درس روابط خارجی ایران تا 57 – 1320 درس روابط خارجی ایران از 1357 – 1320 از دروس اختصاصی و اصلی رشته علوم سیاسی می باشد . ارزش درس چهار واحد بوده و هدف از آن آشنایی دانشجویان علوم سیاسی با روابط خارجی ایران در دوران پهلوی دوم می باشد منبع درس : روابط خارجی ایران ( دولت دست نشانده ) تالیف آقای دکتر سید علیرضا ازغندی استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی تهیه کننده ، حسن رحیمی سرپرست مرکز اسدآباد .
درس اول ساختار و ماهیت نظام بین الملل 4 واحد منبع روابط خارجی ایران مولف : دکتر علیرضا ازغندی تهیه کننده : حسن رحیمی
-هر نظام بین الملل دربردارنده دو محیط داخلی و خارجی است . -بقاء یا اضمحلال آن بستگی به میزان همگونی این دو محیط دارد . -خصوصیات نظام بین الملل
1- ماهیت نظام چیست ؟ 2- حد و مرز آن از بعد عقیدتی و جغرافیایی 3- ساخت نطام چگونه است تعداد واحدهای سیاسی 4- سنخ کنش های متقابل
-روابط ایران با نظام بین الملل از نوع کنش ووابستگی متقابل است -عدم انطباق روابط خارجی ایران با مکتب آرمانگرایی و واقعگرایی . -فضای نظام بین الملل پس از جنگ جهانی دوم با فضای قبل متفاوت است زیرا:
1- فروپاشی استعمار رسمی 2- افزایش نهادهای غیر حکومتی 3- توانایی کشورهای اتمی 4- وابستگی متقابل کشورها 5- جانشینی آمریکا و شوروی بجای اروپای قبل از جنگ . – نطام بین الملل بعد از جنگ یک نطام دو قطبی است . – برقراری موازنه بین دو قدرت
این مدل با مدل نطام دو قطبی انعطاف پذیر و انعطاف ناپذیر مورتون کابلان مطابق است . بررسی سیاست خارجی زمان پهلوی دوم باید با توجه به این فضا انجام گیرد
2- ساختار و ماهیت نظام سیاسی ایران
مفهوم نظام
حکومت پهلوی فاقد پایگاه توده ای تنها سرمایه گذار اقتصادی و بر تمام شئون زندگی جامعه سیطره داشت و در مقابل ملت هیچ تعهدی ندارد .
علت ناتوانی نطام سیاسی ایران در جذب حمایت مردمی -نبود قدرت انعطاف پذیری در نظام . -حاکم بودن رابطه بجای قانون و عدم توانایی استخراجی ، تنطیمی و توزیعی نطام .
نطام سیاسی محمد رضا شاه به خاطر ضعف های متعدد ساختاری و کارکردی و عدم توان برطرف کردن ضعفها با بحران مشروعیت دائمی روبرو بود .
3- عوامل تاثیر گذار بر طرح و اجرای سیاست خارجی متغیرهای بنیادی عوامل موضوعی
شامل مبانی اعتقادی شرایط ژئوپلتیک فرهنگ عمومی وسیاسی ساختار و منبع نظام سیاسی نیازمندیهای جامعه ماهیت نظام بین الملل ترکیب سنی و جنسی مردم میزان دوستی و دشمنی با همسایگان
. در پویش اجرای سیاست خارجی نیز عواملی مثل قوای سه گانه وزارت خارجه اطلاعات موثر می باشند.
علت رفتار حکوم بستگی دارد .حکو متها به پنج عامل بستگی دارد
1-متغیر شخصیت تصمیم گیرنده . 2- نقش و میزان اختیارات او 3- متغیر دیوان سالاری و حکومتی 4- متغیر جامعه 5- متغیر نظام بین الملل در سیاست خارجی ایران شخصیت و نطام بین المللی بیش از عوامل دیگر تاثیر داشته است .
درس دوم جهت گیری های سیاست خارجی ایران در حکومت شاه
جهت گیری های سیاست خارجی در حکومت 37 ساله شاه تلاش علمی چندانی برای تعریف منافع ملّی انجام نشدواستراتژی متعارضی در این مدت بکار گرفته شد .
الف : موازنه منفی این استراتژی توسط مصدق بکار گرفته شد 1330 – 1332 این سیاست با سیاست عدم تعهد همخوانی دارد .
مراحل مختلف : 1- همراهی تا انسجام 2- انسجام تا واگرایی 3- واگرایی تا فروپاشی
مصدق معتقد بود به نفع ایران است که هم در صلح هم در جنگ این سیاست را اتخاذ کند .
سعی در: – توازن سیاسی در روابط بین الملل – تلاش برای خودداری از اتحاد سیاسی و نطامی با انگلیس و شوروی
1-استقلال از قدرت های خارجی 2-عدم واگذاری هر گونه امتیاز به قدرتهای بیگانه 3-دفاع از ملل زیر ستم و قطع رابطه با ستمگران
عناصر سیاست موازنه منفی در امور داخلی سیاست خارجی در داخل و خارج با هم ارتباط منطقی دارد
1-اصل ایرانی بودن و ضرورت دفاع ازرهایی فکری آرمانی ، اقتصادی ، سیاسی و نظامی از خارج -توجه و پایبندی به ارزشهای سیاسی فکری مشروطیت تاسیس دولت ملی مردمی
ب . سیاست ناسیونالیسم مثبت 1332-42 -نقش نظام بین الملل در اتخاذ این سیاست .
از بعد خارجی : پایان مرحله بی ثباتی و استقرار نطام آشتی ناپذیری بین آمریکا و شوروی
از بعد داخلی: مخالفت با مصدق و حذف سیاست موازنه منفی
اصول سیاست خارجی ناسیونالیزم مثبت از نظر شاه -تامین صلح و ثبات بین الملل -مشارکت همه جانبه در برنامه امنیت جمعی -استحکام بخشیدن به نطام دفاعی ایران
ناسیولیزم حقیقی و غیرحقیقی از نظر شاه
عناصر اجرای سیاست موازنه مثبت -مقاومت در برابر تهد ید شوروی -پیوستن به پیمان بغداد -امنیت ایران در گرو پیوند با غرب
ج . سیاست مستقل ملی 1357 – 1340 -عوامل تاثیر گذار در این رویکرد
تنش زدایی بین آمریکا و شوروی پس از بحران موشکی کوبا
بیم از توافق و دوستی بین آمریکا و شوروی و قربانی شدن ایران
افزایش قیمت نفت و توان اقتصادی ایران
در سطح منطقه نیز عواملی دخیل بودند
دکتر ین نیکسون کیسینجر و واگذاری ژاندار می منطقه به ایران
نفوذ شوروی در کشورهای جهان سوم
عمده ترین عناصر و دیدگاهای سیاست مستقل ملی
1-اتکاء به نیروهای ماوراء طبعی و اسطوره های ملی -شاه خود را فرستاده خدا می دانست تا شاهنشاهی کورش کبیر را زنده کند . -او قدرت خود را خدایی میدانست و مدعی ارتباط با ائمه(ع)بود .
دمکراسی – 2-دیکتاتوری
شاه از سویی به ضرورت دمکراسی تاکید می کرد و از سویی دیگر نقش پادشاهی سنتی را بازی می کرد .
3-قدرت نظامی
علاوه بر عوامل فوق افزیش قدرت نظامی ایران با درآمد نفت در این سیاست موثر بود . -اعزام نیرو به عمان . -حمایت از پاکستان در جنگ با هند
4-آمریکا قدرت حامی
تاثیر پذیری ایران از آمریکا روز بروز افزایش می یافت . سیاست پیوند با غرب در ناسیونالیزم مثبت به پیروی از غرب تبدیل شد .
درس سوم چرا ایران اشغال شد ؟
فعالیت جاسوسان آلمانی در ایران پس از آغاز جنگ ؟
علل حمله به ایران
1- موقعیت سوق الجیشی ایران ؟ 2- فعالیت جاسوسی آلمان در ایران ؟ 3- دست یابی به بازار های ایران ؟
اهمیت جغرافیایی ایران برای قدرت های بزرگ از دیر باز و تلاشهای هیلتر برای رسیدن به ایران
1- خواست انگلیس در مورد اخراج آلمانها از ایران
2- ضرورت دستیابی به خطوط ارتباطی ایران
-حمله آلمان به شوروی . -درخواست کمک شوروی از غرب . -راههای پیشنهادی کمک رسانی به شوروی
الف : راه ارتباطی دریای سیاه به مسکو بی طرفی ترکیه و عدم استفاده از تنگه های بوسفور وداردانل
ب. راه مورماسنگ به مسکو بندری در منتها الیه شمال غرب شوروی
ج. راه ارخانگلک به مسکو بندری در شمال شوروی متصل به دریای سفید که معمولاً یخبندان است .
د. راه ولادی و ستک به مسکو بندری در شرق شوروی مجاور خاک ژاپن
ه. راه خلیج فارس – جلفا – مسکو
3-ضرورت تامین امنیت حوزه های نفتی نفت ایران عامل مهمی در راه اندازی ماشین جنگی انگلیس در دو جنگ جهانی بود .
1- نیروهای نطامی متفقین در خاورمیانه و آفریقا فقط به نفت ایران متکی بودند . 2-ارسال تجهیزات از راه ایران بدون داشتن منبع سوخت امکان. 3-انحصار منابع نفت ایران در دست انگلیس بود .
4-دستیابی مجدد به بازارهای ایران که اکنون آلمانها در آن فعال بودند . 5-سیاست غیر عقلانی رضاشاه
-اعلان بی طرفی لفظی دهها مامور گشتایو در ایران فعّال بودند اصل بی طرفی ایران به نفع آلمان بود ردّ پیشنهاد استفاده از خطوط ایران .
6-نقش و جایگاه ایران در برنامه نظامی هیتلر
درس چهارم ایران در جنگ 24 –- 1320
اشغال نظامی ایران و سقوط رضاشاه جریان اشغال سقوط دولت . نخست وزیری فروغی
25 شهریور خروج رضاشاه از تهران
2-پیمان سه جانبه تعهدات متفقین
تعهدات متفقین -احترام به حاکمیت ایران -خروج از ایران پس از پایان جنگ -کمک اقتصادی به ایران
تعهدات ایران -همکاری با متفقین در جهت دفاع از قلمرو ایران -استفاده نامحدود متفقین از راههای ایران -مساعدت به نیروهای متفق
اعلان جنگ به آلمان و الحاق به اعلامیه ملل متحد
کنفرانس تهران با شرکت سران اشغالگر ایران تعهد اشغالگران به حفظ استقلال ایران -تلاش ایران در قالب کنفرانس تهران حول محور سه مسله دور می زد .
1-تاکید به ضمانت شوروی و انگلیس در خصوص استقلال ایران 2 -جلب حمایت آمریکا از این تعهد 3 -قول مساعد کمک آمریکا به ایران
3-ایران و آمریکا نخستین تماسها .
آمریکا و سیاست مونرو . عدم حضور در دیگر نقاط جهان نامه رضاشاه به روزولت نخستین تماس پس از جنگ تضمین پیمان سه جانبه از طرف روزولت 17 / بهمن 1320
آذر 1321 . وام آمریکا به ایران . ورود نیروهای آمریکایی به ایران آذر 1321 واگذاری اراضی امیر آباد برای اردوگاه نطامی
توافق رسمی دولت ایران و آمریکا تعهدات آمریکا : 1- حفط تمامیت ارضی ایران 2-حضور آمریکا در ایران جنبه اشغال نطامی نداشته باشد
4-هر اقدامی که به تعهد سه جانبه موثر باشد با سه طرف مشورت شود .
تعهدات ایران: 1-ورود نیروهای آمریکایی به ایران 2-معافیت آنها از همه مالیات ها و حقوق گمرکی
3-دادن حق استفاده و کنترل وسایل ارتباطی که برای جنگ مفید باشد به آمریکا 4 -آمریکا متعهد شد پس از جنگ نیروهایش را از ایران خارج کند .
5 آذر 1322 موافقتنامه مربوط به مستشاران نطامی آمریکا برای تجدید سازمان ژاندارمری منعقد شد .
با تغیراتی 15 شهریور 1323 و 8 مهر 1333 تجدید شد .
استخدام دکتر میلسپو برای اوضاع مالیه ایران
اختیارات دکتر میلسپو 1تهیه و تنطیم مقررات مالی 2 تامین خوار وبار عمومی 3 تثبیت قیمتها 4 حل مساله حمل و نقل
5استخدام وترفیع کارکنان 6تنطیم بودجه
شکست برنامه های میلسپو
4-مسئله نفت ورقابت قدرت ها در ایران
افزایش نیاز آمریکا به نفت پس از جنگ جهانی دوم رقابت بین آمریکا و انگلیس برای نفت خاورمیانه و قیمت ها در گرفتن امتیاز نفت
امتیاز خواهی شوروی
-تصمیم دولت ساعد مبنی عدم واگذاری امتیاز نفت به هیچ کشور خارجی -رقابت بین آمریکا و شوروی در ایران
جهت گیری حزب توده در دادن امتیاز به شوروی واکنش مصدّق و ملیون و اعلام سیاست موازنه منفی .
-طرح مصدق به مجلس مبنی بر عدم دادن امتیاز نفت و تصویب مجلس -نفع ظاهری انگلیس
واکنش شدید شوروی به طرح 11 آذر 1323
-تاسیس حزب دمکرات در آذر بایجان و حزب کومله کردستان توسط شوروی برای فشار بیشتر به ایران .
درس پنجم ایران در سالهای پس از جنگ 1330 – 1324
خودداری شوروی از تخلیه خاک ایران
تخلیه ایران از نیروهای انگلیس و آمریکا در مهر 1324
-عوامل دخیل در عدم خروج شوروی از ایران مساله نفت 2- آینده ایران 3- نقش آمریکا در خاورمیانه مساله تخلیه
ایران در کنفرانس های بین المللی -کنفرانس یالتا ، پوتسدام و مسکو
فرقه جعفر پیشه وری و مساله آذربایجان ( دولت خود مختار ) 17 آذر 1324
-حکومت خودمختار کردستان به رهبری قاضی محمد 24 آذر 1324 -درخواست ایران از آمریکا برای کمک به عدم تجزیه ایران-
سفر قوام به مسکو مسائل مورد مذاکره 1- مسئله نفت 2مساله حکومت های دست نشانده آذربایجان و کردستان خروج شوری از ایران
-موافقت نامه قوام – سادچیکف و تخلیه نیروهای شوروی 4 فروردین 1325 -قرار داد ایجاد شرکت مختلط نفت ایران وشوروی مساله آذربایجان امری داخلی تلقی شد
مذاکره قوام باحکومت آذربایجان قول قوام به شوروی مبنی بر نهایی کردن امتیاز نفت پس از انتخابات
-انتخابات مجلس پانزدهم 14/7/1325 -حمله ارتش به آذربایجان و برچیدن حکومت های خود مختار. -آرامش در ایران پس از پنج سال اشغال
–دم تصویب امتیاز نفت به شوروی در مجلس پانزدهم -بحران در روابط ایران و شوروی -تهدیدات شوروی
2- نفت و بحران روابط ایران و انگلستان
– زیاده روی های شرکت نفت ایران و انگلیس و اعتراض ایرانیان – قانون 3 مهر 1326 رد موافقت نامه قوام – سادچیکف و تاکید بر استیفای حق ایران از شرکت نفت انگلیس
– ایرادات ایران به امتیاز نفت انگلیس
– قرارداد الحاقی گس – گلشائیان 26 تیر 1328
– افزایش قدرت شاه با گرفتن حق انحلال مجلسین 18 اردیبهشت 1328 – ناصر فخر آرایی و ترور شاه بهمن 1327
– اقلیت مجلس و رد قرارداد الحاقی در مجلس پانزدهم – انتخابات مجلس شانزدهم و ورود مجدد مصدق و اقلیت طرفدارانش به مجلس. تشکیل جبهه ملی
4آذر 1329 رد قرارداد الحاقی در کمیسیون نفت و سپس در مجلس
معایب قرارداد الحاقی
-حمایت آیت اله کاشانی از ملی شدن صنعت نفت. -ترور رزم آرا و باز شدن راه ملی کردن صنعت نفت 16 اسفند 1329
24/12/1329 تصویب در مجلس ملی شدن صنعت نفت
29/12/29 تایید مجلس سنا 7/2/1330 تصویب قانون خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس
نخست وزیری مصدق
درس ششم موضع آمریکا در برابر ملی شدن صنعت نفت
1- همکاری نسبی آمریکا با ایران
سالهای 1325 – 1329 تلاش آمریکا برای تقویت ایران برای جلوگیری از نفوذ روسها
– علل اهمیت ایران برای آمریکا 1- ایران حلقه اتصال سه قاره 2- موقعیت مهم ژئوپلتیک ایران 3- مرز طولانی با شوروی و سد ایدئولوژیک در برابر آن 4- منابع نفت ایران
سه روش نفوذ آمریکا در ایران 1- قرار داد تسلیحاتی ایران با آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم 13 مهر 1326 مفاد قرار داد.
با امتیازات فراوان آموزشی مشاوره ای بازرسی و نظارت الف- وجود هیات مستشاری آمریکا در ایران ب- درجه مستشاران آمریکایی برتر از همردیفان خود در ایران
ج- حق رئیس هیات مستشاری مبنی به بازرسی و گزارش خواهی از ادارات نظامی د-موافقت ایران با عدم استخدام مشاورین دیگر خارجی
شاه ایران با استناد به تاریخ گذشته ایران و اشغال آن و خودداری روسها از خروج از ایران ضرورت ارتش مجهز و قوی را تاکید می کرد.
قرارداد خرید سلاح اردیبهشت 1329
2- دریافت کمکهای مالی و اقتصادی از آمریکا دکترین ترومن 22 اسفند 1325 آمریکا خود را موظف می کرد به همه دولت های که مورد تهدید کومنیسم بودند کمک کند
برنامه مارشال برای کمک به اروپای غربی برنامه اصل چهار برای کمک به کشورهای جهان سوم از جمله ایران ایران از نخستین کشورهایی بود که اصل چهار در آن بکار گرفته شد
1-درگیری احمد قوام و شاه برای کسب قدرت و تلاش برای داشتن حامی خارجی دوستی شخصی شاه و سفیر آمریکا 2-رقابت آمریکا و انگلیس در ایران نفوذ با سابقه انگلیس در ایران
الف- رقابت بین دو کشور بر سر رخنه در الیگارشی سنتی ایران ب- رقابت بر سر نفت. ضمن توافق دو کشور برای جلوگیری از نفوذ روسیه در ایران
تا قبل از دولت قوام کابینه های سهیلی ، ساعد، حکیمی و صدر طرفداران انگلیس بودند
اما آمریکای بیرون آمده از جنگ بدون تلفات جانی و مالی موثر کم کم با را برای انگلیس تنگ می کرد
آمریکا در دوران اول ملی کردن صنعت نفت سعی داشت به صورت تاکتیکی بین ایران و انگلیس میانجیگری کند . اما با جدی شدن مبارزه علیه سلطه خارجی آمریکا نیز در کنار انگلیس قرار گرفت.
درس هفتم سیاست موازنه منفی 1322- 1330
ملی شدن صنعت نفت و طرحهای جایگزین با به قدرت رسیدن مصدق و اعلام برنامه او برای خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس روابط دو کشور تیره تر شد.
طرحهای جایگزین به ایران پیشنهاد شد که ایران آنها را ردّ نمود.
1-پیشنهاد جکسون 2-پیشنهاد استوکس 3-پیشنهاد بانک جهانی 4-اولین پیشنهاد مشترک آمریکا و انگلیس 5-دومین پیشنهاد آمریکا و انگلیس
اصول قانون ملی شدن صنعت نفت -حاکم بودن اصلی ملی شدن بر تکیه امورات صنعت نفت -خلع ید از شرکت نفت انگلیس
تعلق کلیه در آمد نفتی به دولت ایران مجاز بودن ایران به استخدام کارشناسان خارجی
الف- پیشناد جکسون (معاون شرکت نفت ایران و انگلیس) این پیشنهاد فقط پرداخت مطالبات ایران را روشن می کرد و اصل ملی کردن را نمی پذیرفت.
ب- پیشنهاد استوکس -مهردار سلطنتی انگلیس ریچارداستوکس وارد تهران شد -پیشنهادات استوکس با شرایط ملی کردن صنعت نفت مغایر بود
ج- پیشنهاد بانک جهانی اصل ملی شدن پذیرفته نشده بود.استخراج نفت در دست ایران قرار نمی گرفت. فروش نفت و درآمد آن مستقیم در دست ایران قرار نمی گرفت.
د- پیشنهاد ترومن- چرچیل بطور کلی استراتژی آمریکا در دوران ملی شدن صنعت نفت سه دوره است
پشتیبانی از جنبش (مهر 1329 تا فروردین 1330) میانجی گری دوستانه برای حل اختلاف فروردین 1330 تا آبان 1330 سعی در مهار جنبش
آبان (1330 تا مرداد 1332) مخالفت علنی با مصدق و سعی در براندازی ه- دومین پیشنهاد شرکت انگلستان و آمریکا اول اسفند 1331
– دادن غرامت ا ز سوی ایران با داوری دیوان داوری بین المللی – کمک مالی آمریکا به ایران
– این پیشنهاد اصل ملی شدن را می پذیرفت. حضور متخصصان ایرانی را قبول می کند
– اما طریقه فروش، طرز تعیین غرامت و نحوه پرداخت آن با روح ملی شدن مغایر بود.
با ردّ دومین پیشنهاد آمریکا و انگلیس دو کشور عزم خود را برای برخورد قهرآمیز جزم کردند
علت ردّ پیشنهادات متعدد از سوی مصدق مصدق بیش از هر چیز به استقلال سیاسی ایران فکر می کرد
-روابط ایران و انگلستان -سیاست رویارویی از تصویب قانون ملی کردن ضعف نفت -تا سقوط مصدق رابطه ایران و انگلیس چهار مرحله را پشت سر گذاشت
1-مرحله ملی کردن صنعت نفت در سراسر ایران 2-خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران 3-پیروزی در سازمانهای بین المللی
4-تلاش برای صدور نفت و شکستن حلقه محاصره اقتصادی مراحل اول تا سوم کاملاً موفقیت آمیز بود.
تلاشهای انگلیس در رویارویی با ایران 1-تلاش برای برکناری مصدق و جایگزینی آن توسط سیاستمداران طرفدار انگلیس
2-رجوع به سازمانهای بین المللی 3-تحریم اقتصادی و مانورهای نظامی 4-کوشش جهت براندازی
-شکست در سه مورد اول و پیروزی در مرحله چهارم -شکایت انگلیس به دیوان بین المللی لاهه -حضور مصدق در شورای امنیت 21 مهر 1330 و دفاع از حقوق ایران
-حضور مصدق در لاهه 19 خرداد 1331 تاکید بر عدم صلاحیت دیوان در بررسی پرونده نفت.
رای دیوان به نفع ایران -بازگشت مصدق از لاهه تنش های داخلی و استعفای مصدق -قیام 30 تیر به دعوت آیت اله کاشانی و بازگشت مصدق به قدرت – تحرکات نظامی انگلیس قطع رابطه با انگلیس 30 مهر 1331
درس هشتم ایران و شوروی و ملی شدن صنعت نفت
پس از ردّ موافقت نامه قوام – سادچیکف تبلیغات وسیعی علیه ایران آغاز شد اما پس از نخست وزیری مصدق شوروی سیاست صبر و انتظار را پیشه کرد.
علت سیاست منفعلانه شوروی
1-وضع بین المللی و ملاحظات قدرت ها با یکدیگر 2-دخالت های شوروی در ایران مردم را نسبت به این کشور بدبین کرده بود
3-شوروی نظر مساعدی به میلیون نداشت زیرا از دادن امتیاز نفت به آن کشور جلوگیری کردند
موضوعات اساسی بین دو کشور 1-مساله شیلات و امتیاز شوروی لغو در سال 1331 2-بدهی های شوروی به ایران 3-مسائل مرزی 4-نحوه تجارت بین دو کشور
شبه کودتای 9 اسفند 1331- ربودن سرتیپ افشار طوس-
طرح نهایی کودتا در 4 تیر 1332 در وزارت خارجه آمریکا تصویب شد.
طرح واجرای عملیات آژاکس و نتایج آن
1-فکر تغییر حکومت در ایران از انگلیس آغاز شد و پس از تغییررئیس جمهور آمریکا مورد موافقت آمریکا واقع شد.
2-موفقیت سیاست موازنه منفی در گروه تعارض در نظام بین المللی و وحدت در داخل است اما در آن زمان در داخل ایران وحدت نبود
3-کودتای 28 مرداد نفوذ آمریکا را تثبیت کرد
مطالبات ایران مربوط به پولهایی بود که بانک ملی ایران در زمان اشغال به آنها داده بود.
امتناع شوروی از خرید نفت ایران در حکومت مصدق
-ارزیابی نقش آمریکا و انگلیس در کودتای 28 مرداد -مهمترین اقدامات مجریان سیاست موازنه منفی
1-اجرای سیاست اقتصاد بدون نفت
3-ایجاد روابط پایاپای تجاری و محدود کردن ورود کالاهای غیر ضروری
3-افزایش مالیات مستقیم کاهش مالیات های غیر مستقیم
4-منع مسکرات و تریاک
5-اجرای قانون بیمه کارگری
ایران اول کشور آسیای بود که خود را از سیطره بیگانه نجات داد. و می توانست الگوی مناسب باشد پس آمریکا و انگلیس به فکر براندازی افتادند
. پس از خروج تمامی کارکنان انگلیسی از ایران حکومت انگلیس طرح سرنگونی مصدق را پیگیری کرد.
طرح آمریکایی انگلیس موسوم به (آژاکس) در اواخر اردیبهشت 32 مورد تایید قرار گرفت.
درس نهم سیاست ناسیونالیسم مثبت 42-1332
1- تجدید رابطه با انگلستان ده روز پس از کودتا کابینه انگلیس تجدید رابطه با ایران را تصویب کرد 14- آذر – 1332 روابط ایران و انگلیس از سر گرفته شد
-تلاش برای حل مسئله نفت توسط دولت زاهدی
تشکیل کنسرسیوم نفت از شرکت های آمریکا، فرانسه،هلند و شرکت سابق نفت ایران و انگلیس. -قرارداد «پیچ – امینی» 29 مهر 1333
– اعلام سیاست ناسونالیزم مثبت توسط شاه
2- چگونگی حل بحران نفت در قرارداد پیچ- امینی یکطرف ایران و طرف دوم شرکت نفتی غرب قرار داشتند. -این قرارداد حاصل مبارزات مردم ایران را نادیده گرفت
– ایران نه تنها مطالبات خود را نگرفت بلکه 141 میلیون لیره غرامت پرداخت کنسرسیوم از آخرین پیشنهادی که به مصدق شد نیز عقب تر رفت -درآمد نفت 50 -50 بین ایران و کنسرسیوم تقسیم می شد
آیت اله کاشانی علیه این قرارداد موضع گرفت . -دولت ایران و تلاش برای قراردادهای جدید از 1336 به بعد
1-قرارداد با شرکت ایتالیایی (آنی) 2-قرار داد با شرکت نفتی پان آمریکن – 1337 3-قرارداد با شرکت نفتی کانادایی – 1337
جنگ اعراب و اسرائیل و افزایش قیمت نفت
3-روابط ایران و شوروی همزیستی و تهدید – رهبران شوروی در زمان مصدق سیاست صبر و انتظار را برگزیدند
– دولت شوروی همکاری وسیعی را با دولت زاهدی آغاز کرد. به این دلیل که 1- زاهدی قابلیت تامین ثبات داخلی را دارد 2- بی ثباتی زمان مصدق تاثیر منفی بر روابط بازرگانی بین او شوروی داشت
– نزدیکی شوروی به ایران پس از مرگ استالین – انعقاد پیمان بغداد و اعتراض شدید شوروی 6 اسفند 1333 – اتحاد نظامی ترکیه عراق و پاکستان و عضویت ایران
-مذاکرات مربوط به اختلافات مرزی 24 اردیبهشت 1336 – سفر شاه ایران به مسکو در تاریخ 4 تیر 1335
-اعتراضات سیاسی شوروی به قراردادد نظامی ایران و آمریکا -اعلامیه ایران مبنی بر اینکه ایران پایگاه حمله علیه شوروی واقع نخواهد شد و ایران اجازه پایگاه موشکی به هیچ کشوری نمی دهد.
-با بهبودی روابط ایران و شوروی این کشور در مقابل کشتار بی رحمانه 15 خرداد ساکت ماند -شاه در اسفند 1343 اعلام کرد که من بین کومنیسم و اتحاد شوروی فرق می گذارم.
– روابط ایران و آمریکا 42- 1332 افزایش نفوذ سیاست آمریکا در هشت سال پس از کودتا این بود که از ایران یک کشور قوی و ضد شوروی همراه خود بسازد
-بنابر این کمکهای فراوانی به دولت ایران کرد با تامین ثبات سیاسی ایران برنامه تقویت نیروی نظامی ایران دنبال شد.
– تشکیل ساواک به کمک آمریکا – الحاق ایران به پیمان بغداد به معنی سیاست همپیمانی با غرب – کودتای عبدالکریم قاسم در عراق . و نگرانی شاه
– نفوذ بیشتر آمریکا در ایران پس از سرنگونی دولت عربگرای عراق سفر نیکسون به ایران
-سفر جان اف کندی به ایران در بهمن 1339 -تغییر سیاست آمریکا در برابر شوروی . -نخست وزیری امینی و طرح اصلاحات ارضی. – رقابت شاه و امینی
درس دهم سیاست مستقل ملی دهه 1340
الف- وضعیت سیاسی دهه 1340
-روابط ایران با آمریکا روابط دست نشاندگی -از اوایل دهه 40 سیاست خارجی ایران به عنوان سیاست مستقل ملی مطرح شد و تا پایان سلطنت محمدرضا شاه ادامه یافت.
این رویکرد نیز مانند ناسیونالیزم مثبت متاثر از وضعیت نظام بین الملل بود
1-معلول هژمونی و منافع نظام بین الملل 2-مسائل داخلی ایران
در بعد وضعیت بین المللی با به قدرت رسیدن کندی استراتژی « انتقام گسترده» جای خود را به استراتژی امنیتی پاسخ انعطاف پذیر داد.
تشکیل اوپک و تشکیل جنبش عدم تعهد یکی دیگر از دلایل بود.
– علل داخلی استقرار ثبات سیاسی مطرح شدن نظریات جدید کندی در مورد تغییرات اجتماعی
شاه سعی می کرد با حفظ سطح رابطه با آمریکا در قالب سیاست مستقل ملی باشو روی و کشورهای جهان سوم هم رابطه داشته باشد.
-اعطای مصونیت قضایی به کارکنان آمریکایی در ایران مهر 1343 -ریشه های دست نشاندگی روز بروز بیشتر می شد
در سال 1350 کمک های موسوم به اصل چهار پایان یافت به این عنوان که ایران با درآمد بالای نفتی کشور فقیری نیست.
جنگ ویتنام و توقف ارسال سلاح به ایران-
-قرارداد با شوروی برای خرید سلاح. -واکنش آمریکا، مسافرت نیکسون در 1346 به ایران -تغییر سیاست آمریکا در دهه 60
جایگزین شدن معاملات تسلیحاتی 1-به جای کمک های نظامی
2-فروش تسلیحات بسیار مدرن به کشورهای که قابلیت آنرا دارند ایران مشمول هر دو مورد می شد
سفر شاه به آمریکا در 22 مهرماه 1348 و ملاقات با نیکسون 2-روابط ایران و شوروی – همکاری و تفاهم
از سال 1341 بر اساس سیاست مستقل ملی روابط ایران و شوروی توسعه یافت. ساخت سد بروی رود ارس. موافقت نامه ترانزیت کالا
سفر شاه به مسکو 1344 -مهمترین همکاری ها. ذوب آهن اصفهان ، ماشین سازی اراک -دلایل گرمی روابط دو طرف .
-ضرورت توسعه اقتصادی از سوی ایران . -نشان دادن استقلال سیاسی. -دلایل شوروی -کاستن از گرایش ایران به آمریکا. -مانع شدن از تهدید ایران برای شوروی .
موافقت نامه تجاری بین دو کشور در سالهای 47-48 1-ایجاد 24 سیلوی گندم 2-ایجاد 6 سرد خانه بزرگ 3-تجدید ساختمان راه آهن تبریز جلفا
4-کارخانه سرب و روی 5-دادن وام و اعتبارات 6-توسعه کارخانه ذوب آهن
تحلیل شوروی از اوضاع منطقه و دلایل نزدیکی به ایران
1-احزاب کومنیست منطقه ضعیف اند و امیداینکه بتوانند نظام کومنیستی برقرار کنند وجود ندارد.
2-رژیم های عربی خلیج فارس بی ثباتند نمی توان از آنها انتظار همکاری داشت.
3-در صورت ثبات این کشورها معلوم نیست که از شوروی پیروی کنند. 4-گسترش ناسیونالیسم عرب با سیاست های شوروی متناسب نبود
آبان 49 خط لوله گاز به شوروی افتتاح شد دو نظریه در مورد همکاری ایران و شوروی
الف- همکاری ایران با شوروی یک ضرورت تاریخی ب- تلاش شوروی برای ایجاد موازنه ای با آمریکا در ایران
– سیاست نفتی ایران در دهه 40 3
مهمترین رویداد این دوره تشکیل سازمان اوپک است -شهریور 1339 و نزوئلا، ایران، عراق عربستان و کویت این سازمانرا تاسیس کردند. -هدف اوپک هماهنگی سیاست های نفتی .
فشار ایران به کنسوسیوم نفت برای افزایش تولید( 1348 ) و افزایش 16%
-موافقت نامه جدید با کنسوسیوم در سال 1349 و افزایش سهم ایران 55% قراردادهای جدید نفتی با شرکت های فرانسوی-
درس یازدهم 1 – سیاست نفتی ایران در دهه پنجاه
شاه ایران که بدنبال افزایش درآمد نفت بود در بهمن 1351 اعلام کرد قرارداد کنسرسیوم 1333 منافع ایران را در حال حاضر تامین نمی کند
پیشنهاد دو راه حل به کنسرسیوم 1-ادامه قرارداد تا پایان آن( 1358 ) به شرط تولید 8 میلیون بشکه در روز و اینکه درآمد ایران به ازای هر بشکه از کشورهای خلیج فارس کمتر نباشد.
2-در صورت عدم پذیرش این شرط قرارداد جدیدی منعقد شود. که ایران مالک واقعی منابع نفت خواهد بود و کنسرسیوم مشتری خرید.
با توجه بر اوضاع احوال و شرایط بین المللی شرکت های نفتی حاضر به عقد قرارداد جدید شدند.
قرارداد سن مورینس 30 تیر 1352 قانون ملی شدن صنعت نفت در واقع با این قرارداد عملی شد
معایب قرارداد جدید. -نبود اختیار قیمت گذاری با ایران -شرکت های سابق کنسرسیوم طرف حساب ایران بودند و -ایران باید نفت را فقط به آنان می فروخت
تصویب این قانون مصادف بود با تحریم نفتی اعراب علیه غرب شوک اول نفتی و چهار برابر شدن قیمت نفت
-درآمد ایران از دو میلیارد دلار به 20 میلیارد دلار رسید. -برگشت دلارهای نفتی به غرب با خریدهای تسلیحاتی و لوکس
به قدرت رسیدن کارتر در کاخ سفید. سیاست های جدید نفتی و تثبیت قیمت
موافقت شاه ایران با عدم افزایش قیمت نفت و هماهنگ شدن سیاست نفتی ایران با سیاست کارتر
تثبیت قیمت نفت و اثرات آن بر رژیم ایران
2- ایران و شوروی، همزیستی – گسترش روابط ایران و شوروی از دهه 40 آغاز شده بود تا انقلاب اسلامی ادامه یافت
ثبات و امنیت در مرزهای جنوبی شوروی (ایران) برای آن کشور مهم بود و شرایط ایدئولوژیک در مورد ایران نقش نداشت.
دو دلیل شوروی برای نادیده گرفتن سیاست ضد کومنیستی ایران 1-روابط شوروی با ایران بر اساس اصول اقتصادی بود 2-برای شاه تحمل حزب توده غیر ممکن است پس شوروی ضرورتی به حمایت از آن نمی دید
در عین حال ایران دو نگرانی عمده داشت 1-حضور ناوگان شوروی در اقیانوس هند و خلیج فارس 2-گسترش روز افزون حمایت شوروی از عراق
-قرارداد پانزده ساله بازرگانی با شوروی 20 مهر 1351 و مسافرت شاه به مسکو برای رفع کدورت ها
-همکاری های جدید صنعتی نیروگاه حرارتی اهواز راه آهن مشهد تجن -اختلاف بین دو کشور حمایت شوروی از نهضت های چپ در کشورهای منطقه
انقلاب در عمان حمایت ایران از سومالی. از نیمه دوم سال 56 به دلیل آغاز انقلاب اسلامی اتحادشوری مجدداً به سیاست صبر و انتظار بازگشت.
در ماههای آخر عمر حکومت شاه پس از اطمینان از سقوط اوبه انتقاد از شاه پرداخت.
شورویها حاظر نبودند در برابر حکومت انقلاب موضع موافق یا مخالف بگیرند.
دلایل : 1-شوروی از رنگ مذهبی انقلاب ایران نگران بود. مارکسیسم این را افسون توده ها می دانست.
2-شوروی می ترسید تغییر موضع به نفع انقلاب قبل از پیروزی کامل آن، موقعیت او را در ایران به خطر اندازد
3-شورویها باور نمی کردند که آمریکا توان حفظ شاه را ندارد بنابر این پیروزی انقلاب را باور نمی کردند.
-اولین اظهارات مخالف شاه از زیان برژنف 29 آبان 1357
-با نخست وزیری بازرگان به فرمان امام (ره) سیاست صبر و انتظار شوروی پایان یافت و شاه را به خود گامگی متهم کردند.
درس دوازدهم روابط ایران و آمریکا تحکیم وابستگی
الف. ایران و دکترین نیکسون سیاست خارجی باید باز تابی از سیاست و عوامل داخلی و بین المللی باشد اما سیاست خارجی ایران در زمان شاه‹‹ده سال آخر››بازتاب منافع و تمایلات شخص شاه بود.
ـ ایران در دهه آخر حکومت شاه به مراتب بیشتر از گذشته به آمریکا وابسته بود
عواملی که باعث دکترین جدید آمریکا شد. 1ـ افزایش نارضایتی مردم آمریکا به دلیل بحرانهای اقتصادی تورم بی کاری که نتیجه جنگ ویتنام بود.
2ـ تظاهرات های ضد مردم آمریکا . 3ـ خروج فرانسه از کمیته نظامی ناتو .سیاست نگاه به شرق آلمان
4ـ عدم موفقیت آمریکا در جلو گیری از نفوذ عقیدتی کومنیسم. 5ـ فشار مجتمع های صنعتی،نظامی جهت فروش سلاح.
خلاصه دکترین نیکسون این بود که کشورهای دوست آمریکا در مناطق مختلف جهان امنیت منطقه را به نیابت از آمریکا به عهده بگیرند. در خلیج فارس ایران ستون نظامی عربستان ستون مالی.
ب. روابط نظامی ـ امنیتی
سیاست جدید آمریکا در سپردن امنیت خلیج فارس به ایران و فروش تسلیحات پیشرفته نظامی ایرا ن را از لحاظ نظامی و تجهیزات به یک زرا خانه عظیم در خاور میانه تبدیل کرد.
خرید سیستم های پیچیده رادار،ناوچه و ناو شکن ها،صدها فروند هواپیمای جنگی، دهها هزار موشک از انواع مختلف، صدها فروند بالگرد.
ج. مناسبات اقتصادی ایران و آمریکا اعتبارهای متعدد آمریکا به ایران در زمینه اقتصادی.
ـ قرارداد ایجاد مجتمع کشاورزی در نهصد هکتار از اراضی فارس. ـ قراردادایجاد نیروگاههای اتمی در ایران
ـ قراردادایجاد صد هزار آپارتمان، 25 بیمارستان با ظرفیت سه هزار تخت ـ در سال 57 ـ 1356حدود چهل شرکت آمریکایی در ایران فعال بودند
روابط سیاسی ـ ایران دهه 50 متحد ممتاز آمریکا در منطقه
ـ ملاقات مقامات درجه پایین آمریکایی با شاه ایران به راحتی انجام میگرفت ـ تعریف و تمجید های مقامات آمریکایی از شاه و بالعکس
سیاست حقوق بشر کارتر -اعلام سیاست حقوق بشر کارتر به اکثر رژیم های دوست -آمریکا که حکومت دیکتاتوری داشتند اثر گذاشت اما به ایران بیشتر
واکنش های سیاسی ایران 1ـ اجازه دادن به رسانه های ایران با رعایت اصول دیپلماسی جهت انتقاد از آمریکا
2ـ هماهنگ نشان دادن شاه با ارزش های لیبرال و اعلام فضای باز سیاسی 3ـ گرفتن کمک از دوستان خود در کنگره و نهاد های دیگر
سر انجام کارتر پذیرفت مناسبات با ایران را مثل سابق ادامه دهد. سایر وس ونس وزیر خارجه آمریکا حفظ روابط با ایران را به دلایل زیر می داند.
1ـ شاه به کشور های طرف دار آمریکا کمک می کرد. 2ـ نیروهای ایران در فرو نشاندن شورش ظفار در عمان نقش اصلی را داشتند.
3ـ شاه در مورد رسیدن نفت به آمریکا قابل اعتماد بود. 4ـ شاه مهمترین منبع نفت اسرائیل بود .
– در این مدت یک دوگانگی در سیاست آمریکا نسبت به شاه دیده می شود. – دوازدهمین سفر شاه به آمریکا و ملاقات با کارتر 24 آبان 1356.
ـ دیدار کارتر از ایران در دی ماه 56 با اوج گیری انقلاب اسلامی یک سر در گمی در سیاست خانگی آمریکا نسبت به ایران وجود دارد.
ـ سایر وس ونس : فکر می کنید آمریکا در برابر یکی از پر طرف دار ترین انقلاب ها چکار می تواند بکند. سازمان سیا نتوانست وقوع انقلاب را پیش بینی کند.
درس سیزدهم روابط ایران با همسایگان
1ـ روابط ایران و جمهوری خلق چین ـ سیاست خارجی ایران در قبال چین مانند شوروی متاثر از نظام بین المللی بود
ـ اولین گام روابط با چین در سال 1299 پیروزی حزب کمونیست چین و قطع رابطه ایران به چین به پیروی از غرب ـ سه مرحله رابطه با چین
ـ 1ـ دوران بدبینی از سال 1350 ـ 1340 . یعنی دوران حکومت نظام دو قطبی آشتی نا پذیر و جنگ سرد بین ابر قدرتها
عدم شناسایی چین توسط ایران
چین در سالهای 1328 ـ 1352 از نهضت ملی کردن نفت ایران حمایت کرد و کودتای 28 مرداد را محکوم کرد.
2ـ دوری و نزدیکی ـ تردید در همبستگی از 1340 تا1350 گذر از مرحله دشمنی و تهدید به مرحله دوستی و تمجید دلایل:
1ـ پایان جنگ سرد و آغاز سیاست تنش زدایی بین شوروی و آمریکا دلیل نزدیکی دو کشور بود. 2ـ دست یابی چین به سلاح هسته ای و شناسایی آن کشور در صحنه بین الملل. موثر بود
دولت ایران زمانی به چین برای عضویت در سازمان ملل راًی مثبت داد که مساوی با خروج تایوان از این سازمان نباشد.
3ـ مرحله همزیستی ـ انقلاب فرهنگی چین 1348 ـ 1345
ـ سیاست خارجی چین موسوم به تئوری سه جهان و اصول آن 1ـ همکاری گسترده با آمریکا در کشورهای جهان سوم به عنوان عاملی موثر در برابر شوروی
2ـ توجه بیشتر به جهان سوم بدون در نظر گرفتن ماهیت طبقاتی آنان ـ در سال 1350 دولت آمریکا روابط خود را با چین از سر گرفت
ـ دولت ایران نیز به تبع آمریکا سیاست نزدیکی به چین را در پیش گرفت. -سفر اشرف به چین ـ عضویت چین در سازمان ملل و شورای امنیت و راًی مثبت ایران
سفر هویدا و فرح به چین در سال 1351 اولین موافقت نامه بازرگانی بین دو کشور19 فروردین 1352
ـ در سال 1357 و آغاز حرکت های انقلابی حمایت چین از حفظ تاج و تخت شاه چشمگیر است. ـ محققان بر این باورند چین در رقابت با شوروی و ترس از نفوذ بیشتر شوروی در ایران از رژیم شاه حمایت میکرد.
2ـ ایران و کشورهای همسایه عضو سنتو.
با آغاز جنگ سرد بین دو ابر قدرت امریکا بر آن شد تا با ایجاد اتحادیه های منطقه ای از افتادن کشورهای منطقه به دامن کومنیسم جلو گیری کند.
ـ میان پیمان بغداد سنتو با همین هدف انجام گرفت. با عضویت ایران ، ترکیه ، پاکستان ـ اما شرایط تاریخی این کشور ها روابط با یکدیگر و مقابله آنها با کومنیسم هم در ایجاد پیمان نقش داشت.
ـ ترکیه وار ث عثمانی در زمان رضا شاه روابط بهتری از گذشته با ایران برقرار کرد.
مسئله کردها یک مسئله مهم بین دو کشور است. ـ عضویت در سنتو حقوقاً عضویت کمیته نظامی آن روابط در کشور را نزدیک تر کرد
ـ در کمیته اقتصادی برنامه ارتباط زمینی و مخابراتی بین دو کشور دنبال می شد.
روابط ایران و پاکستان: ـ از زمان جدایی پاکستان از هند روابط خوبی با پاکستان برقرار بوده است. ـ ایران اولین کشوری بود که پاکستان را به رسمیت شناخت
ـ موافقت نامه فرهنگی بین ایران و پاکستان ـ حمایت ایران از پاکستان در مقابل هند
در نهایت سه کشور ایران وترکیه و پاکستان به شدت متاًثر از آمریکا بودند.
درس چهاردهم سیاست منطقه ای ایران
ـ ایران و اعراب ـ ایران در دودهه اول حکومت محمد رضا شاه روابط مطلوبی با اعراب نداشت
ـ تلاش ایران در کمیسیون حل مسئله فلسطین به نفع اعراب 1326 ـ قطع رابطه ایران با اسرائیل توسط مصدق
-اعراب تغییر چندانی در مواضع خود ندادندـ حتی ناصر بحث خلیج عربی را مطرح کرد.
ـ خروج انگلیس از منطقه واگذاری ژاندارمی منطقه به ایران ـ سعی ایران در رابطه مطلوب با اعراب ـ وجود تعداد فراوان ایرانیان در این کشور ها
عوامل اختلاف زا .اختلافات منطقه ای ، اختلافات ارضی، ترس اعراب از قدرت یابی ایران
ـ اهداف ایران در خلیج فارس 1ـ حفظ وضع موجود 2ـ حراست از کشتیرانی در منطقه 3ـ مخالفت با مداخله خارجی 4ـ غیر هسته ای کردن منطقه خلیج فارس
روابط با عربستان ـ پس از کودتا در عراق اتحادی بین این کشور و ناصر برای مبارزه با ایران به وجود آمد
ـ از سوی دیگر،ناسیونالیزم عربی ناصر و ناسیونالیزم مثبت شاه باعث میشد که اختلاف بیشتری به وجود آید.
ـ نزدیکی ایران به کشور های خلیج فارس خصوصاً عربستان. ـ پذیرفتن نقش ژاندارمی آمریکا در خلیج فارس توسط ایران با همکاری عربستان متاًثر بودن دو کشور از سیاست آمریکا
تحولات دیگر منطقه
1ـ خروج انگلیس از منطقه 2ـ استقلال کویت 1340 ، 3ـ استقلال قطر 1350 4ـ استقلال یمن 1346تاًسیس امارات متحده عربی 1350 6ـ جدایی بحرین از ایران شورش کمونیست ها در استان ظفار عمان
ـ از پاییز 1352 نیروهای ایران برای سرکوب شورش ظفار وارد عمان شدند ـ ایجاد خط دفاعی دماوند توسط نیرو های ایرانی ، پاکسازی جاده 600 کیلومتری ـ مسقط ـ به امارا ت جنوبی
نیروهای ایرانی تا استقرار حکومت جمهوری اسلامی در عمان بودند.
مسئله بحرین و جدایی آن از ایران
-عدم مقاومت شاه در برابر انگلیس و استقلال بحرین -چشم پوشی از بحرین به ازای باز پس گیری جزایر سه گانه -ورود نیروهای ایرانی به جزایر سه گانه 9 آذر1350
4ـ ایران وعراق ـ مبارزه جویی دائمی همزیستی مصلحتی
الحاق ایران به پیمان بغداد ونزدیک شدن دو کشور ـ کودتای عبد الکریم قاسم وخروج عراق از پیمان بغداد.
ـ اختلافات ایران وعراق در زمان حکومت عبد الکریم قاسم .اختلافات مرزی ،اختلافات عقیدتی
ـ ایران اعلام کرد هیچ قراردادی را جزء خط تالوگ دراروند رود نمی پذیرد ـ عوامل دیگر اختلاف دو کشور از سالهای 1342ـ1337
ـ استفاده حزب توده از امکانات وکمک های عراق. حمایت ایران از کردها ـ خروج انگلیس از منطقه باز پسگیری جزایر سه گانه توسط ایران وتشدیداختلافات با عراق
دولت ایران در مقابل مقامات عراق که میگفتند کشتی های ایران در اروند رود باید پرچم عراق را برافرازنداعلام کرد قرارداد 1316 را به دلیل اینکه عراق به اجرا در نیاورده به رسمیت نمی شناسد.
درگیری های مرزی ودخالت شورای امنیت قطعنامه 348 1ـ رعایت آتش بس 17اسفند1352 2ـ عقب نشینی دو طرف از مناطق مرزی
3ـ اجتناب از اقدامات نظامی 4ـ از سر گیری مذاکرات
ـ دیدار جرالدفورد ورئیس جمهور آمریکا و لئونیدبرژنف وموافقت با خاموش کردن کانون های بحران در جهان -این مسئله بر روابط ایران وعراق نیز نقش اساسی داشت.
ـ میانجیگری الجزایر در جریان کنفرانس اوپک3تا15اسفند 1353 قرارداد 1975الجزایر:
1ـ مرز های آبی دو کشور بر اساس خط تالوگ خواهد بود. 2ـ عدم حمایت طرفین از مخالفین یکدیگر 3ـ ادامه تماسهای دوستانه 4ـ علامت گذاریهایی مرزی
درس پانزدهم روابط ایران واسرائیل
اعلام موجودیت اسرائیل 1948 اعزام یک نماینده ازایران به فلسطین به بهانه نظارت بر املاک اتباع ایرانی که مجبور شده بودند فلسطین را ترک کنند.
کابینه ساعد به این بهانه که نمی شود ایرانیان را بی سرپرست گذاشت درجلسه 14اسفند1328 به اتفاق آراء تصمیم به شناسایی اسرائیل گرفت وبه صورت دوفاکتو اسرائیل را به رسمیت شناخت وکنسول گری ایران در بیت المقدس دایر شد
ویلیام شوکراس در کتاب‹‹آخرین سفر شاه›› می نویسدساعد مراغه ای (نخست وزیر)400000دلار در این رابطه از اسرائیل گرفته بود.
دکتر مصدق در راستای سیاست موازنه منفی شناسایی ایران از اسرائیل را پس گرفت. 15تیر 1330
روابط ایران با اسرائیل عملاًپس از کودتای 28 مرداد 1332 آغاز شد. ـ دولت ایران نفت مورد نیاز اسرائیل را تامین می کرد وایران بزرگترین تامین کننده نفت اسرائیل بود.
ـ آموزش ساواک توسط موساد. ـ مایر عزری ـ یهودی ایرانی تبار ونماینده اسرائیل در ایران . ـ کسیکه از شاه نشان د رجه یک تاج گرفته بود /
ـ بازدید های پنهانی ،گلدامایر ،مناخم بگین، نخست وزیران اسرائیل از ایران و ژنرالهای ارتش ، وزرای خارجه اسحاق را بین ژنرال عزروایزمن،آبا ابان و و شیمون پرز
ـ همکاری ایران برای انتقال یهودیان ایران به فلسطین
ـ تلاش برای یکسان سازی ارتش های دو کشور وقرار داد های مربوطه: 1-اسرائیل و حق استفاده از پایگاههای فرود گاههای ایران و آموزش کارکنان نیروی هوایی
2-قرارداد اموزش پرسنل نیروهای زمینی ایران با تجهیزات الکترونیک 3-اموزش نیروههای ایران برای جنگ های ضد چریکی 4-قرارداد خرید مسلسل های یوزی برای گارد شاهنشاهی
5-قرارداد بهینه سازی هواپیماهای f14 6-قرار دادآموزش چتر بازان ایرانی
سرانجام در روز 22بهمن 1357سفارت اسرائیل تعطیل و در اختیار نمایندگی فلسطین قرار گرفت دیپلمات های اسرائیلی به سفارت امریکا گریخته و مخفیانه از ایران خارج شدند
با پیروزی انقلاب اسلامی خسارات بزرگی به اسرائیل وارد شد 1-از دست دادن منابع نفتی تضمین شده 2-از دست دادن یک بازار مهم کالاهای صنعتی 3- از دست دادن یک همپیمان قوی در مقابله با کشور های عربی
درس شانزدهم روابط ایران واروپا
1ـ آلمان فدرال ـ روابط سیاسی ایران و آلمان پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد. ـ دیدار شاه و ثریا از آلمان در فروردین 1344 وگسترش روابط بازرگانی در قراردادها پروتکل های اقتصادی
ـ سردی روابط دو کشور 1350 ـ 1346 به بهانه تظاهرات دانشجویی علیه شاه در سفر به آلمان ـ قرارداد ایجاد دو نیرو گاه اتمی توسط آلمان
ـ خریداری سهام شرکت کشتی سازی و فولاد گروپ آلمان که در حال ور شکستگی بود واردات ایران از آلمان ، ماشین الات مواد پلاستیکی ، لاستیک وسایل الکتریکی وصادرات ایران ، مواد خام بود
2- انگلستان ـ روابط دو کشور فرازفرود زیادی دارد. ـ خروج انگلیس از خلیج فارس و بحث خلاء قدرت در منطقه
کدورت بین دو کشور به دلیل اصرار زیاد ایران برای خرید سلاح های جدید و مسافت کار خاسه ساخت تانک در ایران ـ عدم شرکت ملکه انگلیس در جشنهای 2500 ساله بهبود روابط دو کشور
ـ خرید تجهیزات نظامی ـ تانکهای چفتن ـ اسکورپیون کشتیهای جنگی
3ـ فرانسه روابط ایران و فرانسه به زمان قاجارها باز می گردد تا سال 1315 روابط خوبی وجود داشت
ـ 1351 سردی روابط دو کشور ـ سفر ژنرال دو گل به ایران و گرمی رابطه 1342 ـ روابط بازرگانی شرکت های نفتی فرانسه دادن وام و اعتبار به ایران
کارخانه کود شیمیایی در مرو دشت ساخت سد و کار خانه برق اروند رود و سد کرج ـ سفر شاه به فرانسه در سال 1353
ـ قرارداد ساخت نیرو گاه اتمی در ایران با پیش پرداخت یک ملیارد دلار ـ خرید 12 ناوچه موشک انداز از فرانسه ـ سفر ژیسگاردستن رئیس جمهور فرانسه به ایران
ـ قرارداد خرید هواپیماهای مافوق صوت کنکورد و کارخانه مونتاژهای رنو در ایران ـ در جریان نهضت انقلاب اسلامی و ورود حضرت امام به پاریس فرانسه کم کم فاصله خود را با شاه زیاد کرد.
ـ در جریان کنفرانس گوادالوپ رئیس جمهور فرانسه گفت: هیچ امیدی برای توانایی شاه در بقای حکومت نیست. بهتر است او تسلیم نظرات رهبر انقلاب شود
4ـ ایتالیا : اولین عهد نامه بین دو کشور عهد نامه مودّت است که در مهر 1329منعقد شد.درجریان محاصره اقتصادی ایران در نهضت ملی نفت ایتالیا سعی کرد یکی از مشتریان نفتی ایران باشد.
ـ پس از سقوط مصدق روابط ایران و ایتالیا گسترش یافت ـ قرارداد 26 مرداد 1336 اکتشاف نفت ـ قرارداد تجارت و اقامت و دریا نوردی 1334
ـ سفر رئیس جمهور ایتالیا به ایران 1336 ـ قرارداد های تجاری و بازرگانی و فرهنگی ـ قرارداد توسعه پایگاه دریایی چابهار توسط ایتالیا
5ـ بلژیک روابط دو کشور در سال 1319 به دلیل اشغال آن کشور تعطیل شد مهر 1324 آغاز روابط
عقد قراردادهای تجاری بین دو کشور موافقت نامه حمل و نقل هوایی سفر پادشا هان دو کشور به ممالک یک دیکر امتیاز بهره برداری از معادن فلز کشور به یک شرکت بلژیکی
سفر دوم شاه به بلژیک 1349 . به طور کلی معلوم می شود سیاست مستقل ملی و ناسیونالیزم مثبت شاه در دوره اول به نفع کشورهای خارجی بود منافع ملی ایران
دولتی که فاقد مشروعیت داخلی است سیاست خارجی او بیشتر از نطام بین المللی تاثیر می پذیرد.
از توجه شما سپاسگزارم