حشرات طبقه بندی می کنند. حشرات فراوان ترین جانوران روی زمین اند. حشرات شش پای بندبند، دو شاخک و بدن چند قسمتی دارند. برخی از حشره ها بال دارند. شما چه حشره های دیگری را می شناسید؟
پروانه
سنجاقک
ملخ
زنبور عسل
حشره ها فایده های بسیاری دارند. درباره ی فایده های آنها اطّلاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
اولین گروه از حشرات مفید، حشرات گرده افشان هستند. گرده افشانی به معنای انتقال گرده به گل دیگر است. بعضی از گیاهان مقادیر زیادی گرده تولید می کنند که باد مهمترین عامل انتقال آن ها محسوب می شود، ولی اکثر گیاهان مقادیر بسیار کمی گرده تولید می کنند که این گیاهان برای گرده افشانی خودشان نیاز قطعی به عامل خارجی دارند که مهمترین آن ها حشرات هستند.
دومین گروه از حشرات، حشراتی هستند که تولید فرآورده های تجاری و غذایی می کنند. از جمله ی این فرآورده ها عسل و موم است که توسط زنبور عسل تولید می شود. از دیگر این فرآورده ها ابریشم است که توسط پروانه کرم ابریشم تولید می شود.
حشرات در امر نظافت و از بین بردن فضولات و لاشه حیوانات و در نتیجه کمک به بهداشت محیط نقش بسزایی دارند.
استفاده از حشرات مفید در علم پزشکی لاروها (نوعی مگس) با نفوذ به درون زخم تمامی بافتهای مرده، عفونی و فاسد را خورده و از بین برده بودند. امروزه از این لاروها دارویی به نام آلانتوئین تهیه شده که از آن برای پانسمان و التیام زخم ها استفاده می شود.
برخی از حشرات ما را بیمار می کنند. شپش حشره ای است که از خون انسان تغذیه می کند. این حشره در لابه لای موهای انسان زندگی می کند و در آنجا تخم می گذارد. شپش موجب خارش شدید پوست می شود.
شپش
عنکبوتیان
عنکبوت تارهایی چسبناک می تَنَد و با آنها شکار را به دام می اندازد. به تصویر مورچه در صفحه ی قبل نگاه کنید . عنکبوت و مورچه چه شباهت هایی دارند؟ این دو جانور چه تفاوت هایی دارند؟
عنکبوت بدن دو قسمتی و هشت پای بندبند دارد. عنکبوت، عقرب و جانوران شبیه آنها را در گروه عنکبوتیان طبقه بندی می کنند.
عقرب
عنکبوت
مورچه
خرخاکی در جاهای مرطوب و تاریک زندگی می کند. خرخاکی بدن بندبند، دو شاخک دراز و تعداد فراوانی پا دارد. پوسته ی محکمی از بدن این جانور محافظت می کند.
خرخاکی از گروه سخت پوستان است. خرچنگ و میگو را هم در گروه سخت پوستان طبقه بندی می کنند.
سخت پوستان
میگو
خر خاکی
خرچنگ
هزارپایان
هزارپاها مانند خرخاکی در جاهای تاریک و مرطوب زندگی می کنند. بدن هزارپا با خرخاکی چه تفاوتی دارد؟
دو نوع هزارپا
درباره ی انواع هزارپاها و غذای آنها، اطّلاعات جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
دانشمندان عنکبوتیان، حشرات، سخت پوستان و هزارپایان را در یک گروه بزرگ به نام بندپایان طبقه بندی می کنند. چرا این گروه ها را گروه بزرگ بندپایان می نامند؟
گروه بزرگ بندپایان
بدن بندپایان پوشش سختی دارد. آنها هنگام رشدکردن چند بار پوشش سخت خود را عوض می کنند؛ به این کار پوست اندازی می گویند.
حشره در حال پوست اندازی
بی مهره های دیگر
جانوران بی مهره ی دیگری نیز وجود دارند که در آب و خشکی زندگی می کنند.
تصویرهای صفحه ی قبل را ببینید. هر یک از این جانوران در کجا زندگی می کند؟
صدف دو کفه ای
ستاره ی دریایی
حلزون
عروس دریایی
هشت پا
سهم شما در حفاظت از جانوران چیست؟
جانوران گوناگونی روی کره ی زمین زندگی می کنند. بسیاری از این جانوران بی مهره اند. انسان از بی مهره ها استفاده های فراوانی می برد . برخی از جانوران بی مهره، ما را بیمار می کنند. ما ناچاریم با این جانوران بیماری زا مبارزه کنیم تا سالم بمانیم.
گاهی ما کارهایی انجام می دهیم که به جانوران بی ضرر و حتّی مفید آسیب می رسد؛ مثلاً حشرات مضر را با حشره کش از بین می بریم، با این کار حشره های مفید نیز می میرند. ما برای ادامه ی زندگی روی کره ی زمین به جانوران نیاز داریم. ما می توانیم با انجام دادن کارهای درست از جانوران حفاظت کنیم.
من برای حفاظت از جانوران:
* هرگز لانه ی جانوران را در بیابان، دشت، ساحل و جاهای دیگر خراب نمی کنم.
* هرگز در ساحل دریا و یا رودخانه، که محل زندگی بسیاری از جانوران است، زباله نمی ریزم.
شما برای حفاظت از جانوران چه کارهایی میتوانید انجام دهید؟